________________
૩ર૬
મંત્રવિજ્ઞાન ગાયત્રી–મંત્રની ઉપાસના :
સૃષ્ટિના આરંભકાળથી જ ગાયત્રીની ઉપાસના ચાલુ થઈ જવાથી અને મોટા–મોટા મહર્ષિએ તેની ઉપાસનામાં તત્પર હોવાથી તેની ઉપાસના ઘણી જ વ્યાપક બની ગઈ છે. આજ સુધી ગાયત્રીની ઉપાસના અંગે હજાર ગ્રંથ લખાયા છે અને તેમાં લખાયેલાં વિધાને કોઈ પણ અન્ય મંત્રના વિધિ-વિધાન કરતાં ભારે વિસ્તારને પામ્યાં છે. વિશ્વામિત્ર, જમદગ્નિ, ભરદ્વાજ, ગૌતમ, અત્રિ, વશિષ્ઠ અને કશ્યપ જેવા દિવ્ય મહર્ષિઓએ જેની ઉપાસનામાં પિતાનાં આયુષ્યને અપાવ્યું હોય તે અંગે વિધાની ન્યૂનતા કેમ રહી શકે? સામાન્ય રીતે ગાયત્રી ઉપાસનાનાં બે અંગે. માની શકાય. પહેલું અંગ નિત્યકર્મનું છે, જેમાં ગાયત્રીને જપ કરવું આવશ્યક છે અને તેનું કંઈ ખાસ ફળ નથી, પણ જે નિત્યકર્મ તરીકે ગાયત્રી જપ ન થાય તે પાપ અવશ્ય લાગે. એટલે કે છોકરો પ્રવાઃ એ નિત્યકર્મને સિદ્ધાન્ત છે. બીજું અંગ છે કામ્યકર્મ. આમાં આપણે પિતાના ઈષ્ટ કાર્યની સિદ્ધિ માટે ગાયત્રીની ઉપાસના કરી તેને મેળવી શકીએ. આ રીતે ગાયત્રી મંત્ર અન્ય મંત્રની સમાનતામાં આવી જાય છે. આ બે અંગે ઉપરાંત આ મંત્રની એક વિશેષતા એ પણ છે કે આપણે જ્યારે કોઈ અન્ય કામ્ય-કર્મ માટે કોઈ અન્ય દેવ-દેવીઓના મંત્રની ઉપાસના કરવા તત્પર થઈએ, તેમાં પણ કાયિક, વાચિક અને માનસિક તૈયારી માટે પહેલાં ગાયત્રી-મંત્રના જપનું
