________________
૬૮
મંત્રવિજ્ઞાન. રમો તારાચળ ની ગણના અષ્ટાક્ષરી મંત્રમાં અને “% રમો સાવિતે વાસુદેવાય” ની ગણના દ્વાદશાક્ષરી મંત્રમાં થાય છે.
સંઘવ્યાકરણમાં કહ્યું છે કેस्त्री-पुं-नपुंसकत्वेन, मन्त्रास्ते त्रिविधा मताः । स्वाहा शब्दावसानाः स्युर्य मन्त्रास्तान् विदुस्त्रियः॥ पुंमांसो हु-वषट्-फट-धे-स्वधाप्रभृतिपल्लवाः । ते नपुंसकलिङ्गाः स्युर्येषामन्ते नमः पदम् ॥
“મો ત્રણ પ્રકારના મનાયેલા છેઃ (૧) સ્ત્રીલિમી. (૨) પુલિંગી અને (૩) નપુંસકલિંગી, તેમાં જે મંત્રોને છે. સ્વાહ પલ્લવ આવતું હોય તેને સ્ત્રીલિંગી મંત્ર જાણવા. જે મંત્રના છેડે હૈં, સ, રુ, છે અને સ્વધા પલે આવતા હોય તેને પુંલિંગી મંત્ર જાણવા અને જે મંત્રોને છેડે નમ પલ્લવ આવતું હોય તેને નપુંસકલિંગી મંત્રો જાણવા.
અહીં એટલી સ્પષ્ટતા જરૂરી છે કે મંત્રના છેડે કરવા પલ્લવ લાગતાં તેમાં કેમલતા આવી જાય છે, એટલે તેને સ્ત્રીલિંગી અથતુ સીવર્ગ જેવા ગણેલ છે. વળી મંત્રના છેડે હૈં, વષ, , છે અથવા રજવા પલ્લવે લાગતાં તેની પ્રકૃતિમાં કરતા આવી જાય છે, એટલે તેમને પુલિંગી. અર્થાત્ પુરુષવર્ગના જેવા ગણેલા છે અને જે મંત્રના છેડે નમ પલ્લવ લાગે છે, તેમાં કેમલતા કે કઠોરતાથી અતિરિક્ત શાંતિને ગુણ આવી જાય છે, માટે તેને નપુંસક લિંગી અર્થાત્ નપુંસકવર્ગના જેવા ગણેલા છે.
