________________
મંત્રશાસ્ત્ર અને જૈન શ્રમણે
૩૧૭* લીધે “તંત્ર” સંશા થઈ છે. જો કે શાસ્ત્રોમાં તંત્રશબ્દના અર્થો–શાસ્ત્ર, અનુષ્ઠાન, વિજ્ઞાન, દર્શન, આચાર-પદ્ધતિ, સાંખ્ય, ન્યાય, ધર્મશાસ્ત્ર વગેરે કરવામાં આવ્યા છે અને જનધર્મમાં પણ રોગને તંત્ર નામથી સ્વીકાર્યો છે, છતાં અહીં યંત્ર-મંત્રાદિ સમન્વિત એક વિશિષ્ટ સાધનામાર્ગનું નામ તંત્ર માનીએ છીએ.
- મહાન વિદ્વાન નાગાર્જુને પિતાની માતા નાગમતીની કૃપાથી આબૂ પહાડ ઉપર ઔષધિ-વિજ્ઞાનને જાણ્યું. પછી. પાદલિપ્તસૂરિની પાસે જઈ આકાશગામિની વિદ્યા શીખે. તે પછી પોતે સંઘરેલા પ્રયોગોને કલપુટી ગ્રંથમાં લખ્યા. આ રીતે જૈનાચાર્યોએ તંત્રસાધનામાં પણ કોઈ ખામી રાખી નથી. તેનું જ ફળ છે કે જાંગુલીમંત્ર, ઔષધિમત્ર, સપદિ વિષધારી જીને વશમાં કરવાના મંગે, ઝેર ઉતારવાના મંત્ર, તાર્ક, શ્વેતગુંજા, અપરાજિતા, દંતી, મયૂરશિખા, સહદેવી, શિયાળઝંગી, માજારી, શંખપુષ્પી વગેરે વૃક્ષનાં મૂળ રવિપુષ્ય, ગુરુપુષ્ય, હેળી, દિવાળી, નવરાત્રિ કે ગ્રહણ આદિ પર્વેમાં લાવી મંત્ર વડે પૂજન કરવાથી જાતજાતના રે–દોષ દૂર કરવાનું તથા વ્યાપારવૃદ્ધિ, દ્રવ્યલાભ, ઈચ્છિત કાર્યસિદ્ધિ વગેરે કાર્યોમાં પ્રત્યક્ષ ફળ આજે પણ આપે છે. સુખપ્રસવ, સંતાનપ્રાપ્તિ, ગર્ભબાધાનિવારણ, મૃતવત્સાદેશનિવારણ, કાકવાદિ ષનિવારણ જેવા વૈદકના પ્રણે १२-तनोति विपुलानर्थान् , तत्त्वमन्त्रसमन्वितान् ।
त्राणं च कुरुते यस्मात् , तन्त्रमित्यभिधीयते ॥
