________________
અર્થભાવના
૨૩૩ પાર્વતી! મંત્રદેવતાના સ્વરૂપનું ચિંતન કરવું, તે મંત્રાર્થ કહેવાય છે. વાચ અને વાચક ભાવથી વિચાર કરતાં મંત્ર અને દેવને અભેદ છે.”
કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે મંત્ર એ વાચક છે અને મંત્રદેવતા એ વા છે. આ બંનેનું સ્વરૂપ એવું છે કે તેને જુદા પાડી શકાય જ નહિ. મંત્ર ન હોય તે મંત્રદેવતા નથી અને મંત્રદેવતા ન હોય તે મંત્ર નથી. મંત્રના અક્ષરમાં દેવતાને વાસ છે અથવા મંત્રના અક્ષરે એ જ મંત્રદેવતાનું શરીર છે, એટલે તેમને જુદા શી રીતે પાડી શકાય? તાત્પર્ય કે મંત્રદેવતાનું સ્વરૂપ ચિંતવવું, એ મંત્રનું સ્વરૂપ ચિંતવ્યા બરાબર છે અને તેથી જ મંત્રદેવતાના સ્વરૂપચિંતનને મંત્રાર્થ કહેવામાં આવે છે.
પ્રારંભમાં દરેક મંત્રસાધક એમ માને છે કે મંત્ર અને મંત્રદેવતા એ બે જુદી વસ્તુઓ છે. તાત્પર્ય કે એ વખતે મંત્ર અને મંત્રદેવતાની બાબતમાં ભેદબુદ્ધિ પ્રવતે છે, પણ ભાવાર્થ અને સંપ્રદાયાર્થિની પ્રાપ્તિ થયા પછી મંત્રસાધક મંત્રના પ્રત્યેક અક્ષરનું ધ્યાન ધરવા લાગે છે અને એ ધ્યાન ધીમે ધીમે આગળ વધે છે કે દરેક મંત્રક્ષરમાં મંત્રદેવતાને ભાસ થાય છે અને એ રીતે મંત્રાક્ષર તથા મંત્રદેવતાની વચ્ચે જે ભેદબુદ્ધિ હતી, તે નાશ પામે છે. એટલે હવે પછી તે મંત્ર અને મંત્રદેવતાને જુદા ન માનતાં એક માનીને આગળ વધે છે.
અમારી સમજણ મુજબ મોટા ભાગના મંત્રસાધકે
