________________
નયવાદ
૧ ૧૯
મહારાજાએ જૈનતર્કભાષામાં કહ્યું છે કે,
सामान्यविशेषाद्यनेकधर्मोपनयनपरोऽध्यवसायो नैगम : यथा पर्याययोर्द्रव्ययोः पर्यायद्रव्ययोश्च मुख्यामुख्यरुपतया विवक्षणपरः। (18)
વસ્તુના સામાન્ય, વિશેષ આદિ અનેક ધર્મોનું પ્રતિપાદન કરવામાં તત્પર અધ્યવસાય વિશેષને નેગમનય કહેવાય છે. જેમ કે, બે પર્યાય, બે દ્રવ્ય તથા પર્યાય અને દ્રવ્યને મુખ્ય કે અમુખ્ય (ગૌણ) સ્વરૂપથી વિવક્ષા કરવામાં તત્પર અધ્યવસાય વિશેષ નૈગમન થાય છે. જૈનતર્કભાષામાં ઉદાહરણ આપીને વિસ્તારથી આ વિષયને સ્પષ્ટ કર્યો છે, તે આ પ્રમાણે છે : ____अत्र सच्चैतन्यमात्मनीति पर्याययोर्मुख्यामुख्यतया विवक्षणम्।(19) अत्र
चैतन्याख्यस्य व्यञ्जनपर्यायस्य, विशेष्यत्वेन मुख्यत्वात्, सत्त्वाख्यस्य तु विशेषणत्वेनामुख्यत्वात्।
અર્થ અહીંયાં “આત્મામાં ચૈતન્ય સત્ છે.” આ રૂપથી પર્યાયોમાં મુખ્ય અને અમુખ્ય રૂપથી પ્રતિપાદન છે, અહીંયાં ચૈતન્ય નામક વ્યંજન પર્યાય વિશેષ્ય હોવાથી મુખ્ય છે, સત્ત્વ નામક પર્યાય વિશેષણ હોવાથી અમુખ્ય છે, અર્થાત્ ગૌણ છે.
કહેવાનો અર્થ એ છે કે, ચૈતન્યને સત્ કહેવાથી ચૈતન્ય વિશેષરૂપથી
18. धर्मयोर्धर्मिणोर्धर्म-धर्मिणोश्च प्रधानोपसर्जनभावेन यद् विवक्षणं स नैकगमो Rામ: TIછા થયો પર્યાયયો, થર્મો દ્રવ્યો, ઘર્મuિો દ્રવ્યપર્યાવશ્વ પ્રધાનगौणभावेन विवक्षणं स नैगमः। नैके गमा:-बोधमार्गा यस्यासौ नैगम इति ।।७।। 19. ચૈતન્યમાભનીતિ ઘર્મયો: I૭-૮ પ્રધાનોપસર્ગનભાવેન વિવક્ષfમોત્તરત્ર सूत्रद्वये योजनीयम्। सत्त्वविशिष्टं चैतन्यं-'सच्चैतन्यमात्मनि वर्तते' इति वाक्ये चैतन्याख्यधर्मस्य प्राधान्येन विवक्षा, तस्य विशेष्यत्वात्, सत्त्वाख्यधर्मस्य तु गौणत्वेन, तस्य चैतन्यविशेषणत्वादिति धर्मद्वयविषयको नैगमस्य प्रथमो भेदः ।।८।। (प्र.न.तत्त्वा.)
