________________
૨૫૮
જેનદર્શનના મહત્ત્વના સિદ્ધાંતો
प्रतिपादयितुं न समर्थ इत्यर्थक: ‘स्यादवक्तव्यमेव' इति चतुर्थभङ्गैकान्तोऽपि न रमणीयः ।।२९।।)
આ શબ્દ વિધિરૂપ અર્થ અને નિષેધરૂપ અર્થને યુગપત્ પ્રધાનતાએ પ્રતિપાદન કરવામાં સમર્થ નથી, ઈત્યાકારક અર્થને બતાવવાવાળો
સ્યાદવક્તવ્યમેવ' આ એકાંત ચોથો ભાંગો પણ સુંદર નથી. હવે એકાંત ચતુર્થ ભાંગો રમણીય કયા કારણે નથી, તે જણાવે છે,
तस्याऽवक्तव्यशब्देनाप्यवाच्यत्वप्रसङ्गात् ।।४-३०।। (अयमर्थ :चतुर्थभङ्गकान्ते हि शब्दस्याऽवक्तव्यशब्देनाऽप्यवाच्यत्वं स्यात्, तस्माच्चतुर्थभङ्गैकान्तोऽपि न युक्तः ।।३०।।)
એકાંત ચતુર્થ ભાંગામાં શબ્દનું અવક્તવ્ય શબ્દ દ્વારા પણ અવાગ્ય થઈ જાય છે. તેથી એકાંત ચતુર્થ ભાંગો રમણીય નથી.
હવે પાંચમો ભાંગાના એકાંતનું ખંડન કરતા કહે છે કે –
विध्यात्मनोऽर्थस्य वाचकः सन्नुभयात्मनो युगपदवाचक एव स इत्येकान्तोऽपि न कान्तः ।।४-३१।। निषेधात्मनः सह द्वयात्मनश्चार्थस्य वाचकत्वावाचकत्वाभ्यामपि शब्दस्य प्रतीयमानत्वात् ।।४-३२।। ('स्यादस्ति चावक्तव्यश्चेतिभङ्गस्वरूप एव शब्दः' इत्येकान्तोऽपि न युक्त इति ।।३१।।) ____'स्यान्नास्ति चावक्तव्यश्च' इति षष्ठभङ्गे निषेधात्मनोऽर्थस्य वाचकत्वेन सह युगपत् प्रधानभावेन विधि-निषेधात्मनोऽर्थस्यावाचकश्च शब्दः प्रतीयते तस्मात् पञ्चमभङ्गैकान्तोऽपि न समीचीनः ।।३२।। ___ "शब्दः स्यादस्ति चावक्तव्य:- त्या123 Hi१३५४ छ."
वो .iत ५४॥ योग्य नथी. ॥२४॥ 3, "स्यानास्ति चावक्तव्यश्च" આ પ્રકારના છઠ્ઠા ભાંગામાં નિષેધ સ્વરૂપ અર્થના વાચકની સાથે અને યુગપત્ પ્રધાનભાવે વિધિ-નિષેધ સ્વરૂપ અર્થનો અવાચક શબ્દ પ્રતીત થાય છે. તેથી એકાંત પાંચમો ભાંગો પણ રમણીય નથી.
હવે છઠ્ઠા ભાંગાના એકાંતનું ખંડન કરે છે -
निषेधात्मनोऽर्थस्य वाचक सन्नुभयात्मनो युगपदवाचक एवायमित्यप्यवधारणं न रमणीयम् ।।४-३३ ।। इतरथाऽपि संवेदनात् ।।४-३४।।
