________________
મંત્રવિજ્ઞાન વૈશ્યવર્ગના છે, તેમને રંગ પીત એટલે પીળો છે અને તે પૃથ્વીમંડલમાં રહેલા છે.
૪ વર્ગ એટલે , , ટુ, ટૂ અને જુએ પાંચ વર્ષે અને 7 વર્ગ એટલે અને જૂએ પાંચ વણે શૂદ્રવર્ગના છે. તેમને રંગ કૃષ્ણ એટલે કાળે છે અને તે વાયુમંડલમાં રહેલા છે.
અહીં કેટલાકને લાગશે કે “વણેના વર્ગને બ્રાહ્મણ ક્ષત્રિયાદિ સંજ્ઞા કેમ આપી?” પરંતુ જે કાળે જે વસ્તુની મુખ્યતા હોય અને જેનાથી તેને જલ્દી સમજણ પડે તેવી સંજ્ઞાઓને પ્રયોગ થ સહજ છે. પ્રાચીન કાલમાં વર્ણાશ્રમના આધારે સમાજરચના થયેલી હતી અને બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય તથા શુદ્ર કહેવાથી તેના ગુણ, કર્મ અને સ્વભાવ તરત જ લક્ષ્યમાં આવી જતા. આજે વર્ણાશ્રમવ્યવસ્થા લગભગ તૂટી ગઈ છે, આમ છતાં બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિયાદિની ઉપમા વડે તેનું ચડ-ઉતરપણું તરત જ ખ્યાલમાં આવી જાય છે.
ક્યા વર્ગના વર્ણમંત્રની ક્યારે સિદ્ધિ થાય? તે અંગે મંત્રવ્યાકરણુમાં કહ્યું છે કેप्रतिपन्नवमी रविशनिवासरे द्विजसिद्धिस्थ चतुर्थी च । द्वादश्येकादयोः सितवारे भूपसिद्धिः स्यात् ॥ कुजवारे पञ्चम्यां षष्ठयां च चतुर्दशी-त्रयोदव्योः । वैश्याक्षरसंसिद्धिः स्तम्भनकर्मात्र कर्तव्यम् । गुरुवारे पर्वयुगे सप्तम्यां शूदजाति-संसिद्धिः।
