________________
૧૨૮
મંત્રવિજ્ઞાન - મંત્રાલયમાં વરાળ અથવા વિધુતને નિયંત્રિત કરવા માટે કઈ સ્થળે અમુક પદાર્થ, કોઈ સ્થળે અમુક ધાત, કોઈ સ્થળે તેલ તે કોઈ સ્થળે કાર્બન વગેરેને જવા પડે છે. તેને ઉદેશ એ હોય છે કે વરાળ અથવા વિદ્યુતની શક્તિનું નિયંત્રણ કરી શકીએ અને તે નિયંત્રણું યંત્રોની ગતિમાં પણું અનુકૂળ સંબંધ રાખે. આ જ પ્રમાણે જપજનિત કંપનશક્તિને નિયંત્રિત કરવા માટે જુદા જુદા વિધિઓનું વિધાન છે.
મંત્રાનુષ્ઠાનમાં જુદી જુદી કેટિના પૂજન, ધ્યાન, પ્રાણાયામ, આસન, મુદ્રા, હેમ, તર્પણ વગેરે કરવા પડે છે. અન્ય શબ્દોમાં કહીએ તે તેમાં ઘણી જાતના પ્રયોગ થાય છે. અમુક દિશા તરફ મુખ કરીને બેસવાથી અમુક પ્રકારનું કંપન થાય છે અને જુદી જુદી દિશાઓમાં પ્રવાહિત થતી વિદ્યુત-ધારાઓ પર તેને પ્રભાવ પડે છે. આ વખતે કાળ-ઘડી-નક્ષત્ર આદિથી બીજા ગ્રહોને જે પ્રભાવ પૃથ્વી પર પડતો હોય છે, તે પણ જેવા હોય છે. આ રીતે કઈ ક્ષિા મંત્રના કંપનને ઉત્તેજિત કરે છે, કેઈ એની શક્તિના અમુક ભાગને વધારે છે, તે કઈ અમુક ભાગનું શમન કરે છે. વળી કેઈએના અભીષ્ટ માર્ગ તરફ આકર્ષણ કરે છે, તે કઈ તેની વિપરીત ગતિનું નિયંત્રણ કરે છે. તાત્પર્ય કે આ રીતે અનેક પ્રકારને પ્રભાવ એ વિધિ તથા પ્રક્રિયાઓથી પ્રયુક્ત થનારા પદાર્થો વડે મંત્રકંપન પર પડે છે અને ત્યારે જ ઈષ્ટ કાર્યનું સંપાદન થાય છે. •
