Book Title: Vasant Vilas Mahakavyam
Author(s): Balchandrasuri, Chandanbalashreeji
Publisher: Bhadrankar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009570/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandrasUriviracitaM vasantavilAsamahAkAvyam Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navInasaMskaraNaprerakaH paramapUjyapaMnyAsapravarazrIvajrasenavijayamahArAjaH navInasaMskaraNasampAdikA sAdhvI candanabAlAzrI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandrasUriviracitaM vasantavilAsamahAkAvyam pUrvaprakAzaka: senTrala lAyabrerI baroDA * granthakAraH * vAgdevIpratipannasUnu-paramapUjyAcAryavaryazrIbAlacandrasUrimahArAjaH * navInasaMskaraNasampAdikA * paramapUjyavyAkhyAnavAcaspati AcArya bhagavantazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM sAmrAjyavartI paramapUjyapravartinI zrIrohitAzrIjImahArAjasya ziSyaranA ca sAdhvI candanabAlAzrI * * sampAdakaH * camanalAla DI0 dalAla * navInasaMskaraNaprakAzakaH bhadraMkara prakAzana ahamadAbAda * Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthanAma : vasantavilAsamahAkAvyam granthakAranAma : paramapUjyAcAryazrIbAlacandrasUrimahArAjaH : senTrala lAyabrerI-baroDA pUrvaprakAzaka navInasaMskaraNaprakAzaka : bhadraMkara prakAzana-ahamadAbAda sampAdakaH : camanalAla DI0 dalAla navInasaMskaraNasampAdikA : sAdhvI candanabAlAzrI pUrvasaMskaraNa : vi.saM. 1973, i.sa. 1917 navInasaMskaraNa : vi.saM. 2066, i.sa. 2010 mUlya : ru. 200-00 patra : 60+152 :: BHADRANKAR PRAKASHAN, 2010 prAptisthAna ahamadAbAda : bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, zAhIbAga, ahamadAbAda-380004 phona : 079-22860785 ahamadAbAda : sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapola, ahamadAbAda-380001 phona : 079-25356692 akSarAMkana : virati grAphiksa, ahamadAbAda phona : 079-22684032 mudraka tejasa prinTarsa, ahamadAbAda phona : 079-22172271 (mo.) 98253 47620 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutabhakti-anumodanA lAbhArthI paramapUjya, paramopakArI, suvizAlagacchAdhipati, vyAkhyAnavAcaspati pUjyapAda AcAryabhagavaMtazrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajImahArAjasAhebanA ziSyaratna paramapUjya, prabhAvakapaTTAlaMkAra AcAryabhagavaMtazrImadvijaya mukticaMdrasUrIzvarajImahArAjasAhebanA ziSyaratna paramapUjya, siddhahastasAhityakAra AcAryabhagavaMtazrImadvijaya pUrNacaMdrasUrIzvarajI mahArAjasAhebanA ziSyaratna paramapUjya, tapasvI munirAjazrI prazamapUrNavijayajImahArAjasAhebanI zubhapreraNAthI zrI AlavADA zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jainasaMghanA jJAnakhAtAnI upajamAMthI A graMtha prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdhela che. Ape karelI zvetabhaktinI hArdika anumodanA karIe chIe ane bhaviSyamAM paNa Apa uttarottara uttamakakSAnI zrutabhakti karatAM raho evI zubhecchA pAThavIe chIe. li. bhadraMkara prakAzana Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastupAlasukRtyaprazaMsA dharmaH zarmanibandhanaM tanumatAM dharmaH kukarmadrumaploSe tatkSaNamAzuzukSaNiriti zrutvA gurUNAM giraH / tattasya sthitaye vasantasacivaH pRthvyAmathAkArayaddharmasthAnatatiM pureSu giriSu grAmeSvaraNyeSu ca // pratyadri pratipattanaM pratipuraM zrIvastupAlaH kRtI dharmasthAnaparamparAM yadakarot tadyuktamUhAmahe yenaitaddhvajahastasATakamarudvIciM vinA kaH kSamastatkIrtterbhuvanabhramazramamapAkarttuM samantAdapi // AzArAjasute'tra duryugamahAkalpe samujjRmbhite maryAdAmavadhUya kIrttijaladhiH kSoNImudaplAvayat / tattatkAritacArucaityapaTalIcaJcatpatAkApaTavyUhavyAjavapuH pipartti gaganAbhogaM yadUrmivrajaH // [ vasantavilAsa - sarga 14 / zloka 1-2-3] Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya vAgrevIpratipannasUnu, paramapUjya bAlacaMdrasUrimahArAje 'vasaMtavilAsa'nAmanuM mahAkAvya banAvyuM che. prastuta kAvyamAM kIrtikaumudInI peThe vastupAlanAM parAkramo varNavelAM che. vastupAla somazarmA ane hariharAdi kaviothI vasaMtapAla kahevAto tethI te nAma parathI kAvyanuM nAma 'vasaMtavilAsa" rAkhyuM che. A kAvya vastupAlanA putra jaitrasiMhanA vinoda mATe racAyuM hovAthI A graMthanI racanAsamaya vikramanA teramA saikAnI Akharano athavA caudamA saikAnI zarUAtanA AzarAno che. A mahAkAvyamAM 14 sarga che ane temAM gujarAtanA itihAsa mATe keTalIka sAmagrI maLI Ave che. A mahAkAvyanI prathamavRtti gAyakavADa orIenTala sirIjha naM.-7 tarIke senTrala lAyabrerI-vaDodarAthI vi.saM. 1973, I. sa. 1917mAM prakAzita thayela che, lagabhaga 92/ 93 varSo pUrve prakAzita thayelI A AvRtti atyaMta jIrNa thayelI jovAmAM AvI tyAre amArA paramopakArI paramopakArI paramapUjaya AcArya bhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdra-bhaTUMkarakuMdakuMdasUrIzvarajI-mahArAjanA ziSyaratna paramapUjya paMnyAsapravara zrIvajasenavijayajImahArAje navInasaMskaraNa taiyAra karavA mATe paramapUjya, vyAkhyAnavAcaspati rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA sAmrAjyavartI tathA paramapUjya, samatAmUrti pravartinI sAdhvI zrIrohitAzrIjImahArAjanA ziSyaratnA mRtopAsikA sAdhvI zrIcaMdanabAlAzrIne preraNA karI ane pUjya paMnyAsajI mahArAjanI zubhapreraNAne jhIlIne sAdhvI zrIcaMdanabAlAzrIe "vasaMtavilAsa' mahAkAvyanuM navInasaMskaraNa saMpAdita karela che ane amArI saMsthAne A graMtha prakAzita karavAno lAbha maLyo che te amArA mATe ati AnaMdano viSaya banela che. prastuta 'vasaMtavilAsa' mahAkAvyane prakAzita karavA mATe paramapUjya vyAkhyAnavAcaspati AcAryabhagavaMta zrImadvijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjasAhebanA sAmrAjyavartI paramapUjya, siddhahastalekhaka AcAryabhagavaMta zrImadvijaya pUrNacandrasUrIzvarajImahArAjasAhebanA ziSyaratna tapasvI munirAjazrI prazamapUrNavijayajI mahArAjasAhebanI pAvana preraNAthI zrIAlavADA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 zve.mU.pU. tapagaccha jainasaMghanA jJAnadravyamAMthI lAbha levAmAM Avyo che, te badala ame pUjya munivarazrIno tathA AlavADA zrIsaMghano khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. ame A graMthaprakAzananA sonerI avasare A graMthanI kRtionI racanA karanAra baMne kavivarono, prathamAvRtti prakAzita karanAra zrIsiMghI jainazAstra zikSApIThano, prathamAvRttinA saMpAdakazrIno tathA zrIkobAkailAsasAgarajJAnabhaMDAramAMthI amane A graMthanI mudrita prathamAvRtti prApta thaI teozrIno tathA navInasaMskaraNanA saMpAdikA sAdhvIzrIno kRtajJabhAve khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. akSaramudrAMkana kArya mATe virati grAphiksavALA akhileza mizrAe suMdara kArya karI Apela che ane prInTIMganA kAma mATe tejasa prInTarsavALA tejasabhAIe khaMtapUrvaka suMdara kArya karI Apela che. te badala temano khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. prAMte AvA uttama upadezAtmakagraMthanA vAMcana manana ane nididhyAsana dvArA AtmAne jAgRta karIne paramapadane pAmanArA banIe !! bsnta-t.pm53rd proof ... -- bhadraMkara prakAzana Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasaMtavilAsa eka paricaya !! caMdragacchanA paramapUjya haribhadrasUrimahArAjanA ziSyaratna paramapUjya bAlacaMdrasUrimahArAja thayA. teo moDherAnA moDha brAhmaNa hatA. temanuM pUrvAzramanuM nAma muMjAla hatuM. temanA pitAnuM nAma dharAdeva ane mAtAnuM nAma vidyuta-vijaLI hatuM. dharAdeva jaina zAstronA jANakAra hatA. muMjAle paNa pUjaya AcArya zrIharibhadrasUrimahArAjanI vANI sAMbhaLIne mAbApanI anumatithI dIkSA lIdhI. caulukya rAjaguru padmAditya temanA adhyApaka hatA. vAdIdevasUrinA gacchanA paramapUjya AcArya zrIudayasUrimahArAje temane sArasvata maMtra Apyo hato. ekavAra yoganidrAmAM rahelA ane sarasvatInuM dhyAna karatAM paramapUjya bAlacaMdrasUrimahArAja pAse AvIne zAradAe kahyuM ke "vatsa ! bAlyakALathI te karelA sAsvatadhyAnathI huM prasanna thaI chuM. jema pUrve kAlidAsa Adi mArI bhaktithI kavIndro thayA tema tuM paNa thaIza." vasaMtavilAsa mahAkAvyanA prAraMbhamAM A rIte potAno pUrvavRttAnta ApIne bAlacandra kavi kahe che ke devI sarasvatInI e kRpAthI A kAvya racuM chuM. cauda sarganA A kAvyamAM vastupAlanAM parAkamo ane temanA satkRtyonuM varNana che. somezvarakavi, hariharakavi ane bIjA samakAlIna kavio vastupAlane vasantapAla paNa kahetA hatA. AthI A kAvyanuM nAma bAlacandrakavie vasaMtavilAsa rAkhyuM che. AmAM prAraMbhamAM kavie AtmakathA kahyA pachI aNahilavADanuM varNana karyuM che tathA mUlarAjathI bhImadeva ane viradhavala sudhInA rAjAonI aitihAsika vRttAnta Apyo che. pachI vastupAla-tejapAlanI maMtrI tarIke thayelI nimaNUkanuM, bharUcanA zaMkharAjA sAthe vastupAlanA yuddhanuM ane zaMkhanA parAjayanuM varNana kyuM che. Rtuo, keli tathA sUryodaya ane candrodayanAM rUDha varNana karyA pachI kavie vastupAlanI yAtrAonuM varNana karyuM che. chevaTe vastupAlanAM aneka satkRtyonuM guNasaMkIrtana karIne kavie sadgati sAthenA tenA prANigrahaNanuM varNana kareluM che. vastupAlanA putra jaitrasiMha-jayaMtasiMhanA vinoda arthe A kAvya racAyuM hatuM. AmAM vastupAlanA maraNano ullekha paNa Ave che, eTale saM. 1296mAM vastupAlanuM maraNa thayA pachI A kAvya racAyuM hovuM joIe. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 prastuta vasaMtavilAsa mahAkAvyanuM pUrva prakAzana vi.saM. 1973, I. sa. 1917mAM senTrala lAyabrerI-vaDodarA taraphathI gAyakavADa orIenTala sirIjhanA kramAMka-7 tarIke prakAzita thayela. ghaNA varSo pUrve prakAzita thayelI A AvRtti taddana jIrNa prAyaH thayela hovAthI A graMthanuM punaH navInasaMskaraNa taiyAra thAya to AvA uttama mahApuruSonA guNagAna karavAno lAbha anekone prApta thAya, tethI zrutopAsikA sAdhvI caMdanabAlAzrIne mArI A bhAvanA jaNAvI ane mArI zubhabhAvanAne jhIlIne A graMthanA navInasaMskaraNanuM saMpAdanakArya sAdhvI caMdanabAlAzrIe karela che ane A graMtha bhadraMkara prakAzanathI prakAzita thaI rahela che, te mArA mATe khUba khUba AnaMdano viSaya banela che. prastutagraMthanA prakAzana kArya mATe paramapUjya rAmacaMdra-mukticaMdra-pUrNacaMdrasUrIzvarajImahArAjanA ziSyaratna tapasvI munizrI prazamapUrNavijayajIe zrIAlavADA zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jainasaMghane preraNA karI ane temanI preraNAne jhIlIne zrIAlavADA zrIsaMghe jJAnadravyamAMthI A graMthaprakAzanano saMpUrNa Arthika lAbha lIdhela che. te zrIsaMghano zrutapratyeno 52moccabhakti-bahumAnabhAva sUcave che. prAMte aMtaranI eka ja zubhabhAvanA vyakta karuM chuM ke pUrvanA AvA uttama mahApuruSonA caritro vAMcavAthI, temanA guNagAna karavAthI ApaNA jIvanamAM paNa guNonI prApti thAya che ane guNabIjAdhAna dvArA samyajJAna, darzana, cAritrarUpa ratnatrayIne ArAdhI sAdhI aMtarAtmAne zubha-zuddha bhAvothI bhAvita karIne rAga-dveSano kSaya karIne paramAtmasvarUpane pragaTa karavA mATe puruSArtha karIe ane paramAtmasvarUpane prApta karIne huM ane sau koI laghukarmI jIvo AtmAnA zuddhasvarUparUpa siddhasvarUpanA bhoktA banIe e ja zubhakAmanA !! paMnyAsa vajrasenavijaya bsnta-t.pm53rd proof ... -- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION CHIMANLAL D. DALAL, M.A. vAgvallIdaladasyavaH kati na vA santyAkhutulyopamAH satyollekhamuSaH svakoSThapiTharIsampUrtidhAvaddhiyaH / so'nyaH ko'pi vidarbharItibalavAn bAlendusUriH puro yasya svargipurohito'pi na girAM paurogavastAdRzaH // [31421f sacha:] The Vasantavilasa is a historical Mahakavya in 14 cantos, containing the life of Vastupala, the well-known great minister of Viradhavala of Dholka, from the time of his ministry up to his death, and was composed for the delectation of Jaitrasinha, son of Vastupala. The Kirtikaumudi and the Sukritasankirtana were composed about Samvat 1286, in the life-time of the minister, while the present work was composed after his death. As the author was a contemporary of the minister, this poem possesses all the authenticity of a contemporary work. The author and his time. The author of the Vasantavilasa is Balachandra Suri, pupil of Haribhadra Suri of the Chandragaccha. In the first canto, the poet has given the account of his early life. In the town of Modheraka (in Kadi District in H. H. the Gaekwad's territories), there was a famous Brahmana, named Dharadeva. He gave protection to the distressed from all sides and was acquainted with the doctrines of Jainism. The mendicants coming to his house always returned with hands full of money given by him. He had a wife named Vidyut. They had a son named Munjala, who, though living in his father's house, looked on the world as an illusion. Having got from Haribhadra Suri religious enlightenment, he took the vow of the Jaina mendicant with the permission of his parents. Thinking that he will be gradually full-orbed with all phases of 1. zrIvastupAlAGgabhuvo navoktipriyasya vidvajjanamajjanasya / zrIjaitrasiMhasya manovinodakRte mahAkAvyamudIryate'ho // 1-75 / / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 knowledge, Haribhadra Suri made him his pupil with the name of Balachandra, and at the time of his approaching death, put him in his place. Padmaditya, whose feet were emblazoned by the light of the rubies of the crown of the Chaulukya king, and who was the real hereditary abode of learning, was his tutor, while Udaya Suri of the Gaccha of Vadi Devasuri gave him the Sarasvata charm. The Goddess of Learning once appeared to him in his Yoganidra (contemplation-sleep) and told him that she was pleased with his meditation and devotion to her from infancy, and that he was her legitimate child like Kalidasa and other mighty poets of yore. The Prabandhachintamani says that Vastupala, pleased with the poem composed in his praise by Balachandra spent one thousand drammas for getting him installed as an Acharya. Other works of the author. Besides the present work, Balachandra composed Karunavajrayudha, a drama in five acts, and commentaries on Asada's Vivekamanjari and Upadesakandali. The drama was composed at the time of Vastupala's pilgrimage to Satrunjaya and was first acted there in the temple of Adinatha at the command of Vastupala. It is thus clear that the author had already begun his literary career in the time of Vastupala. The date of composition of the work. The author has not specified the date of its compoisition and it is thus not possible to say in what particular year the present work was composed. The upper limit is, however, fixed by the mention of Vastupala's death, which occurred in Samvat 1296. As the work is composed for the delectation of Vastupala's son, we can easily put the date about the end of the thirteenth and the beginning of the fourteenth century of Vikrama. 2 The summary of the poem. The first canto is introductory. After dilating on the nectar of poetry and other allied matter, the poet gives his personal 1. tathA bAlacandranAmnA paNDitena zrImantriNaM prati gaurI rAgavatI tvayi tvayi vRSo baddhAdarastvaM yuto bhUtyA tvaM ca lasadguNaH zubhagaNaH kiM vA bahu brUmahe / zrImantrIzvara ! nUnamIzvarakalAyuktasya te yujyate bAlenduM ciramuccakai racayituM tvatto'paraH kaH prabhuH / / ityukte tasyAcAryapadasthApanAyAM drammasahasraM vyayIkRtam / [prabandhacintAmaNi pRSTha-263] 2. See Notes pp. 2-3. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 history and describes how the Goddess of Learning, pleased with his devotion towards her appeared once to him in his contemplation-sleep and told him that he was her legitimate son. We are then informed what qualities Vastupala possessed so as to deserve to be made the hero of the present poem. In the second canto the poet describes Anahillapura Pa--ana, its big goldknobbed temples, its palace-like buildings, its fort, its ditch and the Durlabharaja tank.1 In the third canto the poet describes the kings of Gujarat from Mularaja to Bhimadeva II and how Viradhavala and his forefathers protected the kingdom of Gujarat from being partitioned by feudatories. The appearance of the guardian deity of his kingdom to Viradhavala in a dream and the appointment of the two brothers Vastupala and Tejahpala as ministers are then described.2 The fourth canto is taken up with the praise of the abilities of the two ministers and the appointment of Vastupala as the Governor of Cambay.3 The fifth canto narrates the fight of Vastupala with Sankha of Bhrigukaccha and the defeat of Sankha.4 The sixth, the seventh, and the eighth cantos contain the conventional poetical descriptions of the seasons, sports and pleasures, and the rise of the moon and the sun.5 In the ninth canto a dream of Vastupala is described at length. A onelegged god (Dharma) appeared to him in the dream and told him that he was four-legged in the Kritaiyuga, three-legged in the Treta, two-legged in the Dvapara and one-legged in the present Kali age, Mularaja and Siddharaja promoted his spread by pilgrimages to Somesvara, and Siddharaja made over 12 villages to Satrunjaya and his mother Mayanalladevi got abolished the tax on pilgrims to Somesvara collected at Bahuloda. Kumarapala also made pilgrimages to Mts. Girnar and Satrunjaya and got repaired the old temples of Kedara and Some vara, built by Mularaja at Mandalipa--ana, and also erected many new 1. cf. Kirtikaumudi canto I. 2. cf. Kirtikaumudi cantos II-III and Sukritasankirtana cantos I-II-III. 3. cf. Kirtikaumudi canto IV. 4. cf. Ibid canto V. 5. Kirtikaumudi canto VII and Sukritasankirtana canto VI. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ones. The god also lamented that now the state of affairs was otherwise and bade him therefore to endeavour for the promotion of religion, and thus remove his anxiety. The minister then awoke with the sounds of the morning drums and the eulogies of the bards.1 Cantos ten to thirteen contain a description of Vastupala's pilgrimage. Acting upon the advice of his spirtitual preceptor, the minister then resolved upon a piligrimage to Mts. Satrunjaya and Girnar. Viradhavala also exhorted him in this pious work and told him to do anything that he may think fit for the expansion of his kingdom. Accordingly, entrusting the burden of the State to Tejahpala, Vastupala set out on the pilgrimage. Four feudatory chiefs accompanied him and the Sanghapatis form Lata, Gauda, Maru, Kaccha, Dahala, Avanti and Vanga gathered together and joined him. They were all honoured by him with various presents. He provided all necessities and compforts to the pilgrims. He visited the temples, coming on the way, and got repaired the old ones. In Valabhipura (the modern Vala) the Sanghapati made a halt. From here, the Mt. Satrunjaya was pointed out to him by Vijayasena Suri. Here he observed a religious festival and gave a dinner to the pilgrims. His wife Lalitadevi offered alms to the Yatis with much devotion. The Sangha then reached Padaliptapura (the modern Palitana). Here he worshipped in the temple of Parsvanatha. The pilgrims then began to ascend the hill. After worshiping Kapardi Yaksha, the minister entered the Temple of Adinatha, whom he offered worship in eight different ways. A great flag made of China cloth was hoisted on the temple. A dancing spectacle was performed before the image of Adinatha. From Satrunjaya, the Sangha turned towards Prabhasa Pa--ana. There Vastupala worshipped Somesvara, bathed in the Priyamela Tirtha and gave gold and jewels equal to his weight (Tulapurusha) to the Brahmanas. Here he also worshipped Chandraprabha, the eighth Tirthankara. The Sangha then marched to Mt. Girnar. At the foot of the mountain, Vastupala saw the town of Tejahpalapura and the 1. This dream is our poet's new fancy, as it is to be found neither in the Kirti kaumudi nor in the Sukritasankirtana. 2. cf. yena yena vidhinA vijRmbhate rAjyametadadhikAdhikaM mama / taM tamarjayitumicchayA bhavAnmAmakaM pratizarIramarhati / / [04 astra f 80-83] bsnta-t.pm5 3rd proof Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 tank named 'Kumarasarah', founded and sunk by Tejahpala, and worshipped Adinatha. The Sangha then ascended the mountain and worshipped Neminatha and also visited the Ambika, Alokana, and Samba peaks. From there, the Sangha returned to Dholka, where the king Viradhavala came out with his army to receive it. Viradhavala embraced Vastupala and asked him about his pilgrimage and health. The Sangha entered the city on an auspicious day in a royal way. Vastupala gave a dinner to the pilgrims and honored them, as well as his friends, Brahmanas, the Yatis and his religious preceptors with presents of clothes. In the fourteenth canto the poet tells us that the number of religious places (Dharmasthana), temples, resting houses for Yatis, dwelling places for the Brahmanas and tanks, erected and sunk by Vastupala in each city, town village and mountain is such as baffles the attempt to count it. Once, the Old Age, the messenger of Dharma, told him that hearing his fame being sung in heaven, Sadgati (Felicity), the daughter of Dharma, was longing for him and that her parents had decided to marry her to him. Absorbed in her thoughts, Vastupala was attacked with fever, and resolved to go to Mt. Satrunjaya to marry her. This resolve of Vastupala was brought to the notice of Dharma by his servant Ayurbandha (Limit of life). Dharma was pleased with the errand and fixing the moment etc. for marriage, sent his messenger, good knowledge (Sadbodha). He told him that Dharma called him on Mt. Satrunjaya for marriage in the morning of Monday, the 5th day of Magha, in Samvat 1296. Vastupala called his son Jaitrasinha, his wife Lalitadevi and his brother Tejahpala and gave them instructions and advice for their guidance. After seeing the king, he set forth for Mt. Satrunjaya. He ascended the hill, and on the day of the marriage the temple of Adinatha was profusely decorated. Dharma gave his daughter to Vastupala before Adinatha, and then took him to heaven, where he was received with exultation by the Lord of Heaven.2 The materials about the history of Gujarat-The following historical information about the history of Gujarat can be gathered from the present work. 1. cf. Kirtikaumudi canto IX and Sukritasankirtana cantos VII-VIII-IX-X. 2. For the religious works of Vastupala, cf. Sukritasankirtana, canto XI. The latter protion is to be found neither in the Kirtikaumudi nor in the Sukritasankirtana, as they were composed in Vastupala's lifetime. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A warrior with a sword in his hand unsheathed sprang up from the Sandhya libation of water offered by Brahma. He was called Chaulukya and he ruled the earth by destroying demons. In his race there ruled Mularaja, whom the god Somesvara, pleased with his pilgrimage on every Monday, helped in battles. Chamundaraja, who cut off the heads of his enemies with his fierce sword, succeeded him. His son Vallabharaja was well-known as Jagajzampana. Bhima's victory over Bhoja is simply referred to. Jayasinhadeva subjected the king of Dhara, and brought him to his capital in a wooden cage. He also conquered Ujjain and brought therefrom the seat of the Yoginis and reduced to subjection the demon Barbara. A grant to twelve villages was made by him for the temple of Mt. Satrunjaya. Kumarapala got repaired the temples of Kedara and Somesvara. He erected many temples and gave up the practice of confiscating the property of those who died heirless. He conquered Ballala and the kings of Jangala and Konkana. His successor was Ajaya (Ajayapala) to whom the Jangala king brought presents. King Mularaja II, though an infant, humbled the Mlechchha king. After him Bhimdeva II ascended the throne of Gujarat. He was very charitable, profligant and weak. Bhima II being unable to control his kingdom on account of his weakness, his Mandalikas (fedatories) began to rule over the country. Arnoraja, son of Dhavala of the Chaulukya race, sticking to the king's side annihilated them and protected the kingdom. His son was Lavanyaprasada who delighted in battles and before him kings of the north, east, and south trembled. His son Viradhavala uprooted the principalities and bore the brunt of the kingdom with his father Lavanyaprasada. He was thinking of appointing an able minister to take care of his kindom. The Goddess presiding over his kingdom (Rajyalakshmi) once appeared to him in a dream and told him that there was one Chandapa of fiery splendour in the Pragva-a race. His son was Chandaprasada of wide-spread fame. His son Soma accepted no god but Jina and no master but Siddharaja. He had, through his wife Sita a son named Asvaraja, whose wisdom was praised by the Gurjara king. Taking his mother in a palanquin, he made seven pilgrimages to 1. cf. also. I had to set it foafera: devadAye kRtizreSTho grAmadvAdazakaM dadau / / -Jinaharsha's Vastupalcharitra 1-84. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mts. Girnar and Satrunjaya. He sank tanks and wells, established places for distributing water and erected temples. He married Kumaradevi, who bore him Malladeva, Vastupala, and Tejahpala. The Goddess asked him to make the last two his ministers. Viradhavala sent his chief officers to call these two brothers. They presented themselves before the king and paid him their respects with presents. The king was much pleased with their charming address, modesty, and mode of speaking, and offered them his ministership. Vastupala thereupon told him plainly that the kings were greedy of wealth and the officers followed their whims. He was prepared to accept the ministry, if the king followed the path of justice, gave up greediness, removed backbiters and adopted an attitude of calmness. The two brothers were then invested by the king with the golden seal of the ministry. This appointment led to the rise of the kingdom of Viradhavala. Viradhavala had taken by force the port of Cambay, which was under the kings of La-adesa. It was a highly flourishing and a principal port of Gujarat and a place of great power and importance. Vastupala was sent as its governor by Viradhavala. His entry in the city was hailed with joy by the residents and traders of Cambay. Under his rule the port, which was mismanaged by the persecution of evilminded officers, regained its lost splendour. He honoured all the religions with clothes and food, so that everyone thought that the minister belonged to his own religion. Being fond of poetical pastimes, he offered so much to the poets that the long-accumulated fame of Munja and Bhoja faded before his. While Viradhavala was engaged with the kings of Marwad, who were fighting with the king Lunasaka, Sankha, the lord of Broach, marched with a large army to recover the lost port of Cambay which originally belonged to Broach. Sankha sent an embassy to Vastupala, with the following message : -- "Viradhavala, though powerful, is at present attacked by many kings of Marwar and his victory is nowhere to be seen. It is very rare that the Chahamana king comes here. Rule by making him to enter Cambay. Viradhavala had given you orders with a smile for the protection of the city, but the appreciative Sankha will give you a country. Wavering in mind, if you do not make Sankha your lord, he will appoint another governor, when he has conquered Cambay. It is well known that twelve feudatory chiefs bound with a golden chain at his left foot are bsnta-t.pm5 3rd proof Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ weeping, rolling on ground. While attacked on one side by the sons of Arnoraja making the king (Sinhana) came out like Kalaku-a poison from the battle-ocean churned by the powerful Sribhata alone, the dreadful Sankha repulsed the army of the Yadava king. Think in your heart, who will stand before Sankha, at the blow of whose sword even the thunderbolt breaks. Fly, therefore, before you come in his eye, as no one will be ashamed by the flight of a Bania. You must be firm now, as Sankha comes transgressing the boundaries like the ocean." Vastupala, whose forehead became dreadful on account of his frowns, replied with a smile :- "I am ready to meet Sankha in the same way in which he wants to see me. If he is come when kings of Marwar have made appearance like clouds, let him come. My sword is ready. There is nothing improper in your saying that the Chahamana king will give me a country. I have here tied the knot of the omen. It is good that his foot has got a golden chain with the images of feudatory princes tied to it, but it pains me that his foot bore fetters in the prison of the Yadava king. You say that Sankha removed the pride on the army of the Yadavas on the bank of the Nurbada, but you do not tell me about his imprisonment. It is only an illusion that the Kshatriyas know the secret of fighting and not Banias. Did not Ambada, though a Bania, kill Mallikarjuna, king of Konkana in the battle ? I am a Bania well-renowned in the battle-field shop. I take the commodities in the form of heads on enemies by the sword-scales and give the price in the form of heaven. If he be the same great son of Sindhuraja, let him come here at once, and select for battle any place he likes."1 Vastupala made his army ready and a battle ensued between both the armies. Vastupala's 1. adya vIradhavalaH sabalo'pi tvatprabhuH subahubhirmarubhUpaiH / veSTitaH kharamarIcirivAbdaidRzyate'pi na jayaH kva nu tasya // 24|| cAhamAnanRpatistu dine'smin kvAgataH kvacana labhyata eSaH / taM pravezya kuru rAjyamamandAnanda ! nandati ciraM samayajJaH / / 25 / / tena vIradhavalena vihasyAdeza eva purarakSaNahetoH / dIyate sma tava dAsyati dezaM puMvizeSaviduraH punareSaH // 26 // svarNadAmayamitA yamamUrteryasya vAmacaraNe viluThantaH / maNDalAdhipatayo viruvanti dvAdazApi viditaM bhuvane'daH // 28 / / ekatastridazamUrtibhiraNorAjasUnubhirupetya vilagnaiH / mAlavakSitidharaM bata madhyekRtya kRtyaviduSA'nyata eva // 29 / / bsnta-t.pm53rd proof Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ warriors cut off Sankha's army on the precincts of the field, and killed his warriors. Sankha himself with equally powerful brothers proceeded to overcome the minister. A fierce battle took place in which nine warriors of Vastupala were killed with the brothers of Sankha. Now Bhunapala of the Gula race, taking a vow to kill Sankha, proceeded towards him. He killed many warriors taking them to be Sankha. At last he could approach Sankha against whom he darted his spear, which was, however, cut into pieces by Sankha. Bhunapala was at last killed by Sankha. Vastupala now came forth with a greater army. Sankha, seeing this fresh force of the enemy and his diminished army, fled away to Broach. The historical merits of the poem-It is a pity that Sanskrita historical poems contain much irrelevant conventional descriptive matter and little of the real history of the hero whom they are glorifying. This applies to the present poem too. As it is a work written by a contemporary writer after the death of the minister, one would naturally expect therein the history of his later career. But the author has remained silent about it. In fact, excepting the last canto about Vastupala's death, the poem furnishes no more information than that contained in its two other predecessors. The last canto is, however, of great historical importance, as it makes incorrect the current statements about the place and the date of Vastupala's death. The Prabandhachintamani has not touched the later part of Vastupala's career. The Chaturvimsatiprabandha and the Vastupalacharitra are the only works that tell us about it. They put the date of Vastupala's death in Samvat 1298 and the place as Ankevaliya. But these prove zrIbhaTena balinaikatamenolloDitAdyadiha vigrahavArddhaH / kAlakUTamudagAdyadusainyaM tanvarttayadayaM nanu bhImaH // 30 / / cAhamAnanRpatistava dezaM dAsyatIti bhavatA yadavAci / kiM virUpamupapannamidaM tadgranthireSa zakunasya nibaddhaH // 39 / / maNDalAdhipatimUrtisanAthaM svarNadAma caraNasya varaM tat / tahunoti yadayaM yaduguptau pAdayonigaDabandhanamUhe // 41 / / nirmadAmakRta yAdavasenAM narmadAvipularodhasi zaGkhaH / dUta ! re taditi jalpasi naitadvandhanAni yadayaM samavApa // 42 // kSatriyAH samarakelirahasyaM jAnate na vaNijo bhrama eSaH / ambaDo vaNigapi pradhane kiM mallikArjunanRpaM na jaghAna // 43 / / [vasaMtavilAsa sarga 5 zlo. 24taH 30/39/41ta: 43] bsnta-t.pm5 3rd proof Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 incorrect in the light of the statement of the present work. The story of the overthrow of Vastupala's minsiterial power also seems to be incorrect. It is not possible that Visaladeva, who got the throne in Samvat 1295, simply through Vastupala's favour, and whose kingdom was firmly established by him should have wrested the minsiterial seal from Tejahpala and given it to Nagada. Visaldeva could not have done this, even if he had thought so, as his position could not have been firm and secure in the short period of one year, and the ministers were so powerful and firmly established. In an inscription on Mt. Abu dated 1296 (Vaisakha Sudi 3) Tejahpala is called Mahamatya. The change in the ministry, I suppose, was effected after the death of Tejahpala, which took place laccording to Jinaharsha ten years after that of Vastupala. In the colophon of a palm-leaf ms. dated Samvat 1303 Tejahpala is called a mahamatya in power at Anahillapura. Who was Sankha ?-It is necessary to clear the confusion created by the editors and translators of the works on Vastupala about Sankha alias Sangramasinha. He was son of Sindhuraja, brother of Sinha, the Chahamana king of La-adesa. Sankha was a great warrior and he had repulsed an attack of the army of the Yadava king, Sinhana, on the banks of the Nurbudda. He was once taken prisoner by the Yadava king, but when he was brought before him, his personality induced Sinhana to release him. It is said in the present poem that images of twelve feudatory princes were tied to his left foot with a golden chain. Cambay was formerly in the possession of the king of La-a, but it was wrested from him by Viradhavala. Taking advantage of the critical position created by the invasion of Sinhana and the rebellion of the Marwar kings, he attacked Cambay but was defeated by Vastupala. For further information the reader is referred to the notes on the Hammiramadamardana in this Series. Literature about Vastupala-Literature about Vastupala-both contemporary and later-is very copious. His magnetic personality, his all-powerfulness at the court of Dholka, his magnificent works of piety and public utility and his highly 1. Mr. T. M. Tripathi. B.A. informs that he has found the following dates of the deaths of the two brothers in an old leaf of a paper ms. saM0 1296 mahaM0 vastupAlo fao a: o 8308 HEOS: EGO Ta: Thus Tejahpala's death may be put eight years after that of Vastupala. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 liberal partonage of poets all combined to attaract his contemporary authors to sing his praise. Somesvara, the family priest of the Chalukya kings, not only wrote the Kirtikaumdui (The Moon-Light of Fame), but also in the last canto of his poem Surathotsava glorfied Vastupala and affixed a verse at the end of each of the acts of his drama Ullagha Raghava in his praise. Arisinha extolled in his Sukritasankirtana the pious deeds of the minister. Jayasinha Suri dramatized in his Hammiramadamardana the critical position of Gujarat created by the invasion of Sinhana, the Yadava king, and the attack of Sankha of Broach to recover the port of Cambay, when Viradhavala with Tejahpala was engaged in putting down the kings of Marwar and repulsing an attack of the Mahomedans; and especially the bravery and the statemanship of Vastupala by which all the enemies were discomfitured. Jayasinha Suri also composed a panegyric on the minister. Acharya Udayaprabha, the religious preceptor of the minister, composed on the occasion of Vastupala's pilgrimage Dharmabhyudaya, a Mahakavya in sixteen cantos. The first and the last cantos contain particulars about the pilgrimage. There is also by this author a panegyric of the minister, Sukritakirtikallollni. All these works were composed before Samvat 1286 when the minister was in the zenith of his power and glory. It is to be regretted that no contemporary work is to be found describing his remaining career. The Vasantvilasa, thouth written by a contemporary writer, does not in the least enlighten us on his later career. The later works Prabandhachintamani and Chaturvinsatiprabandha (see Appendix I) contain prabandhas which give full details about the whole career of the minister. Jinaharsha's 'Vastupalacharitra' is a very extensive work on the minister's whole career, which though following the Kirtikaumudi and the Chaturvinsatiprabandha contains very useful and new matterials. Comparision of the contents of the three MahakavyaskIrttikaumudI sukRtasaGkIrtana vasantavilAsa nagaravarNana cApotkaTavaMzavarNana prastAvanA narendravaMzavarNana caulukyavaMzavarNana rAjadhAnIvarNana mantristhApanavarNana mantriprakAza narendravarNana-mantristhApanA dUtasamAgamavarNana gurUpadezavarNana mantriguNavarNana zaGkayuddhavarNana saGghaprasthAnavarNana zaMkhayuddhavarNana bsnta-t.pm5 3rd proof Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 purapravezavarNana sUryodavarNana RtuvarNana candrodayavarNana zatruJjayavarNana kelivarNana paramArthavicAra nemidarzanavarNana candrodayavarNana yAtrAsamAgamavarNana SaDRtuvarNana sUryodayavarNana purapravezavarNana zatruJjayayAtrAvarNana dharmasthAnavarNana prabhAsatIrthayAtrAvarNana raivatavarNana raivatayAtrAvarNana sadgatipANigrahaNavarNana It will be seen from this that the present work is the longest of the three, as it consists of fourteen cantos with the granthasankhya of 1516 Anush-ubh verses, while the other two have nine cantos with about eight hundred verses and eleven cantos with nine hundred and seventy-six verses respectively. Inscriptions and colophons connected with the career of the ministers, Vastupala seems to have been very careful about the inscriptions of the temples etc. erected by him. The Vastupalacharitra of Jinaharsha mentions a very large number of the works of these two brothers. No trace is left of many of these, but those which have survived the hand of time have got long inscriptions and prasastis which are historically of great importance, as they contain not only an account of themselves and their family, but also of the kings in whose territories the temples were erected. Below will be found the main inscriptions, colophons etc. arranged chronologically : One inscription in Vimalavasahi on Mt. Abu in the niche of Mallinatha, built for the religious merit of Malladeva, dated Samvat 1278, Falguna Vadi 11, Guru. Two inscriptions on Mt. Taranga, Samvat 1285.1 Two inscriptions in temple of Mt. Abu dated Samvat 1287 (Falguna Vadi 3, Ravi). 1. svasti zrIvikramasaMvat 1285 (4 ?) varSe phAguNazudi 2 ravau 4 zrImadaNahilapuravAstavya prAgvATAnvayaprasUta Tha0 zrIcaNDapAtmaja Tha0 zrIcaMDaprasAdAMgaja Tha0 zrIsomatanuja Tha0 zrIAzArAjanandanena Tha0 kumAradevIkukSisambhUtena Tha0 zrIlUNiga mahaM0 zrImAladevayoranujena mahaM0 zrIteja:pAlAgrajanmanA mahAmAtyazrIvastupAlena AtmanaH puNyAbhivRddhaye iha zrItAraMgakaparvate zrIajitasvAmidevacaitye zrIAdinAthadevajinabimbAlaGkRtaM khattakamidaM kAritaM / pratiSThitaM zrInAgendragacche bhaTTArakazrIvijayasenasUribhiH / [prAcInajainalekhasaMgraha] bsnta-t.pm53rd proof Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 Three broken inscriptions on broken images in Serisa, a village near Kalol. One of these seems to be dated 1285 (8?) Six inscriptions of temples on Mt. Girnar dated 1288 (Falguna Sudi 10, Budha). Colophon of the reign of Lavanaprasada, dated Samvat 1288. A treaty between Lavanaprasada and Sinhana, dated 1288. One inscription in the temple of Adisvara at Cambay, recording the building of a Paushadhasala, dated 1289. Two inscriptions on the images of Ratnadevi, in the temple of Bhidabhanjana Mahadeva, in Nagara, a village near Cambay, dated 1292. Inscription on Mt. Girnar recording Vastupala's pilgrimages, dated 1293.1 Colophon of Visaladeva's reign, dated 1295.2 Inscription on Mt. Abu mentioning the name of Tejahpala as high minister, dated 1296.3 Colophon of Viramdeva's reign, dated 1296.4 One inscription on Mt. Girnar, dated Samvat 1289 (asvina vadi 15, Soma). Several inscriptions in the Devakulikas in the temple on Mt. Abu, dated Samvat 1288, 1290 and 1293. 1. saM0 1249 varSe saGghapatisvapitR u0 zrIAzArAjena samaM mahaM0 zrIvastupAlena zrIvimalAdrau raivate ca yAtrA kRtA / saM0 50 varSe tenaiva samaM sthAnadvaye yAtrA kRtA / saM0 77 varSe svayaM saGghapatinA bhUtvA saparivArayutaM 90 varSe [saM0 91 varSe saM0 92 varSe saM0 93 varSe mahAvistareNa sthAnadvaye yAtrA kRtA / zrIzatruJjaye amUnyeva paJcavarSANi tena sahita ve saM0 83 varSe saM0 84 saM0 85 saM0 86 saM0 87 saM0 88 saM0 89 sapta yAtrAH saparivAreNa tena state .... zrIneminAthAmbikAprasAdAdyA.... bhUtA bhaviSyati Watson Museum, Rajkot 2. saMvat 1295 varSe bhAdrapati zudi 11 ravau stambhatIrthe mahAmaNDalezvararANaka zrIvisaladevarAjye tanniyuktadaNDAdhipatizrIvijayasiMhapratipattau etc. from the colophon of the palm leaf ms. of Yogasastra, Ms. no. 37 of Sanghavi's Bhandar at Pattan. 3. svasti saM0 1296 varSe vaizApa sudi 3 zrIzatruMjayatIrthe mahAmAtyatejaH pAlena kArita / prAcInajainalekhasaMgraha 4. saMvat 1296 varSe Asau sudi 3 gurau aceha rAjAvalIsamalaGkRtamahArAjAdhirAjazrIbhImadevavijayarAjye pravartamAne mahAmaNDalezvararANaka zrIvIramadevarAjadhAnau vidyutpurasthitena zrI-- Colohpon of the palm-leaf no. 282 in the Jaisalmere Bhandar. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ One broken inscription in the temple of Achalesvara on Mt. Abu. Two inscriptions of Tejahpala in Devakulikas erected in the temple of Mt. Abu for the religious merit of Tejahpala's second wife Suhadadevi, dated 1297. Colophon mentioning Lunasinha's governorship of Broach dated 1298.1 Colophon mentioning Tejahpala as high minister in power at Anahillapura, dated 1303.2 Colophons mentioning Nagada as high minister, dated Samvat 1310 and 1313.3 From these we get the following Samvat dates : 1249 and 50--Pilgrimages of Vastupala to Mts. Girnar and Satrunjaya with his father. 1276--The appointment of Vastupala and Tejahpala as minsiters of Viradhavala. 1277-Vastupala's great pilgrimage to Mts. Satrunjaya and Girnar as Sangahadhipati. 1278--Building of a niche of Mallinatha in the Vimalavasai on Mt. Abu. 1279--Appointment of Jayantasinha, Vastupala's son, as governor of Cambay.4 1. saMvat 1298 varSe azvinazudi 10 ravau adyeha bhRgukacche mahArANakazrIvIsaladeva.......mahaM zrItejapAlasutamahaM0 zrIlUNasIhaprabhRtapaMcakulapratipattau AcAryazrIjinadeva........kRte dezInAmanAlA likhApitA / Ms. no. 84 of Sanghavi's Bhandar. 2. saMvat 1303 varSe mArgavadi 12 gurau adyeha zrImadaNahilapATake mahArAjAdhirAjazrIvisaladevarAjye mahAmAtyazrItejaHpAlapratipattau zrIAcArAGgapustakaM likhitamiti / --Colophon of the palm leaf ms. no. 65 in the Bhandar of the Temple of Santinath at Cambay. Peterson's First Report, Appendix I p. 41. 3. saMvat 1310 varSe mArga0 zudi pUrNimAyAM adyeha mahArAjAdhirAjavizvaladevakalyANavijayarAjye tatpAdapadmopajIvimahAmAtyazrInAgaDaprabhRtipaJcakulapratipattau evaM kAle pravartamAne prakaraNapustikA sAdhucandanena likhiteti / - Colophon of the palm leaf ms. no. 282 in the Jaisalmere Bhandar. This is the earliest mention of Nadada as high minister. saMvat 1313 varSe caitra zudi 9 ravI mahArAjAdhirAjazrIvIsaladevavijayimahArajyetanniyuktazrInAgaDamahAmAtye samastavyApArAn paripaMthayatItyevaMkAle pravartamAne.........jJAnapaJcamI pustikA likhApitA / --Colophon of the palm-leaf ms. no. 40. of Sanghvi's Bhandar. 4. It is surprising to find that the phrase 3709 has not been correctly under stood by both Western and Indian scholars. It means 1279 varSaprabhRti-beginning with the year 1279. bsnta-t.pm53rd proof Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 1283-93-Eleven pilgrimages to Mt. Satrunjaya. 1285--Construction of two niches in the temple of Ajitanatha on Mt. Taranga. 1286(8)--Building of the niches of Neminatha and Mahavira at serisa. (cf. Jinaharsha's Vastupalacharitra VIII cf. 653.) 1286-Beginning of the work of building the temple on Mt. Abu. 1287--Installation cermony of images in the temple on Mt. Abu. 1288-Installation of images in temples on Mt. Girnar. 1289--Building of Poshadhasala at Cambay. 1289--1293-Building of some Devakulikas on Mt. Abu. 1292--Completion of the temple on Mt. Abu. 1292--Installation of two images of Ratnadevi in the temple of the Sun in Nagara. 1295--Visaladeva reigning. 1296-Magha sudi Panchmi, Soma, Death of Vastupala. 1296--Tejahpala as high minister. 1296-Viramadeva reigning. 1297--Construction of two Devakulikas on Mt. Abu by Tejahpala. 1298-Governorship of Lunasinha at Broach. 1303--Tejahpala as high minister at the capital. 1304 (?)--Death of Tejahpala. 1310 & 1313--Earliest mention on Nagada as high minister. The date of the battle with Sankha cannot be fixed with certainty, but I think it occurred before the appointment of Vastupala's son Jayantasinha as the governor of Cambay in 1279. Vastupala's early career. Vastupala was born of a high family of Pa--an. His forefathers held high positions of councillors of the kings of Gujarat. His great grand-father Chandapa is described as the sun of the assembly of 1. evaM rasASTaravisammitavatsare tatprArabhya netranavayugmarasAmite'bde / sampUrNatAM jinagRhaM nayataH sma harSAttau mantriNau sakaladharmadhurAdhurINau // Upadesasaptati. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 councillors and of fiery splendour. His son Chandaprasada was never without the ministerial seal. He had two sons-Sura and Soma.2 Soma was the keeper of the jewels of Siddharaja. His son Asvaraja also held some position in the State and had the favour of the Chaulukya King. He married Kumaradevi, daughter of Abhu, who held the high position of Dandapati.4 The story about Kumaradevi's being a widow is mentioned in none of the Sanskrita works noted above and hence deserves no credit whatsoever. Asvaraja sank wells, tanks and erected temples. With his mother he made seven pilgrimages to Mts. Satrunjaya and Girnar. Two of his pilgrimages are recorded in Girnar inscription and there he is called Sanghapati. The Vastupalacharitra of Jinaharsha further mentions that Asvaraja went to Sunhalakapura, which was given to him by the Chaulukya king. It would thus mean that Asvaraja was appointed as an officer of Sunhalaka. 1. prAgvATagotratilakaH kila kazcidatra zrIcaNDapaH sphuTamakhaNDapadapratiSThaH / visphUjitAnyadhita gUrjararAjadhAnIrAjIvajIvanaraviH sacivAvataMsaH / / [naranArAyaNAnanda sarga 16 zloka-3] mantrimaNDalamArtaNDazcaNDapaH prathamaH pumAn / [kIrtikaumudI. sarga 3 zloka-4pU.] 2. kadAcidapi na tyaktaH pANipadmagRhItayA / gehinyeva vadAnyo'yaM nRpavyApAramudrayA / / [kIrtikaumudI. sarga 3. zloka-9] 3. nidadhe guNaratnAnAM yatra kozaH svayambhuvA / tatra zrIsiddharAjo'pi ratnakozaM nyavIvizat // [kIrtikaumudI. sarga 3. zloka-14] 4. pusphUrja gUrjaradharAdhavasiddharAjarAjatsabhAjanasabhAjanabhAjanasya / / durmantrimantritadavAnalavihvalAyAM zrIkhaNDamaNDananibhA bhuvi yasya kIrtiH // 15 / / zrIvAsasadmakarapadmagadIpakalpAM vyApAriNaH kati na bibhrati hemamudrAm / prajvAlayanti jagatyanayaiva ke'pi yena vyamoci tu samastamidaM tamastaH // 18 / / [ naranArAyaNAnanda sarga 16] manISitAM gUrjaranirjarendramanISitAM prApa ya eka eva // 58 u. / svAmataraM yaH kila mAtRbhakto vahanpramodena sukhAsanasthAm / sapta prabhAdRptayazAstatAnojjayantazatruJjayatIrthayAtrAH // 59 / / kUpAnakUpAragabhIracetA vApIravApI sarasIrasImA / prapAH kRpAvAnataniSTa devasaudhAnyasau dharmikacakravartI // 60 // [vasantavilAsa sarga 3] satataM sacivazreNImANikyasAGgasaGginI / kAntA kumAradevIti tasya kAntirivAbhavat / / [kIrtikaumudI sarga 3 zloka-22] bsnta-t.pm53rd proof Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 After his death his wife shifted to Mandali with his children. Asvaraja had four sons, Luniga, Malladeva, Vastupala (Vastiga), Tejahpala (Tejiga) and seven daughters. Luniga died in infancy and Malladeva also seems to have died young. After the death of Kumaradevi, the three brothers left Mandali and went on a pilgrimage. On their return, they came to Dholka. The Kirtikaumudi, the Vasantavilasa and the Prabandhachintamani mention that the two brothers had gone to Dholka and Viradhavala himself made the appointment. The Sukritasankirtana, the Vastupalaprasasti and the Sukritakirtikallolini on the other hand inform us that the two brothers were already in the service of Bhima and that he had given them to Viradhavala at his request.1 Vastupala's own statement that he accepted the dependence of Bhima's minister supports the latter view.2 1. ityuktvA prItipUrNAya zrIvIradhavalAya tI / zrI bhImabhUjA dattau vittamAptamivAtmanaH // 51 // gRhANa vigrahodagrasarvezvarapadaM mama / yuvarAjo'stu me vIradhavalo dhavalo guNaiH // arNorAjAGgajAtaM kalakalahamahAsAhasikyaM culukyaM / zrIlAvaNyaprasAdaM vyatanuta sa nijazrIsamuddhAradhuryam // tadimaM mauliSu mauliM kuruSe puruSeza sakalasacivAnAm / kSitidhava / tattava doSNorviSNovi bhavati vizrAmaH ||118|| zrutveti muditahRdayaH puNyaprAgalbhyalabhyasabhyagiram / anayoranayojjhitayordharaNidhavaM vyadhita dharaNidhavaH // 119 // imau granthAndhimanthAnau panthAnau zrIsamAgame / tubhyaM samarpayiSyAmi mantriNau tau tu mitrayoH // 57 // ityuktvA mudite vIradhavale'sau dharAdhavaH / AhUya tau svayaM prAha namanmaulI sahodarau // 58 // yuvAM narendravyApArapArAvAraikapAragau / kurutAM mantritAM vIradhavalasya madAkRteH // 59 // yuvAbhyAmeva netrAbhyAM cakSuSmAnasya vikramaH / AlokyAlokya niHzeSAnapi duSTAn pinaSTu me // 60 // 2. bhAsvatprabhAvamadhurAya nirantarAyadharmotsavavyatikarAya nirantarAya / yo gUrjarAvanimahIpatibhImabhUpamantrIndratAparavazatvamapi prapede // bsnta-t.pm5 3rd proof [jayasiMhasUri-vastupAlaprazasti ] [ sukRtasaMkIrtana sarga 3 zloka-39] [sukRtasaMkIrtana sarga 4 zloka-33] [sukRtakIrttikallolinI] [sukRtasaMkIrtana sarga 3 zloka-57-58-59-60] [ naranArAyaNAnanda sarga 16 zloka-35] Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 The position of Vastupala at the court of Dholka. King Bhima was very weak and profligate, and unable to protect his kingdom from the depredations of his feudatories and foreign enemies. He therefore made Lavanaprasada, the son of Arnoraja, son of Kumarapala's Maternal aunt, his Sarvesvara (vice-regent) to regain the lost splendour of the kingdom of Gujarat. Though thus Bhima was the king in name and Lavanaprasada and his son the real rulers of Gujarat, the father and the son were faithful to the throne of Anahillapura and did neither usurp the throne nor style themselves as Maharajadhirajas, but they remained content with their title of Mahamandalesvara. Lavanyaprasada seems to have remained at the court and was all-powerful there, as is clear from the various grants, which he made to be issued for the maintenance of the temples etc. built for the religious merit of his mother, while Viradhavala freely ruled at Dholka. The position of the two ministers was quite unique. They had the full confidence of Viradhavala, who turned deaf ears to the malicious back-biting of slanderers. Vastupala had the administration of the whole kingdom in his hand?, while Tejahpala had the ministerial seal of the whole State and Jaitrasimha, son of Vastupala, held the governorship of Cambay. This power and confidences were 1. saMvat 1288vadi amAvAsyAdine bhaume rANakazrIlAvaNyaprasAdadevarAjye vaTakUpake velAkule pratIhArazAkhApratipattau zrImaddevacandrasUriziSyeNa kSullakadharmakIrtipAThayogyA vyAkaraNaTippanakapustikA likhiteti / -Colophon of a palm-leaf ms. of haimazabdAnuzAsana preserved in the Sangha's Bhandara at Pa--an. saMvat 1288 varSe vaizASa zudi 15 some'dyeha zrImadvijayakaTake mahArAjAdhirAjazrImatsihaNadevasya mahAmaNDalezvararANakazrIlAvaNyaprasAdasya ca / samrAjakulazrIzrImatsihaNadevena mahAmaNDalezvararANazrIlAvaNyaprasAdena pUrvarUDhyA''tmIyAtmIyadezeSu rahaNIyaM / Lekhapanchasika. It may be here mentioned that Vastupala has called him Maharajadhiraja in the Girnar inscriptions (1288) and simply Maharanaka in the Mt. Abu inscription (1287). caulukyakulanabhastalaprakAzanaikamArtaNDamahArAjAdhirAjazrIlavaNaprasAdadevasutamahArAjazrIvIradhavaladevaprItipratipannasarvaizvaryeNa zrIzAradApratipannApatyena mahAmAtyazrIvastupAlena -Mt. Girnar inscriptions. 3. saMvat 1287 varSe laukikaphAlguna vadi 3 rakhau zrIcaulukyakulotpannamahAmaNDalezvararANakazrIlavaNa prasAdadevasutamahAmaNDalezvararANakazrIvIradhavaladevasatkasamastamudrAvyApAriNA zrItejaHpAlena --Mt. Abu inscription. bsnta-t.pm53rd proof Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ not ill-placed. The contribution of these two brothers, who were valiant warriors and who possessed statesmanship of a very high order, to the expansion of the kingdom and power of Viradhavala was very great. It was a great fortune of the Vaghelas that they got two such able statesmen to lay the foundation of their kingdom which, however, came to a very early end, mainly on account of narrow-minded selfish ministers devoid of the love of the motherland. The public works of the ministers. It has been said in the present work, Mt. Girnar and Abu prasastis and the Naranarayanananda that the number of public places--temples, rest-houses, wells, tanks etc. erected and sunk by the two ministers was innumerable. It is said in the Tirthakalpa that their public works extended to Sri Saila in the south, Prabhasa in the west, Kedara in the north and Benares in the east. This does not seem to be untrue, when their enthusiasm and influence are considered. Mts. Satrunjaya, Girnar and Abu were, however, marked out by them for spending their immense wealth. Here they built magnificent temples vying with the Vimanas of gods. They spent eighteen crores and ninety lacs on Mt. Satrunjaya, twelve crores and eighty lacs on Mt. Girnar and twelve crores and fifty-three lacs on Mt. Abu. It is said that they spent in all three hundred crores and fourteen lacs in public works. Some details of these works will be found in the Notes. The Ms. Material--The present edition of the Vasantavillasa is based on a single ms. of the work hitherto known to exist. The ms. is dated Samvat 14852 (1429 A.D.) It consists of 24 leaves with numerical signs on the left and letters on the right to show the pagination. It appears that it was copied from a palmleaf ms., like many other old mss. of the Vali Parsvanatha's Bhandar at Pa--an. The leaves of the ms. were so brittle that it was difficult to handle them without pasting them with transparent paper and a part of the upper edges was so much 1. yaH svIyamAtRpitRputrakalatrabandhupuNyAdipuNyajanaye janayAJcakAra / saddarzanavrajavikAzakRte ca dharmasthAnAvalIvalayinImavanImazeSAm / / [ARRAYIR Y SE 4166-36] tena bhrAtRyugena yA pratipuragrAmAdhvazailasthalaM vApIkUpanipAnakAnanasara:prAsAdasatrAdikam / dharmasthAnaparamparA navatarA cakre'tha jIrNoddhRtA tatsaGkhyApi na budhyate yadi paraM tadvedinI medinI // [37ecfifugifera P10-&&] 2. graMthAgraM 1516 / saMvat 14 ASADhAdi 85 varSe zrAvaNa vadi 13 anaMtara 14 soma likhitaM / bsnta-t.pm5 3rd proof Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so damaged that it turned to pieces even at a touch. The letters were faint and much confusing, as the copyist had transcribed it from a palm-leaf ms. The ms. was very incorrect and in some places words and phrases were wanting. The lacuna of six verses after the end of the ninth canto shows that one leaf was missing in the original palm-leaf ms. The task of editing was, therefore, very difficult. The following few examples will suffice to make this clear. for 54adhichte ElligheRETTET I VI-59 Tani qaragiheth Filcthullafea VI-62 JT E fa riyadhai...VI-69 afgifter yours 41 hd arsh Hocaife I VII-29 The edition of the present work from such quite defective material would not have been undertaken at all but for the inducement to bring to light a historical work. Our thanks are due to Sheth Vadilal Hirachand, the keeper of the Bhandar of Vadi Parasvanatha's temple at Pa--an for kindly lending us the ms., though it was in a much-damaged condition. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbAlacaMdrasUrinuM vasaMtavilAsamahAkAvya aMgrejI prastAvanA lakhanAra-sadgata cImanalAla DA. dalAla, ema. e. anuvAdaka--caMdulAla esa. zAha o. vAgvallIdaladasyavaH kati na vA santyAkhutulyopamAH satyollekhamuSaH svakoSThapiTharIsampUrttidhAvaddhiyaH / so'nyaH ko'pi vidarbharItibalavAn bAlendusUriH puro yasya svargipurohito'pi na girAM paurogavastAdRzaH // [apAnita ve:] zrIvasaMtavilAsa--cauda sargomAM raceluM eka aitihAsika mahAkAvya che. dhoLakAnA rAjA vIradhavaLanA mahAmaMtrI vastupAlanuM, teo maMtrIpada upara AvyA tyArathI te temanA mRtyu samaya sudhInuM jIvanacaritra temAM varNaveluM che ane vastupAlanA putra caitrasiMhanA manane AnaMda ApavA mATe racavAmAM AvyuM hatuM.1 kIrtikaumudI ane sukRtasaMkIrtana e be graMtho saMvat 1286nA arasAmAM vastupAlanI hayAtImAM lakhAyelA hatA paNa A graMtha vastupAlanA mRtyu pachI lakhAyo hato. A mahAkAvyanA kartA vastupAlanA samakAlIna hoI A graMtha sarva prakAre samakAlIna itihAsa jevo pramANabhUta che. kartA ane teno samaya--caMdragacchanA zrI raiharibhadrasUrinA ziSya bAlacaMdrasUri A zrIvastupAlAGgabhuvo navoktipriyasya vidvajjanamajjanasya / zrIjaitrasiMhasya manovinodakRte mahAkAvyamudIryate'ho // 1-75 // 2. haribhadrasUri-bAlacaMdrasUrinA guru. bAlacaMdra AsaDanI upadezakaMdalI para TIkA karI che temAM potAno vaMzaparaMparA laMbANathI ApI che. caMdragacchamAM pradyumnasUri thayA ke jeNe talavATakanA rAjAne prabodha karyo hato. tenI pATe caMdraprabhasUri thayA ke jeNe jinanI prAbhAtika stuti racI hatI. tenI pachI dhanezvarasUri thayA ke jeNe potAnA svargastha guru pAsethI maMtra prApta karyo ane samayu nAmanA nagaranA devatAne pratibodha karyo. tene cAra ziSya nAme vIrabhadra, devasUri, devabhadra ane devendrasUri sarasvatInA cAra hasta jevA hatA, te paikI chellA devendrasUrie jinaprasAdo jyAM puSkaLa hatAM evuM maMDalI nAmanI purImAM rahIne tyAM zrImahAvIraprabhunA maMdiramAM pratiSThA karI. teNe svahastathI potAnA paTTadhara tarIke bhadrezvarasUrine sthApyA. tenI pATe vAdIne jItanArA evA abhayadevasUri thAya ke jenuM dharmopadezAmRta pIne AsaDe potAnA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthanA kartA che. A kAvyanA prathama sargamAM kavie potAnI pUrva avasthAnI hakIkata ApI che. moDhereka nAmanA zaheramAM (gAyakavADanA rAjayanA kaDI paragaNAmAM AveluM moDherA) dharAdeva nAme prakhyAta brAhmaNa hato. te dIna duHkhIone sarva prakAre madada karato ane jinadharmanA sarva siddhAMto sArI rIte jANato hato. tenA bAraNe Avela dareka bhikSuka tenA ApelA paisAthI bharyA hAthe pAcho pharato. tene vidyut nAme patnI hatI. temane muMjAla nAme putra hato. te pitAnA gharamAM raheto hovA chatAM saMsArane mAyAjALa jevo samajato hato. zrIharibhadrasUri pAsethI dhArmika jJAnaprakAza temane maLyo ane temaNe mAtapitAnI rajA laI jaina sAdhu dIkSA grahaNa karI. dhIme dhIme te dareka vidyAmAM pAraMgata thaze ema vicArI zrIharibhadrasUrie temane bAlacaMdrasUri nAma ApI potAnA ziSya banAvyA ane potAno mRtyu samaya pAse Avyo jANI temane potAnI pATe sthApita karyA. caulukyavaMzanA rAjAonA mukadamaNinA tejathI jenAM caraNa haMmezA raMgita thatAM, tevA sarasvatInA kharA nivAsasthAnarUpa padmAditya temanA vidyAguru hatA, ane vAdIdevasUrigacchanA zrIudayasUrie temane sArasvata maMtra Apyo hato, eka vakhata yoganidrAmAM sarasvatIdevIe temane darzana ApyAM ane kahyuM "huM tArA bAlyakALathI sArasvata kalpathI karelA mArA dhyAnathI prasanna thaI chuM ane jema pUrve kAlidAsa ane bIjA mahAkavio mArA vatso hatA tema tuM paNa mAro vatsa che." prabaMdhaciMtAmaNimAM jaNAveluM che bAlacaMdrasUrie vastupAlanA guNakIrtananuM kAvya racyuM hatuM, tethI khuza thaI te maMtrIe bAlacaMdrasUrine AcAryapada upara sthApana karavAnA mahotsavamAM eka hajAra drammu dhana khacyuM hatuM.1 kavie racela anya graMtho-A graMtha uparAMta kavie karuNAvajAyudha e nAmanuM pAMca aMkI nATaka racyuM che. ane AsaDanA graMtho nAme vivekamaMjarI ane upadezakaMdalI upara TIkA lakhI che. karuNAvajAyudha nATaka (prakAzita-AtmAnaMda jainasabhA-bhAvanagara) vastupAla maMtrI zatruMjayanI yAtrAe gayA tyAre racyuM hatuM ane vastupAlanA kahevAthI tyAM zrI AdinAthanA derAsaramAM pahela vaheluM bhajavavAmAM AvyuM hatuM. A uparathI spaSTapaNe jANI zakAya che ke vastupAlanI hayAtImAM ja bAlacaMdrasUrie kavi tarIke kArakIrdI zarU karI hatI. vivekamaMjarI ane upadezakaMdalI racI. tenA ziSya haribhadrasUri SaDradarzano ane sAhityamAM niSNAta thayA. (juo prazasti-bAlacaMdrakRta upadezakaMdalIvRttinI) tathA bAlacandranAmnA paNDitena zrImantriNaM pratigaurI rAgavatI tvayi tvayi vRSo baddhAdarastvaM yuto bhUtyA tvaM ca lasadguNaH zubhagaNaH kiM vA bahu brUmahe / zrImantrIzvara ! nUnamIzvarakalAyuktasya te yujyate bAlenduM ciramuccakai racayituM tvatto'paraH kaH prabhuH / / ityukte tasyAcAryapadasthApanAyAM drammasahasraM vyayIkRtam / [prabandhacintAmaNi pRSTha-263] bsnta-t.pm5 3rd proof Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha racyAno samaya :-A kAvya lakhyAnI tArIkha graMthakartAe jaNAvI nathI, tethI A mahAkAvya kayA varasamAM lakhAyuM te cokkasa kahI zakAtuM nathI, paNa temAM vastupAlanuM mRtyu saMvata 1296mAM thayuM te bAbatano ullekha hovAthI vahelAmAM vahelo graMtha racyAno samaya te pachIno kahI zakAya. A kAvya vastupAlanA putranA vinoda maTe lakhavAmAM AvyuM che, tethI graMthano samaya vikramanA teramA saikAnI Akharano athavA caudamA saikAnI zarUAtanA AzarAno che ema ApaNe cokkasa kahI zakIe.1 - kAvyano sArAMza :-pahelo sarga prAstAvika che. kavitA ane sAhityanA amRtanuM varNana karyA bAda kavi potAno itihAsa Ape che ane potAne sarasvatIe yoganidrAmAM darzana daI kavinI bhaktithI devI prasanna che ane kavi sarasvatIno sAco bALaka che ema kahyuM te bAbatanuM varNana che. tyArabAda A mahAkAvyanA nAyaka thavAnI yogyatAnA kayA kayA guNo vastupAlamAM hatA te kavi ApaNane jaNAve che. bIjA sargamAM aNahilapurapATaNa, tenA suvarNakaLazamaMDita moTAM maMdiro, tenA bhavya AlIzAna makAno, tyAMno killo, khAI ane durlabharAja sarovaranuM varNana che. je trIjA sargamAM mULarAjathI bIjA bhImadeva sudhInA gujarAtanA rAjAonuM varNana karyA bAda vIradhavala ane tenA vaDavAoe gujarAtanA rAjyane bhAyAtomAM vaheMcAI jatuM kevI rIte bacAvyuM tenuM kavie varNana karyuM che. rAjyanI adhiSThAtA devInuM varadhavalane svapnamAM darzana devuM ane vastupAla ane tejapAlane maMtrIpade sthApavA e hakIkatanuM varNana karyuM che.3 cothA sargamAM banne maMtrIonA guNa ane zaktinuM varNana ane vastupAlane khaMbhAtanA subA tarIke nImavAnI hakIkata ApavAmAM AvI che.* pAMcamA sargamAM vastupAla ane bharUcamAM zaMkhanI caDAI ane zaMkhanI hAra thaI te hakIkata kavie ApaNane kahI che.pa - chaThThA sAtamA ane AThamA sargamAM Rtuo, tene yogya krIDAo, AnaMda sUryodaya caMdrodaya ityAdinuM rasika prAcIna zailInuM varNana kavie sarasa rIte karyuM che. 1. juo vasaMtavilAsa sarga 1-75 2. juo kIrtikaumudI. sarga pahelo. 3. kIrtikaumudI sarca 2-3 ane sukRtasaMkIrtana sarga 1-2-3 juo. 4. kIrtikaumudI sarga 4 juo. 5. kIrtikaumudI sarca 5 mo juo. 6. kIrtikaumudI sarga 7 ane sukRtasaMkIrtana sarga 6 juo. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamA sargamAM vastupAlane AvelA eka svapnanI hakIkata vistArathI ApavAmAM AvI che. eka pagavALA eka deva (dharma) vastupAlane svapnamAM dekhAyA ane kahyuM ke kRtayugamAM tene cAra paga hatA, tretAyugamAM traNa paga hatA, dvAparayugamAM be paga hatA ane kaliyugamAM eka ja paga che. mUlarAja ane siddharAje somezvaranI yAtrAo karI, siddharAje zatruMjayane bAra gAmo ApyAM ane tenI mAtA mInaladevI (mayaNalladevI)e brahmaloka mukAme somezvaranA yAtrALuo upara levAto kara mApha karAvI dharmano phelAvo karyo. kumArapAle paNa giranAra ane zatruMjayanI yAtrAo karI ane mUlarAje maMDalIpaTTanamAM bAMdhelAM kedAra ane somezvaranA jUnA maMdirono uddhAra karyo ane ghaNAM navAM maMdiro paNa bAMdhyAM. dharmadeve aphasosa karI jaNAvyuM ke have vastusthiti badalAI hatI ane vastupAlane Adeza karyo ke dharmano prabhAva vadhe tevAM kAryo karavAmAM teNe satata udyama karavo ke jethI dharmadevanA mananI ciMtA TaLe. tyAra bAda prAtaHkALanI nobato ane bhATacAraNonA biruda varNana sAMbhaLatA maMtrI jAgRta thayA.* dazamA sargathI teramA sarca sudhImAM vastupAlanI yAtrAonuM varNana che. potAnA dharma gurunA upadezathI vastupAla zatruMjaya ane giranAranI yAtrA karavAno nizcaya karyo. varadhavale paNa tene A dharmanA kAryamAM uttejana ApI kahyuM ke potAnA rAjyano vistAra jethI vadhe tevAM dareka kAma temaNe khuzIthI karavAM. te mujaba rAjayanA maMtrIpadano bhAra tejapAlane soMpI vastupAla jAtrA karavA nIkaLyA. cAra khaMDiA rAjAo tenI sAthe yAtrAe nIkaLyA ane lATa, gauDa, maru, kaccha, dAhala, avaMtI ane vaMga dezanA saMghapatio ekaThA thaI tene AvI maLyA. te sarvane vastupAle bheTo ApI sanmAna ApyuM. saghaLA yAtrALuone mATe joItI vastuono ane temanI sagavaDano baMdobasta karyo. mArgamAM AvatAM maMdironAM darzana karatA gayA ane junA maMdirono uddhAra karAvyo. vallabhIpura (hAlanuM vaLA)mAM saMghapatie mukAma karyo. A ThekANethI zrIvijayasenasUrie vastupAlane zrI zatruMjaya parvatanAM darzana karAvyAM. ahIM moTo mahotsava karyo ane saMgha jamADyo. vastupALanI patnI lalitAdevIe bhAvathI sAdhuone AhAra vahorAvyo. anukrame zrIsaMgha pAdaliptapura (hAlanuM pAlItANA) pahoMcyo. ahIM teNe zrI pArzvanAthanA caityamAM prabhu pUjA karI. ane yAtrALuoe DuMgara para caDhavAnuM zarU karyuM. kapardI yakSanI pUjA karyA pachI maMtrI AdinAthanA maMdiramAM gayA 1. A svapna e kavinI navI kalpanA che, kAraNa ke te kIrtikaumudI ke sukatasaMkIrtana bemAMthI eka graMthamAM nathI. 2. yena yena vidhinA vijRmbhate rAjyametadadhikAdhikaM mama / taM tamarjayitumicchayA bhavAnmAmakaM pratizarIramarhati / / [vasantavitAsa sa 20-23] bsnta-t.pm5 3rd proof Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 ane aSTaprakAre prabhunI pUjA karI. ane cInAI rezamI kApaDanI moTI dhvajA maMdira para caDhAvI. zrIAdIzvara prabhunI mUrti sanmukha nRtyaprayoga karavAmAM Avyo ane pachI zrIsaMgha tyAMthI prabhAsapATaNa tarapha vaLyo. tyAM vastupAle somezvaranI pUjA karI, priyamela tIrthamAM snAna karyuM ane brAhmaNone potAnA vajana jeTalA (tulApuruSa) suvarNa ane ratnonuM dAna karyuM. tyAMthI saMgha giranAra parvata tarapha gayo. giranAra taLeTImAM AveluM tejapAle sthApeluM tejapAlapura nAmanuM zahera ane tejapAle khodAvarAveluM kumArasara nAmanuM sarovara vastupAle joyuM. ane AdinAthanI pUjA karI. ane aMbikAAlokana ane zAMba nAmanI TuMkonAM paNa darzana karyA. tyAMthI saMgha dhoLakA pAcho pharyo. ahIM rAjA viradhavala potAnA lazkara sAthe saMghane levA Avyo. viradhavala vastupAlane bheTyo ane yAtrA saMbaMdhI hakIkata ane kuzala vartamAna pUkyA, saMghe bAdazAhI ThAThathI zubha divase zaheramAM praveza karyo. vastupAle yAtrALuone jamADI temanuM sanmAna karyuM ane potAnA snehIo, brAhmaNo, yatio ane dharma guruone vastronuM dAna daI sarvanuM sanmAna karyuM.' - caudamA sargamAM kavi ApaNane jaNAve che ke vastupAle dareka nagara zahera gAma ane parvata upara baMdhAvelI dharamazALAo, derAsaro, upAzrayo, brAhmaNo mATe rahevAnAM sthaLo ane sarovaronI saMkhyA eTalI moTI che ke tenI gaNatarI karavAno prayatna vRthA che. eka samaye dharmarAjAnI dUtI jarA vRddhAvasthAo AvI vastupAlane kahyuM ke svargamAM tamArI kIrtinAM guNagAna sAMbhaLIne dharmarAjAnI putrI sadgati tamane maLavAne ghaNI Atura thaI che ane tenA mAtapitAe tenuM tamArI sAthe lagna karavAnuM nakkI karyuM che. sadgatinA vicAromAM vicaratA vastupAlane eka samaye tAva Avyo ane girirAja zrI zatruMjayanI yAtrAe sadgatine varavA mATe javAno nizcaya karyo. dharmarAjAnA Ayurbadha (AyuSyanI dorI) nAmanA sevake vastupAlano A nizcaya dharmarAjAne jaNAvyo. te sAMbhaLI dharmarAja khuzI thayA ane vastupAlanA sagati sAthe varavAnuM muhUrta samaya nakkI karI potAnA subodha nAmanA dUtane ravAnA karyo. subodhe AvI vastupAlane kahyuM ke tamane dharmarAjA sadgatine varavA mATe saMvat 1296nA mahAsuda paMcamIne somavAre zrI zatruMjaya upara bolAve che. vastupAle potAnA putra jaitrasiMha, patnI lalitAdevI ane bhAI tejapAlane potAnI pAse bolAvyA ane temane yogya sUcanAo ane zikhAmaNa ApI. rAjA vIradhavalane maLIne vastupAla zatruMjaya javA nIkaLyA. tyAM pahoMcI DuMgara upara caDhyA. lagnanA divase zrI AdinAthanuM caitya khUba zaNagAravAmAM AvyuM hatuM. tyAM zrI AdinAthanI sanmukha dharme potAnI putrI 1. juo-kIrtikaumudI sarga 9 ane sukRta saMkIrtana sarga 7, 8, 9, 10. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadgati vastupAlane ApI ane tene svargamAM laI gayo, tyAM sarva indroe vastupAlanuM ghaNuM sanmAna karyuM.' gujarAtanA itihAsa mATe maLatI sAmagrI :-A kAvyamAMthI gujarAtanA itihAsa saMbaMdhI nIcalI hakIkata maLI Ave che. brahmAe ApelA saMdhyA yulikAmAMthI hAthamAM khullI taravAravALo eka vIra svayaMbhU utpanna thayo. te caulukya kahevAyo ane teNe daityono nAza karI pRthvI upara rAjaya karyuM. tenA vaMzamAM mULarAja nAme rAjA thayo. zrI somezvaranI te dara somavAre yAtrA karato tethI prasanna thaI somezvare tene aneka laDAImAM madada karI hatI :duzamanonAM mAthAM potAnI krUra taravArathI kApI nAkhanAra cAmuMDarAja tenI pachI gAdIe Avyo. teno putra vallabharAja "jagatajhaMpana' nAme prakhyAta thayo hato. bhIme bhoja upara meLavelI jItano A kAvyamAM ullekha karavAmAM Avyo che. jayasiMhadeve dhArAnagarInA rAjAne tAbe karyo ane tene kASThanA pAMjarAmAM purIne potAnI rAjadhAnImAM lAvyo. teNe ujjayana jItyuM ane tyAMthI yoginIonI pIThikA lAvyo, ane bAbarA bhUtane tAbe karyo. teNe zatruMjaya parvatanA maMdiro mATe bAra gAmonuM dAna karyuMra kumArapALe kedAra ane somezvaranA maMdirono jIrNoddhAra karAvyo. teNe bIjAM ghaNAM maMdiro baMdhAvyAM ane nAvArasa marI jAya tenI milakta rAjyamAM japta karavAno dhAro rada karyo. teNe ballAla deza jItyo ane jAMgala ane koMkaNanA rAjAo upara jIta meLavI. tenA pachI ajayapAla gAdIe Avyo ane jAMgalanA rAjAe tene najarANuM ApyuM hatuM. mULarAja bIjo jo ke uMmaramAM bALaka hato chatAM teNe bleccha rAjAne namAvyo. tenA pachI bhImadeva bIjo gujarAtanI gAdIe Avyo. te ghaNo dAnI viSayI ane nabaLA manano hato. bIjo bhImadeva potAnI nabaLAIthI rAjya upara kAbU rAkhI zakyo nahI ane tenA khaMDIyA mAMDalika rAjAoe dezamAM svataMtra satA jamAvI. caulukyavaMzanA dhavala rAjAno putra arNorAja bhImadevanA pakSamAM rahyo ane mAMDalika rAjAone harAvI rAjayanuM rakSaNa karyuM. teno putra lAvaNyaprasAda yuddhano rasiyo hato ane uttara, pUrva ne dakSiNa dezanA rAjAo tenAthI dhrujatA. tenA putra viradhavale khaMDiyA mAMDalika rAjAonI sattA ukheDI nAkhI ane potAnA pitA lAvaNyaprasAdanI sAthe rAjyano kArabhAra calAvato. potAnA rAjyanI 1. vastupAlanA dhArmika kAryo mATe sukRtasaMkIrtana sarga, 7, 8, 9, 10 sarakhAvo. kIrtikaumudI ane sukRtasaMkIrtana banne vastupAlanI hayAtimAM lakhAyelA hovAthI temAMthI ekamAM, A pAchaLanI jaNAvelI hakIkata maLatI nathI. 2. sarakhAvo-zatru mahAtIrthe pUnAtha yo nizitaH | devadAye kRtizreSTho grAmadvAdazakaM dadau / / jinaharSasUrinA vastupAlacaritrano prathama sargano zloka 84. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 barAbara khabara rAkhavA mATe eka sAro prabhAvazALI maMtrI nImavAno teNe vicAra karyo. eka vakhata rAjyalakSmIe svapnadarzana daI tene nIce mujaba kahyuM ke pahelAM-prAgdhATa (poravADa) vaMzamAM mahApratApazALI caMDapa thayo hato. teno putra caMDaprasAda ghaNo kIrtimAna thayo. teno putra soma thayo te jina sivAya bIjA bhagavAna ane siddharAja sivAya bIjA mAlikane kabUla karato na hato. tenI patnI sItAnA peTe tene azvarAja nAme putra thayo. azvarAjanI buddhinA gurjararAjAe ghaNAM vakhANa karyo hatAM. teNe potAnI mAtAne pAlakhImAM besADIne giranAra ane zatruMjayanI sAta vakhata yAtrA karI hatI. teNe ghaNAM taLAvo ane kUvAo khodAvyA. ghaNI parabo besADI ane maMdiro baMdhAvyAM. kumAradevI sAthe tenAM lagna thayAM ane temane malladeva, vastupAla ane tejapAla nAme traNa putro thayA. devIe vastupAla ane tejapAlane pradhAna nImavA ema vIradhavalane kahyuM. vIradhavale A be bhAIone bolAvavA mATe potAnA mukhya adhikArIone mokalyA. teo rAjAnI hajuramAM AvyA ane rAjAne najarANuM dharI rAjAne namaskAra karyA. teonI suMdara rItabhAta, vinaya, bolavAnI chaTAthI khuza thaI rAjAe temane potAnuM maMtrIpada svIkAravA kahyuM, tyAre vastupAle rAjAne spaSTa kahyuM ke rAjAo dhananA lobhI hoya che ane tethI temanA adhikArIo paNa tevA ja thAya che ane potAnI marajImAM Ave tema svacchaMde varte che. jo tame nyAyathI vartavA, lobha choDI devA, cADIyA ane niMdAkhora mANasone kADhI mUkavA ane zAMta svabhAva rAkhavA kabUla karatA ho to maMtrI pada huM laIza, ema vastupAle jaNAvyuM. pachI rAjAe banne bhAIone maMtrIpadanI suvarNamudrA ApI. A maMtrIo nImAyAthI vIradhavalanA rAjyano ghaNo udaya thayo. lATa dezanA rAjAnA tAbe khaMbhAta baMdara hatuM te vIradhavale baLathI kabaje karyuM hatuM. khaMbhAta gujarAtanuM samRddhivAna moTuM baMdara hatuM, ane sattA ane samRddhinuM moTuM upayogI mathaka hatuM. vIradhavale vastupALane khaMbhAtano subo nImyo. vastupAle khaMbhAtamAM praveza karyo tyAre tyAMnA rahevAsIo ane vyApArIoe tene ghaNo vadhAvI lIdho. halakA mananA kharAba adhikArIoe khaMbhAtamAM ghaNI geravyavasthA karelI te vastupAlanA vakhatamAM dUra thaI ane khaMbhAtanI gumAvelI jAhojalAlI pharIthI udaya pAmI. teNe dareka dharmavALAone anna, vastronA dAnathI sanmAna ApyuM ane tethI darekane maMtrI potapotAnA dharmano rAgI che ema lAgatuM. kAvyasAhityano te ghaNo zokhIna hato ane kavione teNe eTaluM badhuM dhana ApyuM ke muMja ane bhojanA lAMbA samayanI kIrti paNa tenA mhoM AgaLa jhAMkhI paDavA mAMDI. je vakhate vIradhavala lUNasAka rAjA sAthe mAravADanA rAjAo yuddha karatA hatA te yuddhamAM rokAyelo hato te vakhate bharUcanA rAjA zaMkhe potAnA rAjyanA tAbAnuM ane pote gumAveluM khaMbhAta baMdara pAchuM meLavavA moTA lazkara sAthe khaMbhAta tarapha kUca karI. zaMkhe nIce mujaba saMdezo potAnA dUto sAthe vastupAlane bsnta-t.pm5 3rd proof Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kahevaDAvyo. "varadhavala sabaLa che chatAM mAravADanA ghaNA rAjAoe hAla tenA upara caDAI karelI che ane koI paNa ThekANe varadhavalano jaya thato dekhAto nathI. cAhamAna rAjA bhAgye ja ahIM Ave che mATe mane khaMbhAtamAM praveza karavA daI pachI tame sukhethI rAjya karo. varadhavale hasIne tamane phakta eka zahera ja ApyuM tyAre zaMkharAjA tamArA guNonI kadara karaze ane tamane eka AkhA dezanA subA banAvaze, manamAM saMzaya rAkhIne tame zaMkhane tamArA uparI rAjA tarIke nahI svIkAro, to jyAre zaMkha khaMbhAta jItI leze tyAre bIjAne subAgIrI Apaze. bAra mAMDalika rAjAo tenA DAbA paga sAthe sonAnI sAMkaLe baMdhAI jamIna upara ALoTatA tenA sanmukha rUe che te jagajAhera vAta che, jyAre eka taraphathI arAjanA putroe mAlavAnA rAjAne vacamAM rAkhI zaMkha upara humalo karyo ane bIjI bAjuthI zrIbhaTe valovelA yuddha sAgaramAMthI pedA thayelA kAlakUTa jhera jevuM yAdavarAjA (siMhaNa)nuM lazkara sAmuM AvyuM tyAre pracaMDa zaMkhe yAdavarAjAnA AkhA sainyane harAvI bhagADyuM. tamArA manamAM barAbara vicAra karajo ke jenI taravAranA ghAthI vaja paNa bhAgI jAya che tevA zaMkharAjA sAme koNa TakI zakaze ? tame tenI AMkhamAM Avo tyAra pahelAM nAzI chUTo. vANiyAnA nAzI javAthI kaMI zaramAvA jevuM che nahIM. tamAre tamArA manamAM je nizcaya karavo hoya te karI levo. kAraNa ke maryAdA mUkelA sAgaranI jema zaMkharAjA have A tarapha satvara Ave che." A sAMbhaLI vastupAlanI bhrakuTI krodhathI dhamadhamI rahI hatI chatAM potAno krodha dabAvI hasIne maMtrIe javAba Apyo ke zaMkharAjA je pramANe mane maLavA mAge che te mujaba tene maLavA huM khuzI chuM. mAravADanA rAjAo meghanI mAphaka AvyA che te ja vakhate te Avyo che to tene bhale AvavA do. mArI talavAra taiyAra che. tame kahyuM ke cAhamANarAjA mane Akho deza Apaze te vAtamAM kaMI ayogya nathI. tame je bolyA tene huM eka zukana mAnuM chuM. mAMDalika rAjAonI pratimAo tenA page sonAnI sAMkaLathI bAMdhelI che te vAta ThIka che paNa yAdavarAjAnA kedakhAnAmAM tenA pagamAM beDIo paDelI hatI tethI mane ghaNuM duHkha lAge che. narmadAnA kinArApara yAdavarAjAnA sainyane zaMkhe harAvyuM te vAta tame mane kahI paNa te keda thayo hato te vAta tame jaNAvI nathI. phakta kSatriyo ja yuddhakaLAnA rahasyane jANe che ane vANiyAone te AvaDatuM nathI e tamArA mananI bhramaNA che. aMbaDa jo ke vANiyo hato to paNa zuM tene koMkaNanA rAjA mallikArjunane laDAImAM haNI nAkhyo na hato ? huM paNa yuddha vepAramAM sArI rIte prakhyAta thayelo chuM. taravArarUpI trAjavAthI zatruonA mastakarUpa mAla kharIduM chuM ane tenI kiMmatamAM temane svarga ApuM chuM. jo tamAro zaMkha siMdhurAjano kharo putra hoya to tene turata ahIM AvI yuddhanuM sthaLa pasaMda karavA kahejo."1 vastupAle paNa potAnuM sainya taiyAra karyuM ane banne sainyo vacce laDAI thaI, 1. adya vIradhavalaH sabalo'pi tvatprabhuH subahubhirmarubhUpaiH / veSTitaH kharamarIcirivAbdaidRzyate'pi na jayaH kva nu tasya // 24|| bsnta-t.pm5 3rd proof Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 vastupAlanA yoddhAoe zaMkhanA lazkarane yuddha sthaLa upara kApI nAkhyuM ane tenA ghaNA zUravIra yoddhAone laDAImAM mArI nAkhyA. zaMkha potAnA jeTalA baLavAna potAnA bhAIo sAthe maMtrIne harAvavA nIkaLyo. ghaNuM bhayaMkara yuddha thayuM temAM vastupAlanA nava yoddhAo ane zaMkhanA bhAIo kapAI gayA pachI gulakuLano bhrUNapAla zaMkhane mAravAnuM paNa laI tenA tarapha dhasyo, teNe ghaNA yoddhAone teo zaMkha che ema dhArI kApI nAkhyA. Akhare te zaMkha pAse jaI pahoMcyo ane tenA upara bhAlAno ghA karyo. zaMkhe te bhAlAnA kaTakA karI nAkhyA. Akhare bhrUNapAla zaMkhanA hAthe marAyo. have vastupAla eka bIjA moTA sainya sAthe AgaLa Avyo. potAnuM lazkara ghaNuM ochuM thayeluM joI A navA lazkarane dekhI zaMkha bharUca tarapha nAsI gayo. A kAvyanuM aitihAsika mahatva-eka khedanI vAta e che ke ApaNA saMskRta aitihAsika kAvyomAM TAhyalAM jevAM nakAmAM lAMbAM lAMbA varNano ghaNAM hoya che paNa je mahApuruSanuM guNakIrtana temAM hoya che tenA jIvanavRttAMtanI aitihAsika bAbato temAM ghaNI ochI maLI Ave che. A kAvyane paNa Aja hakIkata lAgu paDe che. A kAvya maMtrInA mRtyu pachI ane samakAlIna lekhake lakheluM hovAthI maMtrInA pAchalA jIvananA itihAsanI cAhamAnanRpatistu dine'smin kvAgataH kvacana labhyata eSaH / taM pravezya kuru rAjyamamandAnanda ! nandati ciraM samayajJaH ||25|| tena vIradhavalena vihasyAdeza eva purarakSaNahetoH / dIyate sma tava dAsyati dezaM puMvizeSaviduraH punareSaH ||26|| svarNadAmayamitA yamamUrtteryasya vAmacaraNe viluThantaH / maNDalAdhipatayo viruvanti dvAdazApi viditaM bhuvane'daH ||28|| ekatastridazamUrtibhiraNorAjasUnubhirupetya vilagnaiH / mAlavakSitidharaM bata madhyekRtya kRtyaviduSA'nyata eva // 29 // zrIbhaTena balinaikatamenolloDitAdyadiha vigrahavArddheH / kAlakUTamudagAdyadusainyaM tanyavartayadayaM nanu bhImaH ||30|| cAhamAnanRpatistava dezaM dAsyatIti bhavatA yadavAci / kiM virUpamupapannamidaM tadgranthireSa zakunasya nibaddhaH ||39|| maNDalAdhipatimUrttisanAthaM svarNadAma caraNasya varaM tat / taddunoti yadayaM yaduguptau pAdayornigaDabandhanamUhe ||41|| nirmadAmakRta yAdavasenAM narmadAvipularodhasi zaGkhaH / dUta ! re taditi jalpasi naitadbandhanAni yadayaM samavA // 42 // kSatriyAH samarakelirahasyaM jAnate na vaNijo bhrama eSaH / ambaDo vaNigapi pradhane kiM mallikArjunanRpaM na jaghAna // 43 // bsnta-t.pm5 3rd proof vasaMtavilAsa sarva brahto. ra4taH20/6/4TM:4rU] Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 hakIkatonI A kAvyamAM ApaNe AzA rAkhIe te svAbhAvika che, paNa kartA te bAbato kaMI paNa ullekha karatA nathI. hakIkatamAM to pahelAnAM be kAvyo karatAM A kAvyanA chellA sargamAM vastupAla mRtyu pAmyA eTalI hakIkata sivAya bIjI kaMI paNa navI hakIkata A kAvyamAMthI ApaNane maLatI nathI chatAM paNa chello sarga aitihAsika daSTie ghaNo upayogI che, kAraNa ke vastupAlanA mRtyunA samaya A sthaLa saMbaMdhI je aneka hakIkato kahevAya che te saghaLI AthI khoTI pUravAra karI zakAya che. prabaMdhacitAmaNimAM vastupAlanA uttara jIvana saMbaMdhI kaMI paNa ullekha nathI. caturvizatiprabaMdha ane vastupAlacaritra e be graMtho ja te bAbatanI hakIkata Ape che. temAM vastupAlanA mRtyuno samaya saMvat 1298no ane sthaLa aMkevAlIyA Apela che. paNa A kAvyamAMnI hakIkata uparathI te bAbata khoTI che ema pUravAra thAya che. maMtrIpadanI sabhA parathI vastupAlane padabhraSTa thayAnI vAta paNa khoTI jaNAya che. vastupAlanI maherabAnIthI jene gAdI maLI hatI ane jenuM rAjya tenA prayatnathI majabUta hatuM te vIsaLadeva tejapAla pAsethI maMtrIpadanI mudrA laI laI nAgaDane maMtrIpada Ape te saMbhavita nathI ane vIsaLadeve dhAryuM hota to paNa te tema karI zake tevuM na hatuM kAraNake maMtrIonI sattA ghaNI ja sArI rIte jAmelI hatI ane teo ghaNA baLavAna hatA tethI vIsaLadevanI ekAda varasanA TuMkA samayamAM sattA dRDha ane sahIsalAmata thaI zakI hoya ema saMbhavatuM nathI. AbU parvata uparanA saMvat 1296 (vaizAkha suda 3)nI tArIkhanA eka lekhamAM vastupAlane mahAmAtya tarIke jaNAvela che. mArA anumAna pramANe tejapAlanA maraNa pachI maMtrIno pheraphAra thayo hovo joIe. jinaharSanA mata pramANe tejapAlanuM mRtyu vastupAlanA maraNa pachI daza varase thayuM. 1saMvata 1303nI sAlanA eka hastalikhita tADapatranA lekhamAM tejapAla aNahilapuramAM mahA sattAzALI pradhAna che ema jaNAvyuM che. na zaMkha koNa hato ? vastupAla saMbaMdhInA graMthonA zodhana karanArA ane anuvAda karanArAoe zaMkha athavA saMgrAmasiMhanA saMbaMdhamAM je goTALo Ubho karyo che te dUra karavAnI khAsa jarUra che. te lATa dezanA cAhamANarAjA siMhano bhAI ane siMdhurAjano putra hato. te eka mahAna yoddho hato ane narmadA nadInA kAMThA upara yAdavarAjA siMhaNanA lazkaranA humalAne tene bahAdurIthI pAcho haThAvyo hato. te eka vakhata yAdavarAjAnA hAthe keda pakaDAyo hato paNa jyAre zaMkhane tenI rUbarU laI gayA tyAre tenA vyaktitvathI aMjAIne yAdavarAjAe tene choDI mUkyo hato. bAra khaMDIyA rAjAonI mUrtio tenA DAbA page sonAnI sAMkaLathI bAMdhelI hatI ema kahevAya che. pahelAM khaMbhAta baMdara lATadezanA 1. mI. TI. ema. tripAThI mane ema jaNAve che ke eka hastalikhita pratanA eka pAnA upara vastupAla-tejapAlanA maraNanI nIcenA tArIkho temane maLI che. saM. 1296 mahaM. vastupAlo divaMgataH saM. 1304 madaM tenapAto viMzataH / / Ama vastupAlanA maraNa pachI ATha vase tejapAlanA mRtyunI tArIkha mUkI zakAya. bsnta-t.pm53rd proof Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 rAjAonA tAbAmAM hatuM, paNa te vIradhavale baLathI tenA hAthamAMthI jhuMTavI lIdhuM hatuM. mAravADanA rAjAoe baLavo karyo ane yAdavarAjA siMhaNe bIjI bAjuthI humalo karyo te kaTokaTInA samayano lAbha laI teNe khaMbhAta pAchuM levA mATe humalo karyo paNa vastupAle tene harAvI kADhyo. tenA saMbaMdhI vizeSa hakIkata mATe vAMcake hammIramadamardana kAvya jovuM. vastupAla saMbaMdhI sAhitya :-vastupAlanA jIvanacaritra saMbaMdhI samakAlIna ane pachInuM ema banne jAtanuM sAhitya ghaNuM che. tenuM prabhAvazALI vyaktitva, dhoLakAnA darabAramAM tenI ekahaththu sattA, dhArmika ane sArvajanika upayoganAM bhavya ane suMdara kAmo ane kavione teNe ApelA atyaMta udAra AzrayathI AkarSAI tenA samayanA lekhako tenAM guNagAna karavA prerAyA hatA. caulukyavaMzanA rAjAonA kuLa kavi somezvare kArtikaumudI lakhyuM, eTaluM ja nahIM paNa potAnA surathotsava nAmanA kAvyanA chellA sargamAM vastupAlanI kIrtinuM vyAkhyAna karyuM che ane potAnA ullAgharAghava nAmanA nATakanA dareka aMkanA cheDe tenA kIrtanamAM eka zloka mUkyo che. arisiMhe potAnA sukRtasaMkIrtanamAM tenAM dhArmika kAmonI ghaNI ja stuti karI che. eka taraphathI yAdavarAjA siMhaNe sainya laI humalo karyo bIjI taraphathI bharUcanA zaMkhe khaMbhAta levA caDhAI karI ane te eve vakhate ke jyAre vIradhavala ane tejapAla mAravADanA rAjAonA baLavAne dAbI devAmAM ane musalamAnonA humalAne pAcho haThAvavAmAM rokAyA hatA tyAre gujarAtanA rAjya mATe bhayaMkara kaTAkaTaDIno samaya hato tenuM jayasiMhasUrie hammIramadamardana nAmanuM nATaka lakhyuM che ane temAM vastupAlanI bahAdurI ane huMzIArIthI badhA duzmanono parAbhava kevI rIte thayo tenuM Abehuba varNana karyuM che. jayasiMhasUrie vastupAlanI prazastinuM kAvya paNa banAvyuM che. vastupAlanA yAtrAnA prasaMge tenA dharmaguru AcArya udayaprabhasUrie dharmAbhyudaya nAmanuM soLa sarganuM eka mahAkAvya racyuM che. A lekhake sukRtakIrtikallolinI nAmanuM kAvya paNa vastupAlanI prazaMsAmAM lakhyuM che. A kAvyanA pahelA ane chellA sargamAM yAtrA saMbaMdhI hakIkata ApelI che. A badhAM kAvyo maMtrInI sattA ane kIrtino sUrya madhyAhne tapato hato te samaye eTale saMvat 1286nA pahelAM lakhAyelAM che. maMtrInA pAchaLanA jIvanano ahevAla koI paNa te samayanA lekhake Apyo nathI te dilagIrInI vAta che. vasaMtavilAsa kAvya samakAlIna lekhake lakheluM hovA chatAM maMtrInA pAchalA jIvananI kaMI paNa hakIkata temAM ApelI nathI. pAchaLathI lakhAyelAM prabaMdhaciMtAmaNI ane caturvizatiprabaMdha e be graMthomAM je prabaMdho che temAM maMtrInA jIvanavRttAMtanI badhI hakIkata ApI che. jinaharSanuM vastupAlacaritra maMtrInA AkhA jIvananuM vistRta hakIkatavALuM kAvya che. te kIrttikaumudI ane caturviMzatiprabaMdhane anusare che, chatAM temAM ghaNI navI ane upayogI mAhitI che. bsnta-t.pm53rd proof Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNe mahAkAvyomAM ApelI hakIkatanI sarakhAmaNI :- sukRtasaMkIrtana cApotkaTavaMzavarNana caulukyavaMzavarNana maMtrIprakAza gurupadezavarNana zaMkhaprasthAnavarNana kIrtikaumudI nagaravarNana nareMdravaMzavarNana maMtrIsthApanavarNana dUtasamAgamavarNana zaMkhayuddhavarNana purapravezavarNana caMdrodayavarNana paramArthavicAra 42 sUryodayavarNana zatruMjayavarNana nemidarzanavarNana yAtrAsamAgamavarNana SaRtuvarNana purapravezavarNana dharmasthAnavarNana bsnta-t.pm53rd proof vasaMtavilAsa prastAvanA rAjadhAnIvarNana nareMdravarNana-maMtrIsthApanA maMtrIguNavarNana zaMkhayuddhavarNana RtuvarNana kelIvarNana caMdrodayavarNana sUryodayavarNana zatruMjayayAtrAvarNana prabhAsatIrthayAtrAvarNana raivatavarNana raivatayAtrAvarNana sadgatipANigrahaNavarNana. A u52thI jaNAze ke vasaMtavilAsa traNemAM lAMbuM kAvya che. temAM cauda sarga ane . anus mApa pramANe graMtha saMkhyA 1516 zloka pramANa che. jyAre bIjA bemAM anukrame nava sargamAM AThaso (800) zloka pramANa ane agiyAra sargamAM navaso chavIsa (926) zloka pramANa che. maMtrIonA jIvananI hakIkata saMbaMdhI maLI AvatA zilAlekho ane tADapatra paranA lekho :-pote baMdhAvelAM maMdiro vagerenA lekho saMbaMdhI vastupAle ghaNI saMbhALa rAkhI hoya ema dekhAya che. jinaharSanA vastupAla caritramAM be bhAIonAM ghaNAM kAmono ullekha karelo che. temAMnA ghaNAnuM hAla nAma nizAna dekhAtuM nathI. paNa kALanA krUra jhapATAmAMthI je bacyAM che te upara lAMbA lekho ane prazastio maLI Ave che ane te aitihAsika dRSTie ghaNAM upayogI thaI paDe che. kAraNa ke temAM teonI ane teonA kuTuMbanI hakIkata uparAMta je rAjyamAM maMdira baMdhAvyuM hoya te dezanA rAjAonI hakIkata paNa ApelI hoya che. temanA saMbaMdhI maLI AvatA mukhya zilAlekho ane tADapatranI pratomAMnI prazastio nIce kramavAra Apela che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 (1) Abuparvata upara maladevanA puNyArthe bAMdhelA vimalavasatimAMnA mallinAthanA gokhalAmAM saMvata 1278 phAgaNa vada agiyArasa gurunI tArIkhano eka zilAlekha. (2) tAraMgAjInA DuMgara upara saMvata 1285nA be zilAlekha.1 (3) Abu uparanA maMdiramAM saMvata 1287 (phAgaNa vada 3. ravi)nA be zilAlekha. (4) kalola pAsenA serIsA gAmamAM traNa khaMDita pratimA upara traNa khaMDita thayelA zilAlekho. AmAMnA ekanI tArIkha saMvata 1285 (8?)nI hoya ema lAge che. (5) giranAra uparanA maMdiramAM saMvata 1288 (phAgaNa suda 10 budha)nA cha zilAlekha. (6) saMvat 1288nI tArIkhano lavaNaprasAdanA rAjyanA saMbaMdhI eka prazastilekha. (7) saMvat 1288nI sAlanI lavaNaprasAda ane siMhaNa vacce thayelI saMdhi. (8) khaMbhAtamAM AdIzvaranA maMdiramAM eka pauSadhazALA baMdhAvyA saMbaMdhI saMvat 1289no eka zilAlekha. (9) khaMbhAtanI najIkanA nagarA nAmanA gAmamAM bhIDabhaMjana mahAdeva maMdiramAMnI ratnadevInI pratimA upara saMvat 1292nI sAlanA be zilAlekho. (10) saMvat 1293no giranAra upara vastupAlanI yAtrAono ullekha karato eka zilAlekha.2 (11) saMvat 1295no visaladevanA rAjyanA saMbaMdhI prazasti lekha. svasti zrIvikramasaMvat 1285 (4 ?) varSe phAguNazudi 2 ravau 4 zrImadaNahilapuravAstavya prAgvATAnvayaprasUta Tha0 zrIcaNDapAtmaja Tha0 zrIcaMDaprasAdAMgaja Tha0 zrIsomatanuja Tha0 zrIAzArAjanandanena Tha0 kumAradevIkukSisambhUtena Tha0 zrIlUNiga mahaM0 zrImAladevayoranujena mahaM0 zrIteja:pAlAgrajanmanA mahAmAtyazrIvastupAlena AtmanaH puNyAbhivRddhaye iha zrItAraMgakaparvate zrIajitasvAmidevacaitye zrIAdinAthadevajinabimbAlaGkRtaM khattakamidaM kAritaM / pratiSThitaM zrInAgendragacche bhaTTArakazrIvijayasenasUribhiH / [prAcInajainalekhasaMgraha] 2. saM0 1249 varSe saGghapatisvapitR Tha0 zrIAzArAjena samaM mahaM0 zrIvastupAlena zrIvimalAdrau raivate ca yAtrA kRtA / saM0 50 varSe tenaiva samaM sthAnadvaye yAtrA kRtA / saM0 77 varSe svayaM saGghapatinA bhUtvA saparivArayutaM 90 varSe saM0 91 varSe saM0 92 varSe saM0 93 varSe mahAvistareNa sthAnadvaye yAtrA kRtaa| zrIzatruJjaye amUnyeva paJcavarSANi tena sahita ve saM0 83 varSe saM0 84 saM0 85 saM0 96 saM0 87 saM0 88 saM0 89 sapta yAtrAH saparivAreNa tena state....zrIneminAthAmbikA prasAtA....mUtA bhaviSyati I [rAjakoTa vaoNsTarna myujhIyama]. 2. saMvat 1295 varSe bhAdrapati zudi 11 ravau stambhatIrthe mahAmaNDalezvararANakazrIvisaladevarAjye tRttiyudCdhapatizrIvinasipratipatta vagere pATaNanA saMghavInA bhaMDAramAMnI yogazAstranI 37 naMbaranI tADapatranI pratanA aMtamAM ApelA prazastilekhamAM- bsnta-t.pm5 3rd proof Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 (12) saMvata 1297no Abuparvata upara tejapAlane mahAamAtya tarIke ullekha karato zilAlekha.1 (13) saMvat 1296no vIramadevanA rAjyasamayano prazastilekha. (14) saMvat 1289 (Aso vada 15 soma)no giranAra uparano eka zilAlekha. (15) saMvat 1288-1290 ane 1293nA Abuparvata uparanA maMdiramAMnI devakulikA-AmAMnA keTalAka zilAlekho. (16) Abuparvata upara acalezvaranA caityamAMno eka khaMDita zilAlekha. (17) saMvat 1297nA tejapAlanI bIjI patnI suhadAdevInA puNyArthe AbunA derAsaramAM baMdhAvelI devakulikAomAMnA tejapAla saMbaMdhInA be zilAlekho. (18) saMvat 1298no lUNasiMhanI bharUcanI subAgIrIno ullekha karato prazastilekha.3 (19) saMvat 1303no aNahilapuramAM tejapAla mahAsattAvAna pradhAna che evA ullekhavALo prazastilekha.4 (20) saMvat 1310 ane 1313nA nAgaDa mahAamAtyano ullekha karatI be aMtima prazastio 1. svasti saM0 1296 varSe vaizASa sudi 3 zrIzatrujayatIrthe mahAmAtyatejaHpAlena kArita [prAcIna jainalekhasaMgraha] 2. saMvat 1296 varSe Asau sudi 3 gurau adyeha rAjAvalIsamalaGkRtamahArAjAdhirAjazrIbhImadevavijayarAjye pravartamAne mahAmaNDalezvararANakazrIvIramadevarAjadhAnau vidyutpurasthitena zrI [jesalameranA bhaMDAranI 281 naMbaranI tADapatranI pratanA aMtamAMnA prazastilekhamAMthI] 3. saMvat 1298 varSe azvinazudi 10 ravau adyeha bhRgukacche mahArANakazrIvIsaladeva.......mahaM zrItejapAlasutamahaM0 zrIlUNasIhaprabhRtapaMcakulapratipattau AcAryazrIjinadeva........kRte dezInAmanAlA likhApitA / [saMghavInA bhaMDAranI prata naM. 84] 4. saMvat 1303 varSe mArgavadi 12 gurau adyeha zrImadaNahilapATake mahArAjAdhirAjazrIvisaladevarAjye mahAmAtyazrItejaHpAlapratipattau zrIAcArAGgapustakaM likhitamiti / [khaMbhAtanA zAMtinAthanA derAsaranA bhaMDAranI 65 naMbaranI tADapatranI pratanA aMtanI prazasti. - pITarsananA prathama rIporTanA pariziSTa 1 pAnuM 41 juo.] saMvat 1310 varSe mArga0 zudi pUrNimAyAM adyeha mahArAjAdhirAjavizvaladevakalyANavijayarAjye tatpAdapadmopajIvimahAmAtyazrInAgaDaprabhRtipaJcakulapratipattau evaM kAle pravartamAne prakaraNapustikA bsnta-t.pm5 3rd proof Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 saMvata-1276. A uparathI ApaNane nIce mujaba saMvat varSanI tArIkho maLI Ave che :saMvata-1249-50- vastupAlanI potAnA pitA sAthe giranAra ane zatruMjayanI yAtrAo. vIradhavalanA maMtrIpade vastupAla ane tejapAlanI nimaNUka thavI. vastupAlanA saMghAdhipati tarIke zatruMjaya ane giranAranI moTI yAtrA. Abuparvata upara vimalavasatimAM mallinAthano gabhAro baMdhAvyo. saMvata-1279. vastupAlanA putra caitrasiMhanI khaMbhAtanA subA tarIke nimaNUka.1 saMvata-1283-93 zatruMjayanI agiyAra yAtrAo. saMvata-1277. saMvata-1278. saMvata-1285. tAraMgA uparanA zrI ajItanAthanA derAsaramAM be gokhalA baMdhAvyA. saMvata-1286(8) (1386-8-?) serIsAmAM nemanAtha ane mahAvIrasvAmInA be gokha baMdhAvyAM. (juo jinaharSanA vastupAlacaritranA sarga. 8.653). saMvata-1286. Abu upara maMdiro bAMdhavAnA kAmanI zarUAta. saMvata-1287. Abuparvata u52nA maMdiromAM pratimAonI sthApanAnI kriyAo. giranAraparvata upara pratimA sthApananI kriyAo. saMvata-1288. saMvata-1289. khaMbhAtamAM poSadhazALA baMdhAvI. saMvata-1289-93. Abuparvata upara keTalIka devakulikAo baMdhAvI. saMvata-1292. Abu uparanA maMdiranuM kAma pUruM thayuM.2 saMvata-1292. nagarAmAM sUryanA maMdiramAM ratnadevInI be pratimAonI sthApanA. vIsaladevanuM rAjya tape che. saMvata-1295. sAdhuvanena tiviteti / jesalameranA bhaMDAranI naM. 282nI tADapatranI pratanA aMtanI prazasti. nAgaDano mahAamAtya tarIke ullekha sauthI pahelo AmAM che. o. saMvat 1313 varSe caitra zudi 9 khau mahArAjAdhirAja zrIvIsaladevavijayimahArajyetanniyuktazrInAgaDamahAmAtye samastavyApArAn paripaMthayatItyevaMkAle pravartamAne jJAnapaJcamI pustikA nivApitA / --saMghavInA bhaMDAranI tADapatranI naMbara 40nI pratanA aMtanI prazasti. pAzcimAtya temaja hiMdI vidvAnoe 1276 pUrva e samAsano artha barAbara samajyA nathI te jANIne Azcarya thAya che. teno-2276varSaprakRti-1279nI sAlathI zarU thayA ema artha thAya che. 2. evaM rasASTaravisammitavatsare tatprArabhya netranavayugmarasAmite'bde / sampUrNatAM jinagRhaM nayataH sma harSAttau mantriNau sakaladharmmadhurA dhurINau // bsnta-t.pm5 3rd proof [upadezasakSati] Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvata-1296. mAgha sudI pAMcamane ravivAra. vastupAlanuM mRtyu. saMvata-1296. tejapAla mahAamAtyanA pada upara. saMvata-1296. vIramadevanuM rAjya tape che. saMvata-1297. Abuparvata upara tejapAle be devakulikAo baMdhAvI. saMvata-1298. bharUca upara lUNasiMhanI subAgIrI. saMvata-1303. tejapAla rAjadhAnImAM mahAamAtya. saMvata-1304. (?) tejapAlanuM avasAna. saMvata-1312-1313. nAgaDano mahAamAtya tarIkeno vahelAmAM vahelo ullekha. zaMkhanI sAthe thayelA yuddhanI tArIkha nakkI karI zakAtI nathI paNa mArA mata pramANe vastupAlanA putra jayantasiMhane saMvata 1279mAM khaMbhAtano sUbo nImyo te pahelAM te yuddha thayeluM hovuM joIe. vastupAlanuM pUrva vRttAMta -vastupAlano janma pATaNanA eka moTA khAnadAna kuTuMbamAM thayo hato. gujarAtanA rAjAonA hAthanIce rAjAnA salAhakAra tarIkenA hodAo tenA vaDavAoe bhogavyA hatA. tenA bApanA dAdA caMDapane maMtrImaMDaLanA sUrya jevo ane atyaMta tejasvI pratibhAvALA mahAnapuruSa tarIke tenuM varNana kareluM che. teno putra caMDaprasAda maMtrIpadanI mudrA sivAya hoya tevuM koI vakhata banyuM ja na hatuM. tene be putra hatA. sUra ane soma. soma siddharAjanA ratnabhaMDArano rakSaka hato. teno putra azvarAja gaNa rAjyamAM moTA hoddA para hato ane tenA upara caulukyarAjAonI maherabAnI hatI.daMDapatino moTo hoddo 1. prAgvATagotratilakaH kila kazcidatra zrIcaNDapaH sphuTamakhaNDapadapratiSThaH / / visphUrjitAnyadhita gUrjararAjadhAnIrAjIvajIvanaraviH sacivAvataMsaH / / [naranArIyeLAnad sa 26 rasto-rU] mantrimaNDalamArtaNDazcaNDapaH prathamaH pumAn / [ttimuvI sa rU rasto-4 pU.] 2. kadAcidapi na tyaktaH pANipadmagRhItayA / gehinyeva vadAnyo'yaM nRpavyApAramudrayA // [ttimudrI sa rU sno-1] 3. nidadhe guNaratnAnAM yatra kozaH svayambhuvA / tatra zrIsiddharAjo'pi ratnakozaM nyavIvizat / / [fkaumuvI. sa. rU. sno-24] 4. pusphUrja gUrjaradharAdhavasiddharAjarAjatsabhAjanasabhAjanabhAjanasya / durmantrimantritadavAnalavihvalAyAM zrIkhaNDamaNDananibhA bhuvi yasya kIrtiH // [naranArAyaUInad sa 26 sto-25] bsnta-t.pm5 3rd proof Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 bhogavatA AbunI putrI kumAradevI sAthe te paraNyo hato. kumAradevI vidhavA hatI te vAta ApaNe upara noMdha lIdhelA koI paNa saMskRta pustakamAM nathI ane tethI tene kaMI paNa vajuda ApI zakAya tema nathI. azvarAje kUvA ane taLAvo khodAvyAM ane maMdiro baMdhAvyAM. teNe potAnI mAtAne laIne sAta vakhata zatruMjaya ane giranAranI yAtrAo karI. giranAranA zilAlekhomAM tenI be yAtrAno ullekha karelo che ane temAM tene saMghapati kahyo che. jinaharSanA vastupAlacaritramAM vadhArAmAM ema paNa jaNAvyuM che ke caulukyarAjAe tene ApelA suhAlanapuramAM te gayo hato. A parathI jaNAya che ke azvarAja saMhAlakamAM adhikArI tarIke nImAyo haze. tenA maraNa pachI tenI patnI tenAM chokarAMne laIne maMDalI jaIne rahevA lAgI. azvarAjane cAra putro lUNiga, malladeva, vastupAla (vastiga), tejapAla (tejiga) ane sAta putrIo hatI. lUNiga bAlyAvasthAmAM ja mRtyu pAmyo hato ane malladeva paNa yuvAna vayamAM ja maraNa pAmyo hoya ema lAge che. kumAradevInA avasAna pachI traNe bhAIoe maMDalI choDyuM ane yAtrAe gayA. tyAMthI pAchA pharIne teo dhoLake gayA. kIrtikaumudI, vasaMtavilAsa ane prabaMdhaciMtAmaNimAM ema jaNAveluM che be bhAIo dhoLake gayA hatA ane viradhavaLe pote temane adhikArI nImyA paNa sukRtasaMkIrtana, vastupAlaprazasti ane sukakIrtAikallolinImAM ema jaNAvyuM che ke banne bhAIo bhImanI nokarImAM joDAyelA ja hatA ane viradhavalanA kahevAthI bhIme temane viradhavaLane soMpyA hatA. bhImanA ''' ' 1. zrIvAsasadmakarapadmagadIpakalpAM vyApAriNaH kati na bibhrati hemamudrAm / prajvAlayanti jagatyanayaiva ke'pi yena vyamoci tu samastamidaM tamastaH / / [naranArAyanandra sara 26 nona-28] manISitAM gUrjaranijarendramanISitAM prApa ya eka eva / svAmataraM yaH kila mAtRbhakto vahanpramodena sukhAsanasthAm / / sapta prabhAdRptayazAstatAnojjayantazatruJjayatIrthayAtrAH / / 59 / / kUpAnakUpAragabhIracetA vApIravApI sarasIrasImA / / prapAH kRpAvAnataniSTa devasaudhAnyasau dharmikacakravartI // 60 // [vasantavitAsa sa rU sno 18 3taH 60] satataM sacivazreNImANikyasaGgasaGginI / kAntA kumAradevIti tasya kAntirivAbhavat / / [kIttikaumudI sarga 3 zloka 22] ityuktvA prItipUrNAya zrIvIradhavalAya tau / zrIbhImabhUbhUjA dattau vittamAptamivAtmanaH // 51 // [jayasiMhasUri-vastupAlaprazasti] 2. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 pradhAnanI tAbedArI pote svIkArI evuM vastupAlanuM potAnuM kathana A bIjI vAtane Teko Ape che. 1 dhoLakAnA darabAramAM vastupAlanuM sthAna:-bhImarAjA ghaNo nabaLo ane laMpaTa hato ane khaMDiyA rAjAo tathA bahAranA duzmanonA humalAmAMthI potAnA rAjyanuM rakSaNa karavAne zaktimAna na hato. ane gujarAtanA rAjayanA gumAvelA vaibhava ane pratiSThAne pAchI meLavavA mATe kumArapAlanI mAsInA putra arNorAjanA putra lavaNaprasAdane potAno sarvezvara (vice regent) janAvyo. 2 // prabhA bhIma ta nAmanI 04 2% Dato. sAsavaprasA ane teno putra gujarAtanA kharA rAjA jevA hatA, chatAM bApa ane dIkaro aNahilapuranI gAdIne vaphAdAra rahyA ane gAdI pacAvI pADI paNa nahIM ane potAne mahArAjAdhirAja paNa gRhANa vigrahodagrasarvezvarapadaM mama / yuvarAjo'stu me vIradhavalo dhavalo guNaiH / / [sukRtasaMkIrtana sarga 3 zloka-39] arNorAjAGgajAtaM kalakalahamahAsAhasikyaM culukyaM / zrIlAvaNyaprasAdaM vyatanuta sa nijazrIsamuddhAradhuryam / / [jayasiMhasUri-vastupAlaprazti zloka-33] tadimaM mauliSu mauliM kuruSe puruSeza ! sakalasacivAnAm / kSitidhava ! tattava doSNoviSNoriva bhavati vizrAmaH // 118 / / zrutveti muditahRdayaH puNyaprAgalbhyalabhyasabhyagiram / anayoranayojjhitayordharaNidhavaM vyadhita dharaNidhavaH // 119 / / [udayaprabhasUri-sukRtakIrtikallolinI] imau granthAbdhimanthAnau panthAnau zrIsamAgame / tubhyaM samarpayiSyAmi mantriNau tau tu mitrayoH // 57 / / ityuktvA mudite vIradhavale'sau dharAdhavaH / AhUya tau svayaM prAha namanmaulI sahodarau // 58 / / yuvAM narendravyApArapArAvAraikapAragau / kurutAM mantritAM vIradhavalasya madAkRteH // 59 / / yuvAbhyAmeva netrAbhyAM cakSuSmAnasya vikramaH / AlokyAlokya ni:zeSAnapi duSTAn pinaSTa me // 60 / / [sukRtasaMkIrtana sarga 3 zloka-57-58-59-60] bhAsvatprabhAvamadhurAya nirantarAyadharmotsavavyatikarAya nirantarAya / yo gUrjarAvanimahIpatibhImabhUpamantrIndratAparavazatvamapi prapede // 35 / / [naranArAyaNAnanda sarga 16 zloka-35] bsnta-t.pm53rd proof Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 na kahevaDAvyA paNa phakta potAnA mahAmaMDalezvaranA khitAbathI saMtuSTa rahyA. lavaNaprasAda aNahilapura darabAramAM rahyo hoya ema lAge che ane potAnI mAtAnA puNyArthe baMdhAvelAM maMdiro vagerenA nibhAva mATe tene apAvarAvela judI judI bakSiso vagere uparathI tyAM te sarvopari sattA bhogavato haze ema spaSTa dekhAya che. ane te vakhate viradhavala dhoLakAmAM niSphaTaka rAjaya calAvato hato. A be maMtrIonuM sthAna vaLI kaMIka ajaba ja hatuM. viradhavalano banne bhAIo upara saMpUrNa vizvAsa hato ane niMdAkhoronI cADI cugalI tarapha te bilakula dhyAna Apato na hato. AkhA rAjyanI kArobArI vyavasthA vastupAlanA hAthamAM hatI, ane AkhA rAjyanA maMtrIpadanI mudrA tejapAla pAse hatI. ane vastupAlano putra jaitrasiMha khaMbhAta baMdaranA hAkemano hoddo bhogavato hato. A sattA ane vizvAsa ayogya sthAne mukAyAM na hatAM. A banne bhAIo ke jeo moTA yoddhA hatA ane jemanAmAM ghaNI ja ucca prakAranI rAjyadvArI dakSatA ane rAjanItijJapaNe hatA, teoe rAjya ane tenI sattA vadhAravAmAM Apelo phALo ghaNo moTo che. vAghelAonuM A eka mahAbhAgya hatuM ke temane AvA be kAbela ane rAjanItijJa dakSa puruSo rAjyano pAyo nAkhavA mATe maLI gayA, jo ke mAtRbhUminA prema vagaranA TuMkA mananA svArthI maMtrIo hovAnA kAraNathI ja A rAjyano jaladIthI aMta Avyo. maMtrIonAM sArvajanika kAryo :- A kAvyamAM ane arbudagiriprazasti ane giranAra prazasti tathA naranArAyaNAnaMda kAvyamAM kahyuM che ke A be bhAIoe baMdhAvelAM maMdiro, saMvat 1288vadi amAvAsyAdine bhaume rANakazrIlAvaNyaprasAdadevarAjye vaTakUpake velAkule pratIhArazAkhApratipattau zrImaddevacandrasUriziSyeNa kSullakadharmakIrtipAThayogyA vyAkaraNaTippanakapustikA nirivati | pATaNanA zrIsaMghanA bhaMDAranI daimazabdAnuzAsananI tADapatranI pratanA aMta bhAganI prazastimAMthI saMvat 1288 varSe vaizASa zudi 15 some'dyeha zrImadvijayakaTake mahArAjAdhirAjazrImatsihaNadevasya mahAmaNDalezvararANakazrIlAvaNyaprasAdasya ca / samrAjakulazrIzrImatsihaNadevena mhaamnnddleshvrraannzrItovakhyaprasAna pUrvacaDiDatmIyAtmIyazeSa rahaNIyaM | lekhapaMcAzikA vastupAla tene giranAranA saM. 1288 nA lekhamAM mahArAjAdhirAja kahyo che ane AbunA 1287nA lekhamAM phakta mahArANakaja kahyo che te atra jaNAveluM joIe che. caulukykulnbhstlprkaashnkmaartnnddmhaaraajaadhiraajshriilvnnprsaaddevsutmhaaraajshriiviirdhvltevapratipratipannasarvezvA zrIzArApratipannApatyena mahAmatyizrIvAstupAjonagiranAraparvata uparano lekha. saMvat 1287 varSe laukikaphAlguna vadi 3 rakhau zrIcaulukyakulotpannamahAmaNDalezvararANakazrIlavaNaprasAdadevasutamahAmaNDalezvararANakazrIvIradhavaladevasatkasamastamudrAvyApAriNA zrItejaHpAlena mANu parvata uparano lekha. je jhaM bsnta-t.pm5 3rd proof Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 vizrAmasthAno, kuvAo ane taLAvo vagere sArvajanika kAmonI saMkhyA gaNI zakAya tevI nathI.1 tIrthakalpamAM ema kahyuM che ke temanAM A sArvajanika kAmo-dakSiNe zrIzaila, pazcimamAM prabhAsa sudhI, uttaramAM kedAra sudhI ane pUrvamAM banArasa sudhI hatAM. teonA utsAha ane sattA jotAM A vAta khoTI lAgatI nathI. chatAM teoe potAnuM aDhaLaka dhana vAparavA mATe zatruMjaya, giranAra ane Abuparvata khAsa pasaMda karyA hatAM. ahIM teoe devonA vimAna sAthe hariphAI kare tevAM bhavya maMdiro baMdhAvyAM. teoe zatruMjaya upara aDhAra karoDa nevuM lAkha kharcyA, giranAra upara bAra karoDa eMsI lAkha ane Abu upara bAra karoDa trepana lAkha kharcyA. ema kahevAya che ke--teoe kula traNaso kroDa ane cauda lAkha sArvajanika kAryomAM kharcyA. te kAryonI keTalIka vistArathI hakIkata-noMdha A pustakanI TippaNI chevaTe ApI che temAMthI maLaze. anuvAda : caMdulAla esa. zAha, bI.e.e.ek.bI. hastaprata aMgenI vigata :- A 'vaMsatavilAsa'mahAkAvyanuM saMpAdana je ha.prata uparathI karyuM che te ha.prata saMvata 14852 (1429 I.sa.)nI che. te ha.pratamAM 24 peja che. te ha.pratanI kaoNpI pATaNanA vADIpArzvanAthabhaMDAranI tADapatrIya prata uparathI karavAmAM Avela che, te prata ghaNI prAcIna che, paraMtu atyaMta jIrNa thaI gayelI che. e orIjInala pratamAM 9mA sarga pachI 6 zlokonI zAhInA akSaro UDI gayA hovAthI vAMcI zakAtAM nathI (tethI 9mA sarga pachI aMtano zloka tathA 10mA sarganA 1thI 4 zloka ha.pratamAM nathI ane 10mA sargano 5mo zloka paNa truTaka che.) orIjInala pratamAM azuddhio ghaNI rahelI che. vacce vacce truTaka zloko che ane lahIyAe lakhavAmAM bhUlo paNa ghaNI karI che. A 'vasaMtavilAsa'mahAkAvya vastupAlanA samakAlIna pU.A.bAlacaMdrasUrimahArAje raceluM hovAthI A graMthamAMthI itihAsa aMgenI mAhitI aMge saMdeha karavAno avakAza jaNAto nathI, tethI itihAsapremIvargane A graMthamAMthI aitihAsikamAhitI niHsaMdeha jANavA maLe e bhAvanAthI prastuta graMtha prakAzita karela che. . yaH svIyamAtRpitRputrakalatrabandhupuNyAdipuNyajanaye janayAJcakAra / saddarzanavrajavikAsakRte ca dharmasthAnAvalIvalayinImavanImazeSAm // [naranArAyakhAnandra saryA 6 zto-rU7] tena bhrAtRyugena yA pratipuragrAmAdhvazailasthalaM, vApIkUpanipAnakAnanasaraHprAsAdasatrAdikam / dharmasthAnaparamparA navatarA cakre'tha jIrNoddhRtA, tatsaGkhyApi na budhyate yadi paraM tadvedinI medinI // [arbudgaziprizasti zto-66] 2. graMthAgraM 1516 | saMvat 14 ASADhAdi 85 varSe zrAvaNa vadi 13 anaMtara 14 soma likhitaM / bsnta-t.pm53rd proof Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya A vasaMtavilAsa mahAkAvyamAM prasiddha amAtya vastupAlanA jIvanacaritranuM varNana che. vastupAlane tenA kavimitroe Apela bIjuM nAma vasaMtapAla hatuM. A eka aitihAsika kAvya che temAM 14 sargo ane kula maLIne 1021 zloko che. tenuM parimANa 1516 zlokapramANa che. pratyeka sarganA aMte kavie vastupAlanA putra jaitrasiMhanI prazaMsAmAM eka vRtta racyuM che. jaitrasiMhanI vinaMtithI kavie A kAvyanI racanA karI che. vastupAlanA samakAlIna kavi bAlacaMdrasUri dvArA A kAvya racAyeluM hovAthI temAM varNavAyelI ghaTanAonI saccAImAM saMdeha karavA mATe bahu ja ocho avakAza che. gujarAtanA itihAsa upara A kAvyamAMthI nIce jaNAvelAM tathyonI jANakArI maLe che : (1) brahmAnA aMjalijalamAMthI caulukyavaMzanI utpatti tathA mUlarAjathI bhIma bIjA sudhInA rAjAonuM varNana, AmAM jayasiMha, kumArapAla ane bhIma bIjAnA vize apekSAkRta vistArathI varNana che. (2) vAghelAzAkhAnA arNorAja, tenA putra lavaNaprasAda tathA tenA putra viradhavalanuM varNana karIne kaI paristhitiomAM vastupAla-tejapAlanI maMtrIpada upara niyukti thaI tenuM varNana che.4 (3) vastupAlanA prAgvATavaMzanuM varNana tathA pUrvaja caMDapa, caMDaprasAda, somanA varNana pachI somanA putra azvarAja (vastupAlanA pitA) ane tenI patnI kumAradevInuM varNana che. temanAthI maladeva, vastupAla ane tejapAla e traNa putro thayA. (4) vastupAlanI maMtrIpada upara niyuktine kAraNe viradhavalanA rAjayanI dinapratidina unnati thavI. viradhavale lATa deza upara AkramaNa karIne ane khaMbhAta chInavI laIne tyAM 1. saMpAdakIya A lakhANamAM "jaina sAhityano bRhad itihAsa bhAga-6' gujarAtI AvRtti ane mahAmAtya vastupAlakA sAhityamaMDala' hiMdI AvRttimAMthI keTaluMka lakhANa sAbhAra udbhata karIne lIdhela che. 2. sarga-175 3. A varNanane kArtikaumudI ane sukRtasaMkIrtana sAthe ApaNe meLavI zakIe. 4. A varNana kIrtikaumudImAM varNavAyela kathAnuM anukaraNa jaNAya che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 vastupAlane gavarnara banAvavA. vastupAle zAsanavyavasthAmAM karelA sudhArA ane sarva dharmo pratye darzAvelo saMpUrNa samabhAva. vastupAlano kAvyaprema tathA kavio pratye tenuM sammAna. (pa) mAravADa dezanA rAjAo ane lUNasAka rAjA vacce yuddha, mAravADanA rAjAonI madada vIradhavalanuM gamana. bhRgukacchanA zAsaka zaMkhanA AkramaNano vastupAla sAmano karI tene parAjita karavo. (6) vastupAlanuM saMgha sAthe zatruMjaya ane giranAranI yAtrAe javuM. vastupAlanuM maraNa mAgha kRSNa paMcamI saM. 1296 somavAre zatruMjayamAM thayuM. Ama to vasaMtavilAsanI kathAvastu TUMkI che paNa teno vistAra mahAkAvyocita vidhithI karavAmAM Avyo che. kathAvastusAra : pahelA sargamAM sajjanonI prazaMsA ane durjanonI niMdA ane kAvyAmRta upara lAMbu vivecana karIne pachI kavie potAnuM vaiyaktika paricaya prastuta karIne e batAvyuM che ke potAnI upara sarasvatInI kRpA kyAre ane kevI rIte thaI. nAyakano praveza karAvavAnA samaye temanA kAvya mATe temaNe potAno viSaya pasaMda karavAnuM kAraNa batAvatAM kahyuM ke "je guNa nala, yudhiSThira ane rAmamAM che, te Aje vastupAlamAM jovAmAM Ave che, tethI ja huM tenA gIta gAI rahyo chuM. (1-16) bIjA sargamAM aNahilavADanuM tenA svarNamaMdironuM. mahelasamAna bhavanonuM. tenA sudRDha gaDha ane cAre tarapha UMDI-gherAvAvALI khAInuM ane durlabharAjasarovaranuM varNana karyuM che. trIjA sargamAM mUlarAjathI prAraMbhIne bhImadeva bIjA sudhI gujarAtanA rAjAono itihAsa Apyo che. jenI kIrtikaumudI ane sukRtasaMkIrtananA varNanonI sAthe tulanA thaI zake che. gujarAtanI arAjakatAthI rakSA karavAvALA varadhavala ane tenA pUrvajonA zauryanI prazaMsA paNa A sargamAM karI che. (3-37/50). gujarAtarAjayanI bhAgyadevI varadhavalane svapnamAM darzana Ape che ane bhImadevanA nirmaLa zAsananI thayelI durdazAthI tenI rakSA karavAno anurodha kare che ane tenI siddhinA mATe vastupAla ane tejapAlane potAnA maMtrI banAvavA mATe Adeza kare che. (3-51/64). AnAthI e spaSTa thAya che ke A sAro vRttAMta kIrtikaumudImAM varNana karAyela vRttanuM sIdhuM anukaraNamAtra che. cotho sarga baMne maMtrIonA ucca guNonA atiraMjita varNanathI prAraMbha thAya che ane vastupAlanI staMbhanatIrthanI niyuktithI samApta thAya che. pAMcamA sargamAM vastupAla ane zaMkhanA yuddhanuM ane zaMkhanA parAjayanuM varNana kareluM che. zaMkhanuM vegasahita bhRgukacchamAM palAyana thaI javuM, A batAvIne e kahyuM che ke "potAnA nivAsa bsnta-t.pm5 3rd proof Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna para jaIne teNe zvAsa lIdho." (pa-109). staMbhanatIrthanA AkramakanA parAjayane smaraNIya banAvavA mATe thayelA utsavonA varNanathI sarga samApta thAya che. (pa-110/111) AnAthI AgaLa traNe sarga prathAnukuLa varNananAM che. chaThThA sargamAM cha RtuonuM varNana, sAtamAM sargamAM vasaMtaRtumAM puSpacayananuM, hIMcakAnA AnaMdanuM ane jalakrIDAonuM varNana che. AThamAM sargamAM candrodaya ane premakIDAonuM varNana che. navamAM sargamAM kahyuM che ke vastupAla rAtre suI gayA tyAre tene svapna AvyuM ane svapnamAM dharma jeno eka caraNa bacI rahyo che, te tenI samakSa upasthita thayo ane kahevA lAgyo ke kRtayugamAM cAra, tretAyugamAM traNa, dvAparayugamAM be ane have kaliyugamAM teno eka ja caraNa bacyo che. rAjA mUlarAja ane siddharAja jayasiMhe somanAthanI yAtrA karIne mAro vistAra karyo che. siddharAje rAjavihAra jevuM mahAna maMdira banAvyuM, je mane pramodaparvata samAna thayuM ane mAruM gaurava vadhAravA mATe te rAjAe 12 gAma zatruMjaya tIrthane ApyA. te rAjA paNa cAlyA gayA ane tenI mAtA mayaNalladevI, jeNe somanAthanA yAtrIothI lIdhelA ane bahaloda (dhoLakAnI pAsenuM Adhunika bholAda) para vasula karavAno lAgo UThAvI lIdho ane mane khAvA-pIvAnuM paNa ApatI hatI. kumArapALe zatruMjaya ane giranAranI tIrthayAtrAo tarapha aneka maMdironA nirmANa karAvelA hatA. mArA baLadarUpI be zIMgaDAnA samAna kedAra ane somezvaranA maMdironA jIrNoddhAra paNa teNe karAvela hatA. mUlarAja dvArA banAvAyelA mAMDalInA bhUlezvara mahAdevanA maMdirano jIrNoddhAra paNa kumArapALe karAvyo hato paraMtu Aje to e badhI jAhojahAlI cAlI gaI. bhinna bhinna darzana-saMpradAyanA anuyAyIo kayAM jAya? vipattinI A thoDI ja kathA meM tane kahI che. he mahAmAtya ! have tuM evuM kara kare jenAthI mArA manano A kSobha dUra thaI jAya. jyAre A badhuM dharma dvArA kahevAI gayuM tyAre vastupAlanI nidrA UDI gaI. (9-1/34) sargano zeSa aMza vaitAlikonA gIto je vastupAlanI prazaMsA mATe gavAya che ane sUryodayanuM varNana kare che. A kAvyamAM vastupAlane svapnamAM dharmanuM darzana ApavuM e ja mukhya vAta che. koI paNa jainasAhitya athavA purANamAM dharmane baLadanA rUpamAM jeno kaliyugamAM eka paga ja bacyo che evuM varNavAyeluM jovAmAM AvatuM nathI. AvuM varNana to bhAgavatapurANa (1. a. 16-17)mAM ja maLe che ane tene ja saMbhavataH bAlacaMdrasUrine thoDA-ghaNA prabhAvita karelA jaNAya che. naiSadhIyacaritra (1-7)mAM paNa kRtayugamAM dharmanA cAra caraNano nirdeza che. aNahilavADa ane dhavalakkanI rAjasabhAmAM jaina ane brAhmaNa vidvAnono sAMskRtika saMparka bahu najIkano rahelo ane ethI AzcaryanI koI vAta nathI ke bAlacaMdra' jaina sAdhu thavA pUrve brAhmaNa hatA. bhAgavatapurANathI A upAdAna lIdhuM hoya ane teno upayoga vastupAlanA jIvanavarNananA kAvyamAM karI lIdho hoya. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AnAthI atirikta sarga 9nA aMtamAM vaitAlikonA gItonI vAtanI tulanA paNa saMskRta sAhityathI prApta be AvI ja varNanAthI karI zakAya che-eka to raghuvaMza (pa-6567) ane bIjuM naiSadha (19) jyAM eja ane nala sutelA che temane jagADavA mATe vaitAlika sUryodayanuM varNana kare che. zizupAlavadha (11)mAM paNa ApelA vaitAlikonA gItothI kRSNane jagADAya che tenI tulanA paNa karI zakAya che. dasathI tera sudhInA sargomAM vastupAlanI saMghayAtrAnuM varNana kareluM che, je kIrtikaumudI ane sukRtasaMkIrtananA varNanothI vastutaH koI svarUpe bhinna nathI. caudamAM sargamAM kavi kahe che ke vastupAlanA banAvelA maMdiro, dharmazALAo, brAhmaNasatra, taLAva Adi bhinna bhinna nagaro ane gAmomAM eTalA che ke jenI gaNanA karavA mATe AkAzanA tArAonI jema kaThina che. (14-9/10) tyArapachI vastupAlanA mRtyunuM varNana karavAvALuM rUpaka Ave che, je ApaNA mATe vizeSa upayogI che. kemake anyatra kyAMya paNa mRtyunI vAta karelI nathI. te rUpaka A prakAre cheekavAra dharmanI dUta vRddhAvasthAe vastupAlane kahyuM ke dharmanI putrI sadgati tenI AkAMkSA karI rahI che ane tenA mAtA-pitAe tenuM lagna tamArI sAthe karI devAno nizcaya karI lIdho che. A sagatinA vicAromAM tallIna vastupAlana premajavara AvI gayo ane teNe sagati sAthe vivAha karavA mATe zatruMjayagirinI tIrthayAtrA karavAno pAko nizcaya karI lIdho. A nizcayanI sUcanA tenA sevaka AyuSyabaMdha dharmane karI dIdhI. je sAMbhaLIne dharma ghaNo khuza thayo ane lagnanuM muhUrta sthira karavA mATe teNe potAnA dUta sabodhane vastupAla pAse mokalyo. te dUte vastupAlane sUcanA ApI ke dharme tene zatruMjayagiri para vikrama saMvata 1296 mAgha sudI pAMcamane ravivAranA pahoMcavA mATe Adeza karyo che. vastupAle potAnA putra jaitrasiMhane, potAnI patnI lalitAdevIne ane nAnA bhAI tejapAlane potAnI pAse bolAvyA ane temane je Avazyaka hatI te badhI sUcanA ApI. rAjAne maLIne pote vastupAla zatruMjayagiri tarapha javA nIkaLyo. te girirAja para caDyo ane tenA lagnanA divase AdinAthabhagavAnanuM maMdira tyAM khUba sajAveluM. dharme vastupAlane potAnI putrI AdinAtha bhagavAnanI sAkSImAM ApI ane pachI tene svargamAM laI gayo, jyAM svarganA svAmIe tenuM svAgata karyuM. A ghaNe bhAge saMbhava che ke A rUpakanI preraNA kavine yazapAlanA, rAjA vivekacaMdranI suputrI, sAthe karAvelA lagnamAM varNita che te ja maLI che. aparAjitakavie bAlacaMdrasUrine vaidarbhazailImAM catura kahyA che ne temanA kAvyaguNonI ghaNI prazaMsA karelI che. A prazaMsA asaMgata che evuM to ame kahI zakatA nathI, kema ke be kavi somezvara ane arisiMhe paNa vastupAlanA jIvanane potAnA mahAkAvyonA viSaya banAvyA che bsnta-t.pm5 3rd proof Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane trIjA kavi bAlacandra te ja viSaya upara kAvya racIne niHsaMdeha pote potAne samAna sahita vimukta karela che. A kAvyanI bhASA viziSTa kAvyocchavAsathI otaprota che ane te mATe A racanA para temanA vyaktitvanI chApa paDelI che. kAvyanuM varNana lAMbu ane ghaNuM hovA chatAM paNa suMdara ane prANavAna pratibhAothI paripUrNa che. kavinI yoganidrA (1-58/70)mAM sarasvatInuM pragaTa thavuM (1-5870), aNahilavADanuM varNana jemAM vAstavikatA ane kAlpanikatAnuM sAruM mizraNa che (sarga-2), staSmatIrthanuM saMkSipta paraMtu Azcaryajanaka varNana (3-17/23), zaMkhanI sAthe yuddhanuM svabhAvasaMgata varNana, je vastutaH yuddhamAM bhAga levAvALA aitihAsika vyaktionuM ja varNana che (sarga-5) tenI kavitAnuM jovA yogya udAharaNa che. maMtrIpada upara niyuktinA samaye vastupAlanA mukhathI kahevAyelo eka zloka kavi bAlacaMdranI zleSakavitAnuM eka majAnuM udAharaNa che atyarthamarthamupaDhaukimAdriyante ta ca prabhUtaguNitaM punararpayanti / nyastA: pade samucite gamitAzca maitrI zabdAH riva nRpI niyAina: yuH | [sa-rU/sto-71] rAjAe kahyuM-nIceno zloka kIrtikaumudI (3-70)mAM uddhata zlokanuM smaraNa karAvI Ape che nyAyaM yadi spRzasi lobhamapAkaroSi karNejapAnapadhinoSi zamaM tanoSi / susvAminastava dhRtaH zirasA nidezastannUnameSa mayakA'parathA'stu bhadram // [sa-rU/no-80] zaMkhe je dUta dvArA vastupAlane potAnI sevAmAM AvI javAnuM kahevaDAvyuM tenuM mukha toDIne javAba Apelo joIe kSatriyAH samarakelirahasyaM jAnate na vaNijo bhrama eSaH / ambaDo vaNigapi pradhane kiM mallikArjunanRpaM na jaghAna // dUta ! re vaNigahaM raNahaTTe vizruto'situlayA kalayAmi / maulibhANDapaTalAni ripUNAM svargavetanamatho vitarAmi // [sa-1/sto-43-44] bsnta-t.pm5 3rd proof Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce vAMco eka atyaMta suMdara kAvyaracanA yauvanaM calamupaiti no gataM vigrahairalamupAsyatAM priyaH / ityavocadiva jhaGkRtairvadhUH pAdayorabhinipatya nUpuram // [sa-8/zno-46] sarasvatI nadIno somanAtha pAra samudranI sAthe saMgamanuM vivaraNa sarasvatIvAridhivIcihastasaJcAritairyasya puraH purasya / parasparAzleSavibhedavadbhizcAmaryamAcaryata phenakUTaiH // tIrasphuTannIrakadambakena bahiH sadA garjati yatra vAo / vRthaiva somezapinAkino'gre tridhUpavelApaTahaprapaJcaH // [sa-22/sto-rU3-rU4] [mahAmAtyavastupAla kA sAhityamaNDala bAlacandra kA vasaMtavilAsa-hindI kA gujarAtI avataraNa] -lekhaka-DaoN0 bhogIlAla ja0 sAMDesarA kavi paricaya ane racanAkALa : A kAvyanA sarjaka pUjaya AcAryabAlacandrasUrimahArAja che. prathama sargamAM kavie pote jaina muni thayA pahelAnAM jIvanano paricaya Apyo che. te mujaba moDheraka grAmavAsI dharAdeva brAhmaNa ane temanI patnI vidyutanA muMjAla nAmanA putra hatA. bAlyavasthAmAM ja virakta thaI muMjAle jainI dIkSA grahaNa karI temanA guru candragacchIya pUjaya AcArya haribhadrasUrimahArAje temanI dIkSAnuM nAma "bAlacandra" rAkhyuM. bAlacandra potAnA samayamAM prasiddha vidvAna padmAditya pAse abhyAsa karyo tathA vAdIdevagacchanA pUjya AcArya udayaprabhasUrimahArAja pAsethI sArasvatamatra prApta karyo jenA phaLasvarUpa te mahAkavi banI prastuta kAvyanI racanA karI zakyA. dIkSAguru pUjaya AcArya haribhadrasUrimahArAje jIvananI aMtima kSaNomAM "bAlacandrane potAnA pada upara-AcAryapada upara pratiSThita karyA prabaMdhaciMtAmaNimAM vastupAla maMtrI pratye A bAlacandra paMDite eka stutizloka kahyo hato teno ullekha che gaurI rAgavatI tvayi tvayi vRSo baddhAdarastvaM yuto bhUtyA tvaM ca lasadguNaH zubhagaNaH kiM vA bahu bruumhe| zrImantrIzvara ! nUnamIzvarakalAyuktasya te yujyate bAlenduzciramuccakai racayituM tvatto'paraH kaH prabhuH // he maMtrI ! tArAmAM ane zivamAM have kAMI phera rahyo dekhAto nathI. kema ke zivane gaurI bsnta-t.pm5 3rd proof Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 (pArvatI) jema vhAlI strI che tema tane gaurI-gaura aMgavALI vhAlI strI che. jema zivamAM vRSane-naMdIne ghaNo Adara, che tema tArAmAM vRSano-dharmano Adara che. jema ziva bhUti-bhasmathI yukta che, tema tuM paNa bhUti-samRddhithI yukta che. jema ziva guNathI zobhe che tema tuM paNa guNathI zobhe che. jema zivane zubha gaNa che tema tane zubha gaNa sevako che. vadhAre zuM kahevuM? Izvara zivanI kalAthI yukta evA tArA mATe bAlacandrane ucca pada ApavAnuM (zivapakSe-bhAlaDla upara sthAna ApavAnuM) yogya che. tArAthI bIjo koNa samartha che ? A kahenAra 'bAlacaMdra' kavine temanI AcAryapada sthApanAmAM vastupAle eka hajAra dramsa kha. bAlacaMdrasUrie "karuNAvajAyudha" nAmanuM pAMca aMkovALuM nATaka paNa racyuM che. vastupAlanI eka saMghayAtrA vakhate zatruMjayamAM yAtrALuonA vinAdAthe AdinAtha prabhunA maMdiramAM A nATaka bhajavAyuM hatuM. A uparAMta bAlacaMdrasUrie AsaDakavikRta "vivekamaMjarI' tathA "upadezakaMdalI' nAmanA graMtho upara TIkAo lakhI che. 'vasaMtavilAsa' kavinI aMtima kati che. ane te vastupAlanA mRtyu pachI lakhAI hatI. kAraNa ke temAM vastupAlanA svargagamananuM varNana che. vastupAlanuM maraNa saM. 129mAM thayuM hatuM. A kAvyanI racanA vastupAlanA putra jaitrasiMhanA manovinoda mATe karavAmAM AvI hatI. jaitrasiMhane potAnA pitAnA jIvanakALamAM ja saM. 1279mAM khaMbhAtanA gavarnara banAvavAmAM AvyA hatA tyAre temanuM AyuSya 25 varSa lagabhaga rahyuM haze ane vastupAlanA mRtyu samaye temanuM AyuSya 42-43 varSa rahyuM haze. jo te 80 varSanuM Ayu pUruM karI mRtyu pAmyA hatA to temanuM maraNa saM. 1333-34 lagabhaga thayuM haze. A kAvyanI racanA jaitrasiMhanA jIvanakALamAM ja thaI gaI hatI eTale tenI racanAno samaya saM. 1296thI saM. 1334 vacceno manAvo joIe. pU. AcArya bAlacandrasUri mATe aparAjita kavie nIce pramANe kahyuM che- vAgvallIdaladasyavaH kati na vA santyAkhutulyopamAH satyollekhamuSaH svakoSThapiTharIsampUrtidhAvaddhiyaH / so'nyaH ko'pi vidarbharItibalavAna bAlendasariH paro yasya svargipurohito'pi na girAM paurogavastAdRzaH // [mAnataH] samarAdityasaMkSepamAM paNa pUjyaAcArya pradyumnasUri mahArAje nIce pramANe kahyuM che- bahuprabandhakartuH zrIbAlacandrasya kA stutiH / mantrIzavastupAlena yaH stutaH kavitAguNAt // [pradyumnasUritasamarahityasaMkSepa:] bsnta-t.pm5 3rd proof Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 pUrvaprakAzana aMge tathA navInasaMskaraNa aMge : 'vasaMtavilAsa'mahAkAvyanI prathamavRtti senTrala lAyabrerI-vaDodarAthI gAyakavADa orIenTala sirIjhanA kramAMka-7 tarIke I. sa. 1917mAM prakAzita thayela che. AjathI 92 93 varSo pUrve prakAzita thayelI e prathamavRttinI nakala jyAre hAthamAM AvI tyAre atyaMta jIrNa thayelI jovAmAM AvI. pAnA uthalAvatAM paNa phATI jAya tema che. tethI thayuM ke A mahAkAvyanuM navInasaMskaraNa taiyAra thaI jAya to bhaviSyamAM AvA zreSTha mahApuruSanuM caritra aneka itihAsapremIone vAMcavAmAM upayogI thaze. e bhAvanAthI mArA alpa kSayopazamAnusAra A prayatna karyo che. prathamavRttimAM cAra pRSThanuM zuddhikaraNa ApeluM che te mujaba AmAM zuddhikaraNa karela che ane te sivAya paNa rahI gayelI azuddhio je jaNAI tenuM zuddhikaraNa kareluM che. Ama chatAM dRSTidoSathI ke anAbhogathI prUphavAcananI navI bhUlo rahI gaI hoya to micchA mi dukkaDa ApuM chuM ane vAcakavarga sudhArIne vAMce evI khAsa bhalAmaNa karuM chuM. vaLI prathamavRttinuM saMpAdana DaoN. camanalAla DI. dalAle karyuM che te AvRttimAM temaNe INTRODUCTION aMgrejImAM Apela che tenuM prUphavAcana azvinabhAIe karI Apela che te A navInasaMskaraNamAM ame ApyuM che, temaja jainayuganI phAIla varSa 1983 bhAdaravA-Asono aMka ane varSa 1984 kArataka mahinAnA aMkamAM tenuM gujarAtI bhASAMtara caMdulAla esa. zAhe karela che e baMne varSanI phAIlamAMthI 'bAlacaMdrasUrinuM vasaMtavilAsamahAkAvya" A zIrSaka heThaLanA lekhanI jherokSa kaoNpI lAlabhAIdalapatabhAI vidyAmaMdira'nA jJAnabhaMDAramAMthI jitendrabhAIbI. zAha dvArA amane maLela che, tethI A navInasaMskaraNamAM ame prAstAvika lakhANa tarIke ApI zakyA chIe. A sivAya prathamavRttimAM APPENDIX 1. rIMgaNezvarasUrivRttapravaOozAntata: zrIvAstupAtrapravanya Apela che te ame paNa A graMthamAM prathama pariziSTa tarIke Apela che. tyArapachI dvitIya pariziSTa tarIke ame pramabhUtipravandantiAmaSAntataH zrIvAstupatitenapatrivizva: Apela che. graMthagata zlokono akArAdikrama ame taiyAra karIne trIjA pariziSTamAM Apela che temaja INDEX OF HISTORICAL NAMES IN THE VASANTAVILASA tathA INDEX OF GEOGRAPHICAL NAMES IN THE VASANTAVILASA A baMne ame tihAsika ane bhautti nAmanA cothA ane pAMcamAM pariziSTamAM Apela che. chaThThA pariziSTamAM zrIvAstupAnamUvataH-vastupAlaracita alaga alaga graMthomAMthI maLelI sUktio ame Apela che. A rIte kula cha pariziSTo sAthe A navInasaMskaraNa taiyAra karela che. saMpAdakIya lakhANamAM kathAvastusAra" 'mahAmAtya vastupAlakA sAhityamaNDala'-lekhaka DaoN0 bhogIlAla ja0 sAMDesarA nA hiMdI AvRttinI pustakamAMthI gujarAtI avataraNa karIne sAbhAra Apela che. A pustaka paNa jIrNaprAyaH kobA kailAsasAgara jJAnabhaMDAramAMthI prApta thayela che. "vastupAlanA mRtyu aMgenI tithi emAM 5. dharmanA sadbodhanAmanA dUte vastupAlane A pramANe sUcanA karI-"isa dUtane vastupAla ko sUcanA dI ki dharmane use zatruJjayagiri para vikrama saMvat 1296 mAgha sudI 5 ravivAra ko pahu~cane kA Adeza kiyA [mahAmAtyavastupAla kA sAhityamaNDala-pR0 138] bsnta-t.pm5 3rd proof Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.saM. 1296 mAgha sudI 5 ravivArano ullekha che. jyAre jaina bRhat sAhityano itihAsa bhA.6 gujarAtI AvRtti pR. 406 upara vastupAlanuM maraNa mAgha kRSNapaMcamI saM. 1296 somavAre zatruMjayamAM thayuM e pramANe ullekha che. jyAre rAjazekharasUrikRta prabaMdhakozamAM vastupAlaprabaMdhamAM vi. saM. 1298no ullekha che. prastuta vasaMtavilAsakAvyamAM sarga 1437mAM vastupAlanuM maraNa vi.saM. 1296mAM thayuM evo ullekha che ane te saMgata jaNAya che paraMtu tithi ane vAra aMgeno yathocita nirNaya itihAsapremI varga kare evI bhAvanA vyakta karuM chuM. upakArasmaraNa : prastuta graMtha aMgenuM saghaLuM zreyaH pUrvanAM prakAzaka ane saMpAdakanA phALe jAya che. saMzodhakapremI, itihAsapremI e sarve vidvAnoe prAcIna hastaprata uparathI vastupAla saMbaMdhita A aitihAsika vasaMtavilAsamahAkAvya prakAzita karyuM to Aje ApaNane AvA zreSTha mahApuruSono itihAsane jANavA-mANavA maLe che tethI AvI zreSTha kRtionAM saMzodhakasaMpAdakartAonuM kRtajJabhAve smaraNa karuM chuM. A graMthanA navInasaMskaraNane prakAzita karavA mATe preraNA karanAra pU.paMnyAsazrI vajasenavijayajI mahArAja tathA keTaluMka jarUrI mArgadarzana ApanAra pU.AcAryabhagavaMta zrIzIlacaMdrasUrimahArAja tathA A graMthanA navInasaMskaraNane prakAzita karavA mATe Arthika sahayoganI preraNA karanAra tapasvI munirAja zrIprazamapUrNavijayajImahArAja A traNe pUjyonuM A navInasaMskaraNa prakAzananA suavasare smaraNa karI kRtajJatA vyakta karuM chuM. tema ja mArI saMyamasAdhanA ane zratasAdhanAmAM sahAyaka bananAra sau koInuM kRtajJabhAve smaraNa karI kRtArthatA vyakta karuM chuM. prAMta aMtaranI e ja zubhabhAvanA vyakta karuM chuM ke pUrve thaI gayelA AvA uttama mahApuruSonA caritronA vAMcana dvArA temanAmAM rahelAM guNothI bhAvita banI uttamakakSAnA guNone jIvanamAM AtmasAta karIne tattvatrayI ane ratnatrayIne ArAdhIne asaMgadazAne pAmIne kSapakazreNi mAMDIne kevalajJAnane prApta karIne sarvakarmano kSaya karIne sAdi anataMkALa sudhI AtmasvarUpamAM ramamANa banIe e ja zubhakAmanA....!! zivamastu sarvajagataH epha-2, jeThAbhAI pArka, - sAdhvI caMdanabAlAzrI nArAyaNanagara roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. aSADha vada-14, vi.saM. 2066, somavAra, tA. 9-8-2010. bsnta-t.pm5 3rd proof Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA pRSThakramAGkaH 8-10 11-30 u1-50 51-59 60 viSayaH prakAzakIya vasaMtavilAsa pariyaya !! INTRODUCTION bAlacaMdrasUrinuM vasaMtavilAsa mahAkAvya saMpAdakIya viSayAnukramaNikA zrIbAlacandrasUriviracitaM vasaMtavilAsamahAkAvyam (1) prastAvanAsargaH prathamaH sargaH // (2) rAjadhAnIvarNano nAma dvitIyaH sargaH // (3) zrIkaraNapadalAbho nAma tRtIyaH sargaH // (4) mantriguNavarNano nAma caturthaH sargaH // (5) zaGkhayuddhavarNanaM nAma paJcamaH sargaH // (6) RtuvarNanaM nAma SaSThaH sargaH // (7) puSpAvacayadolAjalakelivarNanaM nAma saptamaH sargaH // (8) candrodayavarNano nAma aSTamaH sargaH // (9) sUryodayavarNanaM nAma navamaH sargaH // (10) zatruJjayatIrthAdhipayAtrAvarNanaM nAma dazamaH sargaH // (11) prabhAsatIrthAdhipayAtrAvarNanaM nAma ekAdazaH sargaH // (12) raivatakagirivarNanaM nAma dvAdazaH sargaH // (13) raivatakayAtrAvarNanaM nAma trayoyazaH sargaH // (14) sadgatipANigrahaNo nAma caturdazaH sargaH // pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // pariziSTam [2] zrIvastupAla-tejaHpAlaprabandhaH // pariziSTam [3] vasantavilAsakAvyasthapadyAnukramaH // pariziSTam [4] vasantavilAsakAvyasthaaitihAsikanAmAnukramaH // pariziSTam [5] vasantavilAsakAvyasthabhaugolikanAmAnukramaH // pariziSTam [6] zrIvastupAlasUktayaH // 1-92 3-8 9-12 13-19 20-24 25-33 34-39 40-45 46-51 52-57 58-64 65-72 73-77 78-83 84-92 95-122 123-130 131-146 147-149 150 151-152 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandrasUriviracitaM vasantavilAsamahAkAvyam // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH // zrIkAntanAbhiprabhavAnanendoH kundojjvalA kAntirivAtanotu / sarasvatI vaH kavitAvitAntakumudvatImanvahamadvitIyAm // 1 // ceto'JcalaM caJcalatAM vimocya saGkocya paJcApi samaM samIrAn / pazyanti yanmUrddhani zAzvatazri sArasvataM jyotiSarupAsmahe tat // 2 // jyotistaDiddaNDavatI suSumNAkAdambinI mUni yadAbhyudeti / vizAradAnAM rasanApraNAlI tadA kavitvAmRtamudgRNAti // 3 // kazmIravAsavyasanA sanA'pi sarasvatI puNyavazAdupetya / vasatyavazyaM kavitAvilAsarUpeNa cidrUpamukhAmbujeSu // 4 // vizvatra vizve'tra vizAradebhyaH paropakArI na paro'sti kazcit / ye kAvyapIyUSarasai rasAyAH patInatItAnapi jIvayanti // 5 / / sarvasvadAnairapi bhUmipAlAH kathaM kavInAmanRNA bhavantu / yato yugAntepyavinAzikIrtizarIramete vitarantyamISAm // 6 // nAmApi rAmAdimahIpatInAM vijJo'pi ko'jJAsyata bhUtale'smin / asUtrayiSyankavayazcaritraM na cedamISAmudayanmanISAH // 7 // sphuranti divyAni padAni yeSAM yeSAM ca na mlAyati kIrtimAlyam / yeSAM kriyA sidhyati cetasaiva bhavanti devAH kavayo na kiM te // 8 // ta eva bhUpAH prayayuH prasiddhi ye vAci vistAramaguH kavInAm / anekazo gAthakagItigRhyA mahyAM zriyaH kelimayA babhUvuH // 9 // udyAnapAlA iva kIrtivallIvanaM kavitvAmRtasAraNIbhiH / siJcanti yeSAM kavayaH kathaM te bhavantyapUjyA bhuvane nRdevAH // 10 // chAyAmayante nirapAyameke pare paraM pallavamullulanti / AsvAdayantyanyatare phalAni mArgadrumANAmiva satkavInAm / / 11 / / 15 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] 5 [vasantavilAsamahAkAvyam // ta eva jAtAH kRtinasta eva ta eva jIvanti mahImahendrAH / yeSAM guNaiH kArmaNikaiH kavitvavaiyagryavantaH kavayo bhavanti // 12 // zIlena tuSyanti mahIpatInAM na bhUridAnaiH kavayaH kadApi / vAlmIkimukhyaiH kimu kiJcidAttamAste mahIndo raghunandanasya // 13 // kuryuH kurAjanyasamAjatalle kathaM nivAsaM kavirAjahaMsAH / yatra zrutikroDaviloDino'mI maNDUkanAdA iva bhANDavAdAH // 14 // kiM kAryamAryaiH kavibhiH kubhUmIbhujAM viTATopaviTaGkitAnAm / kiM gartakolaikadhanA niSAdA niSAdisaMvargaNamAdriyante // 15 // gopA vigopAya kavitvarIterete bhavantyeva ca vijJacittAH / kaNThopakaNThocitamApya mAlyaM vanaukasaH kiM na vinAzayanti // 16 // AvarjitoccaiHziraso'pi vAcaH kaverna nIceSu parisphuranti / prakAzitAkAzAdizo'pi bhAsaH kiM bhUmigeheSu vizanti bhAnoH // 17 / / zrIkhaNDazAkhI taruSu graheSu pUSA prasUneSu sahasrapatram / peyeSu pAthaH puruSeSu sAdhuH prajApateH saccaritAni paJca / / 18 / / kAvyAzma santaH kukaverapIha vidUSaNIkRtya bhRzaM dizanti / na kiM sudhAsvAdu payo vidhAya kSArAmbudherambudharAH kiranti / / 19 / / kAvyAravindAni mahAzayAnAM suvRttabandhAni sukomalAni / doSAkarAkrAntinimIlitAni sphUrti na mitreNa vinA labhante // 20 // santo vasantopamavRttayo'mI jayantu ye pallavayanti bhUyaH / vidveSibhiH phAlgunaveSibhiniSpatrAkRtaM sUktilatAvitAnam // 21 / / mahAya'tAmalpaguNAn dvijihvoparodhabhAjo'pi nayanti santaH / svasaurabheNa prasaratprabheNa zrIkhaNDavRkSA iva nimbamukhyAn / / 22 / / vizvaM vivasvAniva niSkalaGkAH sadoSamapyuddhRtadoSameke / kalaGkino'nye tu zazIva zazvadvidoSamapyAdadhate sadoSam // 23 / / drAkSAsadRkSAM kavitAM kavInAmAsvAdya ye vAtakino varAkAH / saJjAtahRnmatsarasannipAtA na pAvakAcIrNapadaM vidanti // 24 // malImasAH pakSayuge'pi ke'pi kAkA ivAmedhyadhiyo varAkAH / kavitvakarpUravanI: kavInAmatIva saurabhyavatIdviSanti // 25 / / 15 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH] dvijihva ! kiM khAdasi vizvalokamekaM khalAnAM kulameva khAda / vizvAsya vizvAni yadekajihvatayA bhavatkRtyamamI bhajante // 26 // satAM sakAze'pi sadA vasanto'santo na santoSakRtaH pareSAm / bhavantyamI candanasaGgino'pi kAkodarA lokadarAya kiM na // 27 / / kharA ivAmI mukharAH prakAmaM vAmIbhavanto'vakaraikazIlAH / mahAtmanAM kAvyapurapraveze pravRttivighnAya bhavanti nighnAH // 28 // mahAkavInAM kavitAvilAsA vaiphalyamAyAntyavizeSavijJe / kiM nAma bAdhiryavati prakuryuH karNAmRtaM veNuvijRmbhitAni // 29 // na jAnate ye kavitArahasyaM teSAM kavitvAni na kiJcideva / mudhaiva mugdhasya puro vidagdhavarAGganAvibhramaceSTitAni // 30 // prauDhiprakarSAt kavitA purANamullaGgayantI kramamacitaiva / rasAtirekAt puruSAyitAni vitanvatI kasya mude na kAntA // 31 // prasattimAdhuryavatI sadojA: sujAtasaundaryanidhAnabhUtA / manoharAlaGkRtivajitApi zayyAM gatA vAglaTabhAGganeva // 32 // kSaratyayatnaikavidheyamekA vANI rasaM gUrjaravANinIva / hahA mahArASTravadhUrivAnyA kaThorabhAvA haThasAdhyamenam // 33 // gI: kApi kAlAguruvadvigRhya gRhyeta saugandhyamavandhyayatnaiH / anyA tu jAtIsragivopabhogyA saurabhyasambhAravatI sukhena // 34 / / kiM tena yenaiva kadhIradhIte'dhItena kiM tena yato na kAvyam / kAvyena kiM tena na yatpareSAM rekhAM vidhatte dRSadIva citte // 35 / / vazIkaroti tridazAn prasUte yazAMsi datte'bhimatAM samRddhim / kalpadrucintAmaNikAmadhenucaitanyamUrtiH kavitA kavInAm // 36 // yatrAsti tatraiva gataM satAM syAt kIttya kRtaM devakulAdivastu / kAvyaM tu viSvak prasaratprasUte yazAMsi vizveSu vizAradAnAm // 37 / / sadA cidAnandasamRddhiheturadhyAtmamArgo na para: kavitvAt / trikAlalokatrayadarzanAya siddhAJjanaM nAparamasti kiJcit // 38 / / na jAyate lakSaNamantareNa tadekatAnA tu vinAzameti / kRpANadhArAvratavat kavInAM suduSkarA kApi kavitvarItiH // 39 // 200 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vasantavilAsamahAkAvyam // yathA tathA vA'stu kathA raso'tra zrotrapriyaH syAt kavitAvizeSAt / kAntoditA vAgasamaJjasApi rasAyanaM karNakuzezayAnAm // 40 // kurvankavIndraH kavitAmatIndrapAtraM kathAmAtramupAdadIta / na zarkarA bandhamupaiti tAvadyAvanna madhye nihitA zalAkA // 41 // udUDhalakSmIkamamUDhapauramito'sti moDherakanAmadheyam / puraM purA vizvasRjA trilokIzilAniveze vinivezitaM yat // 42 // lilekhiSuH sRSTilipi vidhAtA mUrti nijAM kuNDalinI vidhAya / yannirmame bindumivendumaulidaityArimUrtI ca tadastarekhA // 43 // sArairudAraiH paramANubhiryatpuraM viraJciH purato vidhAya / tato'vaziSTairjagadapyazeSaM yathAvizeSaM ghaTayAJcakAra // 44 / / sthAnAd dvijAnAmupabhogyasArAdato'sti jAtaH prasRtoruzAkhaH / zrImoDhanAmoDhasuparvavaMzo vaMzAvataMso jagatItalasya // 45 / / sudhAbhujo vA vasudhAbhujo vA yajjanmino vA dhruvamantareNa / zvetAtapatraM sitacAmare ca pAraM labhante na kathaJcanApi // 46 / / tatrAbhitastrAtasamastadInajano jinopajJarahasyavedI / puMratnamAsId guNaratnajanmadharA dharAdeva iti pratItaH // 47 // zrImoDhavaMzodayazailabhAnoryasmAdavApyAzu vasu prabhUtam / vanIpakAnAM karakeravANi saGkocamApuH prabhRtAni tAni // 48 // yadA yayustaM vidhivat saparyAmAttuM samastAnyapi darzanAni / tadvedmi tasmin kalikAladoSairadUSite nityamuvAsa dharmaH // 49 / / sutIrthayAtrAgamanArthisArthopakArasatkIrtanakalpanAbhiH / yadIyastokAnyapi dharmakarmakSamaM ramante sma gRhAjireSu // 50 / / daridralokArtidavAmbudasya kAntA'bhavadvidyudivAsya vidyut / sanmArgamudyotayati sma sadyo yA dehinAM durdinamAkSipantI // 51 // pitroH padopAstividhau sadojA muJjAlanAmAjani tattanUjaH / saMsAramAlokayati sma yo'muM jAlasvarUpaM nivasangRhe'pi // 52 // samAhitaH zrIharibhadrasUrigurogiropAttavivekasampat / kathaJcidevAnumataH pitRbhyAmabhyAsadajjainamatavrataM saH // 53 / / D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7 prathamaH sargaH] pUrNaH samagrAbhirasau kalAbhiH krameNa bhAvIti gururvibhAvya / taM prItacetAH kila bAlacandra ityAkhyayA dIkSitamabhyadhatta // 54 // adhItavidyaM tamatha krameNa samArurukSurdivamAyuSo'nte / nyavIvizadvizvanamasyapAdaH svasmin pade zrIharibhadrasUriH // 55 / / caulukyabhUpAlakirITapadmarAgAruNodyotitapAdapadmaH / nicchadmavidyAkulasadma padmAdityastadadhyApayitA babhUva // 56 / / vAdIbhapaJcAnanadevasUriMgacchaikadugdhodadhizItarazmiH / munIndurasyodayasUrinAmA babhUva sArasvatamantradAtA // 57 / / athaikadA vizvavihaGgavaMzottaMsena haMsena samuhyamAnA / bhAsAM bharaiH sambhRtazAradAbhrazubhaiH kakubbhAsamadabhrayantI // 58 / / tuSArabhAsA''tapavAraNena virAjitA''kAravatIva rAkA / saMvagitA svagivadhUbhirArAttArAbhirArAddhamupAgatAbhiH // 59 // svarvAranArIdhutacAmarAlImilanmarAlIkulasaGkalazrIH / gaoNva mUrtA'nilanatitomicalAni celAni samudvahantI // 60 / / nitAntamantyAkSarikAnavadyaiH padyaizca gadyaizca navoktihRdyaiH / anukrameNobhayapArzvagAbhyAM saMstUyamAnA zivakezavAbhyAm // 61 / / murArinAbhInalinAntarAlanilInamUrteralinirvizeSam / AkarNayantI zrutimuJjakuJjasamAni sAmAni caturmukhasya // 62 // kaNThAhiphuGkAravimizrazuNDAsuGkAracitrIkRtacItkRtAni / sucArucArINi suhastakAni gaNezanRtyAni vilokayantI // 63 / / vINAkvaNAkRSTamRgAnurodhAnmRgAGgamAyAtavamivAdhizIrSam / chatrI dadhAnasya sudhAzanarSeH sphItAni gItAni vicArayantI // 64 / / surAsuraiH svasvamanomatArthopalambhasaMrambhakRtAbhiyogaiH / tIrAvanIkalpitadhoraNIkaiH kSIrodaveleva niSevyamANA // 65 // zaratkuhUdhiSNyasamUhagaurAmekatra haste sphaTikAkSamAlAm / dAtuM natebhyaH kavitAlatAyAH subIjarAjImiva dhArayantI // 66 / / kare parasmin praNatArtalokadAridmakandaikaniSUdanAya / prasahya bandIkRtapadmavAsAnivAsamambhoruhamudvahantI // 67 / / 20 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 8 ] [vasantavilAsamahAkAvyam // anyatra pANau vikacAravindasamApataddhRGgavighaTTanena / vINAM raNantIM namato'nuvelaM nivedayantImiva dhArayantI // 68 // vidyAtrayIsarvakalAvilAsasamagrasiddhAntarahasyamUrteH / vAgvIrudhaH kandamivetarasmin hastAmbuje pustakamAdadhAnA // 69 / / sArasvatadhyAnavato'sya yoganidrAmupetasya muhUrtamekam / svapnAntarAgatya jagatpunAnA zrIzAradA sAdaramityuvAca // 70 // trayodazabhiH kulakam / / he vatsa ! sArasvatakalpaklRptaretairalaM dhyAnavidhAnayatnaiH / AbAlyataH sambhRtayA'timAtraM bhaktyaiva te toSamupAgatAsmi // 7 // yathA purA''san kila kAlidAsamukhyA manISAnidhayaH kavIndrAH / mamaurasI bhaktivazIkRtAtmastathAsi vatsa tvamapi prasUtiH // 72 // itthaM sa vAtsalyamatucchamicchAnurUpamalpetaratuSTipuSTam / udIrya deva saparicchadA'pi giro'dhibhUH kvApi tirobabhUva // 73 // so'haM sarasvatyasamaprasAdasampAditAnalpakavitvarItiH / kAvyaM sudhAsvAdurasaM vasantavilAsamityetadudAharAmi // 74 / / zrIvastupAlAGgabhuvo navoktipriyasya vidvajjanamajjanasya / zrIjaitrasiMhasya manovinodakRte mahAkAvyamudIryate'ho 75 / nale ca rAme ca yudhiSThire ca vazIkRtA yaiH kavayo guNAste / zrIvastupAle sma vasanti sampratyatastadIyaM kavayAmi kiJcit // 76 / / sAmrAjyaM yadazizriyadbhuvi raNe yadvairiNo'dudravad yadravyaughamazuzravadgururaNAdhIneSu dIneSu ca / yatpuNyasthitimuccakairvyaracayadvizve vasantaH kRtI tadbhUmo'sya guNaiH pravizya hRdayaM yenoparuddhA vayam // 77 / / iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye prastAvanAsargaH prathamaH // 25 pRthvyA merumahIdharasya payasA pIyUSapAthaHpate stejobhiH paramAtmanazca marutA kalpadramAlIbhavA / AkAzena ca pAJcajanyakaharasyaitairupAttairmahadbhUtaiH paJcabhireSa paGkajabhuvA zrIjaitrasiMhaH kRtaH // 15 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH // aNahillapATakamiti prathitaM puramasti nirjitamahendrapuram / kalahAyate na saha zAradayA kamalA'tra vAsarasalobhavatI // 1 // surasAketanapaTairyadaho dhRtadhUpadhUmakalikAkSarakaiH / / bhuvi dattapatramiva bhAti jagatpuramaNDalIvijayakelikRte // 2 // atizAyitA nijanijezamatAnyadhiropituM suragRhANi mithaH / iha ghaNTikAkvaNitarAjyapadairdhvajahastakaizca vivadanti kila // 3 // surasadmahemamayadaNDakaronnamitAmbarasya bata yasya babhuH / uparikSaratsurasaritsalilaprakaTAH kaTadhvajapaTAH paritaH // 4 // upari sthitena bhavatA jagatI kathamuddhRteyamativAsukinA / iti yatra bhUpamabhidhAtumanA iva bhUbhRtaH pracuracaityamiSAt // 5 / / iha zAtakumbhamayakumbharucA timiraM nirAsi kima tApayase / iti yatra caityanivahaH parataH kurute raviM taralaketukaraiH // 6 // haratANDavAbhinayamAtanute'garudhUpadhUmagajacarmadharam / yadudAradevakulamaulicaladdhvajapANibhiH saha layaiH zatazaH / / 7 / / kRtibhiH kRtaM sukRtasevadhayaH prakaTA ivAtra kaTare kalazAH / surasadmamUrddhasu vibhAntitamAM pavanollasaddhvajabhujaGgayujaH / / 8 / / pratibimbitAH sphaTikabhUmitaTe surasadmanAM taralaketupaTAH / grasanAya pannagadhiyA milatAM dalayanti caJcumiha sarpabhujAm // 9 // priyapANibhirdhvajavilolatamairupabhajyamAnavibhavA vibabhuH / surasadmahemakalazA iva yanmRgalocanAjanakucAH surucaH // 10 // samayajJa eva malino'pi tamaHprasaraH sadA yadanucAripadam / iha kAminIvadanazItarucAmurarIkaroti kabarImiSataH // 11 // maNikuTTimAsphalitamRkSagaNaM prasamIkSya yatra nizi bhIrujanaH / truTitAtmahAragulikAbhramato hRdayaM nibhAlayati hastatalaiH // 12 // 15 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 10] [vasantavilAsamahAkAvyam // abhimanya yatra nizi vAsagRhe zayitA parAGmukhatayApi vadhUH / sphaTikAgrabhittigatabimbatayA kRtasammukheva dayite dayitam // 13 // yadagAramaulimaNibhittitalapratibimbito nizi nizAramaNaH / kRtamaNDanasya dayitaiH pramadAt pramadAjanasya mukurIbhavati // 14 // pratirUpakANi maNibhittimaye prasamIkSya nAsti raha ityahaha ! / madanAture'pi dayite dayitA tvarate na yatra nizi kelikRte // 15 // kumudopahAravizadacchavibhirvikasadgavAkSanayanaiH paritaH / haridaGganAjanamukhAni sukhaM parivIkSyamANamiva yad guruce // 16 // atituGgavezmazikharaprakaraskhalanAnipAtabhayataH paritaH / nizi yatra yAnti vilasattaDito dhRtadIpikA iva ghanA nabhasi // 17 // pratirUpakaiH kutakamekamaho priyayovicitrasuratapriyayoH / pratibhAti yatra maNibhittimayaM karaNaiH sacitramiva vAsagRham // 18 // sukhasaurabhabhramamilanmadhupAH parito bhujaGgaparirambhayujaH / paNayoSito malayazailalatA iva yatra bhAnti dhRtapallavakAH // 19 // maNivedikAsphalitamRkSapatiM kulaTAjano'tra parivIkSya ruSA / dazanArditauSThamabhihanti karAhatibhirmamaiSa kulazatruriti / / 20 / / haramUryupAsitasuparvasaritkramaNaM maNIbhuvi nizIha zazI / zrayate satIcaraNareNumajAH kathamapyasau svamakalaGkacikIH // 21 / / munidezanAvacanamantrapadaivikalIkRto'pi satataM madanaH / iha pAdanUpurajhaNajjhaNitaiH pramadAjanena sakalIkriyate // 22 // ratimandirAgarujadhUmadalaiH sadalIkRtairiva tamaHpaTalaiH / dalitendranIladalanIladalairiha pAdapairupavanAni babhuH // 23 // haranetrasaMhRtacaro'pyacirAdanujIvito yadabalAnayanaiH / abhiSicyate'yamaraghaTTaghaTIkalazodakairupavanIbhirajaH // 24 // iha rAjavartmani gajendraghaTAmadavAribhiH prazamite rajasi / kusumopahArati harIndracamUmukhapAtiphenagulikAnikaraH // 25 // yadudArazAlakapizIrSamilanmaNimaNDalIparivRtaM paritaH / tilakAyate vasumatIyuvatIvadane'ntarA nRpatiratnayutam // 26 / / D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH ] dandahyamAnAgarudhUpadhUmamAlinyabhItyeva gavAkSamArgaiH / citrANi citrAzmayUkhamAlAmiSeNa yatrAzu bahiH plavante ||27|| yatrAnurAtraM kila niSkalaGkAH sucArucandropalacandrazAlaH / pratisphalaccandrakalaGkabhItibhRto rudantIva galajjalaughaiH // 28 // sUryAtapodyotitamahni vahniM sUryAzmamayyo gRhazAlabhaJjyaH / saGkrAntadoSAkaralakSmadoSavizuddhihetoriva sAdhayanti // 29 // nibaddhanIlAzmamayUkhajAlayavAGkuragrAsadhiyA'vatIrNaiH / krIDAmRgairyatra vadhumukhendumRgairivArAji gRhAjireSu ||30|| yatra dvijAnAM patireti ratnagRhAjireSu pratibimbadambhAt / vadhUriva prArthayituM mukhendulAvaNyalakSmIlavahantakAram // 31 // kuzImivAGkaM kalayannizInduryatra praticchandatayA maNInAm / bhittvaiva bhittIH pravizatyasUryampazyAGganAsyadyuticauryahetoH // 32 // vizAlazAlAvalabhIndranIlavibhAbharairyatra vibhAvarIzaH / vicchAyatAmeti purAGganAnAmivAnanairluNThitakAntikozaH // 33 // saudhAMzudhautasya mRgaM sudhAMzoH strIgItigIrlubdhamivopalabdhum / yatra praticchandamiSeNa ratnadhiSNyeSu dhiSNyAni samApatanti ||34|| svacandrazAlAvalabhIndranIlavibhAndhakAreSvanikAravatsu / yatkAminaH svargavarAGganAbhiH samaM tadabhyarthanayA ramante ||35|| sahaMsakaiH sArasanAdarAmairmahormikAkaGkaNahAribhizca / straiNairyadantaHsadanAni bhAnti bahirnadInAM pulinAni vAtaiH // 36 // [ 11 tADaGkacakrastanagolaveNIkRpANadordaNDakaTAkSabANAH / bhrUcApavatyaH smaravIrazastrazAlAyitaM bibhrati yatra bAlAH ||37|| ruNaddhi yasmin paralokavIkSAM payodhivelAvipulo nitambaH / samunnataM gotramadhaH karoti vakSojabhAraH paNakAminInAm // 38 // svapnakRto'yaM zlokaH // anantaratnauSadhIbhiryadaTTairvibhAti kUTairiva ratnasAnuH / yadantarAleSu lasanti rAjapathA rathAdhvAna ivoSNarazmeH // 39 // sImantabhRdrAjapathairjaTAbhRtkuTAvalIbhiH kalitaM ca rAjJA / prakArazeSAhitaparItamurvIrUpasya mUrddheva yadaSTamUrteH // 40 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof 5 10 15 20 25 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 12] [vasantavilAsamahAkAvyam // samantato gopuravedhaniryanmArgArakairAptapayodhinemiH / bhraSTasya caNDAMzurathAdivorvIcakrasya yannAbhirivAvabhAti // 41 // vAso'dharaM vAridharaM vasAna: prakAzamAkAzamathottarIyam / sudhAsitAGgaH sumahAnanalpaH zAlo'sti jiSNupraNayI yadIyaH // 42 // yadvapramaulau kapizIrSamAlA mAntrI ThakArAliradhomukhIva / karoti bhUmnoddhatakandharANAmadhomukhAni dviSatAM kulAni // 43 // aGgIkaroti pratibimbitAGgaH zAlo yadIyaH parikhApayontaH / vaikuNThazayyArthamupAgatasya vADhibhrameNAhipaterabhijJAm // 44 // nikSipya yasyAntaratIvalolAM vidannasAvAtmasutAM vivekI / etadbahiHsthaH parikhAmiSeNa saMrakSatIvAmbunidhiH sadaiva // 45 // yasyAgrato durlabharAjarAjasaro vizAlaM sphaTikojjavalAmbhaH / kroDIkRtaitatpratirUpamuccairAdarzalIlAmurarIkaroti // 46 / / vistIrNazAlaM ca puraM taduccaivizAlapAlIvalayaM sarazca / payodhivelAvanamekhalAyA bhUsubhravaH kuNDalatAM prayAti // 47|| bhogAvatIto'pyamarAvatIto'pyatIva ramyAM vahato'sya lakSmIm / vIcIkarodaJcitaphenavItainirutthitAnIva sara: karoti // 48 / / vinijitAzeSapurazriyo'sya puraH purobhAgagatastaDAgaH / mAhAtmyamambhojamukhairasaGkhyaiH stautIva bhRGgIrutagIvilAsaiH // 49 // niHzeSAnyapurIparAbhavakarImAlokya lakSmImiti sraSTA yasya purasya mUrddhani mudA koTTAramasthApayat / atyuttuGgamahIbhujaGgasubhagaprAsAdarUpeNa cidrU peNAtha kathaM tadekavadanaprAgalbhyato varNyate // 50 // iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye rAjadhAnIvarNano nAma dvitIyaH sargaM // dAnaM me janikRttadIyajanakaH zrIjaitrasiMhAkhyayA vikhyAtasya vibhoH karo'paramiha zrIdakSiNo dakSiNaH / tanmitrANi saroruhANi kurute dainyAspadaM so'yamityantarjAtaruSeva yasya yazasA nistejitazcandramAH // 15 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sargaH // 101 kazcitpurA dAnavadanavizvatrANAya nArAyaNavatpayodheH / svayambhusandhyAculukAdudasthAdvIro vikozAsivihastahastaH // 1 // caulukyanAmA kamaThendrakhaTvAmahAhitUlItalasanniviSTAm / sa daityaraktAsavapAnamattAmAdhAya bhUmIsumukhIM siSeve // 2 // tadvaMzadugdhodadhizItarazmirasmin pure pArthivamauliratnam / zrImUlarAjo ripuhRtkukUlaM digantakUlaGkaSakIrtirAsIt // 3 // marandavakSaHsthamahIpatiM yaH puSpAGgajanmAnamudArasAraH / lakSyIcakAra svazilImukhAnAM jaitraH kSitau caitra ivAvatIrNaH // 4 // caturyutAzItimitAni bhUpateryatra zItadyutimaNDalAni / yadvAhurAhustaralAsipaTTajihvaH samitparvaNi carvati sma // 5 // zrIsomanAthaH pratisomavArayAtreddhazeSAhirayo'sya tuSTaH / durutsahAnAmapi bhUpatInAM jayeSu bheje sahakAribhAvam // 6 / / uddhUmakezaM padamagnamagnimekaM viSehe vinayaikavazyaH / pratApino'nyasya kathaiva kA yadvibheda bhAnorapi maNDalaM yaH // 7 // tasyAGgajaH svargajazubhrakIrtidigantasaGgItayazA rasAyAm / caNDAsidaNDakSatavairimuNDazcAmuNDarAjaH prabhutAmavApa // 8 // bhinnebhakumbhotthamasau yadIye saMsaktamuktAphalajAlamAjau / rarAja vairivrajamajjanotthA dhArAmbhaso bubudamaNDalIva // 9 // tato jagajjhampana ityudAttakIrtiH svayaM bhUmimivAvatIrNaH / zrIvallabho vallabharAjanAmA babhUva bhUpaH kusumeSurUpaH // 10 // yasya dviSadbhUpativAravAravilAsinIniHzvasitAnilena / sitA patAkeva jagattrayaikaprAsAdamaulau narinati kIrtiH // 11 / / tato'bhavad durlabhakItirasyAH patirbhuvo durlabharAjadevaH / sevAnamadrAjakamaulimAlyamadhUdakasnAtapadAravindaH // 12 // 15 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 14] [vasantavilAsamahAkAvyam // velAvanAlISu nivAsinInAM yadveSibhUpAlavilAsinInAm / niHzvAsabASpaprasaraiH sarasvAn zoSaM ca poSaM ca sahAbhyupaiti // 13 // duryodhanamApatiyodhanazrIH bhImastato bhIma ivAtibhImaH / mahImahelApatitAM prapede duSkarmakirmIrakulAntakArI // 14 // alaM viSo vijigISurISadapyatra mAtrAdhikamAtmano na / vimAnito'vantimahImahenduritIva bhImasya bhujena bhojaH // 15 // yazaHpratApendupataGganetraH zriyA samaM saGgarasAgarAntaH / kRSNaH kRpANo'sya bhujAbhujaGgatalpasthitaH kalpayati sma kelim // 16 // tasmin surastrIvadanAravindarolambalIlAyitamAdadhAne / tadaGgajo gUrjararAjyalakSmIkarNAvataMsatvamavApa karNaH // 17 / / vilokya nArIjanamohanaM yaM nijapriyAyAmabhizaGkamAnaH / pravezayansvAGgamimAmumeza: kailAsazailAgramapi prapede // 18 // saGgrAmavAsaukasi kAntiromAJcitA sakampAsilatAvadhUTI / yatpANisaGgAt prahatebhakumbhamuktAgaNasvedakaNAnuvAha // 19 // AtmapriyAsambhRtazaGkamindramasmin sahasrAkSayati kSitIndraH / ajAyatAvAridhivadhitAridoHzrIjayaH zrIjayasiMhadevaH // 20 // cakSurghaTIsaGghaTitaikanAsAvaMzAgraniSpAtizrirazrutoyaiH / mAhezvaro yaH pratipakSayoSidvakSojaliGgeSu dadau galantIm // 21 // dhArAdhavaM kopakaDAravarka parAbhavonmIlananIlakAyam / vidhAya yaH paJjarabhAjamAtmabhujazriyaH kelizukIcakAra / / 22 / / yo yoginIpIThamakuNThazaktirjitvojjayinyAH svapuraM ninAya / kiJcAparaM barbaramapyanaiSIdvetAlamuttAlabhujiSyabhAvam // 23 // tasminnahazcumbitavaibudhastrIvidhUtado:kandalakaGkaNAnAm / kvANaiH sadA tuSyati puSyati sma kumArapAlo bhuvamekavIraH // 24 // rAmAdapi nyAyaparA'sya vRttibhRgAdhipAdapyaticaNDamojaH / ratiprabhorapyaticAru rUpaM vacaH sudhAto'pyabhavat pradhAnam // 25 / / kedArasomezvaradevadhAmnI manISimukhyo'yamatIva jIrNe / uddhRtya do:stambhasamuddhRtakSmAlokaH sa lokadvayamuddadhAra // 26 / / 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH] [15 ihAsatAM hanta pare parastAddUSanmayAnapyavanIbhRto yaH / utthApya saMsthApayati sma dharmAnnirmApitAnekavihAramUrtyA // 27 // nirvIrikAvittaparAGmukho'pi nirvIrikArikSitivittamAdAt / yastyaktasaptavyasano'pi saptarAjyAGgasaGgavyasanI babhUva // 28 / / raNAGgaNe jAGgalakuGkaNezakaNThacchidAsAditapATavena / ballAlamullAlayati sma khaDgadaNDena yaH kandukalIlayaiva // 29 // yasya dviSatkSatrakulApakIrtibhRGgIbhRto digvanitAvataMsAn / yazaHprasUnaprasarAnasUta karAlavAle karavAlavallI // 30 // tatra dhusadvAravilAsinInAmudvIjyamAne camarAvalIbhiH / balIyasAmekanidarzanaM bhUsubhrUdhavo'bhUdajayAbhidhAnaH // 31 // kSaranmadAmbhobhiratIva tufaizcalagirIndairiva kuJjarendraiH / yasyAbhRta prAbhRtamudbalasya galanbhiyA jAGgalabhUmipAlaH // 32 // vaikuNThanAkAdhvani yatkRpANapaTTe babhuH puSkaramaNDalAni / hatAhitAnAM vrajatAmamutra sadA padAnIva karambitAni // 33 // AlekhyazeSatvamiha prayAte dhAtrI papau dvaidhanayIddhasArAm / zrImUlarAjaH zizunApi yena mlecchAdhipo'kalpyata pAMzukalpaH // 34 // bAle'pi tasmin kutukAdivAjhaM nIte kRtAntena tadIyabandhuH / kulaM ripUNAM hRdi bhImadeva kurvannRpendro'jani bhImadevaH // 35 / / vyarthIkRtAzeSavipadvizeSastathA jajRmbhe karapallavo'sya / yathAthisArthena vRthaiva dhAturvikalpitA kalpatarupravRttiH // 36 // bhoktuM zizutvAdavanImanIze'muSmin digantAvanimaNDalIkAH / viTA ivaitAmupabhuJjate sma nArImivArINavikArabhAjaH // 37 // satkaJcukI kSemacikIrnRpasya dRSTvA parAbhyAsaparAM mahelAm / rarakSa tAmakSatavRttamarNorAjazcalukyo dhavalAGgajanmA // 38 / / jajRmbhirodhAH kila maNDalIkAH kRtavyalIkA bhuvi guurjrendoH| tAneSa ni:zeSayati sma zUraH zUrastamAMsIva navapratApaH // 39 / kiM tatra citraM dhavalairyazobhirjagattrayaM yo dhavalIcakAra / vidveSiNo yatkaluSAnvitene tenedamunmIlati kautukaM naH // 40 // 15 200 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 16] tadaGgajaH saGgarasaGgaraGgakRtAribhaGgasmaracaGgadehaH / ajAyata zrIgirizaprasAdaprAsAdalIlo lavaNaprasAdaH // 41 // cauDo na cUDAbharaNaM babhAra na keralaH kelimalaJcakAra / na pATavaM lATapatilileza na mAlavIyo nilayaM viveza // 42 // rAdhAdhinAtho dRDhatAM zuzoSa hUNazca tUrNaM praNayaM mumoca / andhro mahIrandhramahInamasthAt kAJcIpatiH zrIvaramapyapAsthAt // 43 // na kauGkaNaH pakvaNamutsasarja na jAGgalo mAGgalikairjagarja / pANDyo na piNDagrahaNaM cakAra na kuntalaH kuntalamuddadhAra ||44|| vaGgaH kuraGgaplutimAliliGga samAdade naiva kaliM kaliGgaH / caidyo nivedyo'pi tathAdRzo'bhUdyajjaitra bherISu virAviNISu // 45 // caturbhiH kalApakam // zrIvIrapUrvo dhavalaH kSitIndurasyAbhavat sUnuranUnatejAH / nAsIravIraprakarAsinIranimajjadUrjasvalavairivargaH // 46 // yatkIrttigauryeNa mithopyalakSyau gaurIgirIzau divi gaurakAntI / karaprapaJcairmilitau viyogabhItyArddhanArIzvaratAmupetau // 47 // bhUpANapaTTo raNapaTTikeva yasya sphuratpuSkarakoTikUTAt / hatAhatAnAmavanIpatInAM nikSepakoddhAralipiM babhAra // 48 // yaH zAtravakSoNibhRtAM pracaNDadordaNDakaNDUM zamayAmbabhUva / ucchedayAmAsa ca maNDalAni sa rAjavaidyo vacasAmapanthAH // 49 // babhAra bhUbhAramapArasAraH sadaikataH zrIlavaNaprasAdam / tamanyato yaH kalayAJcakAra vIraM svanAmapratimapravRtteH // 50 // sa kSoNisuzroNidhavaM svarAjyacintAyakaM kaJcana karttukAmaH / kadAcidAgatya nizi prasuptaH svapne samAbhASyata rAjyalakSmyA // 51 // he vIra ! vairivyayadhIra mantricintAcayaM cetasi saJcinoSi / eSA'smyahaM gUrjararAjyalakSmIretaM vinetuM bhavataH sametA // 52 // AsIt purA'sImavasUdayena visUtritAzeSatamAH kSamAyAH / prAgvATanAmnonvayanIrajasya caNDadyutizcaNDapanAmadheyaH // 53 // caNDaprasAdastanayo'sya jajJe jinaprasAdaprasarojitazrIH / yatkIrttisindhoriva cakramindurmuktAphalAnIva ca tArakANi // 54 // [ vasantavilAsamahAkAvyam // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH ] somastataH somasamaH samastajagajjanastomasamIhito'bhUt / deveSu devo jina eva yasya nAtheSu siddhAdhipa eva nAthaH // 55 // vAcAmadhIzena kRtAntikena prItAtmanA yasya yazaH prazastim / vidhililekhAmbarapaTTikAyAM nakSatramAlAkSaramaNDalIbhiH // 56 // sItAmazItAMzukulapravIra ivaiSa nAnyo'kRtadharmabhaGgaH / alakSmaNAGgIkRtagIravizvAmitro manISI bata paryaNaiSIt // 57 // tato'zvarAjadyutikIrttipUratato'zvarAjastanayo babhUva / manISitAM gUrjaranirjarendramanISitAM prApa ya eka eva // 58 // svamAtaraM yaH kila mAtRbhakto vahanpramodena sukhAsanasthAm / saptaprabhAdRptayazAstatAnojjayantazatruJjayatIrthayAtrAH // 59 // kUpAnakUpAragabhIracetA vApIravApI sarasIrasImA / prapAH kRpAvAnataniSTa devasaudhAnyasau dhArmikacakravartI // 60 // yatkIrttisindhoH kumudAkaratvamamI bhajante divi tArakaughAH / kallolamAlIyati candrikAsau DiNDIrapiNDIyati zItarazmiH // 61 // sa tArakIrttiM sukumAramUrttiM kumAradevImiha puNyasevI / kilopayeme drutahemagaurImUrIkRtAzeSajanopakAraH // 62 // zrImAnihAste puri vastupAlaH zrItejapAlazca sutau tadIyau / yayorabhUdagraja ekamallaH zrImalladevaH kalimallasaGke // 63 // tamopahAraprakRtI vivasvaccandrAvivorvyAmiha yau vibhAtaH / tayozciraM vizvadhuraM nivezya sukhaM svayambhUriva mAnaya tvam // 64 // svapnAntaretatpurataH kSitIndornivedya sA gUrjararAjyalakSmIH / yathAgataM kvApi jagAma so'pi nidrAM jahau drAgaravindanetraH // 65 // svapnArthamarthipratipAditArthaH kurvan hRdi prItiparaH purastAt / prAtaH kriyAM zakrasamaH samApya sa mAnadaH sammadamAsasAda ||66 // pumbhiH pradhAnairnRpatipradhAnamajUhavattAvatha sAdaraM saH / sametayostatkSaNametayozca dRSTvA mukhaM prItamanA babhUva // 67 // upAyanaM tAvanapAyazakteH puro'sya vijJAtavidhI vidhAya / praNematuH puJjitahArayaSTI puSTIkRtasyArinRpopadAbhiH // 68 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof [ 17 5 10 15 20 25 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] [vasantavilAsamahAkAvyam // athAtmanaH zrIkaraNAdhinAthau kartuM kRtI tau purato nivezya / kuzAgrabuddhI kuzalAnuzAstipUrvaM jagAdeti jagajjayI saH // 69 / / mUrtirguNAn zaMsati vo gariSThAn kulapratiSThAM vinayakramazca / zAstrajJatAM gIravagItavItaM vayo vayaM tu stumahe mahecchau // 70 / / na yauvane'pi smaraghasmaratvaM na vaibhave'pi kvacanAvivekaH / na durjane'pyArjavaviplavo yattannirmitau vA vidhinA navena // 71 // purArivistAritabhUmibhArasambhArasambhAritayoridAnIm / sAhAyyahetoH pitRputrayornI hantopadhuryau bhavatAM bhavantau // 72 / / pitrA mama trAsitavairiNA yA bandIkRtA dIrghabhujena lakSmIH / SaDbhirguNaistAmabhito niyamya calAmapi sthemayatAM bhavantau // 73 / / etAM vinetA samudIrya vAcaM vAcaMyamo'jAyata jAtakIrtiH / zrIvastupAlastu nirastadoSaH vAkprAJjalaH prAJjalirityuvAca // 74 / / sa sevakaH sevakalaH kulIno vilInadoSaH sukRtI ca deva ! / prasannagambhIra ! bhavAdRzena saMbhASyate suprabhuNA ya evam // 75 // vyavasyatAM vizvajayaikavIrazarIrabhAjAM bhavati tvadAbhaH / svAmI yadi prAcyatapobhireva puMso'ntaraM yaH sadasacca vetti // 76 / / vijJApyase kintu vizeSavijJa ! yugatrayI dhanyatamA jagAma / kalistvasau yatra na sevakeSu kRtaM na nAtheSu kRtajJatA ca // 77 / / bhUbhujo draviNadRSTayo'dhunA sevakAstadanuvRttivRttayaH / te'pi te'pi kRtaduSkRtodayA hI paratra nipatanti raurave // 78 // atyarthamarthamupaDhaukimAdriyante taM ca prabhUtaguNitaM punararpayanti / nyastAH pade samacite gamitAzca maitrI zabdAH kaveriva nRpasya niyoginaH syuH // 79 // nyAyaM yadi spRzasi lobhamapAkaroSi karNejapAnapadhinoSi zamaM tanoSi / susvAminastava dhRtaH zirasA nidezastannUnameSa mayakA'parathA'stu bhadram // 80 / / 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH] [19 zrutvA vacastaditi mantripurandarasya bhUmIpatiH pulakakorakitAGgayaSTiH / diSTyaitayoH svayamudAramudA suvarNamudrAJcitaM karasarojayugaM cakAra // 81 / / ajani kanakamudrA sAkSarazreNisAndre karasarasijayugme mantriyugmasya tasya / idamupacitazAlaM gUrjarakSoNilakSmI kulagRhamiti ninye zAsane pttttikev||82|| iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye zrIkaraNapadalAbho nAma tRtIyaH sargaH // gaurI rAgavatI tvayi tvayi vRSo baddhAdarastvaM yuto bhUtyA puNyajanaH suhRjjana tava vyAnakti zaktitrayam / itthaM kautukamIzvaro'pi saciva tvaM jaitrasiMha ! kvacit kAmadhvaMsanamAtanoSi na ruciM dhatse dvijihveSu ca // 1 // 10 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 caturthaH sargaH // rAjyaikanADyAM sa surAsuranItividostayoH / rAjA yogaM samAsAdya vitatAna ghanodayam // 1 // indropendrAviva svargaM candrAdityAvivAmbaram / tAvalaJcakraturubhau rAjyaM caulukyabhUpateH ||2|| dviSTakRSTitayA hastau bahuzrutatayA zrutI / dIrghadarzitayA netre tau rAjyasya virejatuH ||3|| muktAmayau sadAvRttarocitau zravaNocitau / rejaturmantriNAvetau rAjyazrIkuNDalAviva // 4 // rAmalakSmaNayoH prItiM nItiM ca guruzukrayoH / sUryAcandramasostejastau sAramidamAratuH // 5 // tatra mantriyuge vyApipratimudrAsinAzanA / janaizcatuSkaraiveti bhUranantA pragIyate // 6 // nyAyadhaureyatA dharmaprItibandhaH pravIratA / tayoradvaitametAni rAmalakSmaNayoriva // 7 // tejAMsi pAlayaMllakSmIharmyayorasidharmayoH / teja:pAlaH svanAmaitaccaritArthamasUtrayat // 8 // nirastadUSaNo jyeSThe yasya bhakti vitanvataH / ajAtazaktibhedasya kathaM syAllakSmaNaH samaH ||9|| vinatAnandanasyAsya lasato gopateH puraH / sadAcaraNaramyasyAruNastulyo'stu vA kutaH // 10 // pUjAbhAjastrayastriMzaddevakoTIrvitanvataH / akaThorakarasyAsya tulyaH kathamivAryamA // 11 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21 caturthaH sargaH] kalAvata: suvRttasya sahAnakSatrazAlinaH / ajAtalAJchanasyAsya kathamastu samaH zazI // 12 // kurvato'nanyasAmAnyaM svagotraM nijasaurabhAt / advijihvAzrayasyAsya na tulyo malayadrumaH // 13 // zItalasya mRdoH pAdAn khanataH pratibhUbhRtAm / kathamuccatamasyAsya gaGgApUraH samo bhavet // 14 // bhUridhArAsahasreNa bhUlokamupakurvataH / akalmaSamukhasyAsya kathamastu samo'mbudaH // 15 / / bibhrato'ntarjinaM devaM zaraNyasyAvanIbhRtAm / alolaprakRterasya sarasvAnapi no samaH // 16 / / itazca lATabhUpAlabhuktau bhUmIvibhUSaNam / stambhatIrthamiti khyAtamAste'tIndrapuraM puram // 17 / / yadupAnte zritotsaGgAmaGgamaGgena pIDayan / mahImahInamaNitAM sevate saritAM patiH // 18 / / vivRtobhayakUloruH prasRtvarapayodharA / yatra prasUte satpotAn kRmilevAGganA mahI // 19 // nAnAdvIpAntarAyAtasAMyAtrikavinirmitaiH / bhANDakUTairyadAkIrNaM krIDazailairiva zriyaH // 20 // ........ / sphAtinauvittakaiH kITakozakairiva kAnanam // 21 // sakezairapi niSkezairdhIvarairapyadhIvaraiH / rAjate yannaraizcAruvigrahairapyavigrahaiH // 22 // sadAkarajapAtAraH sphArakelimahA bahiH / yatrodyAnagaNo'ntazca vyarucan mAnavA navAH // 23 // ekadA vIradhavalaH prasahyAsahyavikramaH / tadvigRhya samAdatta laGkAmiva raghUdvahaH // 24 // zrIvIradhavalasyorvIdhavalasya nidezataH / tatpuraM vastupAlastu cirakAlamapAlayat // 25 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] [vasantavilAsamahAkAvyam // dvipAzvopAyanIMpanRpAstaM dvIpivikramam / nivezya potapArISu preSitairanvakUlayan // 26 / / hastinaM ca hayaM caikamaikamindrasya dattavAn / vastupAlAya tu payorAziretAn para:zatAn // 27 // karAlavAlasthitayA nakhAMzujalasiktayA / yasyAsilatayA kIrtiprasUnazrIrasUyata // 28 / / mohAdAkrAmatAM prANApahAreSu paTIyasIm / AcakrAma na ko'pyuccairyadAjJAM bhujagImiva // 29 / / zrIkAntena samudrAntardadhatA'nimiSAtmatAm / yena stenadruhApAstaM nirvedatvaM svayambhuvi // 30 // vizvaM vizvambharAbhAraM gatapAraM babhAra yaH / zrImAnaviSvakseno'sau sadA kamaThatAM dadhat // 31 // varAhavapuSA mukhyamaNDalAyaikalIlayA / jiSNunA yena bhuvane bhrazyantI bhUH samuddhRtA // 32 // hiraNyakazipUddAmadAnaM svakaralIlayA / amunA narasiMhena vihitaM jagatAM hitam // 33 / / zrIvAmanatayA'nena vikramAkrAntarodasA / acyutena prabhavatA balibandho vyadhIyata // 34 // ThAraM vyApArya yenArikSatrasantateH / bhUrvarNagurusAccakre rAmarUpeNa mantriNA // 35 / / harisainyavatA yena lakSmaNAnugatAtmanA / raNe laGkApatirdhvasto rAmeNa kavizAGgiNA // 36 / / balabhadrasapakSazrIrvasudevAdhikaprabhaH / yo'vadhId dviSato dveSI zizupAlamapi svayam // 37 / / hRSIkezazcyutaklezo vizuddhasakalasthitiH / vijayI yo nyadhattAntamAntarANAmapi dviSAm // 38 / / samudgIrNAsidaNDo yaH khaNDitAzeSazAtravaH / hayArUDhaH kaliprAnte kalkIti kalito janaiH // 39 // 20 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23 caturthaH sargaH] dAzArhasya dazApyevamavatArAnayaM spRzan / idaM mRSodyaM cakre yanna devacaritaM caret // 40 // dausthyadagdhAnayaM zAstrasadRzo dAnavAriNA / prINayanna stutaH kena sadRzo dAnavAriNA // 41 // saptantubhirasyezenAmunA SaDguNaiH punaH / vAmau nAribhuvi khyAtau sthUlasakhyau tathApi tau // 42 // yasya tuSTasya ruSTasya viduSAM vidviSAmapi / dharmakarmaNi dhIrasya dAnakelikara: karaH // 43 // vIkSya vakSasi sAnandamindirAM kRtamandirAm / sparddhayeva mukhAmbhojaM bheje yasya sarasvatI // 44 // na kalaGkI vidhuH kintu sthagayitvainamaJjasA / anIkarajasA yaH svamasapatnaM yazo vyadhAt // 45 / / nijenevoSmaNA tRSNApara: parayaza:payaH / yatpratApo'pibadyattadvindavo divi tArakAH // 46 / / yasyAbhimukhyamAtmaiva bheje'sipratibimbitaH / raNakelijuSaH kintu dviSo bhUtAH parAGmukhAH // 47 / / pratApapAvakaM prAptakASThaM yasyAriyoSitaH / parito dIpayAmAsurAzu niHzvAsamArutaiH // 48 / / yabalAkrAntilolAyAM bhuvi zailAzcakampire / dattArinRpatisthAnarAjadviSTabhayAdiva // 49 / / yadanIkarajojAlavyAkulIkRtalocanaH / cakrandAnimiSasvAmI tataH saGkrandanaH smRtaH // 50 // viSNulokagatAyA yatkIrtervizramituM hareH / zravasI viSTarIbhUte tenAsau viSTarazravAH // 51 // yatkIrtidhenorubhayakarNAsaktaguNasthitiH / zambhurAlAnatAM bheje tena sthANuriti smRtaH // 52 // asinabhasi kRtodayaH pratApadhumaNirudagraziromaNoramuSya / ripunRpatiyazohimAdrimabhraGkaSano maGkSa vilAyayAJcakAra // 53 / / D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] [vasantavilAsamahAkAvyam // kiM brUmo bahudhA mudhA vayamamI ghorAladhIlIlayA 'muSmin zAsati gurjarAdhipagirA zrIvastupAle bhuvam / mAri: sAriSu nAma vAriSu jaDaprakhyAtirAsIdRzaM kugrAhaprasaraH payodhiSu tathA rodho munISu dhruvam // 54 // 5 iti siddhasarasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye mantriguNavarNano nAma caturthaH sargaH // yAtazcennanu yAtu kalpaviTapI svargAdridurgAvanau naivAyAti dRzoH pathi kvacidaho mA yAtu cintAmaNiH / tasthau kAmagavI davIyasi divo dezAntare tiSThatu mApaThe'sti yataH paropakaraNavyagro vasantAtmajaH // 10 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // spaSTamApadavaTe nipatantI hanta dikkarikarairiva sAkSAt / mantriyugmanupayugmakaraistairuddhRtA dharaNiraSTabhireva // 1 // vIrapUrvadhavalaH kila tAbhyAM bhUpatiH zucitamaH sacivAbhyAm / kAJcanAcala ivArkazazibhyAM kAJcana zriyamazizriyadeSaH / / 2 / / sarvataH pratapano vitamaskaM vikramAkalitabhUdharamaulau / tejapAlasacivo'ruNalIlAmApa vIradhavalasya kharAMzoH // 3 // tejapAlasacivasya vahasya nyuJchanaM bhavatu viSTapametat / uddadhAra jinamandiramAlAM mAlavIyadalitAmabhito yaH // 4 // darzanAni SaDapi prasabhaM duHkAlasaGkaTagamiSyadasUni / annadAnakalayA'tisukAlo'jIvayajjinamataikarato yaH // 5 / / vIravIradhavalakSitinAthAdezatastrividhavIravareNyaH / vastupAlasacivastu vidambhaH stambhatIrthanagaraM tadayAsIt / / 6 / / zrIvasantasamayena samantAdeva kAnanamivAhitazobham / stambhatIrthanagaraM tadazeSaM didyute bhRtapunarnavasampat / / 7 / / pApibhiryadadhikAribhiranyaistAmasairiva hatazri babhUva / bhAsvateva bhuvanaM vasubhAjA sambhRtazri tadanena jajRmbhe // 8 // yatkukarmamalinIkRtamAsIt kUTadhIbhiradhikAribhiragre / zAsanena sudhiyo'sya vizuddhi prApa gAGgapayaseva puraM tat // 9 // yatkudhIbhirabhitaH kalikAlasthAnapumbhiriva bhuktamazeSam / tatra mantritilake jayakeli bhrAjate kRtayugAcaraNena // 10 // pUjayAM satatamAsa tathoccairdarzanAni vasanairazanaizca / eSu zazvadahameva mato'syetyabravIdiha yathA bhuvi ko na // 11 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 26] [ vasantavilAsamahAkAvyam // yatra yAti nRpavartmani sAkSAdAgate maghavatIva babhUvuH / jIva nanda vijayasva cirAyetyuccakairmRgadRzAM puri vAcaH ||12|| tattathA vijayasenamunIzAdezapezalamatiH sacivendraH / dharmakarma vitatAna yathAsau sampraterapi jigAya yazAMsi || 13|| kAvyakelirasikaH kavivRndAvarjanaM samataniSTa tathAsau / muJjabhojayazasAM dhruvamojaH saJcayo bhuvi yathA sa vRthA'bhUt // 14 // lUNasAkanRpateratha sAkaM mAravaiH samabhavadvigRhItiH / tatra vIradhavalo'pi balopakrAntavairinigamaH sa jagAma // 15 // stambhatIrthanidhanena dhanAyan zaGkha ityabhidhayA samaye'smin / lATadezanRpatirbhRgukacchAduccacAla caladazvabalazrIH // 16 // mA praNazya ripavaH pravizantu kvApi satvaramitIva tadazvAH / sarvataH pidadhuradriguhAdikkAnanAvaTanabhAMsi rajobhiH ||17|| vAjirAjikhurakhAtarajobhiH jRmbhite tamasi ketanahastaiH / mArgamAmRgayamANamivoccaiH zaGkhabhUpatibalaM prasasAra // 18 // durdinaM kSitiparAgabhavaM tat kumbhino madajalaiH zamayantaH / cakrurAtmaparayoranukUlaM labhyate na gurutA paravRttyA // 19 // prAhiNodapi ca dUtamayaM zrIvastupAlasacivasya purastAt / so'pi nirbhayamupetya caturddhA svAmivAcikamuvAcaH vacasvI ||20|| vardhase sacivarAja ! tavAdya prAghuNaH samaranirghRNabAhuH / zaGkhabhUpatirupaiti cireNotkaNThitastvayi guNazravaNena // 21 // ke tava stutiparAH sacivendo ! bhUtale vada vasanta ! na santaH / yasya zaGkhanRpatiH svayamevopaiti hRSTahRdayo milanA // 22 // tvaM kRtI tvamasi dhanyatamastvaM puNyavAnasi jane sacivendra ! | adya yasya guNino guNagRhyaH zaGkhabhUpatirupeSyati geham ||23|| adya vIradhavalaH sabalo'pi tvatprabhuH subahubhirmarubhUpaiH / veSTitaH kharamarIcirivAbdairdRzyate'pi na jayaH kva nu tasya ||24|| cAhamAnanRpatistu dine'smin kvAgataH kvacana labhyata eSaH / taM pravezya kuru rAjyamamandAnanda ! nandati ciraM samayajJaH // 25 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH] [27 tena vIradhavalena vihasyAdeza eva purarakSaNahetoH / dIyate sma tava dAsyati dezaM puMvizeSaviduraH punareSaH // 26 // saMzayena vivazIkRtacetAzcenna cainaminamarjayasi tvam / svIkRte'vanitale'tra vidhAtA bhUdhavo'yamadhikAriNamanyam // 27 / / svarNadAmayamitAyasamUrteryasya vAmacaraNe viluNThataH / maNDalAdhipatayo viruvanti dvAdazApi viditaM bhuvane'daH // 28 / / ekatastridazamUrtibhirarNorAjasUnubhirupetya vilagnaiH / mAlavakSitidharaM bata madhye kRtya kRtyaviduSA'nyata eva // 29 / / zrIbhaTena balinaikatamenolloDitAdyadiha vigrahavAjhaiH / kAlakUTamudagAd yadusainyaM tanyavarttayadayaM nanu bhImaH // 30 // yugmam // 10 yasya khaDgalatayA hatamAjau hanta vajramapi bhaGgamupaiti / tasya zaGkhanRpateH purataH kaH sthAsyatIti hRdi cintaya mantrin ! // 31 // tat prayAhi sahasaiva hi yAvannaiSi zaGkhanayanAdhvani saGkhye / nazyato'dya vaNijastava lajjAbhAjanaM bhavi bhaviSyati ko na // 32 // bhAsate'tha hitamapyahitaM te taddaDhena bhavatA bhavitavyam / 15 eSa zaGkhanRpatiH samupaiti svairamabdhiriva laGghitasImA // 33 / / ityudIrya purataH sthitavantaM dUtametamupahUtaripuzrIH / mantrigopatirapIti vihasyAbhASata bhRkuTibhISaNabhAlaH // 34|| nirvizaGkakamiti jalpasi tattvaM dUta re bhavasi nUtana eva / tvanmukhena ya idaM ca madagre prAha sAhasamaho tava bhartuH // 35 / / zaGkabhUpatirayaM milanAyotkaNThito mayi yayA kila rItyA / tadvidho'hamapi tatra tathA nau melayiSyati vidhiH punaradya // 36 // mAraveSu jaladeSviva bhUpeSUditeSu samupaiti yadIha / zaGkha eSa tadupaitu tadutko vyaktameSa bhujago'sti mamAsiH // 37 / / yatpravezavazata: samayajJairApyate jagati rAjyamakhaNDam / taM praveSTumiyamasti samutkA mAmakA vizikhadhoraNiradya // 38 / / cAhamAnanRpatistava dezaM dAsyatIti bhavatA yadavAci / kiM virUpamupapannamidaM tadgranthireSa zakunasya nibaddhaH // 39 / / 200 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 28] [ vasantavilAsamahAkAvyam // svIkRte'vanitale'tra vidhAtA tvatprabhuryadadhikAriNamanyam / nAma nAmakaraNaM tadajAtasyAGgajasya purataH kurutAM saH // 40 // maNDalAdhipatimUrttisanAthaM svarNadAma caraNasya varaM tat / taddunoti yadayaM yaduguptau pAdayornigaDabandhanamUhe // 41 // nirmadAmakRta yAdavasenAM narmadAvipularodhasi zaGkhaH / dUta ! re taditi jalpasi naitadbandhanAni yadayaM samavA // 42 // kSatriyAH samarakelirahasyaM jAnate na vaNijo bhrama eSaH / ambaDo vaNigapi pradhane kiM mallikArjunanRpaM na jaghAna // 43 // dUta ! re vaNigahaM raNahaTTe vizruto'situlayA kalayAmi / maulibhANDapaTalAni ripUNAM svargavetanamatho vitami // 44 // nirvilambabhuvanabhramaNena zrAntivibhramamivApya yadAjJA / vizramazriyamazizriyaduccairaSTadikpatikirITatarISu // 45 // adya vIradhavalaH kSitipendro lajjate sa bhuvi kezavamUrttiH / Agate tvayi yadi pradhanAntAdaGghrikarSaNamahaM vitanomi ||46 // yugmam || sindhurAjatanayo'si sa eva tvaM yadi drutamihaihi mahIyAn / garva eSa bhujayostava gehenardinaH ka iva nardavizaGkhaH // 47 // etadAzu purato nijabharturvAcikaM mama nivedaya gatvA / prAghuNasya tava bhartturidAnImAyudhestu jagatI rucitA yA // 48 // yugmam || niryayAviti vasantasabhAyA nirmadaH sapadi zaGkhaviziSTaH / AhataH subhaTadRSTibhirulkAbAndhavIbhiratikopavazena // 49 // vastupAlasubhaTAH pRthulAbhapreGkhitabhrukuTibhaGgataraGgAH / cukSubhuH pralayakAla ivAmbhorAzayo dharadalaM dalayantaH // 50 // ke'pi maGkSu namitonnamitAMsAH pANibhiH prahatavakritadoSaH / utsRtairvidalitAGgadaratnaiH kopapAvakakaNairiva rejuH // 51 // ke'pi kopaparatantratayAgre stambhayaSTimavahastanipAtaiH / khaNDazo vyadhurudagrabalAdAlAnadaNDamiva mattakarIndrAH // 52 // uddhatairapi ca ke'pi zirojairlocanairapi ca zoNamahobhiH | kopapAvakabhavairiva dhUmairvisphuliGgazakalairiva rejuH // 53 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29 paJcamaH sargaH] eti vairikaTakaM sphuTamityAkarNya kecidapamudritakopAH / / pradviSanta iva nAma karAgrotpIDanena pipiSuH kaTakAni // 54 // AliliGgarasiyaSTimihaike nizcucumburasidhenumathAnye / astavaMzca bhujayugmamapi svaM kepi saGgaramadhitvaramANAH // 55 // carcitAH sapadi candanapaGkaH pUjitAMsayugalAH sumanobhiH / vastupAlasacivena dukUlairbhUSitA mumudire varavIrAH // 56 // devatAvasaranirmitidIpto vipravedamudito viditaujAH / vAsarAdisamaye raNadIkSAmAsarAjatanayo'yamuvAha / / 57 / / paryudasya karadaNDamakhaNDaiH SaTpadairapi catuSpadikAbhiH / vastupAlasacivasya tadAnIM bandino vijayamaGgalamUcuH // 58 // sa pratApa iva gUrjarabhartumUrtimAnatha mahendramahaujAH / uccakairudayazailamivArko'dhyAruroha turagaM sacivendraH // 59 / / vastupAlasubhaTAH samakAlaM kAlamUrtaya ivArivadhAya / kaGkaTAn jagRhurutkaTakopATopajabhrukuTihukRtibhImAH // 60 // saGgarAya subhaTAH pracalantaH preyasIjanamatho parirabhya / AmaraM guNamiva spRhayantastenire tadadharAmRtapAnam // 61 // kAmarAgaraNarAgarasodyatprItiphullavapuSoH parirambhe / kaJcukau dayitayoH samakAlaM vAyuhetu Diti truTataH sma // 62 // ye na bhallakaparamparikAbhirbhedalezapadavImupayAnti / kaGkaTAH kaTari romavikAraiste tadA bibhidire subhaTAnAm // 63 // mAmapAsya calito'si raNazrIsaGgatau raNaraNottaralastvam / kAcidevamabalAzrunipAtaM rundhatI patimuvAca yuyutsum // 64 // suprasAdamadhipasya suvaMzaM cAtmanodya bata mA trapayethAH / kApi vIraduhitA''tmapatitvAnmantrayantamiti zikSayati sma // 65 / / ekataH samaratUryaninAdenAnyatazca dayitAruditena / kRSTamAnahRdayo na gRhe'sthAnniryayau ca samarAya na kazcit // 66 / / preyasIstanataTopahitazrIkhaNDamaNDanamuraH paripazyan / ko'pi kaGkaTamapAsya tadantardhAnazrIruradhiyuddhamacAlIt // 67 // 200 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 30] [vasantavilAsamahAkAvyam // kAhalAyamalakadhvanidambhAdAjuhAva subhaTAn raNadevI / svAmikRtyamadhikRtya samIyuste'pi tatkSaNamudAyudhahastAH // 68 / / bhAnudIdhitikalAGkitabhallA varmitoruvapuSaH zatazaGkhyAH / rAjaputratatayo'dhigatAzca vastupAlasacivaM parivatruH // 69 / / abhyaSeNayadatha prathitaujA vastupAlasacivo ripurAjam / tarjayanniha puraHsthitihetostarjanIbhiriva ketupaTAntaiH // 70 / / vAhinI taralaketanavIciH zrIkarIkapaTazaivalakUTA / phullabhallanalinA pratikUlotpAtinI viruruce sacivendoH // 71 / / sphAritasphurakaphenavivarto natitorutaravAritimIndraH / ullasatturagatuGgaraGgaH saiSa sainyajaladhiH prasasAra // 72 // etya rodhasi mahIsaritastaM zaGkhasainyajaladhizca rurodha / vizvametadakhilaM ca tadAnIM prANasaMzayamasaMzayamApa ||73 / / dAruNo raNabharaH kSayakAlasyAntiSaddiviSadoghasamakSam / vastupAlasacivezvaralATasvAminoH pravavRte'grabalAnAm // 74 // pattimabhyapatadeva hi pattirvAraNaH kariNamazvamathAzvaH / syandano rathamiti pratirUpadvandvayuddhamajaniSTa gariSTham // 75 / / vIragarvagaditairhayaheSADambaraiH karaTibaMhitavRndaiH / syandanaprakaracItkRtijAtaiH kAhalAyamalazaGkhaninAdaiH // 76 / / AhatasphuraphaTatkRtikhaDgAkhaDgijhaGkRtidhanurdhvanibhizca / bhaTTalokatumulaiH zaramAlAsUtkRtairbhuvanametadapUri // 77 / / yugmam / / krodhavahniranuvelamamAtraM mantrilATasubhaTeSu didIpe / phUtkRtikramaraNadraNabherItAmrayantranalikotthasamIraiH // 78 / / vAjiniSThurakhurakSatadhAtrIdhUlijAlakavalIkRtamUrtiH / kvApyanazyadiva maNDalabhedAzaGkayA dinakaro'pi tadAnIm // 79 / / khaDgakhaNDitasapatnazirodhipraMsinA yudajire rudhireNa / chinnamUla ibhakarNamarudbhiH sarvato'pi khamanIyata reNuH // 80 // sammukhAgatabhaTAsivilUnairdantidantazakalairudayadbhiH / reNujAlakamadhidhu balAkAmaNDitAmbudapadaM pratipede // 81 / / 15 20 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 paJcamaH sargaH] [31 ko'pi nA nabhasi kandukavRttyA kopinA karivareNa nirastaH / devatAbhirabhitaH kilito'bhUdeva tAbhiranurAgaparAbhiH // 82 // kenacit kSurikayAzu vidIrNo dantavAsanihitena bhaTena / visphurankarikaraH kSitikhaNDe khaNDitAhitulanAmudavApa // 83 // syandanena kariNonnamitena syandanI tamadhiruhya sukhena / tanniSAdinihatazca sukhenaivoccakairapi divaM pratipade // 84 / / hastinA hatahayaH svayamuccairdattaphAlamadhiruhya tameva / tatpatiM bhuvi nipAtya ca sAdI ko'pyajAyata javena niSAdI // 85 / / sarvato'pi militaizca raNodyadrAgarAjibhirabhIkamanobhiH / kandharAlulitakezakalApaiH kukkuTairiva bhaTaiH samayodhi // 86 / / kasyacittaducitavyathitAsoH svAmini svamanRNaM kalayitvA / vairilUnaziraso bata nRtyanna sthiti yudhi babandha kabandhaH // 87 / / vaMzajena dhanuSAzu nirastAH koTiyugmakavatA guNinApi / naiva sUtkRtimuco na pareSAM mArgaNA hRdayabhedamakArSaH // 88 // sAtapatramaribANavilUnairAnanaiH kSitibhRtAmudayadbhiH / agravidrumasitadyutipRSThotpAtirAhutulanA samavApi // 89 // vastupAlasubhaTeSubhiruccairAtapatranivaheSu samantAt / pAtiteSu ripurAjakamUni zyenamaNDalamavApa tadAbhAm // 10 // zRGgakairiva vihasya gRhItairiktabANadhibhireva pizAcAH / raudhireSu vidadhurjalakeliM nimnabhUtalagateSu nadeSu // 91 // rejire'zrataTinISu taranto varmitAzvamayapotaniSaNNAH / koTipAtrakalakumbhakarAH sAMyAtrikA iva bhaTAH sacivendoH // 92 // kSetrasImni sacivezvaragRyaiH zaGkhasainyamabhito'tha vilUya / pAtito'ribhaTazIrSasamUhaH kSoditazca kaNazo'zvakhurAgraiH // 13 // kopato yudhi dazannadharauSThaM zaGgabhUpatiratha svayameva / sodaraiH parivRtaH samasattvaiH vastupAlavijayAya cacAla // 94 / / vastupAlasacivasya tadAnIM vIramaprabhRtayo nava vIrAH / zaGkhabandhubhiramartyapurAntastenire'dhigaNanA vasuno'pi // 95 / / 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 32] [vasantavilAsamahAkAvyam // atha zaGkhavadhe kRtapratijJo gulagotraprabhavo bhaTAdhinAthaH / sacivaM praNipatya bhUNapAlaH pracacAla pradhanAya bAhuzAlI // 16 // giriguruturagottamAdhirUDhaH karatalanistalanatitorukuntaH / ripunRpasubhaTaiH sa kAndizIkairvivalitakandharamIkSitaH kathaJcit // 97 // kaTakaTasubhaTaH sapatnakAlaH samiti visarpati saiSa bhUNapAlaH / iti mukharamukhA makhAzanAstaM nabhasi gatAH samadarzayan surINAm // 98 / / deve satyapi jAgarUkamahasi zrIvastupAle purImetAM bhaktumahaMyuratra sahasA yaH sAhasAdAgamat / bho bhoH zaGkhanRpaH kva sa kva sa iti vyAhAradhIraH purastaM taM saiSa jaghAna zaGkhanRpatiH so'smIti yo yo'vadat // 99 / / prahasitavadanaH punarbabhASe gulakulabhUSaNameSa bhUNapAlaH / kathayata kimu sindhurAjapatnI prasabhamasaGkhyatamAnasUta zaGkhAn // 100 // apalapasi hahA mudhaiva zaGkha ! svamadhikavallabhajIvita tvamevam / kuzajalataralAdvijIvitavyAttava yaza eva nRdeva ! sammataM naH // 101 / / ayamayamahamasmi satyazaGkho drutapadamehi yadi smayastavAsti / iti bhaNitiparasya lATabhartuLadhita kilAdhimukhaM gulaH svakuntam // 102 / / AyAntaM bhuvanasamakSametamuccairAkraSTuM mukhavivareNa jIvitavyam / khaDgenAcchidadatha bhUNapAlakuntaM zaGkho'yaM karamiva jIvitezvarasya // 103 / / eko'pi zaGkhanizitAsilatAprahArAjjAto dvidhA samarasImani bhUNapAlaH / paJcatvamApya sahasA jagatAM samakSaM bheje tatastridazatAmiti kautukena // 104 / / taditi bhuvanapAlodantamAkarNya karNajvarabharakaramantaHkopasATopavaktraH / saviSayamapi zaGkha cUrNatAM netumurvItaladhavalanahetorvastupAlazcacAla // 105 / / dRSTvAtmAnaM dhvastasenaM samantAdAyAntaM ca sphArasenaM vasantam / aGgI pazyatyaGga ! bhadrANi jIvannevaM dhyAyannazyati smAzu zaGkhaH // 106 // sthairyeNAjani sindhurAjatanubhUyuddheSu vindhyAcalo dordaNDe'sya vizAlavaMzavibhave revA'sirevA'bhavat / uttAlapratikUlapAdapacamUnirmUlanocchRGkhalaM jAtaM nirmitasAdayAdavadavacchedakacchide yatpayaH // 107 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH] [33 dhvastavyastasamastapattivibhavo vAhatvarAvicchuTakeza: klezavisaMsthulena manasA pramlAnavaktrAmbujaH / zaGkaH so'pi sahAsatAlamamarairAlokyamAnaH kSaNAduttAlaH kila vastupAlasacivAt trAsaM samAsedivAn // 108 / / yugmam // zrIvastupAlasacivAdacirAt praNaSTaH zaGkhastathA pathi vishRngkhlvaahvegH| 5 tatpRSTapAtabhayabhaGgacittavRttiH zvAsaM yathA bhRgupure gata eva bheje // 109 / / atha sacivazacIzaH svargibhiH stUyamAno divi bhuvi ca manuSyaiH zodhitAjipradezaH / muditapurapurandhrInetraniSpIyamAnaH kRtajayaparirambhaH stambhatIrthaM viveza // 110 // baddhA toraNadhoraNI pratigRhaM pratyaTTamuTTaGkitA ketuzrIH prativIthi kuGkamarasaiH siktA bhRzaM bhUmayaH / etasmin nagare saroruhadRzAM vakreSu gItadhvaniH prArohadvijayAjitAM kalayati zrIvastupAle zriyam // 111 / / iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye 15 zaGkhayuddhavarNanaM nAma paJcamaH sargaH // kRSNaM svasmin satRSNaM mama dayitamapi svairiNI kItireSA cakre tat kiM virUpapratikaraNavidhau bAlizA'haM kimasmi / dhyAtvevAntastadetattvayi samupagataM kIrtikAntazriyA'sau vANI dveSTIti baddhA punariha bhavatA svairguNaija'trasiMha ! // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 SaSThaH sargaH // SaDapi zaGkhavizRGkhaladorbalapralayakAlamamAtyamupAsitum / tamRtavo'tha samAyayurujjvalasmitarucastarucakrasumavrajaiH // 1 // bhramaraguJjitapuJjitapATalAkusumadundubhijRmbhitamaGgalaH / RturabhUt purataH paTuruSNatAbharacayaM racayaMstaraNitviSAm // 2 / / vapuSi kAntanakhacchuritakramabhramakaraM makarandakaNAn kiran / sukhayati sma vikampitacampakAghripavana: pavanaH pramadAjanam // 3 // madhuparAjibhiretya samantato madhuparAbhiravAkkRtakarNikaH / vicikilo makarandajalaidadhau vicikilopacitAM vanamedinIm // 4 // malayajaM sitamaMzukamindurukkadalikAgRhamambhasi khelanam / viSayiNAmiha pATalimallikAsumanaso manaso mudamAdadhuH // 5 // surabhayanmarudaGghripamUlabhUvalayapuSTikRte vanapAlavat / navaparAgabharaM navamAlikAsumanasA manasAmiva paJjarAn // 6 // samudite muditenakarairapAmasahanaiH saha naiRtamArute / kharavadhUravadhUmitacittabhUrasamayA samayA priyamApatat / / 7 / / malayajadravatImitamajjasA priyatamorasi kAcana kAminI / svakucamaNDalamaindavamaNDalojjvalamaho'ziziraM ziziraM dadhe // 8 // priyajanavyajanAnilavIcayaH zizirakumbhapayo'pi ca gostanI / pariNatAmraphalAni sitekSavo'pyasumatAM sumatAM padavImaguH // 9 // upavanAzramavAsapara: priyAkucakamaNDaludhArikaraH kRtI / malayajArjunito viSayI janaH kimu batApa sa tApasatAmiha // 10 // jaladakAlanRpadviradA radAyitabakItatayo'tha nabhoGgaNe / sagalagarjitametya ghanAghanAH padamadurdinadurdinahetavaH // 11 // 20 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 SaSThaH sargaH] [35 tridazacApamudasya taDidguNaM ratipateriva cApabhRto bhaTAH / vavRSurambumucaH pathikAvalaiH zirasi tArasitAH zaradhoraNIH // 12 // anuvanaM vapakandalakaitavAdvizadaliGgatayA''virabhUt svayam / ghanapatattaravArihatA khagAvaliraho'liraho dhanuSA ruSA // 13 // virahiNIhRdayasya vibhedinaH pizitakhaNDasamUha ivAruNaH / dizi dizi kSitipIThamadhisphuraMstridazagopagaNo'pagaNo babhau // 14 // vapurapAsya viyuktadazAsavaH svadayitAniva vIkSitumabhraman / pratidigantamuSarbudhakITakA adhimahattamasaMtamasaM nizi // 15 // sapadi yAH padi yAtamapi smayAdasuhitaM suhitaM na zivA vyadhuH / svayamitA yamitA nabhasA ghanairahasi tA hasitA iva garjibhiH // 16 // prahatamardalamaNDaladhokRtidhvanitabandhuragarjibhirambudAH / zikhikalaM kutakekamanekazaH pRthumudAramudAramanInRtan // 17|| likhitavarNamayaM bhuvanatrayIvijayapatramiva smaravAdinaH / nijatarusthamarAjata ketakaM sitatamaM tatamaJjumadhuvratam // 18 / / abhinavasphuTitasphuTamAlatImadhuragandhini vAti nabhasvati / pratidizaM vivazA madhupAvalI drutamahInatamabhramamabhramat // 19 // samadada1rakUjitapUjitA haritaromavikAranirantarA / jaladakAntagRhItagiristanI bhRtarasA tarasA ruruce rasA // 20 // kuTajayUthakayoH smitapuSpayorubhayato'pi gamAgamasambhramI / parimalAtizayaM bhramaravrajo na hi vivektumalaM tumalaM dadhat // 21 // smaranRpasya sitAtapavAraNabhramamiyeSa zilindhraparamparA / api ca sainyarajo'nukRti dadhuH smitakadambakadambakareNavaH // 22 // atha jareva payobalaghAtinI jalamucAM palitaGkariNI zarat / pratanutaupayikaM saritAmatho jagati saGgatisammadamAsadat // 23 // priyatamA yatamAnaparigrahapraguNitAguNitAtmaratAgamAH / rasavidheH savidhe kamiturgatA mumudire mudire divi dIvyati // 24 // madakalokSakalo'kSatapadminIzucitaTAkataTAkasitacchadaH / kamalazAlitazAlitalAvaniH sa samayo'jani yo janitodyamaH // 25 / / 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vasantavilAsamahAkAvyam // digabalApaTalI samamaryamA smitamukhI pRthupANDupayodharAm / aviralAMzukabhAjamazizriyadvikalahaM kalahaMsakanAdinIm // 26 / / sakalame kalameduragokule rasamaye samaye'tra mahIbhujaH / subalino balinopamahIbhujAmiva jayAya jayAyajanaM vyadhuH // 27 // zaradRtau bhuvanAntarupeyuSi prakRtadhoraNibandhamudaJcinaH / pratidigutsRtavandanamAlikAbhramamudAramudAracayan zukAH // 28 / / gajaturaGgamazastrabhaTArcanavyatikareNa mahAnavamItithau / api ca dIpadine navasampadAvanibhRto nibhRtotsavamAdadhuH // 29 // satatamikSutalasthitagopikA lalitalolitagItakalairbahiH / mRgakulAnnijugopa jighatsataH kalamagulmavanImavanItale // 30 // vapuri haMsaravAnatipezalAn svaravato'pi nizamya zikhaNDinaH / smayamivAGginamAyatamatyajannijatanUrutanUruhakaitavAt // 31 // ayugapatratarUnaparadvipAniva madopamapuSpasagandhinaH / iha culukyanRpadvipamaNDalI kSaradudAramadAramadArayat // 32 // ghanahutAzanatADitavAridAvalipuTasthapuTAmbaramUSikA / rajatapiNDamivendumajIjanad dhruvamahInamahInayazorasA // 33 / / patitameghadalasya samantataH pavanamArgamadhUkataroriha / asamaye kusumairuDubhistviSA sahasi rAjani rAjanitazcalaH // 34 / / tuhinamArutasainikasAditAkhiladigantaviyogijanaM tataH / jagati rAjyamajAyata haimanaM zucirasaM cirasaGgatadampati // 35 // dinapaterapi kAntimanUSmayan dinasamUhamaho samakocayat / viSayiNo'madayacca manasvinIjanamayaM namayaMstuhinAnilaH // 36 // gajapaTaighusRNAGgavilepanaiH samupagUDhavadhUkucamaNDalaiH / viSayibhirvijito jaDimetyaho svamahasA sma hasanti hasantikAm // 37 / / viSayiNAmiva puNyalalAvadhUvividhabhogamayaM dadatI phalam / gurutarA kramato'tra himAnikAbharajanI rajanI samajAyata // 38 // padapatatpriyacATupadairapi skhalitajakrudhi yena bhRzAyitam / vyanamayattamaho kimu yAminI ghanahimA na hi mAnavatIjanam // 39 // 15 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [37 SaSThaH sargaH] dizamapAsya yadasya mahiSyato dizi viveza paretapate raviH / tuhinametadaho bata manmahe vayamato yamato'pi bhayaGkaram // 40 // tRNakuTIsuSirAgatahaimanAniladhutAH sacivezvaravairiNaH / nizi karAvaraNA radavallakIkaNakaNANakaNAvasaraM vyadhuH // 41 // himabhayAdahimatviSi jIvitArthanadhiyA yamadhAmani dhAvati / stanagirIndragataM sudRzAmabhUdavaTagaM vaTagaM ca maho'sya nu // 42 / / madhurajhaGkRtayaH nalinIlatAmadhu nipIya kavitvaparA iva / sahasi kundavanISu virejire kusumitAsu mitAsu madhuvratAH // 43 / / himavato'sya RtoH surabherapi pravavRte'tha RtuH zizirontarA / uDupayoH zravaNottarasaJjayorurubhayorubhayorabhijidyathA // 44 // pratidizaM lavalIlavalIdhutAdbhutatamAlatamAlatarUttaraH / abhisasAra sasArasakUjito dhRtalavaGgalavaGgalatAdhvajaH // 45 // vikacakundavanairadhikAdhikaM kurabakairavakairavagandhibhiH / viruruce zizira: sazarasmarapratibhayAtibhayAnvitadampatiH // 46 / / RtumazobhayadetamaharnizaM bhramaragAyanagItaguNodayA / pravikasanmucukundabhavA jane rasakale sakale'pi sugandhitA // 47 / / surabhijAtiSu puNyamayaM vayaM manasi bAlakameva vidadhmahe / tapasi pazya bhavanti yadajrayaH zirasi mAnavamAnavatAmapi // 48 // ghusRNamardanato masRNastanA vihitagarbhagRhasthitayo nizi / mRgadRzaH suratotsavaDambare sanikaSA nikaSA priyamasvapan // 49 / / kutukinaH kila phAlgunapUrNimAtithimahe samahezagaNA iva / iha mukhena kavitvamamartyarADibhasitaM bhasitaM vyakiran karaiH // 50 // sphurati phAlguna eSa rajomahaH sphuTamitIva marudbhirudaJcitaH / digabalAvadanAni vitastare navataro bata ro-rajobharaH // 51 // naramaNI ramaNIyatamAmatho pRthuyaza:surabhiH surabhizriyam / kramatayA matayA samupasthitAM bhRzamalokata lokatamopahaH // 52 // anuvanaM dadhurAmramahIruhaH kusumasAyakadhanviniSaGgatAm / bhramarapakSatimaJjulamaJjarIlaTabharopabharopacitazriyaH // 53 // 15 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] [vasantavilAsamahAkAvyam // yamavatAmavatAmapi mAnasaM svakamalaM kamalaM prazamazriyaH / vyakalayat kalayan dhanuraikSavaM pikavaca:kavacaH kusumAyudhaH // 54 // virahiNIhRdayAni yadAtmano nyadalad galayantrazaraiH svaraiH / tadamunA dhigaho kalakaNThikAkulamasamamasImahimA'bhavat // 55 // kamalinI na sakAmamasUtrayat kamalinIkalaguJjitapuJjitA / damanako'pi ca saurabhasambhramI damanako vazinAM samajAyata // 56 / / sphuTadazokaparamparikAtmikA bhramaradhoraNidhUmavatI citA / pathikavRndamadIdahadagnibhAbharacitA racitA smarabandhunA // 57 // surabhiNA navacUtaphalacchidAgasi dhRtA bata kiM zukacaJcavaH / vanabhuvobhramamityabhito dadustanumatAmiha kiMzukacaJcavaH // 58 // priyajanairupadIkRtamAtmanaH sthulakucA lakucAkhyamahIruhAm / kusumamaNDanamuddadhurujjhitAsamatanUtananUtanabhUSaNAH // 59 // vidadhire navabhUtavanaM stutidhvanibhRtaM nibhRtaM kalakaNThikAH / madhaliho'pi ca jhaGkRtinimitastavakulaM bakulaM parirebhire // 60 // tilakacampakata: smitamAdhavIkurabakaM rakhakandalitasmarA / madhulihAM tatiretya madhUdakairapi hi taM pihitaM parito vyadhuH // 61 // vasudRzAM sudRzAM suratasvidAmalakajAlakajAmanavasthitAm / vyatanutAtanutApakula gilandrumalayomalayo'nilavIjanaH // 62 / / malayajAlayajAlanabhasvati sphurati kA ratikArmaNitAnanA / navataraM bata raGgamupAdadhe priyajane yajanena tanoH svayam // 63 / / saha yatA hayatArakuhatkRtikramarutA marutArarate'balAH / malayabhUlayabhUruhakAnanAjjanibhRtA nibhRtAH kakubho'bhitaH // 64 / / samalayA malayAcalavAyavo bhuvi ratAviratAbhimatA bhRzam / rativare'tivareNyapurassare pratidizanti dizaM prazamAmbudhaH // 65 // manasvinIbhirjagire priyANAmupAsitAnAmapi kopitAbhiH / vAcaH zucaughAH svagirAM vilAsamupAsitAnAmapi ko'pi tAbhiH // 66 / / asamarasamaye nabhasyakAle smaralalitAni jigISavo'bhileSuH / asamarasamaye nabhasyakAle samaghaTi santamasaM ghanodayena // 67 / / 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH] [39 virahiNIvyathakaM zaradAgame kamalinIvaralAbharasaMhitam / na hi dadhAvadhigamya jalAzayaM kamalinI varalAbharasaM hitam // 68 / / yo vyadhadbhuvi natIryuvatInAM kAmarAjivitatA na hi mAnI / tAsu lInamapi taM himakAle kAmarAji vitatAna himAnI // 69 / / viTapinAM zizire parito vanaM vidalitaM virahopahitAtmanAma / pratidizaM hRdayaM ca mRgIdRzAM vidalitaM virahopahitAtmanAm // 70 // niravadhi madhunA rasAlasAlaM prasavabhareNa siSevire dvirephAH / niravadhimadhunA rasAlasA'laM virahivadhUH pikapaJcamAstrapAtaiH // 71 / / etAnRtUnSaDapi sotsavamAtmasevAhevAkapAkanibhRtAnabhito nirIkSya / caulukyacandrasacivo'tha mudaM riraMsA dattasmaracchavibharAM bibharAmbabhUva // 72 / / iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye RtuvarNanaM nAma SaSThaH sargaH // pAtAlaM gatapUrastadanu kharazilAbhUrabhUt kumbhipIThaM dikkumbhivyAjamAzA nijanijapatibhirbhUSitAH zAlabhaJjyaH / jaitra ! tvatkIrtidevyAH surasadasi jagatyudyauH zalAkA kumbhaH kiJca dhruvo'yaM dhvajitasurasariddaNDati svargaddaNDaH // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH // 10 vanAntalakSmImayamArttavImagAtkramAdamAtyailavilo vilokitum / vilokanaM nAma vilokyavastuno vilocanAnAM phalamAmananti yat // 1 // nadadvibhUSAjayaDiNDimaiH smaraM prabodhayantyo yuvacittazAyinam / samIravIcIcalacIrapallavAstadA'calan vartmani cArulocanAH // 2 // vilolado:kandalaratnakaGkaNakvaNo vadhUnAmadhikaM vyarAjata / dhanuSkaTaGkAra ivaikadhanvinaH smarasya lakSyIkRtakAmicetasaH // 3 // saroSahuGkArapadairiva kramA nitambinInAM maNinUpurakvaNaiH / pura: prayAto dayitAn vitenire valanmukhAnmantharagAmino'pi ca // 4 // tadA'caladurgabhuvAM natabhruvAM nitambapadyAmadhiruhya manmathaH / manaHsthitaH kuNDalamAravartmanA vivyAdha dhunvan kabarImayaM dhanuH // 5 // sakhIrapAsyAnupadaM samAgatA vipakSanAmnA dayitena jalpitA / avasthitA teSu padeSvavAGmukhI nirazvasIt kApi sabASpamaGganA // 6 // samAgatA pRSThata eva kAmino vilambya kaNThe mRdubAhuyaikayA / tadAhitotkaNTakapANipANijaprasaktavAmastanikA parAyayau // 7 // vikUNayantI vadanaM pade pade nakhavaNAA jaghanasya kAcana / vibAdhate te kimiti prahAsinaM jaghAna lIlAkamalena kAminam // 8 // kayAcidanvAgatAyAzu hAsato niruddhadRk ko'pi karAGgalIdalaiH / tadanyasaJjAgasi kAtaro'ntarA vicintya mUkatvamudarkamAdade // 9 / / nijottarIyAJcalaruddhalocana: kayApi tatkaNThavilambayA pathi / nitambabimbAdhikabhArayA priyo na tailayantrIvRSatAM na lambhitaH // 10 // parasparAMsaprahitaikadolatau priyApatI vartmani kaucidIyatuH / vasantalakSmImavalokituM divo bhuvaM prayAtau ratimanmathAviva // 11 // 20 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH] [41 karambitAnyonyakaraM priyApatI viloldordnnddnkhaaNshumdhygau|| virejaturvartmani puSpadhanvanA tatajyabANAsanapAzitAviva // 12 // anuprayAtena vareNa kautukAt priyA smareNeva dhanurlatAyatA / udAsi madhye parimRdya veNikAsuromarAjIgaNayugmarAjitA // 13 / / upAgataH ko'pi yuvAtmayoSitaM tadbAhumUlAhitahastapaGkajaH / stanopapIDaM parigRhya manmathaprahArabhinnAmiva dhArayan yayau // 14 // tavAntikaM sAmpratamAnayAmi tAmiti pratijJAM kRtapUrviNI pathi / sakhi spRzermAmiti dhAvitA manasvinImaho kApi ninAya kAmukam // 15 // nIpIDitakA stanahemakumbhayormaNIlatA keyamiti prajalpatA / anyA nu kiM te nu dRzIti cumbitA mitho'tisandhAnapareNa kAminI // 16 // 10 atho pathItthaM mithunAni manmathaprathAM vitanvanti vanaM prapedire / udArajhaGkAramukhaiH zilImukhaiH sukhaikavezmedamitIva saMstutam // 17 / / vilAsino vIkSya sudhAzanopamAnimAnaho rantumupAgatAnadhaH / digantakukSimbharibhUribhUSaNadyuto dyuyoSitpratimAzca yoSitaH // 18 // susampadA naH phalapuSparUpayA paropakArAya bhaviSyate kadA / 15 iti bruvantaH kila kokilAravaiH prabAlahastainanRturvanadrumAH // 19 / / virAvibhRGgAvalikaGkaNA bhujAbhirAmazAkhAH stabakastanAnatAH / kusumbharaktAMzukapallavAstataH striyo vyalokanta puraH sakhIriva // 20 // sulocanAnAM suziroruhAM karaiH pravAlamAbhajyata yatpura:sthitam / ataH svanetrasvakalApabhIrubhirmUgImayUrairapayAtamanyataH // 21 // sumAyudhaH kRntati dhairyamAyudhairetairitIva pravimRzya kAcana / prasAdyamAnA dayitena nAvadat parAGmukhI kintu lulAva kausumam / / 22 / / sujAtavakSojaphalAM prasUnarugdRzaM pravAlAruNapANimagrataH / kapiH spRzanmAnavatI latAbhramAdasUtrayat kAmitametadIzituH // 23 // latAzikhApuSpajighRkSayAparA vyudasya pANI zlathanIvibandhanA / 25 sarojanAbhI bhujamUlamuccakaiH prakAzayantI priyacittamAkSipat // 24 // udastapANe kusumAya kAminA zrite sudurge hRdi mugdhayoSitaH / taduddhamAkampitayAsya mUrddhani prasUnavRSTilatayA vyatanyata // 25 // 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 [ vasantavilAsamahAkAvyam // 42 ] amUni puSpANi kilAhamApnuve na hIti pANI samudasya vAdinI / bhujagrahAgAdhakaTiH priyA rayAdudAsi kenApi ca madhyamuSTinA // 26 // latAgrapuSpAvacicISayA zikhAvalambinI kApi didhISayA kila / tathopagUDhA dayitena nirdayaM yathA sapatnIhRdayaM vyadUyata // 27 // amI nikuJjabhramarA dazanti mA tvaradhvamitthaM kRtakaM virAviNI / karau dhunAnA maNikaGkaNakvaNAdupAMzu kAcit priyamAhvayajjanAt // 28 // dRzi sthitaM puSparajo vyapohituM samarpitaM vakramabhUllatAdhikam / priyo'parasyAH kRtakakrudhA'nayApyasau nijaghne jaghanena sammadI ||29|| phalAni sUne'tra kiyanti gaNyatAmitIritA yAvadiyaM tathA'karot / priyeNa kasyAzcana mAyinA'parA'bhiSaSvaje tAvadacumbi ca kSaNAt // 30 // vipakSanAmagrahapUrvamarpayan sumasrajaM kopanayA kayAcana / ihAsti sA te ruciteti vakSasi stanena nistADya tayaiva saMyataH // 31 // kimekamAviSkriyate na pallavairmamAsi re pallavako'pi duHkhadaH / kimetayA kSArakamAlayA'gratastvayAsti me kSArabharo yadAhitaH ||32| amUbhirudvegakalumbibhizca kiM purA tvayodvegapadaM kRtAsmi yat / azokayAzokamidaM tathaiva te praNeyamiSTaH sadRzAM hi saGgamaH ||33|| iti bruvANA smitajAtikamrayA girA ca lIlAyitajAtikamrayA / padaM dadhatyA hRdi vakratAbhuvA bhruvA ca kAntaM nijaghAna kAcana ||34|| kalApakam // yathAyathaM tAH priyapANigumphitairvanaprasUnairvanajAyatekSaNAH / kSaNAdamocyanta suvarNamaNDanaM priyAkaraM hi priyavastu jAyate ||35|| mahIruhANAM zrutipAzapezalA janena dolA vihitAstato hitAH / mRgIdRzo yAsvadhiruhya suprabhAH suvarNatADaGkatulAM prapedire ||36|| pratApamucchettumivoSNadIdhitervilolidolendumukhImukhacchalAt / viklRptagopA gahaneSu vIrudhAM himAMzughATI gaganaM vyagAhata ||37|| priyaprasAdAdiva kApi kAminI praNunnadolAgaganAgramAsadat / tathA vipakSo sa kaTAkSarazmibhirmuhuH kRtAkRSTirivApapAta ca // 38 // nabho'dhiruhyAzu viloladolayA yadA yadA bhUmimiyAya vANinI / vikIrNapuSpacchalatastadA tadAnviyAya tallubdhamivendumaNDalam // 39 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH ] nitambabhArAccaraNau svanUpurAravairnitambaH stanabhArato'pi ca / cakranda kAJcIninadena yoSito'dhidolamunnamravinamravarSmaNaH // 40 // drutAhatA vyomacarairyadAmbare'ntare yadA hanta gatAgatA bhuvi / bhiyeti kasyAzcana vallabhastadA'zvasadyadAsau virarAma dolanAt // 41 // prasUnadolAdi vihAya khelanaM striyaH pracelurjalakelaye tataH / prabhuktavastUparimanditAdaro navaM navaM vastu jano'bhikAGkSati // 42 // vadhUjane'smin jalakelihetave prayAti puSpANi viluNTya vIrudhAm / tadanvadhAvannalayo virAviNaH svavastu ko nazyadupekSate puraH ||43|| bhujaihireyAhirayAyataM nakhaprabhAdhanuH puSpamayaiH saheSubhiH / dadhAnamAtmapriyamekakA vadhUH sumAyudhaM mUrttamiva vyalokayat // 44 // vrajan priyAyAH pathi kazcidAtanodbhujAvalambaM paTucATucaJcaraH / parazca dordaNDamudasya tenivAn paTena kAntopari tApavAraNam // 45 // nitambavakSoruhabhArani:sahAM nijapraticchAyagatAM pathi priyAm / priyo nayan nirbharamaMsalambinImamodayat kelidalAnilormibhiH // 46 // pathi prayAntyA mRgazAvacakSuSaH sukhakramanyAsakRte pratikramam / varaH purogastRNakASThakarkarAdikaM svapAdAhatibhistirodadhe // 47 // mRduprayAtadhvanipezaladhvaniH svavallabhAkhedavinodahetave / avAgbhavatkokilavallabhAnanamanupraviSTaH subhagaH sma gAyati // 48 // sarojavakrAM zitizaivalAlakAM sahaMsakAM kUladukUlabhAsitAm / sakhImiva prekSya puraH sadUrmikAM nadImadIno'jani bhAminIjanaH // 49 // taTAsanAnAmatha mantribhUpaternitambinInAM sphuTaphenahAsayA / vilolahastaiH saritA vikUjitaiH prabhASayantyeva padA dadhAvire // 50 // taTasthitAnAM sudRzAM payontare puraH praticchandamudIkSya kAminaH / prasArya pANI pariripsavo'tra tat kilAzu jhampAmabhito vitenire // 51 // karAn dhunAnA na mAna mA na metyudIrayantyaH pRthuvepathUdayAH / puraH praviSTairdayitaiH payo'ntarA'kriyanta maGkSu svahRdIva yoSitaH // 52 // vimuktasImAzrayamAzayaM vahaMstadaGgarAgAhitarAgavibhramaH / nitambinInAM navasaGgame nadastadA cakampe calamInalocanaH // 53 // D:\chandan/new/bsnta / pm5\3rd proof [ 43 5 10 15 20 25 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 151 20 25 44] [ vasantavilAsamahAkAvyam // nitambinIbhiH karakairavAhataM nadannadAmbhotighanAnakadhvani / taTadrumAlItalaraGgamaNDapeSvanInRtanmeghasakhaM bhrakuMzayat // 54 // vidhUyamAneSu vidhUbhirambujeSvalivrajo vyoma jagAma jhaGkRtI / amUni te candramukhIjano'dhunA dhunAti bhAnoriti vA niveditum // 55 // gato nilInapriyamambujAkaraM priyAmukhabhrAntibhareNa paGkajam / upAMzu cumban bhramarIdrutAdharo mumoda kazcinna viveda tattathA // 56 // aho ciroDhasya dhiyA cirAmbujaM tirohayantyekatamena vAribhiH / dhavo navo yasya dhiyA navAmbujaM cucumba dhRtvA'nyatamena pANinA // 57 // priyaM svanAmagrahapUrvamAnanabhrameNa cumbantamudIkSya paGkajam / sakhISu jAtAmitagauravA mudaM babhAra kAcittadacumbitApi hi // 58 // priyaH sapatnIvadanaM saroruhabhrameNa veNIsphuTanAlamarpayan / baliH kriye te'hamiti bruvANayA kayApi gADhaM parirabhya cumbitaH // 59 // mRgIdRzAM kAntakarAmbusevane svidyeha kaiH sAttvikabhAvasambhRtaiH / mamajjurambhojavanAni tanmukhaprabhAjitAnIva nade pravarddhite // 60 // priye purastAdatha yantravAriNA'bhiSiJcati prAntanimIlitekSaNA / parAJcayantyantaradattahastakA na kA sakAmaM ma ma metyabhASata // 61 // vilokamAne jalakelisambhramazlathottarIyaM jaghanaM ghanastanI / priye parA tannayanAMzupaddhatIH parAJcayantIva payo'bhyacArayat // 62 // tathA jalaM na priyapANiyantrajaM tatAna kasyAzcana zItalaM vapuH / yathA kaTAkSaprasaraH pratistriyo hagantajanmA'jvaladagnilohitaH // 63 // vipakSamAsicya puro yadi priyo'mucattamAM vAraNamastramaJjasA / hutAzanAstraM na kaTAkSalakSaNaM tathApi kasyA api zAntimAsadat // 64 // manasvinImAnasavajrakaGkaTaH smayaH smarAstrairna vizIryate sma yaH / jalaplavaiH sa priyapANiyantrajaiH sitAsidaNDairiva khaNDazaH kRtaH // 65 // manoJcalagranthivibhedanodyataiH kva mAnaralaM gamitaM bhavAdRzaiH / itIva gADhaM galakandale priyAn vidhRtya nAryo jalato viniryayuH ||66|| nadAdviniryAtamathAGganAgaNaM karAvalambIkRtakAntakandharam / payastaratpaGkajabhRGgabhASayA stuvatkilopArudhadagrataH sRtam // 67 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH] [45 sadapyasadbhrAnti vapuSyanAvilaM jalArdrabhAvAd dRDhasaGgi cIvaram / striyo dadhatyaH smarakelidauhRdaM hRdantarA kAmavatAM vitenire // 68 / / aujjhanjalAvilamanAviladehabhAso vAso'paraM paridadhuzca purandhrayastAH / anyAtizAyiguNagItamapi prasahya vairaGgikaM janayate jaDimaika eva // 69 / / atha mithunasamUho'nyonyavakrAvaloka...................zrImantrisutrAmagRhyaH / pramathitajalarAziH svaM nivAsaM jagAma tridazagaNa ivoccairacyutopAttalakSmIH // 70 // iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye puSpAvacayadolAjalakelivarNanaM nAma saptamaH sargaH // saddhArabhaTInirastanarakaH satyAnurAgI svayaM devo viSNuriva pramodayati naH zrIjaitrasiMho manaH / yasya dhvastarajAH sadAcaraNajA kundendudhAmojjvalA kIrtirdevanadIva dIvyatitamA vizvAvanIpAvanI // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 10 vastupAlasadRzo dRzoH pathi kvApi kazcana sameti vA na vA / draSTumitthamiva bhAnumAnatha dvIpamanyadupayAtumaihata // 1 // syandanAzvarakhurakhAtapazcimAkharvaparvatataTIsamutthitaiH / dhAtureNubhirivAryamA'bhavajjAguDadvaguDacchaTAruNaH // 2 // sAndhyameghadalakairitastato hingglaarunntmaivirejire|| zoNapaTTavasanAtmabhI ravisyandanadhvajapaTairivodbhaTaiH // 3 // astazailazikhare'patannabhaHzAkhipakvaphalamarkamaNDalam / tadrasairiva samutsRtastata: sAndhyarAgavisarai zAyitam // 4 // pUrvaparvataguhAviniHsRtadhvAntabhallukabhayAdivoccakaiH / nazyato dinakapevititAsyAkRti dinakRdApa zoNaruk // 5 // lupyamAnapaTimA tamo'GkaraistuGgatuGgazikhareSu tsthussii|| rAgiNI rucivadhUnijezituH prekSata pravasato'dhikaM vapuH // 6 // vaarunniipricyaadivaarunniibhuutmuurtirproddhesttte| vyAluThattaraNirujjhitAmbaraH kiM kukarma kRtamAyatau zubham // 7 // astameti bhavatAmayaM ripurgRhyatAM jagaditIva bhASiNaH / koTarasthatamasAmiva spazA vAyasAH pratidizaM vavAsire // 8 // ullasadviTapabAhavo drumA vyAharanniva khagAravairiti / vedhasA'pahriyate divAkaraH kiM na dhAvata hahA digIzvarAH ! // 9 // pazcimAdigabalottarIyakAmbhodhivIcicaTulAJcalAnilaiH / vaddhite sati ravipradIpake prAsaradbhuvi niraGkazaM tamaH // 10 // kSudratAmalinatAkalaGkitAbhAjanairuDutamonizAkaraiH / vIkSitairalamitIva padminI padmalocanamaho nyamImilat // 11 // 20 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 aSTamaH sargaH] [47 tatkSaNaM virahiNo rathAGgayorduHkhadAvadahano'dahanmanaH / taddhRveva tu vanAni dhUmrayA mizritAni paritastamisrayA // 12 // svairiNIjanadRzAM rasAJjanaiH zyAmikAvijitacikvasAJjanaiH / kauzikaprakaragotradaivataistAmasaiH pravavRte tadaiva taiH // 13 / / vicchuTattimirakuntalA ravAvastamIyuSi vibhau digaGganAH / tenire taralatArakavrajavyAjamazrujalabinduvarSaNam // 14 // bhojitA yadanumandiraM khestarpaNArthamiva varNasattamAH / ghasmarAstadavamaMstamodhikaM sajjakajjalamiSeNa dIpakAH // 15 / / kosikAsarasi tailazambare vartinAlakalitA virejire / kajjalabhramaradhoraNIbhRtaH svarNapaGkajarucaH pradIpakAH // 16 // dIpayaSTiphaNino nijapraticchAyakuNDalitabhogazAlinaH / mallikAsphuTaphaNoparisthitA ratnatAmabibharuH pradIpakAH // 17 // kAlapAzapatite'tha bhAsvati pUrvadikkulavadhUrvilApinI / yacchati sma nijakaumadImiSAdandhakAratilamizritaM payaH // 18 // prAcikAcalakuce nakhakSataM yAminIyuvatimUrdhni kiMzukam / vyomakIravadane sRpATikA ratyudanvati ca vidrumAGkaraH // 19 // kairavacchadakapATakuJcikA mAninImadakuraGgakartarI / dhvAntadhAnyalavanaikadAtrikA vizvazarmalipimAtRkAkRtiH // 20 // aGkazaM pramadadantinastatajyaM dhanuH kusumabANadhanvinaH / durjanAzayadazaikabAndhavI vaidhavI samuditA babhau kalA / / 21 / / vizeSakam // 20 arddhamAtramuditaM ghuyoSitaH skandhalambisuravAhinIguNe / agradaNDamaNivallakIcaye tundatAmadhita bimbamaindavam // 22 // jyotirAvirabhavattataH kalA tUrNamarddhamatha pUrNamUrttitA / kAlataH kila mahodayaM catuHskandhajalpitamivApa candramAH // 23 // kAmakolapatipotramindirAsandikA rajanibhAlabhUSaNam / svairayoSidabhicAramaNDalaM vizvanetrajalakelipalvalam // 24 // digvadhUvalayakelikanduka: kaumudImathitatakrasArakam / viprayuktajanayantragolako'harbubhukSitacakoramodakaH // 25 // 15 ___ 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 48] [vasantavilAsamahAkAvyam // Atapatramiva pUrvabhUbhRtaH kelidarpaNa ivAmbarazriyaH / AlavAla iva zarmabhUruhaH zobhate sma sakalocitaH zazI // 26 / / kalApakam / / bhAnumAnaparayA tirohitaH khelatIti hRdi sambhRterNyayA / pUrvayA svamatilohitaM tamo'ntaddhikopari vidhucchalaM dadhe // 27 // sphAratArakamudasya jambhajiddigvadhUvadanamaJjasA vidhuH / nizcucumba karakoTikuJcitadhvAntakuntalamatIva rAgavAn // 28 // mAninIsmayamasAdhyamAyudhaiH kausumairiti vicintya tacchide / maJju cakramiva candramaNDalaM sasphuliGgamuDubhiH smaro'mucat // 29 // muktamaryamakarairnabho bhuvi bhraSTamandhatamasaughadambhataH / candramAH svakaralIlayA'dadhAnmaGkSa viSNuriva parvataM purA // 30 // puSkarAvakarabhUmikAM kramairullikhannudaghasattamaHkRmIn / AvRto'yamuDuzAvakai rateH kelikukkuTa ivotkaTaM zazI // 31 // kiM radairaghaTi dvairadairathAmAji kiM nu sudhayodadhAviva / rohiNIramaNarociraJcitaM sarvato jagaditi vyatayaMta // 32 // yatra yatra zazinaH prabhAbhavattatra tatra sahacArilakSmaNaH / kAlikApi padamAsadat praticchAyakaitavatayA mahItale // 33 / / chAyayA'vaniruhAM dalAntarAviSTacandrakitacandrikAbhRtA / prauSi nirmalavidhUsratomarazreNividdhapatitAndhakAratA // 34 / / pUrayanta iva zaGkhamuccakairunmiSatkumudacumbino'linaH / kUjitairyuvaticittazAyinaM kAmabhUpamacirAdabodhayan // 35 // jAgarUkamahaso manobhavaH zAsanAdiva tadA magIdRzaH / vallabhAbhigamanotsakAzayA maNDanAni vapaSo vitenire // 36 // aindave'pi sati dhAmni tAmasaM svairiNIjanamana:priyAkaram / tenire mRgadRzaH ziroruhAM dhUpanAgurujadhUmavIcibhiH // 37 / / bANakozamiva puSpadhanvinaH kezapAzamaravindalocanAH / vRntadaNDadalakozatomaraiH sAyakairiva sumairapUrayan // 38 // candanadravavilepanacchaviryoSitAmadhivapurvyarAjata / gandhadhUlitilakAGkitAnanazvetavAjina iva prabhAbharaH // 39 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [49 aSTamaH sargaH] yoSitAM yadiha gopyamaMzukADambara: prakaTayAmbabhUva tat / svacchagauraguNagumphitAkRtiH kevalaM na hi punaH sakhIjanaH // 40 // yoSito madanakelinATikAmAriSasya vadanAmRtatviSaH / pakSayorvidadhire dvayorapi svarNakuNDalanibhabhrakuMsakau // 41 // preyaso bhujalatApade mahastArahAralatikAnivezanAt / puSpabANagaNakAjJayaiva tAH sanmuhUrtamacirAdatArayan // 42 // kAmakelisamare purobhaTAH pANayaH zitanakhakSurIbhRtaH / dattaratnakaTakaiH prasAdayAJcakrire caTulalocanAjanaiH // 43 // nirmame nidhuvanotsavAgame toraNasragiva mekhalAmiSAt / kAminIbhiramalorukAJcanastambhikopari nitambapattane // 44 // yauvanaM calamupaiti no gataM vigrahairalamupAsyatAM priyaH / ityavocadiva jhaGkRtairvadhUH pAdayorabhinipatya nUpuram // 45 // cakrurAhitavibhUSaNA yadA yoSito dayitamArgamArgaNam / te tadaiva purataH samAyayuH kAmadUtakathitakSaNA iva // 46 / / manmathAtithiSu teSu sambhramAdAgateSu bhRtaromavikriyAH / pIvarastanaphaladvayena tA yoSito'rghamacirAdaDhokayan // 47 // AstRtoruzayanIyasannidhiprakvaNatkalaraveSu tatkSaNam / vallabhaiH saha sarojalocanA vAsavezmasu nivAsamAdadhuH // 48 / / subhruvAmapasRte sakhIjane'ntadvibhAji ca ratAlayodare / prANavallabhajuSAM pradIpakA jajJire suratakelisAkSiNaH // 49 / / kAmukeSu dayitAdharAmRtaM ni:pipAsuSu mito'pyatho surA / phullapadmavadanAlikUjitairAtmano'vasaramabhyadhAdiva // 50 // yanmithopyapibatAM priyApitaM dampatI madhu tadoSThapallavaH / pIDyamAnavapuretayordadAvastu dhairyamathavA'dhare kutaH // 51 // bodhite ca kimapi prasannayA'ntaH pravizya bata mAnavatyapi / sAgaso'pi dayitasya namyabhUnnAma tatkathamavApyate'nyathA // 52 // tAmapAsya pibati priyAmukhaM kAmuke'rddhavinimIlitekSaNam / mugdhayoSidiva roSitA surA jhaGkRtairmadhulihAmivArudat // 53 / / ____ 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] [vasantavilAsamahAkAvyam // no tathA madhuramagratastayA pItadattamabhavadyathA madhu / pratyayAditi papau striyo'dharaM kUjitena sukRtI stuvanniva // 54 // kSIbabhAvamadhigamya bhAminI vIkSyamANapadamukhyamakSaram / yadRzAyitamuvAca tanmanojanmano jananamantratAM yayau // 55 // manmathasya janibhUraso bhRzaM mUrtimAniva sitetaracchavi / pItamAtramapi maithunodyame kasya kasya na hi kampamAtanot // 56 / / subhruvAM dayitabAhucumbanAliGganaivikasadaGgasampadAm / antarIyamagalannitambata: kaJcukasya gRhakANi tutruTuH / / 57 / / svastikIkRtabhujA kucagrahe mIlitoruyugalAMzukAhatau / vallabhena na na neti vAdinI paryarambhi dazatA'dharaM vadhUH // 58 // nirdayaM rahasi cumbati priye mIlitArddhanayanA nitambinI / prApa taimilikalolitAGgalIvAdyamAnatimileva kUjanam // 59 // manmanastridazamandirodare devi ! daivatamasi tvameva hi / yatkRte krudhamupaiSi tAH punazcandracArumukhi ! zAlabhaJjikAH // 60 // vigrahaM yadi na mokSyasIti me jIva eSa javatastu mokSyati / sthAnake naya bhujAnipIDanAttena kaNThagatamenamaJjasA // 61 // kazcidevamabhidhAya mAninIM taddhavo'dharadalasthitaM kaTu / ni:papau daranimIlitekSaNastatkSaNAt kaTari dhUrtaceSTitam // 62 // vizeSakam // paryarambhi karakRSTacIvaraH prauDhayorukucayA tathA varaH / nirnivAsya sahasA parAmaho taddhRdantaranayA yathoSitam // 63 / / yAsi re kva nu kileti vAdibhiH kaGkaNAravaparaiH priyAkaraiH / drAg dhRtaH kaTakaTIravAsasastaskaraH priyakaro vyakampata // 64 // cATumantracatureNa kenacinmAnabhUtamavadhUya mAninI / lIyate sma zayanIyamaNDale mAnmathIM grahilatAmihAdbhutam // 65 // vallabhena saha sannasaGgarazrIpuSo'nvitasamAGgamaJjasA / tenire raNitavanti yoSitaH kaGkaNAni raNatUryavibhramam // 66 // ullasannakhapadapravAlakaiH sphArahAralatikAmbudhAribhiH / abhyaSicyata ratotsave smaraH kAminIkucaghaTairvarorasi // 67 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH] [51 dampatI bata ratAntanirbharAliGganAdapiSatAM maNisrajam / mattayorniyatamantarAgato dustarAM vipadameti ko na hi // 68 // paJcabANazarazalyitAH striyazcumbakAnurasi yaddadhuH priyAn / romakaNTakamiSeNa tena tA niHsRteSava ivAbhito babhuH // 69 / / itthaM manmathakelisaGgaraparispandAya mandAyitAn yUnaH svasvatanUSvanUnanakhanArAcavaNaM bibhrataH / vyApadvAraNamattavAraNamayaM madhye pravizyoccakai rbandIvendurudaJcipANDurakara: protsAhayAmAsivAn // 70 // iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye candrodayavarNano nAma aSTamaH sargaH // pAtaM bhairavamAtanotu rabhAsAdastAcalAdanvahaM zambhoaulivane tapasyatu kRzo vA jAhnavIsaikate / khaNDIkRtya dadAtu vA kratubhujAmAtmAnamIzo nizAM zrImantrIzvara jaitrasiMha ! bhavataH saumyaM tathApyeti na // 10 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH // 10 saJjAtanidro'tha vinidrakIrtiH svapnAntarAsau nitarAmamAtyaH / ekAGghrimekaM suramuttarantaM divo dadarzAtizayaiH sphurantam // 1 // saptarSibhistairabhivandamAnamanvIyamAnaM ca dizAmadhIzaiH / viraJciputreNa dhRtAtapatraM grahAdhipAbhyAM dhutacAmaraM ca // 2 // pANau zriyaM paGkajabhAji vAme vAmetare cApi giraM dadhAnam / nijAGgabhAsAM bhRzamaGgabhAjAM netreSu pIyUSamiva kSarantam // 3 / / vizeSakam / / abhyApatantaM tamatho vilokya mutkautukAvezavazo vasantaH / pIThaM tu pIThaM dadatArghamarghamiti bruvan satvaramabhyudasthAt // 4 // svacetasIvAmitabhakticitre tuGge vizAle kaladhautaramye / nivezayAmAsa nave nRsiMha: siMhAsane taM saha vAsavAdyaiH // 5 // taddattahemAsanamUni kRtvA vRSImRSIndreSu niSedivatsu / dadau tadaucityavideSa mantrI ratnArghametasya tato'pareSAm // 6 // mAnI samAnIya sa mAnitArthI pANI pramANIkRtasAdhuvRttaH / kRtAnatirvAcamimAmuvAca bhUtvA puro mantripurandaro'sya // 7 // he nAtha ! pUrvaM mama cedamISAmapUrvavadbhAsi vilocanAnAm / tathApi vettIva manastadevaM dharmo'si yattvaM jagadekabandhuH // 8 // tapojapodyogadayAdamaistvAmupAsate smAnizamaGgino ye / teSAmiyaM gI: samudeti dehe gehe ca lakSmIriyamabhyupaiti // 9 // paryAyalabdhodayadIpyamAnAvimau vibhAdhIzavibhAvarIzau / vizvaprakAzaM kuruto'nizaM yat kila prabho ! te sa khalu prabhAvaH // 10 // kva vAtabhakSI bhujagaH kva mustAlolo nu kolo jaDadhIH kva kUrmaH / kva te visaJjJA girayaH kva mattA nAgAzca gAmudvahasi tvameva // 11 // 15 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [53 10 navamaH sargaH] dizAmadhIzA maghavAdayo'mI yajjajJire mandiramindirAyAH / yajjJAnapAtraM ca babhUvurete devarSayo deva ! sa te'nubhAvaH // 12 / / grISmArkabhISmAtapadAvadAhavArINi vArINi vasundharAyAm / muJcanti yadvArimucaH kuto'pi sa prAbhavaH khelati suprabhAvaH // 13 // idaM svasaMvedanato mano me yadvetti tatte gaditaM purastAt / ataH paraM tvadvadanAdazeSaM niboddhamicchAmi vibho ! vizeSam // 14 // devo'tha sAmismitapUrvamambhodharadhvaniH sa dhvanayan digantAn / tamaGgaraGgatpulakazcalukyamANikyacANakyamidaM vabhASe // 15 // vRSazcatuSpAdabhavaM purA'haM yugaM yadAsIt kRtanAmadhaiyam / tato'parasminnabhavaM tripAdo'nyatra dvipAdo'janiSaM tato'pi // 16 // he vizvabaudheya ! yadAttha tatte sarvaM samIcInamahInabuddhe ! / yadvedhasA tvaM tridazAvalInAmaMzAnupAdAya vinirmito'si // 17 / / kalau yuge'sminnayameka evAvaziSyate vizvadhurINapAdaH / pazyanti taM bhUmibhujo na pAdo'vadhAryatAmityapi darzyamAnam // 18 // pApena klRptacchavinA''tapatracchAyApadezena parItadehAH / dhAtrIbhujo dharma iti pratItaM nAmApi nAmI mama hI sahante // 19 / / purA surAjyazriyamApya matto mAmeva sampratyavajAnate ye / dhAtrIdhavAnAM kudhiyAmamISAM ko nAma nAmapi samAdadIta // 20 // zrImUlarAjaH sa jagAma rAjA yayau ca sa zrIjayasiMhadevaH / somezayAtrAbhiranaiSi vizvamanISitAM sphAtimahaM yakAbhyAm // 21 // zrIsiddharAjaH samadhatta rAjavihAramAkrIDanakopamaM me / / grAmAMzca zatruJjayasAccakAra sa dvAdazA'smanmahasaH pravRddhyai // 22 // jagAma ca zrIjayasiMhadevamAtA satI sA mayaNalladevI / matkheladolA kila somanAthapatho yayA'mocyata bAhuloDaH / / 23 / / yayA ca somezapathe yathecchaM tIrthAdhvanInopakRtAnnatoyaiH / satrA manobhirjagato'pi satrAgArairabhigrAhitasaMzrayo'ham // 24 // kumArapAlaH kSitipAlaratnamAlekhyazeSatvamavApa so'pi / asUtri zatruJjaya-raivatAdriyAtrotsavairyena mamAbhitoSaH // 25 / / 15 200 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] [vasantavilAsamahAkAvyam // mamaikapAdasya vihArahetorAlambadaNDAniva yo vihArAn / kaliM nikhanyeva tadIyaga pUreSu pUrvaM racayAJcakAra // 26 / / taistaivinA tatkalikAladoSAttatkIrttanaiH prApi dazAtidInA / tenA'dhunAhaM vasudhAtale hA nirAzrayaH kiM karavANi vatsa ! // 27 // 5 kedArasomezvarayoratIva zIrNe viSANe tu vRSAtmano me / rasAyanIva kSayarogidehe gehe punaryovanatAmanaiSIt // 28 // yo gacchadAgacchadanekasaGghAnakairdhvanadbhiH prahasannivAsIt / sa sAmprataM tIrthapathaH prasUtasiMhIrutaihuGkurute mayIva // 29 / / AdhAya mUlezvaraliGgajIrNoddhRti kRtI mANDalipattane yaH / 10 zrImUlarAjakSitipAlaklRptamudyotayAmAsa mamAvatAram // 30 // saGgItanAdaH zrutizuktipeyaH zreyaskaro'jAyata yatra pUrvam / tatrAdhunA du:samayAnubhAvAccaityeSu kaSTaM karaTAzcaTanti // 31 // jainendravaizeSikasAGkhyabauddhanaiyAyikA jaiminayazca ye'mI / te sAmprataM darzaninaH kva yAnta kadarthyamAne mayi daryagena // 32 // 15 yadvA khalUktvA bahu vetsi sarvaM tvamekadeze'pi nivedite yat / tathA yatethAstadamAtyarAja ! vilIyate'tirmanaso yathA me // 33 / / atheti zeSAmiva dharmazikSAM samAdade yAvadasau vasantaH / tAvaddinebhAgrasaraprabhAtAnakairdhvanadbhirvidhutA'sya nidrA // 34 // atha zrutipathapriyaM kalitakRtsnasammUrcchanaM layatrayamanoharaM madhuratAnamAptasvaram / 20 sabhairaravagiraH puraH karamudayasya vaitAlikAH samAnavayasaH prage sacivazakramityUcire // 35 // jaya trividhavIra ! bhUvalayatIrasaGgItadoHparAkrama ! jinakramapraNatijAtarAjyodaya ! / vibhAti hi vibhAvarI tyaja vasanta ! zayyAM mudaH zrayantu tava bhAlabhUtalanibhAlanaiH sevakAH // 36 / / 25 milanmalayabhUruhAmiha hi nIlamocAjale lulanmarulakAminIkuralakandalI: kamyan / smaragrahilagUrjarIsuratakhedamucchedayannayaM dinamukhAnilastava sukhAya saJjAyatAm // 37 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [55 navamaH sarga:] vane vRNitumadya bhoH kva nanu gaMsyate kathyatAmitIva sati kAhale khagakulasya kolAhale / samanyu milati trasatyabhayamanyadAlambate vadhUvaramarAgi conmiSati rAgiThattAmyati // 38 // itaH kumudakhaNDavanmilati khaNDitAlocanaM vizIryati vidhUsravatkusumamaNDapaH kAminAm / itazca ratadIpakAzrayamapAsya sandhyAtapacchalAdabhiyayau mahaHpatimupeyivAMsaM mahaH // 39 // ito hariharinmukhe dharati bhAnubhApallavAn bhacakramapacIyate bhramati kAndizIkaM tamaH / itazca gaganazriyA hi paNayoSitevA'khilaM vinAzya vasu candramAH pitari yAti ratnAkare // 40 // ito vilulitAlakA ramaNamandirebhyaH paNastriyo nijagRhAnamUH kimapi yAnti nidrAlasAH / itazca paTukukkuTasvanavinItanidrAgamAH punanti kulayoSitaH pratiniketametAH kSitIH // 41 // ito rajatabhAjanaM zazinamaGkatoyAGkitaM sadhiSNayalavaNaM tavopari nirasya vizvazriyA / sahasrakaradIpakairavirito'pi cArAtrikaM vibhAtabhavikakSaNe praguNametadAsUtryate // 42 // paropakRtimicchatA bhuvanametadutpitsatA 'dhunA kamalabandhunA bhagavatA vidoSaM kRtam / ato gaganamaNDalAd vrajati pAtramaGkAtmikAmupAnahamihAnane dadhadapAstakAntiH zazI // 43 / / ito'yamudayan ravistvayamito'staminduH prayAnubhAvapi vibhAguNapraguNabandhanau dvau mithaH / prabodhasamaye tavollasitakAlamArdaGgikAGkitoDupathamardalAnakapuTatvamAsedatuH // 44 / / D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 56] [ vasantavilAsamahAkAvyam // asAvalasapadminIvanavikAzavaihAsikastamisraripuraMzumAnudayakoTimATIkate / asAvapi dadhannizAzavamivAGkalekhAM nizApatiH pipatiSatyaho caramavArddhimastAcalAt // 45 // anaGgajagadIziturnamasarAjadhAnIva yastriviSTapadRgutsavastimiravRSTimuSTindhayaH / sa ko'pi rajanIpatistanumarIcirastAcale luThanjaraThajAhakAkRtimavApa dhig vedhasam // 46 // vyadArayadayaM hari svavarakandalairyattamohiraNyakaziporuraH sphuritasAndhyarAgAruNam / itastadasidaNDavattadapatad daNDo mahAnitazca nipapAta tatphalakamaNDalaM candramAH ||47|| japAkusumakAmyayAkRSati puSpalAvI vane nakhakSatadhiyA vapuSyapi dadhAti mugdhAGganA / maho'ruNamaharpaternijatarusthamAsevate kusumbhajalazaGkayAMzukabhareNa kausumbhikI // 48 // purogirigurUdaropari suvarNakumbhaH kSaNaM nabhoGgaNamayasvasurjaTharakUpikApaGkajam / tamastaralapannagAvalivilopatArkSyastviSAmayaM vitapate patirnanu taveva tejaHkaNaH // 49 // kokaH zokaM tyajati timiraM trastamastazcakorIharSastarSAnnalinamalinaH prItimantaH pibanti / prAcyapratyaggirikarizirogaNDayorbhAsvadindU sindUrasya zriyamabhajatAM smerabandhUkabandhU // 50 // tulayati nabhovRkSo bAlaH pravAlamihAryamA vidhurapi madhucchannaM lakSmacchaloSitamakSikaH / kSitirapihitA dehicchAyAmiSAjjalajantubhistimirajaladhau pIte'gastyAnukAramanUruNA // 51 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH] [57 utphAlakarmakaramArjitamandurAntarnaddhAH pratISTakharakaGkatamArTayo'mI / nyastAmura:sthitikapAzataTerikItikSArAM lihanti lavaNendrazilAM tathAzvAH // 52 // tvadvAjirAjikapayo nijakeliyaSTimaulau muhuH khurakhurAravaraudralAsyam / bhAnu prati pratikapIndramukhabhramAptakopA amI sphuTitadADimatulyayanti // 53 // tvaddantidantamuzalAni navArkarazmirajyadvapUMSi muSitArivadhUvilAsa ! / 5 tAM smArayanti nanu zaGkhamRdhopajAtAM bhUviddhavIrarudhirAruNitAmavasthAm // 54 // bhAnurbhavAniva navaprasaratpratApo vikrAmati tribhuvanaikamato vasanta ! / candrastu zaGkha iva nazyati zaGkhagauraM hitvA maho nijamaho vikasatkalaGkam // 55 / / kupitakapikapolazoNazociH prahatatamaHkarizoNitairivAyam / udayagiriguhAgRhAnnirIyA-Jcati harirambarakAnanasthalISu // 56 / / 10 vidhuratividhurastu kRSNasAro'-paragirigahvaravAhinIvanISu / adhivizati samanvitaH samantAdayamapi samprati tArakAmRgIbhiH // 57 / / rucibhiradhavalo'pi vizvabodho-ddhRttikalayA dhavalo'yamaMzumAlI / amRdurapi mRduzca kokacakre mudamabhivarddhayatAM vikatano'pi // 58 // namadamarazira:kirITakoTidyutibharapallavitAghripIThabhAsaH / tava mudamRSabhAdayo jinendrA dadatu dinAdimahe vasantapAla ! // 59 / / etA vaitAlikAnAmavahitahRdayastUrNamAkarNya vAcaH kAmaM karNAmRtAni draviNavitaraNopAttakarNAvatAraH / devaH zrIvastupAlazculukabhavanRpAmAtyamAlAmarAlastalpaM vyAmohalIlAjalanidhipulinAkAramujjhAJcakAra / / 60 // iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye sUryodayavarNanaM nAma navamaH sargaH // 20 1. saMpAdake je hastaprata uparathI A graMthanA saMpAdananuM kAma karyu che te pratamAM AnA pachI cha zloka jeTalI khAlI jagyA ApelI che. kemake orIjInala tA. pratamA pratyeka sarganA ante je zloka Apela che te zlokanI zAhInA akSaro A 9mA sarganA aMte uDI gayA che tathA 10mA sarganA 1thI 4 zloka nathI ane 5mo zloka apUrNa cha. saM. D:\chandan/new/bsnta/pm53rd proof Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 dazamaH sargaH // .. vitaM zrIH praNasyati ca sAndhyarAgavat / tatkRtArthaya sutIrthayAtrayA vaibhavaM nijamidaM ca vai bhavam // 5 // tIrthavandanavidhitsayA tataH satvaro gurunidezanAditi / etya vIradhavalaM kSitIndramityAha saMsadi sa mantricandramAH ||6|| kSatriyAH kaliyugena dUSitAH sarvato'pi na tu mAmakaH prabhuH / kAlato'pyakhiladhAtujitvarI zyAmikA na kanakasya jAyate // 7 // pApakAlakalikAlasaGgato'pyeti naiva vikRtiM kRtI janaH / utkaThoraravakAkapoSitaH kvApi kUjati kaTUni kokilaH // 8 // tatkalAvapi kalA bhavatyasau jRmbhate kRtayugasya pAvanI / nyAyadharmavidhiSu pramAdyate zazvadeva na hi deva ! yattvayA // 9 // deva ! tIrthapadavI davIyasI nirmitA kaliyugena yAGganAm / tAM nitAntamadavIyasIM tvadAdezato racayituM mano'sti me // 10 // rAjyametadupacIyate zriyA jAyate jagati sApi dharmataH / jRmbhate sa tu sutIrthayAtrayA sApi deva ! bhavati tvadAjJayA // 11 // mantriNA nigaditaM mahIpatistannizamya muditastamUcivAn / vastupAla ! mama bhAlasallipiH kApi yasya sacivo bhavAdRzaH // 12 // yena yena vidhinA vijRmbhate rAjyametadadhikAdhikaM mama / taM tamarjayitumicchayA bhavAn mAmakaM pratizarIramarhati // 13 // bhUbhujApi taditi praNoditaH zrIvasantasacivaH pramodabhAk / tejapAlamatha bandhumAtmano bandhuvAgiti rahasyabhASata ||14|| AtmagotragurubhirmamedamAveditaM sakalatattvavedibhiH / yatkRtArthaya sutIrthayAtrayA vaibhavaM nijamidaM ca vai bhavam // 15 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [59 dazamaH sargaH] sammataM samajaniSTa bhUpaterapyadastadiyamurvarAdhurA / durdharA tvayi nivezitA mayA svAMzataH samavatArya samprati // 16 / / tvaM prajA nayasujAtavAksamAvarjayeH kimapi komalaiH karaiH / pazya komalakaro niSevyate tArakairapi zazI na bhAnumAn // 17 // darzanAni SaDapi prasAdayerannapAnavasanairyathAyatham / AziSaH kila tadAnanoditA varddhayanti nRparAjyasampadam // 18 / / maulisaGghaTitahastasampuTastattathA vinayanamrakandharaH / vastupAlasacivendrazAsanaM tejapAlasacivaH samAdade // 19 // mantrirAT gurunidezatastataH kauGkamI: pratidizaM sa patrikAH / prAhiNodakhilasaGghalokamAhvAtumaujasikadUtapUruSaiH // 20 // nistuSe'hani tadA mahIyasA taM mahena mahanIyakIrttayaH / maGgha saGghapatinAmadIkSitaM cakrire vijayasenasUrayaH // 21 // vAsare'tra rucire gurukramAnujJayA vyadhita devatAlayam / saGgharAT parisare puro nadanmaGgalAnakamudAraketanam // 22 / / dIyate sma sumahAn gurUdarastasya tatra himavAnivojjvalaH / sarvato'pi paTamaNDapAvalI pAdaparvatanibhA'sya cA'bhavat / / 23 / / syandanAvalipadAtimaNDalA'zvIyahAstikacamUsamanvitaiH / maNDalAdhipatibhizcaturbhirAvAsitaM nRpanidezitairiha // 24 / / lATa-gauDa-maru-kaccha-DAhalAvanti-vaGgaviSayAH samantataH / tatra saGghapatayaH samAyayustoyadhAviva samastasindhavaH // 25 / / AgatAM vividhadezatastataH saiSa saGghajanatAM pramodabhAk / vastupAlasacivaH zucikriyaH saccakAra vividhairupAyanaiH // 26 // saMgRhItayugayokravAhanasnehadhAnyajalapAtrabheSajaH / zrItiraskRtadhanezvaraH kapambikAvihitasannidhiH sudhIH // 27 / / dIpikAdharapadAtisUpakRcchAtrikAdikaparigrahottaraH / saGghasaMhatiyuto gurukramAvedite'hni vihitorumaGgalaH // 28 // vAjirAjikhurakhAtamedinIdhUlIdhUsaritabhAnumaNDalaH / vAdyamAnaghanamaGgalAnakadhvAnaDambarakarambitAmbaraH // 29 // ____ 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] [ vasantavilAsamahAkAvyam // saJcaracchakaTasaGkaTIbhavanmArgapaddhatiranuddhatAkRtiH / saGghapaGkajamukhImukhoccaracarcarIravaparItadiGmukhaH // 30 // tIrthavandanakRte tataH kRtI tejapAlamayamAtmano'nujam / taM ca vIradhavalaM kSitIndramApRcchaya saGghapatiruccacAla saH // 31 / / kalApakam / / agrataH subahu pRSThatontarA cApi cApakaravAlapANayaH / pattayo'sya pathi saGghabhUpate saGghalokaparirakSaNaM vyadhuH // 32 // sarvadA vijayasenasUrivAkpUritazrutirayaM tamazcayam / brahmacaryamahasA mahIyasA bAhyamAntaramapi vyapohayat // 33 // tIrthavartmani sa saGgharAT vrajastIrthanAthabhuvanAnyapUjayat / 10 jIrNatAmupagatAni yAni tAnyuddadhAra ca gurUpadezataH // 34 // paGkamagnamatha bhagnamadhvanaH saGkaTe zakaTamutkaTaH zriyA / tanniyuktapuruSaiH samuddadhe'sajjayacca sa tadAptazilpibhiH // 35 // bandigAthakagaNAnmahAtmanAM nAmakIrtanaparAn sukIrtanaH / vAJchitArthakaraNaiH prasAdayAmAsa cAdhvani sa pezaladhvaniH // 36 // vaidyabheSajabharAnnavAhanAmbhobhirAbhijanakRtyavijjanam / bAdhitaM kSudhitamAhitazramaM taSitaM ca sukhitIcakAra saH // 37 // niHsvadhArmikajanAnanArataM saccakAra vasanAzanAdibhiH / dInaduHsthitajanaM janezvaraH prAptasampadayamanvakampata // 38 // bhItabhItamabhayapradAnato dAnatoyadhirasAvamodayat / tIrthamArganagareSu zaktito'mocayacca nRpabandhanasthitAn // 39 / / tanmanovasatiniSkramaM kilAyAcito'pi pathi saGghabhUpatiH / vAhanadraviNadhuryakAdikaM yasya yasya na sa tasya taddadau // 40 // saMhatAbhiranugoSThamaJjasA phullanetrakumudAbhiradhvani / vIkSitaH kumudinInibhAbhirAbhIrabhIrubhirayaM kalAnidhiH // 41 // saGgharAT valabhipattanAvanImaNDale'tisuramaNDalezvaraH / utprayANakamacIkarat kRtI saGghalokasukhadaprayANakaH // 42 // tatra saGghapataye navenduvatpAvano vimalasaMjJito giriH / aGgalIkisalayAgrasaMjJayA darzito vijayasenasUribhiH // 43 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dazamaH sargaH] [61 puNDarIkagaNabhRtpuraHsarAH koTikoTipatayo jitasmarAH / khecarAzca bahavo'pi vizrutAste'pi paJca nanu pANDusUnavaH // 44 // rAmavAlizukazelakAdayaH koTizazca yadavaH kumArakAH / nArado draviDavAlikhilyabhUnAyakAzca dadhire yataH zivam // 45 // viMzatiH samadhikArhatAM tribhiryatra vizvamahitA dadau padam / ekavelamapi yasya yAtrayA durgatirbhavabhRtAM vilIyate // 46 // dRzyate nayanayoH sudhAJjanaM so'yamuccatarazRGgasaGgataH / dhanyapuNyatamasaGghabhUpate ! sAmprataM vimalaparvataH puraH // 47 // paJcabhiH kulakam // harSatastamavalokya bhUdharaM saGgharAT paTahatAnapUrvakam / saGghalokazakaTeSu sarvato yantraketanapaTAnalambayat // 48 // zailamAtmamanasIva darpaNe saGkramayya saha dharmabandhubhiH / saGghabhUpatirasevata zriyA bhAsibhiH snapanacarcanArcanaiH // 49 // devatAlayajinezitustataH saGkalokagurubhiH samanvitaH / vandanasnapanacarcanArcanaprekSaNAdi vitatAna saGgharAT // 50 // sarvato'pi rasapAkapaNDitainirmite rasavatIsamuccaye / tatpriyAlalitadevyatho yatIn pratyalAbhayadatIva bhaktitaH // 51 // tena saGghajanatAsu jemanaM tAsu nirmitavatISu sarvataH / nirmame tadanu saGghabhUbhujA bhojanaM tadanu cAsya kAntayA // 52 // kautukena kalikAlajitvaraM vastupAlacaritaM vilokya tat / bhAnumAnatha jagAma jalpituM tUrNameva purataH pracetasaH // 53 / / sandhyayA kSaNikarAgaramyayA saMzritojjhitamidaM jagaddadhe / yattamo dvijapatistadakSipannirmalairatitarAM gavAmbharaiH // 54 / / rohiNIramaNakAntiDambare svairamambaratale vilAsini / sa prayANamatha saGghabhUpatinirmame vimalaparvataM prati // 55 / / AntaraM raja iva vyapohituM candramA guruvadhUpabhogajam / vAhavAhanasamutthitaM rajaHsaGghayamaGkamiSato vapuSyadhAt // 56 / / saGghayauvatasucArucarcarIgItalInamanasaH zanaiH zanaiH / gacchataH sapadi saGghabhUpaterasya sammukhamivAyayau giriH // 57 / / 15 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 62] [vasantavilAsamahAkAvyam // pAdaliptapurasannidhau vyadhAdutprayANamatha saGghapArthivaH / paJcavarNapaTamaNDapAvalIcchAditAvanitalaM samantataH // 58 / / pAdaliptapuramaNDanaM jinaM pArzvanAthamatha pApamanthanaH / sarvasaGkajanatAnvitaH samabhyarcya tIrthagirimAruroha saH // 59 / / zrIkapardinamudIrNamutpuraH saGghavighnahatinighnamutparaH / saGghabhUpatirupetya pUjayAmAsa mAMsalasuvarNapUjayA // 60 / / dharmalAbhamucitaM kapardine te vitIrya guravaH sasAdhavaH / saGghasaGghapatisaMyutAstatastIrthanAthabhavanaM prapedire // 61 / / bhAvino'tra namratuH sphuratkarAH kepi kepi luThadaGgakAnyaduH / AdinAthamavalokya kecana vyAharaJjaya jineti bhAratIm // 62 / / saGgharAT samabhisRtya bhUtalanyastabhAlaphalakaH kRtAnatiH / AdinAthapadayoH prasAritodArabAhurupagUhanaM vyadhAt // 63 // bhAvabhAsuramanAH puraH prabhorUrdhva eva sukRtI kRtAJjaliH / tanmukhAhitavilocano'stavIt taM navInakavitAkirA girA // 64 / / tubhyamadbhutaguNAya bhUrbhuvaHsvaHstutAya bhavabhItibhedine / zrIyugAdijinanAtha ! yoginAM dhyAnagamyaparamAtmane namaH // 65 / / bhaktivAddhilaharImiti stutiM prastutAM bhagavato'bhidhAya saH / saGghalokagurubhiH samaM zamI vyAtanottadanu caityavandanAm // 66 / / tIrthakuNDajalamajjanottaraiH zvetavastramayadhotizAlibhiH / nirmitorumukhakozacArubhizcandanAmbukRtapANikaGkaNaiH // 67 // indratAmupagataiH sahasrazo dhArmikaiH saha sa dhArmikAgraNIH / kAJcanIM kalazapaGktimAdade janmaparvaNi suparvarADiva // 68 // vizeSakam / / bhAvibhiH snapayituM jagatprabhuM hemakumbhapaTalI kare kRtA / kSIrasAraghanasArapaJcakApUritAM kusumacArupUjitAm // 69 / / AdinAthajinanAthamajjanaM kartumatirajasAM nimArjanIm / bhAvino duritabhogimaNDalIjAGgulInibhamadambhavRttayaH // 70 // vAdyamAnapaTahorughaNTikAjhallarImurujazaGkhaniHsvaiH / saGghapaGkajadRzAmulUlugIrDambare giriguhAsu mUrcchati // 71 / / 15 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dazamaH sargaH] saGgharAT gurusamakSamAdRto dharmabandhubhirathAvRto'bhitaH / sa krameNa kalazAn kalAzayaH paryaloThayadadhIzamUrddhani // 72 / / yugmam // te punaH punarupetya bhAvinastIrthatoyabhRtakumbhamaNDalIm / loThayanta RSabhasya mUrddhani kSmAdharasya jaladA ivAbabhuH // 73 // candanaiNamadakuGkamAgurusvedasAraghanasArakardamaiH / nirmame tadanu saGghapArthivastIrthanAthavapuSo vilepanam // 74 / / mallikAbakulajAtiyUthikAketakAbjazatapatracampakaiH / AdinAthamatha saiSa pUjayAmAsavAsava ivAvanIgataH // 75 / / kaGkaNAGgadakirITakuNDalasvarNadAmabhirayaM sudhAmabhiH / taM vibhUSya jinamasya hastayowstavAn kanakabIjapUrakam // 76 / / dhAmmikaH sa paridhAmanekadhArUpadhAmabhirathAMzukairvyadhAt / yaistrilokavanakalpapAdapaH pallavairiva jino vyarAjata // 77 / / agrato jinapateH sudIpakazreNikAmayamakArayat kRtI / tatprazastimiva yAJjanAkSaraizcaityabhittiSa lilekha tatkSaNAta // 78 / / vIkSya saGghamimamudyataM bhiyA yaH kalirmazakamAtratAmagAt / tadvighAtanakRte'gurucchidAdhUmadhUmamatha sa vyapaJcayat // 79 / / akSatAnatha sa dakSatAnvitaH satphalAni saphalIkRtepsitaH / pakvamannamatha tIrthakRtpuro'Dhaukayacca jalamujjvalAzayaH / / 80|| aSTadhA matiguNairalaGkRtaH so'STadhA madavidhAnavarjitaH / aSTadheti jinapUjanaM vyadhAdaSTadhA'pi nijakarma hiMsitum // 81 // AdinAthajagatIjinAnatha saiSa saGghajanatAsamanvitaH / candanasnapanacarcanArcanaiH koTizo'pi samabhAvayat kramAt // 82 / / tena cInavasanairmahAdhvajaH kalpyate sma jinamandiropari / svargamArga iva dehinAM karaprApya eva divi yo vyarAjata // 83 // prekSaNakSaNamatho vicakSaNastIrthabharturayamagrato vyadhAt / nartakIkucataTannuTanmaNisragmaNiprakarapuJjitAvani // 84 // unnadatpracuratUryamucchalatpuSpavRSTiM calitorucAmaram / vyAdadhe'tha ghanasAravartikArAtrikaM jinapaterasau puraH // 85 // 15 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 64] [vasantavilAsamahAkAvyam // caityavandanavidhi vyadhAdatho devasevakajane'tha satkriyAm / saGghabhUpatiravAritaM tataH satramatra samasUtrayacca saH // 86 / / saGghalokasahitastato mukhodghATanaM vyadhita saGghabhUpatiH / yatra tIrthapatikozavRddhaye koTizo draviNarAzayo'milan // 87 / / AdinAthamatha moktumakSamaH sannidhiM piturivAsya saGgharAT / zeSatIrthapariSadvivandiSAdUyamAnahRdayo vyajijJapat // 88 // AnandAzruvimizranetrayugalo baddhAJjaliH samprati kSiptvA tvatpadapaGkajopari ziraH svAmyekamabhyarthaye / cettvaM bandhurakAraNo'si karuNA cedasti te cetasi svaM vizvaikanamasya deva ! mama taddeyAH punardarzanam // 89 / / itthaM gadgadayA girA prabhupadAnApRcchya vardhApanaM saGgItena kapardinazca purato nirmAya nirmAyadhIH / arthibhyaH sutarAM dhanAni vitaransaGghAdhinAtha svayaM saGghanAtha samaM girerudatarat puNyazriyA'laGkRtaH // 90 // 15 iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye zatruJjayatIrthAdhipayAtrAvarNana nAma dazamaH sargaH // vRddhAyAH kila sampratikSitipateH kIrtizriyaH sAmprataM kIrtizrI: padamAsasAda bhavataH zrIvastupAlAtmaja ! / yA'vApyata digvadhUbhirabhitastArAkSatairakSataiH 20 dUrvApatranibhAGkasaGkulazazisthAlAdupAttairiva // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH // 10 prayANaDhakkAninadopahUtasAmantavargo'yamanargalazrIH / prabhAsatIrthAdhipati culukyamantrI namaskartumatha pratasthe // 1 // DhakkAM nadantIM tarasA nizamya rasAtirekaM tumulaM vitanvan / samaM samantAdapi saGghalokaH prayANakAya praguNo babhUva // 2 / / paryANitAH svarNakhalInavantaH kazAkaraiH sAdibhirAdareNa / dhRtAstadAnIM divamutpatantasturaGgamA jetumivaindramazvam // 3 // vighaTTayantaH kavikAH svadantairbhugnonnataskandhamavAkkRtAsyAH / ko'smAnalaM jetumitIva vakSo nibhAlayanti sma tadA svamazvAH // 4 // hayo'bhirantuM vaDavAmivoccairvalgAdharaM valgu viheSamANaH / tadaMsadezaprahitAgrapAdaH kazcittadA sAdinamAruroha // 5 // turaGgamIheSitamAtmadUre kazcittadAkarNya niruddhakarNaH / hayo valadgrIvamudaJcitAsyo hihIti heSAbhirabhASateva // 6 // kazcittadA'zvo'tizaThaH svavaNThamutplutya paryANakhalInahastam / cakhAda dantaizcaraNairjaghAna drutadrutaM vAtha palAyate sma // 7 // paryANamuplutya madAdagRhNan kazcittadA'kuTyata sAdinA'zvaH / yataH prabhAvArjavameva cAru klezAya lezo'pi kRto madasya / / 8 / / atho kuthodbhAsitapRSThadezA vizAlalohottamasAripIThAH / sindUrapUrAruNakumbhazRGgAH zRGgAritAstatra mahe mahebhAH // 9 // udastahastoparidAnagandhalubdhabhramaddhRGgakulAstadAnIm / virejire mantrinRpAjire te sazrIkarAGkA iva kuJjarendrAH // 10 // valanmukhaM kepi vikUNitAkSaM sAcIkRtAsyaM ca saheSamanye / azvA vyalokanta tadAbhyupetAn ghaNTATaNatkArayujo gajendrAn // 11 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vasantavilAsamahAkAvyam // rebhAM surebhAntikamutprayAtAn vyadhustadebhAsturagAn vilokya / turaGgamA apyagamA bhayeSu saroSaheSaM hihihIti cakruH // 12 // vilambamAnadhvajaveNidaNDAH saccakratADaGkayujo'zvanetrAH / suvaMzanAsAyugabhrUvilAsAH senAmukhAnIva rathA virejuH // 13 / / sphurAsivanto na tadA samIyuH padAtayaH kiM tu mahormayo'mI / pratyakpayodhiprahitAH saphenamInAH samudrAdhipasammukhInAH // 14 // dhanurdharAstatra sacitracApAH suvarNatUNIrayujaH samIyuH / samudramindrAyudhamudvahantaH savidyutastoyadharA ivaite ? // 15 / / vizrAntakAntacchalapInavakSoruhA'pavAhAvalikIlavantaH (?) / nAnAvalIkA dhvajinI suvRddhA sA somatIrthAbhimukhI cacAla // 16 // AkrandinAmapyupari prakAmaM bhArA nyadhIyanta marupriyANAm / mUDhAH mudhA sAhasamutsRjanti tadanyathA naiva yadasti bhAvi // 17 // kramelakAnAM nivahAt suzIghramutthAya dIrghakramamudvirAvI / ArUDhamAtreSvadhipRSThadezeSvathoSTrapAleSu palAyate sma // 18 // ucchUlazIrSAH kalanAdikAMsyatAlasrajo naparanAdipAdAH (?) / nabho likhantaH sahasaiva rAjA.... ............................ // 19 // Aruhya dAserakamutprayAntI dalannitambAkulaveNuyaSTiH / rambhAya yogyAmabhitanvatIti khimer....................||20|| paTTAMzukAcchannasukhAsanAnta:sthiratAvarodhaikavilokanAya / unnamranamrIbhavati sma loko bADhaM nigUDhaM hi camatkaroti / / 21 / / turaGgamAtaGgarathAdhirUDhazcchatrAvalicchannadigantarAlaiH / pratyakSanakSatragaNairamAtyarAjastadArabdhajinendrapUjaH // 22 // uccairathoccaiHzravasaM yathendrasturaGgarAjaM sacivaikarAjaH / paryANitaM ratnakhalInamadhyAruroha nArAyaNavatsvatAya'm // 23 // sadaiva dAnakramavikrameNa vinirjitaH kalpatarustadAnIm / sacchAyamAyUradalAtapatranibhena taM sevitumAjagAma // 24 // nyasyaikamadhiM kaTake tathaikamuddhRtya kezAvalikAvalambI / vaktrAgrajAgraddhRtavalgapANirAsAdayatsAdijanasturaGgAn // 25 / / 15 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH] [67 mAyUrapicchAtapavAraNAlI rarAja devAlayavaijayantyA / AkAzavIthI dalitendranIlavarNA'vatIrNA saha gaGgayeva // 26 / / kazAtrayAghAtamavApya paJcadhArAbhirAmaM turagairvajadbhiH / khurAhatA mardalavannadantI sainyAtibhArAdiva bhU rarAsa // 27|| khAtA khurairmudgabhujAM puro'tha samIkRtA sindhurapAdapAtaiH / rathAGgalekhAbhirilA halApraiH sImantitA kSetramahIva reje // 28 // rathA rathAGgadhvanibhirmahebhA rebhAbhirazvA api heSitena / jano janaiH zabdaparamparAbhiralakSyata kSoNirajo'ndhakAre / / 29 / / suvarNanAgAspadakarNapAzAH pralambaveNIratimagdhavAcaH / dugdhadyutisnigdhadRzotimugdhamukhI: sakhIbhiH kutakAdupetAH // 30 // 10 navoditAmbhodharamadhyadezazampAruco locakarocamAnAH / saurASTratattIrasugoSThakanyA Anandayan dRgvalanAmRtena // 31 // raGgatturaGgakSatabhUmigolapreDholadhUlIdhavalIkRtAzaH / kaizcitprayANaiH sacivAdhinAthaH zrIsomanAthasya puraM jagAma // 32 // vizeSakam // sarasvatIvAridhivIcihastasaJcAritairyasya puraH purasya / 15 parasparAzleSavibhedavadbhizcAmaryamAcaryata phenakUTaiH // 33 // tIrasphuTannIrakadambakena bahi: sadA garjati yatra vArDo / vathaiva somezapinAkino'gre tridhUpavelApaTahaprapaJcaH // 34 // nirgcchdaagcchdnekruupsomeshyaatraalsmaanlokm| dRSTaM tadiSTaM nanu yena tena prabhUtadezA'pi vilokitA bhUH // 35 // 20 somezamArAddhamupAgatena janena nAnAvidhakaSTabhAjA / vilokya paurIvadanAni tarNaM yatraiva yAtrAphalamApyate tat // 36 // candraprabhasyASTamatIrthabharturyaddezanAmandiramindirAyuk / upetya mAmaradaityanAthai niSevyate saMsRtizAtanAya // 37 / / purasya tasyopavanISu bhRtyaiH pradIyamAneSu nivAsakeSu / snAnAya sAmantajanena sAkaM mantrIzvaro'gAt priyamelatIrthe // 38 // sarasvatIsaGgatamacyutazrInivAsamudyattaravAribhImam / gabhIramuccairavilaGghitasvamaryAdamAkrAntadigantadezam // 39 / / 25 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] [vasantavilAsamahAkAvyam // yathAbhilASaM sumanovitIrNavibhUtimAtmAnamivAmburAzim / tatraikSatAmAtyapatiH svayaM tu na grAhazIlo na jaDAzayazca // 40 // yugmam / / taM tIragaM nIranidhiH pramodazAlIva garjana vihasaMzca phenaiH / kallolahastairavilolacittaM mantrIzvaraM mitramivAliliGga // 41 // tatra dvijebhyaH sacivaikaratnaM ratnaistathA harSaparo vavarSa / yathA yathA tairavRthAkarastrIratnAkaro mUrta iva pratItaH // 42 / / athAzvamattebharathAdhirUDhai: sAmantalokaiH paritaH parItaH / digantakukSimbharibhUribherIbhAGkAradhikkAritasindhuzabdaiH // 43 / / tadAgamodAramudeva caityadhvajAbhujAkalpitatANDavaM saH / candraprabhaM nantumanA mahezaM tatpattanaM mantrivaro viveza // 44 // yugmam / / tatra kSaNe saMbhRtabhUribherIbhAGkAramAkarNya purAGganAnAm / vasantavIkSAtRSitekSaNAnAmevaMvidhaM ceSTitamAvirAsa // 45 / / autsukyato hAralatAM nitambe nivezya kaNThe rasanAM ca kAcit / tADaGkamAdhAya kalAcikAyAM karNe punaH kaGkaNamuccakAra // 46 / / kAcittathA kaJcakamekabAhau nivezya nIlaM gajacarmalIlam / sandRzyamANaikakucArddhanArIzvaratvamUhe'dhigatA gavAkSam // 47 // kAcittadAnIM kila bhojayantI zizaM svamAkarNitataryanAdA / hitvA tadAsannabiDAlamekaM kRtvA kaTIre gRhamAruroha // 48 // kAcittadAnIM gRhakarma hitvA plutA cchuTannIvilulatpaTAntA / zvazrUtiraskAravacAMsi pAdamaJjIranAdaistirayAmbabhUva // 49 // aTTAlamArohati kiJca phAlavilolapAdaM lalanAsamUhe / pANindhamatvena babhava bhaGaH parasparaM kAJcanakaGaNAnAma // 50 // bhrUcApamutkSipya kaTAkSabANairvAtAyanasthA sacivaM jaghAna / mAM hanti kAmastadayaM sanAbhistasyeti roSAdiva kApi yoSA // 51 // asau praviSTo hRdi me vasanto niHsRtya mA yAtu kathaJcanApi / itIva kAciddatimuccakAra romAJcakUTotkaTakaNTakaughaiH // 52 // hartuM manaH zrIsacivezvarasya yadaiva kAciccakame tadAsau / smareNa kodaNDakareNa ropai romAJcarUpairabhikIlitaiva // 53 // 15 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [69 10 ekAdazaH sargaH] kAcittadA sAtvikabhAvabhinnA vivRtya kezAn punarAbabandha / prakAzayantI kSaNamUrumUlaM kAciddukUlaM ca tathA cakAra // 54 // ujjRmbhamANA karikumbhatuGgaM stanadvayaM mantriNi darzayantI / karambitodaJcitabAhuvallirbabhaJja gAtrANi ca kAcideva // 55 / / gavAkSabhittau maNinirmitAyAM saGkrAntamUrti sacivAdhinAtham / kAcitkucAbhyAM pulakAJcitAbhyAmapIDayat prItinimIlitAkSI // 56 / / kAcicchalAkAJjanarekhayA zrIvasantapAlaM mukure likhitvA / cucumba romAJcitagaNDabhittirnimIlitonmilitalocanAntA // 57 / / nAryo babhuH sphATikakuTTimAgrasuvarNavAtAyanasanniviSTAH / / AkAzamArgeNa vasantavIkSAgatA iva svarvanitA vimAnaiH // 58 // rUpasthitadhyAnaparAbhirevaM nirUpyamANaH purakAminIbhiH / zrIsomanAthasya pinAkapANeH prAsAdamAsAdayati sma mantrI // 59 / / brahmANDabhANDopamamaNDapazrIratyuccakaiH kiM bahu varNyate yaH / mahItalavyomatalAntarAlapramANadaNDazriyamAdadhAti // 60 // yasmin sadA dhUpaghaTIsamutthadhUmormibhiH sAmbughanAghanAbhe / vidyudbhUmaM bibhrati zAtakumbhakumbhadhvajokSAdhipatoraNAni // 61 // gajendrakumbhAdavatIrya zambhAvupAttabhAvaH saparicchado'pi / pANindhamaM yAtrikadhoraNIbhiramAtyarAjastamatho viveza // 62 / / saddharmaviddharmazilAmupetya daNDapraNAmaM vidadhe praNAmam / gattvA ca garbhAlayamadhyamadhyAliliGga somezvaramaSTamUttim // 63 / / atho tameva snapayan hRdisthaM pramodajairlocanakumbhatoyaiH / paJcAmRtaiH paJcazaraprapaJcajitaM jitAri: snapayAmbabhUva // 64 // karpUrakRSNAgurucandanAdivilepanairvizvaguruM vilipya / vizraM dazagrIvazirodharAtrairamAtyazaGkaH surabhIcakAra // 65 / / anyUnabhaktiH sa varaprasUnavRndena vRndArakandanIyam / vRSAGkamabhyarcya vRSAyamANo'nukUlayAmAsa tato dukUlaiH // 66 // karpUrakRSNAgurudhUpadhUmavIcIbhiruccai racayAJcakAra / tathA ghanAneSa ghanAnazeSazreyovanI saMvavRdhe yathAsya // 67 / / 200 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] [vasantavilAsamahAkAvyam // nAndImanAdInavacittavRttiH sa tANDavaM tANDavitapratApaH / sugItamuccairdalitAvagItaH puraH purAreH prathayAJcakAra // 68 // saMvedyavedI sacivo'nivedyanaivedyamAlAM vimalAntarAtmA / aDhaukayat prauDhaguNaprarUDhakIrtiH puraH kRttibhRtaH kRtI saH // 69 / / akArayaddIpratamapradIpaivirAjivizvArttitamaHpradIpaiH / nIrAjanaM rAjasabhAvataMsaH zrIsomanAthasya yathocitaM saH // 70 / / zrIsomanAthAya suvarNarUpyakUpyasvarUpAH sacivezvareNa / tulApumAMso bahuzo'tulenAdIyanta vismApitavizvalokAH // 71 / / sa dAnapAtreSu sadAnavazrIH zrIdAnavadveSisamAnaveSaH / dAnaM nidAnaM satatotsavAnAM dadau sadaucityavivecanena // 72 // zatruJjayasvAmisamAnabhaktyA candraprabhaM tIrthavibhuM tathA tam / mantrI namaskRtya cacAla tasmAdutkaNThito raivatadaivatAya // 73 // rajastadA sainyapadAbhighAtAdbhinduprapAtAdiva khaM prapede / tato'pi santaptamivArkatApabhAraNe vAriNyudadheH papAta // 4 // dhAvatturaGgAgrapadairamandamAkRSya nItAmiva sannidhAnam / athojjayantAcalarAjabhUmi zrIvastupAladhvajinI jagAma // 75 / / na yAvaduccaiH sacivAMzumAlI vyAlIDhavizvo mahasAbhyupaiti / tAvatpura: sAndhyaghanAghanAbhairaveSTyatAdriH paTamaNDapaughaiH // 26 // itastata:sthApitakekipatrAtapatrabhUdadruvanoparuddhaiH / gurUdarairuccatarai rarAja paryantazailairiva zailarAjaH // 77|| rathAzvamattebhavatI vyatItalaGghayAdhvabhAgA gatilAghavena / upatyakAyAmatha raivatAderiyAya senA sacivezvarasya // 78 / / sainyAya tasmai samupAgatAya tadazvaheSApratizadvaveSA / agIyata svAgatagIrivoccairguhAmukhai raivataparvatena // 79 // tvarAkarAsphAlanasaMjJayAzvAn saMsthApya hokArakRto'zvavArAH / utterurutteritadhAvitebhyastebhyaH parisvedakaNAGkitAsyAH // 80 // 15 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 ekAdazaH sargaH] [71 rathA vyarAjanta vadhUrdharAgrajAgranmukhA dvAri nivAsakAnAm / tUSNIM vitIrNobhayagallahastA ivAtmadhuryokSaviyogaduHkhAt // 81 // uttAryamANe'pi bharAtireke cakranduruccaiH karabhAstadAnIm / vidhIyamAne'pi hite nitAntaM kAntaM vaco hi bruvate na mUDhAH // 82 // babbUlacUlA mRdulopazAkhAH sukhaM lihanto luladoSTamuSTrAH / svairaM viceruH parito mahAdrimuttrAsayanto vanasairabhANi // 83 // nipAyya toyAni mahIruhANAM chAyAsu baddhAH parito mahokSAH / pUtkArighoNAH parivRtya ghAsamudgAlayanti sma sukhaM niSaNNAH // 84 // uttArya paryANakhalInakAni laghUkRtAH pAMzurabhUmikAsu / udvellamAnA luThadaGgakAnIvAzvA vitenuH pratinemizailam // 85 // matpRSThataH svAmijano'vatIrNaH kathaM kathaM naiva vilaGghittA bhUH / ityantarA khedaparA ivAzvAH vitenire bhUmivilokanAni // 86 / / muktazramAH zailanadISu pItAmbhaso'bhiSekAmbukaNAn kirantaH / vaNThairanIyanta kuhatkRtozvAH saGghAdhipAvAsapurovanISu // 87 / / vallISu baddhA haritAni namrIkRtAMsamazvA mudamudvahantaH / pucchaiH prazaMsanta ivollasadbhizvababhuMradantanAdAH (?) // 88 / / tadAsyavaikRtyamudIkSya sadyastrikaM parAvRtya vanAyujeze / kasmiMzcidAmuJcati pAdatAlaM khikhIti kRtvA kapirutpapAta // 89 / / AvarttanAbhyaH smitapadmanetrAzcakrastanADambaramudvahantyaH / ibhairabhujyanta samudrapatnyo balIyasAM vA kimasAdhyamasti // 90 / / garjanta uccaiH suciraM kiranto madAmbu jambAlitadhUlijAlam / gurUdarAdi paritaH karIndrA babhuH payoda iva nIlabhAsaH // 91 / / vaitAlikAH prastutanityakAlakriyApare saGghapatau vasante / anUditAM raivatakAdripAdairbhogAvalI peThurakuNThavAcaH // 92 / / vilokanIyAjani raivatasya gireH pariSvaGgaparaiva tasya / nivAsamAlAdrisabhAsamAnA dRSTyAM prakAzAvadhi bhAsamAnA // 93 / / D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] [vasantavilAsamahAkAvyam // kiM brUmo bahudhA culukyasacivazreSThAnurAgAdiva / prAptaM pRSThata eva pattanamiti bhrAnti samAtanvati / etasmin kaTake gRhopavanikAlakSmIrupAttA vanaiH krIDAparvatatA ca pAdagiribhizcUlAcalAlambibhiH // 94 // 5 iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye prabhAsatIrthAdhipayAtrAvarNanaM nAma ekAdazaH sargaH // saptAmbhodhiSu nAdimalatulAM tanvatsu digmaNDalIdAmoDDAmaritAmarAdrisumahadvaMzAgraraGgAGgaNe / kIrtivaMzanaTIva nRtyati tava zrIvastupAlAtmaja ! prItaH pazyati tAM ca kiM ca gaNanAtIto gaNaH svargiNAm // 10 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH // atha kRtasukRtazzulukyabhartuH sacivazacIpatirunmiSatpramodaH / girivaramupasRtya raivatAkhyaM ruciramamuM cirakAlamAluloke // 1 // aviralasaralapravAlajAlaprasRmarakAntikadambakaitavena / adhibhavajaladhi jvalantamuccairvvalanamivAruNAmaurvanAmadheyam // 2 // kaTakataTazilAnipAtacUrNIbhavadurunirjharazIkarotkareNa / kaliyugamaline nitAntamabhyukSaNamiva bhUmitale'khile kSipantam // 3 // anuvanamalikokilAmayUrairanunadamATibakoTakaGkakokaiH / anusarasi marAlasArasAdyairmukharitamUrjitakUjitaiH samantAt // 4 // jinabalipaTahA'samAnanAdairupari ghanAghanagarjitaizca madhye / madagajarasitairadhazca vAcAlitagaganASTadigantabhUmidezam // 5 // samuditavanavahnidahyamAnAgaruvanadhUmagurUmikAnikAyaiH / / nijavapuravaguNThitapravRSTAmbudazucivastramivopadhUpayantam // 6 // kvacidapi camaraiH kvacicca pUraiH kvacana mRgaiH kvacideva cAcchabhallaiH / kvacidapi kapibhiH kvacidvarAhai: kvacana gajairapi rAjamAnakuJjam // 7 // anupathamuparUDhabhUtazAkhAsukhaviniviSTazukAbhinandyamAnaiH / dizi dizi ca gamAgamapravRttairjinapatiyAtrikadhoraNairupetam // 8 // jinapatimahimaprazAntavairavyasanatayA cirameNacitrakeNa / viSadharanakulena hastisiMhena ca kRtasauhRdamundirautunA ca // 9 // anudizamakRzaprabhAvibhinnAndhatamasavRttibhirauSadhIvitAnaiH / jinapatimabhirAddhamAgatAnAmatabhujAM nivahairivoparuddham // 10 // analasarasavazyadhAtukhanyAJjanaviSapAdapapAdikalpahastaiH / anutaTataTinIguhAnikuJja dizi dizi yogijanairupAsyamAnam // 11 // ekAdazabhiH kulakam // 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 74] [ vasantavilAsamahAkAvyam // dviSAM dadhAno vazamujjayantaM viDambayannanditamujjayantam / utpazyamAno girimujjayantaM zriyA surendrAcalamujjayantam // 12 // zrIvastupAlo jagadekavIraH zrIvastupAlo jagade kavIraH / vaitAlikenAcalasaMstavena vaitAlikenAcalasaMstavena // 13 // yugmam // acala eSa culukyasabhAmaNe ! sakalabhaH sahariH kaTakotkaTaH / sacivabhUpa ! bhavAniva bhAsate sakalabhaH sahariH kaTakotkaTaH ||14|| vibhAti kailAsa ivezvareNa zivAGgabhAjA vRSabhAsitena / zrIneminAthena kRtAdhivAsa: zivAGgabhAjA vRSabhAsitena // 15 // ayamudaJcati sindhurasaGgatairvidulakairadhisindhurasaM gataiH / vanacaraiH sukhasArasakhaJjanairadhirato'pi ca sArasakhaJjanaiH // 16 // asmin gaNaH kesariNAmahiMsraH kRzo darIsaGgamalAlasAnAm / prabhAvato yogamahAdhanAnAM kRzodarIsaGgamalA'lasAnAm // 17 // ayamitaH kaladhautazikhAvalairadhigataH kalakekizikhAvalaiH / anusaraH pRthukairavazobhitaH karivadhUpRthukairavazobhitaH // 18 // labheta dantAbhibhavAn vidhuM tudanvidhuntudaH sphATikazRGgasaGgatam / na jAtu jAyeta zitirvibhAvarI vibhAvarIyodRSadIha bhUdhare ||19|| munisaMhatiH sakaruNA karuNAdikavRkSapuSpasurabhiH surabhiH / iha sarvataH sakamalA kamalAkarasantatirvikasitAsitA ||20|| ayaM nikuJjAni bibhartti pApahantApsarovibhramarocitAni / hantApsarovibhramarocitAni zRGgANi zRGgArayate ca zailaH ||21|| iha khecaravRndamudAramate suratena nadISu mudA ramate / adhipaGkajasaMhati sA rasikA na hi vallabhamujjhati sArasikA // 22 // suvarNasaMbhArabhRto nameruvanItalakrIDitapUrvaviSNoH / etasya sAdharmyamupaiti so'pi suvarNasaMbhArabhRto na meruH ||23|| atra saMphullanIpAvanIpAvanI valguveNIlatAbhAsitA bhAsitA / vallakIvAdane bandhurA bandhurA dRzyate cedaho kinnarI kinnarI ||24|| asmin ghanAH zyAmalatAsukAntA latAsu kAntAsahitAH surebhAH / hitAH surebhAH susamIrayantaH samIrayantaH satataM gatAni // 25 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH] [75 nanu vanarAjI rAjati mantrinnatipRthulakucA mRdulavalIkA / divyastrINAmapi tatirasminnatipRthulakucA mRdulavalIkA // 26 // paryAyasaGkocavikAzavadbhiH sUryenduvaMzyairaravindavRndaiH / ihoccakairatnataTAMzubhinnadhvAnte'numIyeta dinatriyAmA // 27 // bhramarahitavikacasumanomunibhirvinikAmamayamito nUnam / bhramarahitavikacasumanomunibhivinikAmamayamito'nUnam // 28 // sphATikazRGgavyavahitamUrtikaraTighaTAmupalakSya............laH / ................sapadi mRgendro'muSmin patati vilakSyaH // 29 // vanAnyamuSmin parito vibhAnti sadAnadantIndravazAkulAni / caityAni ca prekSaNakotsavena sadA nadantIndravazAkulAni // 30 // iha nadamAlA vahati manohatikarataravAriruhANi / nanu saciveza ! yazAMsi bhavAniva karataravAriruhANi // 31 // atrasthAyI bhavatu mude vo nemI devo nemI ratipatimanyudhvaMsI / manyudhvaMsIva guNanikAye gaurIkAye gaurIva sati nikAmaM yasya // 32 // zrInemicaityamabhitaH surasadmavAraistArairudAratarazuktibhavAnukAraiH / 15 ApUritAkhilanatonnatazRGgadeza: pRthvIvadhUmukuTatAmayameti zailaH // 33 // kaNThekAlaH sAmbubhiH zeSabhAge bhasmoddhUlI vyambubhizcAmbuvAhaiH / zIrSapreDadvallarIbhirjaTAvAn sAkSAdagre te girIzo girIzaH // 34 // tanvate dhavalatAbhRtaH sphuraccitrakAH prabalabhIprapaJcinaH / mattavAraNamanoharA girerasya pAdagirayo gRhAyitam // 35 // iha vividhamaNIprakAzagauNIkRtazucirociradhityakAvanISu / viharati haridazva eSa zAkhAmRga iva kevalapiGgalAMzulomA // 36 // snigdhAJjanadyutibhRtaH kanakAvadAtaM tejontarA kalayataH pratigarjatazca / asyAmbudasya ca parikSarataH payAMsi prekSAparaH paramaho yadi vAyureva // 37 // zlathayati na yadAsmin khecarI mAnamudrAM mRdulapadavilAsaMbodhitA kokilaabhiH| 25 kupita iva tadAnIM bhApayan garjanAdairnayati niyatametAM bhartRkaNThaM payodaH // 38 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] [vasantavilAsamahAkAvyam // atra rAtrimarudeNacakSuSAM stenavaddharati mAnasampadam / sAgasi priyatame karotyaho tena baddharati mAnasaM padam // 39 // prAlambavAniva nipAtiSu nirjhareSu koTIravAniva jine zirasi pratiSThe / astaM vidhAvudayamaMzamati prayAti tADaGkavAniva virAjati zailarAjaH // 40 // svardaNDAnvitamamarApagAdukUlaM dikputrIkalitamuDuvrajAvacUlam / / etasya kSitidharanAyakasya mUrti vyomedaM zrayati mahAtapatralIlAm // 41 // nAgArjunenArjunazaktinA dRSanmayo mahAnatra dazAramaNDapaH / kIrNo'sti sAkaM pazuvATavedikaikastambhasaudhAmbukhalUrikAdibhiH // 42 // rAjImatIpANinipIDanodyame vilokya bhojyArthamupAhatAn pazUn / saMsAraniviNNamanA jinAdhipaH zivaikasopAnamivainamAsadat // 43 / / iha prasUnairRtavo nirantaraM SaDapyupAsti racayanti neminaH / paryAyavRttirna matA manISimAM dharmArjane zrIriyamitvarI yataH // 44 / / zrIneminAthasya jagattrayIzituH sevAsu hevAkitacittavRttibhiH / upatyakAmuSya narairnirantaraM nicIyate kiJca surairadhityakA // 45 / / bhAvaprapAtivarakokanadAnvito'yaM bhAvaprapAtivarakokanadAnvito'yam / deva ! kSamAdharasamAna ! mahAgirIza ! devakSamAdharasamAnamahAgirIzaH // 46 / / zrInemiH karNadhAraH pravahaNati bhavAmbhonidhau parvato'yaM kUpAH zRGgANi zAmbAdikasuralayanIpaJjarI bandhurUpAH / atrAritrAvalItvaM satatamubhayataH zAkhinAmullasantyaH zAkhAH pASANasandhiprakarabhavamarutkampyamAnAH zrayante // 47 / / kailAsasya yathAlakA'calapaterasyopakaNThAvanau muktAjAlavizAlasAlavalayaM devAnujaH svAkhyayA / tejaHpAlapuraM puraM viracayAJcakre yadantaHsthitaM caityaM pArzvajinasya nAyakamaNiprAgalbhyamabhyasyati // 48 // tIre'syaiva kumAradevijananIzreyaH kRte'kArayat kAsAraM sukRtaikasAra ! bhavataH zreyAn sa evAnujaH / yadvArINi nipIya paGkajarajohArINi dhunvan ziraH zlAghAM saGghajanaH karoti mudito yasyAdito janmanaH // 49 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH] [77 ityevaM bata raivatakSitidharavyAvarNanApaddhatau tejaHpAlapuraprathAmavitathAmAkarNya vaitAlikAt / prItAtmA gurusaGghalokasahito gatvAtra mantrIzvaraH zrIvAmeyajinArcayaM viracayAJcakre'tizakraH zriyA // 50 // iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye 5 raivatakagirivarNanaM nAma dvAdazaH sargaH // AdhAra: pannagAnAM patiravanidharagrAmaNIreSa madhye prAcyapratyakpayodhI sicayaparicayaH kaNTakazcandralokaH / AsyaM ca svargalokastridazapurasaridvIcayaH pallavAH zrImantrIndo vastupAlAtmaja ! tava yazasaH pUrNakumbhasya pazya // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 trayodazaH sargaH // athAditIrthezamupatyakApurIvataMsamabhyarcya vasantasaJjJitaH / saGghAdhinAtho gurusaGghasaMyutastaM raivataM parvatamAruroha saH // 1 // girIndramArUDhavato'sya sAnuSu sthitA dadatyo'liravaiH kilAziSaH / zAkhAbhujollAsitapallavAJcalairniruJcchanAnIva latA vinire // 2 // saGghezitA nemijinezitustataH prAsAdamAsAdayati sma sAdaraH / balena yaH ketukareNa kalmaSacchidArthamAkArayatIva dehinaH // 3 // tasminnasau saGghayuto jinezvaraM zrIneminAmAnamamAnamAnasaH / vilokya kekIva puro navAmbudaM bheje mudaM bASpakadambitekSaNaH // 4 // mahItalottaMsitamaulimaNDalastato jinAkhaNDalamenamAdRtaH / praNamya samyakkavitAguNaH kRtI sa devadaityastutamastavaditi // 5 // tubhyaM mahAnandasarojabhAsvate pAretamoyogivilokitAtmane / zrIneminAtha ! smaradarpadAriNe traidhaM trikAlaikavide namo namaH // 6 // stutveti tIrthaGkaramAkaro dhiyAmayaM nayajJo gurubhiH samanvitaH / samAhito nirmitacaityavandanaH snAtrakramaM kartumadhAdupakramam // 7 // payojaghaNTApaTahorujhallarImRdaGgabherIvabhaGgisaGgini / suzrAvikAmaGgalagItiDambare girergarIyaH zikhareSu mUrcchati // 8 // sukSIramukhyairamRtairyathAkramaM karpUramukhyairapi saiSa paJcabhiH / asisnapattIrthapatiM samanvitaH suzrAvakaiH kAJcanakumbhapANibhiH ||9|| yugmam // gajendrakuNDAmbubhRtairmaharddhibhiH kumbhaiH karAmbhojasalIlanAmitaiH / tato'pi jAyApatayo nirantaraM jinezvaraM te snapayAmbabhUvire // 10 // AtmAnukUlaprakRtiH kRtAdaro dukUlapANiH parameziturvapuH / nyamArjayat saGghapatiH samAhito janmAbhiSeke marutAmivezvaraH // 11 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 trayodazaH sargaH] [79 kastUrikAcandrasucandanadravaiH kakkolakRSNAgurupaGkamizritaiH / kRtAsyakozaH savikozamuttato lilepa tIrthezamalepamAnasaH // 12 // mahaddhibhirbhaktisamiddhavAsanastaistaiH samastainasi khaNDanAparaH / apUjayat pUjitakarmakarmaTha: pUjAprakarairjagadIzamaSTabhiH // 13 // udaMzuratnAGkurabhaktibhAsibhirvibhUSaNaistena vibhUSito vibhuH / zrIneminAtho'sitadehadIdhitiH samullasadvidyudivAmbudo vyabhAt // 14 // anekavarNaiH zitikAntibhirmahAn mahAMzukaistena jinezvaro'rcitaH / bhAti sma sAndhyairayameva parvato vanopavItaH parito ghanairiva // 15 / / mahAdhvajo'rAjata rAjataprabhaiH paTTAMzukaistena jinAlayopari / vinirmito nirmitapApaniSkRtirgAGgapravAho himavagirAviva // 16 // saGghAdhipaH sarvajanaiH samaM tataH samantataH snAtravilepanArcanaiH / sambhAvya bhavyo'yamavandata kramAdataH kramAMstajjagatIgatArhatAm // 17 // guroH kramAgropagataH zamikriyAgurorayaM pUritavizvavAJchitaH / prekSyAM purastIrthapateH surAsuraprekSyAM tataH kArayati sma saGghayuk // 18 // ayaM tato maGgalatUryamaNDalapratisvanatrAsitaduryugasmayaH / prabhoH purastAddhanasAradIpakairArAtrikaM yAtrikasattamo vyadhAt // 19 // vidhAya dhImAnatha caityavandanAM gurUpadezaM ca nizamya bhAvataH / tatra kSaNAdeva sa devasevakavrajeSu satkAramakArayat kRtI // 20 // athAmbikAlokanasAmbasAnuSu pradyumnazRGgepyadhiruhya saGghayuk / samAhitaH snAtravilepanArcanaprekSyAdikaM sarvamasAvasAdhayat // 21 / / avAritaM satramasUtrayat tatastatrAbhitastrAsitakalmaSodayaH / prIto yadAlokata eva gAthakapratisvanairasya jagau yazo nagaH // 22 // nisargato durgatisausthyapATanakSamaM mukhodghATanaparva sarvathA / cakAra saGghana samaM jineziturvikAsalakSmIratha kozavRddhaye // 23 / / rAjImatI yatra satI sutIvrato vairAgyataH svAbharaNAnyacUrNayat / / tanmRttikApiNDamathAtmavezno devAlaye pUjayituM jano'grahIt // 24 // yadujjayantAcalacUlikAgataH zrIvastupAlo nikaTapravartini / svanAma candre likhati sma nAma taccihnApadezAdavalokyate janaiH // 25 // 15 20 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 80] [vasantavilAsamahAkAvyam // athoccakairgadgadavAgudazrudRgyugaH punadarzanadAnayAJcayA / kathaJcidApRcchaya sa tIrthapArthivaM gireH samaM saGghajanairavAtarat // 26 // panthAH zivaH syAt tava gacchato nijAM purIM punardarzanametadastviti / zrInemizailo'mbudagarjibhASayA vasantapAlaM samabhASataiva saH // 27 // samuttaransaGghajano'tikautukI gireH kaSAzmapratimeSu sAnuSu / lilekha hemormikayA prakAzinI yAtrAprazasti nijanAmacihnitAm / / 28 / / nIrandhrazailadrumamaNDalItalaprayAyinaM taM jinayAtrikavrajam / pasparza pAdairna tamopahArakRnmahA mahApApabhayAdivAryamA // 29 / / phalAni kAzcitkusumAni kAzciddumAvalInAM kisalAni kA api / vicitya tajjJAnatikautukena tannAmAnyapRcchan pathi saGghabAlikAH // 30 // svAdhInabhaktiH phalapuSpapallavazrIrasti yUyaM vijihIta naH katham / itIva kUjatpikanAdinI nagadrumAvalI saGghajanAnabhASata // 31 // sA pAvanI nemijinendraparvatAduttIrya pUrvAbhimukhI prayAyinI / bhUripravAhA pathi saGghadhoraNI reje himAdreriva jagukanyakA // 32 / / para:sahasrA yatayaH paraHzatAH gaNezitAra: kimu vA bravImahi / vasantasaGke jinadarzanAtmanAM ko veda saGkhyAmapi kovidAgraNI // 33 / / suvAsinIsaMhaticArucarcarIgAnopahUtAH pathi saGghamanvaguH / yathA tathA tatrasureNapaGktayo nAsIradAserakanAdabhISitAH // 34 // eke samAkarNya sucAruca-rIgItAni saGghAnugamaM vitenire / eke punastatpratizabdamohitA mRgAstadAnIM girirAjamabhyayuH // 35 / / vasantanAmAkSaravanti carcarIgItAni tatkAlamadhItya parvataH / pratisvanaistatparipATidAnato vanecarINAM gurutAmazizriyat // 36 / / pulindrakANAM yugalAni parvataprasthoparisthAni pathi prasRtvaram / vyAlokayan saGghamimaM kimityaho hIhIti bhASINi bhayAt parasparam // 37 / / ayaM kimindraH kimu vA divAkaro nizAkaro vA kusumAkaro'pi vA / vasantapAlaM kRtavismayA iti vyalokayan vartmani vanyadevatAH // 38 // puro nadanmaGgalatUryamaNDalapratisvanaiH zailaguhAviniHsRtAH / dRSadvikIrNA iva tatprabhAvataH saGkha na siMhAH pathi yAntamApatan // 39 / / 15 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH ] [ 81 vasantanAmnaH kila saGghabhUbhRtaH pratApasampadgalitoruvikramaH / upadravaM coragaNazcakAra na prasahya saGghe girimArgavartini // 40 // nIrandhrazAkhAvitatAvanIruhAmadhaH prayAntaM nijadhAma lIlayA / tatApa saGghaM nijatApasampadA vasantabhItyeva divAkaro'pi na // 41 // vIGjogravAmIvRSavAhavAhanakSuNNAvanIto'nilanItamambare / rajaH sanA saGghajamAtapatratAM babhAra caNDAMzukaroparodhakRt // 42 // grAmAkaradroNamaDambapattanAnyanekazaH saGghavRSo vilaGghya saH / samastasaGkhena samanvitaH samAyayau pure gUrjaranirjarezituH ||43|| pratyAlayaM dvArabhRtorutoraNaM pratyaTTamuTTaGkitacAruketanam / tadAgame tatprativIthikuGkumacchaTottaraM paurajanaH puraM vyadhAt // 44 // indraH sahopendra iva smaro yathA samAdhavo bhAnurivAruNAnvitaH / satejapAlaH pratipannabandhutAprasAdasampAditasammadastataH // 45 // tasyAyayau sammukhamullasanmukhaprabhAparAbhUtavibhAvarIvibhuH / zrIvIrapUrvo dhavalaH kSitIzvaraH senArajonazvaradigvyavasthitiH // 46 // yugmam // uttIrya saGghAdhipatisturaGgamAdamuSya yAvatkurute namaskRtim / tAvatprasAdollasitena bhUbhujA dRDhaM bhujAbhyAmupagUDha eva saH // 47 // zrItejapAlaH pramadAzrupUritekSaNaH kSaNAdagrajamenamAnamat / zrIvastupAlaH parirabhya taM punazcacumba maulau vikastanUruhaH // 48 // jAtIyasaujanyajuSaH parasparaM nAryastadAnIM parirebhire'bhitaH / ghaTonnataiH saGghaTitetaretarastanaiH sudUraM vinivAritodarA: // 49 // culukyavaMzArNavapUrNacandramAH prAgvATagotrAmbudhikairavaM tataH / vasantapAlaM samuvAca vAcayA nRpaH sudhAsArasamAnasArayA // 50 // tIrtheSu nirvighnamayi ! svakAmyayA vidhAya yAtrAM samupAgato bhavAn / ayIdamArogyatamaM vapustava zrIsaGghalokena samaM samantataH // 51 // ayi ! kvacidvartmani tIrthabhUbhRtAmayaM na cauraizcaraTairupadrutaH / na zvApadaiH siddhipadaiSiNastava zrIsaGghasaGghAtajano mahAmate ! // 52 // ayi prasannAstvayi tIrthadevatAH sarvepyajAyanta nivedyatAmadaH / itIrite vIranRpeNa sAdaraM vasantapAlastviti vAcamUcivAn // 53 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof 5 10 15 20 25 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] [vasantavilAsamahAkAvyam // tIrtheSu yAtrAmadhisUtrya sarvato nirvighnakAmo yadihAhamAgamam / tatte vibho ! zazvadayaM zubhodayI padaprasAdaprasaro vijRmbhate // 54 / / caurA hatA vartmani tIrthabhUbhRtAM kuryuH kathaM saGghajaneSu vaizasam / yasmAdamuSmistava deva ! zAsane vijRmbhamANe yadi santi te zrutau // 55 / / prasattibhAjo mayi tIrthadevatA batAtra sarve'pyabhavan kathaM na hi / yadevamabhyAgamanAbhibhASaNapravRttimetAM tvamasUtrayaH prabho ! // 56 / / paraM ca yatpuNyamupAjitaM mayA somezadAmodaramukhyayAtrayA / tanmAGgalikyIkRtameva deva ! te susvAmine duSpratikAra ! sarvathA // 57 / / zrutveti saGghAdhipatergarIyasImasau giraM tena puraskRtastataH / abhyetya devAlayadevadaivataM nanAma rAjA mudito yathAvidhi / / 58 / / saGghAdhinAthaH suranAthasannibhaM vibhuM bhuvastaM bhuvanaikabhUSaNaH / pradhAnavastrAbharaNairanekadhA saMskRtya saudhAya sudhIya'sarjayat // 59 // gurUpadiSTe'hani saGghanAyakaH snAto yutaH saGghajanairanekazaH / RddhyA mahatyA praviveza tatpuraM purandhrinIrandhrasamUhavIkSitaH // 60 / / pUjA vizeSAt savizeSamAnasastatAna sa zrIjinarAjavezmasu / dadau ca vAJchAdhikamarthinAmaho dAnaM svakAmAniva kalpapAdapaH // 61 / / zRGgArabhArAlasagAtrayaSTayaH purAGganAH puSkalarUpasampadaH / tamaGgaM vardhApayituM tadAlaye tadAvizannakSatapAtrapANayaH // 62 // tadAjJayA tajjJajanAbhisambhRtastanmandire mandarazailasampadi / vidhAtumuccairatha devabhojanaM babhUva bhUyAnabhitopyupakramaH // 63 / / muktAvacUlAJcitacArupadmakAnvitA vyatADyanta vitAnapaGktayaH / tasminnibaddhAH kadalIbhiruccakaiH sAkaM ca mAkandakatoraNasrajaH // 64 // kastUrikAkuGkumamaNDalAvalIvirAjitAyAM maNikuTTimAvanau / tatra vyadhIyanta vidhUsrakAntayo muktAkaNaiH svastikarAjarAjayaH // 65 / / 25 babhUva pakvAnnamanekadhaikataH savyaJjanA'smin rasavatyathAnyataH / tAmbUlapuSpAdirupaskarastathaikato'nyatazcAMzukasaMcayo mahAn // 66 // atha prakAmaM pratilAbhitavrativrajo'tha sAdhipatiryathAvidhi / nimantrya bhaktyAdarapUrvamaJjasA mahAyazAH saGghajanAnabhojayat // 67 / / 20 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH] [83 abhyarcayAmAsa ca puSpadAmabhiH zrIkhaNDatAmbUlasadaMzakairapi / sa vastrapUjAM gurubhaktibhAsito gurUpadezAd dyutimAnapi vyadhAt / / 68 / / anekamitradvijarAjasanmunizreNIgurubhyaH kavimaNDalAya ca / zrIvastupAlo bahudhA tadAmbaraM vizrANayan vizvasRjo vyaziSyata // 69 // pratyekamuccairanuyAnapUrvakaM sammAnya sammAnya kRtAJjaliH kRtI / tAMstAMzca saGghAnatha saGghapArthivo nijaM nijaM dezamabhi vyasarjayat // 70|| nijAnujaskandhanivezitaM purA sa prAjyasAmrAjyadhurAMzamAtmanaH / zrIvastupAlaH punareva lIlayA dadhre bhuvo bhAramivAdizUkaraH // 71 / / bhUbhAraM dadhatazca gUrjarapatestasyopadhuryo mahAmantrI buddhiniyantritArinivaha: zrIvastupAlaH kRtI / rAjyaM prAjyamayaM parAkramamayaM tyAgaikalIlAmayaM dharmoddhAramayaM sadA nayamayaM pAti sma sampanmayam // 72 // iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye raivatakayAtrAvarNanaM nAma trayodazaH sargaH // tvacaM kecit kecit palalamapare'sthIni rabhasAdasUnapyAtmAyAnahaha ! dadire ke'pi kRtinaH / priyAM prANebhyo'pi kvacidapi jayanta ! kSititale mahAtmannathibhyastvamiva na hi ko'pi zriyamadAt // 15 . . . D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH // dharmaH zarmanibandhanaM tanumatAM dharmaH kukarmadrumaploSe tatkSaNamAzuzukSaNiriti zrutvA gurUNAM giraH / tattasya sthitaye vasantasacivaH pRthvyAmathAkArayaddharmasthAnatatiM pureSu giriSu grAmeSvaraNyeSu ca // 1 // pratyadri pratipattanaM pratipuraM zrIvastupAlaH kRtI dharmasthAnaparamparAM yadakarot tadyuktamUhAmahe / yenaitaddhvajahastasATakamarudvIciM vinA kaH kSamastatkIrterbhuvanabhramazramamapAkartuM samantAdapi // 2 // AzArAjasute'tra duryugamahAkalpe samujjRmbhite maryAdAmavadhUya kIrtijaladhiH kSoNImudaplAvayat / tattatkAritacArucaityapaTalIcaJcatpatAkApaTavyUhavyAjavapuH piparti gaganAbhogaM yadurmivrajaH // 3 // nAsInnAsti na vA bhaviSyati bhuvi brahman vasanto yathA tvadvijJAnazilAkikA yadi pumAneSNoyame......nagham (?) / ityAkhyAtumivaitadAhitamahAprAsAdamAlAmiSAdaGgalyo'tra suparvarAjikalitAH digbhiH samuttambhitAH // 4 // puSpodyAnagaNaH sa ko'pi sakalakSmApatralekhAyitastattatkAritacaityapUjanakRte mantrIndunA yaH sAkSAdaraghaTTabhAGakatibharairbherIjayodoSiNIruccairvAdayatIva tIrthamahasAnenaiva bhagne kalau // 5 // tattattIrthapathaprasRtvarajanaproddAmakhedacchidAlaGkarmINapayAMsi mantrimukuTa: so'yaM sarAMsi vyadhAt / yatrAmbhojavanIvanIpakamaho mattAlinAM peTakaM prodagaJjatpaTa gAyatIva tagarazvetaM yadIyaM yazaH // 6 / / 25 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdaza: sarga: ] tAstAH pauSadhazAlikAH pratipuraM tenaiva mantrIndunA'kAryantAdbhutadhAmadhArmikadRzAM sauhityasampatkRtaH / nityaM yAsu yativrajo vivRjinaH siddhAntapAThAmRtaistatpuNyadrumasecanavyatikareSUdyAnapAlIyati // 7 // tAstA brahmapurIH purandarapurIgItodayaH satkriyAdhAraH kArayati sma bhasmitakaliH zrIvastupAlaH kRtI / yAsAmambaralambisaudhavalabhIvizrAntamUrtiHkSaNaM yasmai svastikaroti so'pi mudito devaH patiryajvanAm // 8 // mantrInduH karuNAparaH pratipuraM pratyadritIrthaM pratigrAmaM cApratimaH pratisthalamayaM tattatpratiprAntaram / ambhaHsatramasUtrayajjitasudhAsAraM yadIyaM payaH pAyampAyamamuSya gAyati yazo vIthISu pAntho janaH // 9 // kiM brUmaH zramaniHsahA vayamamI zrIvastupAlo'vanau dharmasthAnaparamparAM vyadhita yAmujjAsitArivrajaH / tAmAkhyAtumapi kSamA na kavayo vyomnIva tArAvalImekenaiva dinena ye kavayituM zaktAH prabandhAnapi // 10 // cetazcitrapaTe'nubhAvalikhitaM tatkAlameNIdRzaH kasyAzcit pratirUpamasya dhiSaNAdRggocaraM tanvatI / ekasmin samaye sametya palitavyAjena tatkarNayorAcakhyau suvicakSaNA kila jaretyAhantrikA dUtikA // 11 // tvaM vizve'tra vivekavAnasi pazuH kAmArjunI sA punastvaM durbhedabhido dhiyaH padamasi grAvA tu cintAmaNiH / tvaM cidrUpaziromaNiH paramacidrUpaH sa kalpadrumastanmantrIzavadAnya ! kaH kila bhavettulyo vadAnyastava // 12 // zrImantrI vasantapAla ! bhavataH prauDhapratApAnalajvAlAbhirjaladhAvagAdhasalile'pyasmin bhRzaM zuSyati / AdAsyan bhuvanopakArakaraNe nIrANi meghAH kuto dAnin ! dAnajalairamuM yadi bhavAnnApUrayiSyat punaH ||13|| D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof [ 85 5 10 15 20 25 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 86] [vasantavilAsamahAkAvyam // atyarthaM tava dAnapAtratataye bhUdAnalIlAyitaM zrutvA saMsadi gIyamAnamuragIvRndena vairocanaH / kRSNe'bhyarthini tAdRzIM mitapadakSmAdAnitAmAtmanaH smAraMsmAramudArazekharahiyA nyaJcanmukho mlAyati // 14 // phullatkairavabhairavaprahasitazvetaM tvadIyaM yazaH zrutvA svarnagarInarendrasadasi zrIdharmadevAGgajA / nAmnA sadgatirudgatAnyapuruSadveSA kimAcakSyate deva ! tvayyanurAgiNIcchati dizAmIzAnna kIzAniva // 15 / / kAGkSantI bhavataH karagrahamiyaM dveSTIndumapyanvahaM tvaddoHzleSamanA na hAramapi sA kaNThe samAlambate / sA te sUktiSu sAdarA na kurute vINAkvaNe'pi zruti tvadvakSaHzayanArthinI subhaga ! sA zete na tUlISvapi // 16 // deva ! tvadviraholbaNA raNaraNAnAbibhratI bibhyatI candrAdyAti sakhIrapAsya bhavanotsaGge kuraGgekSaNA / tatrApi smitaratnabhittiSu nijAsyendupraticchandakAt trastA tvanmanasi praveSTumabalA sA kevalaM roditi // 17 / / taduHkhAni tadIyamAtari muhuH zraddhAbhidhAyAM bhRzaM jJIpsyantyAmatha vipralambhataralA pIyUSayAJcApade mAtaH pAyaya vastupAlamiti vAkprAnte'nimeSAkSatAM nindantI hRdi sA pAnatamukhI niHzvasya mohaM gatA // 18 // kroDIkRtya nijAGgajAmatha jagau zraddhApi mA khidyathA vatse ! sarvamataH paraM drutamabhipretaM kariSyAmi te / ityetAmanuzAsya kAntavacanairekAntametyAtmanaH kAntAya svasutAkathAmakathayaddharmAya zarmAtmane / 19 / / dharmo'pIti nizamya ramyacaritaprIto jagAda priye ! strItvAtItamatiH sutA kRtavatI sthAne'nurAgaM tava / gaNyaH puNyavatAmayaM dhuri dharA'nenaiva ratnaprasUH zlAghyo'sau mahatAmayaM gaNamayaH zrIvastapAlo yataH // 20 // 15 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdaza: sarga: ] nAste sUryarathasya cakramaparaM tAladhvajasyApyaho nAnyatkuNDalamasti hastivadanasyApyasti nAnyo radaH / dharmasyApi na cAparo'sti caraNa: kiM nirmitaM dhiGmayetyantaH sIdati varNitaH kavijanairanyopakArIti yaH // 21 // zrIzatruJjaya-raivatAdiSu mahAtIrtheSu puNyAtmanA yenAsUtryata vistRtena mahasA zrIsaGghayAtrAmahaH / yatrAjAyata cArukUbaricamUcItkAramantrAkSarairakSuNNaH kalikAlakAlabhujagatrAsAya pAMzUtkaraH // 22 // bhUmInduH sagaraH praphullatagarasragdAmarAmaprathaH zrIrAmo'pi yudhiSThiro'pi ca zilAdityastathA jAvaDiH / mantrI vAgbhaTadeva ityabhihitAH zatruJjayoddhAriNasteSAmaJcalatAmiyeSa sukRtI yaH sadguNAlaGkRtaH // 23 // jIrNAnuddhatA navAn racayatA devAlayAMstanvatA yenAnUpanipAnakUpasarasIsatraprapA bhUrizaH / bhUpIThe paribhUya duryugakalAmullAsitaM manmahastasmai samprati pAritoSikamahaM dAsye sutAM sadgatim // 24 // kiJcaitatpratirUpadarzanavazAdasmAnimAM karhicit yAcetaiSa vizeSatastaducitaM putripitRRNAM tu naH / ityAlocya tayA samaM dayitayA dharmeNa dhImannahaM tvatpArzve prahitAsmi tatpratikRtiM caitAM bhavAnIkSatAm // 25 // saMdiSTaM bhavatazca kiJcana tayA yattvaM mayAsi zrutaH kIrttestAM ca bhavAnavAkiradaho nirdhUtadoSAmapi / kAmo hanti janaM tvadekazaraNaM tvaM kAmahantA'vano yadyetad dvitayaM tathApi hi mama tvayyeva lInaM manaH // 26 // zrutvetthaM sakalaM kalaGkavikalaprajJAlatAmaNDito mantrI pallavitaH prarUDhapulakaiH punnAgazAkhIva saH / tatsandezagirA kuTIkuTilayAkRSTaM jarAyoSayA vizrAntaM sumanobharaM pratikRtAvAtenivAn sadgateH // 27 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof [ 87 5 10 15 20 25 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 88 ] [ vasantavilAsamahAkAvyam // darzandarzamimAmanyalalanArUpAM tadIyaspRhAsaJjAtajvaraDambaraH paramayaM rAjye'pi vairAgyavAn / zayyAyAM kSaNataH kSaNAdupavane krIDAsarasyAM kSaNAdvidvatparSadi ca kSaNAdupavizan bheje ratiM na kvacit ||28|| pAtrebhyaH svayameva dakSiNakareNAdatta lakSmImiyaM saMvarddhata vivarddhatAM sthitiriyaM tatrAsti citraM na me / etat kiM punarAtmanaiva sujanairAcchidyamAno'pyasau mantrIzasya bhRzAyate sma nibhRtaM dehe'sya dAhajvaraH ||29|| zrIkhaNDadravasecanairalamalaM kelIdalodvIjanaiH puSpassrastarakairalaM puTakinIpatrAJchanairapyalam / zaityaM sadgatisaGgamAmRtamRte me kalpate nAparairityAha jvaradAhayukparijanaM zrIvastupAlo 'nvaham // 30 // jhampAM kuntazate sRjAmi nizite vArddheragAdhe jale vA majjAmi vizAmi bhISaNarucAvahnAya vahnAvatha / kurve bhairavapAtamugramathavA tanve tapaH sAmprataM yAJcAdainyamRte yadi kvacidapi prApyeta dharmAtmajA ||31|| dharmo dAsyati yAcitAM nijasutAM tvAmeSa mahyaM priye yAJcAmugdhamanA janaH punarayaM tasminnapi svAmini / tvaM prANAnamarIti mAmapi vinA dhartuM kSamA tvAmRte manye'haM tu na hanta cakramithunAdapyAvayodhigdazAm // 32 // rogAtaGkatayA tayA bahuvidhaM talpe raTanto na ke nIyante yamakiGkaraiH parijanAdAkRSya vadhyAjavat / diSTayAhaM tvadhiruhya sambhRtajaye zatruJjaye jIvitaM moktA saMprati sadgate tavakRte dAhajvarAdgatvaram // 33 // ityUhaM sacivezvarasya kalayan dharmAntikaM yAtavAnAyurbandha iti zruto ghaTayituM tatkAryamasyAnugaH / bhaktaH zaktiparaH kRtI parahitasraSTAtisRSTArthatApAtraM bhRtyajano'sti yasya hi sa kiM kvApIpsite sIdati // 34 // D:\chandan/new/bsnta / pm 5 \ 3rd proof Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [89 caturdazaH sargaH] AyurbandhaviziSTatApramuditaH zrIvastupAlaM tathA netuM sadgatipANipIDanakRte nirNIya lagnAdikam / sadbodhaM prajighAya martyabhuvane dharmaH svadauvArikaM so'pyabhyetya jagau sagauravamamuM dhairyAsanastho'ntike // 35 // jAtAH ke na bhavanti ke na bhuvane ke no bhaviSyanti ca zrImantrIzvara ! tAvakastu mahimA na kvApi saMdRzyate / yasmAdvizvazubhaH pradAtumacirAd dharmaH sutAM sadgatiM zrIzatruJjayazailamaulivalaye tvAmAhvayatyaJjasA // 36 / / varSe harSaniSaNNaSaNNavatike zrIvikramorvIbhRtaH kAlAd dvAdazasaMkhyahAyanazatAt mAse'tra mAghAhvaye / paJcamyAM ca tithau dinAdisamaye vAre ca bhAnostavodvoDhuM sadgatimasti lagnamasamaM tattvaryatAM tvaryatAm // 37|| sadbodhAdadhigamya sarvamiti tatpIyUSavarSApamaM santAporjitivajito girivi prollAsiromAGkuraH / mantrI jaitraguNaM nijAGgajamatha zrIjaitrasiMhaM samAhUyAsmai natamaulaye'vanidhurAmAropya zikSAM dadau // 38 // vatsa svacchaguNapravINa ! bhavate zikSAvaca:khyApanaM yatkiJcijjanikartRbhAvavivazairasmAbhirAtanyate / mAdhuryaGkaraNaM tadikSuzakale zaGgre ca zauklyArpaNaM pAvitryaprathanaM batAGga ! payasi svarNe ca varNakriyA // 39 // AdhAraH sutarAmataH paramasi tvaM vatsa ! rAjyazriyAM nAdhArastu tavAsti ko'pi dadhato dhAtrI yathA potriNaH / AtmAsau bhavatAtmanaiva tadaho tenaiva vizvatrayIsaGgItAdbhutazaktivaibhavabhRtA dhIreNa dhAryo'nvaham // 40 // kiJcAsmAbhirabhijJa ! sadagatikaragrAhAya dharmAjJayA / sadbodhena nimantrite nagapatau zatruJjaye gaMsyate / 25 1. vi. saM. 1296 mAghamAse kRSNapaJcamIdine vastupAlo mRtyuGgataH // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 90] [vasantavilAsamahAkAvyam // tvanmAtustvidamapriyaM hi lalitAdevyAstadeSAstviha tvaM cAsyAH padapadmaSaTpadatayA sAkaM dhuraM dhArayeH // 41 // digbhirtArabhito kIrtisudhayA saMzuklayethAstathA sarvatrApi janAnurAgavibhavaistvaM citrayethA api / vaMzAdhAraparaizca sadguNabharaizcandrodayaM tADayebaMdhanIyAH puratoraNAniha sadArambhaucitImAcareH // 42 // devAn darzanino dvijAnatha gurUn devAdhidevAnurUkRtyaucityavivecanAnyaharahastvaM vatsa ! saMpUjayeH / satkuryAH kavipuGgaveSu ca sadA yasmAdamIbhyaH paraH pUjya: kopi na kopi nopakaraNodyuktaH suhRt kopi na // 43 // zikSAyAmiti kuGmalIkRtakarAmbhojadvayImaulinA jaitreNAzruvimizranetrayugalenAGgIkRtAyAmatha / mantrI satkRtasaGghasadgurujano'nujJApya bhUmIpati prasthAsyanrudatI jagAda sudatIM svAM dharmapatnImiti // 44 // rANUkukSisarovaraikanalini zrIkRSNadevAtmaje devi cchekaziromaNe ! na bhavatI kartuM khidAmarhati / dharmasyAgrahatastadIyaduhituH pANiM grahISyAmahe svAtantryAnna na tadatra jaitrasahitA tvaM tiSTha yAmo vayam // 45 // ityuktA dayitena tena nipatatpItAzruNA cakSuSA pazyantI svapadAGgalIrabhidadhe sApIti sAmismitA / svAmin ! sAdhaya kAryamAtmanihitaM nAtrAntarAyIbhavAmyadvaite hi sukhe priyasya muditAdhInAH kulInAH striyaH // 46 / / vijJApyeti nigUDhamanyu lalitAdevyA visRSTo'nugAnApRcchayAzruparAn purIparisare paurAn samastAn nanu / rAjyoddhAranayapracAravidhaye mantrIzvaraH zikSayaMstejaHpAlamasAvadaHsamalasadyAnasthitaH prasthitaH // 47 // nIrandhra militaprabhUtajanatAdRkpAtakAnticchaTAraGgajjaGgamaratnatoraNaparispandairamandotsavaH / 25 D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [91 caturdazaH sargaH] tadvAJcchAdhikamarthiSu pravitaran sAraM vasantastataH prApa svarnagaropazalyamacirAdevAditIrthAcalam // 48 // abhyArohaditazca mantrimukuTastattIrthapRthvIdharaM kiJcetazca samanvitaH suragaNaiH svAmAdadAnaH sutAm / zrIdharmaH samamapsaronugatayA susnigdhayA zraddhayA prApadyatra samasti tajjanikaraH zrInAbhijanmA jinaH // 49 // ullocaivijayasphurojitamiva prollAsibhistoraNaiH sabhrUbhaGgamivAsibhAsitamiva preDolarambhAdalaiH / dUrIkartumadharmaviplavamiva zrIdharmadevAjJayA tasmin parvaNi sarvataH praguNitaM nAbheyacaityaM vyabhAt // 50 // dhyAnasnAnavizuddhamUtiramalajJAnAMzukAlaGkRtastatrAdau pravizan kRtArthamahimAkRSTaH svayaM zraddhayA / dharmAnmantrivaro'dhigamya caturazcatvAri sanmaGgalAnyAvAdijinezvarasya puratazcakre kare sadgatim // 51 / / maJcasvastikatoraNadhvajavatIM gandhodakopaskRtAM dyAmadyAbhita eva devabhRtakAH kurvantvaho satvaram / yasmAdeSyati vandituM nijapitRRn zrIvastupAlaH kare kurvan sadgatimityaghoSayadadhiSThAtA divo DiNDimaiH // 52 // mantrIndurnijakIrtimambarasarittI mAlItalakrIDatkinnaragIyamAnavibhavAM zRNvan samantAdapi / dharmeNAtha puraskRtaH zatamakhenAbhyetya saprItikaM sadgatyA samamutsavena mahatA prAvezyata sva:purIm // 53 // dharmeNa pratipAditendranagaradvairAjyalakSmIpuSA tenAmAtyapurandareNa pitaro devAzca devarSayaH / nityoddhArakRtAdharmaNapadavImAropya dhanyAtmane jaitrAyAtmabhuve'nuvelamapi tAmityAziSaM dApitaH // 54 // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92] [vasantavilAsamahAkAvyam // astu svasti svagotrArNavanavazazine durnayadhvAntajRmbhAviSkambhAya svabhAvaprasRmaramahase jaitrasiMhAya tasmai / yena kSoNIdhurAyAM saha kirikamaThAhIzvarairuddhRtAyAM nizcinto'yaM vasantaH surapuramasurAnudbhunAnaH punAti // 55 // 5 iti siddhasArasvatAcAryazrIbAlacandraviracite vasantavilAsanAmani mahAkAvye sadgatipANigrahaNo nAma caturdazaH sargaH // tejaHpAlavasantapAlasacivadvandvAnurAgollasatkausumbhe dhara dhiSNyamauktikabhRtaM sthAlaM nabhastvaM dhare ! / candra ! tvaM bhava vandanaM bhava rave ! tvaM dIpikA tvaM dadhi svargale bhava jaitrasiMhasukRtI yenAdya vardhApyate // 1 // vAgvallIdaladasyavaH kati na vA santyAkhutulyopamAH satyollekhamuSaH svakoSThapiTharIsampUrtidhAvaddhiyaH / so'nyaH ko'pi vidarbharItibalavAn bAlendusUriH puro yasya svargipurohito'pi na girAM paurogavastAdRzaH // 2 // aparAjitakaveH // samAptaM vasantavilAsakAvyam // D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTAni D:\chandan/new/bsnta/pm5\3rd proof Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // [ rAjazekharasUrikRtaprabandhakozAntargataH] zrIvastupAlatejaHpAlau mantrIzvarAvubhA AstAm / yau bhrAtarau prasiddhau kIrtanasaGkhyAM tayorbramaH // 1 // pUrvaM gUrjaradharitrImaNDanAyAM maNDalImahAnagaryAM zrIvastupAla-teja:pAlAdyA vasanti sma / anyadA zrImatpattanavAstavyAprAgvATAnvayaThakkurazrIcaNDaprasAdAGgajamantrizrIsomakulAvataMsaThakkurazrIAsArAjanandanau zrIkumAradevIkukSisarovararAjahaMsau zrIvastupAlatejaHpAlau zatruJjaya-girinArAditIrthayAtrAyAM prasthitau / haDAlAgrAmaM gattvA svAM bhUtiM cintayatastAvallakSatrayaM sarvasvaM jAtam / tataH surASTrAsvasvAsthyamAkalayya lakSamekamavanyAM nidhAtuM nizIthe mahIsthalatalaM khAnayAmAsatuH / tayoH khAnayatoH kasyA'pi prAktanaH kanakapUrNaH zaulkaH kalazo niragAt / atha tamAdAya zrIvastupAlastejaHpAlajAyA'nupamadevIM mAnyatayA'pRcchat kvaitannidhIyate / tayoktaM girizikhare etaduccaiH sthApyate, yathA prastutanidhivannAnyasAdbhavati / tacchrutvA zrIvastupAlastad dravyaM zrIzatruJjayojjayantAdAvavyayat / kRtayAtro vyAvRttaH dhavalakapuramagAt / atrAntare mahaNadevI nAma kanyakubjezasutA janakAt prasannAd gUrjaradharAM kaJcalikApade labdhvA ciraM bhuktvA kAlena mRtA, tasyaiva gUrjaradezasyAdhiSThAtrI mahaddhikA vyantarI jAtA / sA dhavalakkake zayyAyAM sukhavizrAntaM rANakaM vIradhavalaM pratyakSIbhUya jagAda / rANaka / iyaM gUrjaradharA vanarAjaprabhRtibhirnarendraiH saptabhiH cApotkaTavaMzyaiH SaNNavatyadhikaM zataM varSANAM bhuktA / tadanu mUlarAjacAmuNDarAjavallabharAjadurlabharAjabhImakarNajayasiMhadevakumArapAlAjayapAladevalaghubhImArNorAjaizcalukyaiH sanAthIkRtA / samprati yuvAM pitAputrau lavaNaprasAda-vIradhavalau staH / iyaM gUrjaradharA kAlavazAdanyAyaparaiH pApaiH svAmyabhAvAt matsyanyAyena kadarthyamAnA''ste mlecchairiva gauH / yadi yuvAM vastupAla-tejaHpAlau mantriNau kurvAthe tadA rAjJaH pratApadharmavRddhirbhavati / ahaM mahaNadevI sarvavyApibhiH puNyairAkRSTA vadantyasmi / ityuktvA vidyudiva sahasA'dRzyA babhUva / / rANakavIradhavala: padmAsanasthaH zayyopaviSTazcintayati / aho devyupadezaH ! / sAkSAtkarttavyametat tanmantridvayaM yaddevyoktam / yataH dRpyadbhujAH kSitibhujaH zriyamarjayanti nItyA samunnayati mantrijanaH punastAm / ratnAvalI jaladhayo janayanti kintu saMskAramatra maNikAragaNaH karoti // 2 // D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vasantavilAsamahAkAvyam // ityAdi cintayan prAtarutthitaH / pUrvoktamevopadezaM mahaNadevI lavaNaprAsAdAyApyadatta / kRtaprAtaHkRtyau militau pitAputrau / kathitaM rAtrivRttam / anyonyaM tuSTau dvAvapi / sadaiva ca teSAM kulaguruH puruSasarasvatI somezvaradevo dvijaH svastyayanAyAgAt / jJApito'sau vRttAntastAbhyAm / so'pyuvAca, devau yuvayoH prAcInapuNyapreritA devatA api sAkSAttasmAttaduktamevAcarataH / mantribalaM vinA na kiJcidrAjyaparikarmaNam / mantriNau ca yau bhavatoragre pratipAditau tAvatrAgatau staH / mama militau rAjasevArthinau dvAsaptatikalAvidurau nyAyaniSThau jainadharmasthau staH / yadyAdezaH syAttadA''nIyate / rANakAdezAt purohitena hi tena sadya AnItau namaskAritau AsanAdipratipattyA gauravitau / uktau ca zrIlavaNaprasAdAdvIradhavalena svayam AkRtirguNasamRddhizaMsinI namratA kulvishuddhisuucikaa| vAkkramaH kathitazAstrasaGkramaH saMyamazca yuvayorvayo'dhikaH // 3 // zlAghyatAM kulamupaiti paitRkaM syAnmanorathataruH phalegrahiH / unnamanti yazasA saha zriyaH svAminAM ca puruSairbhavAdRzaiH // 4 // yauvane'pi madanAnna vikriyA no dhane'pi vinayavyatikramaH / durjane'pi na manAganArjavaM kena vAmiti navAkRtiH kRtA // 5 // Avayostu pitRputrayormahAnAhitaH kSitibharaH puradruhA / tadhuvAM sacivapuGgavAvahaM yoktumatra yugapat samutsahe // 6 // yena kena ca sudharmakarmaNA bhUtale'tra sulabhA vibhUtayaH / durlabhAni sukRtAni tAni yairlabhyate puruSaratnasuttamam // 7 // atha vastupAlaH prAha deva ! sevakajanaH sa gaNyate puNyavatsu guNavatsu cAgraNIH / yaH prasannavadanAmbujanmanA svAminA madhuramevamucyate // 8 // nAsti tIrthamiha pArthivAt paraM yanmukhAmbujavilokanAdapi / nazyati drutamapAyapAtakaM sampadeti ca samIhitA satAm // 9 // saprasAdavadanasya bhUpateryatra yatra vilasanti dRSTayaH / tatra tatra zucitA kulInatA dakSatA subhagatA ca gacchati // 10 // kintu vijJapayitA'smi kiJcana svAminA tadavadhAryatAM hRdA / nyAyaniSThuratarA giraH satAM zrotumapyadhikRtistathaiva yat // 11 // sA gatA zubhamayI jagattrayI deva ! samprati yugaM kaliH punaH / sevakeSu na kRtaM kRtajJatA nApi bhUpatiSu yatra dRzyate // 12 // dRSTirnaSTA bhUpatInAM tamobhiste lobhAndhAn sAmprataM kurvate'gre / tairnIyante vartmanA tena yatra bhrazyantyAzu vyAkulAste'pi te'pi // 13 // 1. zloka 3-7 kIrtikaumudImadhye sarga-3 zloka/59-62/64 santi / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [97 na sarvathA kazcana lobhavarjitaH karoti sevAmanuvAsaraM vibhoH / tathApi kAryaH sa tathA manISibhiH paratra bAdhA na yathA'tra vAcyatA // 14 // puraskRtya nyAyaM khalu janamanAdRtya sahajAnarInnirjitya zrIpaticaritamAdRtya ca yadi / samuddhartuM dhAtrImabhilaSasi tatsaiSa zirasA dhRto devAdezaH sphuTamaparathA svasti bhavate // 15 // kiJca sampratyAvAM maNDalInagarAt sevArthinau vaH samIpamAgatau staH sakuTumbau / lakSatrayI dravyasya no gRhe'sti / yadA devau pizunavacane lagataH, tadA tAvanmAtrasvApateyasahitau divyaM kArayitvA AvAM moktavyAviti / atra kAhalikaM maryAdIkRtya parigrahasya dhIrA devayozca bhavatviti rANakAbhyAM dhIrAM dattvA dApayitvA pradhAnamudrAvinivezastejaHpAlasya kare kRtaH, stambhatIrthadhavalakkakayorAdhipatyaM vastupAlasya vinivezitam / evaM zrIkaraNamudrAyAM labdhAyAmanyaiva tayoH sphUrtirudalAsIt / devatAsAnnidhyAt sahajabuddhibalAcca svagRhamAyAto vastupAlaH zrIjinarAjaM pUjayAmAsa / atha tattvaM kSaNamacintayat uccairgarvaM samAropya naraM zrIrAzu nazyati / dainyadattAvalambo'tha sa tasmAdavarohati // 16 // andhA eva dhanAndhAH syuriti satyaM tathApi ye / anyoktenAdhvanA gacchantyanyahastAvalambinaH // 17 // dhanI dhanavyaye jAte dUraduHkhena dUyate / dIpahastaH pradIpe'ste tamasA bAdhyate'dhikam // 18 // chatracchAyAcchalenAmI dhAtrIcakre nivezitAH / bhramanto'pi svamAtmAnaM manyante sthiramIzvarAH // 19 // kAlena saunikeneva nIyamAno janaH pazuH / kSipatyeva dhigAsanne mukhaM viSayazAdvale // 20 // kAyaH karmakaro yattannAtra kaaryaatilaalnaa| bhRtimAtrocito hyeSa prapuSTo vicikIrSati // 21 // prayojakAnyakAryeSu nazyantyAzu mahApadi / durmitrANIva svAnyeSu bandhubuddhiradhImatAm // 22 // viSayAviSamutsRjya daNDamAdAya ye sthitAH / saMsArasArameyo'sau bibhyattebhyaH palAyate // 23 // duHkhAgnirvA smarAgnirvA krodhAgnirvA hadi jvalan / na hanta zAntimAyAti dehinAmavivekinAm // 24 // 1. zloka/8-15 kIrtikaumudImadhye sarga-3 zloka/67-77 santi / / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ] [vasantavilAsamahAkAvyam // vidhau vidhyati sakrodhe varma dharmaH zarIriNAm / sa eva kevalaM tasmAdasmAkaM jAyatAM gatiH // 25 // ityAdi dhyAtvA vastrANi parAvRtya zrIvastupAlaH saparijano bubhuje / gRhItatAmbUlo rAjagRhamagamat / evaM dinasaptake gate prathamaM tadrAjyajIrNAdhikArI ekaviMzatilakSANi bRhadrammANAM daNDitaH, pUrvamavinIto'bhUdvinayaM grAhitaH / tairdravyaiH kiyadapi hayapattilakSaNe sAraM sainyaM kRtaM tejaHpAlena / pazcAt sainyabalena dhavalakkakapratibaddhagrAmapaJcazatIgrAmaNyazcirasaJcitaM dhanaM hakkayaiva daNDitAH, jIrNavyApAriNo nizcyotitAH / evaM militaM prabhUtaM svam / tataH sabalasainyaparigrahapaTutejasaM zrIvIradhavalaM sahaivAdAya sarvatra dezamadhye'bhramanmantrI, adaNDayat sarvam / tato'dbhuddhivIradhavalastejaHpAlena jagade ! deva / surASTrArASTre dhaninaSThakkurAste daNDyante / tato'caladayam / labdhvAsvAdaH pumAnyatra tatra saktiM na muJcati / atha varddhamAnapuragohilavADyAdiprabhUn daNDayantau prabhu-mantriNau vAmanasthalImAgatau / taTe catuSkakAn dattvA sthito vIradhavalaH / vAmanasthalyAM tadAnIM yau prabhU sahodarau tau sAGgaNacAmuNDanAmAnau uddAmasthAmAnau rANakazrIvIradhavalasya zAlakau / tadAnIM saujanyamaryAdAM paripAlayan tadbhaginI nijajAyAM jayataladevIM madhye prAhaiSIdvahuparijanAm / sA gattvA sahodarau samabhASiSTa bhrAtarau ! bhavatAM bhaginIpatiradaNDadaNDano'bhaGgabhaJjanaH, gUrjaradharAM pratigrAmaM pratipuraM daNDayan bhavatordaNDanAyAgato'sti, dIyatAM dhanAzvAdisAram / etadbhaginIvacaH zrutvA madAdhmAtau tau procatuH / manye svasastvamataH samAyAtA sandhyarthaM, mA'smadvAndhavayoH samarArUDhayorahaM nirdhavA'bhUvam / mA sma cintAM kRthAH / amuM tvatpati hattvA te cAru gRhAntaraM kArayiSyAvaH / na ca niSiddho'sau vidhiH, rAjaputrakuleSu dRzyamAnatvAt / tato jayataladevyAha samAnodayauM nAhaM pativadhabhItA vAM samIpamAgAM, kintu ni:pitRkagRhatvabhItA / sa hi nAsti vAM madhye yastaM jagadekavIraM UparavaTAkhyahayArUDhaM nArAcAn kSipantaM zalyaM vellayantaM khaDgaM khelayantaM draSTamIziSyate / kAlaH sAkSAdarINAM saH / adRSTaparazaktiH sarvo'pi bhavati balavAn / ityevaM vadantyeva tato nirgatya sA satI patisavidhaM gatvA tAM vArtAmuccairakathayat / tannizamya vIradhavalo mahAkrodhakarAlAkSo bhRkuTIbhaGgabhISaNabhAlo'nukRtabhImasenaH saGgrAmamamaNDayat / tAvapi vIrAtivIrau sasainyAvAgatau / saGghaTito raNaH patitAni yodhasahasrANi, pakSadvaye'pi rajasAcchAditaM gaganam / gatasvaparavibhAge vIradhavalo hata iti sainyadvaye vyAcakre / kSaNArddhana vIradhavalo divyAzvAdhirUDhaH sArabhaTTayuk sAGgaNa-cAmuNDarAjayormelApake gattvA prasRtaH, Uce ca re sauraSTrau ! gRhNItaM kare zastraM yadyasti tejaH / ityuktvA taccakre / yaddevairdivi zirodhUnitaM kurvadbhirdadRze / hatau sAGgaNa-cAmuNDarAjau, zodhitaM raNakSetram / pAlitAH sve pare paalnaarhaaH| praviSTo vIradhavalo vAmanasthalImadhyam / gRhItaM zAlakayoH koTisaGkhyaM pUrvajazatasaJcitaM kanakaM , caturdazazatAni divyaturaGgamANAM paJcasahasrANi tejasvituraGgamANAM anyadapi maNimuktAphalAdi / jitaM jitamiti udghoSaH samucchalitaH / sthitastatra mAsamekam / tato vAjomAnagajendracUDAsamAvAlAkAdisvAminaH pratyekaM gRhItadhanAH kRtAH / 1. zloka/16-25 kIrtikaumudImadhye sarga-8 zloka/30-37-38-43-47-48-49-50-51-56 santi / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [99 dvIpabeTapattaneSu pratyekaM babhrAma / dhanamakRzaM militam / evaM saurASTrajayaM kRtvA samantrI rANo dhavalakkakaM prAvikSat / utsavA utsavopari paripusphuruH / tatra prastAve cAraNena dodhakapAdadvayamapAThi "jItauM chahiM jaNehiM sAMbhali samahari vaajiyi"| etAvadeva punaH punarapAThIt nottarArddham / gatazcAraNaH svasthAnam / tatra rAjavaMzyAH SaNNAM janAnAM madhye AtmIyaM nAma nyAsayituM rAtrau tasmai laJcAmaduH / so'pi sarvamagrahIt / evaM grAhaM grAhaM paritApite, ekadA prAtaH sabhAyAM bahujanAkIrNAyAM rANAgre uttarArddhamapyapAThIt "bahuM bhuji vIrataNehiM cihuM pagi UparavaTataNe" // 26 // sarve'pi camatkRtA rAjanyakAH / aho prapaJcenAnenAsmAn vaJcayitvA niryAse tattvamevoktam / punaH savizeSaM daduH / tadA bhadrezvare velAkUle bhImaseno nAma pratIhAraH / sa AtmabalI kasyApyAjJAM na munate dhanI c| tasmai vIradhavalo rAjA''dezamadIdapat , sevako bhava / "yaddIyate tallabhyate" iti nyAyaH / vIradhavalastadvigrahAya gUrjaradharArAjaputrAnamelayat sabahusainyam / bhImaseno balena prabalaH / ubhayapakSe'pi blvttaa| atrAntare jAbAlipure cAhamAnakulatilakaH zrIazvararAjazAkhIyaH ketUputrasamarasiMhanandanaH zrIudayasiMhanAmA rAjakulo rAjyaM bhunakti / tasya dAyAdAstrayaH sahodarA: sAmantapAlAnantapAlatrilokasiMhanAmAno dAtAraH zUrAstaddattagrAmena na tRptimAdadhate / dhavalakkakamAgatya zrIvIradhavalaM dvA:sthenAvAbhaNan / deva vayamamukavaMzyAstrayaH kSatriyAH sevArthinaH AgatAH smaH, yadyAdezaH syAt tadA AgacchAmaH / rANakenAhUtAste tejaAkRtizramAdibhiH zobhanA rucitAH / te tasya parasparaM pRSTAH ko grAso vaH kalpate / te procuH / deva ! pratipuruSaM lUNasApurIyadrammANAM lakSaM lakSaM grAsaH / rANakenoktamiyatA dhanena zatAni bhaTAnAM saGgacchante, kimadhikaM yUyaM kariSyatha / na dAsyAmIyaditi te bITakadAnapUrvaM visRSTAH tadA mantribhyAM vijJaptaM svAmin ! naite vimucyante, puruSasaGgrahAddhanaM na bahu mantavyam / vAjivAraNalohAnAM kASThapASANavAsasAm / nArIpuruSatoyAnAmantaraM mahadantaram // 27 // evaM vijJaptamapi rANakenAvadhIritamuktA eva te gatAH pratibhaTabhaTaM zrIbhImasenapratIhAram / bheTitaH saH / ukto vIradhavalakRtakArpaNyavyavahAraH / tuSTo bhImasiMhaH / kRtaM tadiSTavRttidvaiguNyam / taizcoktaM deva ! zIghrameva kathApaya vIradhavalAyAsmAdbalena yathA-yadi kSatriyo'si tadA zIghraM yuddhAyAyateH, anyathA'smadIyo bhUtvA jIveH / preSito bhImasiMhena bhaTTaH / uktaH sametya vIradhavalaH / tato vIradhavalaH sasainyazcalitaH / bhaTTa punaH prAhaiSIt / paJcagrAmagrAme yuddhamAvayoH, tatra kSetraM kArayannasmi, zIghramAgaccherityAkhyApayat / so'pi tatra grAme sametaH sabalaH / saGghaTitaM sainyadvayam / varttante siMhanAdAH, nRtyanti pAtrANi, dIyante dhanAni / tridinAnte yuddhaM pratiSThitamutkaNThitA yodhAH / nedIyAniddhabAhUnAmAhavo hi mahAmahaH / saGgrAmadinAdAk mantrivastupAla-tejaHpAlAbhyAM vijJaptaH svAmI / deva ! trayo mAravAH subhaTAH tvayA na sagRhItAH / te parabale militAH / tadvalena bhImasiMho nirbhIrgarjati / avadhArya carairapi niveditameva tannau / rANakenoktaM yadasti tadastu kiM bhayam / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100] [vasantavilAsamahAkAvyam // jayo vA mRtyu yudhi bhujabhRtAM kaH pribhvH| mantriNA jyAyasA uktaM svAmin ! kArmukakare deve ke pare purolakSA api / kola: kelimalaGkarotu kariNaH krIDantu kAntAsakhAH kAsAreSu ca kAsarA: sarabhasaM garjantviha svecchayA / abhyasyantu bhayojjhitAzca hariNA bhUyo'pi jhampAgati kAntArAntarasaJcaravyasanavAn yAvaddhi kaNThIravaH // 28 // kaNThIve tu dRSTe kuNThAH sarve vanyAH / anyacca prabho ! asmadIyasainye DoDIyAvaMzIyo jehula:, caulukyaH somavarmA, gulakulyaH kSetravarmA'sti / devastu kiM vaya'te kAlArjunaH / evaM vArtAsu varttamAnAsu dvA:sthaH patye vyajijJapat / deva puruSo dvAri vArito'sti, kastasyAdezaH / bhrUsaMjJayA rANakastamamocayat / madhyamAgatya sa uvAca / deva ! sAmantapAlAnantapAlatrilokasiMhastvattyaktairbhImasiMhamAzritaiH kathApitamAste / deva ! tribhirlakSairye bhaTAstvayA sthApitA bhavanti tairAtmAnaM rakSeH / prAtaH kumAryAM AreNyAM prathamaM tvAmeva eSyAmaH / iti zrutvA hRSTeNa rANakena sasatkAraM sa praiSi kathApitaM ca / ete vayamAgatA eva, prAtarbhavadbhirapi Dhaukyam / sarveSAmapi tatraiva jJAsyate bhujasauSThavam / gatastatra saH / prAtarmilitaM sainyadvayaM, vAditAni raNatUryANi / aGgeSu bhaTAnAM varmANi na mamuH / dattAni dAnAni / taistu tribhirmAravairAtmIyaM varSalabhyaM lakSatrayaM bhImasiMhAt sadyo lAtvA'rthibhyo dade / svayamazveSvArUDhAH / pravarttante prahArAH / upasthitamAndhyaM zastraH, patanti zarAH kRtAntadUtAbhAH / ArUDhaM praharamAtramahaH / sAvadhAno vIradhavalaH / dattAvadhAnA mantryAdayo rakSakAH / atrAntare AgatAste maruvIrAH / bhASitaH svamukhena vIradhavalaH / ayaM deva ime vayam / sAvadhAnIbhUya rakSAtmAnam / tvadyodhA api tvAM rakSantu / vIradhavalenApyuktaM kimatra vikatthadhve / kriyayaiva do:sthAma prakAzyatAm / evamuktipratyuktau lagnaM yuddham / tatrApareSvapi taTastheSu rakSatsu tairbhallatrayaM dhIravIradhavalabhAle lagitam / evaM tvAM hanmaH, paramekaM tava bITakaM tadA bhakSitamasmAbhiH, iti vadadbhistairvIradhavalasya taTasthAH praharaNaiH pAtitAH / te'pi trayo mAravA vraNazatajarjarAGgAH saJjAtAH / rANavIradhavala UparavaTAzvAt pAtitaH / UparavaTastaiauravaiH svottArake bandhitaH pracchannaH / rajasAndhaM jagat tadA / rANazrIvIradhavalo bhuvi pAtito bhaTairutpATya lale / tAvatA patitA sandhyA / nivRttaM sainyadvayam / rAtrau sarve'pi bhImasenIyA vadanti / asmAbhirvIradhavala: pAtitaH / tato mAravairabhihitaM yuSmAbhiH pAtita iti kimabhijJAnam / tairuktaM kiM bhavadbhiH pAtitaH / mAravairabhidadhe'smAbhireva pAtitaH / UparavaTo vadiSyati / uttArakAdAnIya UparavaTo darzitaH / tuSTo bhImasiMhaH uktavAn zuddharAjaputrebhyo dattaM dhanaM zatadhA phalati / idameva pramANam / ripuhayaharaNaM kSatriyANAM mahAn zRGgAraH / evaM vArtAH kurvatAM bhaTAnAM rAtrirgatA / prAtarvIradhavalo vraNajarjaro'pi paTUbhUyAkSairdIvyati / bhImasenaherikairgatvA tat jJAtvA tatroktaM vIradhavalaH kuzalI garjati / yajjAnIta tatkuruta, / bhImasenAya tanmantribhirvijJaptaM deva ! ayaM baddhamUlo dezezaH / anena virodho durAyatiH / tasmAt sandhiH zreSThaH / bhImasenena mataM tadvacanaM, paraM saGgrAmaDambaraH kRtaH / anyonyamapi yAvadarditau dvau tAvadbhaTairmelaH kRtaH / UparavarATAzvo rANAya dApitaH / bhImasiMhena bhadrezvaramAtreNa dhRtirdharaNIyA, birudAni na pAThanIyAni iti vyavasthA AsIt / evaM kRtvA zrIvIradhavalo dAnaM tanvan D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [101 dhavalakkakamAgAt / zanaiH prAptamarmaprANo bhImasiMhamaparAdhyantaM mUlAducchedya ekavIrAM dharitrImakarot / dhavalakkake rAjyaM kurvatastasya kSubhitaiH prabhUtaiH pararASTranRpatibhiH svaM svaM dattam / tena svena sainyameva melitam / caturdazazatAni mahAkulAni rAjavaMzyAnAM rAjaputrANAM melitAni / tAni samabhojanavasanabhogavAhanAni tejaHpAlasya zarIrasthacchAyAvat sahacArINi samajIvitamaraNatvena sthitAni / tabalena sainyabalena ca svabhujabalena ca sarvaM jIyate / itazca mahItaTAkhyadeze godhrA nAma nagaraM yatra tattatkAryeSu saGgrAme mRtAnAM rAjaputrANAmekottarazatasaGkhyAni svayaMbhUliGgAni udabhUvan / tatra ghUghulo nAma maNDalIkaH / sa gUrjaradharAM samAgantukAmAn sArthAn gRhNAti / rANazrIvIradhavalasyAjJAM na manyate / tasmai mantribhyAM vastupAlatejaHpAlAbhyAM bhaTTaH preSitaH / asmatprabhorAjJAM manyasva, anyathA sAGgaNacAmuNDAdInAM madhye mila iti kathApitam / tacchravaNAt kruddhena tenaiva bhaTTena saha svabhaTTaH preSitaH / tenAgatya rANazrIvIradhavalAya kajjalagRhaM zATikA ceti dvayaM dattam / uktaM ca mamAntaHpuraM sarvo rAjaloka iti naH prabhuNA khyApitam / rANena sa bhaTTaH satkRtya prahitaH / gataH svasthAnam / rANena bhASitAH sarve svasainyakAH ghUghulavigrahAya ko bITakaM grahISyati ? / ko'pi nAdriyate / tadA tejaHpAlena gRhItam / calitaH prauDhasainyaparicchadaH / gatastaddezAdarvAkbhAge kiyatyAmapi bhuvi sthitvA sainyaM kiyadapi svalpamagre prAsthApayat / svayaM mahati melApake guptastasthau / alpena sainyenAgre gattvA godhrAgokalAni cAlitAni / gopAlAH zaraistADitAstairantargodhrakaM pUtkRtaM gAvo hriyante kaizcit / kSAtraM dharmaM puraskRtya dhAvata iti zabdazrutyA ghUghulo vicintayati navInamidam kenAsmatpadamAgatya gAvo hriyante / vRtticchedavidhau dvijAtimaraNe svAmigrahe gograhe samprApte zaraNe kalatraharaNe mitrApadAM vAraNe / ArtatrANaparAyaNaikamanasAM yeSAM na zastragrahaH tAnAlokya vilokituM mRgayate sUryo'pi sUryAntaram // 29 // iti vadanneva sasenasturaGgamamArUDhaH, jAto'nupadaM gohartRNAm / gohadro'pi ghUghulAya darzanaM dadire, zarAn saMdadhire, na ca sthitvA yudhyante / ityevaM khedayadbhistaistAvannIto ghUghula: yAvanmantriNo mahati vRnde patitaH / tena jJAtamIdRzaM chodaM mantriNaH / bhavatu tAvat ghUghulo'smi / nijA: subhaTAH samarAya preritAH / svayamavizeSamabhiyogaM dadhau / tato lagnaH saMhartum mantripRtanApi DuDhauke / ciraM raNarasarabhaso'bhUd / bhagnaM ghUghulena mantrikaTakam / kAndizIkaM dizo dizi gacchati / tadA mantritejaHpAlena sthiramazvasthitena taTasthAH saptakulInAH zuddharAjaputrA bhASitAH / aristAvadvalI, AtmIyaM tu bhagnaM sakalaM sainyam / naSTAnAmasmAkaM kA gatiH, kiM yazaH? / jIvitavyamapi nAstyeva / tasmAt kurmaH samucitam / tairapi saptabhistadvAcA'bhimatam / vyAghuTitA aSTau, nanti nArAcAdibhiH parasainyam / tAvanmAnaM svavRndaM saGghaTitam / dRSTvA pare'pi sattvaM dhRtvA calitAH / tadA tejaHpAla ekatra ambikAM devImaparatra kapardiyakSaM pazyati / jayaM nizcitya prasaraM tAvadyayau yAvaddhaghula: gatvA bhASitaH / maNDalIka ! yenAsmannAthAya kajjalagRhAdi prahIyate tadbhujabalaM darzaya / ghUghulo'pi pratyAha idaM bhujabalaM pazya ityuktvA nibiDaM yuyudhe / dvandvayuddhaM mantrimaNDalIkayoH / atha mantrI sahasA daivatabalAdbhujabalAcca tamazvAdapIpatat , jIvantaM baddhA kASThapaJjare'cikSipat , svasainyAntarninAya / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] [vasantavilAsamahAkAvyam // svayaM bahuparicchado godhrAnagaraM praviveza / aSTAdaza koTI: hemnAM kozam , azvasahasrANi catvAri, mUTakaM zuddhamuktAphalAnAM, divyAstrANi, divyavasanAni, sarvaM jagrAha / ghUghulasthAne AtmIyaM sevakaM nyAsthat / calito mantrI, gato dhavalakkakaM, darzito ghUghulaH / vIradhavalena tatkajjalagRhaM tadgale baddhaM, zATikA vaNThaiH paridhApitA / tadA ghUghula: svadantairjihvAM khaNDayitvA mRtaH / jAtaM vardhApanakaM dhavalakkake / zrIvIradhavalena mahatyAM sabhAyAmAkArya zrItejaHpAlaH paridhApitaH / prasAdapade bhUri bhUri dade / kavIzvare somezvare ca dRk saJcaritA / tataH somezvaradevaH prAha mArge kardamasaGkule jalabhRte gatazatairAkule khinne zAkaTike bhare'tiviSame dUraM gate rodhasi / zabdainaitadahaM bravImi satataM kRtvocchritAM tarjanI mIdRkSe viSame vihAya dhavalaM voDhuM bharaM kaH kSamaH // 30 // visRSTA sabhA / militau vastupAla-tejaHpAlAvekatra / kRtAH kathAzciram / tuSTau dvau mantrayete sma / dharma eva dhanamidaM datte / dharme eva vyayanIyam / tataH savizeSaM tathaiva kurutaH / tataH kavinA kenApyuktam panthAmeko na kadApi gacchediti smRtiproktamiva smarantau / tau bhrAtarau saMsRtimohacaure sambhUya dharmAdhvani sampravRttau // 31 // atha vastupAlaH zubhe muhUrte stambhatIrthaM gataH / tatra militaM cAturvayaM, dAnena toSitaM sarvam / tatra sadIkanAmA nauvittakaH / sa ca sarvavelAkUleSu prasaramANavibhavo baddhamUlaH adhikAriNaM nantuM nAyAti, pratyuta tatpAdve'dhikAriNA gantavyam / evaM bahukAlo gataH / pUrva mantrIndrastaM bhaTTenovAca asmAnnantuM kimiti nAgacchasi ? / sa vakti na naveyaM rItiH, prAgapi nAgacchAmi, yattu syAnnUnaM tava tatpUrayAmi sthAnasthaH / tacchrutvA mantrI ruSTaH kathApayAmAsa puruSo bhUtvA tiSThaH, zAsmi tvAM durvinItam / tatastena vaDUAkhyavelAkUlasvAmI rAjaputraH paJcAzadvaMzamadhyasthakhAdiramuzalasya cchedane khaDgena prabhuH, prabhUtasainyatvAt sAhaNasamudra iti khyAtaH zaGkhAkhya utthApitaH / tena bhANitaM mantrigaNe / mantrin ! madIyamekaM nauvittakaM na sahase, madIyamitramasau / tasmAdvacanAt kruddho mantrI pratyavIvacat / zmazAnavAsI bhutebhyo na bibheti / tvameva praguNo bhUtvA yudhi tiSThethAH / sannaddhaH saH / mantrivastupAlo'pi dhavalakkakAd bhUrisainyamAnAyyAbhyaSeNayat / raNakSetre'ditau dvau / zaGkhana nirdalitaM mantrisainyaM palAyiSTa dizo dizi / tadA vastupAlena svarAjaputro mAhecakanAmA bhASitaH / idamasmanmUlaghaTTaM varttate, tat kuru yena zrIvIradhavalo na lajjate / tato'sau rAjaputraH svaireva katipayairmitrarAjaputraiH saha tamabhigamyovAca / zaGkha ! neyaM vaDUyAkhyA grAmavATikA, kSatriyANAM saGgrAmo'yam / zaGkho'pyAha-suSTha vaktuM vetsi nAyaM tava prabhoH paTTakilaparipanthanapradezaH, kintu subhaTasya krIDAkSetramidamityevaM vAde jAte dvandvaraNe mAhecakena mantriNi pazyati mantripratApAcchaGkaH pAtitaH / samare jAto jayajayAkAraH / mantriNA tadrAjyaM gRhItam / velAkUlaRddhInAM kA saGkhyA / tataH stambhatIrthamuttoraNamutpatAkamavizat / praviSTaH sadIkasadanam / tasya bhaTAnAM sapta dviguNazatAni 1. ayaM zloka Abuprazastimadhye kiJcitzabdavyatyayena samAno santi / / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 1 ] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [ 103 sannaddhAni hatvA sajIvagrAhaM jagrAha vidruvANaM taM kRpANena jaghAna / tato gRhamAmUlacUlaM khAtaM pAtitam / hemeSTikAnAM saGkhyA na, tathA maNimuktAphalapadakAnAm / AyAto mantrI svadhavalagRham , toSitaH svasvAmI vIradhavalaH parigrahalokazca / tataH stuti: zrIvastupAla ! pratipakSakAla ! tvayA prapede puruSottamatvam / tIre'pi vArddherakRte'pi mAtsye rUpe parAjIyata yena zaGkhaH // 32 // tAvallIlAkavalitasarittAvadabhraMlihormi stAvattIvradhvanitamukharastAvadajJAtasImA / tAvatpreGkhatkamaThamakaravyUhabandhuH sa sindhuH lopAmudrAsahacarakarakroDavarttI na yAvat // 33 // tatazcAkSavATinauvittakavATyoH pArthakyaM kRtam / A mahArASTrebhyaH sAdhitA bhUH / velA - kUlIyanarendrANAM narendrAntarAkramyamANAnAM mantrI pratigrAheNa sAnnidhyaM kRtvA jayalakSmImarpayatIti te bohitthAni sAravastupUrNAni prAbhRte prAhiNvanti / ambikA - kaparddinau rAtrau nidhAnabhuvaM kathayataH / te nidhayo mantriNA khAnaMkhAnaM gRhyante / durbhikSasya nAmApi nAbhUt, viDvarANi dUre naSTAni, mudgalabalAnyAgacchanti jaghnire / kadA punarnAyayuH / pallIvane dukUlAni nAgodarANi ca baddhANi, gRhItA kopi na / grAme grAme satrANi, satre satre miSTAnnAni, tAmbUlAni vaidyAH / darzanadveSo na / zvetAmbarebhyaH prativarSaM tisraH tisraH svadezasarvanagareSu pratilAbhanAH zeSadarzanAnAmapyarcA / mantrivastupAlapatnyau dve lalitAdevI - sokhU kalpavallIkAmadhenU / lalitAdevyAH suto mantrijayantasiMhaH, sUhavadevI vijAniH / pratyakSa cintAmaNiH teja:pAladayitA'nupamA / evaM paThitaM ca kavinAlakSmIzcalA zivA caNDI zacI sApalyadUSitA / gaGgA nyaggAminI vANI vAksArA'nupamA tataH // 34 // zrIzatruJjayAdiSu nandIzvarendramaNDapaprabhRtikarmasthAyAH prArambhiSata / ArAsaNAdidali sthapathena jalapathena ca tatra prApyante / tapasAmudyApanAnAM ca prakAzaH / ekadA tau bhrAtarau dvAvapi mantripurandarau maharddhisaGghopetau zrIpAzvanAthaM nantuM stambhakapuramIyatuH / prathamadine sasaGghau tau pArzvanAthasya puro bhAvabhAsurau zrAvaka zreNipuraHsarau sthitau / gItarAsAdi vartate / saGghoparodhAttatratyA adhyakSAH sUrayo mallavAdinaH samAkAritAH / te yAvaddevagRhaM pravizanti tAvatpaThanti " asminnasAre saMsAre sAraM sAraGgalocanA " / mantribhyAM zrutaM cintitaM ca / aho / maThapatirgRhavaddevagRhe'pi zRGgArAGgagarbhaM padyaM prastauti / devanamaskArAdikamucitamiha tannAdhIte, tasmAdadRSTavyo'sau / upaviSTaH sUriH / anye'pi zatazaH sUrayaH paGktau niSiNNAH / maGgaladIpAnte'parasUribhirmallavAdina evAzIrvAdAya preritAH / mantrI purastiSThati / " asminnasAre saMsAre" ityAdipAdadvayaM bhaNitaM taiH / mantrI hastena vanditvA virakto gataH svottArakaram / dinAnyaSTa evaM pAThazca / mantryavajJA cArohat prakarSe / aSTamyAM rAtrau mantrI mutkalApanikAM kartuM devaraGgamaNDape niviSTaH / puro dhanabadarakAH / ko'pi kavirAha D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] [vasantavilAsamahAkAvyam // zrIvastupAla ! tava bhAlatale jinAjJA vANI mukhe hRdi kRpA karapallave zrIH / dehe dyutivilasatIti ruSeva kIrtiH paitAmahaM sapadi dhAma jagAma nAma // 35 // aparastu- aniHsarantImapi gehagarbhAt kIrti pareSAmasatIM vadanti / svairaM bhramantImapi vastupAla ! tvatkItimAhuH kavayaH satI tu // 36 // itarastu- seyaM samudravasanA tava dAnakIrtipUrottarIyapihitAvayavA samantAt / adyApi karNavikaleti na lakSyate yattannAdbhutaM sacivapuGgava vastupAla ! // 37 // kazcittu- krameNa mandIkRtakarNazaktiH prakAzayantI ca balisvabhAvam / kairnAnubhUtA saziraHprakampaM jareva dattistava vastupAla ! // 38 // tebhyaH kavibhyaH sahasralakSANi dadire / evaM gAyanabhaTTAdibhyo'pi / yAvajjAtaM prAtariva, tadA mallavAdibhiH svasevakAzcaityadvAradvaye'pi niyuktAH / ekaM dvAramanyadizi, ekaM ca maThadizi / uktaM ca tebhyaH, mantrI caityAnniHsaran jJApanIyaH / kSaNena vastupAlo maThadvArannirgacchati, tAvatA sevakajJApitAH sUrayaH saMmukhAH sthitAH / mantriNA rIDhayA bhrUpraNAma iva kRtaH / AcAryairabhihitam "dUre karNarasAyanaM nikaTatastRSNApi no zAmyati" vijIyatAM, tIrthAni pUjyantAm / mantrI kautukAt tathaiva tasthau, kiM paryavasAneyaM prastAvaneti dhyAnAdUce ca / na vidmaH paramArthaM kimatedadhidhadhve / AcAryairuktaM puro gamyatAM, bhavatAM kAryANi bhUyAMsi / mantrI savizeSaM pRcchati / sUrayo vadanti sacivendra ! zrUyatAm / marugrAme kvacid grAmArA: sthUlabahulalomazAH pazavo vasanti parSadi niSIdanti, kapolajhallarI vAdayanti / tatraikadA velAkUlIyacara: pAntha Agamat / navIna iti kRtvA grAmyairAhUtaH, pRSTaH, kastvaM kvatyaH / tenoktaM samudrataTe'vAtsam / pAnthaH puro yAmikaiH pRSTaH, samudraH kena khAnitaH / tenoce svayambhUH saH punastaiH pRSTaM kiyAn saH / pAnthenoktamalabdhapAraH / kiM tatrAste iti pRSTe punastenAcakhye grAvANo maNayo harirjalacaro lakSmI: payomAnuSI muktaughAH sikatAH pravAlalatikAH zevAlamambhaH sudhA / tIre kalpamahIruhaH kimaparaM nAmnApi ratnAkaraH // 39 // iti pAdatrayaM paThitvA vyAkhyAya puro gataH pAnthaH / teSu grAmyeSvekaH sakautukaH pRcchampRcchaM samudrataTamagAt / dRSTaH kallolamAlAcumbitagaganAgraH samudraH / tuSTaH saH, acintayacca RddhayaH sarvA lapsyante, prathamaM tRSitaH salilaM pibAmi / taddagdhaH koSThaH / tataH paThati vari viyaro jahiM jaNu piyai ghuTTagghuTu culuehiM / sAyari asthi bahu ya jala chi khArauM kiM teNa // 40 // taireva pAdainaSTaH svAspadaM gataH / tathA vayamapi smaH / mantriNoktaM kathaM tathA yUyaM, yathA sa grAmyaH / sUrayastAramUcuH / mahAmAtya ! vayamiha pArzvanAthasevakA: traividyavidyAvidaH sarvarddhayaH zRNumaH, yathA dhavalakkake zrIvastupAlo mantrI sarasvatIkaNThAbharaNo bhAratIpratipannaputro vidvajjanamadhukarasahakAraH sArAsAravicAravidAste / tadutkaNThitAstatrAgantumIzvaratvAcca na gacchAmaH / kvApi kadAcidatra tIrthamityetA'tra mntrii| tasya puro vakSyAmaH svairaM sUktAni iti dhyAyatAmasmAkaM mantrimizrA apyAgatAH / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [105 yAvatpaThyate kimapi tAvadasambhAvanayA'vajJAparA yUyaM sthitAH / tataH kiM paThyate gacchata, utsUraM bhavati / mantrI prAha-mama mantuH kSamyatAM, kimetat paThitumArebhe bhvdbhiH|aacaaryaa jagaduH / deva ! yadA yuvAM bAndhavau zrAvakazreNyagre rAjarAjezvarau divyabhUSaNau, zrAvakAzca dhanADhyA dRSTAH, gItAdhucchrayaH, tadaitannazcitte babhUva / jagati strIjAtireva dhanyA, yadbhavo jinacakryarddhacakri-nala-karNa-yudhiSThiravikrama-zAtavAhanAdayo jAtAH / sampratyapi IdRzAH santi, tasmAt zrIzAmba-zrIzAnti-brahmanAgaAmadatta-nAgaDavaMzyazrIAbhUnandinI zrAvikottamA kumAradevI zlAdhyA, yayA etau kaliyugamahAndhakAre majjajjinadharmaprakAzanapradIpau IdRzau nandanau jAtau / ityevaM cintayatAmasmAkaM padapAdadvayaM vadanAdudgataM, jinanamaskArAdi vismRtam / paddhArddhaM tu zRNuta yatkukSiprabhavA ete vastupAla ! bhavAdRzAH // 41 // savistaraM vyAkhyAnaM kRtam / jihvAya sacivendraH / padorlagitvA sUrIn kSamayitvA krozAnte grAma eka AgAt / tatra snAtabhuktaviliptaH svaM bhRtyaM sacivamekamAkArya samAdikSat / iyaM vAhinI me sahasradazakabadarakayuk sUribhyo deyA / gato mantrisevakastatra / bhASitAH sUrayaH, mantridattamidamavadhAryatAm / AcAdRSTam / azvamAruhya bhaTazatollAsitakRpaNajalaplAvitakhAstatra gatAH, yatra zrIvastupAlaH, uditazca taiH / mantrin ! kimahamucitabhASI kiM cAraNaH kiM bandI, kintu sarvasiddhAntapAragaH samyagjaina: sUriH / mayA mana:pramodena yadva upazlokanamuktaM tanmUlyabhUtAmimAM vo dattiM kathaM gRhNAmi / na mayedaM vittAyAbhihitam , kintvidamantarmAnasaM dhyAtvA yathA'dyApi jayati jinapatimatam / na gRhNAmyeva / mantryapyAha-bhavanto niHspRhatvAnna gRhNIdhve / vayaM tu dattatvAnna pratigRhNImaH / kathamanena hemnA bhavativyamiti zikSA datta / tataH sUrirjagade jagadekadAnI mantrI / mantrin ! svagRhAya samprati gamyate bhavadbhiH tIrthAya kasmaicidvA / mantryAha, ito bhRgupuraM zrIsuvratatIrthavandanArthaM gacchantaH smaH / AcAryAH prAhuH tarhi labdha etaddhemavyayopAyaH / tatra lepyamayI pratimA Aste / tatra snAtrasukhAsikA na pUryate zrAvakANAm / tasmAdanena rAyA rIrIhemamayIM snAtrapratimA nirmApayata / mantriNo dhvanitaM tat , tathaiva ca kRtam / tataH samAyAtaH svasadanaM guujrendrmntrii| anyeyurAdarza prAtarvadanaM pazyatA sacivena palitamekamAloki / apAThi- adhItA na kalA kAcinna ca kiJcit kRtaM tapaH / dattaM na kiJcit pAtrebhyo gataM ca madhuraM vayaH // 42 // AyurjIvitavitteSu smRtizeSeSu yA matiH / saiva cejjAyate pUrvaM na dUre paramaM padam // 43 // ArohantI ziraH svAntAdaunnatyaM tanute jarA / zirasa: svAntamAyAntI dizate nIcatAM punaH // 44 // lokaH pRcchati me vArtA zarIre kuzalaM tava / kutaH kuzalamasmAkamAyuryAti dine dine // 45 // tato'dhikaM jinadharme rame / athaikadA dvAvapi bhrAtarau zrIvIradhavalaM vyajijJapatAm / deva ! devapAdairiyaM gUrjaradharA saadhitaa| D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] [vasantavilAsamahAkAvyam // rASTrAntarANi karadAni / yadyAdezaH syAt tadA rAjyAbhiSekotsavaH kriyate / rANakenoktam-mantriNau RjU bhktijddau| ajitvA sArNavAmurvImaniSTvA vividhairmakhaiH / adatvA cArthamarthibhyo bhaveyaM pArthivaH katham ? // 46 // ato rANakatvamevAstu / ityuktvA vyasRjat tau / ekadA mantribhyAM zrIsomezvarAdikavibhyo vipulA vRttiH kRtA bhUmyAdidAnaiH / tataH paThitaM somezvareNa sUtre vRttiH kRtA pUrvaM durgasiMhena dhImatA / visUtre tu kRtA teSAM vastupAlena mantriNA // 47 // zrIvIradhavalo'pi sevakAn suSTha padavImAropayan jagatpriyo'bhUt / kimucyate tasya ? pazyata ! pazyata ! / zrIvIradhavalo grISme candrazAlAyAM supto'sti, vaNThazcaraNau campayatyekaH / paTIpihitavadano jAgradapi vaNThena supto mene / tatazcaraNAlisthA ratnAGkamudrA jagRhe, mukhe ca cikSipe / rANakena kimapi noktam / utthito rANaH / bhANDAgArikapArthAd gRhItvA'nyA mudrA tAdRgeva pAdAGgalau sthApitA / dvitIyadine punA rANastatraiva candrazAlAyAM prasuptaH / vaNThazcaraNau campayati / rANa: paTIsthagitavadano'sti / vaNThaH punaH punarmudrAmAlokate / aho prAktanIveyaM / tato rANakaH prAha-bhom vaNTha ! imAM mudrAM mA grahI:, yA kalye gRhItA sA gRhItA / tadvacanAkarNana eva vaNTho bhItyA vajrAhata ivAsthAt / yataH hasannapi nRpo hanti mAnayannapi durjanaH / spRzannapi gajo hanti jighrannapi bhujaGgamaH // 48 // tAM tasya dInatAM dRSTvA rANena bhaNitaM vatsa ! mA bhaiSIH / asmAkamevAyaM kArpaNyadoSo yena te'lyA vRttiH / icchA na pUryate, tato bahvapAye cauryabuddhiH / ataHparaM haya ArohAya dIyamAno'sti lakSArthaM vRttau / ityAzvAsitaH saH / ato vIradhavalaH kSamAparatvAjjagadvallabhaH sevakasadAphalatvena pprthe| sa sahajadayArdra iti mantribhyAM rahaHkathAntare zAntaparvaNi dvaipAyanoktabhISmayudhiSThiropadezadvArAyAtaM dvaipAyanoktaM dvAtriMzadadhikAramayetihAsazAstrIyA'STAviMzAdhikArasthaM ca zivapurANamadhyagataM ca mAMsaparihAraM vyAkhyAya vyAkhyAya prAyo mAMsamadyamRgayAvimukhaH kRtaH / maladhArizrIdevaprabhasUrisavidhe vyAkhyAM zrAvaMzrAvaM savizeSaM tena tattvaparimilitamatiH kRtaH / anyedhurvastupAlo brAhma muhUrte vimRzati / yadyahaMdyAtrA vistareNa kriyate tadA zrIH phlvtii|| vaJcayitvA janAnetAn sukRtaM gRhyate zriyA / tattato gRhyate yena sa tu dhUrtadhurandharaH // 49 // nRpavyApArapApebhyaH sukRtaM svIkRtaM na yaiH / tAn dhUlidhAvakebhyo'pi manye mUDhatarAn narAn // 50 // ityAdi vimRzya tejaHpAlena nityabhaktena sAmmatyaM kRtvA maladhArizrInaracandrasUripAdAnapRcchat / bhagavan yA me cintA'dhunA sA niSpratyUhaM setsyati / prabhubhiH zAstrakirITairuktam-jinayAtrAcintA D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [107 varttate sA setsyati / vastupAlena gaditaM tarhi devAlaye vAsakSepaH kriyatAm / zrInaracandrasUrayaH prAhuH / mantrIza ! vayaM te mAtRpakSe guravo, na pitRpakSe / pitRpakSe tu nAgendragacchIyAH zrIamaracandrasUrizrImahendrasUripaTTe zrIvijayasenasUrayaH, yairvastupAlaH prathamaguNasthAnagato'pi bodhitaH / ekadA vijayasenasUrayo vandApayitumAgatAH / brAhmaNaveSTito gavAkSastho vastupAlo nottasthau / mAtRkumAradevIprabandhena milito mantrI / kSAmitA guravaH / gurubhiruktaM-mantrin ! vayaM ThakkuracaNDapa-caNDaprasAda-soma-AsarAjatanUdbhavasya kumAradevIkukSisarovararAjahaMsasya vastupAlasya gRhaM matvA samAyAtAH / paramagre madyagRhaM dRSTam / mantriNoktam-kutaH ? / tairuktam jIvAdizeti punaruktimudIrayantaH kurvanti dAsyamapi vaNThajanocitaM ye / teSveva yad gurudhiyaM dhanino vidadhyuH so'yaM vibhUtimadapAnabhavo'parAdhaH // 51 // tataH prabuddho vastupAlo gurUn kSAmayAmAsa / te zrIudayaprabhasUrisaMjJakaziSyayujo vizAlagacchA: pIluyAIdeze vartante / te vAsanikSepaM kurvantu , na vayam / jA jassa ThiI jA jassa saMtaI pavvaparisakayamerA / kaMThaTThie vi jIve sA teNa na laMghaivva tti // 52 // mantryAha-asmAbhirbhavadantike traividhaSaDAvazyakakarmaprakRtyAdi sarvamadhItam / yUyameva guravaH / prabhubhiruktam-naivaM vAcyaM, lobhapizAcaprasaGgajanakatvAt / tato mantribhyAM marudezAd guravaH zIghramAnAyitAH / muhUrtapratiSThA devAlayaprasthAnaM vAsanikSepaNaM kulagurubhiH kRtaM, sArmikavAtsalyaM zAntikaM mArivAraNaM svAmipUjanaM lokaraJjanaM caityaparipATIparyaTanaM ca vihitam / atha pratilAbhanA-tatra militAH kavIzvarAH narezvarAH saGgezvarAH / dattAni kauzeyakaTakakuNDalahArAdAni lokebhyaH / yatipatibhyastu taducitAni kambalabhojyAdIni / tadA zrInaracandrasUribhiH saGghAnujJAtairvyAkhyA kRtaa|| caulukyaH paramArhato nRpazatasvAmI jinendrAjJayA nirgranthAya janAya dAnamanaghaM na prApa jAnannapi / sa prAptastridivaM svacArucaritaiH satpAtradAnecchayA ttvadrUpo'vatatAra gUrjarabhuvi zrIvastupAla ! dhruvam // 53 // dhvanitaH saGghaH / sakalasyApi varSasya sa eva divasaH zubhaH / yasmin tIrthamarernAzaH sajjanazca nirIkSyate // 54 // atha calitaH suzakunaiH saGghaH / mArge saptakSetrANyuddharan zrIvarddhamAnapurAsannamAvAsitaH / varddhamAnapuramadhye tadA bahujanamAnyaH zrImAn ratnazrAvako vasati / tadgRhe dakSiNAvarttazaGkhaH pUjyate / sa rAtrau karaNDAnnirgatya snigdhagambhIraM ghumughumAyamAno nRtyati ca / tasya prabhAvAt tasya gRhe caturaGgA lakSmIH / zaGkena rAtrau ratna AlApi / tava gRhe'haM ciramasthAmidAnIM tava puNyamalpam / mAM zrIvastupAlapuruSottamakarapaGkajapraNayinaM kuru / satpAtre dAnAt tvamapIha paratra ca sukhIbhavaH / vyaktaM D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] [vasantavilAsamahAkAvyam // tajjJAtvA ratno vipulasAmagryA'bhimukho gatvA mantrIzaM svagRhe bahuparikaraM bhojayitvA paridhApyoce / evamevaM zaGkhAdezo me, gRhANemam / mantryAha na vayaM paradhanArthinaH pizunAcchaGkhasattAM jJAtvA taM gRhISyati svayaM mantrI, tasmAt svayameva dadAmIti |apimaa zaGkiSThAH, nirlobhatvAdasmAkamAsmAkaprabhUNAM cetyuktvA virate mantriNi, ratnena gaditam / deva ! madgRhAvasthAnamasmai na rocate / tataH kiM kriyate gRhANaiva / tato gRhIto mantriNA zaGkhaH / tatprabhAvo'nantaH / zanaiH saGghaH zrIzatruJjayatalahaTTikAmApa / tatra lalitAsara:prAsAdAdikIrtanAni pazyan pramuditaH sasaGghaH saciva: ArUDhaH zatruJjayAdrim / savivekabhAvaM ca tatra mantrI vRSabhaM vandate / tadA kAvyapAThaH AsyaM kasya na vIkSitaM kva na kRtA sevA na ke vA stutAstRSNApUraparAhatena manasA ke ke ca nAbhyarthitAH / tantrAntarvimalAdri nandanavanAkalpaikakalpadruma ! tvAmAsAdya kadA kadarthanamidaM bhUyo'pi nAhaM sahe // 55 // athAcAritasatramerudhvajAropaNendrapadAciraJjanAdIni kartavyAni vihitAni / devebhyo haimAni ArAtrikatilakAdIni dattAni / kuGkumakarpUrAgurucandanakusumaparimalamiladalikulajhaGkArabhArapUritamiva gaganamabhavat / gItarAsadhvanibhirdikkuharANi abhriyanta / pUrva mantrizrIudayanadattA devadAyAH sarve'pi savizeSAH kRtAH / devadravyanAzaniSedhArthaM catvAri zrAvakakulAnyadrau muktAni / anupamA dAnAdhikAriNI / tasyAH sAdhubhyo dAnAni dadatyAH kila mahati vRnde patatA ghRtakaDahaTTakena kSaumANyabhyaktAni / tadA yASTikena kaDahaTTakabhRte sAdhave yaSTiprahAralezo dattaH / mantriNyA dezanirvAsanaM samAdiSTa / re ! na vetsi yadyahaM tailikapatnI kAndavikI vA stryabhaviSyam , tadA pratipadaM tailaghRtAbhiSaGgAnmalinAnyeva vAsAMsi abhaviSyan / evaM tu vastrAbhyaGgo darzanaprasAdAdeva syAt / ya idaM na manyate tena no na hi kAryamevetyuktam / aho ! darzanabhaktiriti dhvanitaM sarvam / ekadA mantrIzvaro nAbheyapura ArAtrike sthito'sti divyadhavalavAsAzcAndanatilako divyapadakahArabhUSitoraHsthalaH / sUrINAM kavInAM zrAvakazrAvikAnAM ca tatiH / tilakaM tilakopari puSpastrak puSpastragupari / tadA sUtradhAraNaikena dAravI kumAradevyA mAturmUtirmahantakAya navInaghaTitA dRSTau ruditaM ca / prathamamazrumAtraM, tato'vyaktataro dhvaniH, tato vyaktataraH / sarve taTasthAH pRcchanti / deva ! kiM kAraNaM rudyate / harSasthAne ko viSAdaH ? / zrutazIla iva nalasya, uddhava iva viSNoH, abhaya iva zreNikasya, kalpaka iva nandanasya, jAmbaka iva vanarAjasya, vidyAdhara iva jayantarAjasya, Aliga iva siddharAjasya, udayana iva kumArapAlasya, tvaM mantrI vIradhavalasya / vipadbhItAH parvatA iva sAgaraM tvAmAzrayanti bhUpAH, tAryeNeva pannagAstvayA hatAH sapatnAH pRthivIpAlAH, candrAyeva cakorAstubhyaM spRhanti svajanAH, himavata iva gaGgA tvattaH prabhavati rAjanItiH, bhAnoriva padmAstavodayamIhante sUrayaH, viSNAviva tvayi ramate zrIH, tannAsti yannAsti te / tato mantriNoktaM duHkhamidaM yanme bhAgyasaGghAdhipatyAdivibhUtirmAtRmaraNAdanantaraM sampannA / yadi tu sA me mAtA idAnIM syAt tadA svahastena maGgalAni kurvatyAstasyA mama ca maGgalAni kArayataH, pazyatazca lokasya, kiyat sukhaM 1. vastupAlakRtAdinAthastotre zloka-9, naranArAyaNAnandakAvye pR064 uparyasti / / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [109 bhavet / paraM kiM kurmo dhAtrA hatAH smaH / tataH zrInaracandrasUribhirmaladhAribhirabhihitaM mantrIzvara ! yathA tvaM saciveSu tathA'tra deze pradhAnaM rAjasu siddharAjo vyajayata / sa mAlavendraM jitvA pattanamAgato maGgaleSu kriyamANeSvapAThIdyathA mA sma sImantrinI kApi janayet putramIdRzam / bRhadbhAgyaphalaM yasya mRtamAturanantaram // 56 // tasmAnna sarve'pi nRNAM manorathAH pUryante / zrInaracandrasUribhirAzIrdatA tavopakurvato dharmaM tasya tvAmupakurvataH / vastupAla ! dvayorastu yukta eva samAgamaH // 57 // iti / atha rAtrau tanmayatayA nAbheyapUjAdhyAnadAnapUjAH / tadA kavayaH paThanti ye pApapravaNAH svabhAvakRpaNA: svAmiprasAdolbaNAste'pi dravyakaNAya martyabhaSaNA jihve bhavatyA stutAH / tasmAt tvaM tadaghApaghAtavidhaye baddhAdarA sAmprataM dharmasthAnavidhAnadharSitakaliM zrIvastupAlaM stuhi // 58 // aparastu- sUro raNeSu caraNapraNateSu somo vakro'tivakracariteSu budho'rthabodhe / nItau guruH kavijane kavirakriyAsu mando'pi ca grahamayo na hi vastupAlaH // 59 // anyastu- zrIbhojavadanAmbhojaviyogavidhura mnH| zrIvastupAlavakrendau vinodayati bhAratI // 60 // itarastu- zrIvAsAmbujamAnanaM pariNataM paJcAGgalIchadmato jagmurdakSiNapaJcazAkhamayatAM paJcApi devadrumAH / vAJchApUraNakAraNaM praNayinAM jidvaiva cintAmaNi jarjAtA yasya kimasya zasyamaparaM zrIvastupAlasya tat // 61 // sarvatra lakSadAnam |assttaahnikaayaaN gatAyAM zrIRSabhadevaM gadgadoktyA mantryapRchat / tvatprAsAdakRte nIDe vasan zRNvan guNAMstava / saGghadarzanatuSTAtmA bhUyAsaM vihagopyaham // 62 // yaddAye dyUtakArasya yatpriyAyAM viyoginaH / yadrAdhAvedhino lakSe taddhayAnaM me'stu te mate // 63 // evaM sasaGghaH sacivazcalitaH / marudevAzikharAgre yAvatkiyadapi yAti tAvacchramavazavigalatsvedaklinnagAtravasAn kiyato mAlikAn puSpakaraNDabhAritaziraso'pazyat / pRSTAste kathamutsukA iva yUyam / tairvijJaptaM deva ! vayaM dUrAt puSpANyahArma / saGghaH kila zatruJjayazikhare'sti, prakRSTaM mUlyaM lapsyAmahe / tatpunaranyathA vRttaM, saGghazcalitaH, tasmAdabhAgyA vayam / iti teSAM dainyaM dRSTvA mantriNA'bhANi / atraivasthIyatAmUrbekSaNam / tAvatA pAzcAtyaM srvmaaptitm| zrIvastupAlena svakuTumbaM saGghazcAbhaNyata, yathA bho dhanyAH ! sarveSAM pUrNastIrthapUjAbhilASaH ? / lokenoktaM pUrNaH / mantryAha kimapi tIrthamapUjitaM sthitam / lokaH prAha pratyekaM sarvANi tIrthAni pUjitAni dhyAtAni |mntrimhendrHpraah-ydvismRtN tanna jAnItha yUyaM, vayaM smArayAmaH / saGko vadati kiM vismRtam / mantrI D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] [vasantavilAsamahAkAvyam // gadati lokAH ! pUrvamayaM tIrthamayo giri: yatra svayaM RSabhadevaH samavAsIrSIt , tato nemivarjitA dvAviMzatirjinAH samavAsAghurasaGkhyAH siddhAzca yatra, so'driH kathaM na tIrtham |lokopyaah satyaM tIrthameva / tarhi pUjyatAM, puSpANi kveti cedime mAlikA imAni puSpANi ca puNyairupAsthiSata / tataH saGghana tAni puSpANi gRhItvA'dripUjA kRtA, nAlikerAsphAlanaM vastradAnAdikelayazca / tuSTA mAlikAH / evaM parAzAbhaGgaparAnmukha AsarAjasUH / zanaiH zanaiH pazuturagazizvAdyapIDyA saGko raivatamAruroha ca / nemini dRSTe mantrI nanartta, papAThaca AnandAzrunirjharitAkSaH kalpadrumastarurasau taravastathAnye citAmaNirmaNirasau maNayastathAnye / dhig jAtimeva dadRze bata yatra nemiH zrIraivate sa divaso divasAstathA'nye // 14 // abhaGgavairAgyataraGgarale citte tvadIye yaduvaMzaratna ! / kathaM kRzAGgayo'pi hi mAntu hanta yasmAdanaGgo'pi padaM na lebhe // 65 // tatrApyaSTAhikAvidhiH prAgeva / nAbheyabhavanakalyANatrayagajendrapadakuNDAntikaprAsAdAmbikAsAmba-pradyumnazikharatoraNAdikIrtanadarzanaiH sasaGgho mantrI nayanayoH svAduphalamApipatAm / ArAtrike'rthinAM sasambhramaM mantrimadhye jhampApanaM dRSTvA somezvarakaviH icchAsiddhisamunnate suragaNe kalpadrumaiH sthIyate pAtAle pavamAnabhojanajane kaSTaM pranaSTo baliH / nIrAgAnagaman munIn surabhayaJcintAmaNiH kvApyagAt tasmAdarthikadarthanAM viSahatAM zrIvastupAlaH kSitau // 66 // lakSA sapAdA'sya dattau mantriNaH / dAnamaNDapikAyAM niSaNNo nirargalaM dadadevaM stutaH kenApi pIyUSAdapi pezalAH zazadharajyotsnAkalApAdapi svacchA nUtanacUtamaJjaribharAdapyullasatsaurabhAH / vAgdevImukhasAmasUktavizadodgArAdapi prAJjalA: keSAM na prathayanti cetasi mudaM zrIvastupAloktayaH // 67 // vastupAla ! tava parvazarvarIgarvitendukarajitvaraM yazaH / kSIraniranidhivAsasaH kSiteruttarIyatulanAM vigAhate // 68 // evaM bhAvamApUrya devottamaM zrInemimApRcchaya sarvAstIrthacintAH kRtAH / nirmAlyapadaM dattvA parvatAdudatArIt , na satAM hRdayAt , nApi mahattvAt / atha khaGgAradurgAdidevapattanAdiSu devAn vavande / tejaHpAlaM khaGgAradurge sthApayitvA svaM sasaGgho vastuHpAla: zrIdhavalakkake vIradhavalamagamat / svAgatapraznaH svAminA kRtaH Arambhasiddhipraznazca / tato mantryAha kAmaM svAmiprasAdena preSyAH karmasu karmaThAH / tadvaibhavaM bRhadbhAnoH kvacidUSmA jale'pi yat // 69 // rANakena sasaGghaH sacivaH svasadane bhojitaH paridhApitaH stutazca / teja:pAlastu khaGgAradurgastho bhUmiM vilokya tejaHpAlapuramamaNDayat satrArAmapuraprapAjinagRhAdiramyam / prakArazca tejaHpAlapuraM paritaH kArita: pASANabaddhastuGgaH / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [111 atha vastupAlaH zrIvIradhavalapArve sevAM vidhatte, dezaH svasthaH, dharmo varttate / evaM sati ekadA DhillInagarAdetya carapuruSaiH zrIvastupAlo vijJaptaH / deva ! DhillItaH zrImojadInasuratrANasya sainyaM pazcimAM dizamuddizya calitaM catvAri prayANAni vyUDhaM, tasmAt sAvadhAnaiH stheyam / manye'rbudadizA gUrjaradharAM praveSTA / mantriNA satkRtya te carA rANakapAzA nItAH, kathitaH sa prabandhaH / tato rANakenApyabhANi vastupAla / mlecchargardabhillo gardabhIvidyAsiddho'pyabhibhUtaH / nityaM sUryabimbaniryutturaGgamakRtarAjapATIkaH zilAdityo'pi pIDitaH / saptazatayojanabhUminAtho jayantacandro'pi kSaya gataH / viMzativArabaddharuddhasahAvadInasuratrANamoktA pRthvIrAjo'pi baddhaH / tasmAddurjayA amI / kiM kartA'si ? / vastupAla uvAca svAmin ! preSaya mAM yaducitaM tatkariSyAmi / tataH sArAzvalakSaNa calito mantrI tRtIye prayANe mahaNakadevI karpUrAdimahApUjApUrvaM sasmAra / sA tadbhAgyAt pratyakSIbhUyovAca vatsa ! mA bhaiSIH / abubuMdAdizA yavanAH pravekSyante / tava dezaM yadA amI pravizanti, tadaiva laGkitA ghaTTikAH svarAjanya rodhayethAH / AvAsAn yatra gRhNanti, tatra sthiracittaH sasainyo yuddhAya sarabhasaM DhaukethAH / jayazrI: karapaJjare eva / idaM zrutvA dhArAvarSAyArbudagirinAyakAya svasevakAya narAn preSayat , akathApayacca mlecchasainyamabuMdamadhye bhUtvA AjigamiSadAste / tvaM tAnAgacchato muktvA pazcAddhaNTikA rundhyAH / tena tathaiva kRtam / praviSTA yavanAH yAvadAvAsAn gRhISyanti tAvatpatito vastupAlaH kAlaH / hanyante yavanAH / ucchalito bumbAravaH / keciddantAGgalIrgRhNanti, apare tovAM kurvanti, na tu chuTTanti / evaM tAn hatvA tacchIrSalakSaiH zakaTAni bhatvA dhavalakkakametya mantrI svasvAminamadarzayat / zlAghitazca tenAyaM na dhvAnaM tanuSe na yAsi vikaTaM noccairvahasyAnanaM darpAnno likhasi kSitiM khurapuTai vajJayA vIkSase / kintu svaM vasudhAtalaikadhavala ! skandhAdhirUDhe bhare tIrthAnyuccataTIviTaGkaviSamANyullaGghayan lakSyase // 70 // tataH paridhApitaH visRSTaH svagRhAya / tatra maGgalakaraNAya lokAgamaH / drammeNa puSpaM labhyate / evaM puSpassrakvyayo lokaiH kRtaH / itazca nAgapure sAdhudelAsutaH sAdhupUnaDaH zrImojadInasuratrANapatnIbIbIpratipannabAndhavo'zvapatigajapatinarapatimAnyo vijayate / tena prathamaM zatruJjaye yAtrA trisaptatyadhikadvAdazazatavarSe babberapurAdvihitA / dvitIyA suratrANAdezAt , SaDazItyadhikadvAdazazatasaGkhyavarSe nAgapurAt kartumArabdhA / aSTAdazazatAni zakaTAni bahavo mahIdharAH / kumAranenAsahito mANDavyapuraM yAvadAyAtaH / tataH sammukhamAgatya mahantakateja:pAlena dhavalakkakamAnItaH / zrIvastupAlaH sammukhamAgamat / saGghasya dhUlI pavanAnukUlyAdyAM dizamanu dhAvati, mantrI tatra gacchati / taTasthairbhaNitaM, mantrIza ! ito rajaH, ito rajaH / ito pAdo'vadhAryatAm / tataH sacivena babhaNe / idaM rajaHspraSTuM puNyairlabhyate'nena rajasA spRSTena vRjinarajAMsi dUre nazyanti / tataH saGghapatipUnaDamantriNorgADhAliGganapriyAlApau saMvRttau / sarastIre sthitaH pUnaDaH kulagurumaladhArizrInaracandrasUripAdAn vavande / rAtrau vastupAlena kathApitaM pUnaDAya puNyAtmane / prAtaH sarvasaGghanAsmadvasatyatithinA yuSmatA ca bhavitavyam / dhUmo na kAryaH / pUnaDena tathetyAdRtam / rAtrau maNDapo dvidvAro rasavatIprakArAzca sarvaM niSpannam / prAtarAyAnti nAgapurIyAH / sarveSAM D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] [ vasantavilAsamahAkAvyam // caraNakSAlanaM tilakaracanAM ca zrIvastupAlaH svahastena karoti / evaM lagnA dvipraharI, mantrI tu tathaivAnirviNNaH / tadA tejaHpAlena vijJaptamanyerapi deva ! vayaM saGghapAdakSAlanAdi kArayiSyAmaH, yUyaM bhuGgdhvam, tApo bhAvI / mantrinarendreNoktaM maivaM vadata, puNyairayaM vAsaro labhyate / guru kathApitam yasmin kule yaH puruSaH pradhAnaH sa eva yatnena hi rakSaNIyaH / tasmin vinaSTe hi kulaM vinaSTaM na nAbhibhaGge tvarakA vahanti // 71 // tasmAdbhoktavyaM bhavadbhiH, tApo mAbhUt / mantrI patnIM gurubhyo vijJapayituM praiSIt / tatra kAvyamadya me phalavatI piturAzA mAturAziSi zikhAGkaritA'dya / yadyugAdijinayAtrikalokaM pUjayAmyahamazeSamakhinnaH // 72 // bhojayatA mantriNA nAgapurIyANAmekapaGktitvaM dRSTvA ziro dhUnitam / aho zuddhA lokA ete / evaM bhojayitvA paridhApya ca raJcito nAgapurasaGghaH / gatau vastupAla - pUnaDau zatruJjayaM sasau, vadanti RSabhaH / ekadA snAtre sati devArcako devasya nAsAM pidhatte puSpaiH kila kalazena nAsA mApIDItyAzayataH / tadA mantriNA cintitaM kadAciddevAdhidevasya kalazAdinA paracakreNApi vA'vaktavyamamaGgalaM bhavet / tadA kA gatiH saGghasyeti cintayitvA pUnaDa Alepe, bhrAtaH saGkalpo'yamevaM saMvRtto me yadi bimbAntaraM mammANImayaM kriyate tadA sundarataram / tattu suratrANamojadInamitre tvayi yatamAne syAnnAnyathA / pUnaDenoktam-tatra gataizcintayiSyate / ityAdi vadantau raivatAditIrthAni vanditvA vyAvRttau / gataH pUnaDo nAgapuram / mantrI dhavalakkake rAjyaM zAsti / evaM sthite'nyedyuH suratrANamojadInamAtA vRddhA hajayAtrAprArthinI stambhapuramAgatA / nauvittakagRhe'tithitvenAsthAt / sA samAgatA sacivena carebhyo jJAtA / carAH proktA mantriNA / re yadeyaM jalapathena yAti tadA me jJApyA / gacchantI jJApitA taiH / mantriNA nijakaulikAn preSya tasyAH sarvaM koTIbakasthaM vastu grAhitam, suSTha rakSApitaM ca kvacit / tadA nauvittakaiH pUtkRtamupamantri deva ! jaratyekA'smadyUthyA hajayAtrAyai gacchantI tvatpade taskarairluNThitA / mantriNA pRSTaM kA sA jaratI / tairuktam-deva ! kiM pRcchasi sA mojadInamAtA pUjyA / mantriNA bhaNitaM mAyayA are vastu vilokayata / AnIyArpitaM sarvam / jaratI tu svagRhe Aninye / vividhAM bhaktiM kRtvA pRSTA ca kiM hajayAtrecchA vaH / tayoktaM omiti / tarhi dinakatipayAn pratIkSadhvam / pratIkSAJcakre sA / tAvatArAsaNAzmIyaM toraNaM ghaTApitaM, melayitvA vilokitam / punarvighaTitaM sUtreNa baddham / sUtradhArAH saha praguNitAH / mantriNazca mArgazcAntare trividho'sti eko jalamArgaH, aparaH karabhagamyaH, itarastu azvalaGghyaH / yatra ye rAjAno yo'dhvA yathA laGghyate tathA sUtraM kRtam / rAjJAmupadAyai dravyANi praguNIkRtAni / evaM sAmagryA sA prahitA tatra / racitaM toraNaM masItidvAre / tatra dIpatailAdipUjAcintA tadrAjapArzvAt zAzvatI kAritA / dattaM bhUri bhUri tatra / udabhUdbhUri yaza: / vyAvRttA jaratI / AnItA stambhanapuram / pravezamahaH kAritaH / svayaM tadaGghrikSAlanam / evaM bhaktyA dinadazakaM sthApitA / tAvatA dhavalakizorazatapaJcakamanyadapi dukUlagandharAjakarpUrAdi gRhItam / vRddhA proktA mAtazcalasi yadyAdizasi / tatra mAnaM ca dApayase tadAhamapi AgacchAmi / tayA bhaNitaM tatrAhameva prabhuH svairamehi pUjA te tatra / zrIvIradhavalAnumatyA calito mantrimahendraH / gato DhillItaTam / rAjamAtRvacanAt kozadvaye tasthau / suratrANaH D:\bsnta-p.pm5\ 2nd proof Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [113 sammukhamAgAnmAtuH / mAtA praNatA pRSTA ca sukhayAtrAm / jaratyA proktaM kathaM na me bhadraM yasyA DhilyAM tvaM putraH, gUrjaradharAyAM vastupAlaH / rAjJA pRSTaM ko'sau vastupAlaH ? / jaratyA vRttAntaH proktaH tadvinayakhyAtigarbhaH / rAjAha sa kimiti nAtrAnItaH / vRddhA Aha AnIto'sti / darzayatAM tarhi / azvavAraM prahityAnAyya darzito vastupAlaH / dattopadA / Alapitazca rAjJA asmanmAtA tvAM stauti, kiJcidyAcasva / vastupAlenAbhihitaM deva ! gUrjaradharayA saha devasya yAvajjIvaM sandhirastu / upalapaJcakaM mammANIkhAnito dApaya / rAjJA mataM tat / phalahIpaJcakaM tu pUnaDena praiSi zatruJjayAdrau / tatraikA RSabhadevapratimA 1, dvitIyA puNDarIkaphalahI 2, tRtIyA kapardinaH 3, caturthI cakrezvaryAH 4, paJcamI teja:pAlaprAsAde pArzvapratimA / mantrI svapuraM gataH, praNataH svasvAmI / tena ciradarzanotkaNThAvihvalena pUrvamapi karNAkarNikayA zrutaM DhillIgamanavRttAntaM mantriNaM papracche / so'pi niravazeSamagarvaparaH pracakhyau / tuSTo vIradhavalaH / dattA dazalakSI hemnAM prasAdena / sA tu gRhAdarvAgeva dattA / milito mantrigRhe sarvo lokaH, satkRtya preSitaH / kavayastu paThanti zrImanti dRSTvA dvijarAjamekaM padmAni saGkocamaho bhajante / samAgate'pi dvijarAjalakSe sadA vikAzI tava pANipadmaH // 73 // uccATane vidviSatAM ramANAmAkarSaNe svAmihRdazca vazye / eko'pi mantrIzvara ! vastupAla ! siddhastava sphUrtimiti mantraH // 74 // evaM stUyamAna uttamatvAllajjamAno vastupAlo'dho vilokayAmAsa / tato mahAnagaravAsinA nAnAkakavinA bhaNitam ekastvaM bhuvanopakAraka iti zrutvA satAM jalpitaM lajjAnamrazirAH sthirAtalamidaM yadvIkSase vedmi tat / vAgdevIvadanAravindatilaka zrIvastupAla ! dhruvaM pAtAlAd balimuddidhIrgharasakRnmArgaM bhavAn mArgati // 75 // tadaiva kRSNanagarIyakavikamalAdityena bhaGgyantaramuktam lakSmIM calA tyAgaphalAM cakAra yAM sA'rthizritA kIrtimasUta nandinIm / sA'pIcchayA krIDati viSTapAgratastadvArtayA'sau trapate yato mahAn // 76 // atha kadAcana mantriNA zrutaM yathA raivatakAsannaM gacchatAM lokAnAM pArzvato bharaDakAH pUrvanarendradattaM karamudgrAhayanti / poTTalakebhyaH kaNamANakaM, kUpakAt karSaH / evamupadrUyate lokaH / tata AyatidarzinA sacivena te bharaDakAH kuhADIyAnAmAnaM grAmaM datvA taM karamudgrAhayanto niSiddhAH / aGkevAliyAkhyo grAmastu RSabhanemiyAtrikANAM kSINadhanAnAM svagRhAbhiyogyapAtheyadrammapade dattaH / zatruJjayaraivatopatyakAnagarayoH sukhAsanAni kRtvA muktAni / andhajvaritAnAM yAtrikANAM tIrthArohaNArthaM tadyugyanarANAM tu grAsapade zAlikSetrANi pratiSThitAni / tIrtheSu sarveSu devebhyo ratnakhacitAni haimabhUSaNAni / videzAyAtasUrizuzrUSArthaM sarvadezagrAmaNyo niyuktAH / laukikatIrthakaraNamapi tasya svAmiraJjanArthaM, na bhaktyA samyagdRSTitvAt / ekadA mantrI dhavalakkakAt stambhapuraM gataH / tatra yAnapAtrAtturaGgA uttarantaH santi / tadA somezvarakavIndra AsannaH / mantriNA samasyA dattA D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] prAvRTkAle payorAzirAsId garjitavarjitaH / somezvaraH pUrayati sma - antaH suptajagannAthanidrAbhaGgabhayAdiva // 77 // turaGgamaSoDazakamucitadAne / punaH kadAcinmantriNoktam'kAkaH kiM vA kramelakaH " / somezvareNa pUritaM padyam I [ vasantavilAsamahAkAvyam // yenAgacchanmAkhyAto yenAnItazca me patiH / prathamaM sakhi ! kaH pUjyaH kAkaH kiM vA kramelakaH // 78 // atrApi SoDazasahastradrammANAM dattiH / evaM lIlAstasya / ekadA zrutamaitihyaM vRddhebhyaH, yathA prAgvATavaMze zrIvimalo daNDanAyakaH neDha - cAhilayobhrAtA'bhavat / sa ciramarbudAdhipatyamabhunak gUrjarezvaraprasatteH / tasya vimalasya vimalamatervAJchAdvayamabhUt putravAJchA prAsAdavAJchA ca / tatsiddhyai ambAmupavAsatrayeNArarAdha / pratyakSIbhUya sA prAha / vatsa ! vAJchAM brUhi / vimalo jagau putrecchA prAsAdaniSpattIcchA cArbudazRGge me varttate / ambayA proktaM dve prAptI na staH, ekAM brUhi / tato vimalena saMsAravRddhimAtraphalAmasArAM putrecchAM muktvA prAsAdecchaiva saphalIkartumiSTA / ambayoktaM setsyatyayaM caityAbhilASaH paraM kSaNaM pratIkSasva, yAvatA'haM girivarArbudAdhiSThAtryAH sakhyAH zrImAturmataM gRhNAmi / vimalo dhyAnena tasthau / zrImAtRmataM lAvA devyAyAtA abhANacca / puSpasragdAmaruciraM dRSTvA gomayagomukham / prAsAdArhAM bhuvaM vidyAH zrImAturbhavanAntike // 79 // tattathA dRSTvA campakadrumasannidhau tIrthamasthApayat / paittilapratimA mahatI / vikramAdityAt sahastropari varSANAmaSTAzItau gatAyAM caturbhiH sUribhirAdinAthaM pratyatiSThipat / vimalavasatiriti prAsAdasya nAma / tasmin dRSTe janmaphalaM labhyate / etatkathAzravaNAnmantrI dadhyau / vayaM catvAro'bhUma, dvau staH, dvau tu mAladeva- lUNigAvalpavayasau divamagAtAm / mAladevanAmnA kIrttanAni prAgapyakAriSata kiyantyapi / lUNigazreyase tu lUNigavasatirarbude kArApyA / etattejaHpAlAya prakAzitam / tena vinItena sutarAM mene / ata tejaH pAlo dhavalakkakAdarbudagiribhUSaNAM candrAvatIpurImagAt / dhArAvarSarANakagRhamagAt / tenAtyarthaM pUjitaH kiM kAryamAdizyatAmityuktaM ca / mantriNoktam, arbudagre prAsAdaM kArayAmahe, yadi yUyaM sahAyAH syAta / dhArAvarSeNa bhaNitaM tava sevako'smin ahaM sarvakAryeSu dhuri yojyaH / tato rASTrikagauggalikAdayo mahAdAnairvazIkRtAH, tathA niSpatsyamAnacaityaM karairna bhArayanti / dAnena bhUtAni vazIbhavanti / tatazcandrAvatImahAjanamukhyaM zrAvakaM cAmpalanAmAnaM gRhe gatvA AlalApa / vayaM caityamarbude kArayAmo, yadi pUjAsAnnidhyaM kurudhve / cAmpalenApi svasya kuTumbAntarANAmapi devapUjArthaM nityadhanacintA kRtA / tato mantrI ArAsaNaM gattvA caityaniSpattiyogyaM dalavATakaM nirakAzayat / tadyugyai rahakalaizcArbudopatyakAmAnInayat / arddhakrozArddhakrozAntare haTTAni / sarvaM labhyate, pazUnAM narANAM kRcchraM mAbhUditi / umbariNIpathena prAsAdaniSpattiyogyaM dalaM dviguNamupari gireH pravezayAmAsa / punastAM padyAM viSamAJcakAra, yathA paracakrasya pravezo na bhavet / evaM siddhe karmaNi zobhanadevaM sUtradhAramAhUya karmasthAye nyayuGkta / UdalAkhyaM zyAlamuparisthAyinamakarot / D:\bsnta-p.pm 5 \ 2nd proof Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 1 ] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [ 115 arthavyaye svairitAM samAdizat / evaM sUtraM kRtvA tejaHpAlo dhavalakkakamAgAt / niSpadyate prAsAdaH / zrInemibimbaM kaSopalamayaM ghaTyate / sUtradhArANAM saptazatI ghaTayati ghATam / te tu duHzIlAH puraH puro'rthaM gRhNanti, kAryakAle punaryAcante / tata Udalo mantrI tejaHpAlAya likhati, vadati deva ! drammA vinazyanti, sUtradhArAH karmasthAyAt prathamaM prathamaM gRhNanti / tatastejaH pAlena kathApitaM drammA vinaSTA iti kiM bUSe / vinaSTAH kiM kuthitAH ? / na tAvat kuthitAH kintu manuSyANAmupakRtAH / upakRtAzcedvinaSTAH kathaM, mAtA me vandhyetivAkyavat parasparaM viruddhaM bUSe / tasmAttattvamidaM sUtradhArANAmicchAcchedo na kAryaH, deyameveti / tato datto UdalaH / tAvanniSpannaM garbhagRham / madhye zrIneminAthabimbaM sthApitam / etacca kRtaM zrItejaHpAlAya vijJaptam / tuSTau dvau mantriNau / zrIvastupAlAdezAt tejaH pAlo'nupamayA sahAnalpaparicchado'rbudagiriM prAptaH / prAsAdaM niSpannaprAyaM dadarza tutoSa / snAtvA sadvastrapravaraNaH sapatnIko mantrI zrIneminaM pUjayati sma / atha dhyAnenordhvastasthau ciram / kSaNArddhenAnupamA patiM tathAsthaM muktvA prAsAdaniSpattikutUhalena bahirAgAt / tatra sUtradhArazobhanadevo maNDapacatuHstambhImUrdhvayitumupakramate / mantriNyoktaM sUtradhAra ! mama pazyantyAzciraM babhUva, adyApi stambhA nottabhyante / zobhanadevenoktaM svAmini ! giriparisaro'yaM, zItaM sphItaM, prAtarghaTanaM viSamaM, madhyAhneoddeze tu gRhAya gamyate snAyate bhujyate evaM vilambaH syAt / athavA vilambAt kiM bhayam / zrImantripAdAzciraM rAjyamupabhuJjAnAH santIha tAvat / tato'nupamayA jagade / sUtradhAra ! cATumAtramidam / ko'pi kSaNaH kIdRg bhavet ko vetti / sUtradhAro maunenAtiSThat / patnIvacanamAkarNya sacivendro bahirniHsRtya sUtradhAramavocat / anupamA kiM vAvadIti / sUtradhAro vyAhArSIt yaddevenAvadhAritam / mantrI dayitAmAha kiM tvayoktam ? / anupamAha vadantyasmi kAlasya ko vizvAsaH, kA'pi kAlakalA kIdRzI bhavati / na sarvadA tejaH puruSANAm / tathA zriyo vA tasya nAzo vA yenAvazyaM vinazyati / zrIsambandhe budhAH sthairyabuddhiM badhnanti tatra kim // 80 // vRddhAnArAdhayanto'pi tarpayanto'pi pUrvajAn / pazyanto'pi gatazrIkAnaho muhyanti jantavaH // 81 // bhUpabhrUpallavaprAntanirAlambavilambinIm / stheyasIM bata manyante sevakAH svAmapi zriyam // 82 // ito vipadito mRtyurito janirito jarA / jantavo hanta pIDyante caturbhirapi santatam // 83 // etadvacaH zrutvA mantrivaraH prAha ayi kamaladaladIrghalocane ! tvAM vinA ko'nya evaM vaktuM jAnAti tAmraparNItaTotpannairmoktikairikSukukSijaiH / baddhaspardhabharA varNAH prasannA: svAdavastava // 84 // gRhacintAbharaharaNaM mativitaraNamakhilapAtrasatkaraNam / kiM kiM na phalati kRtinAM gRhiNI gRhakalpavallIva // 85 // D:\bsnta-p.pm5 \ 2nd proof Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] [vasantavilAsamahAkAvyam // rAjyasvAmini ! vada kenopAyena zIghraM prAsAdA niSyatsyante / devyAha nAtha ! rAtrIyasUtradhArAH pRthak dainIyasUtradhArAH pRthak vyavasthApyante / kaTAhizcaTApyate, amRtAni bhojyante sUtradhAraNAM ca vizrAmalAbhAdrogo na bhavati / evaM caityasiddhiH zIghrA / AyuryAtyeva zrIrasthireva / ajarAmaravat prAjJo vidyAmarthaM ca cintayet / gRhIta iva kezeSu mRtyunA dharmamAcaret // 86 // iti sarasvatIvINAkvaNitakomalayA girA uktvA nivRttA sulakSaNA sA / mantriNA sarvadezakarmasthAyeSu saiva rItiH prArabdhA / niSpanna ca sarvam / gato mantrI dhavalakkakam / dinaiH katipayairvarddhApanikAnara AgataH / deva ! arbudAdrau nemicaityaM niSpannam / hRSTau dvau bAndhavau / gato sasaGghau tatra / tatra ca jAbAlipurAt zrIyazovIro nAma bhANDAgArikaH sarasvatIkaNThabhUSaNatvena khyAtaH AhUta AgAt / militA vastupAla-tejaHpAla-yazovIrA ekatra nyAyavikramavinayA iva sAkSAt / caturazIti rANAH, dvAdaza maNDalIkAH, catvAro mahAdharAH, caturazItirmahAjanAH, evaM sbhaa| tadA vastupAlena yazovIraH proce bhANDAgArika ! tvamudayasiMhasya mantrI, yaugandharAyaNa iva vatsarAjasya / tava stutI: svasthAnasthAH zRNumaH / yathA bindavaH zrIyazovIra ! madhyazUnyA nirarthakAH / saGkhyAvanto vidhIyante tvayaikena puraskRtAH // 87 // yazovIra ! likhatyAkhyAM yAvaccandre vidhistava / na mAti bhuvane tAvadAdyamapyakSaradvayam // 88 // ata eva naH sadA bhavaddarzanaraNaraNakAkrAntameva svAntamAsIt / idAnIM cAru sampannaM bhavadIyasAGgatyaM, tadapi vizeSataH zrInemidRSTau / tato yazovIro vyAharati zrImatkarNaparamparAgatabhavatkalyANakIrtizruteH prItAnAM bhavadIyadarzanavidhau nAsmAkamutkaM manaH / zrutyapratyayinI sadA RjutayA svAlokavirambhiNI dAkSiNyaikanidhAna ! kevalamiyaM dRSTiH samutkaNThate // 89 // ityAdyAH saGkathAH paprathire / prAsAdabimbapratiSThotsavAH saMvRttAH / zrIvastupAlenaikadA caityasya dUSaNabhUSaNe pRSTo yazovIraH proce / deva ! zobhanadevaH sUtradhAraH zobhanaH / tato yuktametadambA kIrtistambhoparisthitA ekAmaGgalImU/kRtya sthitA ghaTitA / paramaH prAsAdaH / paraM doSA api santi / prAsAdApekSayA sopAnAni hrasvAni / stambhe bimbAni AzAtanAbhAjanaM syuH / dvArapraveze vyAghrarUpANi pUjA'lpatvAya syuH / jinapRSThe pUrvajaropaNA pAzcAtyAnAmRddhinAzinI / AkAze jainamUrtiropaNA tvatparaM darzanapUjanAlpatvAya / ityAdi zrutvA satyaM matvA na cukopa, bhavitavyatAM cApratikArAM nizcikye / vividhadAnaivikramAditya iva prakAzya mahimAnaM, visRjya svasthAne lokaM, saparijano dhavalakkakaM gatvA sukhaM tasthau / itazca zrIvIradhavalasya dvau putrau staH / eko vIramaH, dvitIyo vIsalaH / tatra vIramo yauvanasthaH D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [117 zUreSu rekhAM prAptaH, yo varSAkAle'kasmAdupari patantyA vidyuta uddezena kRpANImA-kRSata / sa ekadA kvacidekAdazIparvaNi dhavalakkakamadhyatarutalamagamat / tatra parvaNyasau rItiH / vaiSNavaiH sarvairaSTottarazataM badarANAmAmalakAnAM vA drammANAM vA moktavyam / taroradhaH vIrameNASTottaraM zataM drammANAM muktam / ekena tu vaNijA tasyAmeva sabhAyAM sthitenASTottaraMzatamAchUnAM muktam / vIrameNa tasyoparikRpANikA kRSTA / re! asmattaH kimadhikaM karoSIti ca vadan vaNija hantumanvadhAvat / vaNik naMSTvA vIradhavalAdhyAsitAM sabhAmAvizat / jAtaH kalakalaH / jJAtaM pAramparyaM vIradhavalena / vaNiji pazyati vIramo hakkitaH / kA te caryA yadyayaM tvadadhikaM karoti, asmAkaM nyAyaM na vetsi / dUre bhava, punarme dRSTau nAgantavyam / vaNijo mama jaGgamaH kozo mayi jIvati kenAbhibhUyante / ityuktvA taM vIramagrAmAkhye AsannagrAme'tiSThipat / sa tu kauNikakumAravat kaMsavat pitari dviSTo jIvanmRtammanyo'sthAt / vIsalastu rANazrIvIradhavalasya vallabhaH zrIvastupAlasya ca / atrAntare zrIvIradhavalo'cikitsyena vyAdhinA jagrase / tadA vIramaH svasahAyairbalavAn bhUtvA rAjyArthI rANakamilanamiSeNa dhavalakkakamAgAt / tadaiva vastupAlena taM durAzayaM jJAtvA pratyutpannamatitvAdazvagajahemAdiSu paramAptamAnuSaiH paramo yatnaH kRtaH / vIramaH prabhavituM na shshaak| dhavalakkake eva sve saudhe vipule'vatasthe / dinaistribhirvIradhavalo divaM gataH / lokaH zokasamudre patitaH / bahubhizcitArohaNaM kRtam / mantrI tu saparijanaH kASThAni bhakSayannaparAparairmantribhiniSiddhaH / uktaM ca deva ! tvayi sati rANapAdA svayaM jIvantIva / tvayi lokAntarite paripUrNAH pizunAnAM manorathAH, gatA gUrjaradharA / tato na mRto mantrI / tata utthApanadine mantrI sabhAsamakSaM paThati AyAnti yAnti ca pare RtavaH krameNa saJjAtametadRtuyugmagatvaraM tu / vIreNa vIradhavalena vinA janAnAM varSA vilocanayuge hRdaye nidAghaH // 10 // atIva niHzvasya gatAH sarve svasthAnam / tatazca mRte vIradhavale tadrAjyalipsurvIramaH sannA gRhAnnirgamiSyati yAvatA, tAvatA zrIvastupAlena vIsalakumAro rAjye nivezitaH / zrIvIsaladeva iti nAma prakhyApitam / sarvarAjyAGgeSu Aptanarai rakSA kAritA / svayaM vIsalaM gRhItvA sArAzvakhurapuTakSuNNakSamApIThocchaladrajaHpuJjasthagitavyomA rAjanyakakrUrakaravAlazalyabhallakiraNadviguNadyotitaravikiraNo vIramasammukho yayau / dAruNaH samaro jajJe / vIramaH svasya tejaso'navakAzaM manyamAno naSTvAzvasureNa rAjakulenodayasiMhenAdhiSThitaM jAbAlipuraM pratyacAlIt / mantrI tasyAzayaM dakSatayA jJAtvA SoDazayojanikAnnarAnudayasiMhAntike preSIt / AkhyApayat yathA'muM rAjadviSTakArakaM jAmAtRjJAteyena yadi svAntike sthApayiSyasi, tadA tena rAjyaM na jIvitavyaM ca / hanyAzcainam / tato vIramo jAbAlipurodhAnaM prAptaH / tadA vizrAmyannaGgarakSAmuttArayan alasAyamAna udayasiMhaniyuktairdhanurdharaiH zarazatajarjarazcAlanIprAyakAyaH kRtaH mRtazca / tasya ziro vIsaladevAya prahitamudayasiMhena / tato jAtaM niSkaNTakaM vIsaladevarAjyam / yAvanmAtraM vIradhavalena sAdhitaM, tAvanmAtrAt kimapi nyUnaM nAsIt / kebalaM labdhaprasareNa vIsalena zrIvastupAlo laghutayA dRSTaH / puruSaH sampadAmagramArohati yathA yathA / gurUnapi laghutvena sampazyati tathA tathA // 91 // D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] [ vasantavilAsamahAkAvyam // rAjJA nAgaDanAmA vipraH pradhAnIkRtaH / mantriNoH punarlaghu zrIkaraNamAtraM dattam / ekazca samarAkanAmA pratIhAro rAjJo'sti / sa prakRtyA nIcaH / pUrvamanyAyaM kurvANo mantrivastupAlena pIDito'bhUt / sa labdhAvakAza uparAjaM brUte / deva ! anayoH pArzve'nantaM dhanamAste tadyAcyatAm / rAjA'pi tAvAhUyAvAdIt / artho dIyatAm / tAbhyAmuktam - arthaH zatruJjayAdiSu vyayitatvAnnAsti naH / rAjJoktaM tarhi divyaM dIyatAm / mantribhyAmabhihitaM yaddivyaM bhavadbhyastadA''dizyatAm / rAjJA ghaTasarpaH puraskRtaH / lavaNaprasAdo niSedhati tadakRtyam / na ca tadvacanaM rAjA zRNoti abhinavadarpavazAt tadA somezvareNoktaM kAvyamekaM vIsalaM prati I mAsAnmAMsalapATalAparimalavyAlolarolambataH prApya prauDhimimAM samIra ! mahatIM hanta tvayA kiM kRtam / sUryAcandramasau nirastatamasau dUraM tiraskRtya ya tpAdasparzasahaM vihAyasi rajaH sthAne tayo: sthApitam // 92 // nivartitaM divyaM rAjJA / atha kadAciddhavalakkake mantriNi vasati sati pauSadhazAlaikAste / tasyA uparitanaM puJjakaM kSullako'dhaH kSipannAsIt / sa puJjako vIsaladevamAtulasya siMhasya yApyayAnArUDhasyAdho rathyAyAM gacchataH zirasi patitaH / kruddhaH sa madhye Agatya kSullakaM dIrgheNa tarjakena pRSThe dRDhamAhatya re ! mAM jeThuyakaM siMhaM rAjamAtulaM na jAnAsIti vadan svagRhaM gataH / taM vRttAntaM madhyAhne mantrivastupAlaM bhojanArambhe utkSiptaprathamakavalaM rudannudghATitapRSTho'jijJapat kSullakaH / mantriNA abhuktenaivotthAya kSullakaH sandhIrya prasthApitaH / svayaM svakIyaparigraho bhASitaH / bho kSatriyAH ! sa ko'pyasti yuSmAsu yo manodAhaM me upazamayati / ekena rAjaputreNa bhUNapAlAkhyenoktaM deva ! AdezaM dehi / prANadAne'pi tava prasAdAnAM nAnRNIbhavAmi / channaM mantriNAdiSTaM jeThuyAvaMzasya rAjamAtulasya siMhasya dakSiNapANi chitvA Dhaukaya me / sa rAjaputrastathetyuktvA ekAkI madhyAhnoddeze siMhAvAsadvAre tasthau / tAvatA rAjakulAt siMha AgataH / rAjaputreNAgre bhUtvA siMhAyoktaM mantriNA zrIvastupAladevenA'haM vaH samIpaM kenApi gUDhakAryeNa preSito'smi / ito bhUtvA prasAdyAvadhAryatAm / ityukte sa kiJcitparAgbhUtvA yAvadvArttA zrotuM yatate tAvanmantribhRtyena siMhasya karaH svakare kRtaH, sahasA churyA chinnaH / chinnaM taM karaM gRhItvA re ! vastupAlasya bhRtyo'smi, punaH zvetAmbaraM paribhaveH iti vadan caraNabalena palAyya bhUNapAlo mantryantikamagamat, karamadIdRzat / mantriNA zazlAghe'sau / sa karaH svasaudhAgre baddhaH / svamAnuSANi paramAptanaragRheSu muktAni / parigraho bhASitaH / yasya jIvitAzA sa svagRhaM yAtu jIvatu / asmAbhirbalavatA mahAvairamupArjitaM, maraNaM karasthameva, jIvite sandehaH / taiH sarvairapyuktaM devena saha maraNaM jIvitaM ca sthitAH / tato gopurANi dattvA gRhaM naraiH svAvRtaM kRtvA svayaM svasaudhopari tasthau niSaGgI kavacI dhanuSmAn / tataH siMhasyApi paricchado milito bAndhavAdirbhUyAn / gatvA vastupAlaM saputrapazubAndhavaM haniSyAmaH iti pratijajJe / calitaM jeThuyakasainyam / yAvadrAjamandirAgre AyAtaM kalakalAyamAnaM tat, tAvadekena jyAyasoktaM rAjA vijJapyate / mA sma sahasAtkAreNa tatkopo'bhUt / tato vijJaptaM rAjJe / rAjJA vArtAM jJAtvA vimRzya bhaNitam / anaparAddhe vastupAlo na pIDayati / kiJcidyuSmAbhiranyAyaH kRtaH / mantriNo gururapIDi tasmAttiSThatAtraiva vayaM D:\bsnta-p.pm 5 \ 2nd proof Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [119 svayaM kariSyAmo yaducitam / tataH somezvaradevaH pRSTaH / guro ! kimatra yuktaM syAt / guruNoktammAM tatpAa prahiNu / AyatipathyaM kariSye / prahitaH saH / prApto mantrisaudhadvAram / prApto mantryanujJayA mantripArzvam / purohita Aha mantrin ! kimetat / alpe kArye kiyatkRtaM zubhavadbhirbhavadbhiH / jeThyakA militAH santi / rAjA'pi tadbhAgineyaH kruddhaH / zamyatAM yena sandhi kArayAmi / atha mantrIzaH prAha-maraNAt kiM bhayam / guruparibhavo duHsahaH / vyAvRttaM jagdhaM pItaM dattaM vilasitaM yadA tdaa| yathA tathA martavyameva / idamekaM maraNamastu jIvitaikaphalamudyamArjitaM luNThitaM parata eva yad yazaH / te zarIrakapalAlapAlanaM kurvate bata kathaM manasvinaH // 13 // ityAdi gIrbhirmRtikRtanizcayaM jJAtvA mantriNaM gururgatvA rAjAnamUce / rAjendra ! mriyate evAtra praghaTTake mantrI / agre'pi yuddhe zUrasteSu teSu sthAneSu / 'tRNaM zUrasya jIvitam' / IdRzo yodhaH kvacidviSame kArye'gre dhRtvA ghAtyate, naivaM vRthA / bahudhA bhavatAmupakArI / sa kiMprabhuryo bhRtyAnAM dvitrAn mantUn na sahate / asmadAdInAmapi manasi devasya kIdRzyAzA bhAvinI / ityAdi dRDhaM mRdusAraM nigadya haste kRto rAjA / rAjA provAca-mantrIha dhIrAM dattvA sanmAnya samAnIyatAm / gato gurustatra / rAjoktamuktvA nIto mantrI, paraM sannaddhabaddhaH / rAjJA vividhatadupakRtismRtyAnayanamanasA pitRvadupazamito mantrI / mAtulA: pAdayorlagitAH / sa mantriccheditaH siMhahasto loke darzitaH bahU rAjalokaH / yo mantridevaguruhantA tasya prANAn haniSyAmaH, ityuktvA jinamatasya mantriNazca gauravamavIvRdhat zrIvIsaladevaH / atha vikramAdityAt 1298 varSaM prAptam / zrIvastupAlo jvararuglezena pIDitaH / tejaHpAlaM saputrapautraM svaputraM ca jayantasiMhamabhASata / vatsAH zrInaracandrasUribhirmaladhAribhiH 1287 varSe bhAdrapadavadi 10 dine divagamanasamaye vayamuktAH mantrin ! bhavatAM 11298 varSe svargAroho bhaviSyati / teSAM ca vacAMsi na calanti, gI:sampannasiddhitvAt / tato vayaM zrIzatruJjaye gamiSyAma eva / gurubhiSag yugAdIzapraNidhAnaM rasAyanam / sarvabhUtadayA pathyaM santu me bhavarugbhide // 14 // labdhAH zriyaH sukhaM spRSTaM mukhaM dRSTaM tanUruhAm / pUjitaM darzanaM jainaM na mRtyorbhayamasti me // 15 // kuTumbena tanmatam |shtrunyjygmnsaamgrii nisspnnaa| vIsaladevo mantriNA sAzrulocanaH samApRSTaH / tato nAgaDagRhaM mantrI svayamagAt / tenAsanAdibhiH satkRto babhASe / vayaM bhavAntarazuddhaye vimalagiriM prati pratiSThAmahe / bhavadbhijainamunayo'mI RjavaH samyag rakSaNIyAH kliSTalokAt / gaurjarAtramidaM rAjyaM vanarAjAt prabhRtyabhUt / sthApitaM jainamantraughaistadveSI naiva nandati // 96 // 1. vasantavilAsakAvye sarga 14/zloka-37 madhye 1296 varSe mantriNaH svargArohaH kathitaH, saH samIcIno bhAti / / saM0 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] [ vasantavilAsamahAkAvyam // iti jJAtvA mantrinAgaDenoktam / zvetAmbarAn bhaktyA gauravayiSyAmi, cintA na kAryA, svastyastu vaH, iti tadvacasA samatuSat / atha cacAla vastupAlaH / aGkevAlIyA grAmaM yAvat prApa / tatra zarIraM gADhamasahaM dRSTvA tasthau / tatra sahAyAtAH sUrayo niryAmaNAM kurvanti / mantrIzvaro'pi samAdhinA sarvaM zRNoti zraddadhAti / anazanaM pratipadya yAme gate svayaM bhaNati na kRtaM sukRtaM kiJcit satAM saMsmaraNocitam / manorathaikasArANAmevameva gataM vayaH // 97 // yanmayopArjitaM puNyaM jinazAsanasevayA / jinazAsanasevaiva tena me'stu bhave bhave // 98 // yA rAgiNa virAgiNyaH striyastAH kAmayeta kaH / tAmahaM kAmaye muktiM yA virAgiNI rAgiNI // 99 // zAstrAbhyAso jinapadanatiH saGgatiH sarvadAryaiH sadvRttAnAM guNagaNakathA doSavAde ca maunam / sarvasyApi priyahitavaco bhAvanA cAtmatattve sampadyantAM mama bhavabhave yAvadApto'pavargaH // 100 // iti bhaNannevAstamito jinazAsanagaganamaNDanamRgAGkaH zrIvastupAlaH / tadA nirgranthairapi tArapUtkAramarodi / kA kathA sodarAdInAm / tatra tejaHpAlo vilapati AhlAdaM kumudAkarasya jaladhervRddhiH sudhAsyandibhiH pradyotairnitarAM cakoravanitAnetrAmbujaprINanam / etatsarvamanAdarAdahRdayo nAdRtya rAhurhahA ! kaSTaM candramasaM lalATatilakaM trailokyalakSmyAH papau // 101 // jayantasiMho vadati - khadyotamAtrataralA gaganAntarAlamuccAvacAH kati na danturayanti tArAH / ekena tena rajanIpatinA vinA'dya sarvA dizo malinamAnanamudvahanti // 102 // kavayaH prAhuH- manye mandadhiyAM vidhe tvamavadhirvairAyase cArthiNAM yadvairocanazAtavAhanabalizvetAbjabhojAdayaH / kalpAntaM cirajIvino na vihitAste vizvajIvAtavo mArkaNDadhruvalomazAzca munayaH klRptAH prabhUtAyuSaH // 103 // lokAstu vadanti - kiM kurmaH kamupAlabhemahi kimu dhyAyAma kaM vA stumaH kasyAgre svamukhaM svaduHkhamalinaM sandarzayAmo'dhunA / zuSkaH kAmataruryadaGgaNagatazcintAmaNizcAjarat kSINA kAmagavI ca kAmakalazo bhagno hahA ! daivataH // 104 // D:\bsnta-p.pm5\ 2nd proof Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] zrIvastupAlaprabandhaH // ] [121 tatastejaHpAla-jayantasiMhAbhyAM mantridehasya zatruJjayaikadeze saMskAraH kRtaH / saMskArabhUmyAsannaH svargArohaNanAmA prAsAdo namivinamiyutaH RSabhasanAthaH kAritaH / mantriNyau lalitA-sokhU anazanena mamratuH / zrItejaHpAlastu anupamAsahito madhyamavyApArabhogabhAk lezatastathaiva dAnaM tanvan 1308 dhAmagamat / zanaiH zanaiH zrIjayantasiMho'pi paralokamabhajata / zrIanupamA'pi tapasA svargama-sAdhayaditi bhadram / tayormantriNoH dharmasthAnasaGkhyAM kartuM ka IzvaraH, paraM gurumukhazrutaM kiJci-llikhyate / lakSamekaM sapAdaM jinabimbAnAM vidhApitam / aSTAdazakoTayaH SaNNavatilakSAH zrIzatruJjayatIrthe draviNaM vyayitam / dvAdazakoTayo'zItirlakSAH zrIujjayante / dvAdazakoTya-stripaJcAzallakSA arbudagirizikhare lUNigavasatyAm / navazatAni caturazItizca pauSadhazAlAH kAritAH / paJcazatAni dantamayasiMhAsanAnAm / paJcazatAni paJcottarANi samavasaraNAnAM jAdara-mayAnAm / brahmazAlAH saptazatAni / saptazatAni satrAgArANAm / saptazatI tapasvikA-pAlikamaThAnAm / sarveSAM bhojananirvApAdidAnaM kRtam / triMzacchatAni vyuttarANi mahezvarAyatanAnAm / trayodazazatAni caturuttarANi zikharabaddhajainaprAsAdAnAm / trayoviMzatizatAni jIrNacaityoddhArANAm / aSTAdazakoTivyayena sarasvatIbhANDAgArANAM trayANAM sthAnatraye karaNam / paJcazatI brAhmaNAnAM nityaM vedapAThaM karoti sma / varSamadhye saGghapUjAtritayam / paJcadazazatI zramaNAnAM nityaM gRhe viharati sma / taTikakArpaTikAnAM sahastraM samadhikaM pratyekamabhukta / trayodaza yAtrAH saGghapatIbhUya kAritAH / tatra prathamayAtrAyAM catvAri sahasrANi paJcazatAni zakaTAnAM sazayyApAlakAnAM, saptazatI sukhAsanAnAm , aSTAdazazatI vAhanAnAm , ekonaviMzatiH zatAni zrIkarINAm , ekaviMzatiH zatAni zvetAmbarANAm , ekAdazazatI digambarANAM, catvAri zatAni sArddhAni jainagAyanAnAM, trayastriMzacchatI bandijanAnAm / tathA caturazItistaDAgAH subaddhAH / catuHzatI SaSThyadhikA vApInAM, pASANamayAni dvAtriMzadurgANi, dantamayajinarathAnAM caturviMzatiH, viMzaM zataM sAgaghaTitAnAm / sarasvatIkaNThA-bharaNAdIni caturviMzatibirudAni / catuHSaSTirmasItayaH vastupAlasya / dakSiNasyAM zrIparvataM yAvat , pazcimAyAM prabhAsaM yAvat , uttarasyAM kedAraparvataM yAvat , pUrvasyAM vANArasI yAvattayoH kIrtanAni / sarvAgreNa trINi koTizatAni caturdazalakSA aSTAdazasahasrANi aSTazatAni dravyavyayaH / triSaSTivArAn saGgrAme jaitrapadaM gRhItam / aSTAdaza varSANi tayorvyApRtiH / zrIvastupAlatejaHpAlayoH prabandhaH samAptaH // prazasti:- zrIpraznavAhanakule koTikanAmani gaNe jagadvidite / zrImadhyamazAkhAyAM harSapurIyAbhidhe gacche // 1 // 1. ayaM dharmasthAnasaGkhyAvRttAnto zrIjinaprabhasUri-viracitatIrthakalpe sampUrNo'sti / / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] [vasantavilAsamahAkAvyam // maladhAribirudaviditazrIabhayopapadasUrisantAne / zrItilakasUriziSyaH sUri: zrIrAjazekharo jayati // 2 // tenAyaM mRdugadyairmugdhAmugdhAvabodhakAmena / racitaH prabandhakozo jayatAjjinapatimataM yAvat // 3 // tathA- kaTTAravIradussAdhavaMzamukuTo nRpaughagItaguNaH / babbUlIpurakAritajinapatisadanocchalatkIrtiH // 4 // bappakasAdhostanayo gaNadevo'jani sapAdalakSabhuvi / tadbhUnakanAmA tatputraH sADhako dRDhadhIH // 5 // tatsUnuH sAmantaH svakulatilako'bhavajjagatsiMhaH / durbhikSaduHkhadalanaH zrImahamadasAhigauravitaH // 6 // tajjo jayati siribhavaH SaTdarzanapoSaNo mahaNasiMhaH / DhillyAM svadattavasatau granthamimaM kArayAmAsa // 7 // zaragaganamanumitAbde 1405 jyeSThAmUlIyadhavalapaJcamyAm / niSpannamidaM zAstraM zrotradhyetroH sukhaM tanyAt // 8 // D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [2] zrIvastupAla-tejaHpAlaprabandhaH // [ meruprabhasUrikRtaprabandhacintAmaNyAntargataH] atha prakRtamantriNo janmaprabandhaM stuma:-kadAcicchrImatpattane bhaTTArakazrIharibhadrasUribhirvyAkhyAnAvasare kumAradevyabhidhAnA kAcidvidhavAtIva rUpavatI [bAlA] muhurmuhurnirIkSyamANA tatra sthitasyAzarAjamantriNazcittamAcakarSa / tadvisarjanAnantaraM mantriNAnuyuktA gurava iSTadevatAdezAd 'amuSyAH kukSau sUryAcandramaso vinamavatAraM pazyAmaH / tatsAmudrikAni bhUyo bhUyo vilokitavantaH' iti prabhorvijJAtatattvaH sa tAmapahRtya nijAM preyasIM kRtavAn / kramAt tasyA udare'vatIrNau tAveva jyotiSkendrAviva vastupAlateja:pAlAbhidhAnau sacivAvabhUtAm / athAnyadA zrIvIradhavaladevena nijavyApArabhArAyAbhyarthyamAnaH prAk svasaudhe taM sapatnIkaM bhojayitvA zrIanupamA rAjapatnyai zrIjayataladevyai nijaM karpUramayatADaGkayugmaM karpUramayo muktAphalasuvarNamayamaNizreNibhirantaritAbhiniSpannamekAvalIhAraM prAbhRtIcakAra / mantriNaH prAbhRtamupaDhaukitaM niSidhya nijamevaM vyApAraM samarpayan 'yattavedAnIM vartamAnaM vittaM tatte kupito'pi pratItipUrva punarevAdadAmi' iti akSarapatrAntarasthabandhapUrvakaM zrItejaHpAlAya vyApArasambandhinaM paJcAGgaprasAdaM dadau / akarAt kurute kozamavadhAd dezarakSaNam / bhuktivRddhimayuddhAcca sa mantrI buddhimAMzca saH // nikhilanItizAstropaniSanniSaNNadhIH svasvAminaM varddhayan bhAnUdaye kAlapUjayA vidhivacchrIjinamarcitvA, gurUNAM candanakarpUrapUjAnantaraM dvAdazAvarttavandanAdanu yathAvasarapratyAkhyAnapUrvamapUrvamekaikaM zlokaM guroradhyeti / mantrAvasarAnantaraM sadyaskarasavatIpAkabhojanAnantaraM, muJjAlanAmA mahopAsakastadaGgalekhako'vasare rahasi papraccha-svAminA'hamukhe zItAnnamAhAryate kiM vA sadyaskam' iti pRcchantaM mantriNA grAmyo'yaM iti dvistriravadhIrya kadAcit krodhAnubandhAt pazupAla ityAkSiptaH / sa dhRtadhairya 'ubhayoH kazcidekataraH syAdityAbhihite tadvacazcAturIcamatkRtacittena mantriNA 'anadhigatabhavadupadezadhvaniraham , tadvijJa ! yathAsthitaM vijJapyatAm' ityAdiSTaH sa vAgmI provAca-yAM rasavatImatIva rasaplutAM sadyaskAM prabhurabhyavaharati tAM prAkpuNyarUpAM janmAntaritatayAtyantazItalAM manye / kiM cedaM mayA guroH sandezavacanamAviSkRtam , tattvaM tu ta evAvadhArayantIti tatra pAdAvavadhAryatAm' / teneti vijJaptaH zrItejaHpAlanAmA mantrI kulagurubhaTTArakazrIvijayasenasUrINAmabhyarNamAgataH / gRhidharmavidhi D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] [vasantavilAsamahAkAvyam // gurUn papraccha / tairupAsakadazAbhidhasaptamAGgAjjinodite devapUjAvazyakayatidAnAdike gRhidharme samupadiSTe, tataHprabhRti sa devatArcanavizeSajainamunidAnAdyaM dharmakRtyamArabdhavAn / varSatritayadevatAvasarAyapadena pRthakkRtena SaTtriMzatsahasrapramANena dravyeNa bAulAgrAme zrIneminAthaprAsAdaH samajani / (atra PAdarza nimnagatA vizeSAH zlokA likhitA labhyante-) sAMyAtrikajano yena kurvANo haraNaM nRNAm / niSiddhastadabhUdeSa dharmodAharaNaM bhuvi // spRSTAspRSTaniSedhAya vidhAyAvadhivedikAm / pure'smin vAritastena takravikrayaviplavaH // yannyUnaM yatra yannaSTaM yastatra tadacIkarat / utpattiruttamAnAM hi riktapUraNahetave / akalpayadanalpAni devebhyaH kAnanAni yaH / haranetrAgnitApasya yatra na smarati smaraH // rambhAsambhAvitairyasya vanairvRSaniSevitaiH / manojJasumanovagaiH svargasaundaryamAdade // saGgrahItAni hArItazukacitrazikhaNDibhiH / dharmazAstrasadharmANi yasyodyAnAni rejire // darzayan sumanobhAvaM zrImattAmatulAmayam / kAnanAnAM svabandhUnAM svabandhUnAmivAkarot // AdadAnAH payaHpUraM yatkAsAreSu kAsarAH / virAjantetarAM pArAvAreSviva payodharAH // akArayadayaM vApIrapApI yaH kriyArataH / sudhAyAmapi mAdhuryaM yajjalairgalahastitam // tAH prapAH kAritAstena yadIyaM pibatAM payaH / tRpyantyAsyAni pAnthAnAM na rUpaM pazyatAM dRzaH // bhavArNavatarI brahmapurI yenAtra nirmame / yasyAM gAyanti sAmAni narA nAryastu tadyazaH // sphuTaM veSTayatA zubhaiH kIrtikUTaiH paTairiva / dazApi grAhitA yena dizaH zvetAmbaravratam // yena pauSadhazAlAstAH kAritAstAritAtmanA / madhye zvetAmbarairyAsAM vizuddhiH sudhayA bahiH // yasya pauSadhazAlAsu yatayaH saMvasanti te / sadA yeSAmadArANAmAtmabhUsambhavaH kutaH // jJAnAkhyaM yasya taccakSurvAcAM devI dade madA / nityaM yenaiSa dharmasya gatiM sakSmAmapIkSate // atha saM0 1277 varSe sarasvatIkaNThAbharaNa-laghubhojarAja-mahAkavi-mahAmAtya-zrIvastupAlena mahAyAtrA prArebhe / gurUpadiSTa lagne tatkRtasaGghAdhipatyAbhiSekeNa zrIdevAlayaprasthAne upakramyamANe dakSiNapakSe durgAdevyAH svaramAkarNya svayaM tadvidA zAkunikena kiJciccintayati / kazcinmaruvRddhaH 'zakunaM bhAritaM vidhehItyabhidadhAnaH, zakunAcchabdo balIyAniti vicArya purAd bahirAvAseSu zrIdevAlayaM saMsthApya zAkunavyatikaraM pRSTo mArgavaiSamye zakunAnAM vaiparItyaM zlAghyate / rAjyavikalatAyAM tIrthamArgANAM vaiSamyam / tathA yatra sA durgA dRSTipathaM gatA tatra kamapi dakSaM puruSaM prasthApya sa pradezo darzyatAm / tathAkRte sa puruSa iti vijJapayAmAsa-'yat tasmin varaNDake navIkriyamANe sArddhatrayodaze ghare (gRhe ?) niSaNNA devyabhUt' / atha sa maruvRddho 'devI bhavataH sArddhatrayodazasaGkhyA yAtrA abhihitavatI' / antyArddhayAtrAhetuM bhUyaH pRSTe sa prAha-ihAtulamaGgalAvasare tadvaktuM na yuktam / samaye sarvaM nivedayiSyAm' iti vAkyAnantaraM zrIsaGghana samaM sa mantrI purataH prayANamakarot / sarvasaGkhyayAvAhanAnAmarddhapaJcamasahastrANi, ekaviMzatizatAni zvetAmbarANAm , trizatI digvAsasAm , saGgharakSAdhikAre sahasraM turaGgamANAm , saptazatI raktakarabhINAm , saGgarakSAdhikAriNyazcatvAro mahAsAmantAH / itthaM samagrasAmagryA mArgamatikramya zrIpAdaliptapure svayaM kArite zrImahAvIra D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 2 ] zrIvastupAla - teja: pAlaprabandhaH // ] [ 125 I caityAlaGkRtasya zrIlalitasarasaH parisare AvAsAn dApayAmAsa / tatra tIrthArAdhanAM vidhivadvidhAya mUlaprasAde kAJcanakalazam, prauDhajinayugalam, zrImoDherapurAvatAra - zrImanmahAvIracaityArAdhakamUrttidevakulikAmUlamaNDapazreNerubhayatazcatuSkikAdvayapaGkti - zakunikAvihAra- satyapurAvatAra- caityapura rajatamUlyaM toraNam, zrIsaGghayogyA maThA:, jAmi saptakasya devakulikAH, nandIzvarAvatAraprasAdAH, indramaNDapazca, tanmadhye gajAdhirUDhazrIlavaNaprasAda - vIradhavalamUrtI, turaGgAdhirUDhe nijamUrtI, tatra sapta pUrvapuruSamUrtayaH, sapta gurumUrtayazca tatsannidhau catuSkikAyAM jyAyobhrAtrormahaM0 mAladeva - lUNigayorArAdhakamUrtI, pratolI, anupamAsaraH, kapardiyakSamaNDapatoraNaprabhRtIni bahUni dharmasthAnAni rcyaanyckre| tathA nandIzvarakarmasthAye kaNTelIyApASANasatkajAtIyaSoDazastambheSu pAvakaparvatAt jalamArgeNAnIyamAneSu samudrakaNThopakaNThe uttAryamANeSu, ekakaH stambhastathA paGke nimagnaH yathA nirIkSyamANo'pi na labhate / tatpade'parapASANastambhena prAsAdaH pramAmakoTiM nItaH / varSAntare vAridhivelAvazAt paGkanimagnaH sa eva stambhaH prAdurAsIt / sacivasamAdezAttasmiMstatra saJcAryamANe prAsAdo vidIrNa iti niveditumAgatAya paruSabhASakAyApi puruSAya haimIM jihvAM sa mantrI dadau / dakSaiH kimetaditi pRSTe 'ataH paraM tathA kathaJciddharmasthAnAni dRDhAni kArayiSyante yathA yugAnte'pi teSAM nAnto bhavati / ataH pAritoSikaM dAnam' / AmUlAt tRtIyavelAyAmayaM prAsAdaH samuddhRto vijayate / zrIpAlitANake ca vizAlAM pauSadhazAlAGkArayAmAsa / zrImadujjayante ca zrIsaGkhena saha prApto mantrI / tatra ca tadupatyakAyAM tejalupe svakAritaM navyaM vapraM, tathA tanmadhye zrImadAzarAjavihAraM, tathA kumAradevIsarazca, nirupamaM vilokya dhavalagRhe 'pAdo'vadhAryatAm' iti niyuktairucyamAne 'zrImadgurUNAM yogyaM pauSadhavezmAsti nAsti ?' iti mantriNAdiSTe tanniSpAdyamAnamAkarNya vinayAtikramabhIrurgurubhiH saha bahirdApitAvAse tasthau / prAtarujjayantamAruhya zrIzaiveyakramakamalayugalamamalamabhyarcya svayaMkArita zrIzatruJjayAvatAratIrthe prabhUtaprabhAvanAM vidhAya, kalyANatrayacaitye varyasaparyAdibhistaducitamAcarya, sa mantrI yAvattRtIye dine'varohatitAvadubhAbhyAM dinAbhyAM niSpanne pauSadhaukasi mantriNA samaM guravastatra samAnItAstAn prazazaMsuH, pAritoSikadAnenAnujagRhuH / zrImatpattane prabhAsakSetre candraprabhaM prabhAvanayA praNipatya yathaucityAdabhyarcya ca nije'STApadaprAsAde'STApadakalazaM samAropya tatratyadeva - lokAya dAnaM dadAnaH, prabhu zrIhemAcAryaiH zrIkumArapAlanRpataye jagadviditaM zrIsomezvaraH pratyakSIkRta iti paJcadazAdhikavarSazatadezyadhArmikapUjAkArakamukhAdAkarNya taccaritracitritamanA vyAvRttamAno mArge liGgopajIvinAmasadAcAreNAnnadAne niSiddhe tatparAbhavaM vijJAya vAyaTIyazrIjinadattasUribhirnijopAsakapArzvAt tasmin kSaNe pUryamANe sati darzanAnunayArthaM tatra samAgatAya mantriNe - ratnAkara iva kSAravAribhiH paripUraNAt / gambhIrimANamAdhatte zAsanaM liGgadhAribhiH // yAn liGgino'nuvandante saMvignA api sAdhavaH / tadarcA carcyate kasmAddhArmikairbhavabhIrubhiH // pratimAdhAriNo'pyeSAM tyajanti viSayaM puraH / liGginAM viSayasthAnAmanarcA tu virodhinI // D:\bsnta-p.pm5\ 2nd proof Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] [vasantavilAsamahAkAvyam // liGgopajIvinAM loke kurvanti ye'vadhIraNAm / darzanocchedapApena lipyante te durAzayAH // AvazyakavandanAniryuktau titthayaraguNA paDimAsu natthi nissaMsayaM viyANanto / titthayaro ti namanto so pAvai nijjaraM viulaM // liGgaM jiNapannattaM eva namaMsanti nijjarA viulA / jaivi guNavippahINaM vandai ajjhappasuddhIe // iti tadupadezAnnirmArjitasamyaktvadarpaNo vizeSAd darzanapUjApara: svasthAnamAsadat / atha jyAyasA sodareNa maM0 lUNiganAmnA paralokaprayANAvasare''rbude vimalavasahikAyAM mama yogyA devakulikaikA kArayitavyA' iti dharmavyayaM yAcitvA tasmin vipane tadgoSThikebhyastadbhavamalabhamAnazcandrAvatyAH svAminaH pAzrvAnnavyAM bhUmiM vimalavasahikAsamIpe'bhyarthya tatra zrIlUNigavasahiprAsAdaM bhuvanatrayacaityazalAkArUpaM kArayAmAsivAn / tatra zrIneminAthabimbaM saMsthApya pratiSThitam / tadguNadoSavicAraNAkovidaM zrIjAvAlipurAcchrIyazovIramantriNaM samAnIya mantrI prAsAdasvarUpaM papraccha / tena prAsAdakArakasUtradhAraH zobhanadevo'bhyadhAyi-'raGgamaNDapeSu zAlabhaJjikAmithunasya vilAsaghATastIrthakRtprAsAde sarvathAnucitaH, vAstuniSiddhazca / tathA garbhagRhapravezadvAre siMhAbhyAM toraNamidaM devasya vizeSapUjAvinAzi / tathA pUrvapuruSamUrtiyutagajAnAM purataH prAsAdaH kArApakasyAyativinAzI, ityapratIkArArha dUSaNatrayaM vijJasyApi sUtrabhRto yadutpadyate sa bhAvikarmaNo doSaH' iti nirNIya sa yathAgatamathogataH / tadupazlokanazlokA evam yazovIra yazomuktArAzerindurasau zikhA / tadrakSaNAya rakSAyAH zrIkAro lAJchanacchalAt // bindavaH zrIyazovIra zUnyamadhyA nirarthakAH / saGkhyAvanto vidhIyante tvayaikena puraskRtAH // yazovIra likhatyAkhyAM yAvaccandre vidhistava / na mAti bhuvane tAvadAdyamapyakSaddhayam // na mAghaH zlAghyatekaizcinnAbhinando na nandyate / niSkalaH kAlidAso'pi yazovIrasya sannidhau // prakAzyate satAM sAkSAdyazovIreNa mntrinnaa| mukhe dantadyutA brAhmI kare zrIH svarNamudrayA // arjitAste guNAstena cAhumAnendramantriNA / vidherabdhezca nandinyau yairanena niyantritau // lakSmIryatra na vAk tatra yatra te vinayo na hi| yazovIra mahaccitraM sA ca sA ca sa ca tvayi // D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [2] zrIvastupAla-tejaHpAlaprabandhaH // ] [127 vastupAla-yazovIrau satyaM vAgdevatAsutau / eko dAnasvabhAvo'bhUdubhayoranyathA katham // iti zrIzatruJjayAditIrthAnAM yAtrAprabandhaH // atha zrIvastupAlasya stambhatIrthe saidanAmnA nauvittakena samaM vigrahe saJjAyamAne zrIbhRgupurAnmahAsAdhanikaM zaGkhanAmAnaM zrIvastupAlaM prati bAlakAlarUpamAnItavAn / sa jaladhikUle dattanivAso nagarapravezamArgAn zaGkusaGkIrNitAnAlokyavyavahAriNAM vittAni yAnapAtrapraNayIni ca vIkSya prahitairbandibhiH zrIvastupAlena samaM samaravAsaraM nirNIya yAvaccaturaGasainyaM sannahyate tAvacchIvastupAlena puraH kRto guDajAtIyo bhUNapAlanAmA subhaTo 'yadi zaGkhamantareNAhaM praharAmi tadA kapilAM dhenumeva' iti vAravarNikApUrvaM 'kaH zaGkha' ? iti tadvacanAdanu zaGkho'hamiti pratisubhaTenodite taM ghAtena nipAtya punaranayaiva rItyA dvitIye tRtIye'pi pAtite sati 'kathaM samudrasAmIpyAt zaGkhabAhulyam' ityuccaran mahAsAdhananikaza naiva tatsubhaTatAM zlAghamAnenAhUtaH, kuntAgreNa praharan , sutaraga ekenaiva prahAreNa vyApAditaH / tadanu zrIvastupAlena samarAGgaNapraNayinA kesarikizoreNeva zaGkhasainyaM gajayUthamiva trAsitaM dizo dizamanezat / [ pazcAnnauvittako mAritaH saiyada iti / ] tadanu bhUNapAlamRtyusthAne bhUNapAlezvaraprAsAdo mantriNA kAritaH / (P Adarza nimnagatA adhikAH zlokA labhyante-) kANDAnAM saha kodaNDaguNaiH sandhirajAyata / teSAM vIraprakANDAnAM vigrahastu parasparam // karNe lagadbhiranyeSAmanyeSAM jIvitavyayam / kurvANairvidadhai bANaiH spaSTaM durjanaceSTitam // vihAya zaradhiM vegAccApamApuH zilImukhAH / cihnametatsapakSANAM vidhure yatpuraHsthitiH // vakSo vikSipya vaipakSaM patriNaH parato gatAH / na ciraM nirguNairlabhyA dhIrANAM hRdyavasthitiH // mantrIzakarasaMsargAdiva dAnArthamudyataH / asirutsRSTavAn kozaM baddhamuSTirapi kSaNAt // vIrANAM pANipAdAbjaiH pUjitevAhavakSitiH / dattArtheva ca dUrvAbhAkezamizraH zira:phalaiH // athAnyasminnavasare zrIsomezvarasya kaveH kAvyam - haMsairlabdhaprazaMsaistaralitakamalaprattaraGgaistaraGganIrairantargabhIrazcaTulabakakalagrAsalInaizca mInaiH / pAlIrUDhadrumAlItalasukhazayitastrIpraNItaizca gIta rbhAti prakIDadAtistava saciva ! calaccakravAkastaTAkaH // ityatra AtizabdapAritoSike zrImantriNA SoDazasahastradrammANA dAtiH prasAdIkRtA / kvaciccintAturasya mantriNo bhUmiM mRgayamANasya samAgataH somezvaradevaH samayocitamidamapAThIt ekastvaM bhuvanopakAraka iti zrutvA satAM jalpitaM lajjAnamrazirA sthirAtalamidaM yadvIkSse vedmi tat / vAgdevIvadanAravindatilakaH zrIvastupAlaH svayaM pAtAlAd balimuddidhIrgharasakRnmArgaM bhavAn mArgati // D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] [vasantavilAsamahAkAvyam // mantriNAsya kAvyasya pAritoSike'STau sahasrANi pradattAni / tathA iti triSu padeSu paNDiteSvadhIyamAneSu paNDitajayadevaH samasyApadamivavastupAlaH punarvasu // ityuccaran sahasracatuSTayaM lebhe / tathA sUrINAM darzanapratilAbhanAvasare kenApi durgatadvijAtinA yAcanayA tanniyuktebhyaH kRpayA paTImupalabhya mantriNaM prati samayocitamityUce kvacit tUlaM kvacit sUtraM kArpAsAsthi kvacit kvacit / deva ! tvadarinArINAM kuTItulyA paTI mama // etatpAritoSike mantriNA dattAni paJcadazazatAni / tathA bAlacandranAmnA paNDitena zrImantriNaM prati gaurI rAgavatI tvayi tvayi vRSo baddhAdarastvaM yuto bhUtyA tvaM ca lasadguNaH zubhagaNaH kiM vA bahu bruumhe| zrImantrIzvara ! nUnamIzvarakalAyuktasya te yujyate bAlenduzciramuccakai racayituM tvatto'paraH kaH prbhuH|| ityukte tasyAcAryapadasthApanAyAM drammasahasracatuSTayaM vyayIkRtam / kadAcimlecchapateH suratANasya guruM mAlimaM makhatIrthayAtrAkRte iha samAgatamavagamya tajjighRkSubhyAM zrIlavaNaprasAda-vIradhavalAbhyAM zrItejaHpAlamantrI mantraM pRSTa evamAkhyAtavAn dharmacchadmaprayogeNa yA siddhirvasudhAbhujAm / svamAtRdehapaNyena tadidaM draviNArjanam // iti nItizAstropadezena tayorvRkayoriva chAgamunmocya pAtheyAdinA satkRtya ca taM tIrthaM prahitavAn / sa ca kiyadbhirvarSeH pazcAd vyAvRttaH zrImantriNA taducitanepathyAdibhiH satkRtaH sa svasthAnaM prAptastIrthaguNAnAM vismaran zrIsuratANapurataH zrIvastupAlameva varNayAmAsa / sa suratANastadanantaram-'asmAkaM deze bhavAnevAdhyakSo'haM tu bhavata: selabhRt , tat tvayAhaM yatkRtyAdezenaiva sarvadAnugrAhya' iti prativarSaM tatprahitayamalakapatreNoparudhyamAnaH zrImantrIza: zrIzatruJjayabhUmigRhayogyaM zrIyugAdijinabimbaM dhanyammanyamAnasya suratANasyAnujJayA taddezavarttinyA mammANInAmnyAH khanyAH prayatnazatairAnItavAn / tasminnathArohati zrImUlanAyakasyAmarSAtparvate vidyut pAtaH samajani / tataH prabhRti zrImantrIzvarasyAjIvitAntaM zrIdevapAdairdarzanaM na dade / kasmiMzcit parvaNi zrImadanupamayA nirupame munInAmannadAne yadRcchayA dIyamAne kAryotsukyAt tadAgataH zrIvIradhavaladevaH sitAmbaradarzanena dvArapradezaM pANindhamamAlokya vismayasmeramAnAso mantriNamabhihitavAn-'he mantrin ! itthaM sadaivAbhimatadaivatavat kimamI na satkriyante / tava cedazaktistadarddhavibhAgo mamAstu / mAmakameva sarvaM vA dIyatAM sadaivetyataH kAraNAnnocyate / tathA kRte bhavato vRthAyAsa eva syAd' iti tanmukhacandravinirgatairgobhinirvANopatApa: 'svAminaH kiyAnarddhavibhAgaH, sarvameva bhavadIyameva' ityuktvA paTI nyuJchanIcakre / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 2 ] zrIvastupAla - teja: pAlaprabandhaH // ] [ 129 anyadA yatidAnAvasare mitho munijanasammardvAt zrImadanupamAyAH praNamatyAH prAjyAjyapUrNaM ghRtapAtraM pRSThe patitamAlokya kupitaM tejaH pAlamantriNamiti sAntvitavatI 'yattava svAminaH prAsAdAnmunijanapuNyapAtrapatitairAjyairaGge'bhyaGgo bhavati' iti tatpUrNadAnavidhicamatkRto mantrI paJcAGga prasAdapUrvam dAnaM priyavAksahitaM jJAnamagarva kSamAnvitaM zauryam / tyAgasahitaM ca vittaM durlabhametaccaturbhadram // iti yuktoktipUrvaM ca tAM mantrI prazasaMsa / ityakenadhA dAnAvadAtanikaSarekhAM prAptAMlakSmIzcalA zivA caNDI zacI sApnayadUSitA / gaGgA nyaggAminI vANI vAksArA'nupamA tataH // ityAdibhiH stutibhirjainAcAryaiH stUyate sma / athAnyadA paJcagrAmasaGgrAmAdhirUDhayoH zrIvIradhavala-lavaNaprasAdayoH zrIvIradhavalapatnI rAjJI jayataladevI sandhividhAnahetave janakaM pratIhAra zrIzobhanadevamupAgatA / 'kiM vaidhavyAdbhIruH sandhibandhaM kArayasi' ? iti tenAbhihitA / vIracUDAmaNeH patyuH zrIvIradhavalasyonnatimAropayantI sA 'pitRkulavinAzazaGkayA bhUyo bhUyo'hamevaM vyAharAmi / turagapRSThAdhirUDhe tasmin vIre sa ko'sti subhaTo yastatsanmukhe sthAsyati' iti vyAhRtya sA sAmarSaiva pratasthe / atha tasminn samarasaMrambhe prahAravyathAvyAkule zrIvIradhavale bhuvastalamalaGkurvati kiJcidantarbhagne samagrasubhaTavarge 'eka evAyaM pattiH patita' iti sakalaM nijabalamutsAhayan zrIlavaNaprasAdaH samastAnapi ripUn lIlayaiva samUlakASaM kaSitavAn / itthamekaviMzatikRtvaH sattvaguNarociSNU raNarasikatayA kSetre pituragre patitaH / yaH paJcagrAmasaGgrAmabhUmau bhImaparAkramaH / ghAtaiH papAta saJjAtairazvato na tu garvataH // zrIvIradhavalasyAyuH paryante pratitIrthaM prasthitasya dattamekadhA sahastraguNamupalabhyata iti rUDheH zrItejaHpAlena janmasukRtaM dade / tadanu tasmin svAmini vipanne tatsaubhAgyAtizayAt sevakAnAM viMzatyadhikazatena sahagamanaM cakre / tadanu zrItejaH pAlena pretavane yAmikAn muktvA lokasya sa nirbandho niSiddhaH / AyAnti yAnti ca pare RtavaH krameNaH saJjAtametadRtuyugmamagatvaraM tu / vIreNa vIradhavalena vinA janAnAM varSA vilocanayuge hRdaye nidAghaH // zrImantriNA vIradhavalasya suto vIsaladevo rAjye'bhiSiktaH / zrIanupamadevyA vipattau teja:pAlasya ArUDhe granthAvanivarttamAne tatrAgatairbhaTTA0 zrIvijayasenasUribhirbalavatpuruSairupazamitAyAM vipadi kiJciccetanayA sApatrapaH zrItejaHpAlaH sUriNoce - 'vayamasminnavasare bhavataH kaitava - mAlokayitumupetAH' / zrIvastupAlena kimetaditi pRSTe guravaH prAhuH - ' yadasmAbhiH zizostejaHpAlasyopayAmAya dharaNigapAzarvAdanupamA kanyA yAcitA tadA sthirapatradAnAdanu tasyAH kanyAyA ekAnte virUpatAM nizamya tatsambandhabhaGgAya candraprabhabhiDapratiSThitakSetrAdhipateraSTau drammANAM bhoga D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] [vasantavilAsamahAkAvyam // mapyupayAcitI cakre / idAnIM tadviyoge grantherAmanasyamityubhayovRttAntayoH kastathya' ? iti tanmUlasaGketAcchrItejaHpAlaH svahRdayaM dRDhIcakre / / ___ athAnyadAvasare mantrI vastupAlaH pUrNAyuH zrIzatruJjayaM yiyAsuriti matvA purodhAH somezvaradevastatrAgato'nardheSvAsaneSu mucyamAneSva'nupavizan hetuM pRSTa ityAha annadAnaiH payaHpAnairdharmasthAnairdharAtalam / yazasA vastupAlasya ruddhamAkAzamaNDalam // iti sthAnAbhAvAnnopavizyate iti tadukterucitapAritoSikadAnapUrvaM tamApRcchaya mantrI pathi prasthitaH / AkevAlIyAgrAme dezyakuDyAM darbhasaMstaramArUDho gurubhirArAdhanAM kAryamANa AhAraparihArapUrvaM paryantArAdhanayA pradhvaMsitakalimalo yugAdidevameva japan sukRtaM na kRtaM kiJcitsatAM saMsmaraNocitam / manorathaikasArANAmevameva gataM vayaH // iti vAkyaprAnte namo'rhadbhyo namo'rhadbhyo ityakSaraiH samaM parihRtasaptadhAtubaddhazarIra: svakRtakRtopamasukRtaphalamupabhoktuM svarlokamalaJcakAra / tatsaMskArasthAne'nujazrItejaHpAlasutajaitrasiMhAbhyAM zrIyugAdidevadIkSAvasthAmUrtinAlaGkRtaH svrgaarohnnpraasaado'kaari| adya me phalavatI piturAzA mAturAziSi zikhA'GkaritA'dya / yadyugAdijinayAtrikalokaM prINayAmyahamazeSamakhinnaH // nRpa vyApArapApebhyaH sukRtaM svIkRtaM na yaiH / tAn dhUlIdhAvakebhyo'pi manye'dhamatarAn narAn // ityAdIni zrIvastupAlamahAkaveH kAvyAni svayaM kRtAnyamUni / pUrNaH svAmiguNaiH sa vIradhavalo niHsIma eva prabhuvidvadbhiH kRtabhojarAjabirudaH zrIvastupAlaH kaviH / teja:pAla iti pradhAnanivaheSvekazca mantrIzvarastajjAyAnupamA gaNairanupamA pratyakSalakSmIrabhUt // D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [3] vasantavilAsakAvyasthapadyAnukramaH // zlo0/pR0 35-54 110-33 69-18 1-78 padyAMzaH zlo0/pR0 / padyAMza: [a] | atha zrutipathapriyaM kalitakRtsna- akArayaddIpratamapradIpai 70-70 | atha sacivazacIzaH akSatAnatha sa dakSatAnvitaH 80-63 athAtmanaH zrIkaraNAdhinAthau agrataH subahu pRSThatontarA athAditIrthezamupatyakAagrato jinapateH sudIpaka- 78-63 athAmbikAlokanasAmbasAnuSu aGkazaM pramadadantinastatajyaM 21-47 athAzvamattebharathAdhirUDhaH aGgIkaroti pratibimbitAGgaH | atheti zeSAmiva dharmazikSA acala eSa culukyasabhAmaNe ! 14-74 | | athaikadA vizvavihaGgavaMzoajani kanakamudrA sAkSarazreNisAndre 82-19 | atho kuthodbhAsitapRSThadezA aTTAlamArohati kiJca phAla- 50-68 | atho tameva snapayan hRdisthaM aNahillapATakamiti prathitaM 1-9 | atho pathItthaM mithunAni atituGavezmazikharaprakara- 17-10 | athoccakairgadgadavAgudazrudugyugaH atizAyitA nijanidezamatA | adya vIradhavalaH kSitipendro atyarthaM tava dAnapAtrataye 14-86 adya vIradhavala: sabalo'pi atyarthamarthamupaDhaukimAdriyante 79-18 adhItavidyaM tamatha krameNa atra rAtrimarudeNacakSuSAM 39-76 | anaGgajagadIziturnamasarAjadhAnIva atra saMphullanIpAvanIpAvanI 24-74 | anantaratnauSadhIbhiryadaTTaiatrasthAyI bhavatu mude vo 32-75 analasarasavazyadhAtukhanyAJjanaatha kRtasukRtazculukyabhartuH 1-73 anudizamakRzaprabhAvinnAatha jareva payobalaghAtinI 23-35 | | anupathamuparUDhabhUtazAkhAatha prakAmaM pratilAbhitavrati- 67-82 | anuprayAtena vareNa kautukAt atha mithunasamUho'nyonyavakrAvaloka-70-45 | anuvanaM dadhurAmramahIruhaH atha zaGkhavadhe kRtapratijJo 96-32 | anuvanaM vapakandakaitavA 21-79 43-68 34-54 58-7 9-65 64-69 17-41 26-80 46-28 24-26 55-7 46-56 39-11 11-73 10-73 8-73 13-41 53-37 13-35 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ vasantavilAsamahAkAvyam // 4-46 55-92 4-73 | astazailazikhare'patannabhaH69-83 | astu svasti svagotrArNavanava15-79 asmin gaNaH kesariNAmahiMsraH 17-74 68-8 asmin ghanAH zyAmalatAsukAntA 66-69 aho ciroDhasya dhiyA [A] 25-74 57-44 101-32 anuvanamalikokilAmayUraianekamitradvijarAjasanmunianekavarNaiH zitikAntibhirmahAn anyatra pANau vikacAravindaanyUnabhaktiH sa varaprasUnaapalapasi hA mudhaiva zaGkha ! abhinavasphuTitasphuTamAlatIabhimanya yatra nizi vAsagRhe abhyarcayAmAsa ca puSpadAmabhiH abhyaSeNayadatha prathitaujA abhyApatantaM tamatho vilokya abhyArohaditazca mantrimukuTaamI nikuJjabhramarA dazanti amUni puSpANi kilAhamApnuve amUbhirudvegakalumbibhizca ayaM kimindraH kimu vA divAkaro ayaM nikuJjAni bibhartti ayamayamahamasmi satyazo ayamitaH kaladhautazikhAvalaiayamudaJcati sindhurasaGgaayi ! kvacidvartmani tIrthaayi prasannAstvayi tIrthadevatAH 19-35 AkrandinAmapyupari prakAmaM 13-10 AgatAM vividhadezatastataH 68-83 | Atapatramiva pUrvabhUbhRtaH 70 - 30 AtmagotragurubhirmamedamAveditaM 4-52 AtmapriyAsambhRtazaGkamindra49-91 AtmAnukUlaprakRtiH kRtAdaro 28 - 42 AdinAthajagatIjinAnatha 26-42 AdinAthajinanAthamajjanaM 33-42 | AdinAthamatha moktumakSamaH AdhAya mUlezvaraliGgajIrNoAdhAraH sutarAmataH paramasi 15 17-66 26-59 26-48 15-58 20-14 11-78 82-63 70-62 88-64 30-54 40-89 89-64 56-61 103-32 38-80 21-74 102-32 | AnandAzruvimizranetrayuga 18-74 | AntaraM raja iva vyapohituM 16-74 | AyAntaM bhuvanasamakSametamuccai52-81 | AyurbandhaviziSTatApramuditaH 53-81 | Aruhya dAserakamutprayAntI 32-36 | AliliGgurasiyaSTimi 22- 47 AlekhyazeSatvamiha prayAte 35-89 20-66 55-29 ayugapatratarUnaparadvipAniva arddhamAtramuditaM dyuyoSitaH 34-15 17-4 90-71 alaM viSoDhuM vijigISuavAritaM satramasUtrayat tatasaviralasaralapravAlajAlaaSTadhA matiguNairalaGkRtaH asamarasamaye nabhasyakAle asAvalasapadminIvanavikAzaasinabhasi kRtodayaH pratApaasau praviSTo hRdi me vasanto 15-14 AvarjitoccaiH ziraso'pi 22- 79 AvarttanAbhyaH smitapadmanetrA2-73 | AzArAjasute'tra duryuga81-63 | AsIt purA'sImavasUdayena 67-38 AstRtoruzayanIyasanni45-56 | AhatasphuraphaTatkRtikhaDgA 3-84 53-16 48-49 77-30 [i] 53-23 52-68 itaH kumudakhaNDavanmilati astameti bhavatAmayaM 8-46 itazca lATabhUpAla 132] D:\bsnta-p.pm5 \ 2nd proof 39-55 17-21 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTama [3] vsntvilaaskaavysthpdyaanukrmH||] [133 itastataHsthApitakekipatrA- 77-70 | udastapANe kusumAya kAminA 25-41 iti bruvANA smitajAtikamrayA 34-42 udastahastoparidAnagandhalubdha- 10-65 ito rajatabhAjanaM zazina 42-55 udUDhalakSmIkamamUDhapauramito- 42-6 ito vilulitAlakA 41-55 uddhatairapi ca ke'pi zirojai- 53-28 ito hariharinmukhe dharati 40-55 uddhUmakezaM padamagnamagni 7-13 ito'yamudayan ravi 44-55 udyAnapAlA iva kIrtivallI- 10-3 ittha manmathakelisaGgapari- 70-51 unnadatpracuratUryamucchalatpuSpavRSTiM 85-63 itthaM gadgadayA girA 90-64 upari sthitena bhavatA jagatI itthaM sa vAtsalyamatucchamicchA 10-34 upavanAzramavAsaparaH priyA 73-8 ityuktvA dayitena tena 46-90 upAgataH ko'pi yuvAtmayoSitaM 14-41 ityudIrya purataH sthitavantaM upAyanaM tAvanapAyazakteH 68-17 34-27 ityUha sacivezvarasya kalayan ullasadviTapabAhavo drumA 9-46 34-88 ullasannakhapadapravAlakaiH ityevaM bata raivatakSiti 67-50 50-77 ullocaivijayasphurorjitamiva 50-91 idaM svasaMvedanato mano me 14-53 [R] indraH sahopendra iva smaro 45-81 RtumazobhayadetamaharnizaM 47-37 indratAmupagataiH sahasrazo 68-62 [e] indropendrAviva svarga 2-20 ekataH samaratUryaninAdenA- 66-29 iha khecaravRndamudAramate 22-74 ekatastridazamUrtibhirarNorAja- 29-27 iha nadamAlA vahati manohati- 31-75 ekadA vIradhavala: 24-21 iha prasUnairRtavo nirantaraM 44-76 eke samAkarNya sucArucarcI- 35-80 iha rAjavartmani gajendraghaTA 25-10 eko'pi zaGkhanizitAsilatA- 104-32 iha vividhamaNIprakAzakauNI- 36-75 etadAzu purato nijabhartu- 48-28 iha zAtakumbhamayakumbharucA 6-9 etA vaitAlikAnAmavihatahRdaya 60-57 ihAsatAM hanta pare parastAd 27-15 etAM vinetA samudIrya vAcaM 74-18 [3] etAnRtUnSaDapi sotsavamAtmasevA- 72-39 uccairathoccaiHzravasaM yathendra- 23-66 | eti vairikaTakaM sphuTa 54-29 ucchUlazIrSAH kalanAdikAMsya- 19-66 | etya rodhasi mahIsaritastaM 73-30 ujjRmbhamANA karikumbhatuGgaM 55-69 | aindave'pi sati dhAmni tAmasaM 37-48 uttArya paryANakhalInakAni 85-71 [au] uttAryamANe'pi bharAtireke 82-71 | aujjhanjalAvilamanAviladehabhAso 69-45 uttIrya saGghAdhipatisturaGgamA- 47-81 | autsukyato hAralatAM nitambe 46-68 utphAlakarmakaramArjitamandurAnta- 52-57 [ka] udaMzuratnAGkarabhaktibhAsibhi- 14-79 | kaTakaTasubhaTaH sapatnakAla: 98-32 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] kaTakataTazilAnipAtacUrNIkaNThAhiphuGkAravimizrazuNDAkaNThe kuThAraM vyApArya kaNThekAlaH sAmbubhiH zeSabhAge kamalinI na sakAmamasUtrayat kayAcidanvAgatAyAzu hAsato karampitAnyonyakaraM priyApatI karAn dhunAnA na mA na mA karAlavAlasthitayA kare parasmin praNatArtalokakarpUrakRSNAgurucandAdikarpUrakRSNAgurudhUpadhUmakalAvataH suvRttasya kalau yuge'sminnayameka evA kazAtrayAghAtamavApya paJca kazcittadA'zvo'tizaThaH kazcitpurA dAnavadanavizvakazcidevamabhidhAya mAninIM kazmIravAsavyasanA kastUrikAkuGkumamaNDalAvalI kastUrikAcandrasucandanadravaiH kasyacittaducitavyathitAsoH kaGkaNAGgadakirITakuNDalakAcicchalAkAJjanarekhayA kAcittathA kaJcukamekabAhau kAcittadA sAtvikabhAvabhinnA kAcittadAnIM gRhakarma hitvA kAmakelisamare purobhaTAH kAmakolapatipotramindirAkAmarAgaraNarAgarasodyatprItikAmukeSu dayitAdharAmRtaM kAlapAzapatite'tha bhAsvati kAvyakelirasikaH kavivRndA [ vasantavilAsamahAkAvyam // 20-4 19-4 68-30 16-86 32- 42 15-4 40-15 35-5 10-85 94-72 54-24 32-48 3-73 |kAvyAravindAni mahAzayAnAM 63-7 kAvyAzma santaH kukaverapIha 35-22 kAhalAyamalakadhvanidambhAdA34-75 |kAGkSantI bhavata: karagrahamiyaM 56-38 kimekamAviSkriyate na 9-40 kiM kAryamAryaiH kavibhiH 12- 41 kiM tatra citraM dhavalairyazobhi 52 - 43 kiM tena yenaiva kudhIradhIte 28-22 67-7 kiM brUmaH zramaniH sahA vayamamI kiM brUmo bahudhA culukyakiM brUmo bahudhA mudhA 41-89 65 - 69 67-69 kiM radairaghaTi dvairadairathAmAji 12-21 kiJcAsmAbhirabhijJa ! sadgati18-53 kiJcaitatpratirUpadarzanavazAdasmAnimAM 25-87 27-67 | kuTajayUthakayoH smitapuSpayo7-65 | kutukinaH kila phAlgunapUrNimA1-13 |kupitakapikapolazoNazociH 62-50 kumArapAla: kSitipAlaratna 21-35 50-37 56-57 25-53 16-10 4- 3 kumudopahAravizadacchavibhi65-82 kuryuH kurAjanyasamAjatalle 12- 79 kurvato'nanyasAmAnyaM 14-4 87-31 kurvankavIndraH kavitAmatIndra76 - 63 | kuzImivAGkaM kalayannizIndu57-69 kUpAnakUpAragabhIracetA 47-68 | kRtibhiH kRtaM sukRtasevadhayaH 54 - 69 ke tava stutiparAH sacivendo ! 49-68 kedArasomezvaradevadhAmnI 43- 49 kedArasomezvarayoratIva zIrNe 24-47 kenacit kSurikayAzu vidIrNo 62 - 29 ke'pi kopaparantratayAgre 50 - 49 | ke'pi maGkSu namitonnamitAMsAH 18-47 | kairavacchadakapATakuJcikA 14- 26 kailAsasya yathAlakA'calapate D:\bsnta-p.pm5\ 2nd proof 13-21 41-6 32-11 60-17 8-9 22-26 26-14 28-54 83-31 52-28 51-28 2047 48-76 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [135 18-79 16-4 43-81 13-53 [gha] 33-36 49-37 46-49 21-14 54-16 pariziSTam [3] vsntvilaaskaavysthpdyaanukrmH||] kokaH zokaM tyajati timiraM 50-56 | guroH kramAgropagataH zamikriyA- kopato yudhi dazannadharauSThaM 94-31 | gopA vigopAya kavitvarItekosikAsarasi tailazambare 16-47 | grAmAkaradroNamaDambapattanAko'pi nA nabhasi kanduka- 82-31 | grISmArkabhISmAtapadAvadAhakautukena kalikAlajitvaraM 53-61 kramelakAnAM nivahAt suzIghra- 18-66 ghanahutAzanatADitavAridAvalikroDIkRtya nijAGgajAmatha 19-86 ghusRNamardanato masRNastanA krodhavahniranuvelamamAtraM 78-30 [ca] kva vAtabhakSI bhujagaH kva -52 cakrurAhitavibhUSaNA yadA kvacidapi camaraiH kvacicca pUraiH 7-73 cakSurghaTIsaGghaTitaikanAsA[kSa] caNDaprasAdastanayo'sya jajJe kSatriyAH kaliyugena dUSitAH 7-58 caturyutAzItimitAni bhUpatekSatriyAH samarakelirahasyaM 43-28 candanadravavilepanacchavikSaratyayatnaikavidheyamekA candanaiNamadakuGkumAgurukSaranmadAmbhobhiratIva tuGgai- 32-15 kSIbabhAvamadhigamya bhAminI candraprabhasyASTamatIrthabhartu55-50 carcitAH sapadi candanapaGkaH kSudratAmalitanatAkalaGkitAbhAjanai- 11-46 kSetrasImni sacivezvaragRyaiH 93-31 cATumantracatureNa kenacit [kha] cAhamAnanRpatistava dezaM kharA ivAmI mukharAH prakAmaM 28-5 cAhamAnanRpatistu dine'smin khAtA khurairmudgabhujAM puro- 28-67 culukyavaMzArNavapUrNacandramAH khaDgakhaNDitasapatnaziro- 80-30 cetazcitrapaTe'nubhAvalikhitaM [ga] ceto'JcalaM caJcalatAM gajaturaGgamazastrabhaTArcana 29-36 caityavandavidhiM vyadhAdatho gajapaTeghusRNAvilepanaiH 37-36 cauDo na cUDAbharaNaM babhAra gajendrakuNDAmbubhRtairmahaddhibhiH 10-78 caurA hatA vartmani tIrthagajendrakumbhAdavatIrya zambhA- 62-69 caulukyanAmA kamaThendrakhaTvAgato nilInapriyamambujAkara 56-44 caulukyabhUpAlakirITapadmagarjanta uccaiH suciraM kiranto 91-71 [cha] gavAkSabhittau maNinirmitAyAM chAyayA'vaniruhAM dalAntarAgiriguruturagottamAdhirUDhaH 97-32 chAyAmayante nirapAyameke girIndramArUDhavato'sya sAnuSu 2-78 [ja] gIH kApi kAlAguruvadvigRhya 34-5 jagAma ca zrIjayasiMhadevamAtA gurUpadiSTe'hani saGghanAyakaH 60-82 | jajRmbhirodhAH kila maNDalIkAH 39-48 74-63 37-67 56-29 65-50 39-27 25-26 50-81 11-85 2-3 86-64 42-16 55-82 2-13 56-7 34-48 11-3 23-53 39-15 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136] japAkusumakAmyayAkRSati jaya trividhavIra ! bhUvalayatIrajaladakAlanRpadviradA radAjAgarUkamahaso manobhuvaH jAtA: ke na bhavanti ke na jAtIyasaujanyajuSaH parasparaM jinapatimahimaprazAntavairajinabalipaTahAusamAnanAdaijIrNAnuddharatA navAn racayatA jainendravaizeSikasAGkhyabauddhajyotirAvirabhavattataH kalA jyotistaDiddaNDavatI [jha] jhamyAM kuntazate sRjAmi [Dha] DhakkAM nadantIM tarasA [ta] ta eva jAtAH kRtinasta eva ta eva bhUpAH prayayuH taTasthitAnAM sudRzAM payontare taTAsanAnAmatha mantribhUpatetato jagajjhampana ityudAttatato'bhavad durlabhakItirasyAH tato'zvarAjadhukIrtipUratat prayAhi sahasaiva hi tatkalAvapi kalA bhavatyasau tatkSaNaM virahiNo rathAGyo- tattattIrthapathaprasRtvarajanaproddAmakheda- tattathA vijayasenamunIzAtatra kSaNe saMbhRtabhUribherItatra dhusadvAravilAsinInAtatra dvijebhyaH sacivaikaratnaM tatra mantriyuge vyApi [vasantavilAsamahAkAvyam // 48-56 | tatra saGghapataye navenduvatpAvano 43-60 36-54 tatrAbhitastrAtasamastadInajano 47-6 11-34 tathA jalaM na priyapANiyantra 63-44 36-48 tadaGgajaH saGgarasaGgaraGga 41-16 36-89 | tadAgamodAramudeva caitya 44-68 49-81 tadAjJayA tajjhajanAbhisambhRta- 63-82 9-73 tadAsyavaikRtyamudIkSya 89-71 5-73 tadA'calaDhurgabhuvAM natabhruvAM 5-40 24-87 | taditi bhuvanapAlodantamAkarNya 105-32 32-54 | taddattahemAsanamUrdhni kRtvA 6-52 23-47 | taduHkhAni tadIyamAtari muhuH 18-86 ___3-3 | tadvaMzadugdhodadhizItarazmi 3-13 tanmanovasatiniSkrama 40-60 31-88 tanvate dhavalatAbhRtaH sphura- 35-75 tapojapodyogadayAdamaistvA 9-52 2-65 tamopahAraprakRtI vivasvaccandrA- 64-17 tavAntikaM sAmpratamAnayAmi 15-41 12-4 tasmin surastrIvadanAravinda- 17-14 | tasminnasau saGghayuto jinezvaraM 4-78 51-43 tasminnahazcumbitavaibudhastrI- 24-14 50-43 tasyAGgajaH svargajazubhrakIrti 8-13 10-13 tasyAyayau sammukhamullasanmukha- 46-81 12-13 taM tIragaM nIranidhiH pramoda 41-68 58-17 tADaGkacakrastanagolaveNI 37-11 32-27 tAmapAsya pibati priyAmukhaM 53-49 9-58 | tAstAH pauSadhazAlikAH 7-85 12-47 tAstA brahmapurIH purandarapurI 8-85 6-84 | tilakacampakataH smitamAdhavI- 61-38 13-26 | tIrasphuTannIrakadambakena 34-67 45-68 | tIre'syaiva kumAradevijananIzreyaH 49-76 31-15 | tIrthakuNDajalamajjanottaraH 67-62 42-68 | tIrthavandanakRte tataH kRtI 31-60 6-20 | tIrthavandanavidhitsayA tataH 6-58 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [3] vasantavilAsakAvyasthapadyAnukramaH // ] tIrthavartmani sa saGghATa 34-60 | dAzArhasya dazApyevatIrtheSu nirvighnamayi ! svakAmyayA 51-81 | digabalApaTalI samamaryamA tIrtheSu yAtrAmadhisUtrya sarvato 54-82 | digbhirtArabhito kIrtisudhayA tubhyaM mahAnandasarojabhAsvate 6-78 | digvadhUvalayakelikandukaH tubhyamadbhutaguNAya bhUrbhuvaH 65-62 | dinapaterapi kAntimanUSmayan turaGgamAtaGgarathAdhirUDhai 22-66 | dizamapAsya yadasya mahiSyato turaGgamIheSitamAtmadUre 6-65 | dizAmadhIzA maghavAdayo'mI tulayati nabhovRkSo bAlaH 51-56 | dIpayaSTiphaNino nijapratituSArabhAsA''tapavAraNena 59-7 | dIpikAdharapadAtisUpakRttuhinamArutasainikasAditA- 35-36 | dIyate sma sumahAn gurUdarastasya tRNakuTIsuSirAgatahaimanA- 41-37 | durdinaM kSitiparAgabhavaM tat te punaH punarupetya bhAvina- 73-63 | duryodhanakSmApatiyodhanazrI: tejapAlasacivasya vahasya 4-25 | dRzi sthitaM puSparajo vyapohituM tejAMsi pAlayallakSmI 8-20 | dRzyate nayanayoH sudhAJjanaM tena cInavasanairmahAdhvajaH 83-63 dRSTvAtmAnaM dhvastasenaM samantAtena vIradhavalena vihasyA- 26-27 | deva ! tIrthapadavI davIyasI tena saGghajanatAsu jemanaM 52-61 | deva ! tvadviraholbaNA raNaraNAtaistairvinA tatkalikAladoSAtta- 27-54 | devatAlayajinezitustaH tridazacApamudasya taDidguNaM 12-35 devatAvasaranirmitidIpto tvaM kRtI tvamasi dhanyatamastvaM 23-26 devAn darzanino dvijAnatha tvaM prajA nayasujAtavAk 17-59 | deve satyapi jAgarUkamahasi tvaM vizve'tra vivekavAnasi 12-85 | devo'tha sAmismitapUrvamambhodharatvadantidantamuzalAni navArkarazmi- 54-57 | dausthyadagdhAnayaM zAstratvadvAjirAjikapayo nijakeli- 53-57 | drAkSAsadRkSAM kavitAM kavInAtvarAkarAsphAlanasaMjJayAzvAn 80-70 drutAhatA vyomacarairyadAmbare[da] druta ! re vaNigahaM raNahaTTe daridralokArtidavAmbudasya 51-6 | dvijihva ! kiM khAdasi darzanAni SaDapi prasabhaM 5-25 | dvipAzvopAyanIpadarzanAni SaDapi prasAdayeran- 18-59 | dviSAM dadhAno vazamujjayantaM darzandarzamimAmanyalalanArUpAM 28-88 | dviSTAkRSTitayA hastau dAruNo raNabharaH kSayakAlasyA- 74-30 1 [dha] dandahyamAnAgarudhUpadhUma 27-11 | dhanurdharAstatra sacitracApAH dampatI bata ratAntanirbharA 68-51 | dharmaH zarmanibandhanaM tanumatAM [137 40-23 26-36 42-90 25-47 36-36 40-37 12-53 17-47 28-59 23-59 19-26 14-14 29-42 47-61 106-32 10-58 17-86 50-61 57-29 43-90 99-32 15-53 41-23 24-4 41-43 44-28 26-5 26-22 12-74 3-20 15-66 1-84 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] dharmalAbhamucitaM kapardine dharmeNa pratipAditendranagaradharmo dAsyati yAcitAM dharmo'pIti nizamya ramyadhArAdhavaM kopakaDAravarka dhAmmikaH sa paridhAmanekadhArUpadhAvatturaGgAgrapadairamandamAkRSya dhyAnasnAnavizuddhamUrtiramaladhvastavyastasamastapattivibhavo [na] na kalaGkI vidhuH kintu na kauGkaNaH pakvaNamutsasarja na jAnate ye kavitArahasyaM na jAyate lakSaNamantareNa na yAvaduccaiH sacivAMzumAlI na yauvane'pi smaraghasmaratvaM nadadvibhUSAjayaDiNDimaiH smaraM nadAdviniryAtamathAGganAgaNaM nanu vanarAjI rAjati mantrinabho'dhiruhyAzu viloladolayA namadamarazira:kirITakoTidyutinaramaNI ramaNIyatamAmatho nale ca rAme ca yudhiSThire navoditAmbhodharamadhyadezanAgArjunenArjunazaktinA nAnAdvIpAntarAyAtanAndImanAdInavacittavRttiH nAmApi rAmAdimahIpatInAM nAryo babhuH sphATikakuTTimAgranAsInnAsti na vA bhaviSyati nAste sUryarathasya cakranikSipya yasyAntaratIvalolAM nijAnujaskandhanivezitaM purA [vasantavilAsamahAkAvyam // 61-62 | nijenevoSmaNA tRSNA 46-23 54-91 | nijottarIyAJcalaruddhalocanaH 10-40 32-88 | nitambabhArAccaraNau svanUpurA- 40-43 20-86 | nitambavakSoruhabhAraniHsahAM 46-43 22-14 | nitambinIbhiH karakairavAhataM 54-44 77-63 | nitAntamantyAkSarikAnavadyaiH 61-7 75-70 | nipAyya toyAni mahIruhANAM 84-71 51-91 | nibaddhanIlAzmamayUkhajAla- 30-11 108-33 | niravadhi madhunA rasAlasAlaM 71-39 nirastadUSaNo jyeSThe yasya 9-20 45-23 | nirgacchadAgacchadanekarUpa 35-67 44-16 | nirdayaM rahasi cumbati priye 59-50 30-5 nirmadAmakRta yAdavasenAM 42-28 39-5 | nirmame nidhuvanotsavAgame 44-49 76-70 | niryayAviti vasantasabhAyA 49-28 71-18 | nirvilambabhuvanabhramaNena 45-28 2-40 | nirvizaGkakamiti jalpasi 35-27 67-44 | nirvIrikAvittaparAGmukho'pi 28-15 26-75 | niHzeSAnyapurIparAbhavakarI 50-12 39-42 | nisargato durgatisausthyapATanakSama 23-79 59-57 | nistuSe'hani tadA mahIyasA 21-59 52-37 | niHsvadhArmikajanAnanArataM 38-60 76-8 | nIpIDitaikA stanahemakumbhayo- 16-41 31-67 | nIrandhra militaprabhUtajana 48-90 42-76 | nIrandhrazAkhAvitatAvanIruhAmadhaH 41-81 20-21 | nIrandhrazailadrumamaNDalItala- 29-80 68-70 no tathA madhuramagratastayA 54-50 7-3 nyasyaikamardhni kaTake tathaika- 25-66 58-69 nyAyaM yadi spRzasi lobhamapAkaroSi 80-18 4-84 | nyAyadhaureyatA dharmaprItibandhaH 7-20 21-87 [pa] 45-12 | paTTAMzukAcchannasukhAsanAntaH 21-66 71-83 | patitameghadalasya samantataH 34-36 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 3 ] vasantavilAsakAvyasthapadyAnukramaH // ] [ 139 pattimabhyapatadeva hi patti 39-80 pathi prayAntyA mRgazAvacakSuSaH 75-30 | puro nadanmaGgalatUryamaNDala47 - 43 purogirigurUdaropari suvarNakumbhaH 39-36 49-56 padapatatpriyacATupadairapi panthAH zivaH syAt tava payojaghaNTApaTahorujhallarIparaM ca yatpuNyamupArjitaM paraH sahastrA yatayaH paraHzatAH parasparAMsaprahitaikadorlatau paropakRtimicchatA paryarambhi karakRSTacIvaraH paryANamuplutya madAdagRhNan paryANitAH svarNakhalInavantaH paryAyalabdhodayadIpyamAnAvimau paryAyasaGkocavikAzavadbhiH paryudasya karadaNDamakhaNDaiH pazcimAdigabalottarIyakAmbhodhipaGkamagnamatha bhagnamadhvanaH paJcabANazarazalyitAH pANau zriyaM paGkajabhAji pAtrebhyaH svayameva dakSiNa | puSpakarAvakarabhUmikAM kramai- 31-48 27-80 puSpodyAnagaNaH sa ko'pi 8- 78 pUjayAM satatamAsa tathoccai57-82 pUjA vizeSAt savizeSa33- 80 | pUjAbhAjastrayastriMzaddevakoTI11- 40 | pUrayanta iva zaGkhamuccakai43-55 pUrNaH samagrAbhirasau kalAbhiH 63 - 50 pUrvaparvataguhAviniHsRtadhvAntapratApapAvakaM prApta3 - 65 pratApamucchettumivoSNadIdhite10-52 | pratidizaM lavalIlavalIdhutA27-75 | pratibimbitA: sphaTika bhUmita 58-29 pratirUpakANi maNibhittimaye 10-46 | pratirUpakaiH kutakamekamaho 35-60 pratyadri pratipattanaM pratipuraM 5-84 11-25 61-82 11-20 35-48 54-7 5-46 48-23 37-42 45-37 9-9 8-65 58 69-51 pratyAlayaM dvArabhRtorutoraNaM 3-52 | pratyekamuccairanuyAnapUrvakaM 29-88 | prayANaDhakkAninadopahUta59-62 prasattibhAjo mayi tIrthadevatA pAdalippuramaNDanaM pAdaliptapurasannidhau pApakAlakalikAlasaGgato pApibhiryadadhikAribhi 58-62 prasattimAdhuryavatI sadojAH 8-58 prasUnadolAdi vihAya khelanaM pApena klRptacchavinA''tapatrapitrA mama trAsitavairiNA pitroH padopAstividhau sadojA 8- 25 prahatamardalamaNDaladhoGkRti19-53 | prahasitavadanaH punarbabhASe 73 - 18 | prAcikAcalakuce nakhakSataM 52-6 | prAlambavAniva nipAtiSu 44-61 prAhiNodapi ca dUtamayaM 67 - 17 priya purastAdatha yantravAriNA puNDarIkagaNabhRtyapuraHsarAH pumbhiH pradhAnairnRpatipradhAnapurasya tasyopavanISu bhRtyaiH purA surAjyazriyamApya matto 38-67 |priyaM svanAmagrahapUrvamAnanabhrameNa 20- 53 priyaH sapatnIvadanaM saroruha72 - 18 priyajanavyajanAnilavIcayaH 37-80 | priyajanairupadIkRtamAtmanaH purArivistAritabhUmibhArapurindrakANAM yugalAni parvata D:\bsnta-p.pm5\2nd proof 15-10 18 - 10 2-84 44-81 70-83 1-65 56-82 32-5 42-43 17-35 100-32 19-47 40- 76 20-26 61-44 58-44 59-44 9-34 59-38 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] priyatamA yatamAnaparigrahapriyapANibhirdhvajavilolatamaipriyaprasAdAdiva kApi kAminI prekSaNakSaNamatho vicakSaNapreyasIstanataTopahitazrIkhaNDapreyaso bhujalatApade mahaprauDhiprakarSAt kavitA purANa [pha] phalAni kAzcitkusumAni phalAni sUne'tra kiyanti phullatkairavabhairavaprahasitazvetaM [ba] baddhA toraNadhoraNI pratigRhaM bandigAthakagaNAnmahAtmanAM babbUlacUlA mRdulopazAkhAH babhAra bhUbhAramapArasAraH babhUva pakvAnnamanekadhaikataH balabhadrasapakSazrIbANakozamiva puSpadhanvinaH bAle'pi tasmin kutukAdivAeM bibhrato'ntarjinaM devaM bodhite ca kimapi prasannayAbrahmANDabhANDopamamaNDapazrI [bha] bhaktivAddhilaharImiti stuti bhAnudIdhitikalAGkitabhallA bhAnumAnaparayA tirohitaH bhAnurbhavAniva navaprasaratpratApo bhAvaprapAtivarakokanadAnvito'yaM bhAvabhAsuramanAH puraH bhAvino'tra nanRtuH sphuratkarAH bhAvibhiH snapayituM jagatprabhu bhAsate'tha hitamapyahitaM [vasantavilAsamahAkAvyam // 24-35 | bhinnebhakumbhotthamasau yadIye 9-13 10-9 | bhItabhItamabhayapradAnato 39-60 38-42 | bhujaihireyAhirayAyataM 44-43 84-63 | bhUpANapaTTo raNapaTTikeva 48-16 67-29 | bhUbhAraM dadhatazca gUrjarapate 72-83 42-49 | bhUbhujApi taditi praNoditaH 14-58 31-5 | bhUbhujo draviNadRSTayo'dhunA 78-18 bhUmInduH sagaraH praphullatagara- 23-87 30-80 | bhUridhArAsahastreNa bhUloka 15-21 30-42 bhoktuM zizutvAdavanImanIze 37-15 15-86 | bhogAvatIto'pyamarAvatIto- 48-12 bhojitA yadanumandiraM 15-47 111-33 | bhramaraguJjitapuJjitapATalA 2-34 36-60 | bhramarahitavikacasumanomuni- 28-75 83-71 | bhrUcApamutkSipya kaTAkSabANai- 51-68 50-16 [ma] 66-82 | maNikuTTimAsphalitamRkSagaNaM 12-9 37-22 | maNivedikAsphalitamRkSapati 20-10 38-48 | maNDalAdhipatimUrtisanAthaM 41-28 35-15 matpRSThataH svAmijano'vatIrNaH 86-71 16-21 madakalokSakalo'kSatapadminI- 25-35 52-49 madhuparAjibhiretya samantato 4-34 60-69 madhurajhaGkRtayaH nalinIlatA- 43-37 manasvinIbhirjagire priyANA- 66-38 66-62 | manasvinImAnasavajrakaGkaTaH 65-44 69-30 | manoJcalagranthivibhedanodyataiH 66-44 27-48 | mantriNA nigaditaM mahIpati- 12-58 55-57 | mantrirAT gurunidezatastataH 20-59 | mantrInduH karuNAparaH pratipuraM 9-85 64-62 | mantrIndurnijakIrtimambarasarit- 53-91 62-62 | | manmathasya janibhUraso bhRzaM 56-50 69-62 | manmathAtithiSu teSu sambhramAd- 47-49 te 33-27 | manmanastridazamandirodare 60-50 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [141 pariziSTam [3] vasantavilAsakAvyasthapadyAnukramaH // ] mamaikapAdasya vihAraheto 26-54 [ya] marandavakSaHsthamahIpatiM yaH 4-13 | yatkIrtigauryeNa mithopyalakSyau malayajaM sitamaMzukamindu 5-34 | yatkIrtidhenorubhayamalayajadravatImitamajjasA 8-34 | yatkIrtisindhoH kumudAkaratvamalayajAlayajAlanabhasvati 63-38 | yatkukarmamalinIkRtamAsIt malImasA: pakSayuge'pi ke'pi 25-4 | yatkudhIbhirabhitaH kilakAlamallikAbakulajAtiyUthikA- 75-63 yatpravezavazataH samayajJaimahaddhibhirbhaktisamiddhavAsana- 13-79 yatra dvijAnAM patireti ratnamahAkavInAM kavitAvilAsA 29-5 | yatra yatra zazinaH prabhAbhavamahAdhvajo'rAjata rAjataprabhaiH 16-79 | yatra yAti nRpavartmani mahAr2yAtAmalpaguNAn dvijihvo 22-4 | yatrAnurAtraM kila niSkalaGkAmahItalottaMsitamaulimaNDala 5-78 yatrAsti tatraiva gataM satAM syAt mahIruhANAM zrutapAzapezalA 36-42 yathA tathA vA'stu kathA maJcasvastikatoraNadhvajavatIM 52-91 yathA purA''san kila kAlidAsamA praNasya ripavaH pravizantu 17-26 | yathAbhilASaM sumanovitIrNamAninIsmayamasAdhyamAyudhaiH 29-48 | yathAyathaM tAH priyapANigumphitaimAnI samAnIya sa mAnitArthI 7-52 | yadagAramaulimaNibhittitalamAmapAsya calito'si raNazrI- 64-29 | yadanIkarajojAlamAyUrapicchAtapavAraNAlI 26-67 | yadA yayustaM vidhivat mAraveSu jaladeSviva bhUpeSU- 37-27 yadujjayantAcalacUlikAgataH milanmalayabhUruhAmiha hi nIla- 37-54 yadudArazAlakapizIrSamilan muktamaryamakarairnabho bhuvi 30-48 yadupAnte zritotsaGgAmuktazramAH zailanadISu pItA- 87-71 yadvalAkrAntilolAyAM muktAmayau sadAvRttarocitau 4-20 yadvapramaulau kapizIrSamAlA muktAvacUlAJcitacArupadma- 64-82 yadvA khalUktvA bahu vetsi munidezanAvacanamantrapadai 22-10 yanmithopyapibatAM priyArpitaM munisaMhatiH sakaruNA karuNA- 20-74 yamavatAmavatAmapi mAnasaM murArinAbhInalinAntarAla 62-7 yayA ca somezapathe yathecchaM mUrtirguNAn zaMsati vo 70-18 yaza:pratApendupataGanetraH mRgIdRzAM kAntakarAmbusevane 60-44 yasmin sadA dhUpaghaTIsamutthamRduprayAtadhvanipezaladhvaniH 48-43 | yasya khaDgalatayA hatamAjau mohAdAkrAmatAM prANA 29-22 | yasya tuSTasya ruSTasya maulisaGghaTitahastasampuTa 19-59 | yasya dviSatkSatrakulApakIrti 47-16 52-23 61-17 9-25 10-25 38-27 31-11 33-48 12-26 28-11 37-5 40-6 72-8 40-68 35-42 14-10 50-23 49-6 25-79 26-10 18-21 49-23 43-12 33-54 51-49 54-38 24-53 16-14 61-69 31-27 43-23 30-15 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] yasya dviSadbhUpativAravArayasyAgrato durlabharAjarAjayasyAbhimukhyamAtmaiva yaH zAtravakSoNibhRtAM pracaNDayAsi re kva nu kileti ye na bhallakaparamparikAbhirbhedayena yena vidhinA vijRmbhate yo gacchadAgacchadanekasaGghAyo yoginIpIThamakuNThazaktiyo vyadhadbhuvi natIryuvatInAM yoSito madanakelinATikAyoSItAM yadiha gopyamaMzukAyauvanaM calamupaiti no gataM [ra] rajastadA sainyapadAbhighAtAraNAGgaNe jAGgalakuGkaNezaratimandirAgarujadhUmadalaiH rathA rathAGgadhvanibhirmahebhA rathA vyarAjanta vadhUrdharArathAzvamattebhavatI vyatItaraGgatturaGgakSatabhUmigolarAjImatI yatra satI sutIvrato rAjImatIpANinipIDanodyame rAjyametadupacIyate zriyA rAjyaikanADyAM sa surAsurarANUkukSisarovaraikanalini rAdhAdhinAtho dRDhatAM zuzoSa rAmalakSmaNayoH prIti rAmavAlizukazelakAdayaH rAmAdapi nyAyaparA'sya vRttirucibhiradhavalo'pi vizvabodhoruNaddhi yasmin paralokavIkSAM rUpasthitadhyAnaparAbhirevaM [vasantavilAsamahAkAvyam // 11-13 | rejire'zrataTinISu taranto 92-31 46-12 | rebhAM surebhAntikamutprayAtAn 12-66 47-23 rogAtaGkatayA tayA bahuvidhaM 33-88 49-16 | rohiNIramaNakAntiDambare 55-61 64-50 [la] 63-29 latAgrapuSpAvacicISayA 27-42 13-58 | latAzikhApuSpajighRkSayAparA 24-41 29-54 | labheta dantAbhibhavAn vidhuM 19-74 23-14 | lATa-gauDa-maru-kaccha 25-59 69-39 | likhitavarNamayaM bhuvanatrayI- 18-35 41-49 | lilekhiSuH sRSTilipi vidhAtA 43-6 40-49 | lupyamAnapaTimA tamo'Gkurai45-49 | lUNasAkanRpateratha sAkaM 15-26 1 [va] 74-70 | vatsa svacchaguNapravINa ! 39-89 29-15 | vadhUjane'smin jalakelihetave 43-43 23-10 | vanAntalakSmImayamArttavImagAt 1-40 29-67 | vanAnyamuSmin parito vibhAnti 30-75 81-71 | vane vRNitumadya bhoH kva 38-55 78-70 vapurapAsya viyuktadazAsavaH 15-35 32-67 | vapuri haMsaravAnatipezalAn 31-36 24-79 vapuSi kAntanakhacchuritakrama 3-34 43-76 | varAhavapuSA mukhya 32-22 11-58 | vardhase sacivarAja ! tavAdya 21-26 -20 | varSe harSaniSaNNaSaNNavatike 37-89 45-90 | valanmukhaM kepi vikUNitAkSaM 11-65 43-16 vallabhena saha sannasaGgara- 66-50 | vallISu baddhA haritAni 88-71 | vazIkaroti tridazAn prasUte 36-5 25-14 vasantanAmAkSaravanti carcarI- 36-80 58-57 vasantanAmnaH kila saGghabhUbhRtaH 40-81 38-11 | vasudRzAM sudRzAM suratasvidA- 62-38 59-69 | vastupAlasacivasya tadAnIM 95-31 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [ 3 ] vasantavilAsakAvyasthapadyAnukramaH // ] [ 143 vastupAlasadRzo dRzo: 64-44 15-74 1-46 |vipakSamAsicya puro yadi 50-28 | vibhAti kailAsa ivezvareNa 60 - 29 vimuktasImAzrayamAzayaM 90 - 31 virahiNIvyathakaM zaradAgame 53-43 68-39 vastupAlasubhaTAH pRthulAbhavastupAlasubhaTAH samakAlaM vastupAlasubhaTeSubhiruccai vaMzajena dhanuSAzu nirastAH vaGgaH kuraGgaplutimAliliGga vAcAmadhIzena kRtAntikena vAjiniSThurakhurakSatadhAtrIdhUli - vAjirAjikhurakhAtamedinIvAjirAjikhurakhAtarajobhiH vAdIbhapaJcAnanadevasUrivAdyamAnapaTahorughaNTikAvAruNIparicayAdivAruNIvAsare'tra rucire gurukramAnujJayA vAso'dharaM vAridharaM vasAnaH vAhinI taralaketanavIciH vikacakundavanairadhikAdhikaM vikUNayantI vadanaM pade pade vigrahaM yadi na mokSyasIti vighaTTayantaH kavikAH svadantaivicchuTattimirakuntalA vijJApyase kintu vizeSavijJa ! 88-31 virahiNIhRdayasya vibhedinaH 45-16 virahiNIhRdayAni yadAtmano 56-17 | virAvibhRGgAvalikaGkaNA 79-30 vilambamAnadhvajaveNidaNDAH 29-59 | vilAsino vIkSya sudhAzano18- 26 vilokanIyAjani raivatasya 57-7 vilokamAne jalakelisambhrama71-62 vilokya nArIjanamohanaM yaM 7-46 vilolado: kandalaratnakaGkaNa22-59 vivRtobhayakUloruH 42-12 vizAlazAlAvalabhIndranIla71 - 30 vizrAntakAntacchalapInavakSo46-37 vizvaM vivasvAniva niSkalaGkAH vizvaM vizvambharAbhAraM vizvatra vizve'tra vizAradebhyaH 14-35 55-38 20-41 13-66 18- 41 93-71 62-44 18- 14 3-40 19-21 33-11 16-66 R 23-4 31-22 8-40 61-50 5-3 38-36 4-65 viSayiNAmiva puNyalalAvadhU14 - 47 viSNulokagatAyA yat 77 - 18 viMzatiH samadhikArhatAM 51-23 46-61 vijJApyeti nigUDhamanyu viTapinAM zizire parito vanaM 44-23 47-90 | vistIrNazAlaM ca puraM taduccai - 47-12 70-39 | vIkSya vakSasi sAnanda5-58 | vIkSya saGghamimamudyataMbhiyA 60- 38 | vIDogravAmIvRSavAhavAhana .....vitaM zrIH vidadhire navabhUtavanaM stuti vidyAtrayI sarvakalAvilAsavidhAya dhImAnatha caityavandanAM vidhuratividhurastu kRSNasArovidhUyamAneSu vidhUbhirambujeSvavinatAnandanasyAsya lasato vinirjitAzeSapurazriyo'sya vipakSanAmagrahapUrvamarpayan 69-8 | vINAkvaNAkRSTamRgAnurodhA20- 79 vIragarvagaditairhayaheSADambaraiH 57-57 vIrapUrvadhavalaH kila 55-44 vIravIradhavalakSitinAthA10-20 vRSazcatuSpAdabhavaM purA'haM yugaM 49 - 12 velAvanAlISu nivAsinInAM 31-42 vaikuNThanAkAdhvani yatkRpANa 79-63 42-81 64-7 76-30 2-25 6-25 16-53 13-14 33-15 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] [vasantavilAsamahAkAvyam // vaitAlikAH prastutanityakAla- 92-71 | zrIvAmanatayA'nena 34-22 vaidyabheSajabharAnnavAhanAmbhobhi- 37-60 | zrIvIradhavalasyo 25-21 vyadArayadayaM hari svavarakanda- 47-56 | zrIvIrapUrvo dhavalaH kSitIndu- 46-16 vyarthIkRtAzeSavipadvizeSastathA 36-15 zrIzatruJjaya-raivatAdiSu 22-87 vyavasyatAM vizvajayaikavIra- 76-18 | zrIsiddharAjaH samadhatta rAja- 22-53 vrajan priyAyAH pathi 45-43 | zrIsomanAthaH pratisomavAra 6-13 [za] zrIsomanAthAya suvarNarUpya- 71-70 zatruJjayasvAmisamAnabhaktyA 73-70 | zrutvA vacastaditi mantri- 81-19 zaratkuhUdhiSNyasamUhagaurA66-7 | zrutveti saGghAdhipatergarIya 58-82 zaradRtau bhuvanAntarupeyuSi 28-36 zrutvetthaM sakalaM kalaGkavikala- 27-87 zaGkhabhUpatirayaM milanAyotkaNThito / 36-27 | zrRGgakairiva vihasya gRhItai- 91-31 zikSAyAmiti kuGmalIkRta- 44-90 zrRGgArabhArAlasagAtrayaSTayaH 62-82 zItalasya mRdoH pAdAn 14-21 | zlathayati na yadAsmin khecarI 38-75 zIlena tuSyanti mahIpatInAM 13-4 zailamAtmamanasIva darpaNe 49-61 | SaDapi zaGkhavizrRGkhaladorbala 1-34 zrIkapardinamudIrNamutpuraH 60-62 1 [sa] zrIkAntanAbhiprabhavAnanendoH 1-3 | sa kSoNisuzroNidhavaM svarAjya- 51-16 zrIkAntena samudrAnta 30-22 | sa tArakIrti sukumAramUrti 62-17 zrIkhaNDadravasecanairalamalaM 30-88 | sa dAnapAtreSu sadAnavazrI: 72-70 zrIkhaNDazAkhI taruSu graheSu 18-4 | sa pratApa iva gUrjarabhartu 59-29 zrItejapAlaH pramadAzrupUritekSaNaH 48-81 | sa sevakaH sevakala: kulIno 75-18 zrInemiH karNadhAraH pravahaNati 47-76 | sakalame kalameduragokule 27-36 zrInemicaityamabhitaH surasadma- 33-75 | sakezairapi niSkezai 22-21 zrIneminAthasya jagattrayIzituH 45-76 | sakhIrapAsyAnupadaM samAgatA 6-40 zrIbhaTena balinaikatameno 30-27 satatamikSutalasthitagopikA 30-36 zrImantrIza vasantapAla ! bhavataH 13-85 | | satAM sakAze'pi sadA vasanto- 27-5 zrImAnihAste puri vastupAla: 63-17 satkaJcukI kSemacikIrnRpasya 38-15 zrImUlarAjaH sa jagAma rAjA 21-53 sadapyasabhrAnti vapuSyanAvilaM 68-45 zrImoDhavaMzodayazailabhAno48-6 | sadA cidAnandasamRddhihetu 38-5 zrIvasantasamayena samantAdeva 7-25 sadAkarajapAtAraH 23-21 zrIvastupAlasacivAdacirAt 109-33 | sadaiva dAnakramavikrameNa 24-66 zrIvastupAlAGgabhuvo navokti- 75-8 | saddharmaviddharmazilAmupetya 63-69 zrIvastupAlo jagadekavIraH 13-74 | sadbodhAdadhigamya sarvamiti 38-89 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [3] vsntvilaaskaavysthpdyaanukrmH||] santo vasantopamayavRttayo'mI 21-4 | saGgarAya subhaTAH pracalantaH sandhyayA kSaNikarAgaramyayA 54-61 saGgItanAdaH zrutizuktipeyaH sapadi yAH padi yAtamapi 16-35 | saGgrAmavAsaukasi kAntiromAsaptantubhirasyezenA 42-23 saGghayauvatasucArucarcarIsaptarSibhistairabhivandamAna 2-52 | saGgharAT gurusamakSamAdRto samadada1rakUjitapUjitA 20-35 | saGgharAT valabhipattanAsamantato gopuravedhaniryan- 41-12 | saGgharAT samabhisRtya samayajJa eva malino'pi 11-9 saGghalokasahitastato samalayA malayAcalavAyavo 65-38 | saGghAdhinAthaH suranAthasannibhaM samAgatA pRSThata eva kAmino 7-40 | saGghAdhipaH sarvajanaiH samaM tataH samAhitaH zrIharibhadrasUri 53-6 | saGkezitA nemijinezitustataH samuttaransaGgajano'tikautukI 28-80 | saJcaracchakaTasaGkaTIbhavan samuditavanavahnidahyamAnAgaru- 6-73 | saJjAtanidro'tha vinidrakIrtiH samudite muditenakarairapA 7-34 sA pAvanI nemijinendraparvatAsamudgIrNAsidaNDo yaH 39-22 sAtapatramaribANavilUnairAnanaiH sammataM samajaniSTa bhUpate 16-59 sAmrAjyaM yadazizriyadbhuvi raNe sammukhAgatabhaTAsivilUna 81-30 | sArasvatadhyAnavato'sya yogasarasvatIvAridhivIcihasta- 33-67 | sArairudAraiH paramANubhiryasarasvatIsaGgatamacyutazrInivAsa- 39-67 sAndhyameghadalakairitastato sarojavakrAM zitizaivalAlakAM 49-43 | sindhurAjatanayo'si sa eva saroSahuGkArapadairiva kramA 4-40 | sItAmazItAMzukulapravIra sarvataH pratapano vitamaskaM | sImantabhRdrAjapathairjaTAbhRt sarvato'pi militaizca raNo- 86-31 | sukSIramukhyairamRtairyathAkrama sarvato'pi rasapAkapaNDitai- 51-61 | sukhasaurabhabhramamilanmadhupAH sarvadA vijayasenasUrivAkpUrita- 33-60 | sujAtavakSojaphalAM prasUnarug sarvasvadAnairapi bhUmipAlA: 6-3 | sutIrthayAtrAgamanArthisArthosaha yatA hayatArakuhatkRti- 64-38 | sudhAbhujo vA vasudhAbhujo vA sahaMsakaiH sArasanAdarAmai 36-11 | suprasAdamadhipasya suvaMzaM saMgRhItayugayokravAhanasneha- 27-59 | subhruvAM dayitabAhucumbanAsaMdiSTaM bhavatazca kiJcana tayA 26-87 | subhruvAmapasRte sakhIjanesaMvedyavedI sacivo'nivedya 69-70 | sumAyudhaH kRntati dhairyamAyudhaisaMzayena vivazIkRtacetA- 27-27 | surabhayanmarudadhripamUlasaMhatAbhiranugoSThamaJjasA 41-60 | surabhijAtiSu puNyamayaM vayaM [145 61-29 31-54 19-14 57-61 72-63 42-60 63-62 87-64 59-82 17-79 3-78 30-60 1-52 32-80 89-31 77-8 70-8 44-6 3-46 47-28 57-17 40-11 9-78 19-10 23-41 3-25 46-6 65-29 57-50 49-49 22-41 6-34 48-37 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] surabhiNA navacUtaphalacchidAsurasAketanapaTairyadaho surasadmahemamayadaNDakarosurAsuraiH svasvamanomatArthosulocanAnAM suziroruhAM karaiH suvarNanAgAspadakarNapAzAH suvarNasaMbhArabhRto nameruvasuvAsinIsaMhaticArucarcarIsusampadA naH phalapuSparUpayA sUryAtapodyotitamahni vahni sainyAya tasmai samupAgatAya somastataH somasamaH samastasomezamArAddhamupAgatena so'haM sarasvatyasamaprasAdasaudhAMzudhautasya mRgaM sudhAMzoH stambhatIrthanidhanena dhanAyan stutveti tIrthaGkaramAkaro sthAnAd dvijAnAmupabhogyasArAsthairyeNAjani sindhurAjatanubhU- snigdhAJjanadyutibhRtaH kanakAvadAtaM spaSTamApadavaTe nipatantI sphATikazrRGgavyavahitamUrtisphAratArakamudasya jambhajidsphAritasphurakaphenavivoM sphuTadazokaparamparikAtmikA sphurati phAlguna eSa rajomahaH sphuranti divyAni padAni sphurAsivanto na tadA samIyuH smaranRpasya sitAtapavAraNasyandanAvalipadAtimaNDalAsyandanAsvarakhurakhAtapazcimA [vasantavilAsamahAkAvyam // 58-38 | syandanena kariNonnamitena 84-31 2-9 | svacandrazAlAvalabhIndranIla- 35-11 4-9 | svacetasIvAmitabhakticitre 5-52 65-7 | svapnAntaretatpurataH kSitIndo- 65-17 21-41 svapnArthamarthipratipAditArthaH 66-17 30-67 svamAtaraM yaH kila mAtRbhakto 59-17 23-74 svarNadAmayamitAyasamUrteryasya 28-27 34-80 | svardaNDAnvitamamarApagAdukUlaM 41-76 19-41 | svarvAranArIdhutacAmarAlI 60-7 29-11 svastikIkRtabhujA kucagrahe 58-50 79-70 | svAdhInabhaktiH phalapuSpa 31-80 55-17 | svIkRte'vanitale'tra vidhAtA 40-28 36-67 | svairiNIjanadRzAM rasAJjanaiH 13-47 74-8 [ha] 34-11 | hayo'bhirantuM vaDavAmivoccai- 5-65 16-26 haratANDavAbhinayamAtanute7-78 | haranetrasaMhRtacaro'pyacirA 24-10 45-6 | haramUryupAsitasuparvasaritkramaNaM 21-10 107-32 | harisainyavatA yena 36-22 37-75 | hartuM manaH zrIsacivezvarasya 53-68 1-25 | harSatastamavalokya bhUdharaM 48-61 29-75 | hastinaM ca hayaM caika 27-22 28-48 | hastinA hatahayaH svayamuccai- 85-31 72-30 | himabhayAdahimatviSi 42-37 57-38 | himavato'sya RtoH surabherapi 44-37 51-37 | hiraNyakazipUddAma 33-22 hRSIkezazcyutaklezo 38-22 14-66 | he nAtha ! pUrvaM mama cedamISA- 8-52 22-35 | he vatsa ! sArasvatakalpaklRptai- 71-8 24-59 | he vizvabaudheya ! yadAttha tatte 17-53 2-46 | he vIra ! vairivyayadhIra mantri- 52-16 D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [4] vasantavilAsakAvyasthaaitihAsikanAmAnukramaH // aitihAsikanAma pRSTha / aitihAsikanAma [a] kuntala 15 | kumAradevI kumArapAla kRSNadeva 17, 76 14, 53 ajaya andhra aparAjitakavi ambaDa ambikA arNorAja azvarAja kerala [ga] kauGkaNa 15, 27 | gula [A] 61, 63,64,78 gUrjara 14, 15, 16, 17, 19, 24, 29, 81 [ca] Adi AdinAtha AsarAja AzArAja [3] udayasUri [R] 26, 27 RSabha caNDapa candraprabha caNDaprasAda cAmuNDarAja cAhamAna culuka culukya 59,61, 64 14 | caidya caulukya [ka] 15, 36, 53, 65, 72, 73, 74, 81 kapardI karNa 7, 13, 20, 39 kaliGga kAJcIpati kuGkuNa [ja] 15 | jagajjhampana D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] jayanta jayasiMhadeva jAGgala jAvaDi jaitra jaitrasiMha tejapAla tejapAla dAmodara durlabharAjadeva devasUri dhavala dhArAdhava nAbhijanmA nAbheya nami neminAtha nemizaila padmAditya pANDaya pArzvajina pArzvanAtha prAgvATa | barbara ballAla bAlacandra 15 87 8, 12, 19, 33, 45, 51, 89, 90, 91, 92 [ ] 17, 20, 58, 59 60, 76 77, 81 [da] [gha] [na] 83 | bAlenduri 53 [ pa ] [ba] 81 12, 13 7 15 14 74, 76, 78, 79, 80 91 71, 80 7 16 62, 76 bhImadeva bhUNapAla bhoja maNDalAdhipati mayaNalladevI D:\bsnta-p.pm5\2nd proof marubhUpAH malladeva mallikArjuna mAlavakSitidhara mAlavIya muJja muJjAla mUlarAja moDha yadu yugAdinAtha yudhiSThira rAjImatI gaThAdhinAtha rANU rAma lalitadevI 16, 81 lalitAdevI lavaNaprasAda 14 lATapati 15 7 vaGga [ vasantavilAsamahAkAvyam // 92 [bha] [ma] [ya] E [] [la ] [va] 14, 15 32 14, 24 59 53 26 17 28 27 16, 25 26 6 15, 53, 54 6 27, 28 62 87 79 16 90 87 61, 90 16 16 16 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 pariziSTam [ 4] vsntvilaaskaavysthaitihaasiknaamaanukrmH||] [149 valabhipattana [za] vallabharAja zaGkha 26, 27, 28, 30, 31, 32, 33 vasanta 8, 24, 26, 28, zilAditya vasantapAla | 32, 54, 57, 58, 68, | zrIbhaTa 69, 71,80, 81,84, [sa] 85, 91, 92 sagara vastupAla 8, 20, 21, 22, 24, | siddharAja 25, 28, 29, 30, 32 | | siddhAdhipa 33, 46, 58, 59, 61, | sindhurAja 64, 72, 74, 77, 78, | | sindhurAjatanaya 79, 80, 81, 83, 84, 85, 86, 88, 89, 91 | somanAtha 13, 53, 67, 69, 70 vAgbhaTadeva 87 someza 53, 67, 81 vAmeyajina 77 somezvara 14, 54, 69 vijayasenasUri 59, 60 [ha] 16, 21, 25, 26, 27, haribhadrasUri 6, 7 vIradhavala 58, 60, 81 vIrama soma vIra 32 / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [5] vasantavilAsakAvyasthabhaugolikanAmAnukramaH // bhaugolikanAma pRsstth| bhaugolikanAma aNahillapATaka bhRgupura ambikAsAnu maru avanti 14, 59 mANDalipattana AlokanasAnu moDheraka ujjayanta 17, 70, 74, 79 ujjayinI raivata 53, 70, 71, 73, kaccha raivataka 77, 78, 87 lATa 26, 30, 59 DAhala lUNasAka durlabharAjasaraH vaGga narmadA vimalagiri 59, 61 pAdalipta | vimalaparvata pradyumnazRGga | zatruJjaya 17, 53, 70, 87, 88, 89 prabhAsatIrtha zAmbazRGga priyamela sAmbasAnu bAhuloDa saurASTra bhRgukaccha 26 / stambhatIrtha 21, 25, 26, 33 gauDa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [6] zrIvastupAlasUktayaH // mudhA madhu mudhA sIdhu mudhA so'pi sudhArasaH / AsvAditaM manohAri yadi hAriharaM vacaH // 1 // AyAnti yAnti ca pare RtavaH krameNa saJjAtamatra RtuyugmagatvaraM tu / vIreNa vIradhavalena vinA nitAntaM varSA vilocanayuge hRdaye nidAghaH // 2 // yazovIra yazomuktArAzerindurasau zikhA / tadrakSaNAya rakSAyAH zrIkAro lAJchanacchalAt // 3 // bindavaH zrIyazovIra madhye zUnyA nirarthakAH / saGkhyAvanto nigadyante tvayaikena puraskRtAH // 4 // yazovIra likhatyAkhyAM yAvaccandraM vidhistava / na bhAti bhuvane tAvadAdyamapyakSaradvayam // 5 // santaH samantAdapi tAvakInaM yazo yazovIra bata stuvanti / jAne jagatsajjana lajjamAnaH pravizya koNe tvamataH sthito'si // 6 // prakAzyate satAM sAkSAd yazovIreNa mantriNA / mukhendujyotiSA brAhmI kare zrIH svarNamudrayA // 7 // asthireNa vapuSA sthiramAdyaM vItarAgapadamarcayato me / ki vRthA manasi bibhrati khedaM dharmakalpataravo guravo'mI // 8 // adya me phalavatI piturAzA mAturAziSi zikhA'GkuritA'dya / yadyugAdijinayAtrikalokaM pUjayAmyahamazeSamakhinnaH // 9 // evaMvidhastu saMyogaH sukRtaireva labhyate / na hi cintAmaNiH prAyo niSpuNyasya gRhe vaset // 10 // 1. hrihrkaavyprshNsaa| 2. vIradhavalasvargamane vastupAlasya vilApaH / 3. cAhamAnanarendrodayasiMhamantriyazovIropazlokanapadAni / 4. nAgapurIyapUnaDIyasaGghArcanasamaye / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] [vasantavilAsamahAkAvyam // kalpadrumastarurasau taravastathAnye cintAmaNirmaNirasau maNayastathAnye / dhigjAtimeva dadRze bata yatra nemiH zrIraivatezadivaso divasAstathAnye // 11 // abhaGgavairAgyataraGgapUrNe hRdi tvadIye yaduvaMzaratna / kathaM kRzAGgyo'pi hi mAntu hanta yasmAdanaGgo'pi padaM na lebhe // 12 // tvatprAsAdakRte nIDe vasan zrRNvan guNAMstava / saGghadarzanatuSTAtmA bhUyAsaM vihago'pyaham // 13 // yaddAye dyUtakArasya yatpriyAyAM viyoginaH / yadrAdhAvedhino lakSe taddhyAnaM me'stu te mate // 14 // adhItA na kalA kAcinna ca kiJcit kRtaM tapaH / dattaM na kiJcitpAtrebhyaH gataM ca madhuraM vayaH // 15 // AyurjIvitavitteSu smRtizeSeSu yA matiH / saiva me jAyate pUrvaM na dUraM paramaM padam // 16 // ArohantI zira: svAntAdaunnatyaM tanute jarA / zirasaH svAntamAyAntI dizate navatAM punaH // 17 // vaJcayitvA janAnetAn sukRtaM gRhyate zriyA / tattato gRhyate yena sa tu dhUrtadhurandharaH // 18 // nRpavyApArapApebhyaH sukRtaM svIkRtaM na yaiH / tAn dhUlidAvakebhyo'pi manye'dhamatarAn narAn // 19 // naM kRtaM sukRtaM kiJcit satAM saMsmaraNocitam / manorathaikasArANAmevameva gataM vayaH // 20 // yanmayopArjitaM puNyaM jinazAsanasevayA / jinazAsanasevaiva tena me'stu bhave bhave // 21 // yA rAgiNi virAgiNyaH striyastAH kAmayeta kaH / tAmahaM kAmaye mukti yA virAgiNi rAgiNI // 22 // zAstrAbhyAso jinapadanatiH saGgatiH sarvadAyeM: sadvRttAnAM guNagaNakathA doSavAde ca maunam / sarvasyApi priyahitavaco bhAvanA cAtmatatve sampadyantAM mama bhavabhave yAvadApto'pavargaH // 23 // . . 1. tIrthakRtstutyAdipadAni / 2. shriinaabheydhyaanaavsre| 3. palitaM dRSTvA vastupAlasyoktayaH / 4. dehAvasAnasamaye / subhASitAvalyAM nAmollekhaM vinA pAdavyatyAsenodAhRtamidam / D:\bsnta-p.pm5\2nd proof