________________
૨૨૬
મંત્રવિજ્ઞાન ગુરુ અને શનિના યંત્રે પોણાત્મક હોય છે, શ્રી પઢાવતી દેવીને યંત્ર પણ જણાત્મક હોય છે અને દિવ્ય સ્તંભનાદિ બીજા પણ કેટલાક યંત્રે કેણુત્મક જોવામાં આવ્યા છે.
બુધને યંત્ર અષ્ટકણાત્મક હોય છે અને કેટલાક જવરનાશક યત્રે પણ અષ્ટકણાત્મક હોય છે.
સૂર્યને તંત્ર દ્વાદશત્મક હોય છે અને ચંદ્રને ચત્ર ષોડશકેણાત્મક હોય છે.
જૈન સંપ્રદાયમાં શ્રી સિદ્ધચક્ર તથા ષિમંડલને યંત્ર વર્તેલમાં છે અને અન્ય સંપ્રદાયમાં પણ અનેક યંત્ર વર્તુળમાં હોય છે. દશ મહાવિદ્યાના દરેક યંત્રમાં ત્રિવેણેની ઉપર વર્તુળ આકૃતિ હોય છે. તાંત્રિક કાર્યોમાં મહાહન આદિ અનેક યત્રે પણ વર્તુળમાં જ નિર્માણ થાય છે. ક્રોધશમન માટે ઉપગમાં લેવાતે જામદરન્ય યંત્ર મધ્ય તથા ચાર દિશાઓ મળી વાચ સ્થાનમાં પાંચ વર્તુળ ધરાવે છે.
વશીકરણ વગેરેને લગતા કેટલાક યંત્ર અંડાકૃતિ પણું જેવામાં આવે છે.
જેને આજે કુદરતી આકૃતિ (Natural form) કહેવામાં આવે છે, તે પણ યંત્રમાં સારી રીતે જોઈ શકાય છે.
ધ્યાનને લગતાં યંત્રે કમલાકૃતિમાં હોય છે, તેમજ સૌભાગ્યકર, વિવાદજન્ય વગેરે યંત્રમાં પણ કમલની પાંખડીએને ઉપગ હોય છે. કેટલાક યંત્ર પર્ણની તથા વૃક્ષની
