________________
૧૯૨
જેનદર્શનના મહત્ત્વના સિદ્ધાંતો
અને તેનો નયભાવ દૂર નથી થતો. નિશ્ચય નયને જે અર્થ સ્વીકૃત છે, તેને તે પ્રધાન રૂપે માને છે. સમસ્ત નય જે અર્થને માને છે, જો તે તેને અભિમત નથી, તો તે તેનું પ્રતિપાદન નથી કરતો. નિશ્ચય પોતાના મત પ્રમાણે અર્થને પ્રધાન સમજે છે. બધા નય જે કંઈ કહે છે તેની ઉપેક્ષા પણ નિશ્ચય કરી શકે છે. તેથી તે પ્રમાણ નથી. शाननय - यानय :
હવે નયના જ્ઞાનનય-ક્રિયાનય એવા બે પ્રકારનું પ્રતિપાદન
तथा ज्ञानमात्रप्राधान्याभ्युपगमपरा ज्ञाननयाः। क्रियामात्रप्राधान्याभ्युपगमपराश्च क्रियानयाः। (जैनतर्कभाषा)
અર્થ ઃ આ જ રીતે જ્ઞાનની જ પ્રધાનતાને સ્વીકાર કરવાવાળો નય જ્ઞાનનય કહેવાય છે. જે કેવળ ક્રિયાને પ્રધાન માને છે, તે ક્રિયાનય डेवाय छे.
હવે આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિકોણથી બંને નયની માન્યતા બતાવે છે -
तत्रर्जुसूत्रादयश्चत्वारो नयाश्चारित्रलक्षणायाः क्रियाया एव प्राधान्यमभ्युपगच्छन्ति, तस्या एव मोक्षं प्रत्यव्यवहितकारणत्वात्।(85) (जैनतर्कभाषा) 85. क्रियानय: क्रियां बूते ज्ञानं ज्ञाननयः पुनः। मोक्षस्य कारणं तत्र भूयस्यो युक्तयोर्द्वयोः ।।१२८।। विज्ञप्ति: फलदा पुंसां न क्रिया फलदा मता। मिथ्याज्ञानात्प्रवृत्तस्य फलसंवाददर्शनात् ।।१२९ ।। क्रियैव फलदा पुंसां न ज्ञानं फलदं मतम्। यतः स्त्रीभक्ष्यभोगज्ञो न ज्ञानात्सुखितो भवेत् ।।१३० ।। ज्ञानमेव शिवस्याध्वा मिथ्यासंस्कारनाशनात्। क्रियामात्रं त्वभव्यानामपि नो दुर्लभं भवेत् ।।१३१ ।। तंडुलस्य यथा वर्म यथा ताम्रस्य कालिका। नश्यति क्रिययामुत्र पुरुषस्य तथा मलः ।।१३२।। बठरश्च तपस्वी च शूरश्चाप्यकृतव्रणः। मद्यपा स्त्री सती चेति राजन्न श्रद्दधाम्यहम् ।।१३३ ।। ज्ञानवान् शीलहीनश्च त्यागवान् धनसंग्रही। गुणवान् भाग्यहीनश्च राजन श्रद्दधाम्यहम् ।।१३४।। इति युक्तिवशात्प्राहुरुभयोस्तुल्यकक्षताम्। मंत्रेऽप्याह्वानं देवादेः क्रियायुग्ज्ञानमिष्टकृत् ।।१३५।। ज्ञानं तुर्ये गुणस्थाने क्षायोपशमिकं भवेत्। अपेक्षते फले
