________________
ચૈત્રની આવશ્યકતા
૧૫
હીએ તેા મનુષ્યની કલ્પનામાં જેટલી આકૃતિ ઉદ્ભવી શકે તે બધી આકૃતિઓ યંત્રમાં જોવામાં આવે છે. જેને આજે ભૌમિતિક આકારો કહેવામાં આવે છે, તે અધાં જ યંત્રામાં નજરે પડે છે. દાખલા તરીકે શક્તિના યંત્રા ત્રણુગભિ ત હાય છે અને તેના ભૂપુરા (યંત્રને અધ કરતી મહિખા) પ્રાયઃ ચતુષ્કોણાત્મક હાય છે. કેટલાક વરનાશક તથા મારણ–ઉચ્ચાટનને લગતા યંત્ર ત્રિકાણાત્મક જોવા મળ્યા છે અને લલનાકૃતિ કામરાજ તથા વધ્યાગભ ધારણ યંત્ર પણ ત્રિકાણાત્મક નિહાળ્યા છે.
જૈન આમ્નાયમાં વધુ માનવિદ્યાના યંત્ર, વિજયપતાકાયંત્ર તથા ભક્તામરસ્તાત્ર વગેરેને લગતા ઘણા યંત્ર ચતુષ્કોણાત્મક છે.
શુક્રના યંત્ર પંચકણાત્મક હોય છે અને નરનારી મારયંત્ર પાંચ પાંખડીના અમારા જોવામાં આવ્યા છે.
૧. શક્તિ સંપ્રદાયમા (૧) કાલી, (૨) તારા, (૩) ષોડશી અથવા ત્રિપુરાસુંદરી, (૪) ભુવનેશ્વરી, (૫) ભૈરવી, (૬) છિન્નમસ્તકા, (૭) ધૂમાવતી, (૮) અગલામુખી. (૯) માત ગી અને (૧૦) કમલા અથવા મહાલક્ષ્મી એ દશ મહાવિદ્યાના ધણા મહિમા છે. આ દશે મહાવિદ્યાના અલગ અલગ મંત્રો છે, સ્તોત્રો છે, કવચે છે અને યંત્રો પણ છે. તે દરેક યંત્રના ગાઁમા ત્રિકાળુની જ રચના હોય છે. બેડશી અથવા ત્રિપુરાસુ દરીને યંત્ર કે જે શ્રીય ત્રના નામથી પ્રસિદ્ધ છે, એ તે ત્રિકાળુની એક મહારચના ગણાય છે.
૨. જીઓ યંત્રચિંતામણિ પૃ. ૮૮ તથા ૯૪ ( વ્યંકટેશ્વર પ્રેસ પ્રકાશિત)
૧૫
