Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 08 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०९ ४०३२ सू०१४ तिर्यग्योनिक प्रवेशनक निरूपणम् २६१ विजातीयेषु प्रविशति तत् प्रवेशनकं कथ्यते । सजातीयस्तु सजातीयेषु प्रविष्ट एवेति नैतत् प्रवेशनकं कथ्यते । द्वयोरपि तिर्यग्योनिकयोरेकैकस्मिन् स्थाने युगपत् समुत्पादेवि एकेन्द्रियादिपदेषु पञ्चैव भङ्गा भवन्ति । एतदेव सूचयितुमाह - ' दो भंते । तिरिक्खजोणिया पुच्छा ?' गाङ्गेयः पृच्छति - हे भदन्त । द्वौ खलु तिर्यग्योनिको किम् एकेषु भवतः ? किंवा द्वीन्द्रियेषु, किंवा श्रीन्द्रि येषु, किंवा चतुरिन्द्रियेषु, किंवा न्द्रियेषु भवतः ? इति पृच्छा, भगवानाह - 'गंगेया! एगिदिए वा होज्जा, व पंचिदिए वा होज्जा' हे गाङ्गेय द्वौ ! तिर्यग्योनिको एकेन्द्रियेषु वा भवत यावत् द्वीन्द्रियेषु वा त्रीन्द्रियेषु वा चतुरिन्द्रियेषु वा, पञ्चेन्द्रियेषु वा, भवतः
पर्याय से आकर के विजातीय पर्यायों में प्रवेश करता है ( उत्पन्न होता है) इस अपेक्षा एक जीव भी प्रवेशनऊ में प्राप्त होता है। सजातीय जीव सजातीय पर्याय में उत्पन्न हो जावे- इसे प्रवेशनक नहीं कहा गया है क्यों कि वह तो उसमें प्रविष्ट ही है। दो तिर्यग्योनिक जीव हों और जब उनका एक ही स्थान में एक साथ उत्पाद होता है तब भी एकेन्द्रियादिपदों में पांच ही भंग होते हैं इस बात को सूत्रकार कहते हैंइसमें गांगेय ने प्रभु से ऐसा पूछा है - ( दो भंते! तिरिक्खजोगिया पुच्छा ) हे भदन्त । दो तिर्यग्योनिक जीव क्या एकेन्द्रियों में होते हैं ? अथवा द्वीन्द्रियों में होते हैं ? या तेहन्द्रियों में होते हैं ? या चौइन्द्रियों में होते हैं? या पंचेन्द्रियों में होते हैं ? उत्तर में प्रभु कहते हैं- (गंगेया ! एगिदिए वा होज्जा, जाव पंचिदिए वा होज्जा) हे गांगेय । तिर्यग्योनिक जीव एकेन्द्रियों में भी होते हैं यावत् द्वीन्द्रियों में भी होते हैं, तेइन्द्रियों में भी होते हैं, चौइन्द्रियों में भी होते हैं तथा पंचेन्द्रियों ગતિમાંથી ) નીકળીને વિજાતીય પર્યાયમાં જીવને પ્રવેશ થવા ઉત્પત્તિ થવી, તેનું નામ જ પ્રવેશનક છે. એ અપેક્ષાએ તે પ્રવેશનકમાં એક જીવ પણ સભવી શકે છે. સજાતીય જીવ સજાતીય પર્યાયમાં ઉત્પન્ન થઇ જાય તા તેને પ્રવેશનક કહેત્રાય નહીં, કારણુ કે તે તે તેમાં પ્રવિષ્ટ જ છે. એ તિય ગ્યાનિક જીવા જ્યારે એક જ સ્થાનમાં એક સાથે ઉત્પાદ થાય છે, ત્યારે પણ એકેન્દ્રિયાદિ પટ્ટામાં પાંચ ભગ જ થાય છે એ જ વાત સૂત્રકાર હવે પ્રકટ કરે છે.
गांगेय भागुगारना प्रश्न - " दो भंते! तिरिक्खजोणिया पुच्छा " हे ભદ્દન્ત 1 તિય ચર્ચાનિક પ્રવેશન દ્વારા તિર્યંચભવ ગ્રહણ કરતા એ તિય ચ ચૈનિક જીવા શું એકેન્દ્રિયે!માં ઉત્પન્ન થાય છે ? કે બ્રિન્દ્રિયામાં ઉત્પન્ન થાય છે ? કે ત્રીન્દ્રિયામાં ઉત્પન્ન થાય છે ? કે ચતુરિન્દ્રામાં ઉત્પન્ન થાય છે ? કે પાંચેન્દ્રિામાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
महावीर अलुना उत्तर- " गंगेया ! एगिदिएसु वा होज्जा, जाव प'चिदिसु वा होज्जा " ३ गांगेय ! ते मे तिर्यययोति व (१) येन्द्रियाभां પણ ઉત્પન્ન થાય છે, (૨) અથવા તે બે તિય`ચયેાનિક જીવ દ્વીન્દ્રિયામાં પશુ ઉત્પન્ન થાય છે, (૩) અથવા તેએ ત્રીન્દ્રિયામાં પણ ઉત્પન્ન થાય છે. (૪) અથવા તેઓ ચતુરિન્દ્રિયામાં પણ ઉત્પન્ન થાય છે. (૫) અથવા તેઓ પોંચે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૮
