________________
સાધનાસ્થલ
૧૪૧. - તંત્રસારમાં આ સ્થાન ઉપરાંત બીજા પણ કેટલાંકસ્થાનેને નિર્દેશ કરવામાં આવ્યું છે. જેમકે –
धात्री-बिल्वसमीपे च पवताने गुहासु च । गंगायास्तु तटे वापि कोटिकोटिगुणं भवेत् ॥
જે ધાવડી કે બીલીના વૃક્ષ પામે બેસીને અથવા પર્વતના શિખર પર જઈને, અથવા કેઈ ગુફામાં વસીને કે ગંગા નદીના તટે જઈને મંત્રસાધના કરવામાં આવે તે કેટિટિગણું ફક્ત પ્રાપ્ત થાય છે. તાત્પર્ય કે ઉપરનાં સ્થાને કરતાં પણ આ સ્થાને વધારે પસંદ કરવા ગ્ય છે.
અહીં ધાવડી કે બીલીના વૃક્ષ પાસે બેસીને મંત્રસાધના કરવાને જે ઉલ્લેખ છે, તે અમારી સમજ પ્રમાણે પંચવટી નિર્દેશ કરે છે. સ્કંદપુરાણમાં કહ્યું છે કે પીંપળેબીલી, વડ, ધાવડી અને અશોક એ પાંચના સમૂહને પંચવટી. કહેવાય છે અને તેની પાંચ દિશામાં સ્થાપના કરવી.
ચગસંહિતામાં “પદ્ધરાવાયુનો તેરશો તથા સિદ્ધિ કલા એ વચન વડે એમ સૂચિત કરવામાં આવ્યું છે. જો કે મંત્રસાધક પંચવટી બનાવીને અર્થાત્ તેમાં વસીને. મંત્રસાધના કરે છે તે સિદ્ધિ આપનારી થાય છે*
* अश्वत्थो बिल्वपक्षश्च वटो धात्री ह्यशोककः ।
वटीपञ्चकमित्युक्तं स्थापयेत् पञ्चदिक्षु च ॥ * વૃક્ષોની પસંદગી કાયકર્મના ભેદથી અનેક પ્રકારે થાય છે. જેમકે ગંધર્વરાજને મંત્રજપ કરવું હોય તે કદલી વૃક્ષ એટલે કેળની સમીપે થાય છે, લક્ષ્મીને મંત્રજપ કરવો હોય તે બિલીના. વૃક્ષની નિકટ થાય છે, વગેરે. -
