________________
પૂજન-અર્ચન
૧૪૭ - પરંતુ આ કથન વ્યાજબી નથી. અન્ય શબ્દોમાં કહીએ તે બ્રાંત છે. જેમાં માતા-પિતાને ફેટ કે દેશનેતા વગેરે પ્રસિદ્ધ પુરુષનાં બાવલાં તેમનું સ્મરણ કરાવે છે અને તેમના ગુણેની યાદ તાજી કરાવે છે, તેમ મંત્રદેવતાની મૂર્તિ દિવ્યતાનું સ્મરણ કરાવે છે અને તેમના ગુણની યાદ તાજી. કરાવે છે. સામાન્ય રીતે સ્થૂલ વસ્તુને બંધ ઝડપથી થાય છે અને સૂક્ષ્મ વસ્તુને બોધ ધીમેથી થાય છે, એ દષ્ટિએ પણ મૂર્તિપૂજા મહત્વની છે. આ દષ્ટિ લક્ષ્યમાં રાખીને જ મહાપુરુષેએ ઉપાસના માટે મૂર્તિપૂજાનું વિધાન કરેલું છે.
એક વિચારકે કહ્યું છે કે “અગ્રેજી ઉગ્ર વિદ્યા પ્રાપ્ત કરનાર ઘણું આર્યબંધુઓ દેવ-દેવીની ઉપાસના કરવાથી વિરુદ્ધ જોવામાં આવે છે. તેઓ મૂર્તિપૂજા, મૂતિદર્શન અને મૂતિભક્તિને નિરર્થક સમજે છે અને એ પ્રમાણે મૂર્તિપૂજા કરનારની નિંદા કરે છે, પરંતુ તેમને આર્ય રષિ-મુનિઓએ રચેલાં શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન નથી. તેઓ કદાચ ગીતાને બે-ચાર કલેક કે અધ્યાય વાંચવામાં જ સર્વશાસ્ત્રને સાર સમજ્યા હશે, પરંતુ સત્ય વસ્તુ એમ નથી. અનેક વર્ષ પર્યત પવિત્ર ગંગા નદીને કિનારે પર્ણકુટીઓમાં નિવાસ કરી વિવિધ પ્રકારમાં પક્વાને બદલે માત્ર વન–જંગલના શુદ્ધ સાત્વિક કંદ-મૂળ-ફૂલને આહાર કરી તપશ્ચર્યા કરનાર, ભગવત્ નામમાં જ આયુષ્ય વ્યતીત કરનાર, દીર્ઘદશી, ત્રિકાલજ્ઞાની ઋષિ-મુનિઓએ જે સત્ય જોયું છે, જે સત્ય જાણ્યું છે અને જે સત્યને સાક્ષાત્કાર કર્યો છે, તે જ સત્ય તેમણે શાસ્ત્રોમાં વર્ણવ્યું છે. એ રષિમુનિઓ જેવી
