Sudansana Cariyam

Author(s): Saloni Joshi
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002646/1

Page #1

Unknown Writer's
Sudansaņā-cariyam
अन्नाय-कइ-विरइयं
सुदंसणा-चरियं
L. D. Series : 133
General Editor Jitendra B. Shah
Edited by: Dr. Saloni Joshi
उहाय सरस
दलपतभाक्ष
विधामति
L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD - 380 009
लालभात
अहमदाबा
हाबाद
Education International
o Private & Personal use only
www.almelibrary.org

Page #2

Unknown Writer
Sudansaņā-cariyam
L. D. Series : 133 General Editor Jitendra B. Shah
Edited by : Dr. Saloni Joshi
L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD-9

Page #3

L. D. Series : 133
Sudansaņā-cariyam
of
Unknown Writer
Editor Dr. Saloni Joshi
Published By Dr. Jitendra B. Shah
Director L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY
AHMEDABAD
First Edition : November, 2002
ISBN 81-85857-15-6
Price : Rs. 180-00
Type-Setting Sharadaben Chimanbhai Educational Research Centre
Shahibaug Ahmedabad-380 004
Sharadaben Chin
Printer Navprabhat Printing Press Near Old Novelty Cinema, Ghee-kanta, Ahmedabad.

Page #4

ला. द. ग्रंथश्रेणी १३३ प्रधान संपादक जितेन्द्र बी. शाह
भारतीय
A
विधाभावर
.
अन्नाय -कइ - विरइयं
सुदंसणा - चरियं

संपादक डॉ. सलोनी जोशी
लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति विद्यामन्दिर
अहमदावाद - ९

Page #5

ला. द. ग्रंथ श्रेणी : १३३

सुदंसणा चरियं
संपादक डॉ. सलोनी जोशी
प्रकाशक
डॉ. जितेन्द्र बी. शाह नियामक
लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति विद्यामन्दिर
अहमदाबाद
प्रथम आवृत्ति : नवम्बर, २००२
ISBN 81-85857-15-6
मूल्य : रु. १८०-००
टाईप सेटिंग : शारदाबेन चिमनभाई एज्युकेशनल रिसर्च सेन्टर "दर्शन', शाहीबाग, अहमदाबाद- ३८०००४
मुद्रक : नवप्रभात प्रिन्टिंग प्रेस नोवेल्टी सिनेमा के समीप, घी - काँटा मार्ग, अहमदाबाद.

Page #6

પ્રકાશકીય
અજ્ઞાતકવિ કર્તક સુવંસUTI-વરિયં પ્રકાશિત કરતાં અમે હર્ષની લાગણી અનુભવીએ છીએ. પ્રાકૃતભાષા નિબદ્ધ પ્રસ્તુત કૃતિની રચના સમય વિક્રમની તેરમી સદીનો છે. ભરૂચ શહેરમાં આવેલ અત્યંત પ્રસિદ્ધ એવા અશ્વાવબોધ નામના જૈન તીર્થ તથા શકુનિકાવિહાર નામના જિનપ્રાસાદનું માહાસ્ય દર્શાવતું આ સૌથી પ્રાચીન પ્રાકૃત કાવ્ય છે. ૧૨ ઉદ્દેશકમાં વિભાજિત ૧૬૦૦ ગાથા પ્રમાણ ધરાવતી આ કૃતિની એકમાત્ર તાડપત્રીય હસ્તપ્રત ખંભાતના શાંતિનાથ જૈન જ્ઞાનભંડારમાં ઉપલબ્ધ છે. સરળ અને પ્રાસાદિક શૈલીમાં રચાયેલી આ કૃતિનો મુખ્ય ઉદ્દેશ કથા દ્વારા તીર્થની ઉત્પત્તિનું વર્ણન કરવાનો, તીર્થનો પ્રભાવ બતાવવાનો અને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન કરવાનો છે. ગ્રંથમાં આવતાં પ્રકૃતિવર્ણન, નગરવર્ણન, ક્રીડાવર્ણન, ઘટના વર્ણન અને વ્યક્તિવર્ણનો તત્કાલીન સામાજિક અને ધાર્મિક અધ્યયન માટે પણ ઉપયોગી થાય તેવાં છે.
આ ગ્રંથનું સંપાદન ડૉ. સલોનીબહેન જોશીએ એકમાત્ર પ્રતિના આધારે કર્યું છે. કેટલાંય સ્થળે ત્રુટક ગાથાઓને કારણે સંપાદનકાર્ય વધુ દુરૂહ હતું. આવું કઠિન કાર્ય પાર પાડવા બદલ તેમને ખાસ અભિનંદન.
આ ગ્રંથના પ્રકાશનથી પ્રાકૃત ભાષાના અભ્યાસુઓ, જિજ્ઞાસુઓ તથા સંશોધકોને લાભ થશે તેવી આશા છે. ગ્રંથપ્રકાશનમાં શારદાબહેન ચિમનભાઈ ઍજ્યુકેશનલ રિસર્ચ સેન્ટરના શ્રી નારણભાઈ પટેલ તથા અખિલેશભાઈ મિશ્રાજીનો ખૂબ જ સહયોગ પ્રાપ્ત થયો છે તે માટે સંસ્થા તેમનો આભાર માને છે. સ્થળ : અમદાવાદ
જિતેન્દ્ર બી. શાહ નવેમ્બર ૨૦૦૨
નિયામક

Page #7

Page #8

अनुक्रम
५४
६४
७४
११५
પ્રકાશકીય પ્રસ્તાવના सुदंसणा चरियं
दुल्लह-मणुयत्त-सामग्गी-कहा-संबधो नाम-पढमो उद्देशो सुदरिसणा-जम्मुप्पत्ति-वण्णणो नाम दुइओ उद्देसो पुव्व-भव-संभरणो नाम-तइओ उद्देसो धम्माधम्म-वियारो नाम-चउत्थो उद्देसो जयधम्मराय-धूय-सीलवई-संविहाणो नाम पंचमो उद्देसो नरवइ-सिरि-सिलामेहस्स जिणधम्म-बोहिलाह-वण्णणो नाम छठ्ठो उद्देसो सिंघलदीवाओ सुंदसणाए पवहणारोहण-वण्णणो नाम सत्तमो उद्देसो विजयकुमार-साहु-संविहाणो नाम अट्ठमो उद्देसो पुव्वभव-परिचिय-महा-मुणि-दसणो जिणभवणोवएस-वण्णणो नाम नवमो उद्देसो निमाविय-जिणभवण-वण्णणो नाम दसमो उद्देसो सुंदसणाए सुरलोय-गमण-वण्णणो नाम एगारसमो उद्देसो
चंपयलया किन्नरी नियाणबंधो नाम बारसमो उद्देसो परिशिष्ट-१ (व्यक्तिनाम सूचि) परिशिष्ट-२ (भौगोलिक, स्थलनाम सूचि) परिशिष्ट-३ (वृक्ष-वनस्पति, पुष्प-औषधि) परिशिष्ट-४ (पशुपक्षी) परिशिष्ट-५ (वाद्य - सूचि) परिशिष्ट-६ (आयुद्यादि सूचि) परिशिष्ट-७ (8न पारिभाषित शही) परिशिष्ट-८ (महत्वपूर्ण होनो श) परिशिष्ट-९ (सुभाषित) સંશોધન-પ્રયુક્ત ગ્રંથ નિર્દેશિકા સૂચિ
१२१
१२८
१४७
१५०
१५२
१५४
१५६
१५७
૧૫૮
૧૬૪
१८४
૧૮૬

Page #9

Page #10

પ્રસ્તાવના
પ્રતિપરિચય અને સંપાદન પદ્ધતિ
પ્રતિપરિચય : સુવંસળા વરિöની એકમાત્ર પ્રત ખંભાતમાં આવેલ શાંતિનાથ જૈન જ્ઞાનભંડારમાં ઉપલબ્ધ છે. આ પ્રતિ તાડપત્રની છે જેની અન્ય કોઈ પ્રતિલિપિ ઉપલબ્ધ નથી. પ્રસ્તુત સંપાદન આ એકમાત્ર તાડપત્રીય પ્રતિના આધારે કરવામાં આવ્યું છે.
શાંતિનાથ જૈન જ્ઞાનભંડારમાં ક્રમાંક - ૨૨૨ની આ પ્રતિના ૨૩૨ (+૫=૨૩૭) પત્ર છે. પ્રથમ પત્ર ત્રુટક છે અને અંતિમ પ્રશસ્તિપત્ર નષ્ટ થઈ ગયું છે. પત્રોનું પરિમાણ ૩૧ × ૪.૫ સે.મી છે. પ્રત્યેક પત્રમાં બેથી પાંચ પંક્તિ છે અને પ્રત્યેક પંક્તિમાં ૪૦ થી ૬૦ અક્ષરો છે. પ્રારંભ અને અંતના પત્રને બાદ કરતાં પ્રતિની સ્થિતિ સારી છે.
પિટર્સને ૧૮૮૨-૮૩માં કરેલ સર્વેક્ષણ મુજબ આ પ્રતિના ૨૨૩ પત્ર હોવાની નોંધ છે, પણ ૨૩૩ પત્ર હોવાં જોઈએ. અંતિમ પત્ર (ક્રમાંક ૨૩૩)નું લખાણ પણ આપવામાં આવ્યું છે. (જે પત્ર હાલ ઉપલબ્ધ નથી.) અહંત-સિદ્ધ-આયરિય સુયક (ય) સાદુ મત્તીદ્
जं परम- मंगलाणं होउ सव्वाणं श्री सु
ર
સમયના કૉલમમાં સંવત ૧૨૪૪ હોવાની નોંધ છે. પરંતુ તે લેખન- સંવત છે કે રચનાસંવત તેની સ્પષ્ટતા થતી નથી. મુનિ પુણ્યવિજયજી સંપાદિત Catalogue of Palmleaf Manuscripts in the Shantinatha Jain Bhandar Pt.-2 ની નોંધ મુજબ આ પ્રતના ૨૩૨ પત્ર છે. પ્રતનો સમય પણ સ્પષ્ટ અપાયો નથી. એટલે પત્ર ક્રમાંક ૨૩૩ - ઈ. સ. ૧૮૮૨થી ૧૯૬૬ દરમિયાન નષ્ટ થઈ ગયું હશે?. આ પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રતિમાં લહિયાની અસાવધાની અને અજ્ઞાનના કારણે જે ભૂલો દેખાય છે તે નીચે મુજબ છે.

મ-સ, જી-Æ, -૫, ૧-૨, ય-૫, ૩-મો, વ-મ, ન-ત, વ-૫, ૨૪, વય, ૬-૪, ૫-ય, ા-મ, ત-૬ આ અક્ષરો વચ્ચેનો ભેદ નહિ
......

Page #11

સમજાવાના કારણે લહિયાએ એકની જગ્યાએ બીજો અક્ષર લખી નાખ્યો છે. એકાદ બે સ્થાન બાદ કરતાં બધે જ પડિમાત્રાનો ઉપયોગ થયો છે. ક્યાંક હ્રસ્વ ઇના બદલે પડિમાત્રા કરાઈ છે. ક્યાંક માત્રા કરવાની રહી ગઈ છે. ક્યાંક બિનજરૂરી માત્રા ઉમેરાઈ છે, ક્યાંક આગળ પાછળ થઈ ગઈ છે. ક્યાંક આરંભમાં તો ક્યાંક વચ્ચે વ્યંજનોને બિનજરૂરી બેવડાયાં છે. જોડાક્ષરોમાં ઘણી વાર એકવડો વ્યંજન જ વાપર્યો છે. મોવશ્વના બદલે હંમેશા મોવું જ લખાયું છે. (જુઓ ભાષાનોધ) ક્યાંક વર્ણવ્યત્યય જોવા મળે છે. જ્યના બદલે નય. બધે જ અનુનાસિકની જગ્યાએ અનુસ્વાર જોવા મળે છે. ક્યારેક અનુસ્વાર આગળ પાછળ જોવા મળે છે. ધમ્મના બદલે ધૂમ લખાયેલ છે. ક્યાંક સામીના બદલે સવિ, સાવિ અને સંવેનિયાના બદલે સર્વત્રિયL લખાયું છે. અગિયારમા ઉદ્દેશકની પુષ્યિકામાં સિરિયુલંસMવરિપુની જગ્યાએ િિરસર્વાનિયારિખ લખાયું છે. સંસ્કૃતમાં લખતી વખતે શું ના બદલે સ અને દ્વીપ ની જગ્યાએ સીપ લખાયું છે. ક્યારેક છંદને ગોઠવવા દીર્ઘનું હ્રસ્વત્વ અને જોડાક્ષરને એકવડો કરાયો છે.
પ્રતમાં ગાથાક્રમાંક એના નિશ્ચિત ક્રમમાં આવતા નથી. ક્યારેક તે તોડીને વચ્ચેથી ફરી નવો ક્રમાંક અપાયો છે. પ્રતમાં ઘણી જગ્યાએ સુધારાવધારા કરાયા છે. ક્યાંક આખેઆખી ગાથાઓ વચ્ચે ઉમેરાઈ છે. ક્યાંક આખી ગાથા ભૂંસી નાખી છે. આ સુધારા-વધારા પાછળથી કરાયા હોય તેમ ગાથાક્રમાંકના આધારે લાગે છે. આ ઉમેરેલું લખાણ ઉપરનીચે અને ક્યારેક બે પંક્તિ વચ્ચે રહેલી જગ્યામાં કરાયું છે. કોઈક ગાથામાં એકાદ શબ્દ ભૂસીને તેની જગ્યાએ બીજો શબ્દ લખાયો છે.
- સંપાદન પદ્ધતિ : મૂળપાઠ એક જ પ્રતિના આધારે મૂક્યો છે. અર્થની દૃષ્ટિએ અશુદ્ધ પાઠ નીચે ટિપ્પણમાં મૂકી મૂળમાં શુદ્ધ પાઠ આપ્યો છે.
મૂળ પ્રતિના પત્રનો ક્રમાંક ચોરસ કૌંસમાં આપ્યો છે. પાઠશુદ્ધિમાં સંદિગ્ધ પાઠની પછી ગોળ કૌંસમાં પ્રશ્નચિહ્ન મૂકેલ છે. () વૈકલ્પિક પાઠ ગોળ કૌંસમાં પ્રશ્નાર્થસહ સૂચવ્યો છે. પ્રતિ તૂટક હોવાના કારણે નહિ મળતા પાઠની જગ્યાએ ડોટ દર્શાવી..... ખાલી જગ્યા રાખી છે. નવો ઉમેરેલો પાઠ [ ]ચોરસ કૌંસમાં મૂક્યો છે. અલ્પવિરામ, આશ્ચર્યચિહ્ન, પ્રશ્નાર્થચિત અવતરણચિહ્ન વગેરે વિરામચિહ્નો ઉમેર્યા છે. સામાસિક શબ્દોને હાઈફન-થી છૂટા પાડી દર્શાવ્યા છે. ગાથાસંખ્યા મૂળપ્રતિમાં અસ્તવ્યસ્ત છે તે સળંગ ક્રમમાં

Page #12

આપી છે. વચ્ચે વચ્ચે પ્રયોજાયેલા ગદ્યખંડોને ક્રમાંક આપ્યા છે. સુદર્શનાચરિત્ર પરિચય :
- પ્રાકૃત સાહિત્યમાં ચરિત્રકાવ્યની એક સુદીર્ઘ પરંપરા જોવા મળે છે. આ કાવ્યોનો હેતુ જનસમુદાયને કથાના માધ્યમથી ધર્મના સિદ્ધાંતોને સરળતાથી સમજાવવાનો તેમજ આચાર અને નીતિવિષયક ઉપદેશ આપવાનો હોય છે. ક્યારેક તીર્થના મહત્ત્વને સ્થાપિત કરવા માટે તેની ઉત્પત્તિ કે સ્થાપના વિષયક કથાગ્રંથોની રચના કરવામાં આવતી.
અજ્ઞાત કવિ કૃત “સુદંસણાચરિય” (સુદર્શન ચરિત્ર) પ્રાકૃત ભાષાબદ્ધ આવી જ એક તીર્થની મહત્તા સ્થાપિત કરતી રચના છે. ભરૂચમાં આવેલ અને એક સમયે અત્યંત પ્રસિદ્ધ એવા “અશ્વાવબોધ” નામક જૈન તીર્થ અને “શકુનિકા વિહાર” (પ્રા. સવલિયા વિહાર) નામક જિનપ્રાસાદની મહત્તા દર્શાવવા આ કૃતિની રચના કરવામાં આવી હતી. સુદર્શના કથાનક અને શકુનિકા વિહારની ઉત્પત્તિનું વર્ણન કરતી પ્રાયઃ આ સૌથી જૂની કૃતિ છે.
વિવિધ ભાષા, શૈલી અને સમયમાં સુદર્શનાના કથાનકને વણી લેતી કથાઓ નીચે પ્રમાણે મળે છે.
જિનરત્નકોષમાં સુદર્શનાચરિત્ર વિશે નીચે પ્રમાણે નોંધ મળે છે.
(૧) સુદર્શન ચરિત્ર (પ્રા.) અજ્ઞાત કવિકૃત આ કૃતિની એકમાત્ર તાડપત્રીય પ્રત ખંભાતમાં મળે છે જેના પરથી પ્રસ્તુત સંપાદન તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે.
(૨) દેવેન્દ્રસૂરિકૃત સુદર્શનાચરિત્ર (પ્રા.) આ કૃતિનું સંપાદન ઉમંગવિજયગણિએ કર્યું છે.
(૩) મલધારીગચ્છીય દેવપ્રભસૂરિકૃત સુદર્શનાચરિત્ર (પ્રા.) (ગ્રંથાત્ર ૧૮૮૭). આ કૃતિ અદ્યાપિ અપ્રાપ્ય છે.
(૪) અજ્ઞાતકૃત સુદર્શનાચરિત્ર (પ્રા.) આ કૃતિની કાગળની પ્રત હોવાની નોંધ છે પણ હાલ તે પ્રાયઃ નષ્ટ થઈ ગઈ છે.
(૫) માણિક્યસૂરિકૃત સુદર્શનાકથાનક (સં.) નામક કૃતિની નોંધ મળે છે.

Page #13

सुदंसणा चरियं (सवलिया विहारो) -देवेन्द्रसूरि.
આના કર્તા શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિ છે. પ્રશસ્તિમાં પોતાનો પરિચય આપતાં તેઓ જણાવે છે -
“ચત્રવાલ ગચ્છમાં ભુવનચંદ્રગુરુના શિષ્ય દેવભદ્રમુનિ છે. તેમના ચરણના ભક્ત જગશ્ચંદ્રસૂરિ છે. તેમના બે શ્રેષ્ઠ શિષ્ય દેવેન્દ્રમુનિ અને વિજયચંદ્રસૂરિ છે. જ્ઞાન-તપ-ચરણના કારણરૂપ આ પરમ કથા મૂળ કથામાંથી સ્ફટાર્થે દેવેન્દ્રસૂરિએ લખી છે.”
- સુદર્શન ચરિત્ર સાથે અન્ય ગ્રંથોની પણ તેમણે રચના કરી હતી જેમાં સવૃત્તિક કર્મગ્રંથપંચક, શ્રાદ્ધદિનકૃત્ય પ્રકરણ, ધર્મરત્ન પ્રકરણ વૃત્તિ બૃહતી, ચૈત્યવંદન ભાષ્યત્રયી, સિદ્ધદંડિકાસ્તવ, વંદારુ વૃત્તિ, સ્તવનો આદિનો સમાવેશ થાય છે.
તેમના સમય વિશે સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ મળતો નથી. મુનિસુંદરકૃત ગુર્નાવલી અનુસાર તેમનો સમય વિક્રમનો ૧૩મો શતક છે. તેમને ગુર્જર રાજાની અનુમતિપૂર્વક વસ્તુપાલ મંત્રી સમક્ષ આબુમાં સૂરિપદ પ્રદાન કરવામાં આવ્યું હતું. તેમણે સં. ૧૩૨૩માં વિદ્યાનંદને સૂરિપદ પ્રદાન કર્યું હતું. તેમનો સ્વર્ગવાસ વિ. સં. ૧૩૨૭માં થયો હોવાનો ઉલ્લેખ મળે છે.
સુદર્શનાચરિત્ર દેવેન્દ્રસૂરિ કૃત = સુ. ચ. દે. ૧૬ ઉદ્દેશકોમાં વિભાજિત છે. ૪૦૫૨ ગાથા પ્રમાણ ધરાવતાં આ ગ્રંથના આઠ અધિકાર આ પ્રમાણે છે ધનપાલ, સુદંસણા, વિજયકુમાર, સીલવઈ, અસ્સાવબોહ ભાયા, ધાસુઓ, ધાવી.
કથાવસ્તુ નિરૂપણમાં સુ. ચ. દે. સંપૂર્ણ રીતે સુ. ચ. અ. (સુદંસણાચરિયે-અજ્ઞાતકૃત)ને અનુસરે છે. ઉદ્દેશક એકથી આઠના મધ્યભાગ સુધી બંને કૃતિઓમાં મુખ્ય અને ગૌણ કથાનક તેમજ અન્ય વિષયોનું નિરૂપણ સમાન રીતે થયેલું જોવા મળે છે. સુ. ચ. દે. માં આઠમા ઉદ્દેશકમાં ૬ અવાંતર કથાઓ આપવામાં આવી છે. સુ. ૨. અ. ના નવમા ઉદ્દેશકનું વિષયવસ્તુ સુ. ચ. દે. ના ઉદ્દેશક નવ, દશ અને અગિયારમાં (અનુક્રમે મHછે ગુરુવંસળખવો, રસિંહવપુરૂવો, રસ્સીવવોદ તિસ્થરૂવો) અને બારમા ઉદ્દેશકનું વિભાજન ઉદ્દેશક ચૌદ, પંદર અને સોળમાં (અનુક્રમે મુરિસTU હોયર વંડવે વિવો; ધાસુ

Page #14

મદમેળવોરણ; મૂસુદિપવંધપવ) કરવામાં આવ્યું છે.
સુ. ચ. દેટની વિશેષતા એ છે કે તેમાં દષ્ટાંતરૂપે વિસ્તૃત અને સંક્ષિપ્ત પરિમાણ ધરાવતી તેર કથાઓનું આલેખન થયું છે જે આ મુજબ છે : જ્ઞાનદાન વિષયે અનંગદત્તકથા, અભયદાન વિષયે મેઘરથ કથા, વિશુદ્ધદાન વિષયે, વીરભદ્ર શ્રેષ્ઠિ કથા, શીલવ્રત પ્રભાવ વિષયે કલાવતી કથા, તપપ્રભાવ વિષયે વિષ્ણુકુમાર મુનિ કથા, (ઉદ્દેશક-૮); શ્રુતજ્ઞાન વિષયે શ્રેયાંસકુમાર કથા, જ્ઞાનચારિત્ર વિષયે મરુદેવી, ઋષભદેવ-ભરત ચરિત્ર, પંચવિધ મિથ્યાત્વ વિષયે નરસુંદરનરેશ કથા, ચારિત્ર પ્રભાવ વિષયે મહાબલ નૃપકથા, ધર્માધર્મ વિષયે કુચંદ્ર કથા, જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર આરાધક જીર્ણવૃષભ કથા (ઉદ્દેશક ૧૦); અને જિન ધર્મપાલન અપાલન વિષયે સુનંદ કથા (ઉદ્દેશક ૧૬).
શૈલી અને કાવ્યાત્મકતાની દૃષ્ટિએ સુ. ચ. દે, સુ. ચ. એ. કરતાં કંઈક ઊણી ઊતરે છે. કથાવસ્તુનું સમગ્રતયા અનુસરણ કરતી આ કૃતિમાં સુ. ચ. અ માં આલેખિત વિવિધ વર્ણનો દૃષ્ટિગોચર થતાં નથી, જેવાં કે સુદર્શનાના સૌંદર્યનું વર્ણન, વસંત વર્ણન, મન ક્રીડાનું વર્ણન, સુદર્શનાને વિદાય આપવા સમુદ્રકિનારે જઈ રહેલા લોકોને કારણે રસ્તામાં સર્જાતી અવ્યવસ્થાનું વર્ણન વગેરે. જ્યાં જ્યાં સુ. ૨. ની જેમ જ વર્ણનો નિરૂપાયાં છે ત્યાં કોઈ નવીનતા જોવા મળતી નથી. પણ સુ. ચ. એમાં પ્રયોજાયેલાં અલંકારો અને ઉદાહરણોની જ છાપ ઝિલાઈ છે, જેમ કે સિંહલદ્વીપ, શ્રીપુરનગર, રાજચંદ્રગુપ્ત, વર્ષાવર્ણન (સુ. ચ. દે. ૩-૯૫૯૯; સુ. ચ. આ ગાથા ૩૧૩-૩૨૧); વિમલશેલ પર એકાકી અપહૃતા શીલવતી વનની ભયાનકતા અનુભવે છે તે વર્ણન (સુ. ચ. દે. પ/૬૦-૬૬) સુ. ચ. અ. ગાથા પરં૨-પ૨૮).
સુ. ચ. દેશમાં સુ. ચ. અ. ની સરખામણીએ ધર્મોપદેશનું નિરૂપણ વિસ્તૃત રીતે કરાયું છે, જેમ કે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર વિષયક નિરૂપણમાં તેના
ભેદ-પ્રભેદ વિશદતાથી વર્ણવાયા છે. કર્મના ભેદ-પ્રભેદો પણ વિસ્તૃત રીતે દર્શાવ્યા છે. સુ. ચ. અની કેટલીય ગાથાઓ સુ. ચ. દેશમાં અક્ષરશઃ તો કેટલીય ગાથાઓ નજીવા ફેરફાર સાથે આલેખાયેલી છે. આમ સુ ચ. દેશનો મૂળ સ્રોત સુ ચ. એ જ છે તેમ નિશ્ચિતપણે કહી શકાય.

Page #15

માણિક્યસૂરિ કૃત સુદર્શના કથાનક' (સં.) અદ્યાપિ હસ્તપ્રત સ્વરૂપે જ છે. વિજયલલિતસૂરિ કૃત સુદર્શન ચરિત્ર ગદ્ય બંધ' (૨. સં. ૨૦૦૪) એ સુ. ચ. દેશની જ સંક્ષિપ્ત અનુકૃતિ છે.
પ્રસ્તુત સુવંસળા વર્થિ
અહીં પ્રસ્તુત કરાયેલ અજ્ઞાત કવિકૃત સુદંસણા ચરિયું એ શકુનિકા વિહાર અને અભ્યાવબોધ તીર્થની ઉત્પત્તિ અને માહાસ્ય સ્થાપિત કરતી પ્રાકૃત ભાષાબદ્ધ રચના છે. શકુનિકાવિહાર અને અશ્વાવબોધ તીર્થની ઉત્પત્તિ વિશે વિસ્તૃત વર્ણન કરતી અને સુદર્શનાના કથાનકને નિરૂપતી પ્રાયઃ આ પ્રથમ કૃતિ છે. ૧૨ ઉદ્દેશકમાં વિભાજિત અને ૧૬૦૦ ગાથા પ્રમાણ ધરાવતી આ કૃતિની એકમાત્ર તાડપત્રીય પ્રત મળે છે.
આ કૃતિના કર્તા વિશે કોઈ ઉલ્લેખ અદ્યાપિ પ્રાપ્ય નથી. આ કૃતિના આધારે જ રચાયેલી અનુગામી કૃત દેવેન્દ્રસૂરિકૃતિ “સુદર્શના ચરિત્ર'માંથી કે સમકાલીન કથાગ્રંથોમાંથી પણ આ કૃતિ કે તેના કર્તા વિષયક કોઈ ઉલ્લેખ મળતો નથી. આમ પ્રસ્તુત સુદર્શનચરિત્રના કર્તા અજ્ઞાત રહે છે. પણ એટલું તો સ્પષ્ટ છે જ કે કર્તા જૈન શ્વેતાંબર સંપ્રદાયના કોઈ આચાર્ય કે મુનિ છે. કૃતિમાંથી તેમનું જે વ્યક્તિત્વ ફુટ થાય છે, તે પરથી એમ નિશ્ચિત રૂપે ધારી શકાય કે તેઓ બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવતા, સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ ભાષાના જાણકાર, ઉત્તમ કવિ અને જૈન-જૈનેતર દર્શનના બહુશ્રુત વિદ્વાન હતા.
આ કૃતિના રચનાસમય વિશે પણ કોઈ નોંધ મળતી નથી. પિટર્સનની આ કૃતિની હસ્તપ્રત વિષયક નોંધને આધારભૂત માનીએ તો પણ સંવત ૧૨૪૪એ રચના સંવત્ કે લેખન સંવત્ તે સ્પષ્ટ થતું નથી. અલબત્ત કૃતિની ઉત્તર મર્યાદા સંવત ૧૨૪૪ ને નિશ્ચિત કરી શકાય. બીજું, એક એ અનુમાન પણ કરી શકાય કે શકુનિકા વિહારનો જીર્ણોદ્ધાર આમ્રભટ્ટ સં. ૧૨૨૨માં કરાવ્યો, તે સમયગાળામાં કદાચ આ કૃતિની રચના કરવામાં આવી હોય. '
કૃતિમાં પ્રાપ્ત થતી ભૌગોલિક, સાંસ્કૃતિક, સામાજિક અને ભાષાવિષયક માહિતીનું સૂક્ષ્મ નિરીક્ષણ કરતાં આપણે એ પણ તારવી શકીએ કે કૃતિની રચના તત્કાલીન બૃહદ્ ગુજરાતના સીમાપ્રદેશમાં જ થઈ

Page #16

હોવી જોઈએ. કદાચ કૃતિની ઘટના જ્યાં આકાર લે છે, તે ભૃગુકચ્છ(ભરૂચ)માં પણ થઈ હોય.
કથાસાર દુર્લભ મનુષ્ય સામગ્રી નામક પ્રથમ ઉદ્દેશક :
આરંભમાં કવિ તીર્થકરો અને પછી સરસ્વતી દેવીને વંદન કરીને વિરોઢ્યા દેવી અને સુદર્શના દેવીનું જયગાન કરે છે. સજ્જન-દુર્જનવર્ણન કર્યા પછી પોતાનામાં ક્ષમતા ન હોવા છતાં સુદર્શના દેવી પ્રત્યે આદરભાવ હોવાથી નિર્વેદ ઉત્પન્ન કરનાર તેનું ચરિત્ર કહીશ એમ પ્રતિજ્ઞા કરી કથાબીજ આપે છે. (૧-૧૬).
સુદર્શનાના બે પૂર્વભવ વિશે જણાવતાં કવિ કહે છે કે તે વૈતાઢ્યમાં વિજયા નામની વિદ્યાધરી હતી, જેણે નિરપરાધી કુકુટ સર્પની હત્યા કરી હતી જેના પરિણામે પછીના સમળીના જન્મમાં તે મ્લેચ્છ દ્વારા હણાઈ હતી. ત્યારે (વિદ્યાધરીના ભવમાં) જિનભવનમાં તીર્થકરની પૂજા જોઈને તે હર્ષથી રોમાંચિત બની હતી અને તેણે પથખિન્ન સાધ્વીની પરિચર્યા કરીને સુબોધિ (સમ્યક્ત) બીજની પ્રાપ્તિ કરી હતી. ત્યાં જિનાયતનમાં અપ્સરાનું નૃત્ય કરતાં પડી ગયેલ ઝાંઝર હરી લેવાના કારણે સમળીના જન્મમાં બચ્ચાંથી તેનો વિયોગ થયો હતો. મૃત્યુસમયે માંસ નહિ ખાવાના નિયમને કારણે અને પંચ નમસ્કારમંત્ર શ્રવણને કારણે, તે સિંહલદ્વીપમાં નરેન્દ્રની પુત્રીરૂપે જન્મી હતી. જાતિસ્મરણજ્ઞાન થતાં માતા-પિતાને પ્રતિબોધિત કરી, ભરૂચમાં મુનિઓને વંદન કરવા ચાલી નીકળી. સમુદ્ર વચ્ચે રહેલા વિમલશૈલ પર વિજયકુમાર સાધુના અનુરોધથી જિનમંદિર બનાવી, ભરૂચ પહોંચી, મુનિઓને પ્રણામ કરી, સુવ્રતજિનનું મંદિર બનાવી, વિવિધ વ્રતાદિ કરતી અનશનપૂર્વક મૃત્યુ પામી અને દેવલોકમાં ગઈ. (૧૭-૨૭)
આમ કથાબીજ આપી કવિ વિસ્તારથી કથાની શરૂઆત કરે છે. ભરત ક્ષેત્રમાં નંદિવર્ધન પર્વતની ઉત્તર-દિશામાં હિરણ્યપુર નામની નગરી હતી. ત્યાં વર્ધમાન નામનો જિનધર્મી ગૃહસ્થ રહેતો હતો. તેના ત્રણ પુત્રોમાં નાનો પુત્ર ધનપાલ ધર્મભીરુ, અને ગુરુપ્રતિ ભક્તિવાળો હતો. તેની પત્નીએ એક વાર તેને પૂછ્યું કે- આપ વારંવાર ઉજ્જયંત પર્વત પર જાઓ છો તો શું એ સાચું છે કે તે વિષમ પર્વત પર આજે પણ ધ્યાનસ્થ મુનિઓ અને

Page #17

८
કિન્નરો વંદન કરવા આવે છે ? અપ્સરાઓ ત્યાં નૃત્ય કરે છે ?'
ત્યારે પ્રત્યુત્તર આપતાં ધનપાલે કહ્યું— “હા તે સાચું છે. જે મોટું આશ્ચર્ય મેં જોયું તે સાંભળ.’ (૨૮-૩૮)
ભગિનીના મૃત્યુશોકથી ગમગીન એવો હું એક વાર ઉજ્જયંત પર્વત પર ગયો હતો. પૂજાદિથી નિવૃત્ત થયા પછી ત્યાં સૂતો હતો ત્યારે દિવ્ય રૂપવતી સ્ત્રીને સ્તવન કરતાં જોઈ. પરસ્પર કુશળ સમાચાર પૂછ્યા. તેના વિશે પૂછતાં તેણે પોતાનું કથાનક કહ્યું. (૩૯-૪૩)
ભરત ક્ષેત્રની દક્ષિણે મલય-પર્વતની નિકટમાં મલયા નામની શ્રેષ્ઠ નગરી છે. ત્યાંના રાજાએ એક વાર પાટલિનગરના રાજા મહાસેનને આજ્ઞા કરી કે મારા ચિત્રકારે આપેલ ચિત્રપટ્ટિકામાં તારા રૂપને જોઈને મારી પુત્રી તત્ક્ષણ અનુરાગવાળી બની છે. તો યોગ્ય દિવસે તેની સાથે લગ્ન કરવા આવજે. (૪૪-૪૭)
*
દૂતનાં વચન સાંભળીને મહાસેન રાજાએ તે કન્યાને પરણવા પાંચ વહાણ સાથે પ્રયાણ કર્યું. પ્રતિકૂળ પવનને કારણે દિશાઓમાં અથડાતું વહાણ માંડ માંડ વિમલશૈલ સુધી પહોંચ્યું. ક્ષુધાર્ત, તૃષાતુર રાજા તે પર્વત પર ચઢ્યો. ત્યાં મંદિર જોયું. બહાર રહેલ વાવમાંથી પાણી પી સ્વસ્થ થઈ પથ્થર ઉપર બેઠો. ત્યાં તેણે કોઈકની પાદુકા જોઈ. કુતૂહલથી પગલાંને અનુસરતો ગયો તો મંદિરમાં સ્તવન કરતી સુંદર યુવતીને જોઈ. (૪૮-૬૬)
સ્તવન પૂરું થતાં પ્રણામ કરી તે યુવતી (ચંપકલતા) મંદિરની બહાર નીકળી. ત્યાં એક મુનિવરને જોઈ, પ્રણામ કરી તે તેમનાં ચરણે બેઠી. મુનિએ અવધિજ્ઞાનથી તેને મનુષ્યભવા જાણીને કુશળ પૂછ્યાં. યુવતીએ પ્રત્યુત્તર આપી કૌતુકથી પ્રશ્ન કર્યો કે, આ ગિરિશિખર પર આવું સુંદર મંદિર કોણે કરાવ્યું ? (૬૭-૭૨)
યુવતીના રૂપથી મોહિત થયેલો તે મહાસેન રાજા પણ અશોકવૃક્ષ પાછળ સંતાઈને તેનું રૂપ નિહાળતો હતો. મુનિએ આ જોયું. તે યુવતીના કુતૂહલને શમાવવા તેમણે પહેલાં આક્ષેપિણિ, વિક્ષેપિણિ, નિર્વેદકરી અને સંવેગકરી કથાઓ વિશે જણાવી તેના માટે ઉચિત એવી નિર્વેદકરી વૈરાગ્યભાવ ઉત્પન્ન કરનારી કથા કહેવાનું શરૂ કર્યું. (૭૩-૭૭)

જીવ મનુષ્યત્વ પામી ક્રમે ક્રમે મુક્તિસુખને કેવી રીતે પામે છે,
તે

Page #18

વિશે વિસ્તૃત રીતે ઉપદેશ આપ્યો. સુદર્શના-જન્મ-ઉત્પત્તિ-નામક દ્વિતીય ઉદ્દેશક :
જંબુદ્વીપમાં ભારતની દક્ષિણે સમુદ્રતીરે સિંહલદ્વીપ આવેલો છે. ત્યાં શીલામેઘ તરીકે પ્રસિદ્ધ ચંદ્રગુપ્ત નામનો રાજા હતો. તેની ચંદ્રલેખા નામની શીલવતી પત્ની હતી. ક્રમશઃ તેને ૭ પુત્રો થયા. (૮૯-૧૨૩)
એક દિવસે ચંદ્ર શ્રેષ્ઠિએ નગરમાં તીર્થકરોના ભવનમાં વિવિધ પૂજાઓ કરાવી, દીન-દુઃખીઓને ઇચ્છિત દાન આપ્યું, અમારી ઘોષણા કરાવી. તેમના ભવનમાં સેંકડો લોકો એવી રીતે આવતા જતા હતા કે રસ્તા પર ચાલવાની જગ્યા ન હતી મળતી. આ જોઈ ચંદ્રલેખા દેવીએ કમલા દાસીને પૂછ્યું “શ્રેષ્ઠિના ઘેર કયા કારણથી વધામણું કરાય છે ? ત્યારે કમલાએ જણાવ્યું કે, ચંદ્ર શ્રેષ્ઠિનો પુત્ર ધન કમાઈને કુશળતાપૂર્વક પાછો ફર્યો છે, તેનો આ ઉત્સવ છે.” રાણીની આજ્ઞાથી કમલા ચંદ્રશ્રેષ્ઠિના ઘેર વધામણી આપવા ગઈ. પાછા આવીને રાણીને જણાવ્યું કે- “શેઠને ત્યાં પ્રસન્ન ચિત્તવાળો જે લોકો જાય છે તેઓ ત્યાં વધામણી આપવાના બહાને શ્રેષ્ઠિપુત્ર દ્વારા લેવાયેલ અનુપમ રૂપસુંદરીને જોવા જાય છે. યુથભ્રષ્ટ હરણી જેવી તે યુવતીના રૂપને જોતા લોકો ચિત્રિત હોય તેમ સ્તબ્ધ બની જાય છે.” (૧૨૪૧૩૪).
આ સાંભળી રાણીએ તરત જ કમલાને ફરી ત્યાં મોકલી ચંદ્રશ્રેષ્ઠિના પુત્રને સપરિવાર ભોજનનું આમંત્રણ પાઠવ્યું. બીજા દિવસે શ્રેષ્ઠિપુત્ર સાથે તે સુંદરી પણ માંડ માંડ આવી. સર્વને ભોજન કરાવી ચંદ્રસુતને ભેટ આપી ઘેર મોકલ્યા અને રાણીએ તે સુંદરીને રોકાવા કહ્યું. ખૂબ માનપૂર્વક દેવીએ તેને પોતાના સિંહાસન પર બેસાડી એકાંતમાં મૂદુ વચનોથી પૂછ્યું “હે સુતનું ! તને એવી કઈ ચિંતા છે? જેના વિચારથી તું શોક છોડતી નથી ? શા માટે લજ્જા રાખે છે ? કહે તેને શું દુઃખ છે ? જે મારે સ્વાધીન છે તે બધા વડે હું તને મદદ કરીશ. તું મારી મોટીબહેન તરીકે ગૌરવાન્વિત છે.” (૧૩૫
૧૪૮)
દરમ્યાન ચંદ્રશ્રેષ્ઠિ પણ ભેટ લઈને ત્યાં આવી પહોંચ્યા. શંકાશીલ થયેલા તે ભયપૂર્વક વિનંતિ કરવા લાગ્યા “હે સ્વામિની! સમુદ્ર મધ્યે વિમલ શૈલના શિખર પર આને એકાકી રડતી જોઈને, વિદ્યારે તેનું અપહરણ કર્યું

Page #19

હતું તેમ જાણીને તેને બહેનરૂપે સ્વીકારીને મારો પુત્ર તેને અહીં લઈ આવ્યો છે. મારા માટે પણ તે પુત્રીવત્ છે.” આ સાંભળી ચંદ્રલેખા દેવીએ કહ્યું
હે શેઠ ! ભય ન પામશો. હું પણ તમારી પુત્રી છું.” શેઠને પ્રચુર ભેટ આપી, તંબોળ આપ્યું. પછી શેઠ ઘેર ગયા. ચંદ્રલેખા દેવી અને સુંદરી એકબીજા સાથે સુખપૂર્વક દિવસો પસાર કરવા લાગ્યા. (૧૪૯-૧૫૫)
એક દિવસ ચંદ્રલેખાદેવી શૂન્યમનસ્ક બેઠી હતી ત્યારે સુંદરીએ તેનું કારણ પૂછતાં દેવીએ પોતાની મહેચ્છા દર્શાવતાં કહ્યું- “મારા પુત્રને એક પણ બહેન નથી. જો પૂર્વ પુણ્યયોગથી મારે એક પુત્રી હોય તો મારે વિષયસંગસુખ પર્યાપ્ત છે. તો તું એવું ઔષધ કર કે જેથી મને પુત્રી પ્રાપ્ત થાય.” આ સાંભળી સુંદરીએ કહ્યું- “ઔષધિથી નહિ પણ સુપાત્ર દાનથી વિપુલ રિદ્ધિ અને પુત્રો પ્રાપ્ત થાય છે. તો આજે રાત્રે તું ભક્તિપૂર્વક કુલદેવતાની આરાધના કર અથવા તેના નિર્દન માટે કહે.” આ સાંભળી ચંદ્રલેખા દેવીએ કહ્યું – આ તારું જ કાર્ય છે. તારા કુળદેવતા તે જ મારા પણ” પછી સુંદરીએ ભક્તિપૂર્વક ઉપવાસ કરીને મુનિ સુવ્રતજિનની શાસનદેવી નરદત્તાનું સ્મરણ કર્યું. તેણે દર્શન આપીને જણાવ્યું કે તારી બહેનને પુત્રી થશે. દર્શનનો પુરાવો આપતાં કહ્યું કે ચાંચમાં કુસુમમાળા લઈને સમળી ભવનમાં પ્રવેશશે. (૧૫૬-૧૭૦).
પ્રભાત થતાં સુંદરી પણ મંગળ શબ્દની ઘોષણા કરાવતી ચંદ્ર શ્રેષ્ઠિના ભવનમાંથી ચંદ્રલેખા દેવીના ભવનમાં પહોંચી. દેવીએ આપેલ પ્રસાદ રાણીને આપ્યો. રાણીએ સ્વપનો નિર્દેશ કરતાં કહ્યું કે– ““હે સુંદરી ! આજે રાત્રે સુવર્ણમય સમળીએ એકાએક આવીને મારા ખભા પર ખીલેલાં ફૂલોની માળા ફેંકી.” સુંદરીએ પ્રતિવચન કહ્યું – “દેવીએ મને પણ તારું આ સ્વપ્ર દેખાડ્યું હતું. પંદર દિવસમાં નિઃસંદેહ ફળ મળશે.” તે પછી સ્વપ્ર ફળ વિશે વિશેષ જાણકારી આપીને રાણીને જણાવ્યું કે આ સમળી તિર્યંચનાં દુઃખો છોડીને તારા ઘેર આવી પહોંચી છે તે જ તારી પુત્રી થશે. આ જે કુસુમમાળા તેણે તારા ખભા પર નાંખી છે, તેથી તે ચારિત્ર્ય અને શીલયુક્ત હશે અને તે તારા માટે શુભંકર બનશે.” (૧૭૧-૮૭)
આમ સુખપૂર્વક કેટલાક દિવસો પસાર કરતાં રાણી ગર્ભવતી બની, ત્યારે તે રાણીને લોકોને સુખ થાય તેવું દોહદ ઉત્પન્ન થયું. દીન-દુઃખીઓને દાન આપવામાં આવ્યાં, જિન-મંદિરોમાં અદ્વિકા ઉત્સવો કરવામાં

Page #20

११
આવ્યા, સાધુઓને ભક્તિપૂર્વક અનવરત પ્રાંશુક દાન આપવામાં આવ્યા. આમ સુખપૂર્વક નવ માસ કરતાં કંઈક વધુ સમય પસાર થતાં દેવીએ શુભ સુસિદ્ધિયોગમાં પૂર્વાષાઢા નક્ષત્રમાં ઉત્તમ દિવસે સુવર્ણ કાંતિયુક્ત નિર્મળ પુત્રીને જન્મ આપ્યો. રાજાએ શ્રીપુર નગરમાં આનંદપૂર્વક ઉત્સવનો આદેશ આપ્યો. લોકો વિવિધ ભેટ લઈને રાજાને ત્યાં જવા લાગ્યા. બંદીજનોને છોડાવવામાં આવ્યાં. સર્વનાં ઋણ માફ કરવામાં આવ્યાં. અમારી ઘોષણા કરાવી, દાન આપ્યાં, આમ ૧૦ દિવસ સુધી રાજાએ વધામણું કર્યું. (૧૮૮૨૦૨)
પછી રાજાએ પદ્મા ધાઈને દાન આપીને કહ્યું— ‘‘આ બાળા તારી સારી સંભાળથી શીઘ્ર વધો.' એક માસ પૂરો થતાં શુભ દિવસે સુંદરીએ પુત્રીનું નામ સુદર્શના પાડ્યું. સુખપૂર્વક સમય પસાર કરતાં તેને પાંચથી વધુ વર્ષો પૂરાં થતાં નરેન્દ્રએ શુભ દિવસે વિદ્વાનોને કહ્યું— ‘‘આ મારી પ્રાણપ્રિયા પુત્રીને લક્ષણ છંદ-કલા થોડા દિવસમાં શીખવાડો.” વિલાસિનીઓનાં નૃત્ય સાથે, મંગળ વાજિંત્રોના નાદ સાથે તે બાળાએ પાઠશાળામાં પ્રવેશ કર્યો. (૨૦૩-૨૧૦)
પૂર્વ-જન્મ-સ્મરણ-નામક તૃતીય ઉદ્દેશક :
એક દિવસ રાજા જ્યારે દરબારમાં બેઠો હતો ત્યારે વિજયા પ્રતિહારીએ વિનંતી કરી હે દેવ ! રત્નશૈલના શિખર બંદર પરથી આવેલો એક ચર પુરુષ આપના દર્શન માટે ઉત્સુક છે અને દ્વારે ઊભો છે. આપની અનુજ્ઞા હોય તો તેને પ્રવેશ આપું.” પ્રત્યુત્તર આપતાં રાજાએ જણાવ્યું—— “તેને રોકશો નહિ તે મને વહાણના આવાગમનની વાત કરશે.” આદેશ મળતાં જ વિજયા પ્રતિહારીએ તેને પ્રવેશ કરાવ્યો. (૨૧૧-૨૧૪)
રાજાને પ્રણામ કરીને તેણે જણાવ્યું— ‘હે રાજન્ ! આપના આદેશ અનુસાર હું આપને દેશ-વિદેશથી આવતાં વહાણોની માહિતી આપતો રહ્યો છું. વિવિધ વસ્તુઓ ભરાઈને આવતાં મોટાં મોટાં વહાણોને જોઈને પણ મને આશ્ચર્ય થતું નથી. પરંતુ આજે ઉત્તર તરફથી આવતું એક વિશાળ વહાણ મેં જોયું. (વર્ણન ૨૨૨-૩૦) જ્યારે તે કિનારે લાંગર્યું ત્યારે તેનો ધનેશ સુકાનીને સંતોષીને મંગળિવવિધ કરીને ઊતર્યો. હાથમાં ભેટ લઈને તે આપના દર્શનાર્થે આવી રહ્યો છે તે પહેલાં મેં આપને આ વધામણી આપી.” (૨૧૫-૩૧)

Page #21

१२
ચરનાં વચન સાંભળીને રાજા કંઈ પણ જણાવે ત્યાં તો પ્રતિહારીએ નિવેદન કર્યું— ‘‘દ્વારે કોઈ ધનેશ્વર આપના દર્શન માટે ઉત્સુક ઊભો છું.” રાજાએ અનુજ્ઞા આપતાં હાથમાં ભેટ લઈ પરિજનો સાથે તે પ્રવેશ્યો. ઉત્તમ અશ્વો અને વિવિધ ભેટો આપી પ્રણામ કરીને બેઠો. રાજાએ પણ તંબોળ આપી તેનું સ્વાગત કર્યું અને પૂછ્યું— “આપ ક્યાંથી આવો છો ? આપનો નિવાસ ક્યાં છે ?'' પ્રત્યુત્તર આપતાં શ્રેષ્ઠિએ જણાવ્યું કે ઉત્તર દિશામાં લાડ (લાટ) નામનો અતિરમ્ય પ્રદેશ છે. ત્યાં ભરૂચ નામના મહાનગરમાંથી હું આવું છું. (૨૩૩-૨૪૪) કનક કચોળામાં ફરી તાંબૂલ આપતાં રાજાએ કુતૂહલથી ઘોડા વિશે પૂછતાં સોદાગરે અશ્વોનાં શુભ-અશુભ લક્ષણો વિસ્તૃત રૂપે વર્ણવ્યાં. (૨૪૫-૨૫૩)
આમ રાજા શ્રેષ્ઠિ પાસેથી ઘોડાનાં લક્ષણો સાંભળતો હતો ત્યાં જ સકળ કલા પ્રાપ્ત કરીને સુદર્શના આવી પહોંચી. રાજાએ દૂરથી જ આનંદ પૂર્ણ નયનોથી તેને જોઈ. બહુમાનપૂર્વક ખોળામાં બેસાડી. તે પછી જ્ઞાનગોષ્ઠિ સમાન પ્રશ્નોત્તરી ચાલી. (૨૫૪-૨૬૬)
પુત્રીને બુદ્ધિવતી જોઈને રાજા મનમાં વિચારવા લાગ્યા કે કોણ પુણ્યશાળી બુદ્ધિમાન વર આને પામશે ? તે ધનપતિ પણ બાળાને નીરખવા લાગ્યો. તેણે જે લક્ષણો જોયાં તે તેને સુભગ અને સંપૂર્ણ લાગ્યાં. દરમ્યાન ત્રિકટુક, ત્રિફળા મેળવેલ ઔષધ લઈને વૈઘરાજ સભામંડપમાં આવી પહોંચ્યા. વૈદ્ય નજીક આવતાં ઔષધોની તીવ્ર ગંધથી ઘણું ખાળવા છતાં ધનપતિને દારુણ છીંક આવી. હાક...છી કહેતાં જ તે અરિહંત દેવનું શરણ એમ બોલ્યો. (૨૬૭-૨૮૪)
આ વચન સાંભળતાં જ સુદર્શના સંભ્રાંત બની વિચારવા લાગી. આ અરિહંત દેવવિશેષનું નામ મેં ક્યારેક કોઈની પાસે સાંભળ્યું છે. આમ વિચારતાં મન-વચન-કાયાની ક્રિયા અવરોધી એકાગ્ર બની ત્યાં તેને પૂર્વ ભવ યાદ આવ્યો. તિર્યંચ્ ભવમાં પ્રાપ્ત દારુણ દુઃસહ દુ:ખને યાદ કરતાં તેનાં સર્વ અંગો કાંપવા લાગ્યાં અને તે તરત જ જમીન પર પડી. (૨૮૫-૮૭)
પુત્રીને જમીન ૫૨ પડેલી જોઈને રાજા પણ મૂર્છિત થયો. સ્વજન, પરિજન કરુણ આક્રંદ કરવા લાગ્યાં. રાજસભામાં હલચલ મચી ગઈ, હાહાકારયુક્ત ખળભળાટ, પ્રલાપ શરૂ થયો. આક્રંદ વધ્યું, નગરમાં

Page #22

કોલાહલ મચી ગયો. ભયભીત બનેલા લોકો વિકલ્પો વિચારવા લાગ્યા. (૨૮૮, ગદ્યખંડ, ૧, ૨૮૯)
' આ જોઈને સુભટો પણ કાર્યકાર્યનો વિચાર કર્યા વગર શસ્ત્રો સંભાળવા લાગ્યા. હાથી-ઘોડા રથ સજાવવા લાગ્યા. નગરને હુલ્લડગ્રસ્ત જાણીને વિજયા પ્રતિહારીએ તરત જ રાજાના વચનથી કોટવાળને બોલાવી શાંતિ સ્થાપવાનો આદેશ આપ્યો. પોતાનું કાર્ય સમજીને કોટવાળે સ્થિર, પ્રચંડ બહુ ઊંચા કરી નગરના લોકોને ધીરજ બંધાવી. ઠગો, ધૂર્તો નાસવા લાગ્યા, ભયભીત ચોરો પલાયન કરી ગયા. નગરમાં પુનઃ શાંતિ સ્થપાઈ. (૨૯૦-૯૫)
ઉપચાર કર્યા પછી રાજપુત્રી ભાનમાં આવી. ચેતના પ્રાપ્ત થતાં જ ઊઠીને ભયવિહ્વળ નજરે ચારે બાજુ જોતી રાજાના ખોળામાં બેઠી. એકમાત્ર ઋષભદત્તને જોતી પૂછવા લાગી. ““હે સુધર્મબંધુ! જિનેન્દ્ર મત કુશળ ! ત્યાં ભરૂચમાં સાધુજનો કુશળ છે ને?” આ સાંભળી ઋષભદત્ત વિચારવા લાગ્યો કે આણે ક્યારેક ભરૂચમાં મુનિઓને વંદન કર્યા હશે અને જાતિસ્મરણજ્ઞાન થવાથી તેને તે યાદ આવ્યું હશે. જવાબ આપતાં તેણે કહ્યું- ““હે કમલાક્ષી ! ત્યાં મુનિજનો કુશળ છે. તું ધન્ય છે કે વચન માત્રથી પ્રતિબોધિત થઈ.” આ સાંભળી રાજાને ઘણું કુતૂહલ ઉત્પન્ન (૨૯૬-૩૦૭) થયું. તેમણે આ અંગે સુદર્શનાને પૂછતાં તેણે પોતાનો પૂર્વભવ કહ્યો.
ભરૂચમાં નર્મદા નદી પાસે કોરિંટ નામનું ઉદ્યાન હતું. તેની મધ્યમાં ઘણાં પંખીઓના આશ્રયસ્થાન રૂપ ઘેઘૂર વટવૃક્ષ હતું, ત્યાં એક સમળી પણ રહેતી હતી. એક વાર ગર્ભવેદનાથી આક્રાંત, અતિ દુસહ્ય શૂળથી ઉત્પન્ન વેદનાથી પીડાતી તેણે બચ્ચાને જન્મ આપ્યો. ત્યાં તો પ્રચંડ પવન વહેવા લાગ્યો. આકાશમાં ઘનઘોર વાદળો છવાયાં. વીજળીના ચમકારા સાથે મુશળધાર મેઘ વરસવા લાગ્યો જે માંડ માંડ સાત દિવસે શમ્યો. પછી ભૂખથી સુકાયેલા શરીરવાળી સમળી ભોજન માટે પ્લેચ્છ વાસ તરફ ગઈ. ત્યાં પહોંચી માંસનો ટુકડો લઈ જેવી તે ઝડપથી ઊડવા ગઈ ત્યાં પ્લેચ્છ દ્વારા બાણથી હણાઈ. વિધાયેલી હોવા છતાં માંડ માંડ ઊડતી-પડતી જંગલમાં સમવસરણ ભૂમિ પર પહોંચી. મૃત્યુને નજર સમક્ષ જોતી બચ્ચાંના વિયોગથી પીડાતી કરુણ કંદન કરતી તે સમળી ક્રૂર વિધિને નિંદવા લાગી. (૩૨૩૩૩૧). ત્યાં તો સુખ-શાંતિના સંગમરૂપ સાધુ યુગલ ત્યાં આવ્યું. હાથ ઊંચા

Page #23

કરી અભય આપી કહ્યું – “મોહજાળને હણી નાંખ, પરમ હિતકારી અમારાં વચન સાંભળ.” પછી કાનમાં પરમેષ્ઠિ મંગળ મંત્ર કહ્યો. અરિહંત સર્વજ્ઞનું તમે શરણ છે. આજથી તારે આરંભ, પતિ, પુત્ર સર્વથી અને ચાર પ્રકારના આહારથી જીવનના અંત સુધી નિવૃત્તિ છે. મુનિઓના ઉપદેશ અનુસાર તેણે શિવ-સુખ-જનક અરિહંતનું સ્મરણ કરતાં પ્રાણ ત્યાગ્યો. તે જ સમળી હું આપની પુત્રીરૂપે ઉત્પન્ન થઈ છું. (૩૦૮-૪૦) ધર્માધર્મ વિચાર નામક ચતુર્થ ઉદ્દેશકઃ
પુત્રીની પૂર્વજન્મની સ્મૃતિથી પ્રભાવિત થયેલો રાજા ચંદ્રગુપ્ત વિચારવા લાગ્યો. ક્યાં તે નગરી? ક્યાં તે મુનિ? તે વન ક્યાં? વડ ક્યાં ? બાણથી વીંધાયેલ સમળી, તે વળી અહીં કેવી રીતે ઉત્પન્ન થઈ? વળી તેને આ જ્ઞાન કેવી રીતે થયું ? આમ વિચારી પુત્રીને સાન્તવન આપતો કહેવા લાગ્યો– “હે પુત્રી ! ખોટો વૈરાગ્ય કરી માતાને દુઃખી ન કરીશ. આ રાજયશ્રી અને સમૃદ્ધિનો ઉપભોગ કર.” (૩૪૧-૪૮).
આ સાંભળીને સુદર્શનાએ સંસારની અસારતા વિશે જણાવ્યું. (૩૪૯-૫૬) ત્યાં તો વિદ્વાન પુરોહિત સભામંડપમાં આવી પહોંચ્યા. રાજાને આશીર્વાદ આપી આસનસ્થ થયા. રાજાએ કહ્યું- “હે દ્વિજવર ! મારી આ પુત્રી ધર્માર્થે અરિહંતનું સ્મરણ કરે છે, તો ધર્માર્થી માટે કયો ધર્મ શુભ, કલ્યાણકારી છે તે કહો.” (૩૫૭-૫૮)
પુરોહિતે જણાવ્યું “દયા, ત્યાગ અને સંતોષ ધર્મનું મૂળ છે. પંચ વ્રતનું પાલન કરવું, સદાય દાન આપવું.” પછી તેમણે બ્રાહ્મણ, વૈશ્ય, ક્ષત્રિય, શૂદ્ર અને સ્ત્રીઓના ધર્મ વિશે જણાવ્યું, આજીવિકા માટે કયાં કાર્યો કરવાં જોઈએ અને કયાં નહિ તે પણ જણાવ્યું. (૩૫૯-૩૮૯) - આ સાંભળી રાજાએ પુત્રીને વિનંતી કરતાં કહ્યું કે આ જ ધર્મ છે. ઘરમાં રહીને તેનું આચરણ કર. વૈરાગ્ય માર્ગે ન જઈશ. હું તારા ધર્મકાર્ય માટે યજ્ઞો કરાવીશ, દાનસત્ર કરાવીશ. (૩૯૦-૩૯૩). પ્રત્યુત્તર આપતા સુદર્શનાએ કહ્યું કે ગુરુ ઉપદેશથી રહિત ધર્મ પરલોક માટે ઉપકારી નથી. તમે જે દાન આપશો તેનું ફળ તમને જ મળશે, મને નહિ. વળી યજ્ઞમાં પંચેન્દ્રિય જીવને હણીને ધર્મ કેવી રીતે થાય ? કદાપિ જીવહિંસાથી ધર્મ થતો નથી. (૩૯૪-૪૦૯). જેને સુધા, તૃષ્ણા, ભય, દ્વેષ, રાગ, મોહ, ચિંતા, વાર્ધક્ય,

Page #24

વફા જમા, કષાયનઈએ. (૪૨૪૪ સાચા ગુરુ છે.
રોગ, મૃત્યુ, ખેદ, સ્વેદ, મદ, રતિ, વંચના, જન્મ, નિદ્રા, ક્રોધ. એમ અઢાર દોષ નથી તે પરમાત્મા દેવાધિદેવ છે. તે જ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રથી પરિપૂર્ણ અરિહંત છે. (૪૧૦-૪૨૫) જે ત્યાગી છે, જીવાદિ પદાર્થોને જાણે છે, જેણે પંચ મહાવ્રત ધારણ કર્યા છે, ૧૭ પ્રકારના સંયમ ૨૨ પ્રકારના પરિષહ સ્વીકાર્યા છે, જે અપરિગ્રહી છે, તે જ સાચા ગુરુ છે અને તેમની પાસેથી ધર્મ સ્વીકારવો જોઈએ. (૪ર૬-૪૩૧). અહિંસા, બ્રહ્મચર્ય, જ્ઞાન, ધ્યાન, ક્ષમા, કષાયનાશ, અભયદાન વગેરે ગુણો ગ્રહણ કરવા તે જ સાચો યજ્ઞ છે. (૪૩૩-૪૪૦) આમ પ્રતિપાદિત કરીને સુદર્શના અંતે પોતાનો દઢ નિશ્ચય કહે છે કે મારે તો હવે ભૂગુકચ્છ જવું જ છે, તે મુનિઓનાં દર્શન કરવા છે, જિન ભવન કરાવવું છે, વિષયસુખથી હવે મારે નિવૃત્તિ છે. (૪૪૧-૪૪૪). જયધર્મ રાજપુત્રી શીલવતી સંવિધાન નામક પંચમ ઉદ્દેશક :
પુત્રીનો આવો નિશ્ચય જાણી રાજાએ સુંદરીને વિનંતિ કરી કે તું એવું કંઈક કહે કે જેથી મારી આ પુત્રી વૈરાગ્ય માર્ગે ન જાય. પ્રત્યુત્તર રૂપે સુંદરી એક કથાનક કહે છે. (૪૪૫-૪૫૧).
ભારત વર્ષમાં અયોધ્યા નામની નગરી હતી. ત્યાં જયધર્મ નામે રાજા હતો. તેને પદ્માવતી નામની પટ્ટરાણી હતી. એક વાર પુત્રાર્થે તે ચિંતામગ્ન હતી, ત્યારે પ્રવૃજિકાએ તેને સ્નાન માટે ઔષધ આપી પુત્રજન્મની આશા આપી હતી, જે વિફળ નીવડી હતી. (૪૫ર-૬૩) સમય જતાં તેને એક પુત્રી જન્મી. તે રાત્રે કુળદેવતાએ પદ્માવતી રાણીને કહ્યું કે તારી આ પુત્રી સર્વને માટે વંદનીય સાધ્વી બનશે. બાળપણથી જ તે લાવણ્યયુક્ત હતી. સમય જતાં તેણે નવયૌવન પ્રાપ્ત કર્યું. યુવાન પુત્રીને જોઈ રાજા તેને અનુરૂપ વર મેળવવાની ચિંતામાં પડ્યો. (૪૬૪-૭૪)
આમ રાજા જયારે ચિંતાગ્રસ્ત હતો ત્યારે કુણાલનગરીથી આહવમલ્લ રાજાનો આકાશગામી પુત્ર વિજયકુમાર રાજસભામાં આવ્યો. દરમ્યાન શીલવતી પણ પિતાને પ્રણામ કરવા રાજસભામાં આવી. કુમારને જોતાં જ વિચારવા લાગી કે પુણ્યશાળી સ્ત્રી જ આને પતિ તરીકે પામી શકે. ભાવરહિત દૃષ્ટિથી તેણે કુમારને જોયો. પાસે રહેલી સખીઓને તેના વિશે ધીમે ધીમે વાતો કરતી જોઈને પિતાથી લજજા પામતી શીલવતી પોતાના

Page #25

લીલવા લાગ્યો. રી વિધાધરે શીલા ને જળક્રીડામાં આરિવાર વસંતને
આવાસે ગઈ. (૪૭૫-૪૯૦).
કુલદેવતાનું વચન અને પુત્રીના ભાવને નહિ જાણતાં રાજાએ તેનું વાગ્દાન વિજયકુમાર સાથે કર્યું, શુભ મુહૂર્ત જોવડાવી વિવાહોત્સવની તૈયારીઓ કરાવવા માંડી (૪૯૩-૯૪). દરમ્યાન ઉદ્યાનપાલે ઋતુરાજ વસંતના આગમનની વધામણી આપી. રાજા પણ સપરિવાર વસંતને વધાવવા ઉદ્યાનમાં પહોંચ્યો. જ્યારે તે જળક્રીડામાં મગ્ન હતો ત્યારે વિજયકુમારના રૂપધારી વિદ્યાધરે શીલવતીનું અપહરણ કર્યું અને સમુદ્ર તરફ ઊડવા લાગ્યો. ત્યાં મધ્યમાં રહેલ વિમલશૈલ પર પહોંચ્યો. ત્યાં તો તરત જ ક્રોધિત વિજયકુમાર તેની પાછળ હાથમાં ખડ્ઝ લઈને વિમલશૈલ પર પહોંચ્યો. બંનેનું સમાન રૂપ જોઈને શીલવતી અવઢવમાં પડી ગઈ કે સાચો વિજયકુમાર કોણ ? પણ પાછળ જે આવ્યો તે જ સાચો એમ માની તેના વિજય માટે તે પ્રાર્થના કરવા લાગી. યુદ્ધ કરતાં કરતાં વિદ્યાધર તે સ્થળ છોડીને ભાગ્યો. કુમાર પણ તેની પાછળ ગયો”(૪૯૫-૫૧૮). એકલી પડેલી શીલવતીએ ચારે તરફ જોયું. ગભરાતી તે ધ્રૂજવા લાગી. ક્ષણમાત્રમાં જ તે સ્વજનોથી વિખૂટી પડી ગઈ. ચારે બાજુ જોતાં તેને ગાઢ જંગલમાં વસતાં વિકરાળ પશુઓ દેખાવા લાગ્યાં (૫૧૯-૫૨૮), ખિન્ન મને તે વિલાપ કરવા લાગી. થોડી ક્ષણો પછી પોતે જ પોતાની જાતને આશ્વસ્ત કરવા લાગી. પછી આશાચિહ્ન જેવા વસ્ત્રસંકેતને ઊંચા ઝાડ ઉપર સંજ્ઞાપૂર્વક બાંધ્યું. જેથી કોઈક વહાણનો અધિપતિ આ જોઈને તેને મદદ કરે (પર૯૩૮). પછી જિનેન્દ્ર મુનિસુવ્રતનું સ્મરણ કરવા લાગી. ચંદનથી શીલા પર તેમની પ્રતિમા આલેખી પુષ્પોથી પૂજા કરી સ્તુતિ કરવા લાગી (પ૩૯-૪૭).
ત્યાં તો તેણે શુષ્ક પાંદડાનો મર્મર ધ્વનિ સાંભળયો. તે તરફ જોયું તો એક શ્રેષ્ઠ પુરૂષ પરિજનો સાથે ત્યાં આવી રહ્યો હતો. જિનેન્દ્રને પ્રણામ કરી ત્યાં બેઠો. વિનયપૂર્વક તેના વિશે પૂછવા લાગ્યો. તેની પ્રશ્નાવલિ સાંભળી શીલવતીએ લજ્જાપૂર્વક, આંસુભરી આંખે કશું જ ન પૂછવા વિનંતિ કરી. વણિકકુમાર વિધિની વક્રતાને ઉપલંભ આપી, શીલવતીને બહેન બનાવી પોતાની સાથે લઈ ગયો. (૫૪૮-૭૭)
આમ કથાનક પૂરું કરતાં સુંદરીએ પોતાની ઓળખ શીલવતી તરીકે આપી. પોતાને જે આ દુઃખ પડ્યું તેના કારણરૂપે વિષય-સુખને માનતી તે કેવી રીતે અન્યને વિષય-સુખ માણવા પ્રેરી શકે ? અને વળી જયારે આ

Page #26

સુદર્શના વૈરાગ્ય માર્ગે જવા તૈયાર થઈ છે, તો તેને રોકવી નિરર્થક છે.
વળી મારી વાત જો તે નહિ માને તો આ કૃત પુણ્યોની સામે હું તૃણ સમાન બનીશ. તો હે રાજા ! આપ મને આ કાર્ય ન સોંપો. આમ કહેતાં સુંદરીએ પોતાનું વક્તવ્ય પૂરું કર્યું. (૫૭૯-૬૦૩). નૃપતિ શિલામેઘને જિનધર્મ-બોધિ લાભ નામક છઠ્ઠો ઉદ્દેશક :
શીલવતીનું કથાનક સાંભળીને રાજાએ કહ્યું – “મારા મિત્ર સમાન નરેન્દ્રની તું પુત્રી છે. મારી આ રાજયશ્રી તને સ્વાધીન છે. વિષાદ ન કર. આપત્તિમાં આવ્યા હોવા છતાં મહાન લોકો ગુરુતર સ્થાન પામે છે.”
ઋષભદત્ત પણ કહ્યું કે, જયધર્મ રાજાની પુત્રી એટલે જીતશત્રુ રાજાની ભાણેજ. વિદ્યાધર દ્વારા અપહૃત તેની વહારે ગયેલા કુમારે તેને બધે જ શોધી હતી.
રાજાએ ઋષભદત્તને જિનધર્મ વિશે પૃચ્છા કરી (૬૦૪-૧૩) ત્યાં તો નંદીશ્વર તીર્થમાં જતાં ચારણ શ્રમણ ભવ્ય જીવોને પ્રતિબોધ આપવા રાજ-પરિષદમાં ઊતર્યા. બધા જીવોના ભાવને અવધિપૂર્વક જાણીને શુદ્ધ પ્રદેશમાં સુખપૂર્વક બેઠા. (૬૧૪-૨૩) રાજપુત્રીએ નમન કરી તેમને પૂછ્યું– ““હે મુનિવર ! મેં પહેલાંના સમળીના જન્મમાં અતિદારુણ દુઃખ કયા કર્મના કારણે ભોગવ્યું ? કયા કારણે બચ્ચાથી મારો વિયોગ થયો ? નિરપરાધ હોવા છતાં શા માટે હું હણાઈ ! કયાં કર્મથી મને તે સાધુ યુગલ મળ્યું ? નવકાર મંત્ર મળ્યો ? કયા કર્મના કારણે અહીં ઉત્પન્ન થઈ ? ગુણ સહિતનું મનુષ્યત્વ, દુર્લભ જિન-ધર્મ આ બધું કયા કર્મના પ્રભાવે મેં પ્રાપ્ત કર્યું? (૬૨૪-૬૩૨).
આ પ્રશ્નાવલિ સાંભળી પ્રત્યુત્તર આપતાં મુનિએ કહ્યું કે કર્મથી બંધાયેલા જીવો ભવમાં ભ્રમણ કરે છે. પછી તેમણે દુસહ્ય ૮૪ લાખ યોનિઓ દર્શાવી. કર્મ રજુથી બંધાયેલા મનુષ્યો કયાં કારણોસર નરક, તીર્થંચ, સ્ત્રી, પુરુષ, દેવ યોનિ અને સિદ્ધિ સુખ પામે છે, તે વિસ્તૃત રીતે જણાવ્યું. (૬૩૩૫૦)
સુદર્શનાનો તૃતીય પૂર્વ ભવ જણાવતાં તેમણે કહ્યું કે તે પૂર્વભવમાં વૈતાદ્યમાં વિદ્યાધરની વિજયા નામની પુત્રી હતી. એક વાર સખીઓ સાથે જતાં રસ્તામાં તેણે નિરપરાધ-રાંક કુફ્ફટ સર્પને અપશુકનના ડરથી માર્યો

Page #27

१८
હતો. જે ભરૂચમાં તેના પ્રતિવેધક પ્લેચ્છ તરીકે ઉત્પન્ન થયો હતો. ત્યારે તેણે જિનેશ્વર મંદિરમાં સ્વયં ઈન્દ્રને અપ્સરા સાથે પ્રેક્ષણક કરતાં જોયો. નૃત્ય કરતી અપ્સરાનું ઝાંઝર તૂટીને એના ખોળામાં પડ્યું જે એણે ચોરી લીધું. તેથી સમળીના જન્મમાં બચ્ચાથી એનો વિયોગ થયો. ત્યારે સુવેગ વિદ્યાધર દ્વારા કરાયેલ શાંતિ જિનેન્દ્રની પૂજા જોતાં તે ભાવથી પુલકિત બની તેથી સમળીના જન્મમાં જિનધર્મ-બોધિ સુખ પ્રાપ્ત કર્યું. ત્યાં જિનાયતનમાં પથખિન્ન સુસાધ્વીની ભાવ-વિનયપૂર્વક વૈયાવચ્ચ કરી હતી જેથી આ સર્વગુણયુક્ત મનુષ્યત્વ પામી. મુનિની ભાવપૂર્વક વૈયાવચ્ચથી પુણ્ય અને શાશ્વત સુખ મળે છે. (૬૫૧-૬૬૮)
પુત્રીનો ત્રીજો પૂર્વ ભવ સાંભળી રાજાએ વિનંતી કરતાં કહ્યું કે મને જિન ધર્મ જ્ઞાન આપી મારો ઉદ્ધાર કરો. (૬૬૯-૭૧) મુનિએ જણાવ્યું કે જિનધર્મપરક માણસ વિવેકયુક્ત, જીવદયા વાળો, ગુરુવચનમાં શ્રદ્ધા રાખનાર હોય છે. પછી વિસ્તૃત રીતે પાંચ અણુ વ્રતો, ત્રણ ગુણવ્રતો અને ચાર શિક્ષાવ્રતો વિશે જણાવ્યું. મધ, માંસ, મદિરા અને પંચુબરી તેમ જ રાત્રિભોજન ત્યાગ વિશે ઉપદેશ આપ્યો. (૬૭૨-૮૨)
ચારણ શ્રમણે જીવના વિવિધ પ્રકારો જણાવતાં ત્રસ, સ્થાવર, મુક્ત જીવ, અજીવ, નવતત્ત્વ આદિનો બોધ આપ્યો. (૬૮૩-૬૯૪) લોકાચારનું પાલન કરી, શ્રાવકે કરવા યોગ્ય નિત્યકાર્ય ભક્તિપૂર્વક કરવા વિશે ઉપદેશ આપ્યો. શ્રાવકનાં નિત્ય કર્મો અને રોજબરોજનાં કાર્યો વિશે વિસ્તૃત રીતે જણાવ્યું. (૬૯૫-૭૨૩)
આમ રાજાને ધર્મ જ્ઞાન આપી ચારણ શ્રમણ નંદીશ્વર તીર્થ પ્રતિ જવા નીકળ્યા. સિંહલ દ્વીપથી સુદર્શનાનું પ્રવહેણારોહણ વર્ણન નામક સાતમો ઉદ્દેશક
ચારણ મુનિએ આપેલ જ્ઞાનગ્રહણ કરીને રાજાએ સભાનું વિસર્જન કર્યું. પછી પુત્રીની ચિંતા કરતાં રાજાએ ઋષભદત્તને પૂછવું – ““સ્વજન વિયોગી, પર મંડલના આચારને નહિ જાણતી એકાકી, અસહાય મારી પુત્રી કેવી રીતે ભરૂચ જશે ?” ઋષભદત્તનો અનુકૂળ પ્રત્યુત્તર સાંભળી રાજાએ સુદર્શનાની જવાબદારી ઋષભદત્તને સોંપી. (૭૨૪-૭૩૫). ઋષભદત્તે હર્ષપૂર્વક આ વાત સ્વીકારી અને કહ્યું કે જિતશત્રુ રાજાની ભાણી શીલવતી

Page #28

પણ આ કાર્યમાં સહાયક બનશે. રાજાએ શીલવતીને પણ વિનંતી કરી કે મારી બાળાના સમીહિત કાર્યમાં તું સહાયક બનજે. શીલવતીએ આ વાત સ્વીકારી. પછી રાજાએ પ્રવહણાધિપને તૈયારી કરવાનો આદેશ આપ્યો. (૭૩૬-૪૫)
મુનિવરે આપેલ ઉપદેશ પ્રમાણે વિધિપૂર્વક દેવાર્ચન કરી, દાન આપી, રાજા બેઠો ત્યાં તો રાત્રિ થઈ. મોહિત થયેલી માતા સુદર્શનાને વૈરાગ્ય માર્ગે ન જવા સમજાવવા લાગી. સુદર્શનાએ ચંચળ જીવન તેમજ બાલ્યાવસ્થા, તરુણાવસ્થા અને વૃદ્ધાવસ્થામાં ધર્મ કરવામાં આવતા અવરોધો વિશે જણાવ્યું. વળી કર્મદોષથી જકડાયેલા જીવો ફરી ફરી જન્મે છે. પરંતુ વૈરાગ્ય સ્વીકારી, અનંત શાશ્વત-સુખ પામે છે તે વિરલ હોય છે. વળી કહ્યું-“જો મારા પર સ્નેહ હોય તો જિનેન્દ્ર-ભવન કરાવજો, દાન આપજો, દયા કરજો.” (૭૪૬-૭૯૦)
પ્રભાત થતાં કટકપાલના આદેશથી દરિયાકિનારા તરફ પ્રયાણનું ઢક્ક વગાડવામાં આવ્યું. તેને આનુષંગિક તૈયારીઓ થવા લાગી. પરિવારજનો સાથે રાજા સમુદ્રકિનારે જવા નીકળ્યા. (૭૯૧-૮૧૦) પુત્રી માટે રાજાએ વસ્ત્રાદિ, સુગંધી દ્રવ્યો, રત્ન, સુવર્ણ સુકામેવા, દાસ-દાસીઓ, પ્રચુર અન્નસામગ્રી, યોદ્ધાઓ આદિથી સજજ ૭૦૦ વહાણ તૈયાર કરાવ્યાં. (૮૧૧-૮૨૪)
બધી તૈયારી પૂરી થયેલી જોઈ સુદર્શનાએ માતા-પિતાની ક્ષમા યાચી વિદાય માંગી. પુત્રીવિરહના દુઃખથી બેભાન થયેલી માતાને સાત્ત્વન આપી શીલવતીએ કહ્યું કે તારી આ પુત્રી મારી પાસે થાપણરૂપે છે. શીલવતી સાથે સુદર્શના પણ માતા-પિતાને અને નગરજનોને ખમાવીને વહાણમાં ચડી અને સૌએ ભરૂચ તરફ જવા પ્રયાણ કર્યું. (૮૨૫-૮૪૪) વિજયકુમાર સાધુ સંવિધાન નામક આઠમો ઉદ્દેશકઃ
પ્રયાણ સમયે વિવિધ વાજિંત્રોના નાદથી જયતૂરઘોષ ગાજી ઊઠ્યો. સમુદ્ર જેવા દુસ્તીર્ણ, દુસહ્ય, દુઃખનિધિ સમા સંસાર વિશે સુદર્શના શીલવતી સાથે વાત કરી રહી હતી ત્યાં તો વહાણોનો સમૂહ વિમલશૈલ પાસે આવી પહોંચ્યો. અહીં રોકાઈને નિર્ધામકો બળતણ અને પાણી માટે કર્મચારીઓને આદેશ આપવા લાગ્યા.

Page #29

રાજસુતાએ આ પર્વત વિશે આશ્ચર્યથી પૂછતાં શીલવતીએ જણાવ્યું કે વિદ્યાધર દ્વારા અપહૃત હું અહીં મુક્ત થઈ હતી. (૮૪૮-૮૫૫) આ સાંભળી તે સ્થળને જોવા સુદર્શના પર્વત ઉપર ચઢીને ચારે બાજુ વેરાયેલ વનશ્રીને નીરખવા લાગી. ત્યાં પથ્થર પર બેઠેલા નિશ્ચલ મુનિને જોઈને સુદર્શનાએ ભક્તિપૂર્વક પ્રણામ કર્યા. (૮૫૬-૬૩) ધ્યાનમાંથી સંવરિત થયેલા મુનિએ તેનું સ્વાગત કર્યું. નવયૌવનમાં આવું ઉગ્ર તપ અને ચારિત્ર કેમ ગ્રહણ કર્યું એવી સુદર્શનાની પૃચ્છાના જવાબમાં મુનિએ જણાવ્યું– “વિષયાસક્ત જીવો આપત્તિ પામે છે. પછી વૈરાગ્ય માર્ગે જાય છે.” વિષયાસક્ત જીવો કેવી રીતે દુઃખ પામે છે, તેનું વિસ્તૃત વર્ણન કરી પોતાનું ચરિત્ર કહેવાનું શરૂ કર્યું. (૮૭૭-૮૨)
ભારત વર્ષમાં કુણાલનગરીમાં આહૂમલ્લ નામનો રાજા હતો. તેને કમલશ્રી નામની પત્ની અને વિજયકુમાર નામનો પુત્ર હતો. કુમારના રૂપથી આકર્ષાઈને એક વિદ્યાધરે બાળપણમાં જ પુત્રાર્થે તેનું હરણ કર્યું હતું. સમય જતાં તે કુમાર નવયૌવનશ્રીને પામ્યો. કુમારનું રૂપ જોઈ વિદ્યાધરીના મનમાં કામ બેઠો થયો. (૮૭૭-૮૮૨) કામાસક્ત એવી તેણે જો કુમાર પોતાની કામના પૂરી કરે તો રાજયશ્રી તેમજ સકળ વિદ્યા આપવાની લોભામણી લાલચ આપી. વળી એ પણ જણાવ્યું કે તે આહૂમલ્લ રાજાનો અપહૃત રાજકુમાર છે, તેનો પુત્ર નથી. (૮૮૩-૮૬)
પહેલાં તો આ વાત સ્વીકારી કુમારે તેની પાસેથી બધી વિદ્યાઓ જાણી લીધી. પછી કહ્યું – “તું આજન્મ મારી માતા છે અને હવે વિદ્યાગુર પણ. તો આ પાપકાર્ય હું નહિ કરું.” કુમારની આ વાત સાંભળી તેણે રોષપૂર્વક ફરી કામેચ્છા પ્રગટ કરી. આ જોઈ સ્ત્રીઓના દુર્ગુણો વિશે વિચારતાં ગૃહત્યાગ કરવાનો નિશ્ચય કરી તે ગગનમાર્ગે કુણાલાનગરી પહોંચ્યો. (૮૮૭-૯૦)
પોતાની ઓળખ આપી માતા-પિતા ગુરુજનોને વિધિપૂર્વક પ્રણામ કરી પોતાનો વૃત્તાંત કહ્યો. ત્યાં તો દૂત આવ્યો. તેણે આહૂમલ્લ રાજાને જણાવ્યું– ““અયોધ્યા નગરીના જયધર્મ રાજાએ આપને ચાકરી માટે બોલાવ્યા છે.” આ સાંભળી ગુસ્સે થયેલા વિજયકુમારને રાજાએ સમજાવ્યો કે જયધર્મ રાજા તેમનો સાધર્મિક અને સન્મિત્ર છે. પિતાની અનુજ્ઞા મેળવી સૈન્ય સહિત થોડા જ દિવસમાં કુમાર અયોધ્યા પહોંચ્યો. (૮૯૧-૯૦૯)

Page #30

२१
ત્યાં પડાવ નાંખી યોગ્ય સમયે રાજસભામાં સેવકો સાથે પ્રણામ કરવા પહોંચ્યો. દરમ્યાન રાજપુત્રી શીલવતી પણ પિતાને પ્રણામ કરવા સખીઓ સાથે રાજસભામાં આવી. છાની રીતે કુમારને જોતી સખીઓ દ્વારા મશ્કરી કરાતી, લજ્જા પામતી પાછી ફરી. આ જોઈ રાજાએ શીલવતીનું વાગ્યાન વિજયકુમારને કર્યું. (૯૧૦-૯૯૪) વિવાહની તૈયારીઓ શરૂ થઈ.
ત્યાં તો ઉઘાનપાલે રાજાને વસંત ઋતુના આગમનનાં વધામણાં આપ્યાં. રાજા પરિજનો સાથે ઉદ્યાનમાં પહોંચ્યો. તે રાજા જ્યારે જલક્રીડામાં પ્રમત્ત હતો ત્યારે વિદ્યાધરે કુમારના રૂપે શીલવતીનું અપહરણ કર્યું. આની જાણ થતાં જ રાજાએ ક્રોધિત બની હથિયાર સજ્જ કર્યાં પણ આકાશમાં જવા અશક્તિમાન તે યોદ્ધાઓ સાથે જમીન પર આયુધોનો પ્રહાર કરવા લાગ્યો. આકાશગમન જેને સાધ્ય છે તેવા વિજયકુમારને વિનંતિપૂર્વક શીલવતીને છોડાવી લાવવા કહ્યું. (૯૧૫-૯૨૬)
વિદ્યાધરની પાછળ ગયેલા કુમારે વિમલશૈલ પર તેની સાથે યુદ્ધ કર્યું. શીલવતીને ત્યાં જ છોડી ભાગી રહેલા વિદ્યાધરની પાછળ જતાં તે સુરમ્યનગરીમાં રાજભવનમાં પહોંચ્યો. વિદ્યાધર પોતાનો પાલક પિતા છે, જાણી પોતે પિતા પર પ્રહાર કર્યો છે, તે વાતથી મહાશોકમાં ગરકાવ થયો. (૯૨૭-૩૬) તેને સમજાવતાં વિદ્યાધરે કહ્યું “સ્વામીના કાર્ય માટે પ્રહાર કરવો તે તો ક્ષત્રિયનો ધર્મ છે. વળી તું ન હતો જાણતો કે હું તારો પિતા છું. માટે શોક ન કરીશ. તું અહીં આવે એ જ કારણે મેં શીલવતીનું અપહરણ કર્યું હતું. તારી માતાનું ચારિત્ર્ય જાણી હું આજથી જ તેનો અને રાજ્યલક્ષ્મીનો ત્યાગ કરું છું. આ રાજ્ય હવે તને સમર્પિત છે. તું તેનો સ્વીકાર કર.” (૯૩૮-૪૬) કુમારે આ વાતનો વિરોધ કરતાં કહ્યું— ‘‘સ્ત્રીના દુર્ગુણોને જાણીને તેને પોતાનો ભોગ કોણ ધરે ? જયધર્મ રાજાને તેમની પુત્રી પાછી સોંપી હું પણ ચારિત્ર ગ્રહણ કરીશ.” તે વિદ્યાધર રાજાએ ગુરુ પાસે દીક્ષા લીધી અને વિજયકુમાર વિમલશૈલ પર આવ્યો (૯૪૭૯૪૯). વિમલશૈલ પર પાછા આવીને જોયું તો શીલવતી ત્યાં ન હતી. મનમાં વિચારવા લાગ્યો કે મારું જીવન નિરર્થક ગયું. યુદ્ધમાં પિતાની વિડંબના કરી, શીલવતી પણ મળી નહિ. જયધર્મ રાજાને પણ સંતોષ ન આપ્યો. મારું સુભટત્વ નષ્ટ થયું. જિનચરણ આરાધનાથી કીર્તિ મળે છે, તો શાશ્વત સુખની પ્રાપ્તિ માટે તેમ કરવું ઉચિત છે એમ વિચારી ચારિત્ર ગ્રહણ

Page #31

२२
કર્યું. (૯૫૦-૯૬૧)
આ વૃત્તાંત સાંભળી કમલાએ પૂજા કરવા ગયેલી શીલવતીને વધામણી આપી કે તારો વર વિજયકુમાર ઉગ્ર તપ કરતો અહીં જ નિવાસ કરે છે. કમલા સાથે ત્યાં પહોંચી શીલવતીએ વિજયકુમારને ભાવપૂર્વક પ્રણામ કર્યા. પછી મુનિએ રાજસુતાને જિનધર્મ પાલન કરવા અંગે તેમજ દાન, શીલ, તપ, ભાવન ધર્મ વિશે વિસ્તૃત ઉપદેશ આપ્યો. ત્રણ પ્રકારનું દાન—શાનદાન, અભયદાન અને ભત્ત-પાન-સ્થાન દાન વિશે જણાવી તેની મહત્તા સમજાવી. (૯૬૨-૧૦૧૮). આમ ચતુર્વિધ ધર્મની પ્રરૂપણા કર્યાં પછી મુનિએ રાજસુતાને વિમલશૈલ ૫૨ મુનિસુવ્રત જિનેન્દ્ર ભવન કરાવવા અનુરોધ કર્યો (૧૦૧૯-૩૮). સાધુનું આ વચન સ્વીકારી રાજસુતાએ એક જ દિવસમાં સ્ફટિક શિલાવાળું, ઊંચું, મનોહર, પ્રચુર શિખરાકર્ણ સુમેરુ નામનું ભવન બનાવડાવ્યું. (૧૦૩૯-૪૩). ભવન નિર્માણ કરાવી, મુનિને પ્રણામ કરી સુદર્શનાએ ભરૂચ નગરી પ્રતિ પ્રયાણ’ કર્યું.
પૂર્વ ભવ-પરિચિત-મહામુનિદર્શન; જિનભવન નિર્માણ-ઉપદેશ વર્ણન નામક નવમો ઉદ્દેશક :
થોડા દિવસમાં જ વહાણોનો સમૂહ નર્મદાકિનારે પહોંચ્યા. આ જોઈને લોકો વિચાર કરવા લાગ્યા કે સિંહલાધિપતિ ચઢી આવ્યો કે શું ? તરત જ ત્યાં યુદ્ધની તૈયારી થવા લાગી. હાથી, ઘોડા, રથ, યોદ્ધાઓથી સજ્જ જિતશત્રુ રાજા બંદરે પહોંચ્યો. દૂરથી આ જોઈ સુદર્શનાએ ઋષભદત્તને તેનું કારણ પૂછતાં જાણ્યું કે કંઈક ગેરસમજ થઈ લાગે છે. તેણે તરત જ ઋષભદત્તને વૃત્તાંત જણાવવા મોકલ્યો. (૧૦૪૪-૫૮). પોતાની ઓળખ આપી શ્રેષ્ઠિએ રાજાને રાજસુતા સુદર્શનાના આગમનનો સમગ્ર વૃત્તાંત જણાવ્યો. દરમ્યાન વહાણોનો સમૂહ આવી પહોંચ્યો. સ્તુતિ કરાતી સુદર્શના શીલવતી સાથે રાજા પાસે પહોંચી, યોગ્ય સ્વાગત પામી. ઋષભદત્તે ચંદ્રગુપ્ત રાજાનો સંદેશો સાદર પાઠવ્યો— ‘પૂર્વ ભવના દુઃખને જાણીને સંસારથી ડરેલી, વિષયસુખને ત્યાગીને મારી પ્રાણપ્રિય પુત્રી તારા નગરે આવી છે. તો યોગ્ય લાગે તેમ કરજો.’ (૧૦૫૯-૭૪).
આ સાંભળી રાજા જિતશત્રુએ શીલવતી પર કરાયેલ ઉપકારને યાદ કરી ચંદ્રગુપ્ત રાજાની મહાનતા દર્શાવી. તીવ્ર ગતિવાળો ઘોડો અને શીઘ્ર

Page #32

ગતિવાળો ગજેન્દ્ર એક દિવસમાં જેટલું અંતર કાપે તેટલી જમીન સુદર્શનાને આપી. વળી સમુદ્રકિનારાની બંને બાજુના ૮૦૦, ૮૦૦ ગામ ભેટ આપ્યા. (૧૦૭૫-૮૩)
સન્માનિત થયેલ સુદર્શના નગરમાં પહોંચી. (નગર વર્ણન ૧૦૮૪૯૬). નગરના લોકો દ્વારા વિવિધ પ્રકારે માન પામતી, નમન કરાતી, શ્લાઘા પામતી સુદર્શના પૂર્વે જ્યાં તેને ઉપદેશ મળ્યો હતો, તે ઉદ્યાન તરફ જવા પ્રવૃત્ત થઈ. (૧૦૯૭-ગદ્યખંડ) (ઉદ્યાન વર્ણન ૧૦૯૮-૧૧૧૧) પૂર્વે પોતે જે સ્થળે મરણ પામી હતી તે જોયું. પૂર્વ જન્મને યાદ કરતી દુરાંત સંસાર વિશે મનમાં વિચારતી તેણે મુનિ પાસે પહોંચી વિધિપૂર્વક પ્રણામ કરી સ્તુતિ કરી. (૧૧૧૨-૩૨).
ધ્યાનમાંથી નિવૃત્ત થઈને મુનિએ તેને આશીર્વાદ આપ્યા. નવકારલાભ અને નિયમના ફળનું મહત્ત્વ દર્શાવતાં કહ્યું કે તેના કારણે જ તે તિર્યંચમાંથી રાજપુત્રી બની, અસાધ્ય એવું જાતિસ્મરણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી બોધિ પામી. (૧૧૩૩-૧૧૪૬).
પછી મુનિએ વિસ્તૃત રીતે જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર વિશે સમજાવી તેની મહત્તા જણાવી. જયાં સુધી આ ચંચળ જીવન છે, ત્યાં સુધી જિનધર્મ પાળી આત્મકલ્યાણ કરવા, જિન ભવન, જિનબિંબ, ચતુર્વિધ સંઘની પૂજા, જ્ઞાનની ભક્તિ અને જિનકથિત દાન આપવા વિશે ઉપદેશ આપ્યો. (૧૧૪૩૧૧૯૮). વળી અશ્વાવબોધ તીર્થમાં સમવસરણ સ્થાનમાં જિનમંદિરનું નિર્માણ કરાવવા માટે તેને ઉપદેશ આપ્યો અને અશ્વાવબોધતીર્થનું મહત્ત્વ દર્શાવવા તેની કથા કહી. (૧૧૯૯-૧૨૦૩).
“જબૂદ્વીપમાં મગધ દેશમાં સુમિત્ર નામનો રાજા હતો. તેની પદ્માવતી નામની પત્ની હતી. મુનિસુવ્રત જિનેન્દ્ર શ્રાવણ પૂર્ણિમાએ પ્રાણત કલ્પમાંથી તેના ઉદરમાં પ્રવેશ્યા અને જેઠ વદ અષ્ટમીએ શ્રવણ નક્ષત્રમાં તે જન્મ્યા. સાડા આઠ હજાર વર્ષ સુધી બાલભાવમાં ક્રીડા કરી, પચાસ હજાર વર્ષ સુધી રાજ્ય પાળી, ત્યજી દીધું. ફાગણ સુદ બારસે શ્રવણ નક્ષત્રમાં અપરાતેં તેમને જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું, ત્યારે તેઓ સકળ લોકાલોકને પવિત્ર અને વિમળ જ્ઞાનથી જોવા લાગ્યા. (૧૨૦૪-૧૨૧૯)”
તેમનો પૂર્વ ભવનો મિત્ર જે કર્મવશાત્ ઘોડો બન્યો હતો તેના

Page #33

२४
પ્રતિબોધન અર્થે પ્રથમ અહીં (ભૃગુકચ્છ) આવ્યા. તીર્થંકર નગર બહાર સમોસર્યા છે, તે જાણી રાજા જિતશત્રુ પરિવાર સાથે પ્રણામ કરવા ત્યાં પહોંચ્યા. ઘોડા પર આરૂઢ થયેલ જેવો તે રાજા સમોવસરણ ભૂમિમાં પ્રવેશ્યો કે જગદ્ગુરુનો મધુર અવાજ સાંભળી ઘોડો હણહણ્યો. સર્વ ગાત્રથી ઉલ્લાસિત તે ઘોડાની આંખમાંથી આંસુ વહેવા લાગ્યાં અને જિનચરણે જવા માટે તે પ્રયત્ન કરવા લાગ્યો. (૧૨૨૦-૧૨૨૬)
જિનવરને પ્રણામ કરી, યોગ્ય સ્થાન ગ્રહણ કરી અવસર મળતાં રાજાએ પૂછ્યું કે તિર્યંચ પણ આપની વાણી સાંભળીને ઉલ્લાસ પામે છે. તો કહો કે આપની વાણી સાંભળી મારો ઘોડો ભાવોલ્લાસિત અવસ્થાને કેવી રીતે પામ્યો ? ત્યારે તીર્થંકરે (મુનિ સુવ્રત સ્વામીએ) સમ્યક્ત્વમાં સંશયવાળા જડ લોકો કેવી રીતે સંસારમાં ભમે છે તે જણાવતાં અશ્વનો પૂર્વભવ વર્ણવ્યો. (૧૨૨૭-૩૦)
ભરત ક્ષેત્રમાં આવેલા પદ્મિની ખેટકમાં જિનધર્મ મતમાં કુશળ જિનધર્મે શ્રેષ્ઠિ રહેતો હતો. તેને સાગરદત્ત નામનો મિત્ર હતો. મિત્ર સ્નેહવશ તે પણ જિનધર્મમાં રુચિ દાખવવા લાગ્યો. એક વાર ધર્માચાર્યના વચનથી તેણે જિનાલય કરાવી મૂર્તિ સ્થાપિત કરાવી (૧૨૩૧-૩૫). અન્યદા શૈવોએ નિમંત્રણ આપતાં તે શિવભવનમાં પહોંચ્યો. ત્યાં તેણે ઘીના કમળથી પૂજા થતી જોઈ. ત્યારે તેની સાથે ચોંટેલી કીડીઓ પણ નાશ પામતી હતી. આ જોઈ દયાવશ તેણે કીડીઓની રક્ષા કરવા કહ્યું. તેથી ક્રોધિત થયેલ શૈવોએ તેને અપમાનજનક વચનો કહ્યાં. પરિજનોથી લજ્જા પામતો દુભાયેલા મનવાળો તે સાગરદત્ત શ્રેષ્ઠિ પોતાના ભવનમાં ગયો. પછી તે આર્તધ્યાનમાં ચિત્તવાળો બન્યો. આયુષ્ય ક્ષીણ થતાં મરીને તિર્યંચ યોનિમાં જન્મ્યો (૧૨૩૬-૧૨૪૭). ભવસમુદ્રમાં ભ્રમણ કરતો તે તારો પટ્ટ અશ્વ બન્યો છે. પૂર્વ ભવમાં બોલાયેલ વચનો ફરી સાંભળી તેને જાતિજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું છે.
આ સાંભળી રાજાએ ઘોડાની લગામ-પલાણ ઉતારી તેને પોતાના મિત્ર તરીકે સંબોધ્યો. ધર્મ સ્વીકારીને જિન નવકારને મનમાં ચિંતવતો મરીને તે અશ્વ નિયમ સહિતનો મહર્ધિક દેવ બન્યો. અવધિજ્ઞાન પ્રયોજી પૂર્વ જન્મ જાણી, પોતાના કલેવરને જોતો, જિનનો ઉપકાર માનતો, તેમના ચરણે નમ્યો. પ્રેક્ષણક સાથે સ્તુતિ કરી તે પોતાના આવાસે ગયો. ભગવાન પણ

Page #34

બોધ આપી વિહરતા, સાડા આઠ હજાર વર્ષ સુધી ધર્મને પ્રગટ કરતાં, જેઠ કૃષ્ણ નવમીના દિવસે પરમપદને પામ્યા. (૧૨૪૮-૧૨૬૪).
ત્યારે મુનિસુવ્રત જિનેશ્વરે જ્યાં અશ્વને પ્રતિબોધિત કર્યો તે સ્થળ અશ્ચાવબોધ તીર્થ તરીકે વિખ્યાત છે, તો અહીં તેમનું મંદિર કરાવવું યોગ્ય છે. આમ કહી મંદિર કરાવવાથી થતા લાભપુણ્ય દર્શાવી મુનિએ સુદર્શનાને મંદિર બનાવવા પ્રેરણા, ઉપદેશ આપ્યો.
તે પછી ગુરુએ મંદિર કરાવવા માટેની અધિકારી વ્યક્તિ અને ક્રિયાવિધિ દર્શાવ્યાં. વળી જિનાલયમાં વિવિધ વસ્તુઓનું દાન આપવાથી થતો લાભ વિસ્તૃત રીતે જણાવ્યો. (૧૨૬૫-૧૨૯૪). જિનભવન-નિર્માણ વર્ણન નામક દશમો ઉદ્દેશક :
મુનિવરોએ આપેલ ઉપદેશ ભાવપૂર્વક સાંભળીને વિધિપૂર્વક પ્રણામ કરીને સુદર્શના પરિજનો સહિત પાછી ફરી. તેણે કમલાને સિંહલદ્વીપ મોકલી પોતાની આ કુશળ પ્રવૃત્તિ માતા-પિતાને જણાવવા આદેશ આપ્યો. (૧૨૯૫-૧૨૯૯).
પછી રાજસુતાએ શુભ દિવસે શુભ નક્ષત્રમાં આગમવિધિ પ્રમાણે સર્વ નગરજનોને સન્માનિત કરી સુંદર જિનઘર બનાવવા માટે સૂત્રધારને વિનયપૂર્વક પ્રાર્થના કરી. ઋષભદત્ત શ્રેષ્ઠિને તેના સહાયક તરીકે નીમી વિધિપૂર્વક જયણાથી જિનાલય કરાવવા વિનંતી કરી (૧૩૦૦-૧૩૦૫). ઋષભદત્ત પણ સૂત્રધાર સાથે સમવસરણ સ્થળે જઈને વ્યવસ્થા સંભાળી. જિન ભવન નિર્માણનો પ્રારંભ થતાં જ સુદર્શના ત્યાં પ્રતિ દિવસ જવા લાગી. દીનદુઃખીઓને દાન આપતી તે સતત જનહિતના કાર્યો કરાવવા લાગી. નિપુણ કારીગરોને સન્માનિત કરતી, પ્રોત્સાહિત કરતી વિશેષ મૂલ્ય આપવા લાગી અને છ જ મહિનામાં નિર્વિઘ્ન ઊંચું જિનભવન બની ગયું (૧૩૦૬-૧૩૧૪). ૧ ગાઉ પ્રમાણ ભૂમિતલને સ્ફટિક શિલાથી જડીને તેની ઉપર સુવર્ણ, વિવિધ મણિ-રત્નોથી શોભાયમાન એવો સિહકર્ણપ્રાસાદ કરાવ્યો. સૌમ્ય જિનબિંબ અને રમણીય ૨૪ જિનાલયો કરાવ્યાં (૧૩૧૫૧૩૨૬). મુનિઓએ દર્શાવેલ વિધિ મુજબ પ્રતિષ્ઠા કરાવી, નંદિતૂર વગાડાવ્યો, ગાયન-વાદન અને નૃત્ય કરાવી મોટો ઉત્સવ કર્યો. (૧૩૨૭૧૩૪૫)

Page #35

२६
ત્યારબાદ સુદર્શનાએ જિનધરના વહીવટ માટે યોગ્ય અર્થવ્યવસ્થા કરી. (૧૩૪૬-પ૩) કુશળ માણસોની નિયુક્તિ કરી વિપુલ શાસન લખાવ્યું. (૧૩૫૪-૭૧) સુદર્શનાનું સુરલોકગમન વર્ણન નામક અગિયારમો ઉદ્દેશક :
આમ જિનમંદિરની સંપૂર્ણ રીતે પ્રતિષ્ઠા કરાવી સુદર્શના રોજ ત્યાં જઈ વિધિપૂર્વક પૂજા કરતી હતી. શીલવતીના સૂચન મુજબ તપ-વ્રતાચરણ કરવા લાગી. વિવિધ તપ જેવાં કે આંબલ, નિજસિંહ, પરમભૂષણ, રત્નાવલિ, મુક્તાવલિ, ભદ્ર, મહાભદ્ર, સર્વતોભદ્ર આદિ તપ કરતાં તેણે ૬૦ વર્ષ પૂરાં કર્યા. (૧૩૭૨-૮૩)
એક વાર તેણે કમલાના આગમનના સમાચાર જાણ્યા. કમલાએ તેને પ્રણામપૂર્વક જણાવ્યું, “હે સ્વામિની, તારા કુશળ સમાચાર, મુનિઓને પ્રણામ આદિ મેં તારા પિતાને જણાવ્યું. તાશ કનિષ્ઠ બંધુ વસંતસેનને પોતાનું રાજ્ય સોંપી તેમણે સપરિવાર દીક્ષા સ્વીકારી છે. તારા બંધુ વસંતસેને સંદેશો મોકલાવ્યો છે કે તારે આ ભવાંતરમાં તેને બોધ આપવો. તારી ધાવ માતા પદ્માવતીએ અને તેના પુત્ર વાસવદત્તે પણ સંદેશો પાઠવ્યો છે કે તેમને પણ તમારે જિનધર્મ બોધ આપવો.” (૧૩૮૫-૯૧).
પછી એક વાર તેણે કેટલાંક શારીરિક ચિહ્નો દ્વારા પોતાના મૃત્યુ સમયને નજીક જાણી સર્વ નગરજનોની ક્ષમાપના માંગી, દાન, પૂજન કરાવ્યાં. ફાગણ પૂર્ણિમાએ વિધિપૂર્વક અનશન સ્વીકાર્યું. (૧૯૯૨-૧૪૨૮). (ગ્રીષ્મ વર્ણન ૧૪૨૯-૧૪૩૬) તત્પશ્ચાત્ ભાવના ભાવિત કરતી સુદર્શના વૈશાખ સુદ પંચમીએ જિનધર્મ ધ્યાનથી મરીને ઈશાનસુરવિમાનમાં ઉત્પન્ન થઈ. (૧૪૩૭-૫૦) ચંપકલાકિન્નરી-નિદાનબંધ નામક બારમો ઉદ્દેશક :
તે પછી શીલવતી પણ પંચમહાવ્રત ગ્રહણ કરીને અખંડ વ્રતનિયમ પાળતી ત્યાં રહેવા લાગી. આયુષ્ય ક્ષીણ થતાં અનશન વિધિથી મરીને ઈશાન વિમાનમાં ઉત્પન્ન થઈ. તેનું આ ચરિત્ર મુનિસુવ્રતના તીર્થમાં વીત્યું. આમ ભરૂચમાં રહેલા સવલિયા વિહારના કાળનું પ્રમાણ ૧૧ લાખ ૯૪ હજાર નવસો બોત્તેર વર્ષનું છે, તેમ મુનિએ ચંપકલતાને જણાવ્યું. (૧૪૫૧૧૪૬૪).

Page #36

સુદર્શનાનો નાનો ભાઈ વસંતસેન સિંહલ દ્વીપમાં રાજય કરીને સમય જતાં તપ-ચરણ સ્વીકારીને વિવિધ દેવ-મનુષ્ય સુખ ભોગવતો અત્યારે વૈતાઢ્યમાં દક્ષિણ એણિમાં ચંદ્રરથ નામના નગરમાં ચંદ્રવેગ નામનો વિદ્યાધર બન્યો. એક વાર ક્રીડા કરતો કરતો તે ભરૂચમાં સવલયાવિહારમાં પહોંચ્યો. ત્યાં પ્રેક્ષણકનો આરંભ થયો. ત્યારે દેવી સુદર્શના દ્વારા સંકેત કરાયેલી અપ્સરાએ તેને ઉપાલંભ આપતાં કહ્યું કે, વિષયસુખના અભિલાષી, મિથ્યાત્વ તિમિરપટલથી અંતરાય યુક્ત આંખોવાળા પ્રત્યક્ષ હોવા છતાં આત્મહિતને જોતા નથી. વારંવાર કહેવાતા છતાં સાંભળતા નથી. (૧૪૬૫ગદ્યખંડ-૮). આ સારગર્ભ વચનો સાંભળી વિદ્યાધર મનમાં વિચારતો હતો ત્યાં તો તેના પ્રતિબોધન અર્થે સ્વયં સુદર્શના દેવીએ કહ્યું કે, પૂર્વભવમાં તું ચંદ્રગુપ્ત રાજાનો પુત્ર હતો ત્યારે તે મને બોધિ આપવા કહ્યું હતું. આ સાંભળી વિદ્યાધરને જાતિસ્મરણજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. (૧૪૮૫-૮૭).
ત્યારે શેત્રુંજયમાં યોજાયેલ સમવસરણમાં વીર જિનેન્દ્ર સમોસર્યા. વિદ્યાધરે તેમની પાસે ભાવપૂર્વક દીક્ષા સ્વીકારી તે સાધુ અત્યારે તારા (ચંપકલતાના) પ્રતિબોધન માટે અહીં આવ્યો છે તે હું ચંદ્રવેગ મુનિ છું. (૧૪૮૮-૧૪૯૫). સુદર્શનાની ધાવ માતા પદ્મા મરીને ભવસમુદ્રમાં ફરીને અત્યારે પાટલિપુત્રમાં પુરુષદત્ત રાજાની પુત્રી છે. સંવેગભાવવાળી તે પરિણય ન હતી ઇચ્છતી. દેવીએ તેને તૈના પ્રતિબોધન અર્થે વિમલશૈલ જવા માટે પાદુકાયુગલ આપ્યાં હતાં, તે તું (ચંપકલતા=પૂર્વભવની ધાવમાતા પદ્મા) અહીં આવી છે. ત્યારે જાતિસ્મરણજ્ઞાન ઉત્પન્ન થતાં તેણે પોતાના પુત્ર વાસવદત્ત વિશે પૃચ્છા કરી. પ્રત્યુત્તરમાં મુનિએ જણાવ્યું કે ભવાટવીમાં ફરતો ફરતો તે વાસવદત્ત અત્યારે સકળશૈલ પાસે આવેલ મલયનગરીનો દુષ્ટમતિ મહાસેન નામનો રાજા છે. તારી સાથે પરિણય માટે સમુદ્રમાર્ગે આવી રહેલ તેનું વહાણ તૂટતાં તે પણ અહીં આવ્યો છે. તેને જોઈને ક્ષણમાં જ મદનાતુર બનેલો તારા રૂપને જોતો તે આ કિકેલી વૃક્ષ પાછળ છુપાયો છે. (૧૪૯૬૧૫૦૬). પોતાનું ચરિત્ર સાંભળી લજ્જિત બનેલો તે મહાસેન રાજા સાધુને શરણે આવ્યો, અને પોતાને જિનધર્મ આપવા વિનંતી કરી. મુનિએ તેને ઉપદેશ આપ્યો. તેણે જિનદીક્ષા સ્વીકારી પરિગ્રહ અને આરંભનો ત્યાગ કર્યો. કાળ કરીને તે અનુત્તર વિમાનમાં સુખ પામ્યો (૧૫૦૭-૧૫૮૩). ચંપકલતા પણ સુદર્શના દેવીના મોહથી પ્રતિદિન પાદુકારૂઢ થઈ મુનિ

Page #37

સુવ્રતજિનની પૂજા કરતી, સુદર્શનાનું સ્મરણ કરતી, સમય પસાર કરવા લાગી. પોતાના મરણને જાણી તેણે વિચાર્યું કે જિનપૂજાનું જો કોઈ ફળ હોય તો હું સુદર્શના દેવીના ચરણે જાઉં. આમ નિદાન બંધ કરી મરીને તે કિન્નરી બની. મોહથી મોહિત બનેલી મનુષ્યત્વ અને સમ્યક્તથી વર્જિત એવી તે જિનેન્દ્ર ક્ષેત્રમાં ફર્યા કરે છે. (૧૫૮૪-૧૫૮૮).
હે ભાઈ ! આજે તે શ્રી નેમિનિના વંદન નિમિત્તે આવી છે તે ચંપકલતા હું છું. આ મારું કથાનક છે. મનુષ્યત્વ અને જિનધર્મ પામીને મોક્ષસુખ સ્વાધીન હોવા છતાં નિદાન દોષના કારણે હું કિન્નરપદ પામી. (૧૫૮૯-૧૫૯૬).
તેણે ધનપાલને કહ્યું – “મેં તને મારું અને સુદર્શના દેવીનું ચરિત્ર કહ્યું. તું જોકે કે તારું આ દેવ-દર્શન નિષ્ફળ ન જાય. દેવી સુદર્શનાનું ચરિત્ર રચજે. દેવી સરસ્વતીના પ્રભાવથી તને સ્વયં શક્તિ મળશે.” આમ કહી તે આકાશમાં ઊડી ગઈ. (૧૯૫૭-૧૬૦૦). "
ધનપાલ પણ સવારે જાગીને જિનપૂજા કરી ઘેર પાછો આવ્યો. પ્રિયાની પૃચ્છાના જવાબમાં તેણે આ સમગ્ર કથા કહી. ધનપાલની વાત સાંભળીને તેની પ્રિયાએ પણ નેમિનિને પ્રણામ કરવાની ઈચ્છા દર્શાવી. ધનપાલે તેના આ પ્રસ્તાવનો સ્વીકાર કર્યો. વસંત સુદ તેરસે ગિરનાર ( ઉયંત પર્વત) પર જઈ નેમિનિની પંચવિધ પૂજા કરી, ભાવપૂર્વક સ્તુતિ કરી તેઓએ ભક્તિપૂર્વક પ્રણામ કર્યા. (૧૬૦૧-૪) “સુદર્શન ચરિત્ર”માં પ્રાપ્ય કથાઘટકો :
(૧) તિર્યંચને મૃત્યુસમયે નવકારમંત્રશ્રવણ, પરિણામે દેવરૂપે અથવા રાજકુટુંબમાં જન્મ.
(૨) અપશુકનની શંકાને કારણે નિરપરાધી પ્રાણીની હત્યા કરવીપછીના જન્મમાં તેનું ફળ ભોગવવું.
(૩) ચિત્ર જોઈને અનુરાગી થવું અને લગ્ન માટે સંમતિ આપવી.
(૪) કુળદેવી દ્વારા પિતાને જાણ થવી કે પોતાની પુત્રી સાધ્વી થશે, તે વાતનું વિસ્મરણ–લગ્ન માટે પ્રયત્ન—નિષ્ફળતા.
(૫) વિદ્યાધર દ્વારા સુંદર સ્ત્રીનું અપહરણ–અન્ય સાથે યુદ્ધ થતાં

Page #38

અપહૃતાનું એકાકી બનવું.
(૬) પૂર્વભવની માતા સાથે લગ્ન કરવા જતા માર્ગમાં વિજ્ઞ– સાચી વાતની જાણ થવી–વૈરાગ્ય, ચારિત્ર્યગ્રહણ
(૭) પુત્ર દ્વારા પિતા પર પ્રહાર થવો સાચી વાતની જાણ થતાં પુત્ર દ્વારા પશ્ચાતાપ.
(૮) પુત્રાર્થે બાળકનું અપહરણ કરવું–તે યુવાન થતાં પાલક માતા દ્વારા કામયાચના–સંઘર્ષ.
સુદર્શનાચરિત્રમાં પ્રાપ્ત થતાં ઉપર્યુક્ત કથાઘટકોમાંથી સુ. ચ. ના મુખ્ય કથાઘટક “તિર્યંચને મૃત્યુ સમયે નવકારમંત્રશ્રવણ–પરિણામે દેવરૂપે અથવા રાજકુટુંબમાં જન્મ” વિશે પ્રાકૃત સાહિત્યમાં મળતા અન્ય ઉલ્લેખો આ મુજબ છે.
વિમલસૂરિ કૃત પઉમચરિયું (૨. સં. લગભગ ઈ. સ. ની ત્રીજીચોથી શતાબ્દી)માં આ કથાઘટકના બે ઉલ્લેખો (૬/૧૦૫; ૪૪૫૫ માં) મળે છે. ચઉપન્નમહાપુરિસ ચરિયું (૨. સં. ૯૨૫)માં પાર્શ્વ સ્વામીના ચરિત્રમાં કમઠ તપસ્વીના પ્રસંગમાં આ કથાઘટક મળે છે. મહાવીર ચરિત્રની પરંપરામાં પણ કંબલ-સંબલ દેવના પ્રસંગમાં આ કથાઘટકનું નિરૂપણ જોવા મળે છે. (૪આ. ચૂર્ણિ-પૃ. ૨૮૦, આવશ્યકપ નિર્યુક્તિ, વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય, કલ્પસૂત્રવૃત્તિ અને મહાવીર ચરિત્ર વિષયક વિવિધ કૃતિઓમાં પણ આ પ્રસંગ જોવા મળે છે.) દેવભદ્રાચાર્ય કૃત કથાર–કોશ(૨. સં. ૧૧૨૫)માં શ્રીદેવરાજાના વૃત્તાંત અંતર્ગત આ કથાઘટક પ્રાપ્ત થાય છે. (પૃ. ૧૧૬૧૧૭). આખ્યાનક મણિકોશ વૃત્તિ(૨. સં. ૧૧૯૮) અંતર્ગત ગોકથાનક, પડયાખ્યાનક અને ફણાખ્યાનક તેમજ વાસુપૂજય ચરિત્ર ૨૦ (૨. સં. ૧૨૯૯)માં રોહિણી(દુર્ગધા)ના કથાનકમાં આ કથાઘટક ઉપલબ્ધ થાય છે.
ઉપર્યુક્ત કથાઘટક સિવાયના અન્ય કથાઘટકો જૈન સાહિત્યમાં અંત્યત પ્રસિદ્ધ છે અને એક યા બીજા સ્વરૂપે અનેક કથાઓમાં પ્રયોજાયેલા જોવા મળે છે. સાહિત્યિક મૂલ્યાંકન
પ્રસ્તુત કૃતિને મુખ્ય હેતુ શકુનિકાવિહાર તીર્થની મહત્તા સ્થાપિત

Page #39

કરવાનો તેમજ ધર્મોપદેશનો છે. કર્તાએ સ્વયં આ કૃતિને વૈરાગ્યભાવ ઉત્પન કરનારી નિર્વેદિની કથા તરીકે વર્ણવી છે. (ગા. ૭૭) પરંતુ આ હેતુ પરિપૂર્ણ કરવા માટે સાહિત્યિક કૃતિનું અવલંબન લીધું છે. સુ. ચ. ની સાહિત્ય કૃતિ તરીકેની કેટલાક વિશેષતાઓ નીચે મુજબ નોંધી શકાય. કથાવસ્તુ ગુંફન :
કવિએ આ કથાને “સમય-પ્રસિદ્ધ' “ચતુર્ગતિ ગમનનો નાશ કરનારી' કથા તરીકે ઓળખાવી છે. કથાની શરૂઆત ધનપાલ અને તેની પ્રિયાથી થાય છે. બહેનના મૃત્યુથી શોકાર્ત બનેલો ધનપાલ વારંવાર ઉજ્જયંત પર નેમિજિનના દર્શને જતો હોય છે. કુતૂહલ વશ તેની પ્રિયા તેને પ્રશ્ન કરે છે કે તમે ત્યાં કોઈ આશ્ચર્ય જોયું ? તેના જવાબમાં સમગ્ર કથાનક કહેવાયું છે.
મૂળ કથા સીધી જ શરૂ થતી નથી. ધનપાલને ચંપકલતા કિન્નરી પોતાના જીવન વિશે કહે છે તેની અંતર્ગત મુનિ દ્વારા મુખ્ય ચરિત્ર નાયિકાસુદર્શનાનું કથાનક કહેવાયું છે. તેની અંતર્ગત શીલવતી અને વિજયકુમારનું કથાનક વણી લેવાયું છે. સુદર્શનાની દેવગતિએ દર્શાવીને અંતે ફરી શરૂઆતના કથાનક સાથે અનુસંધાન કરી ચંપકલતાના પૂર્વભવ વિશે પણ જણાવાયું છે અને તે દ્વારા કથાને સંકેલી લેવાઈ છે.
આ પ્રકારના ઉપદેશાત્મક ચરિત્ર કાવ્યોમાં સામાન્ય રીતે પ્રચુર પ્રમાણમાં અવાંતર કથાઓ સમાવિષ્ટ થયેલી હોય છે. પરંતુ સુદર્શના ચરિત્રમાં એક પણ ઉદાહરણરૂપ અવાંતર કથા આપવામાં આવી નથી. સુદર્શનાના મુખ્ય કથાનક સાથે જોડાયેલ શીલવતી-વિજયકુમારનું ગૌણ કથાનક આપવામાં આવ્યું છે. અશ્વાવબોધ તીર્થનું મહત્ત્વ દર્શાવવા તેની કથા પણ સંક્ષિપ્તમાં આપવામાં આવી છે. સમ્યમાં લક્ષણો દર્શાવી તેના ઉદાહરણ સ્વરૂપે કથાનકોનાં નામ અપાયાં છે, પણ તેની કથા આપવામાં આવી નથી. જેમકે નિઃશંક માટે સુપુત્રનું ઉદાહરણ, નિઃકાંક્ષા માટે અમાત્ય જિનધર્મ ફળ પ્રતિ સંદેહ ન હોવા માટે આકાશગામી વિદ્યાગ્રહણ માટે ચોરોનું, અવમૂઢ દૃષ્ટિ માટે સુલસાનું, ચારિત્ર, જ્ઞાન, દર્શન પ્રશંસા, શંસા માટે દમકમુનિ-અભયકુમારનું, તપ, શીલ, વિરતિ માટે, સ્થિરસમ્યક્ત માટે રથનેમિ રાજિમતિનું, મુનિ શીલ પ્રભાવ માટે સુભદ્રાનું કે જેણે ચંપામાં

Page #40

પ્રતોલી દ્વારો ઉઘાડ્યાં હતાં, વજ સ્વામિનું કે જેમણે દર્શનના પ્રભાવથી દુર્ભિક્ષમાં પણ ચતુર્વિધ સંઘને ભક્ત-પાન આપ્યું હતું, દુર્ગતા નારીનું કે જેણે એક જ જિન પ્રણામથી દેવત્વ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. અહીં માત્ર આ બધી કથાઓનો નામનિર્દેશ જ થયો છે.
શીલવતી અને વિજયકુમાર બંનેનાં કથાનકો તેમના મુખેથી જ અલગ અલગ કહેવાયાં હોવા છતાં એકસૂત્રતા જળવાઈ છે. શીલવતીનું અપહરણ થયા પછી વિમલશૈલ પર વિજયકુમાર અને વિદ્યાધરના યુદ્ધ પછી વિદ્યાધરની પાછળ ગયેલા વિજયકુમારના વૃત્તાંતથી તેમજ તે પછી બની ગયેલ ઘટનાઓથી શીલાવતી અનભિજ્ઞ હોય છે. તે જ રીતે વિજયકુમારના જીવનમાં બનેલી બધી જ ઘટનાઓ પહેલાં વર્ણવાઈ ન હતી જે વિજયકુમાર પોતાના કથાનકમાં વર્ણવે છે. એટલે શીલવતી-વિજયકુમારનું કથાનક સળંગ ન નિરૂપાતાં બંનેના મુખેથી કહેવાયું છે. આમાં ક્યાંક પુનરુક્તિ લાગે છે ખરી પણ બંને કથાનકો જુદી જુદી રીતે કહેવાયાં છે. તેથી કથાનકમાં આ સાહજિક રીતે જ ગૂંથાઈ ગયેલાં છે. આમ મુખ્ય કથાના જ એક ભાગરૂપે શીલવતી વિજયકુમારનું કથાનક અપાયું છે. અહીં તે કૃત્રિમ રીતે પ્રયોજાયું હોય તેમ લાગતું નથી.
ચંપકલતા કિન્નરીના કિસ્સામાં જોઈએ તો તેનો પૂર્વભવ પણ દર્શાવાયો છે. પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં તેણે પૂછેલા પ્રશ્નના જવાબમાં સમગ્ર સુદર્શનાચરિત્ર વર્ણવાયું છે. પરંતુ મુનિ ચંડવેગ પોતે જ પોતાના અને ચંપકલતાના વિમલશૈલ પરના આગમનના પ્રયોજન વિશે કહેતાં જણાવે છે કે તેઓ ચંપકલતાને પ્રતિબોધ આપવા જ ત્યાં આવ્યા છે. વળી તે મુનિ ચંડવેગ પણ પોતાના પૂર્વજન્મની વાત કરે છે. આ બધાં પાત્રો ભૂતકાળમાં સુદર્શનાના જીવન સાથે સીધાં જ સંકળાયેલા હતાં. મુનિ ચંડવેગ એટલે સુદર્શનાનો કનિષ્ઠ ભ્રાતા વસંત સેન, ચંપકલતા કિન્નરી એ પૂર્વભવની પુરુષદત્ત રાજાની પુત્રી અને મહાસેન રાજાની વાગ્દત્તા. તેના બીજા પૂર્વભવમાં તે સુદર્શનાની ધાવ માતા પદ્મા હતી. મહાસેન રાજા પૂર્વભવમાં વસંતસેનનો સહાયક અને ધાવમાતા પદ્માનો પુત્ર હતો અને પૂર્વજન્મથી અનભિજ્ઞ એવો તે પૂર્વ જન્મની માતાને જ પરણવા માટે ઉત્સુક હતો. સુદર્શનાનો સૌથી નાનો ભાઈ વસંતસેન; તેનો સહાયક (પત્રાધાઈનો પુત્ર) અને પદ્મા ધાઈ એ ત્રણેએ કમલા સાથે સુદર્શનાને સંદેશો મોકલાવ્યો હતો કે જન્માંતરમાં અમને પણ

Page #41

બોધિ આપજો. તે અનુસાર સુદર્શના જન્મ ચક્રમાં પરિભ્રમણ કરતાં વસંતસેનને વિદ્યાધર(ચંદ્રવેગ)ના જન્મમાં પ્રતિબોધિત કરી ધર્મમાર્ગે વાળે છે. ચારિત્ર્ય ગ્રહણ કરી તે ધર્મમાર્ગે પ્રયાણ કરે છે અને અવધિજ્ઞાનથી પધા ધાઈ અને તેના પુત્રને જાણીને તેમને પ્રતિબોધ કરવા તે વિમલશૈલ પર આવે છે. ત્યાં તેઓ ચંપકલતાને તેનો પૂર્વભવ જણાવે છે. રાજા મહાસન પણ પૂર્વભવનું વૃત્તાંત જાણીને લજ્જિત બની, મોહનો ત્યાગ કરી, ચારિત્ર્ય ગ્રહણ કરે છે. દેવી સુદર્શનાની નિત્ય પૂજા કરતી ચંપકલતા પણ હંમેશા દેવી સુદર્શનાની સેવામાં જ રહેવાનું નિદાન કરે છે. પરિણામે કિન્નરી બને છે.
આમ પહેલાં ઉદ્દેશકમાં ચંપકલતા કિન્નરીથી શરૂ થયેલી કથા અંતમાં તેની જ કથાથી પૂરી થાય છે. તેમાં પણ ઔચિત્ય જોવા મળે છે. કથાનું સમાપન ધનપાલે કરેલ સ્તુતિથી થાય છે.
રસ - સુ. ચ.નો પ્રધાનરસ શાંત છે. કરુણ, શૃંગાર અને વીરરસનું ગૌણરૂપે આલેખન થયું છે. બાણથી હણાયેલી મરણાસન સમળીનો વિલાપ (ગાથા ૩૨૮-૩૩૧) તેમજ અપહતા, એકાકી શીલવતીનું આક્રંદ (ગાથા પ૨૮-૫૩૨) કરુણરસનું અને વિજયકુમાર ખેચર વચ્ચેના યુદ્ધ પ્રસંગો(ગાથા ૫૧૮-પર૪)માં વીરરસનું નિરૂપણ જોવા મળે છે. વસંતોત્સવ દરમ્યાન જલક્રીડાના વર્ણનમાં શૃંગારરસની આછેરી ઝલક મળે છે. (ગાથા ૫૦૦-૫૦૮). સાધુયુગલ પાસેથી એકાગ્ર ચિત્તે નવકાર શ્રવણ કરી, સર્વ આસક્તિ અને બંધનો ત્યાગ કરી મૃત્યુ પામતી સમળી, શાંત ચિત્તે ચંદન રસથી મુનિ સુવ્રતસ્વામીની છબી આલેખી પૂજામાં મગ્ન બનતી શીલવતીના શબ્દચિત્રમાં શાંત રસની અનુભૂતિ થાય છે.
શૈલી :- સુ. ચ. માં સરળ અને પ્રાસાદિક શૈલી દૃષ્ટિગોચર થાય છે. અલ્પસમાસયુક્ત સંઘટના છે. ક્યાંક સમાચબહુલતા છે પણ માધુર્યના કારણે પદાવલિ ક્લિષ્ટ બનતી નથી. ગાથાબદ્ધ કાવ્યમાં વચ્ચે વચ્ચે ગદ્યખંડો પણ પ્રયોજાયા છે. નાનાં નાનાં વાક્યો દ્વારા જે તે વિષયનું અસરકારક અને તાદૃશ્ય નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. ક્યારેક વિશેષણોની હારમાળા સર્જીને કવિ ધારી અસર ઉપજાવે છે. ઉદા. રૂપે જોઈએ તો વિજયકુમારની પાલક માતા વિદ્યાધરી માટે પ્રયોજાયેલ વિશેષણો (ગદ્યખંડ૪); ચંદ્રવેગ વિદ્યાધરના પ્રતિબોધ માટે અપ્સરાઓ દ્વારા અપાયેલ ઉપાલંભ, (ગદ્યખંડ-૮) મહાસેન રાજાને ચંડવેગ મુનિ દ્વારા અપાયેલ

Page #42

વૈરાગ્યપરક ઉપદેશ (ગદ્યખંડ-૧૨).
કેટલેક સ્થળે સંસ્કૃત અને અપભ્રંશ ભાષાનો પ્રયોગ થયા છે. વ્યસ્ત સમસ્ત પ્રકારની પ્રશ્નોત્તરી પણ આપવામાં આવી છે (૨૬૧-૬૬). ક્યારેક ધર્મોપદેશના નિરૂપણમાં કવિ ૩$ , મળિ ૨ માપે, ૩રું ૨ ઋષિણિક, નિનામે વગેરે શબ્દ પ્રયોગ કરીને જે તે નિરૂપણને સમર્થન અને આધાર આપે છે.
વર્ણન - સુ. ચ.માં મહાકાવ્યની પરંપરા અનુસાર વિવિધ વર્ણનો પ્રયોજાયાં છે. જેમકે પ્રકૃતિવર્ણન, નગરવર્ણન, ક્રીડાવર્ણન, ઘટના વર્ણન, વ્યક્તિવર્ણન વગેરે. સુ. ચ. માં નીચે મુજબનાં વર્ણનો પ્રાપ્ત થાય છે.
પ્રકૃતિ વર્ણન - વર્ષાવર્ણન-(૩૧૩-૩૨૧); વસંત વર્ણન-(૪૯૫૫૦૧); ગ્રીષ્મવર્ણન-(૧૪૨૯-૧૪૩૬); વિમલ પર્વત પરના જંગલનું ભયાવહ વર્ણન-(પરર-પ૨૮); વિમલ પર્વત પરના જંગલનું રમણીય-વર્ણન (૮૫૮-૮૬૧); કોરંટ ઉદ્યાન વર્ણન-(૧૦૯૮-૧૧૧૨); સૂર્યાસ્ત ચંદ્રોદય વર્ણન-(૭૪૮-૭૫૬); સૂર્યોદય ચંદ્રોદય વર્ણન-(૭૯૪-૭૯૭).
સ્થળ વર્ણન - સિંહલદ્વીપનું વર્ણન (૯૧-૧00); શ્રીપુરનગર વર્ણન (૧૦૧-૧૧૨); અયોધ્યાનગરીનું વર્ણન (૪પર-૪૫૪); ભરૂચ નગર વર્ણન (૧૦૮૪-૧૦૯૫) સુવ્રતસ્વામિ મંદિર (સવલિયા વિહાર) વર્ણન (૧૩૧૫-૧૩૨૧.); - , ઘટનાઓનું વર્ણન - ક્રિીડા વર્ણન - હુલ્લડગ્રસ્ત નગરનું વર્ણન (ગદ્યખંડ-૧, ૨૮૮-૨૯૫); સુભટોની શસ્ત્રસજ્જતાનું વર્ણન - (ગદ્યખંડ૨); મરણાસગ્ન સમળીનો વિલાપ – (૩૨૮-૩૩૧); જલક્રીડા વર્ણન – (૫૦૨-૫૦૮); ભરૂચ પ્રયાણ કરતી સુદર્શનાનો વિદાય આપવા જઈ રહેલા રાજા અને લોકો તેમજ રસ્તામાં સર્જાતા કોલહલનું વર્ણન (૮૦૪-૮૦૯); વહાણોના પ્રયાણ સમયની પ્રવૃત્તિઓનું વર્ણન - (ગદ્યખંડ-૩; ૮૪૫-૮૪૮); વહાણો લાંગરવાના સમયની પ્રવૃત્તિઓનું વર્ણન (૧૦૬૦-૧૦૬૩);
વ્યક્તિવર્ણન - સુદર્શનાનું નખશિખ વર્ણન – (૨૬૯-૨૮૧). કામાસક્ત સ્ત્રીઓના દુર્ગુણોનું વર્ણન – (ગદ્યખંડ નં-૪,૫); (૮૯૧-૮૯૯, ૯૪૧-૯૪પ.); મુનિગણ વર્ણન – (૧૧૧૪-૧૧૨૪).
વિવિધ વર્ણનોમાં કર્તાની કવિત્વશક્તિ ખીલી ઊઠી છે. આ વર્ણનો

Page #43

३४
ખૂબ લાંબાં, નીરસ કે સમાસ પ્રચુર નથી પણ ઉપમા, ઉત્પ્રેક્ષા, રૂપક આદિ અલંકારો યથોચિત પ્રયોગના કારણે તે હૃદયંગમ બની રહ્યાં છે. આ વર્ણનો કવિ સમય અનુસાર કરવામાં આવ્યાં છે. મનના ભાવોને ધ્યાનમાં રાખીને પ્રસંગ કે સ્થળનું વર્ણન કરાયું છે. જેમકે વિમલ પર્વત પર એકાકી, અપહૃતા શીલવતીને વન ભયાનક લાગે છે, તો પરિજનોથી વીંટળાયેલી અને કુતૂહલથી વિમલ પર્વત પર વિહાર કરતી સુદર્શનાને તે રમણીય લાગે છે. હુલ્લડગ્રસ્ત નગરનું પણ આબેહૂબ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. જેમકે
આવું અનપેક્ષિત અસંભવિત બની ગયેલું જોઈને ભય વિહ્વળ બનેલા સભાજનો એકાએક ખળભળી ઊઠ્યા. હાહાકાર યુક્ત કોલાહલ થયો, પ્રલાપ શરૂ થયો, આક્રંદ વધ્યું, નગરમાં કોલાહલ મચ્યો. ત્યારે તત્કાળ ઉત્પન્ન થયેલા ભયથી વિચલિત થયેલાં અને ખિન્ન, તરલ આંખો વાળા અનેક લોકો વિકલ્પ યુક્ત ઉપાયો વિચારવા લાગ્યા. ઠેક ઠેકાણે वृद्ध વણિકો ગુપચુપ મંત્રણા કરવા લાગ્યા. મંત્રીઓ તેમને રોકવા લાગ્યા, વસ્ત્ર સંચય કરનાર દોશી તફડંચી કરનારાઓથી આશંકા કરવા લાગ્યા,.... જાત જાતનાં કાંસાનાં વાસણોનો ખડકલો થવા લાગ્યો,....... દુકાનોને તાળાં વસાયાં, ચોરોનો પ્રભાવ વધવા લાગ્યો........'' (ગદ્યખંડ-૧)
અલંકારો ઃ- સુ. ચ.માં કવિએ વિવિધ અલંકારોનો પ્રયોગ કર્યો છે જેમાં ઉપમા, ઉત્પ્રેક્ષા, રૂપક, દષ્ટાંત, અર્થાંતરન્યાસ, વ્યતિરેક, સ્વાભાવોક્તિ, પરિસંખ્યા, યથાસંખ્ય, એકાવલી, શ્ર્લેષ, સંસૃષ્ટિ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. બહુધા સાદૃશ્યમૂલક અને શંખલામૂલક અલંકારો પ્રયોજાયા છે. ઉપમા, પરિસંખ્યા અને ઉત્પ્રેક્ષાનો વધુ પ્રયોગ જોવા મળે છે. ધર્મોપદેશ નિરૂપણમાં કવિએ પ્રસિદ્ધ અને પરંપરાગત ઉપમાઓ અને રૂપકનો પ્રચુરતાથી ઉપયોગ કર્યો છે.
ભાષા :- સુદર્શનાચરિત્રની ભાષા અન્ય શ્વેતાંબર પ્રાકૃત કથા કૃતિઓની સમાન જૈન મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃત છે. વળી તેમાં અપભ્રંશ ભાષાની પણ કેટલીક છાંટ અને તત્કાલીન બોલાતી ભાષાની અસર વરતાઈ આવે છે. ઘણા દેશ્ય શબ્દો પણ પ્રયોજાયા છે. ગુજરાતી ભાષામાં વપરાતા કેટલાક શબ્દોનું પ્રાચીન સ્વરૂપ પણ અહીં જોવા મળે છે.
સમગ્ર કથાકૃતિ જૈન ઉપદેશાત્મક રચના હોવાથી સ્વાભાવિકપણે

Page #44

અર્ધમાગધી ભાષાના અને મૂળ આગમસાહિત્યમાં વપરાયેલ પારિભાષિક શબ્દોની ભરમાર અહીં જોવા મળે છે. અર્ધમાગધી ભાષાના નીચે મુજબના લક્ષણો અહીં જોવા મળે છે.
- શ્રુતિ - મધ્યવર્તી અલ્પપ્રાણ વ્યંજનો લોપ થતાં શેષ રહેલ માં કે ના મોટા ભાગે ય કે યા માં બદલાય છે. ક્વચિત્ ઉદ્ભત રૂ-૫-- ના વિ, યે, યો પણ મળી આવે છે. રદિયો (૧૪) નયે (૨૭૮) મધ્યવર્તી 1 ક્વચિત્ યથાવત્ રહેલો જોવા મળે છે. જેમકે નિરોગો (ર), વિમો (૭૨૨), ક્યારેક મધ્યવર્તી – માં બદલાયેલો જોવા મળે છે. પ્રતિ (૨૪૩), MIL (૫૬), જિળી (ધ૬૪), પડિવો (૬૩), પદાવો (૨૦૦૨). ક્યારેક મધ્યવર્તી – યથાવત રહેલો જોવા મળે છે. પ્રસૂતા (૧૮૭), તિસરત (૮૪૪) મતિ (૧૨) ક્યારેક મધ્યવર્તી મ યથાવત રહેલો જોવા મળે છે. પ્રભાવ (૫૭૪, ૨૨૮, ૨૬, ૨૦૭૪), ઉમણ (૨૬૦૦) ક્યારેક મધ્યવર્તી નું ન્ માં પરિવર્તન જોવા મળે છે. વર્તળ (૪ર૬, ૧૦૧, ૬ર૦), તાર્િ (૪૬). કેટલાક શબ્દોમાં પ્રારંભિક તાલવ્ય વ્યંજનનું દત્ય વ્યંજનમાં પરિવર્તન જોવા મળે છે ગુગુપ્તા માટે કુછી. યથાતિ શબ્દ માટે સદાય (ગદ્યખંડ ૧૨) શબ્દ પ્રયોજાયો છે. સંબંધક ભૂતકૃદંત માટે એકવાર તા પ્રત્યય વપરાયેલો જોવા મળે છે. વંવિતા (૭૦૭). "
સુદર્શનચરિત્રમાં કેટલાંક પદ્યો અપભ્રંશ ભાષામાં પ્રયોજાયો છે. (૧૪૪૦-૧૪૫૦ અને ગદ્યખંડ ૧૧ પછી) આ સિવાય પણ અપભ્રંશ ભાષાના કેટલાંક તત્ત્વો જોવા મળે છે. ક્યારેક મ=સ્ અને પૂર્વ પ્રયોજાયેલ જોવા મળે છે. જેમકે – સંવત (૨૨૩૭), સંવ (ર૩), સાવિ (૪૭), ભંવરી (૪૬૮), ક્યારેક સવિ, સર્વાનિયા, મખ્વર એમ લખાયેલ પણ જોવા મળે છે. પુલ્લિગ, નપુંસકલિંગ પ્રથમ એક વચનમાં ૩ કારાંત શબ્દો મળે છે. વી (૭૬૭), fમવું, (૨૦૧૨). ૩૩, (ર૩૬) પંગુ (૧૧) ગંધુ (૨૨૧૨). ત૬ પ્રથમ પુ. એકવચન માટે “સુ' (૨૪) વપરાયો છે. ષષ્ટિ વિભક્તિ એકવચન માટે “તળય” (૫૪૨) પર પ્રત્યય જોવા મળે છે. સર્વનામ “મમ” પ્ર.પુ. એકવચન માટે એક વાર “હું પ્રયોજાયું છે. સંબંધક ભૂતકૃદંત માટે “વપ્રત્યય વિપુલ પ્રમાણમાં પ્રયોજાયો છે.
ગુજરાતી ભાષાની કેટલીક અસર પણ જોવા મળે છે. જેમકે વ્યંજનોને અસંયુક્ત કરવાનું વલણ અહીં જોવા મળે છે. (૬૬, ૭ર૧),

Page #45

३६
પોિિળયા (૨૦૬) સૌદ્ધ (૬), નનમા (ગદ્યવંડ-૪), મુળ (૧૨૬), પાનુળ (૨૮). અપભ્રંશ ભાષા તરફથી ગુજરાતી તરફ ભાષાની ગતિ થતાં તત્સમ શબ્દોનો પ્રયોગ શરૂ થયો. અહીં કેટલાક તત્સમ શબ્દોનો પ્રયોગ જોવા મળે છે. કુટુંબવાસ (ગદ્યખંડ-૧૨) ટુંબપોષળ (ગદ્યખંડ-૧૧) જરુર (૬૨૧), નાતિર (૮૮). લઘુતાકારક પ્રત્યય ન ઉમેરાયેલ જોવા મળે છે. જેમકે સજ્ઞેળ (૩ર૬). યુવતી માટે જીવના બદલે જુવાળી (૧૧૦૫, ૧૨૫૭) શબ્દ પ્રયોજાયેલો જોવા મળે છે. રવાનુકારી શબ્દોનો ઉપયોગ થયેલો જોવા મળે છે. દ ંત (૧૪રૂ) તિ નિત નિંત (૧૨), મિમિાંત (૭૬૪).
સુદર્શનાચરિત્રમાં ઘણા દેશ્ય શબ્દો પ્રયોજાયેલા જોવા મળે છે. (જુઓ પરિશિષ્ટ-૮) તેમાંય ગુજરાતી અર્થછાયા ધરાવતા ઘણા શબ્દો મળી આવે છે જે નીચે પ્રમાણે છે :
આરોપ (૮૨૩), આર્વિત-જંત (૧૨૫), ઉંડ (ગદ્યખંડ-૯), ઉચ્છિષ્ણ (ઉછીનું) (૧૮૭૬), ઉત્તરિઅ (૨૩૦), ઉલ્હવણ (૪૧૬), ઓઝા (૨૧૦), ઓટ્ટ (૫૫૪), કઢકાંત (૧૪૩૧), કરોડ (૧૩૧૯), કુટ્ટ (૧૦૮૯), કુટ્ટવાલ (૨૯૨), કોટ્ટબદ્ધ (૧૩૬૫), ખડક-ખકિજ્યંતિ (ગદ્યખંડ-૧), ખલ-ખલેહ (૨૧૩), ખાણય (૯૪૮), ખારો (૪૫૮), ખિલ્લ૨ (૧૪૩૧), ખુરુપ્પ (=ખુરપી) (૨૨૫), ગલ્લ (=ગાલ, ૯૩૭), ગાઊંય (=ગાઉ-૧૩૧૫), ગોઠિય (=ગોઠી-૧૪૩૭), ઘડિયા (- ઘડી૭૯૩), ૨કમ્મ (૭૦૩), ચ્છીયા (૨૮૨), જવારય (૧૩૨૭) ટાર (૦૮), ઠોકારો (૧૧૦૧), ઢોલિય (ગદ્યખંડ-૧), તિય(૫૧૩), તુબ્બાર, તોક્ખાર (૨૪૬, ૨૪૯), દયાલુ (૭૮૯), દાણ (૮૧૨), પક્ખર (પાખરવું-૧૦૪૮), પટ્ટુય (-પાટુ-૮૦૮), પેટ્ટ (૮૦૮), ફોકળ (૮૧૮) બઈસારિયા (૧૪૨), બેડાડંડો (૮૫૨), મંદર (=બંદર, ફારસી-ગુજ.૨૨૮), માઉસિયા (૬૧૧), મૂસલપ્પમાણ (=મૂશળધાર-૩૧૪), મોટ્ટ (=મોટું, ગદ્યખંડ-૨), ફિંચ્છ (=રીંછ-૧૧૪૫), રાસ (૯૫), લૂણિય (-લુણી-૬૮૨), વિયર (=વીરડો-૧૪૩૩), વેડ્ડલા (=બેડલી-૮૧૯), સુવાસિણી (૧૩૩૦), હલબોલો (ગદ્યખંડ-૧).
સુદર્શના ચરિત્રની ભાષાની કેટલીક અન્ય લાક્ષણિકતાઓ આ મુજબ જોવા મળે છે. આદ્ય 7 મોટા ભાગે જળવાઈ રહ્યો છે. ક્વચિત્ જ માં

Page #46

३७
પરિવર્તિત થયો છે. ળિવિ (૧૨૮), વિ (૨૨૨૬) ક્વચિત્ બને વૈકલ્પિક રૂપે એક સાથે જોવા મળે છે. ઉષા અને નિષિા (૨૬) fપય અને નિય (૪૫), જયનારું (૨૨૩૨). મૂળ સંસ્કૃત શબ્દમાંનો ન્ વ્યંજન પણ ક્વચિત્ ર્ માં બદલાયેલો જોવા મળે છે. સુવન્ન (૨૮૦) ક્રીજું, વસુઝતા, વત્રિના ગદ્યખંડ-૩), સાવઝ (૧૨). મરણ શબ્દ સાથેના સદશ્યથી જન્મ માટે પણ નમૂળ (૬૨, ૭૧૧) શબ્દ પ્રયોજાયો છે. તેજ રીતે સોવ ના સાદશ્યથી ટોશ્વ વપરાયેલ છે. રવિવયા (૭૪૪). આજ્ઞાર્થ બીજો પુરુષ એકવચન માટે એક વાર શું અને તુ બંને પ્રત્યય એક્સાથે જ પ્રયોજાયેલા જોવા મળે છે. સાથે સુ (૮૬૭). હેત્વર્થ કૃદંતનો પ્રત્યય રૂ-૪ નો પ્રયોગ સંબંધક ભૂતકૃદંત માટે કરવામાં આવ્યો છે. નાણું (૭૪), ટાર્ડ (૭૦), ટું (૨૦૧૩), વિર્ડ (૭૭૩) બે સ્થળે હતું, મળતું (૪૬ર) જોવા મળે છે.
સુદર્શનાચરિત્રમાં ધર્મોપદેશને લોકભોગ્ય બનાવવા અને સરળતાથી સમજાવવા માટે અનેક સુભાષિતો, દષ્ટાંતો, લોકોક્તિઓ, રૂઢિપ્રયોગો પ્રયોજાયેલા જોવા મળે છે જે તત્કાલીન બોલાતી ભાષાનું પ્રતિબિંબ પાડે છે. સુ ચ. માં મળતા કેટલાક શબ્દ પ્રયોગો જે આજે પણ ગુજરાતી ભાષામાં જોવા મળે છે તે નીચે મુજબ છે.
एस दुक्ख-कुस्डो उवरिं प्रिणवडिओ सहसा (९२५) મારા પર એકાએક આ દુઃખનો ડુંગર પડ્યો.
દુઃખનો ડુંગર તૂટી પડ્યો” એ શબ્દપ્રયોગ આજે પણ ગુજરાતી ભાષામાં વપરાય છે.
जमेण किं अज्ज संभरीओ ? (५१३)
શું આજે તને જમે યાદ કર્યો છે? ગુજરાતી ભાષામાં આજ અર્થમાં “તું આજે મરવાનો થયો છે” –એ શબ્દપ્રયોગ વપરાય છે.
તા ગાયા છે વિસા (૨૮૮)
ત્યારે તેને દિવસ થયાં”, ગુજરાતી ભાષામાં ગર્ભવતી સ્ત્રી માટે “દિવસ રહ્યા છે' એ શબ્દપ્રયોગ પ્રસિદ્ધ છે.
દિવસે દિવસે તાવળ-તિ પૂરિન્નમા મંદિ... (૨૧) કોઈપણ ક્રિયાની ગતિશીલતા બતાવવા માટે “દિવસે દિવસે”

Page #47

૨૮
શબ્દપ્રયોગ ગુજરાતી ભાષામાં પણ વપરાયેલો છે.
પવીમો યશ-પડદો (૨૩૬)
અયશનો પડો વગાડ્યો” અપકીર્તિના અર્થમાં આ શબ્દપ્રયોગનો ઉપયોગ થાય છે. “અપજશનો ઢોલ પીટાવ્યો” એવો પ્રયોગ ગુજરાતીમાં મળે છે.
સુદર્શનાચરિત્રમાં મળતી લોકોક્તિઓ નીચે મુજબ છે. ।१। अण्णो भुजइ भोज्जं अन्नो कह पावइ तित्ति ? (३९९) ।२। किं कोद्दवे पइण्णे कया वि लुणिज्जए साली ? (४०८) શું કોદરા વાવીને ક્યારેય શાલી લણાય કે ?
ગુજરાતમાંથી આજ અર્થની- “બાવળ વાવો તો કેરી ન મળે” કહેવત પ્રસિદ્ધ છે.
।३। कप्पतरुणो अहिओ रयणं को पाविउं चवइ ? (५९७) કલ્પતરુથી પણ અધિક એવું રત્ન પામીને કોણ તેને છોડી દે ? 18ા જોડી રાખી વિઘટ્ટ (૨૪) 1५। दाऊण महारयणं किणंति कच्चं (१५९३)
કોટિ (મહોરો) દ્વારા પાકિણી (કોડી) ખરીદે, મહારત્ન આપી કાચ ખરીદે” ૬. નિયંતસ મિત્ર નીવંતો – (૬૬)
જીવતાને જીવતો મળ્યો” ગુજ.માં આજ અર્થમાં “જીવતો નર ભદ્રા પામે” કહેવત પ્રચલિત છે.
૭. સમીતિય ક્યું મહીયા છ સિટ્ટ" (૨૨૦૩)
સહાય વગરનાઓનું સમીહિત (હાથમાં લીધેલ) કાર્ય સિદ્ધ થતું નથી. ગુજ.માં પણ “વાડ વિના વેલો ન ચડે” એ આ અર્થમાં જ પ્રચલિત છે.
સમગ્રતયા ભાષા સરળ અને પ્રવાહી છે. ક્યાંય કૃત્રિમતા કે આયાસ જણાતો નથી, તે કવિનો પ્રાકૃત ભાષા પરનો અપ્રતિમ કાબૂ દર્શાવે છે. વળી કવિએ આ કૃતિની ભાષામાં તત્કાલીન ભાષામાંથી રૂઢિપ્રયોગો અને કહેવાતો

Page #48

३९
મૂકીને જોમવંતી બનાવી છે. કવિએ ઠેર ઠેર જૈન ધર્મ વિષયક અનેક સિદ્ધાંતોને તો સુભાષિતોમાં ગૂંથ્યાં જ છે, પરંતુ તે ઉપરાંત સામાન્ય નૈતિક ઉપદેશ આપતા અનેક સુભાષિતો પણ આપ્યાં છે. (જુઓ પરિશિષ્ટ-૯) આમ સુદર્શનાચરિત્રની ભાષા તેના ઉપદેશાત્મક કથાસ્વરૂપે અનુરૂપ છે.
છંદ :- સુદર્શનાચરિત્રમાં મુખ્યત્વે પ્રસિદ્ધ ગાથા છંદ પ્રયોજાયો છે. જ્યાં સંસ્કૃત ભાષામાં નિરૂપણ થયું છે, ત્યાં બહુધા અનુષ્ટુપ છંદ વપરાયો છે. એક વાર (૩૮૧ માં) ઇન્દ્રવજ્રા છંદ પ્રયોજાયો છે. ગાથા ક્રમાંક - ૧૨૫૮૫૯ અને ૧૩૫૫-૬૭માં ગાથા (સં. આર્યા) છંદ પ્રયોજાયો છે.
કૃતિમાં બે વાર અપભ્રંશ ભાષા પ્રયોજાઈ છે, તેમાં છંદનું બંધારણ નીચે મુજબ જોવા મળે છે.
ગાથા ક્રમાંક-૧૪૪૦-૧૪૫૦ અને ૧૫૨૭/૧ માં ૧૭, ૧૭ માત્રાના ૪ ચરણ અને અન્ત્યાનુપ્રાસ જોવા મળે છે.
ગાથા ક્રમાંક-૧૫૨૭/૨ માં ચાર ચતુષ્કલ ૧૬ માત્રાના એવા ચાર ચરણ અને અન્ત્યાનુપ્રાસ જોવા મળે છે.
ધર્મનિરૂપણ
સુ. ચ. ના કથાપોતના વણાટનો મુખ્યતંતુ જ ધર્મોપદેશ છે. કથામાં આવતાં મુખ્યપાત્રોના ચરિત્રનિરૂપણમાં કુશળતાપૂર્વક ઉપદેશને ગૂંથવામાં કવિ સફળ રહ્યા છે. જૈન ધર્મના સિદ્ધાંત અને આચારવિષયક લગભગ બધાં જ મુખ્ય પાસાંઓને તેઓ સ્પર્ષા છે. સાથે સાથે લોકાચાર, ધાર્મિક ઉત્સવો અને મંદિરની પ્રતિષ્ઠાવિધિની વિગતો પણ વર્ણવાઈ છે. સામાન્ય પ્રજાને કથારસ સાથે ઉપદેશ આપવો અને કૃતિના સાહિત્યિક તથ્યની પણ જાળવણી કરવી મુશ્કેલ છે. પરંતુ કવિની વિશેષતા એ છે કે તેઓ આ બધું ખૂબ સરળ ભાષામાં અને સચોટ ઉદાહરણો દ્વારા દર્શાવી શક્યા છે. સિદ્ધાંતોનું આલેખન સરળ અને સંક્ષિપ્ત (નવતત્ત્વ-ગાથા. ૬૮૯-૯૪; જીવના પ્રકારો ૬૮૩-૮૮) તેમજ આચાર નિરૂપણ કંઈક વિસ્તૃત રીતે કરવામાં આવ્યું છે. દાન તેમજ જ્ઞાન, દર્શન, ચરિત્રનું અતિ વિસ્તૃત નિરૂપણ ક્યારેક નીરસ બની રહે છે.
વિવિધ પ્રકારના તપ (૧૩૭૯-૧૩૮૪); નવકાર પ્રભાવ (૫૭૧૭૬, ૧૧૩૭-૧૧૪૬); પ્રતીકાત્મક યજ્ઞ (૪૩૧-૪૩૮); અરિહંતના

Page #49

૪૦
ગુણો (૪૧૧-૪૨૫); ગુરુનાં લક્ષણો (૪૩૧-૪૩૮); જીવોની ક્રમશઃ મુક્તિ (૭૮-૮૮); સમ્યક્તના અતિચાર (૧૫૪ર-૧૫૫૨); મિથ્યાત્વ (૧૫૫૩૫૮); ક્ષમાપના (૧૪૧૫-૧૮); નિદાનબંધ દોષ (૧૫૯૨-૯૬); ચાર પ્રકારના ધ્યાન (૧૨૪૨-૪૭); કળિકાળની ઋતુઓ સાથે તુલના (૧૫૧૯૨૨); અવસર્પિણીકાળમાં લોકોની મોહાસક્તિ (ગદ્યખંડ ૧૦); સ્ત્રીઓના દુર્ગુણો (૮૯૧-૯૫; ૯૪૧-૪૫, ૬૪૮) વગેરે વિષયોનું યથોચિત સ્થળે કયાંક વિસ્તારથી તો ક્યાંક સંક્ષેપમાં આલેખન કરાયું છે.
લગભગ દરેક ધર્મમાં સંસારની અસારતા અને વૈરાગ્યમાર્ગની ઉત્કૃષ્ટતા દર્શાવવામાં આવી છે. ભોગની તુલનાએ વૈરાગ્ય અને ત્યાગને શ્રેષ્ઠ ગણવામાં આવ્યો છે. આ કૃતિમાં પણ વૈરાગ્યમાર્ગની ઉત્કૃષ્ટતાનું નિરૂપણ વૈવિધ્યસભર ચોટદાર ઉપમાઓ અને ઉદાહરણોના કારણે અસરકારક બન્યું છે.
ભોગોપભોગનું જુગુણાકારક વર્ણન (૧૫૧૫-૧૮) તેમજ ઇન્દ્રિયોમાં આસક્ત જીવનું મૃત્યુ કેવી રીતે થાય છે તે દર્શાવવા માછલી, પતંગિયું, હરણ, ભમરો અને હાથીનું પ્રસિદ્ધ ઉદાહરણ પ્રયોજાયું છે. (૪૮૧૪૯૦).
રાજસુતા સુદર્શનાએ કરાવેલ શકુનિકાવિહારની કાળગણના પણ આપવામાં આવી છે. મુનિસુવ્રત સ્વામિના તીર્થમાં આ વિહાર બન્યો, પછી નમિ, નેમિ પાર્થ અને વીરજિનેન્દ્રના તીર્થનો સમય ગણાવી કવિ સવલિયા વિહાર તીર્થના કાળનું પરિમાણ અગિયાર લાખ ચોરાણું હજાર નવસો બોતેર વર્ષનું ગણાવે છે. (૧૧૫૪-૧૧૬૩)
સુ. ચ.માં નિરૂપિત વિસ્તૃત ધર્મોપદેશ આ મુજબ છે. પુરોહિતે રાજસુતાને ગૃહસ્થ ધર્મ વિશે આપેલ ઉપદેશ અને સુદર્શનાએ દર્શાવેલ વૈરાગ્યમાર્ગની શ્રેષ્ઠતા (ઉદ્દેશક-૪); નવતત્ત્વ નિરૂપણ, શ્રાવકનાં વ્રતો, શ્રાવકની નિત્યક્રિયા (ઉદ્દેશક-૬); સંસારની અસારતા (ઉદ્દેશક-૭); દાન, શીલ, તપ, ભાવના (ઉદ્દેશક-૮); જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર, નવકારે પ્રભાવ, નિયમ પ્રભાવ, દાન પ્રભાવ વિષયક ઉપદેશ તેમજ જિનબિંબ કરાવવાથી મંદિરમાં વિવિધ વસ્તુઓનું દાન કરવાથી મળતું ફળ (ઉદ્દેશક-૯); વૈરાગ્યમાર્ગની ગ્રાહ્યતા અને ધર્માધર્મનું ફળ (ઉદ્દેશક-૧૨). ઉપર્યુક્ત નોંધ જ્યાં વિસ્તૃત ધર્મોપદેશ નિરૂપાયો છે તેની જ છે. જયારે બે ચાર ગાથામાં જ

Page #50

ઉપદેશ અપાયો હોય તેવાં ઘણાં સ્થાનો છે. ઉપદેશ કે ધર્મનિરૂપણની એકપણ તક કવિ જવા દેતા નથી.
સુ ચ. માં વિવિધ પાત્રો દ્વારા દેવ અને ગુરુને વંદના કરતી વખતે કરાયેલ સ્તુતિ આ મુજબ છે. મુનિસુવ્રતસ્વામીની સ્તુતિ (૫૯-૬૬; પ૪૩૫૪૬; ૧૩૯૯-૧૪૧૨, ૧૨૫૮-૫૯.) સંસ્કૃતમાં, સુદર્શનાએ કરેલી ગુરુસ્તુતિ (૧૧૨૮-૩૧), સુદર્શનાદેવીની અપ્સરાઓ દ્વારા કરાયેલ સ્તુતિ (૧૪૪૦-૫૦; ૧૪૮૨-૮૩) નેમિજિનની સ્તુતિ (ગાથા ૧૬૦૪ પછી)
સુ. ચ. માં અન્ય ધર્મ વિષયક સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ જોવા મળતા નથી. કયાંક અછડતા ઉલ્લેખો જોવા મળે છે. ચોથા ઉદ્દેશકમાં ગૃહસ્થધર્મની ચર્ચા કરતા પુરોહિત જે વિચારો રજૂ કરે છે. તેમાં હિંદુ ધર્મના પ્રસિદ્ધ ગ્રંથ મનુસ્મૃતિની સ્પષ્ટ છાપ વર્તાય છે. (૩૫૯-૩૮૩)
મિથ્યાત્વની ચર્ચા કરતાં કવિ અનાયાસ જ ચાર્વાક દર્શનનો ઉલ્લેખ કરે છે. જેમકે- આ લોક અને પરલોકને નહિ ગણતો, જીવ-અજીવ, પુણ્ય-પાપને નહિ માનતો, પંચભૂતોને આત્મા માનનાર મિથ્યાત્વદષ્ટિવાળો છે. (૧૫૫૩). ધર્માર્થે ગિરિ, સરિતા, જલ, પૃથ્વી, પવન, તરુ, પશુઓને વંદન કરતો ધર્મના પરમ અર્થને નહિ જાણતો વિવેકરહિત છે. (૧૫૫૪) વળી વ્યંતર, મુગલ, ગ્રહ, ગોત્રદેવતા, પિતૃપૂજા (૧૫૫૬) આદિનો ઉલ્લેખ લોકધર્મ તરફ અંગુલિનિર્દેશ કરે છે. આ સિવાય અન્ય ધર્મવિષયક વિશિષ્ટ ઉલ્લેખો સુ. ચ.માં પ્રાપ્ત થતાં નથી. સુ ચ.માં નિરૂપિત સાંસ્કૃતિક વિગતો :
અશ્વાવબોધ અને શકુનિકા તીર્થની ઉત્પત્તિ તેમજ મહત્ત્વ દર્શાવતી આ કૃતિ મુખ્યત્વે બે રાજકુમારીના જીવનચરિત્રને વર્ણવે છે. તેથી સ્વાભાવિક રીતે જ અહીં જનસમાજના ચિત્રણની અપેક્ષાએ રાજપરિવારનું વિશેષ વર્ણન પ્રાપ્ત થાય છે. તેમ છતાંય તત્કાલીન સમાજ અને સંસ્કૃતિના જે કેટલાક અંશો અહીં ઝિલાયા છે તેની નોંધ આ પ્રમાણે છે.
કધર્મ તાર, ગલ, પ્રાર્થને ન
સમાજ:
સુ. ચ.માં ચાતુવર્ણ સમાજનો ઉલ્લેખ મળે છે. વળી કઈ વર્ણન લોકોએ કયાં કયાં કાર્યો કરવાં જોઈએ તેની નોંધ પણ મળે છે. (૩૭૨- અહીં સ્પષ્ટ રીતે મનુસ્મૃતિની અસર જોઈ શકાય છે. સ્ત્રીઓ વિશે વાત કરતા

Page #51

४२
કર્તા મનુસ્મૃતિના પ્રસિદ્ધ શ્લોકનો સીધો જ પ્રાકૃત અનુવાદ મર્ષિ વ એમ કરીને આપે છે.
बालत्तणम्मि ताओ भत्तारो जोयणम्मि रक्खेइ ।
विद्धत्तणम्मि पुत्तो सच्छंदाओ न नारीओ ॥ વળી સ્ત્રીઓ માટે પતિ જ દેવતા છે એમ કહેવાયું છે (ગાથા-૩૮૭). તેઓએ સંગ-કુસંગ, મંત્ર, કુકથાનો ત્યાગ કરવો, વિનોદરહિતતા અને ઘરકામની વ્યસ્તતામાં જ તેમનું સતીત્વ છે.
પુત્રીના લગ્નની ચિંતા રાજાને પણ સતાવે છે. આ પ્રસંગે કન્યાના માતાપિતાએ કયા કયા પ્રકારની મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે તેની વિગતો પણ નિરૂપાઈ છે. (૪૬૬-૪૭૪) સ્ત્રીઓ માટે લગ્ન કરવા અનિવાર્ય ગણાતા પરંતુ વૈરાગ્યમાર્ગે વળેલી સ્ત્રીઓ માટે કોઈ બંધન ન હતું.
ગુરુઓને વંદન કરવા ભૃગુકચ્છ જઈ રહેલી સુદર્શનાને તેના પિતાએ ૭૦૦ વહાણ ભરીને વિવિધ વસ્તુઓ આપી હતી તેની વિગતો રસપ્રદ છે. જેમાં ૧૦૦ વહાણ ભરીને વિવિધ વસ્ત્રો, ૧૦૦ વહાણમાં કપૂર, કસ્તૂરી, કુમકુમ, કાલાગર અને સુગંધિત ચંદનનાં પાત્રો, ૨૦૦ વહાણ ભરીને રત્નો તેમજ મૂલ્યવાન સુવર્ણપાત્રો, ૧OO વહાણમાં નિપુણ દાસીઓ તેમજ ગાયનવાદનમાં નિપુણ વિલાસિનીઓ, ૧૦૦ વહાણ ભરીને ઘી, તેલ, અનાજ, ઇંધણ-પાત્રો, ૩૦ વહાણ ભરીને ઈલાયચી, કંકોલ, તમાલપત્ર, સોપારી, નાળિયેર, ખજૂર, દ્રાક્ષ, જાતિફળ વગેરે, ૨૨ વહાણ ભરીને વિવિધ આયુધો જેવા કે લોહમય બાણ, ભાલા, મુગલ, તલવાર, ધનુષ્યબાણ, તીક્ષ્ણ શસ્ત્રો; ૩) વહાણમાં કવચયુક્ત યોદ્ધાઓ, સામંત, મંત્રી, ભૃત્ય વગેરે, ૮ વહાણ ભરીને વિવિધ શયનાસન જેમાં પાલખી, સુખાસન, તળાઈ, ઓશિકા, વસ્ત્રમંડપ (તંબુ) વગેરે પુત્રી માટે તૈયાર કરાવ્યાં. વળી જિતશત્રુ રાજા માટે સુવર્ણ, રત્ન, નેત્રાંશુ કપૂર તેમજ દ્રાક્ષ, ચંપક, હરિચંદન, જાતિફળ, ફોફળ વગેરે વૃક્ષોના રોપાઓ ભરીને પાંચ વહાણ તૈયાર કરાવ્યાં. (ગાથા ૮૧૩૮૨૪)
આના ઉપરથી સહેજે અનુમાન કરી શકાય કે લગ્ન વખતે પણ પુત્રીને આ રીતે જ સુવર્ણ, રત્ન, પાત્રો, વસ્ત્ર, વિવિધ સુગંધી દ્રવ્યો, મેવા વગેરે આપવામાં આવતા હશે.

Page #52

४३
કેટલાંક રીત-રિવાજો અને શુકન-અપશુકનના ઉલ્લેખો પણ જોવા મળે છે. જેમ કે નવજાત શિશુનું નામકરણ તેના જન્મના ૧ મહિના પછી કરવામાં આવતું (ગાથા ૨૦૪), કોઈકના પ્રયાણ વખતે દુઃખી થઈ રડવું, કંદન કરવું એ અમંગળ ગણાતું (૮૩૩), કુફ્ફટ સર્પનું દર્શન અપશુકન મનાતું (૬૫૨), છીંક આવે તો અનર્થના નિવારણ માટે તરત જ ઈષ્ટ દેવતાનું નામ લેવામાં આવતું (૨૮૪), સંતાનપ્રાપ્તિ માટે ઔષધિસ્નાન કરવામાં આવતું (૧૬૩).
આ કૃતિ વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન કરનારી નિર્વેદકારી કથા હોવાને કારણે અહીં વિવિધ ઉત્સવો અને ક્રીડાઓના ઝાઝા ઉલ્લેખો મળતા નથી. વસંતના આગમનને વધાવવા નગરજનો અને રાજા ઉદ્યાનમાં જાય છે તેનો એક વાર ઉલ્લેખ થયો છે. અહીં જળક્રીડાનું વર્ણન મળે છે. (૫૦૩-૫૦૮). શીલવતીના વિવાહોત્સવની તૈયારીનું વર્ણન માત્ર એક જ ગાથામાં મળે છે જેમાં વિવિધ પ્રકારના ભોજ્ય પદાર્થોની તૈયારી, રસ્તાઓ પહોળા કરાવવા અને ભવનોને ધોળાવવાનો નિર્દેશ છે. (ગાથા. ૫૦૦).
ધાર્મિક ઉત્સવોના વિશેષ ઉલ્લેખ મળે છે. પરદેશથી ધનોપાર્જન કરી ક્ષેમ કુશળ-પુત્ર પાછો આવતા, દોહદપૂર્તિ માટે, મંદિરની પ્રતિષ્ઠાના પ્રસંગે અાલિકા મહોત્સવના ઉલ્લેખો મળે છે.
સંતાનોને શિક્ષણ આપવાની શરૂઆત પાંચમા વર્ષમાં થતી. પાંચમા વર્ષમાં પ્રવેશતી સુદર્શનને અભ્યાસ માટે ઓઝા શાળા એટલે કે ગુરુકુળમાં મોકલવામાં આવે છે. રાજા ગુરુને વિનંતીપૂર્વક કહે છે કે થોડા જ દિવસમાં આને લક્ષણ, છંદ અને કળાઓ શીખવાડો. અન્ય પ્રસંગે અશ્વશાસ્ત્ર (૨૪૬૫૩) સ્વપ્રશાસ્ત્ર (૧૭૭-૧૮૭), આકાશગામી વિદ્યા, સામુહિક જ્યોતિષ, મંત્રવિદ્યા આદિના ઉલ્લેખો મળે છે.
અર્થોપાર્જનનાં સાધનો લેખે કેટલાક વ્યવસાયના એકાદ બે નિર્દેશ મળે છે, જેમાં ધાતુવાદ, રસાયણવાદ, કૃષિકર્મ, ધૂમકર્મ, રસાંજન, કુમંત્રવાદ, વશીકરણ, ખન્યવાદ, વૈદક, ક્રય-વિક્રય, સોવર્ણિક, કાપડિયો, કંસારો વગેરેના નામોલ્લેખ મળે છે. ક્યારેક રાજયમાં અશાંતિ, અવ્યવસ્થા સર્જાય ત્યારે ઠગો, ધૂર્તો, તસ્કરો, ગ્રંથિછેદક, તફડંચી કરનારા વગેરે પ્રવૃત્ત બનતાં. (ગદ્યખંડ-૧)

Page #53

વ્યાપાર માટે જળમાર્ગે પરદેશમાં જવાના ઘણા સંદર્ભો પ્રાકૃત સાહિત્યમાં મળે છે. અહીં પણ શ્રેષ્ઠિ ઋષભદત્ત ભરૂચથી વિવિધ વસ્તુઓ લઈને વ્યાપાર માટે સિંહલદ્વીપમાં જાય છે. ત્યાં સંજાણ, મિશ્ર, બબ્બર વગેરે બંદરોમાંથી વિવિધ વસ્તુઓ ભરેલાં વહાણોની આવનજાવન રહેતી હતી. બબ્બર બંદરેથી પરવાળા, પટ્ટસુત્ત; શિકોતર અને તેજ દ્વીપથી રેશમી વસ્ત્ર, દ્રાક્ષ, મંજિષ્ટ, ખજૂર; કરવાડ, ચોલ, કુંકણ, મલય, કટ વગેરે દ્વીપોમાંથી સુવર્ણ, કપૂર, નાળિયેર, હાથીદાંત, ફોફળ, હરિચંદન વગેરે સિંહલદ્વીપમાં આવતાં. અહીં ઋષભદત્ત શ્રેષ્ઠિના વહાણનું વિસ્તૃત વર્ણન મળે છે. વળી
જ્યારે વહાણ લાંગરે અને પ્રસ્થાન કરે ત્યારે થતી વિવિધ પ્રક્રિયાઓનું સૂક્ષ્મ ચિત્ર ઉપલબ્ધ થાય છે.
ગુપ્તચર ચંદ્રગુપ્ત રાજા પાસે વહાણનું વર્ણન કરતાં કહે છે – શ્રેષ્ઠિ ઋષભદત્તનું વહાણ ઊંચું, શ્વેત ધજાપતાકાથી સુશોભિત હતું. તેની ચારે બાજુ વાઉવટ્ટ-વાવટા ફરકતા હતાં, ઊંચી અટ્ટાલિકાઓ હતી તે ચારે બાજુ કવચથી સુરક્ષિત હતું. સ્થાને સ્થાને યોદ્ધાઓ હોવાને કારણે દુર્વાહ્ય હતું. તેના ત્રણ મોટા કૂવાથંભ, સાત સઢ અને ત્રીસ લોહમય લંગર હતાં. કૂવાથંભ પર યોદ્ધા માટે પાંજરાં હતાં જેમાં ચારે બાજુ અસ્ત્ર-શસ્ત્ર અને ફરતાં વિષમ યંત્રો હતાં. વિવિધ વસ્તુઓ ભરેલી વિસ હાટ હતી, પચાસ કાષ્ટગ્રહ તેમજ એક ઊંચું ભવન હતું. ચાર વાટિકા હતી, ૧૦ પ્રેક્ષાદાર અને વસ્ત્ર, ઇંધણ, અનાજ, ઘી, તેલ આદિ અગણિત માત્રામાં હતાં. (૨૨૨-૨૩૦)
જહાજમાં યુદ્ધ માટેની સામગ્રી તેમજ શસ્ત્રસરંજામના સંગ્રહના ઉલ્લેખ પરથી અનુમાન કરી શકાય કે જલમાર્ગે ચાંચિયાઓનો સામનો કરવો પડતો હશે. વહાણ તૂટી જવાથી કે અન્ય કોઈ દુર્ઘટનાને કારણે સમુદ્ર વચ્ચેના કોઈ ટાપુ પર આશ્રય લઈ રહેલ વ્યક્તિ ઊંચા વૃક્ષ પર વસ્ત્રચિહ્ન બાંધતી જેથી સમુદ્રમાં જતાં આવતાં વહાણોમાંથી કોઈકની નજર પડતાં સહાય માટે આવી શકે. આને ભિન્ન પોત કે ભગ્નપોત ધ્વજ કહેવાતો.
વહાણ માટે વિવિધ શબ્દ પ્રયોજાયા છે જે તેના પ્રકાર દર્શાવે છે જેવા કે– પવહણ, જાણપત્ત, વેડલા, ખુરપ્રિયા, બોહિત્ય, પોત, ખરકુલ્લા, આવર્ત, બેડાડંડ વગેરે.
વહાણના પ્રયાણ વખતે થતી ક્રિયા-પ્રક્રિયાનું સુંદર શબ્દચિત્ર આ

Page #54

રીતે અપાયું છે.
..... પ્રવહણાધિપને બોલાવવામાં આવ્યા, નિર્યામકો(સુકાની)ને સંતુષ્ટ કરાયાં, તંગર ઉપાડ્યું, સઢો ઊભા કરાયાં, સઢના દોરડા ખેંચવામાં આવ્યાં, ... સફેદ ધ્વજ ઊભા કરાયા, દિશાઓને જોવામાં આવી, રાત્રે આકાશમાં નિશ્ચલ ધ્રુવને સાધવામાં આવ્યો, વારંવાર સંકેત કરતાં સુકાનીઓ હુકમ કરવા લાગ્યા, પ્રવહણનાં છિદ્રોના અવલોકનાર્થે વારંવાર તેમને ડુબાડવામાં આવ્યા, પ્રથમ સંકેત માટે કાળી રાત્રીએ મશાલ દર્શાવવામાં આવી, જળચરોને પ્રતિકૂળ અવાજ કરવામાં આવ્યો. સન્માનિત સુભટોને લઈ જવાયા, તેઓ તીણ આયુધો સંભાળવા લાગ્યા. કવચબદ્ધ નિર્ભય યોદ્ધાઓ મહાયંભના અગ્રભાગ પર રહેલાં પાંજરાં પર ચઢવા લાગ્યા. સંઘાણ યંત્ર (સુકાન) ચાલુ કરાયાં. નિર્ધામકોએ દરેક કર્મચારીને વહાણમાં જવાનો આદેશ આપ્યો. કોઈક દોરડા લઈ જતું હતું, કોઈક તેની ગાંઠો તપાસતું હતું, કોઈક મસ્યો જોતા હતાં, બીજા કેટલાક દિશાઓ જોતા હતા, કોઈક કહેતું અરે આગળ મત્સ્ય છે વહાણ ખસેડો, તો અન્ય તેની સૂચનાનો અમલ કરતા હતા. આમ સઢમાં દક્ષિણ પવન ભરાવાથી પવનની ગતિને જીતતાં પ્રવાહણો નિર્વિબે જવા લાગ્યાં. (ગદ્યખંડ-૩)
આ કૃતિમાં મુખ્યત્વે રાજકુમારીની કથા હોવા છતાં તેમાં તત્કાલીન રાજકીય પરિસ્થિતિનું સમગ્ર કે વિસ્તૃત ચિત્રણ મળતું નથી. યુદ્ધની કોઈ ઘટના આ કૃતિમાં આકાર લેતી નથી. પરંતુ યુદ્ધની તૈયારીનું વર્ણન મળે છે. ગુરુઓને વંદન કરવા ભરૂચ પહોંચેલી રાજકન્યા સાથે ૭૦૦ વહાણનો કાફલો જોઈને ત્યાંના રાજા જિતશત્રુ શંકા કરે છે કે સિંહલદ્વીપનો રાજા ચઢાઈ લઈને આવ્યો કે શું? પૂર્વ તૈયારીરૂપે તે પણ પોતાની સેનાને સજ્જ કરે છે. સાચી વાતની જાણ થતાં રાજકન્યાનું ભવ્ય સ્વાગત કરે છે. એક દિવસમાં શીઘ્રગતિ ઉત્તમ અશ્વ અને હતિ જેટલું અંતર કાપે તેટલી જમીન તેમજ કિનારાના ૮૦૦ ગામ તેને ભેટ આપે છે.
અહીં પરંપરાગત આયુધોનો નિર્દેશ મળે છે, જેવાં કે, અસિ, કૃપાણ, ભાલો, કોદંડ (ધનુષ્ય) ખગ, તૂણિર, નારાય, મોગ્ગર.
આ કૃતિમાં પ્રેક્ષણક, નૃત્ય, વાઘ, ચિત્રકળા, સ્થાપત્ય આદિ લલિત કળાઓના કેટલાક ઉલ્લેખો મળે છે. દેવાલયોમાં પ્રભુ સમક્ષ પૂજાના એક

Page #55

४६
ભાગરૂપે સ્તુતિની સાથે પ્રેક્ષણક કરવામાં આવતું તેના ત્રણેક વાર ઉલ્લેખો મળે છે. અપ્સરા દ્વારા કરાયેલ આ પ્રેક્ષણક-નૃત્યમાં વિત્ત રબાનો નિર્દેશ છે. ધાર્મિક તેમજ સામાજિક ઉત્સવો વખતે કરાતાં નૃત્યોનો પણ ઉલ્લેખ છે. લોકનૃત્ય રાસનું વર્ણન પણ અહીં મળે છે. સિંહલદ્વીપની સમૃદ્ધિ અને લોકોનું વર્ણન કરતાં કવિ કહે છે- શરદની રાતોમાં ગામની શેરીઓમાં ખેડૂતની સ્ત્રીઓ તાળીઓના અવાજ સાથે રાસ ગાય છે. વાદ્યોમાં કંસાલ, કાહલ, ઝલ્લરી, ઢક્ક, તિલિમ, ત્રિસ્વરી, તંતી, તૂર, પટ્ટુ, પડહ, પણવ, ભંભા, જયઘંટા, ભેરિ, મઉંદ, મડંબ મદ્દલ મહાસંખ, વાંસળી, વીણા અને હુક્ક નો ઉલ્લેખ છે.
અહીં નગરરચના અને ભવનોનું વર્ણન મળે છે જેમાં કેટલાંક સ્થાપત્યના કેટલાક પારિભાષિક શબ્દો પ્રયોજાયા છે જેવાકે - પ્રાકાર, બાઈ, કપિશીર્ષ, અટ્ટાલિકા, ગોપુર, સિંદ્ધાર, ચતુષ્ક, ત્રિક, પ્રતોલિ, તોરણ, મકરતોરણ, શિખર, છજ્જય, મત્તવારિણિ વગેરે.
સુદર્શનાએ નિર્માણ કરાવેલ જિનાલય(સિંહકર્ણ પ્રાસાદ)નું વિસ્તૃત, સુંદર વર્ણન મળે છે. (૧૩૧૫-૧૩૨૬). વળી મંદિરની પ્રતિષ્ઠાના પ્રસંગે ભવ્ય ઉત્સવનું આયોજન કરાયું હતું. પ્રતિષ્ઠા વિધિનું વર્ણન તત્કાલીન ધાર્મિક પરંપરાનો નિર્દેશ કરે છે. ઉત્તમ, કુલવાન, ભક્તિવાન, બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરતાં, સંપૂર્ણ દેહવાળા, શ્વેતવસ્ત્રધારી બત્રીસ સુશ્રાવકો અને આઠ કુલીન સૌભાગ્યવતી સ્ત્રીઓએ મસ્તક પર પાણી ભરેલા કળશ લઈ જિનપૂજાવિધિ કરી. અહીં માત્ર મંદિર નિર્માણથી કાર્ય સમાપ્તિ થતી નથી. તેના નિભાવ માટેની આર્થિક વ્યવસ્થા પણ વિચારાઈ છે. તેના વહીવટ માટે ભંડારી પંચકુલિક, લેખક વગેરે સચિવો તેમજ ભક્તિવંત પૂજારીની નિમણૂક કરવામાં આવી. સુદર્શનાએ પોતાને ભેટ મળેલ ગામો તેમજ ઘોટકપુર અને હસ્તિમુંડકપુર આર્થિક નિભાવ માટે સમર્પિત કર્યા. સાથે સાથે ગરીબો માટે સર્વપ્રકારના ભોજન સહિતની દાનશાળા કરાવી. કુશળ વૈદ્યો અને ભોજન તેમજ ઔષધની વ્યવસ્થાવાળી ચિકિત્સાશાળા પણ બનાવી. ચતુર્વિધ સંઘ માટે બધી જ વ્યવસ્થા કરી. વળી વિવિધ પુષ્પયુક્ત ઉદ્યાનોની રચના કરાવી સાથે સાથે માળી-તંબોળી વગેરે માટે હાટો પણ બનાવડાવી. આમ તે કાળે ધર્મની સાથે સાથે સામાજિક અભિગમોને પણ ધ્યાનમાં લેવાતા હતા તેનું સ્પષ્ટ ચિત્ર અહીં આલેખાયું છે.

Page #56

પ્રત્યેક કૃતિમાં કર્તાના સમકાલીન સમાજ-જીવનનું ચિત્રણ કોઈક પ્રકારે આવી જતું હોય છે. પરંતુ ધાર્મિક પૃષ્ટ ભૂમિ ધરાવતી કૃતિઓમાં સમગ્ર પૂર્વ પરંપરા કર્તાની દૃષ્ટિ સમક્ષ હોવાથી તેની કૃતિમાં પૂર્વકાલીન કેટલું અને કર્તાના સમયનું કેટલું તે તારવવું અધૂરું હોય છે. અહીં સુ. ચ.માં પ્રતિબિંબિત સમાજનું આછું ચિત્ર દર્શાવ્યું છે. સંભવ છે કે તેમાંની કેટલીક વિગતો પૂર્વપરંપરામાંથી આવી હોય. કૃતિના રચના કાળ પછી પણ સદીઓ સુધી આમાંની કેટલીક પરંપરાઓ જળવાઈ રહેલી જોવા મળે છે.
અશ્વાવબોધ તીર્થ અને શકુનિકાવિહાર :
તીર્થ સંબંધી સ્વતંત્ર રચનાઓનો પ્રારંભ ઈ. સ.ની ૧૧મી સદીથી મનાય છે. તે પછી ચૈત્યપરિપાટિ, તીર્થયાત્રા વિવરણ, તીર્થમાળા, સ્તવનો વગેરે કૃતિઓ મળે છે. સુ ચ. પણ આવી જ એક ભરૂચમાં આવેલ અશ્વાવબોધતીર્થની મહત્તા સ્થાપિત કરતી કૃતિ છે.
४७
ભારત વર્ષના અતિપ્રાચીન નગરોમાં ભરૂચનો ઉલ્લેખ મળે છે. પુરાણોમાં, ત્રિપિટકમાં અને જૈન આગમોમાં પણ ભરૂચનો ઉલ્લેખ મળે છે, જેનું અપર નામ ક્યાંક ભૃગુકચ્છ કે ભૃગુપુર તરીકે મળે છે. એલેકઝાન્ડ્રિયન ગ્રીકમાં તેનો ઉલ્લેખ BARYGAZA ના નામથી થયો છે. પ્રાચીન કાળથી જ આ નગર હિંદુ બૌદ્ધ અને જૈન ત્રણેય ધર્મનું કેન્દ્ર, મહત્ત્વનું પ્રસિદ્ધ બંદર તેમજ વ્યાપારનું કેન્દ્ર હતું.
વીસમા તીર્થંકર મુનિસુવ્રતસ્વામીના જીવન સાથે જોડાયેલી ઘટનાને કારણે અશ્વાવબોધ તીર્થ અસ્તિત્વમાં આવ્યું હતું. આ અંગેના સાહિત્યિક ઉલ્લેખો નીચે મુજબ મળે છે.
(૧) ચઉપન્નમહાપુરિસચરિયં (૨.સં. ૯૨૫), (૨) અમમસ્વામિ ચરિત્ર' (૨.સં. ૧૨૫૨), (૩) ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષ ચરિત્ર (૨.સં. ૧૨૧૬-૨૮).
દિગંબર પરંપરાની ‘શલાકાપુરુષ ચરિત્ર' વિષયક કૃતિઓમાં અશ્વાવબોધ તીર્થનો ઉલ્લેખ મળતો નથી. પ્રસ્તુત સંદર્ભો પરથી અશ્વાવબોધ તીર્થનું અસ્તિત્વ સં. ૯૦૦ પૂર્વે હોવાનું અનુમાન કહી શકાય.
શકુનિકા વિહારના ઉલ્લેખો સં. પ્રા. સાહિત્યમાં નીચે મુજબ
મળે છે.

Page #57

૧. શકુનિકા વિહારનો સૌ પ્રથમ ઉલ્લેખ જયસિંહસૂરિ કૃત ધર્મોપદેશમાલા (ર.સં. ૯૧૫)માં સમયજ્ઞસાધુ કથા અંતર્ગત છે.
अत्थि सिरिलाऽ-देस-चूडामणिभूयं अणेग-दिव्व-च्छेरयाणगयं सउलियाविहार-हिट्ठिय-सण्णिहिय-पाडिहेर-मुणि सुव्वय तित्थयर-पडिमाविभूसियं भरुपच्छं नाम महानयरं ति ।
पुव्व-भव-सउलियाए सिंघला-दुहियाए कारियं तत्थ ।
तुंगं जिणाणभवणं नामेणं सुदंसणाए त्ति ॥ (૨) પ્રસિદ્ધ અપભ્રંશકથા “વિલાસવઈકહા”ના રચનાકાર, બપ્પભટ્ટી સૂરિની પરંપરાના સિદ્ધસેન સૂરિએ સં. ૧૦૨૩માં “સકલ તીર્થ સ્તોત્રની રચના કરી હતી. તેમાં ભરૂચનો તીર્થ તરીકે ઉલ્લેખ મળે છે.
कच्छे मरुचच्छम्मि य सोरटु-मरहठ्ठ-कुंकणथलिसु । -३२ (૩) દેવભદ્રસૂરિ (ગુણચગણિીએ સંવત ૧૧૫૮માં ભરૂચના મુનિ સુવ્રત ચેત્યાલયમાં “કહારયણ કોશ૩૧ની રચના કરી હતી તેવો ઉલ્લેખ તેની પ્રશસ્તિમાં મળે છે.
(૪) શ્રી ચંદ્રસૂરિ રચિત મુનિ સુવ્રત સ્વામી ચરિત્ર (પ્રા.) - રચના સંવત ૧૧૯૩)માં શકુનિકા વિહારનો ઉલ્લેખ આ રીતે મળે છે.
एस पएसो होही नीसेसाणं पि भवियणं लोयाण । अस्वावबोह तित्थत्तणेणं भुवणम्मि विक्खाओ । ।०३७८ इह संवलिया विहारो नामेण भवित्सए जिणाययणं ।
आगयाम्मि काले सुदंसणा विहिय सन्निज्झं । ।०३७९ હર્ષપુરીય ગચ્છના અભયદેવસૂરિના આદેશથી શાંતુએ ભરૂચમાં સમલિકાવિહારમાં સોનાના કળશો ચઢાવ્યા હતા તેવો ઉલ્લેખ પ્રશસ્તિમાં મળે છે.
वरणंगसुयं-संतुय-सचिवं भणिऊणं जेणं भरुयच्छे ।
सिरि-संवलिया-विहारे हेममया रोविया कलसा ॥ १०९०३ (૫) વાદિદેવસૂરિના શિષ્ય રત્નપ્રભસૂરિએ ઉપદેશમાલા દોઘટ્ટી ટીકાની રચના ભરૂચમાં અચાવબોધ તીર્થમાં વીર જિનેશ્વર આગળ મુનિ સુવ્રત સ્વામિના ભક્તિયોગથી શરૂ કરી વિ. સં. ૧૨૩૮૪ના મહામાસમાં

Page #58

પૂરી કરી હોવાની વિગત તેની પ્રશસ્તિમાં મળે છે. આ ઉપરથી અનુમાન કરી શકાય કે આ સુવ્રતસ્વામીનું મંદિર શકુનિકાવિહાર જ હશે.
(૬) અજ્ઞાત કવિ કૃત સુદર્શન ચરિત્રની સં. ૧૨૪૪ની તાડપત્રીય પ્રત મળે છે જે શકુનિકા વિહારની ઉત્પત્તિની કથા વર્ણવે છે. (જેના પરથી પ્રસ્તુત સંપાદન કરવામાં આવ્યું છે.
(૭) નરેન્દ્રપ્રભસૂરિ કૃત અલંકાર મહોદધિ (૨.સં. ૧૨૮૨)ની (૭) પ્રશસ્તિમાં તેજપાલે આ સુવ્રતપ્રાસાદમાંની દેવકુલિકાઓ પર સુવર્ણના ધ્વજદંડ કરાવી આપ્યા હતા તેની નોંધ મળે છે.
भृगुनगरमौलिमण्डनमुनिसुव्रततीर्थनाथभवने यः ।
देवकुलिकासु विशांतिमितासु हैमानकारयद दण्डान् ॥ એક વાર તેજપાલ ભરૂચમાં શકુનિકા વિહારમાં મુનિસુવ્રત સ્વામીની યાત્રા કરવા ગયા હતા. ત્યાં જયસિંહ સૂરિએ તેમની પ્રશસ્તિરૂપ શીર્ઘકાવ્ય રચ્યું હતું. જયસિંહ સૂરિએ પ્રાર્થના પણ કરી હતી કે જે મંદિરોનો જીર્ણોદ્ધાર થયો છે તેના ઉપર આપ સુવર્ણધ્વજ-દંડ મુકાવજો. તેજપાળે વસ્તુપાલની અનુમતિ લઈને આ કાર્ય કર્યું હતું.
(૮) દેવેન્દ્રસૂરિ કૃત સુદના ચરિત્રની રચના સં. ૧૩ર૭ પહેલાં થઈ હતી જે ઉપર્યુક્ત રચનાનીઅનુકૃતિ છે.
(૯) પ્રભાચન્દ્ર રચિત પ્રભાવક ચરિત્રમાં (૨. સં. ૧૩૩૪)
(અ) કાલકસૂરિ ચરિત્ર અંતર્ગત ભૃગુકચ્છના બલમિત્ર રાજાના વર્ણનમાં શકુનિકાવિહારનો ઉલ્લેખ મળે છે.
श्रीमच्छकुनिका तीर्थस्थितं श्रीमुनिसुव्रतम् ।
प्रणम्य तच्चरित्राख्यादिभिर्नृपमबोधत् ॥ (બ) વિજયસિંહસૂરિ ચરિતમાં અશ્વાવબોધ તીર્થ અને શકુનિકાવિહારની ઉત્પત્તિ વિશે વિસ્તૃત નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. તેમાં સુદર્શનાનું કથાનક તેના પૂર્વભવ સાથે નિરૂપવામાં આવ્યું છે.
વળી આ વિહારના જીર્ણોદ્ધારની વિગતો પણ તેમાં અપાઈ છે– આર્ય સુહસ્તિના શિષ્ય કલહંસ સૂરિના ઉપદેશથી રાજા સંપ્રતિએ અને તેના પછી સિદ્ધસેન દિવાકરના ઉપદેશથી વિક્રમાદિત્યે આ તીર્થનો જીર્ણોદ્ધાર

Page #59

કરાવ્યો હતો. વીર સંવત ૪૮૪માં ભરૂચના રાજા બલમિત્ર-ભાનુમિત્રના શાસનકાળમાં આચાર્ય ખપૂટાચાર્યે બૌદ્ધો પાસેથી આ તીર્થ છોડાવ્યું હતું. આ% દેશના સાતવાહન રાજાએ આ તીર્થનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવેલો અને પાદલિપ્ત સૂરિએ એના ધ્વજદંડની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી.
વિજયસિંહ-સૂરિના સમયમાં અંકલેશ્વરમાં દાવાનળ પ્રગટ્યો અને તે પ્રસરતાં કાષ્ટમય શકુનિકાવિહાર ભસ્મસાત થયો. પાષાણ અને પિત્તળની દેવ પ્રતિમાઓ પણ સર્વાગે વિશીર્ણ થઈ. ત્યારે વિજયસિંહસૂરિએ તીર્થોદ્ધાર માટે બ્રાહ્મણ, વેપારી અને વૈશ્ય પાસેથી દાન માંગી આ વિહારનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો હતો.”
પ્રભાચંદ્ર પાસે એવી અનુશ્રુતિ હોવી જોઈએ કે જેના પરથી તેમણે શકુનિકાવિહારના જીર્ણોદ્ધારની વિગતો આપી છે. તે પ્રમાણે શકુનિકાવિહારની પ્રાચીનતા વીર સંવત ૪૯૪ સુધીની માની શકાય. પરંતુ આ તથ્યને ચકાસવાનાં ઐતિહાસિક સાધનો આપણી પાસે ઉપલબ્ધ નથી.
(૧૦) મેરૂતુંગાચાર્ય રચિત “પ્રબંધ ચિંતામણિ”(૨.સં.૧૩૬૧)માં કુમારપાળ પ્રબંધમાં રાજપિતામહ આમૃભટ પ્રબંધમાં શકુનિકાવિહારના જીર્ણોદ્ધારની વિસ્તૃત વિગત આ પ્રમાણે મળે છે.
કુમારપાળના રાજ્યકાળમાં એક વાર ઉદયન મંત્રી સૌરાષ્ટ્રના સાઉંસર (ઠાકોર)ની સાથે યુદ્ધ કરવા ગયો હતો ત્યારે શત્રુંજય પર યુગાદિ દેવને વંદન કરવા ગયો હતો. દેવાર્શન કરીને વિધિપૂર્વક ચૈત્યવંદન કરવામાં ઉદયનમંત્રી મગ્ન હતો ત્યારે દીપાવલિમાંથી સળગતા દીવાની વાટ લઈને એક ઉંદર કાષ્ટમય પ્રાસાદના દરમાં પ્રવેશવા જતો હતો. તેને રક્ષકોએ રોકતા થયેલા અવાજથી ઉદયન મંત્રી ધ્યાનભંગ થયા. હકીકત જાણી તેમણે વિચાર્યું કે જો આવું બને તો આ કાષ્ટમય પ્રાસાદનો નાશ થશે તેથી તેમણે તે મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવવાનો મનમાં નિશ્ચય કર્યો.
- સઉસર (ઠાકોર) સાથેના યુદ્ધમાં ઉદયનમંત્રી ઘવાયો. પોતાનો મૃત્યુ સમય જાણી તે કરુણ સ્વરે રડવા લાગ્યો. લોકોએ તેનું કારણ પૂછતાં તેણે જણાવ્યું કે શત્રુંજય અને શકુનિકાવિહારના જીર્ણોદ્ધારની મારી ઇચ્છા અધૂરી રહી. દેવઋણ લઈને જ હું મૃત્યુ પામીશ કે શું ? ત્યારે ત્યાં રહેલા લોકોએ તેમને જણાવ્યું કે તમારા પુત્રો વાલ્મટ અને આમૃભટ અભિગ્રહ લઈને આ

Page #60

()
તીર્થોદ્ધાર કરાવશે. પછી તેઓ શાંતિથી મૃત્યુ પામ્યા.
પિતાની અંતિમ ઇચ્છા પ્રમાણે વામ્ભટે સંવત ૧૨૧૧માં શત્રુંજય તીર્થનો ઉદ્ધાર કરાવ્યો હતો.
તે પછી આમ્રભટે ભૃગુકચ્છમાં શકુનિકાવિહારના જીર્ણોદ્ધારનું કાર્ય શરૂ કરાવ્યું. તેના પાયા ખોદતાં જમીન ધસી પડતાં કેટલાક મજૂરો મૃત્યુ પામ્યા. ત્યારે આમ્રભટે પોતાની નિંદા કરતાં, પુત્ર અને પત્ની સાથે તે પ્રાસાદના પાયામાં જંપાપાત કર્યો. તેના આ સાહસથી વિપ્ન ટળી ગયું. પછી શિલાન્યાસપૂર્વક આખોય પ્રાસાદ ત્રણ વર્ષમાં બંધાઈ ગયો. તેના કળશધ્વજદંડની પ્રતિષ્ઠાનો મહોત્સવ ઊજવાયો ત્યારે પાટણથી શ્રીસંઘ સાથે રાજા કુમારપાળ અને હેમચંદ્રાચાર્ય પણ આવ્યા હતા.
(૧૧) જિનપ્રભસૂરિ કૃત વિવિધતીર્થકલ્પમાં (ર.સં. ૧૩૬૪-૮૯) અશ્વાવબોધ તીર્થકલ્પમાં અચાવબોધ તીર્થની ઉત્પત્તિની કથા સાથે શકુનિકા વિહારની ઉત્પત્તિની કથા પણ આપવામાં આવી છે. અહીં સુદર્શનાની કથા વિસ્તૃત રીતે તેના પૂર્વભવ સાથે આપવામાં આવી છે.
(૧૨) પુરાતન પ્રબંધ સંગ્રહમાં “મંત્રી ઉદયન પ્રબંધમા”૪૦ ઉદયનમંત્રીએ બે મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવવાનો અભિગ્રહ લીધો હતો તેનો ઉલ્લેખ મળે છે. અહીં શકુનિકા વિહારના બદલે “મુનિસુવ્રતપ્રાસાદ” એવું નામ મળે છે. “રાણક-આંબડ પ્રબંધમાં”૪૧ આમ્રભટે મુનિશ્રી સુવ્રતસ્વામિના પ્રાસાદનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો હોવાની વિગતો મળે છે. તેના પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવમાં રાજા કુમારપાળ અને હેમચંદ્રાચાર્યએ ભાગ લીધો હતો.
(૧૩) “કુમારપાલચરિત્ર સંગ્રહ” અંતર્ગત (અ) સોમતિલકસૂરિ કૃત કુમારપાલદેવ ચરિત્રમાં(૨. સં. વિક્રમના ચૌદમા શતકનો અંતભાગ)૪૨ ઉદયનમંત્રીએ કાષ્ટના ચૈત્યનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. તેના મૃત્યુ પછી વાલ્મટે શત્રુંજયમાં અને આમ્રભરે ભરૂચમાં શકુનિકાવિહારનો ઉદ્ધાર કરાવ્યો હોવાની નોંધ મળે છે.
(બ) પુરાતનાચાર્ય સંગૃહીત ગદ્ય-પદ્યમય રચના કુમારપાલ પ્રબોધપ્રબંધમાં (લે.સં. ૧૪૬૪) આમ્રભટે પિતાના પુણ્ય માટે ભૃગુકચ્છમાં શકુનિકાવિહારનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યાની નોંધ મળે છે.
(૧૪) પુરાતન પ્રબંધ સંગ્રહમાં “વસ્તુપાલ તેજપાલ પ્રબંધ”માં પણ

Page #61

તેજપાલે શકુનિકાવિહારની દેવકુલિકામાં ૭૨ સુવર્ણમય ધ્વજદંડ અને કળશ કરાવ્યા હોવાનો ઉલ્લેખ મળે છે.૪૪
(૧૫) જિનમંડન ગણિ કૃત કુમારપાળ પ્રબંધમાં (૨. સં. ૧૪૯૨) પણ પૂર્વોક્ત વિગતોનું જ નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. પરંતુ તેમાં જીર્ણોદ્ધારનું વર્ષ સંવત ૧૨૨૨ આપ્યું છે.૪૫
ઈ. સ. ૧૯૨૭માં અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીએ ગુજરાત પર હુમલો કર્યો ત્યારે ગુજરાત મુસલમાનોને હસ્તક થયું, ત્યારે આ શકુનિકાવિહારનો નાશ કરવામાં આવ્યો હોવાના ઉલ્લેખો મળે છે.
ઈ. સ. ૧૮૬૫-૬૬માં ગુજરાતના અવશેષોનો સર્વે કરવા આવેલા બરજસ “આર્કિયોલોજીકલ સર્વે ઓફ વેસ્ટર્ન ઇન્ડિયા' પુસ્તકમાં નીચે મુજબ નોંધ આપે છે.
Probably early in the raids begun by 'Alaud-din Khilji in 1297, the city of Bhroach fell into the hands of conquerors. They destroyed the Hindu temple and probably, as tradition relates, on the site of one of them, founded the Jami Masjid, building it chiefly of the materials of the Hindu and Jain shrines. On the capture of Bhroach in, 1803, some of English troops were quartered in it, and it does not seem to have been used for worship since.....the beautiful carved ceilings are so blackened with soot that it is scarcely possible to recognise the wonderful richness and variety of their patterns. probably un-equalled in India.
“ભૃગુકચ્છ-ભરૂચનો શકુનિકાવિહાર” નામક લેખમાં શ્રી ઘનપ્રસાદ મુનશી આજથી લગભગ પચાસ વર્ષ પૂર્વેની આ જામા મસ્જિદની સ્થિતિની વિસ્તૃત વિગત નીચે મુજબ આપે છે.
મુસલમાનોના રાજ્યતંત્ર નીચે પણ કાયમ રહેલી હિંદુ કળાનું આમાંથી સૂચન થાય છે. જુમ્મા મસ્જિદની લંબાઈ ૧૨૬; અને પહોળાઈ પર ફૂટની છે. અડતાલીશ થાંભલાની સરખી હાર છે અને તે ઉપર અગાશી છે અને ત્રણ ભવ્ય ઘુમ્મટ છે. છત ઉપર આબુના વિમલ વસહીમાં જે સુંદર કોતરણી છે તેવી કોતરણી છે. થાંભલામાં શિલ્પની કારીગરી અને કળા અદ્ભુત છે. થાંભલા ઉપરના પાટમાં જૈન અને હિંદુ ધાર્મિક જીવનના

Page #62

કેટલાંએ દશ્યો કોતરેલાં છે. નીચેની પગથાર સાદી છે. સિદ્ધરાજ અથવા કુમારપાલે ભરૂચનો કોટ બંધાવેલો તેનો પથ્થર અને આ મસ્જિદની દીવાલનો પથ્થર એક જ છે, અને એક જ સમયના છે. ભીંતે ત્રણ આરસના મહેરાબ છે. મધ્ય મહેરબાની કોતરણી સુંદર છે. તેમાં અરેબિક ધર્મના કલમા કોતરેલાં છે. બે દરવાજા છે અને ઉત્તર તરફનો દરવાજો જૈન દેવળનો છે. દ્વારપાળયક્ષ દંડ લઈને ઊભેલા છે. આખું દ્વાર આરસનું છે. કેટલીક કળા ઘસાઈ ગઈ છે. ઉંબરો આરસનો છે અને પ્રતિમાના આરસની ઝાંખી કરાવે છે.
દ્વાર ઉપર ઉત્તર તરફના ઘુમ્મટની નીચે હી.સ. ૭૨૧(ઈ. સ. ૧૩૨૧)નો અરેબિક શિલાલેખ આ પ્રમાણે મળે છે.
“તમામ દુનિયાના સુલતાન ગયાસુદ-દુન્યા વદ દીન(ગ્યાસુદીન)ના સમયમાં દૌલતશાહ મોહમદ બૂતમારા(બૂતમારા)ને આ જગ્યા પ્રાપ્ત થઈ (એનો) સાલ સાતસો એકવીશ હતો.”
............. પુરાતત્ત્વની દૃષ્ટિએ આ મસ્જિદના સ્થળનું બારીક અવલોકન કરતાં અને તેની વિશિષ્ટતા જોતાં આંબડ ભટે પથ્થરનું બંધાવેલું શકુનિકાવિહાર આ જ સ્થળ હોય એમ મારો પોતાનો અભિપ્રાય છે.”
ઉપર્યુક્ત વિગતો પરથી આટલું તારવી શકાય.
(૧) સંવત ૯૧૫માં કે તે પહેલાં શકુનિકાવિહાર નામક જિનપ્રાસાદ ભરૂચમાં હતો.
(૨) આ વિહાર કાષ્ટમય હતો. ઉદયન મંત્રીએ તેનો જીર્ણોદ્ધાર કરવાનો અભિગ્રહ લીધો હતો.
(૩) ઉદયન મંત્રીનું મૃત્યુ થતાં પિતાના પુણ્યાર્થે આમ્રભટે સંવત ૧૨૧૧થી ૧૨૨૨ વચ્ચે શકુનિકાવિહારનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો હતો.
(૪) મોહમ્મદ તઘલખે તેનો નાશ કરી તેના અવશેષોનો ઉપયોગ જુમ્મામસ્જિદ બનાવવામાં કર્યો હતો.
(૫) શકુનિકાવિહારનો સમય સંવત ૯૧૫(ઈ. સ. ૮૫૯)થી ઈ. સન. ૧૨૯૭ સુધીનો આંકી શકાય.
હાલ ભરૂચમાં આ જુમ્મામસ્જિદ પુરાતત્ત્વ વિભાગના તાબા હેઠળ છે.

Page #63

५४
ટિપ્પણ ઃ
૧.પત્ર ક્રમાંક ૪૪, ૬૫, ૭૪, ૧૩૩, ૧૯૦ બે વાર લખાયા છે.
૨. Operation in Search of San. Mss. in the Bombay Circle Vol. I.Extra number of the Bombay branch of the Royal Asiatic SocietyAugust, 1882-March, 1883.
Prakashak-Bombay; Society's Library Appendix-1, P. 75.
૩. Catalogue of Palm-leaf manuscripts in the Santinatha Jain Bhandar, Cambay-Part-2. ed. by Muni Punyavijayaji. 1-Ed. Baroda, Oriental Institute, 1966 (G.O.S. No.149)
૪. જિનરત્નકોષ, હ.દ.વેલણકર. ભાંડારકર ઓરિએન્ટલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, પૂના. પૃ.
૧૯૪૪
૫. સુદંસણાચરિયમ્, દેવેન્દ્ર સૂરિ, સંપા. ઉમંગવિજયગણિ, પ્રકા. ફૂલચંદ ખીમચંદ, વાદ, ૧૯૩૨.
ε.
જુઓ સુદંસણા ચરિયું, દેવેન્દ્રસૂરિ પૃ. ૨૮૨
૭. જૈન સાહિત્ય કા બૃહદ્ ઇતિહાસ ભાગ-૬, ગુલાબચંદ્ર ચૌધરી. પાર્શ્વનાથ વિદ્યાશ્રમ શોધસંસ્થાન, વારાણસી, ૧૯૭૩. પૃ.૩૬૪
૮.
. ગુર્વાવલી-મુનિ સુંદરસૂરિ, હર્ષચંદ્ર ભૂરાભાઈ વારાણસી, વીર સં. ૨૪૩૭. શ્લોક
૧૦૭-૧૨૦
૯. સુવર્ણના ચરિત્ર ાદ્યબંધ વિજયલલિતસૂરિ, આત્મવલ્લભ જૈન ગ્રંથ સીરીઝ-૧૩ જુઓ પ્રકરણ-૧
૧૦.
૧૧. જુઓ પ્રકરણ-૬
૧૨.પઉમચરિયું, વિમલસૂરિ; સંપા. હર્મન જેકોબી, મુનિ પુણ્યવિજયજી. - પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ્, વારાણસી, ૧૯૬૨. પૃ. ૬૪, ૩૧૬.
૧૩.ચઉપન્નમહાપુરિસચરિયું, શીલાંકાચાર્ય સંપા. અમૃતલાલ ભોજકઃ પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ; વારાણસી, ૧૯૬૧, પૃ. ૨૬૨.
૧૪.આવશ્યકચૂર્ણિ-પ્રકા. ઋષભદેવ કેશરીમલ, રતલામ, ૧૯૨૮-૨૯, ભાગ-૧, પૃ.
૨૮૦.
૧૫.આવશ્યક નિર્યુક્તિ-પ્રકા. વિજયદાનસૂરિ જૈન સીરીઝ, સૂરત, ૧૯૩૯-૪૧.
ગાથા-૪૭૦-૪૭૨,
૧૬.વિશેષાવશ્યકભાષ્ય-પ્રકા. ઋષભદેવ કેશરીમલ, રતલામ, ૧૯૩૬. ગાથા
૧૯૨૪-૨૬.

Page #64

૧૭. કલ્પસૂત્રવૃત્તિ, વિનયવિજય-જૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગર, ૧૯૧૫, પૃ.
૧૩૩. ૧૮. કથાનકોશ, દેવભદ્રાચાર્ય, જૈન આત્માનંદસભા, ભાવનગર, ૧૯૫૧. પૃ.
૧૧૬-૧૧૭. ૧૯. આખ્યાનક મણિકોશવૃત્તિ, આમ્રસૂરિ. સંપા. મુનિ પુણ્યવિજયજી. - પ્રાકૃત ગ્રન્થ
પરિષદું, વારાણસી, ૧૯૬૨. પૃ. ૧૩૦-૧૩૫. ૨૦. વાસુપૂજ્યચરિત, વર્ધમાનસૂરિ જૈનધર્મ પ્રસારક સભા, ભાવનગર, ૧૯૧૦. સર્ગ
૪. ૧૦૭૫-૭૬-પૃ. ૪૪૨. ૨૧.ગાથા ક્રમાંક- ૨૫૯-૨૬૨; ૨૬૪; ૨૬૭, ૩૬૦-૩૬૫ ૩૬૭-૩૭૦; ૩૭૪
૭૫૦; ૩૮૧; ૪૨૦-૪૨૨; ૧૨૫૮-૫૯; ૧૩પપ-૭૧. ૨૨. ૧૪૪૦-૧૪૫૦; ગદ્યખંડ ૧૧ પછી ૨૩.ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર-૧૨૪૪ ૨૪. મનુસ્મૃતિ ૧૦/૭૫-૮૦; ૧૨૩] ૨૫. મનુસ્મૃતિ ૧૦૭૫-૮૦; ૧૨૩] ૨૬. ચઉપન્નમહાપુરિસચરિયું, શીલાંકાચાર્ય, સંપા. અમૃતલાલ ભોજક. પ્રકા. પ્રાકૃત
ગ્રંથ પરિષદ, વારાણસી, ૧૯૬૧. પૃ. ૧૭૩. ૨૭.ભાવિ જિનેશ્વર અમમસ્વામિ ચરિત્ર, મુનિ રત્નસૂરિ, સંપા. વિજયકુમુદસૂરિ.
પ્રકા. શારદા મુદ્રણાલય, અમદાવાદ. સં. ૧૯૯૮ (૧૯૪૨). ૫. મણિવિજય
ગ્રંથમાળા ક્રમાંક ૫. - સર્ગ ૪/૨૭. પૃ. ૧૨૮-૧૨૯. ૨૮.ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્ર, હેમચંદ્રાચાર્ય. પ્રકા. જૈનધર્મ પ્રસારક સભા,
ભાવનગર, ૧૯૬૨. પર્વ ૬; સર્ગ ૭. શ્લોક ૨૨૦. પૃ. ૨૧૮. ૨૯ ધર્મોપદેશમાલા વિવરણ, જયસિંહસૂરિ, સંપા. લાલચન્દ્ર ગાંધી. પ્રકા. સિંધી જૈન
શાસ્ત્ર શિક્ષાપીઠ, મુંબઈ, ૧૯૪૯. સિંધીજૈન ગ્રંથમાલા; ૨૮. પૃ. ૧૬૦. ૩૦. સંપા. ૨.મ.શાહ સંબોધિ વોલ્યુમ ૭-પૃ. ૯૫. ૩૧.કહારયણકોશ - સંપા. મુનિ પુણ્યવિજયજી. પ્રકા. આત્માનંદ જૈન સભા.
ભાવનગર. ૧૯૯૪. પૃ. ૩૪૯. कंचण कलसं विहिसय मुणि सुव्वय भवण मंडियम्मि पुरे ।
भरुयच्छे तेहिं ट्ठिएहिं एसनीओ परिसमर्ति ॥८॥ ૩૨. મુનિ સુવ્રતસ્વામી ચરિત્ર-સંપા. રૂપેન્દ્રકુમાર પગારિયા. પ્રકા. લા.દ.ભા.સં.
વિદ્યામંદિર. અમદાવાદ. ૧૯૮૯. ૩૩. ઉપદેશમાલા દોઘટ્ટી - સંપા. હેમસાગરસૂરિ.-મુંબઈ. આનંદહેમ જૈન ગ્રંથમાળા

Page #65

૧૯૫૮. प्रकृता समर्थिता च श्री वीर जिनाग्रतो मुंगे पुरेऽसौ ।
अश्वावबोध तीर्थे श्री सुप्रत पर्युपास्तिवशात् ॥१० ३४. विक्रमाद्धसुलोकाअर्क वर्षे माघे समर्थिता ।. ૩૫.અલંકાર મહોદધિ, સંપા. લાલચંદ્ર ભગવાનદાસ ગાંધી. ગાયકવાડ ઓરિએન્ટલ
સીરીઝ, ૧૯૪૨. પૃ. પરિશિષ્ટ-૫. ૩૬.પ્રભાવકચરિત્ર, પ્રભાચંદ્ર; સંપા. જિનવિજય મુનિ, પ્રકા. સિંઘી જૈન ગ્રંથમાલા,
૧૯૪૦. પૃ. ૩૭.પ્રભાવકચરિત્ર, પ્રભાચંદ્ર; સંપા. જિનવિજય મુનિ, પ્રકા. સિંઘી જૈન ગ્રંથમાલા,
૧૯૪૦, પૃ. ૪૧ ૩૮.પ્રબંધ ચિંતામણિ, મેરૂતુંગાચાર્ય, સંપા. જિનવિજય મુનિ. પ્રકા. સિંધી જૈન
જ્ઞાનપીઠ, કલકત્તા, ૧૯૪૦. પૃ. ૮૭-૮૮. ૩૯ વિવિધતીર્થ કલ્પ, જિનપ્રભસૂરિ, સંપા. જિનવિજય મુનિ. સિંઘી જૈન જ્ઞાનપીઠ,
શાંતિનિકેતન, ૧૯૩૪. પૃ. ૨૦. ૪૦. પુરાતન પ્રબંધ સંગ્રહ, પૃ. ૩૨. સંપા. જિનવિજય મુનિ. સિંઘી જૈન જ્ઞાનપીઠ
કલકત્તા, ૧૯૩૬. ૪૧.પુરાતન પ્રબંધ સંગ્રહ, પૃ. ૩૯. ૪૨. કુમારપાલચરિત્ર સંગ્રહ, સંપા. જિનવિજયમુનિ. સિંઘી જૈન શાસ્ત્ર શિક્ષાપીઠ,
મુંબઈ, ૧૯૫૬. - પૃ. ૨૬-૨૭. ૪૩.કમારપાલ ચરિત્ર સંગ્રહ - મૃ. ૧૦૧. ૪૪.પુરાતન પ્રબંધ સંગ્રહ - પૃ. ૬૨ ૪૫. કુમારપાળ પ્રબંધ, જિનમંડનગણિ, પ્રકા. આત્માનંદ જૈન ગ્રંથમાળા, ભાવનગર,
૧૯૧૫, પૃ. ૭૪. ૪૬. આર્કિયોલોજીકલ સર્વે ઑફ વેસ્ટર્ન ઈન્ડિયા - ભાગ. ૬. પૃ. ૨૨૯. ૪૭. જૈન સત્યપ્રકાશ વર્ષ ૭- અંક ૧-૨-૩ (૧૯૪૧) પૃ. ૯૩. ૪૮.જૈન સત્યપ્રકાશ વર્ષ ૭-૧-૨-૩ (૧૯૪૧) પૃ. ૧૯૨.

Page #66

अन्नाय-कइ-विरइयं पाइयभासाबद्धं
सुदंसणा चरियं अज्ञातकवि विरचित प्राकृत भाषा बद्ध
सुदर्शनाचरित्र

Page #67

Page #68

अन्नाय-कइ-विरइयं सुदंसणा चरियं
दुल्लह-मणुयत्त-सामग्गी-कहा-संबधो नाम-पढमो उद्देशो
(। ब)--------म-------- य कमलं ।
-- ।।१।।
-------पण
-तव-जत
पणकम्म
...
।
--त्थि अज वि---व दाण सा(भा ?)विय-मणेहिं । भविएहिं भमस (?)--------- ---------- ||२||
---......- हि चा (ता ?) रण-तरंड-तुल्लाणं । सुर-महियं पायकमलं बावीस-जिणं (जिणाणं ?) वंदे ।।३।। ----------पणमह निम्मल-तव-जलण-जलिय-घणकम्म... ।
--- ।।४।। -----------ल निग्गया वाणी । ससि-किरण-कंति-धवला सा जयउ सरस्सइ(ई) देवी ।।५।। (२अ) वइरोट्टा विसहर-विस-पणासणी विसहरेहिं परियरिया । धरणोरगिंद-पत्ती उवसग्ग-खयंकरी जयउ ।।६।। सारय-ससि व्व कित्ती णहंगणे जीए सुव्वइ सुरेहिं । जीए चरियं एवं सा जयउ सुदरिसणा देवी ।।७।।

Page #69

नंदंतु महाकईणो-----...-----(र)चिउं पसिद्धीए । मंदमइणो वि विश्यंति किं पि इह जण-विणोयत्थं ।।८।। गुरुएहिं परिग्गहिओ जम्हा-----------... |
---- ।।९।। ----...--चंद व्व परोवयारिणो सुयणा । (२ब) दोसे वि गुणे पयइंति पायडे जे खलाणं पि ।।१०।। दोसे गेहंति चयंति तह गुणे जे परस्स कव्वेसु। तं निद्दोसं तेहि वि कयं जओ ते वि णंदंतु।।११।। सुयणाण गुणा दोसा खलाण भणिएण किं इमेणऽम्हं? । सव्वो वि हु इत्थ जणो निय-पयइ-पइट्ठिओ होइ।।१२।। जइ वि जणो सुकएसु कव्वसु एय: रसिओ करेइ उवहासं। देवी-सुदंसणाए सुचरियं बहुमाण-बुद्धिए।।१३।। एयं तह वि मए जण-निव्वेयकर जयम्मि विक्खायं। .. छंदालंकार-सुसद्द-वज्जिएणावि भणियव्वं ।।१४।। जुयलं ।। अलि-हंस-(३अ) मीढं-सेहुल-मय-साण-समा-जयंतु सोयारा। अहि-चालणि-महिस-बिराल-गय-समा ठंतु परिसाए।।१५।। भन्यच्छ-णिवेसिय-तुंग-विउल-सिरिसवलिया-विहारस्स। देवी सुदंसणाए चरियमिणं जण ! निसामेह।।१६।। जह सा पढमे जम्मे विजया विजाहरी य वेयड्। जह तीए निरवराहो कुक्कुडसप्पो हओ तत्थ।।१७।। जह तत्थु [] जाण-वणे जिणभवणे संतिनाह-वर-पूया। दद्दूण पुलइयंगा भत्तिपरा त(३ब)क्खणे जाया।।१८।। पह-खिण्ण-साहुणीए वेयावच्चं कयं जहा तीए। लद्धं सुबोहि-बीयं पूया सद्दहण-विणएणं ।।१९।। जह तत्थ जिणाययणे सुरवहु-पडियं च नेउरं गहियं । जह सा मरिऊण तओ भुरुयच्छे संवलिया जाया।।२०।।

Page #70

जह सा वंदणदत्ते कयनिलया पसविया वडे तुंगे। आमिस-लुद्धा पहया कुक्कुडसप्पेण मिच्छेण।।२१।। जह सा मरिऊण तओ सिंण-णियम पहावओ नरिंदसुया। सिंहलदीवे जाया जाईसरणं जहा जायं ।।२२।। माया-पियरे पडिबो(४ब)हिऊण साहेवि पुव्वभवचरियं । सीलवईए सहिया सिंघलदीवाओ जह चलिया ॥२३॥ जह रयणायर-मज्झे विमल-महापव्वयस्स सिहरम्मि। कारवियं जिणभवणं विजयकुमारस्स पणएण।।२४।। जह भरुयच्छे पत्ता ते मुणिणो वंदिऊण भावेण। मुणि सुव्वयम्स तुंगं करावियं जह जिणाययणं ।।२५।। छट्ठ-ऽहम-दसम-दुवालसेहिं तव-नियम-चरण-करणे(४-ब) हिं। अणसण-विहिणा जह सा मरिऊण सुरालयं पत्ता ।।२६।। तह एसा तीए कहा समय-पसिद्धा बुहेहिं पण्णत्ता। आयण्णह चउगइ-गमण-नासणी जण! ममाहितो।।२७।। सुयण-चलण (वयण ?)-कमल-बोहण-रवि व्व सुहय अदिट्ठ-दोसेयं । अकलंकिया वि सारय-ससि व्व अच्छेरयम्भूया।।२८।। एत्थेव भरहखित्ते अत्थि गिरी नंदिवद्धणो नाम। तस्सऽग्गेय-दिसाए दियवर-ठाणं हिरण्णउ (५अ)रं।।२९।। नामेण वद्धमाणो जिणधम्म-परायणो तहिं आसि। साहिय-भुयंग-मंतो पुत्तो[य]धणेसरो तस्स।।३०।। नेमिकुमारो तस्स य बीओ नामेण वद्धमाणो ति। ताण कणिट्ठो संसार-भीरुओ नाम धणपालो।।३१।। जिणधम्म-गुण-पहिट्ठो चउगइ-संसार-वास-संतहो। मिच्छत्त-भय-पणट्ठो जिणिंद-धम्मम्मि पत्तट्ठो।।३२।।
१. यदिट्ठ.

Page #71

सिव-सुक्ख-हेउ-सम्मत्त-रयण-'कर-नियर-धवलिय(५अ)-सरीरो। परिगलिय-सयल-संकाइ-दोस-गुरुभत्तिवंतो य।।३३।। संसार-भीरुयाए विन्नत्तो निय-पियाए सो सुहय। उजिंते नेमिजिणो चिरं तए वंदिओ आसि।।३४।। सच्चं? तत्थ सुणिज्जइ कक्कर-कप्फाड-विसम-सिहरेसु। अज वि वंदिजइ किन्नरेहिं झाणट्ठिया मुणिणो ।।३५।। सच्चं? अज वि सिरिनेमिनाह भवणम्मि पुलइयंगाओ। पारद्ध-पिच्छणाओ वरच्छराओ प(६अ) णच्चंति।।३६ ।। सच्चं? अइरावय-खर-खुरग्ग-खुम्मियसु खोणिदेसेसु। निज्झर-झरंत-सलिल-प्पवाह-झंकाररव-मुहलो।।३७।। तं निसुणिऊणं जंपइ धणपालो सुर्यणु! सच्चमिणं सव्वं । अण्णं पि महच्छरियं जं दिलु तं निसामेह।।३८।। अण्णम्मि पदिणेऽहं निय-सहोयरी-जाय-मरण-गुरु-सोओ। एगागिओ वि पत्तो उजिंत महीहरं रम्मं ।।३९ ।। पूएवि नेमिनाहं निसाए कय-नियम-सुह-पसुत्तो हैं। पेच्छामि दिव्वरूया नारी जिणमंदिरे पत्ता ।।४०।। तीए वि सुसर-वीणा-तंती सारेवि कररुहगेहिं। थुणिऊण वीयरायं अहं च संभासिओ सुहयं ।।४१।। भणियं च मए भयवइ! संपय का तं? समागया कत्तो?। दिव्वा किं माणुसिया? (६ब) का विजा? कं च तुह नामं?।।४२।। भणियं च तीए भाउय ! अउव्वमेयं कहाणयं मज्झ। मणुयत्त-वज्जिया परिभमामि जह तह निसामेह।।४३ ।। एत्थेव भरह-खेत्तस्स दाहिणा अस्थि महिहरो मलओ।
तस्स नियडे पसिद्धा मलया नामेण वर-नयरी।।४४।। १. करि. २. ओजिते. ३. भुवर्णम्मि. ४. अइरावइय. ५. दिणेहिं. ६. संवय. ७.
परिभवामि.

Page #72

तत्थ महासेण-निवो पाडलि-नयराहिवेण आणत्तो। जह अस्थि मज्झ धूया परिणयणं सा न इच्छेइ।।४५ ।। अण्णदिणे मह चित्तयर-दिण्ण-दल-वट्टियाए तुह रूवं। दळूण साणुराया ससंभमा सा खणे जाया।।४६।। नाऊण साणुराया तुज्झोवरि सा मए तुमं दिण्णा। परिणयणथमिमीए आवेज्जसु साहिए दिवसे।।४७।। तद्य-वयणमायण्णिऊण सयणाण साहिउं क(७अ)जं। चलिओ परिणयणत्थं पंचेहि सुजाणवत्तेहिं।।४८।। पडिकूल-पवण-पेल्लिय-दहदिसि-'खित्तेसु जाणवत्तेसु। कह कह वि विमल सेले एगं निन-पवहणं पत्तं ।।४९ ।। सुह-कंखिरो नरिंदो पडिओ विसमावईण 'संदेहे। अहवा विसयासत्ता सत्ता पावंति दुक्खाई।।५० ।। जल-संगयं दुरंतं विहडिय-संघाण-तुट्ट-गुणजालं। कुकलत्तं व कुजाणं खणेण चत्तं गरिदेण।।५१।। (७-ब) गुरु-मच्छ-कच्छ-जलयर-जम्म-जरा-जलिय-जलहि-भव-मज्झे। पत्तो सुमाणुसत्तं व कह व रन्ना विमलसेलो।।५२।। छुह-तण्हा-सुसिय-तणू सहिओ निय-परियणेण जा राया। आरुहइ विमलसेले ता पिच्छइ जिणहरं तुंगं ।।५३ ।। तस्स य पुरओ वावी तत्थ जलं सो पिएवि सुविसत्थे। जा ठाइ सिलावट्टे ता पेच्छइ पाउया-जुयल।।५४।। चिंतइ जो इह भवणे को वि सुरो एइ देवया-भत्तो। तस्स सिद्धस्स(८-अ) एयं मन्निजइ पाउया-जुयलं ।।५५ ।। जा पविसइ से भवणं पाउय-पडिबिंब-मग्गणुल्लग्गो। वर-रूय-लक्खण-धरं ता पेच्छइ इत्थिया-रयणं ।।५६।।
१. खेत्तेसु. २. संदेहो. ३. तुह. ४. से.

Page #73

लायण्ण-रूय-जोव्वण-सोहग्ग-गुणेहिं जेण निम्मविया। गुण-कित्तणे समत्थो इमाए जइ सो वि न हु अण्णो।।५७।। सा मुणिसुव्वयदेवं भाउय! अच्चेवि सेय-कमलेहि। ति-पयाहिणं च काउं संथवणं कुणइ भावेण।।५८।। (८-ब) जयदेव! जयजिणेसर! जय निज्जिय-चउ-कसाय-दिढ-मल्ल। जय मोह-तिमिर दिणयर! जय जय मुणिसुव्वय-जिणिंद।।५९।। 'जय सुब्वय! सिरि-माणिक्क-किरण-पिंजरिय-पाय-वर-जुयल। जय जम्म-जरा-वज्जिय! जय जय कम्मेंधण-हुयास !।।६० ।। पेच्छंति तुमं जे नेय पाणिणो कप्पपायवब्भहियं । दालिद्द-दुक्ख-दोहग्ग-परिभवं ताण किं दुल्लहं।।६१।। जे य(९-अ) पुणो जम्मण-मरण वाहि-रोगेहि ते ण मुंचंति। तं तेसिं तं पि फलं निएवि नो भाविओ जं च।।६२।। नरयगइ-गमण-दुक्खं संभरियं तह मणं न दुम्मेइ। मणुयत्तं पत्तेण वि नेय जहा तं न पत्तोसि।।६३।। वह-बंध-मारण-'ताडणाई सहिऊण तिरिय-दु-(९-ब)क्खाई। पत्तम्मि मणुयजम्मे न पाविओ तं मए नाह! ।।६४।। अह पाविऊण गुरु मोहियऽच्छिणा जं न सामि ! सदहिओ। तं एयं मह दुकखं जायं संसार-वासम्मि।।६५ ।। पुण्णेहि कहव पत्तो सवूहिओ सामि! "मोक्ख-सुह-निलय।। भव-दुक्खेंधण पावय! प(१०-अ)यच्छ नेव्वाण-सुक्खाई।।६६ ।। थुणिऊण सा जिणिंदं भाउय! जा नियइ तत्थ चउपासे। एगम्मि वर-पएसे ता दिट्ठो मुणिवरो तीए।।६७।। तव-लच्छि-भूसियंगो उवविठ्ठो निम्मले सिलावट्टे। संजम-सिरीए नज्जइ ससहर-मणि-कंति-सम-देहो।।६८।।
१. जोयण. २. जइसुब्वइ. ३. ताडणाई. ४. मोख.

Page #74

भत्तिभर-पुलइअंगा सा बाला मुणिवरं नमेऊण। विहिय-करयंजलिउडा उवविठ्ठा तस्स पय-मूले।।६९।। तीए वि धम्मलाहं दाउं मुणिणा पउंजिओ अवही। विण्णायं जह एसा मणुयभवा पुच्छिया कुसलं ।।७० ।। भणियं च तीए भयवं ! कुसलं मह तुम्ह दंसणेणावि। अज कयत्थो जम्मो सुलद्ध-मणुयत्तणं सुलहं।।७१।। परमेयं मह संसेह कोउयं केण एत्थ गिरिसिहरे। ए(१०-ब) रिस-विचित्त-भवणं करावियं सुव्वयजिणस्स।।७२।। राया वि महासेणो तीए रुएण हरिय-मण-भावो। किंकेल्लि-दुमंतरिओ अवलोयइ तीए वर-रूयं ।।७३ ।। नाउं पच्छण्ण निवं वयणं सुणिऊण चंपयलयाए। भणियं मुणिणा भव्वे! जइ एवं ता निसामेह।।७४ ।। विउसेहिं भव्वभवियाण संसियाओ कहाओ चत्तारि। जम्हा हु अणेग-हुई एसो लोओ दुराराहो।।७५ ।। पढमा आखेवकरी बीया वेक्खेव-भावसंजणणी। तइया निव्वेयकरी संवेगकरी चउत्थी वा।।७६ ।। एयाणं मझे तुज्झ संगया जा हवेइ कमलच्छि !। वेरग्गभाव-जणणी निव्वेयकरी निसामेह।।७७।। जीवो कालो कम्मं अणाइ तिहुयण-गुरु[११]हिं निद्दिढें। कालस्स इमं वस्सं (विस्सं?) उयरत्थं चिट्ठए सव्वं ।।७८ ।। जीवो अणाइ-'निहणो देहं पावेइ कम्म-संगेण। दुक्कम्म-बंध-बद्धो अणेगहा भमइ संसारे।।७९ ।। तस-थावराणं मझे जीवो पुण्णेहि पावइ तसत्तं । लहु-कम्मो य तह च्चिय पावइ पंचेदियत्तं च।८०।।
१. निहिणो.

Page #75

मणुयत्तं च तओ जइ पुण्ण-विहीणो-ण अज-खित्तम्मि। लद्धे वि अज्ज 'खित्ते न कुलं जाई बलं रूयं ।।१।। (११ब) एयं पि अहव पावइ अप्पाऊ अहव होइ वाहिल्लो। दीहाऊ नीरोगो हवेइ जइ पुण्ण-जोएण।।८२।। . पत्तो सुमाणुसत्ते वि 'दंसणावरण-कम्म-दोसेण । न य पावइ जिण-धम्मं विवेय-परिवजिओ जीवो ॥८३ ।। लभ्रूण वि जिण-धम्म दंसण मोहणिय-कम्म-उदएण। संसय-सम्मत्त-जडो गुरु-वयणं नेय सद्वहइ।।८४।। अह निच्चल-सम्मत्तो जहट्ठियं सद्दहेइ गु. [१२]रु-वयणं । नाणावरणस्सुदए संसिजंतं न बुज्झेइ।।८५ ।। चारित्तमोहणीए खीणे तव-संजमं च जो कुणइ। सो पावइ मुत्तिसुहं इय भणियं धुयकिलेसेहिं।।८७।। इय एवमाइ सव्वं कमेण नाऊण दुल्लहं सुयणु। सहलीकरेह जिणवर-धम्मम्मि सुलद्ध-मणुयत्तं ।।८८।। इय भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि संवलिया(१२-ब) विहारस्स सुदरिसणा-चरिए दुल्लह-मणुयत्त-सामग्गी कहा-संबंधो नाम पढमो उद्देसो सम्मत्तो।।१।।
१. खेत्ते. २. दंसण कम्मवरण.

Page #76

सुदरिसणा-जम्मुप्पत्ति-वण्णणो नाम दुइओ उद्देसो एयं जिणिंदभवणं करावियं जीए नियमभावेण। देवी सुंदसणाए तीए चरियं निसामेह।।८९।। जंबूदीवे दीवप्पईवए भारहम्मि दाहिणयं। धम्म-ऽत्थ-काम-मोक्खाण कारणं मज्झिमं खंड।।१०।। तस्स य दाहिण भाए-रम्मो रयणायरस्स तीरम्मि। सिंघल दीवो दीवो रमणीओ तीयस-परिओसो।।११।। कसण-मुहा पय-पूरा स(१३अ)मुण्णया जणमणाहिरामयरा। नारी-पओहरा इव पओहरा जत्थ वरिसंति।।१२।। अहवासमए समए सुहयं अणुकूला पाउसम्मि सस्साणं। पामर-जणाभिरामं वरिसंति घणा घणा जत्थ।।१३।। आसाइय-पामर-नारि-निवह-नीसेस-सास-संघाओ। दुव्वाय-ईति-रहियो निप(प्फ)ज्जइ जत्थ सरयम्मि।।१४।। सारय-ससि-किरण-तुसार-सित्त-गत्ताहिं पामर-वहूहिं। गाम रच्छासु गिज्जइ रासो कय-ताल-सद्देहिं।।९५।। तग्गीयाअण्णण-हरिय-माणसा जत्थ गाम-रच्छासु। निवसंति सया मुइया ससि-किरणासासिया हरिणा।।९६।। (१३-अ) धण-नागवल्लि-मंडव-पूईफल-फलिय-तरु-समूहेहिं। कमल-वण-खंड-मंडिय-सरेहि संभंत-सुर-निवहो।।९७।। रयणासउ त्ति रयणायरेण गाढं अपाय-भीएण। लहरी-भुय-डंडालिंगिओ व्व जत्तेण चउपासं।।१८।। जो सयल-संपया-बद्ध- निबिड-धण-नेह-पुण्ण-दीवो व्व।
नाणाविह-रयण पहा-खंडिय-दालिद्द-तम निवहो- ।।९९।। १. दोवो. २. पहोअरा. ३. तग्गिया. ४. निवड.

Page #77

इय-पर-रिद्धि-पमुइय-जणोह-परिवसिय-गाम-नयरे वि। तत्थेगो च्चिय दोसो कर-सद्दो जं गइंदाणं ।।१०० ।। तत्थ पुणो वर-नयरं वण्णइ जह सुरगुरू पयत्तेण। तह वि जंपेमि मइ-वजिओ वि जह तं नि(१४अ) सामेह।।१०१ ।। कणयमय-मयर-तोरण-विरइय-सिहि-कीर-सारियाहिं पि। सरिस-विहवेण ण मुणइ जत्थ जणो नियय-भवणाई।।१०२।। भवणुच्छंगे सरणागयं पि रवि-किरण-पसर-भयभीयं । कवलिज्जइ जत्थ तमं थंभट्ठिय-मणि-मयूहेहिं।।१०३।। णिद्दिट्ठ-दविण-संखा भुवणोवरि-रइय-धवलचिंधेहिं। तं संसिज्जइ अमराण संपया नयर-लोएहिं।।१०४।। घर-सिहर-मत्त-वारण (१४-ब)तोरण-थंभग्ग-रइय-रयणेहिं। रयणायरो कलिजइ जला'वसेसो कओ विहिणा।।१०५।। भासिज्जइ पंजर-सारियाहिं सत्थत्थ-नीइ-कुसलाहिं। आगमणे पाहुणयाण सविणयं सागयं जत्थ।।१०६ ।। कवि-सीसय-जंतऽट्टालएहिं चलणेहिं जत्थ दुल्लंघो। चाउद्दिसि-पायारो विणिम्मिओ ‘फालिम-सिलाहिं।।१०७ ।। निम्मल-जलोह-पूरिय-दुल्लंघा खाइया वि जा तत्थ। कलि-कला१५आस-वारणे णं परिट्ठिया धम्मरेह व्व।।१०८।। सुकईहिं सया बंधो जत्थ परं किज्जए सुकव्वाणं। कयदोसो जत्थ परं गहिजए राहुणा चंदो।।१०९।। जत्थ सया पर दंडो सुछत्त-चिंधाण नेय लोयाण। जत्थ परलोयतत्ती मुणीण परिचत्त-संगाणं ।।११०।। हट्ट-ऽट्टालय-गोउर-चउक्क-तिय-चच्चरेहिं रमणीयं । उवहसिय-सुरविमाणं व सिरिउरं नामं तं नयरं।।१११।।
१. गयंदाणं. २. वहिवेणण्ण. ३. विसेसो. ४. कव सीस. ५. फालम.

Page #78

अचूणा
तत्थेगो चिय दोसो कसाय-परिणामदुक्ख-भीयाहिं। माणंसिणीहिं माणं चइजए पणय-कुवियाहिं।।११२।। तत्थ नरिंदो दुस्सह-पयाव-पडिवक्ख-दप्प-विद्दवणो। नामेण चंदउत्तो लोय-पसिद्धो सिलामेहो।।११३।। जो बालवियण(१५ब)-अहिसेय-पट्टबंधेहिं ने(ते?)यवण सरिसो। चाय-नय-सच्च-विक्कम-बलेणं परिवडिय-पयावो।।११४।। जुवईण जो बुहाणं सत्तूणमणुक्कम मणे वसइ। कामो व्व गुरु ब्व रवि व्व रइसु विजा-पयावेण।।११५।। सत्तूण भयं भय-वजिओ वि जो देइ हरि-किसोरो व्व। सुयण-कुमुयाण सारय-ससि व्व भिच्चाण सुनिहि व्व।।११६।। लोयाण पूरियासो आसाबंधो व्व तह य बंधूण। मित्ताण य कप्प-सुपायवो व्व तह कामधेणु व्व।।११७।। तस्सेगो चिय दोसो णरवइणो पणइ [ज]णाण उवरिम्मि। कयावराहाण वि जं न होइ रोसो वि 'कइयावि।।११८।। चारित्त-सील-गुण-रयण-भूसिया सयण-जणिया१६-परिओसा। नामेण चंदलेहा एग ज्रियं तस्स पिय-दइया।।११९।। सोहग्गिमाए पढमा पढमा रूएण सव्व-नारीणं। गुरु-विणय-भत्ति-जुत्ता दयावरा सव्व-भूएसु ।।१२०।। सीलेण सई पुण्णेहिं संपया वर-गुणाण भवणं व्व। रूएण मयण-घरिणि व्व बंदिणाणं च सुनिहि व्व।।१२१।। तीए सह सो राया पंच-पयाराण विसय- 'सुक्खाणं। फलमणुहवेइ जा तत्थ कमलवया१६ब]णे ! सिलामेहो।।१२२।। तीए कमेण संपुण्ण-लक्खणा सुयणु ! सत्त वर-पुत्ता। रूव गुण-विणय-कलिया जाया सिरि चंदलेहाए।।१२३।। ता अण्ण-दिणे तित्थंकराण भवणेसु तत्थ नयरम्मि।
नामेण चंदसेठी करेइ विविहाउ पूआओ।।१२४ ।। १. कईया. २. प्रिय दईया. ३. सुरवाणं.

Page #79

१२
रच्छा-चउक्क-तिय-चच्चरेसु घोसावए अमारीओ। दीणाण दुत्थियाणं इच्छाए देइ दाणाई।।१२५ ।। तस्स य वद्धावणए वच्चइ सव्वो(१७)वि पमुइओ लोओ। आविंत-जंत-वंदण-सएहिं लब्भइ न मग्गो वि।।१२६ ।। तं पेच्छिऊण भणिया कमला सिरि-चंदलेह-देवीए। एयं 'वद्धावणयं सेट्ठि-घरे केण कजेण? ।।१२७ ।। भणियं तीए सामिणि ! पुत्तो एयस्स चंद-सेट्ठिस्स। आवज्जिऊण दविणं समागओ अज्ज कुसलेण।।१२८ ।। भणियं च चंदलेहाए ‘सुयणु ! तुज्झ वि य जुज्जए गमणं। लोयायार-विरुद्धो पावइ सव्वो वि उवहासं' ।।१२९।। आइट्ठाए तीए गंतूणं चंद-से(१७ब)हि-वणिनाहो। वद्धाविऊण तुरियं पुणो वि वद्धाविया देवी।।१३०।।
सामिणि एयस्स घरे वच्चइ जं पमुइओ जणो सव्वो। वद्धावणय-छलेणं अवलोयए इत्थिया-*रयणं ।।१३१ ।। सा 'इत्थिया किसोयरि! सिट्ठिस्स सुएण जा इहाणीया। अमर-विलयाण मन्ने परिहव-ठाणं च रूयेण।।१३२।। न वि हसइ नेय जंपइ अवलोयइ नेय पमुइयं लोयं। 'हरिणिं व्व जूह-भट्ठा चिट्ठइ अवहरिय-चित्ता सा।।१३३ ।। जो जो तीए रूयं अ(१८अ)वलोयइ नट्ठ-माणसो सो सो। पासहिओ य चिट्ठइ तीए पडिलिहिय-जक्खो व्व।।१३४ ।। तव्वयणायण्णण-पमुइयाए देवीए पभणियं सुयणु !। जइ एवं ता वच्चसु पुणो घरं चंद-सेहिस्स।।१३५।। चंद-सेट्ठिस्स पुत्तो सपरियणो लहु पहाय-समयम्मि। आमंतसु सह तीए भोयण-कजेणं कमलच्छि! ।।१३६ ।।
१. वद्धावयण. २,३. साम्विणि,. ४. रणयं. ५. इच्छिया. ६. हरणि.

Page #80

कमलाए तहा तं मण्णिऊणं गंतूण सेट्ठि-भवणम्मि। चंद-सेट्ठिस्स पुत्तो निमंतिओ देवि-वयणेण।।१३७।। जाए पहाय-समए सरसे पउणीकए सु-भोजम्मि। हक्कारिओ य तुरीओ सपरिय(१८ब)णो चंद-सेट्टि-सुओ।।१३८।। सा सुंदरी वि गुरु-गउरवेण कह कह व आगया तत्थ। दूराओ सच्चविया देवीए चंदलेह व्व।।१३९ ।। भुंजाविऊण सव्वो वि परियणो तोसिऊण चंद-सुओ। परिहाविऊण वत्थे पुणो वि संपेसिओ भुवणं ।।१४०।। सा सुंदरी किसोयरि ! भणिया देवीए महुर-वयणेहिं। 'चिट्ठसु मुहुत्त-मत्तं जा उचियं तुज्झ अवणेमि' ।।१४१ ।। एवं भणियं गुरु-गउरवेण देवीए दाहिण-करेण। गहिऊण नियय-सिंहासणम्मि बहसारिया सुमई।।१४२।। एगति 'मिउ-वयणेहिं जंपि(१९-अ)या एरिसम्मि वय-विहवे। का एसा तुह चिंता न मुयसि जं सुयणु ! तं सोयं ।।१४३ ।। कं दुक्खं तुह नियगाणमंस्मि(नियमाणसम्मि) जं एरिसं च तुह देह। जेण कलिज्जसि मुद्धे सिसिरे हिम-दड-नलिणी व्व' ।।१४४।। कहकह वि जंपियं तीए सुयणु ! लजा-पएण किमिमेण। साहु-जण-निंदणिजेण तेण किं जंपिएणित्थ।।१४५ ।। अण्णं जं भणसि तुमं साहीणं मज्झ साहिमो सव्वं । ता मा मणम्मिा१९-ब] थेवं पि कुणसु खेयं कुरंगच्छि! ।।१४६।। भणियं चविसयासत्तो पिय-विरह-जलण-जालावलीहिं डझंतो। पावेइ जणो दुक्खं मयच्छि! ता किं वियारेण।१४७।। भणियं च चंदलेहाए सुयणु! सच्चं इमं अलमिमिणा।
तं मज्झ जेट्ठ बहिणी गउरविया पणइयाणं पि'।।१४८।। १. मिऊ. २. जेट्ट.

Page #81

एत्थंतरम्मि सेट्ठी वि आगओ 'झत्ति पाहुड-विहत्थो। सासंको सो सभओ (२०-अ) देविं विण्णवइ विणएण।।१४९ ।। सामिणि ! समुद्द-मज्झे विसमे गुरु-विमलसेल-सिहरम्मि। एगागिणी यंती एसा दिट्ठा मह सुएणं ।।१५०।। पडिवजिऊण बहिणी नाउं विजाहरेण अवहरिया। कस्स व निवस्स धूया इहाणिया सुंदरी एसा।।१५१।। धूय व्व मज्झ एसा गउरविया निय-गुणेहिं सविसेसं। जा चिट्ठइ तुह पासे सगउरवं तं पि ता नियसु।।१५२।। सुणिऊण सेट्टि-वयणं भ(२०ब) णियं सिरि-चंदलेह-देवीए। 'तुह दुइया हं धूया सेट्ठि! भयं मा करिजासु' ।।१५३।। संतोसिऊण सेट्टी पउरं दाऊण तहस्य तंबोलं। भणियं देवीए पुणो एवं चिय सेट्टि ! कायव्वं ।।१५४ ।। भवणम्मि गओ सिट्ठी ताणं दोण्हं पि एक्कमेक्केणं। सम-सोक्ख-दुक्खियाणं सुहेण दियहा अइक्कंति।।१५५।। अण्णम्मि दिणे सा णट्ठ-माणसा जाव चिट्ठए देवी। ता सुंदरीए भणिया सुयणु ! तुमं केरिसी चिंता।।१५६।। (२१अ) अवमाणं किं तुह पिययमेण पणएण दंसियं अज?। किं पणइयाण मज्झे केण वि तुह खंडिया आणा?।।१५७।। तव्वयणायण्णण-जंपिरीए देवीए पभणियं वयणं। मज्झ सुयाण सहोयरि ! एगा वि सहोयरी नत्थि।।१५८।। ता एगा मह धूया पुन्न-नियोएण हवइ जइ सुयणु ! । ता इय उड् मह विसय-संग-सोखेहिं पजंतं।।१५९।। ता मज्झ कुणसु तं कं पि ओसहं जेण गब्भ-संभूई। जायइ एगा धूया सुंदरि ! एह तुह पसाएण।।१६०।।
.
१. ज्झत्ति. २. सुभओ. ३. धुया. ४. पणठ्ठ.

Page #82

तं वयणं सोऊणं भणियं तह सुंदरीए न हु एयं । मज्झ वि जणणी जइया पुत्तत्थे 'चिंतमावन्ना।।१६१ ।। (२१ब) पव्वाइयाए भणिया ओसह-ण्हवणेहिं तुज्झ वरपुत्तो। होसइ मयच्छि ! किं जंपिएण भणियं कयं ण्हवणं ।।१६२।। मूलकेसेया कंटयारिया(?)एग-वण्ण-गोखीरं। दाऊण गया पावा तह वि न पुत्तो समुप्पन्नो।।१६३। ता सुयणु ! विउल-रिद्धीउ हुंति पुत्ता वि पत्तदाणेण।। देहं च वाहि-रहियं पाविजइ अभय-दाणेण।।१६४।। ता अज तुम कुलदेवयं च रयणीए सुयणु ! भत्तीए। आराह पुत्तिदाणं 'संसह अहवा नियाणं से।।१६५।। भणियं च चंदलेहाए ‘सुयणु! कजं च तुज्झ सच्चमि(२२अ) णं। जो तुज्झ कुले देवो मज्झ वि सो अजपभिउ त्ति' ।।१६६।। सुणिऊण सुंदरीए उववासं तह करेवि भत्तीए। संभरिया नरदत्ता तित्थे सिरि-सुव्वय-जिणस्स।।१६७।। कुल-देवयाए रयणीए दंसणं दंसिऊण उल्लवियं। 'सुंदरि ! तुह बहिणीए हविस्सए-सोह(२२-ब)णा धूया।।१६८।। मह सणस्स सुंदरि ! एसो वि हु पच्चओ इह णु पयडो। चंचु-कय-कुसुममाला पविसेहिइ संवलिया भुवणे' ।।१६९।। दाऊण दंसणं सुंदरीए कमलच्छि ! रयणि-विरयम्मि। जाए पहाय-समए अमरावासं गया देवी।।१७० ।। घुढे मंगलस(२३अ)द्दे सा सुमई चंदसेट्टि-भुवणाओ। पहसिय-वयणा सिरि चंदलेह-भवणम्मि संपत्ता।।१७१।। दाहिण-करेण कुलदेवयाए सेसं च तीए भु(उ)वणेवि।
पहसिय-वाय]णा अद्धासणम्मि देवीए उवविठ्ठा।।१७२।। १. चिन्त. २. पव्वाईयाए. ३. गोक्षीर. ४. सुत्ति. ५. संसइ.

Page #83

१६
सिरि- चंदलेह देवीए सुविणयं आयरेण निद्दिद्वं । 'सुंदरि ! पहाय - समए जं दिट्ठ तं निसामेह । । १७३ ।। अज्ज रयणीए सुंदरि ! सुवण्णमयि संवलियाए सहस त्ति । वियसंत - कुसुममाला खिविया मह खंधदेसम्म । । १७४ । । इत्थंतरम्मि (२३ब) पडु- पडह - भेरि - काहल - हुडुक्क-सदेण । पडिबोहिया किसोयरि ! बंदिणकय- मंगल - रवेण । । १७५ । ।
आयण्णिऊण एवं पडिवयणं सुंदरीए 'उल्लवियं । देवी मज्झ संसेवि दंसियं सुविणयं तुज्झ । । १७६ ।। एयस्स सुयणु ! सुविणंतरस्स फलमित्थ तुज्झ साहेमि । दह-पंच - दिवस - मज्झे नीसंदेहं फलं अस्थि । । १७७ ।।
निसुह पढमरणीए जे नरा सुगिया सुपेच्छंति । पावंति फलं ते वरिस - सूइयं ताण सुहमसुहं । । १७८ ।। ( २४अ) बीयम्मि रयणि जामे फलाई पावंति अट्ठमे मासे । वसिद्धेण य ततिए चउत्थ - जामम्मि मासद्धे । ।१७९ ।।
वसह-गय-सीह - तुरया अहवा पेच्छंति नरवरं विहगं । अह कणयमयं किंपि वि ता रिद्धी होइ पुत्तेण । । १८० ।। जाणं च फलं वर- कुसुम मालिया को वि देव - संभूओ । उवणे रयाणि - विरमे ताणं रिद्धीए पुत्ता य । । १८१ । । अहव सरोवर - मज्झे नलिणी - पत्तम्मि पायसं हिट्ठो । जो भुंजइ सो पावइ रज्जं दासो वि पुढवीए । । १८२ ।। जइ कह व देव भव (२४ब ) णे धवलहरे खीरपायवे चडिओ। पडिबुज्झइ ता पावइ लच्छी खलु नरवरिंदाओ ।।१८३ ।। सर - दह-तलाय - कूयं भूएहिं जो अहव लंघए उयहिं । नर - सुर- सोक्खं भोक्तुं कमेण सो तरइ संसारं । । १८४ । । अन्नं च
१. ओलवियं. २. न सुणेहिं.

Page #84

१७
वेयाल - भूय - डाइणिनाहुर- सिंगिण य तिक्ख - सत्थेहिं ।
! चइऊण ।
धूया । । १८६ । ।
भेसिज्जइ सो ( जो ?) विसमावईसु सो निवडए विवसो । । १८५ । । एसा संवलिया तिरिययोणि दुक्खाई सुयणु जा पत्ता तुह भवणे हविस्सए तुज्झ सा एसा वि कुसुममा ( २५अ ) ला तुह खंधे चारित सील- कलिया सा तुज्झ सुहंकरा सुणिऊण इमं देवी सुहेण जा गमइ सुयणु ! कइ वि दिणे । ता जाया से दिवसा कुलदेवीए पसाएण । । १८८ । ।
इय संतुट्ठा देवी गब्भं उव्वहइ जाव सा सुयणु ! | ता डोहलओ तीए जण - सुक्खकरो समुप्प ( २५ ब ) न्नो । । १८९ । । रच्छा - चउक्क - तिय- चच्चरेसु दुहियाण देइ दाणाइ । जिणमंदिरेसु अट्ठाहियाउ विहिणा करावे । । ९९० ।। साहूण भत्त - पाणोसहाऽसणाईणि परम - भत्तीए । अणवरयं सा देवी फासुय - दाणाई तह देइ । । १९१ । ।
तीए जा परिक्खित्ता ।
होही । । १८७ । ।
इय संतुट्ठा देवी मणोरहे पूरिऊण इच्छाए । जंपेइ सुयणु ! सुंदरि ! सुहओ जिणदेसिओ धम्मो ' । । १९२ ।। (२६अ ) भणियं च सुंदरीए 'धम्मो जो जिणवरेहिं पण्णत्तो । सो सिवसुहाण मूलं मोहस्स वियंभियं सेसं । । १९३ ।। जत्थुप्पत्ति-विणासो जीवाणं कम्म परिणई विविहा ।
-
ठिइ आउ-काल- संखा जाणिज्जइ मुक्ख - मग्गो वि' । । १९४ । । एवं च तीए सुहया अहिया वोलंति जाव नव - मासा । ता सोहणम्मि दिवसे सुहेण देवी लहु पसूया । । १९५ । । गुरु दिवसे रिक्खे वीसमम्मि सुहए सुसिद्ध जोगम्मि । तवणिज्ज -पुंज - वण्णा उप्पण्णा निम्मला धूया । ।१९६ । ।
१. शील. २. जंपेह. ३. उपण्णा.

Page #85

१८
सयल-जण-जणिय-सोक्खं सुयणयण-सुबंधवाण तदिवसं। उवसमिय-जणणि-सोयं उवसग्ग-खयंकरं जायं ।।१९७।। वद्वाविओ नरिंदो पउमा-धावीए गुरुय-रहसे (२६ब) ण। रण्णा वि तीए दिण्णं सव्वंग-विहूसणं विविहं।।१९८।।
आइ8 नरवइणा वद्धावणयं च सिरिउरे नयरे। विविह-पाहुड-विहत्थो हिट्ठो तहिं वच्चए लोओ।।१९९।। वद्धावणयं राया वद्धावणयं च करेइ परितुट्ठो। मेल्लावइ बंदियणं 'रिणं परिच(च्च)यइ सव्वाणं ।।२०० ।। घोसावेइ अमारी दाणं दुहियाण देइ इच्छाए । परिओसइ सुयणयणं सम्माणइ णयरलोयं च।।२०१।। वजंत-तूर-मंगल-रवेण नच्चंति तणि-सत्थेण। दह-दियहाई किसोयरि ! वद्धावणयं कयं रण्णा।।२०२।। देवीए तओ पउमा-धाविं सम्माणिऊण दाणेहिं। भणिया एसा बाला वद्धउ लहु तुह पसाएण।।२०३।। एगम्मि गए मासे संपत्ते सोहणे तहा (२७अ)दिवसे। बालाए 'सुंदरीए विहियं च सुदरिसणा नाम।।२०४।। दिवसे दिवसे लायण्ण-कंति पूरिजमाण-अंगेहिं। वद्धइ संपुण्णंगा चंदो व्व कला-विसेसेणं ।।२०५।। चंदेण जहा रयणी सरोवरं सुरहि-सेयं-कमलेहिं। सोहइ तह सा जणणी उच्छंगठियाए बालाए।।२०६।। कुमुयाण जहा चंदो सूरो कमलाण संपया विउला। सुयणाणं तह रिद्धी सुदरिसणा सुयणु ! पयडेइ।।२०७।। एवं सुहेण जा जंति तीए वरिसाइं पंच अहियाई। ता सोहणम्मि दिवसे विउसो भणिओ नरिंदे(२८अ)ण।।२०८।।
१. रूणं. २. सुंदरिए. ३. सेइ.

Page #86

एसा मह पाणपिया धूया निय-जीवियस्स अब्भहिया। लक्खण-छंद-कलाओ जाणावह थोव-दिवसेहिं ।।२०९।। इय नच्चंत-विलासिणि-वजंत-सुसद्द-गहिर-तूरेहि। चिंतामणि व्व बाला ओज्झा-सालाए संपत्ता।।२१०।। इय भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि-संवलिया-विहारस्स सुदरिसणा-चरिए सुदरिसणा-जम्मुप्पत्ति-वण्णणो नाम दुइओ उद्देसो सम्मत्तो।।२।।
पुव्व-भव-संभरणो नाम-तइओ उद्देसो
अण्णम्मि दिणे सामंत-मति-भड-विउस-जुवइ परियरिओ। राया सुहासणत्थो विण्णत्तो सुयणु ! विजयाए।।२११।। सो देव च(२८ब) रो वेलाउलाउ सिहराउ रयण-सेलस्स। पहसिय-वयणो तुह दंसणुच्छुओ चिट्ठइ दुवारे।।२१२।। 'नरवइणा भणियं मा खलेह सो मज्झ पवहणागमणं। साहेइ गरुय-प(प्प)साय-कंखिओ आगओ एत्थ।।२१३।। लद्धाएसाए सो मयच्छि! पडिहारियाए विजयाए। उववे(?ए)सिओ पणामं करेवि रायस्स उवविठ्ठो।।२१४।। विण्णवइ चरो नियमेण तुज्झ नरनाह! रयणगिरि-सिहरे। निवसामि सया साहेमि तह य तुह पवहणागमणं ।।२१५ ।। संजाण-मिस्सामगर(?)-बब्बर-कूला पवहण-सयाई। (२९अ) आवेंति पवाला पट्टसुत्त-बहु-भंड-भरियाई।।२१६ ।। सिक्कोत्तर-दीवाए तेज-कोसियारओ-दक्ख-मंजिट्ठा। खजूर-नित्त-भरियाई पवहणाइं पहुप्पंति।।२१७।।
१. नरवयणा.

Page #87

करहाड-चोड-कुंकण-मलय-विसा(?) कडह-दीव-सिहराओ। आवेति कणय-कप्पूर-पडिवालस्स भरियाई।।२१८।। 'नालियर-दंत-फोफल-हरियंदण-सार(२९ब)भंड-भरियाई। एरिस-तुंगाई नरिंद ! इंति गुरु-पवहण-सयाई।।२१९।। एरिस-तुंगेहिं वि पवहणेहिं न य मज्झ कोउयं जायं। एएण पुणो अज्जागरण मह वडिओ हरिसो।।२२० ।। अज पहाए पासेमि देव ! जा उत्तरामुहं सुइरं। एगं च पवहणं दिठ्ठिगोयरे ताव मह पडियं ।।२२१ ।। धवलधय-च्छत्त-चामर-चउपास-फुरंत-वाउवट्टोहिं। (३०अ)तुंगट्टालोमालिय-धएहिं तं सुर-विमाणं व्व।।२२२।। चउपासेसु नरेसर ! पक्खरियं पक्खम्रहिं निबिडाहिं। ठाणे ठाणे सुनिउत्त-भड-समूहेहि 'दुगेझं ।।२२३ ।। तिन्नि गुरु-कूयर्थभा सत्त सिढा लोहनंगरा तीस। कूयथंभोवरि पंजराई सुहडाण(३०ब) जुज्झत्थं ।।२२४ ।। चउपासोलइय-खुरुप्प-कुंत-कोदंड-तोण-जुयलेहि। विसमं विरइय-चउपास-विसम-परिभमिर-जंतेहिं।।।२२५ ।। पत्तासा(?)वीस नरिंद ! वीस हट्टाई भंड-भरियाहिं। कट्ठाहराइं पंचास तुंग भवणं तहा एग।।२२६ ।। चत्तारि वाडियाओ दह दह पेच्छा(३१अ) हराई पासेसु। धिय-तेल्ल-सस्स-वत्थिंधणाण संखा वि न हु तत्थ।।२२७।। इय एरिसं च तं जाव पवहणं सच्चवेमि खणमेगं। अप्फालिय जय-तूरं संपत्तं मंदरे ताव।।२२८ ।। निजामय-वयणेणं खलियं तं पवहणं सुवीरेहि। लंबेवि सिढा खित्ता चाउदिसिं नंगरा ज्झत्ति।।२२९ ।। जो तत्थ धणेसो देव! देवि (३१ब) निजामयस्स परिओसं।
उत्तरिओ रयणायर-तीरे कय-मंगलाचारो।।२३० ।। १. नालियरल. २. निवडाइं. ३. पच्छाहराइं. ४. सच्चमेमि.

Page #88

२१
सो तुम्ह दंसणत्थं धणवइ जा एइ पाहुड - - विहत्थो । ता पढमं आगंतुं मए वि वद्धाविओ देव ! ।। २३१ ।। चर - वयणेण णरिंदो साणंद जाव किं पि उल्लवइ । विजयाए पुणो पडिहारियाए विणएण विण्णत्तो । । २३२ । । 'देव ! तुह 'सीहबारे धणेसरो को वि (३२अ ) पाहुड - विहत्थो । तुह पाय - कमल - दंसण - समुच्छुओ चिट्ठइ दुवारे' ।। २३३ ।। भइ रिंद 'कमलच्छि ! जो इमेणऽम्ह धणवई सिट्टो | सो एसो ता दंसेह मज्झ लहु मा विलंबेह' | | २३४ । । राय - वयण सिट्टी विजयाए पणमिऊण विणएण । भणिओ 'कुणसु पसायं गम्मउ लहु देव - पयमूले' ।। २३५ ।। सो उस दत्त - सिट्टी सहिओ भिच्चेहिं पाहुड - विहत्थो । 'लक्खिज्जइ नरवइणा जिण धम्म - नरिंद- दूर व्व ।। २३६ ।। पारसिय-तेय - गज्जणयसंभवे ढोइऊण वरतुरए ।
!
उव्व पहु- सयासे पत्तो अत्थाण - भूमी । । २३७।। कालागरु-वर-जाग्गरूय (2) कुंकुमं मयनाहि - ढोयणयं । ढोएवि कय-पणामो उवविट्टो आसणे विउले । । २३८ । । गुरु-गउरवेण संभासिऊण दाऊण पवर- तंबोलं । उल्लवियं नरवइणा 'धणेस ! तुह सागयं कुसलं ' । । २३९ ।।
भणियं च सेट्ठिणा 'तुम्ह दंसणेणावि राय ! मह कुसलं । तह सागयं च कुसलं प ( ३२ ब ) रियण - सहियस्स सविसेसं । । २४० ।। नरवणा तह य पुणो वि जंपियं 'तुम्हमागयं कत्तो ? | कत्थ निवासो 'साहेह कोउयं अम्ह अइ- गुरुयं । । २४१ । ।
भणियं च सेट्टिणा 'पुहइनाह ! उत्तर- दिसाए अइरम्मो । नामेण लाडदेसो तत्थ पुरं नाम भरुयच्छं । । २४२ ।।
१. सीहबरे. २. लखिज्जइ. ३. मयणनाहि. ४. नरवयणा. ५. सागयं. ६. सोहेह.

Page #89

२२
जं पिच्छिऊण अमरा वि हुंति सिढिलायरा य ठाणेसु । वर-कणय-समिद्धो जणोह - सुवसियं अमर-परिओसं । । २४३ । । मुणिसुव्वय-सांवि-जिणिंद - पाय-पडिबिंब-कय- पवित्ताओ । भरुयच्छ-महानयराउ देव! एत्थागओ 'एहिं । । २४४ ।। दाऊण कणय (३३अ)- कच्चोलएण पुणु सुयणु ! तस्स तंबोलं । उल्लवियं नरवइणा 'धणेस ! अइ- सोहणा तुरया' ।। २४५ ।। नाइत्तएण भणियं पारसगज्जणय संभवा ए ए । उत्तरदिसि संभूया बहु-तेया जच्च - तोक्खारा । । २४६ । । बज्झति जस्स बारे सत्तु - सिरी देव! तस्स साहीणा । वा लक्खणं इमाणं आयण्णह तह पयत्तेण । । २४७ ।।
तं जहा
पिहु- उण्णयं विसालं भालयलं तह उरं तियं जेसिं । ते तुक्खारा भणिया तुरया रवंधुद्धरा सत्थे । । २४८ । । वंकग्गीवा मुह - नालि संकडा थूल- बहुला खुरा ( ३३ब) जे। कण्णंतर-संकिण्णा दीहर - केसा य लहु कण्णा । । २४९ । । रत्तच्छ- अहिय दप्पा-पसत्थ - उर - सरिस - दक्खिणावत्ता । परिहव - पयं रिऊणं जुज्झम्मि जयंकरा पहुणो ।। २५० ।। आसण्ण-कक्खावत्ता जयंकरा हुंति देव! सत्तूणं । किन्हं च तालुदेसं जेसिं सिंगिं सिरे तह य । । २५ १।। वामावतो जेसिं वियडे तह उयर' पुच्छमूलम्मि । ते तुरया निय पहु- महिलियाण दरिसंति सिय-वत्थं । । २५२ ।।
ए ए पुणो पसत्था तुरया संपुण्णमलक्खणा सुहया । जाणिहसि सयं णरवर ! आ ( ३४अ) रूढो सत्तु संगावे' ।। २५३ ।।
इय राया जा तुरयाणं लक्खणं सुणइ सेट्ठि-वयणाओ । आवज्जिय-सयल - कला सुदरिसणा ताव संपत्ता । । २५४ । ।
१. तुम्ह पयमूले. २. नरवयणा. ३. उपर.

Page #90

दूराउ च्चिय पुहईसरेण आणंद-पूर-नयणेण। सच्चविया जं विजाहरि व्व देहस्स कंतीए।।२५५ ।। 'चिरयाल-दसणाओ साणुक्कंठा सगग्गिरा बाला। उच्छंगे सा बहु-मण्णिऊण ठविया नरिंदेण।।२५६।। पिच्छंतस्स वि धूयं निवस्स नयणाई चटुल-लक्खाई। (३४ब) पावंति नेय तित्तिं चूयवणे छप्पय-कुलं व।।२५७।। परिओसिऊण भणिया 'खेयकरं मा करेह तं माणं। विजाकए किसोयरि ! न कया तत्ती मए तुज्झ' ।।२५८ ।। उक्तं च तया 'तात ! प्रत्यक्षं धर्म-विनय विघ्नकरम्। को जानन्नऽभिकुरुते श्रुत-शील-विनाशनं मानम् ?।।२५९।। ज्ञात्वा कवित्व-पटुता वक्तृत्वं दक्षता च तज्जनकः। . हृष्टो वदति गुणाढये! प्रश्नमिदं कीदृशं कथय? ।।२६० ।। 'तद्यथाकः क्रमते गगनतलं (३५अ) किं क्षय-वृद्धिं दिने दिने याति। कश्चाङ्गान्यनवरतं प्रियविरहे रागिणां दहति' ।।२६१ ।। व्यस्तसमस्तं चिन्ततः ज्ञात्वा कथितं च तया 'गगने निर्याति तात ! विख्यात। क्षय-वृद्धिमेति दिवस, प्रियरहितं दहतिविरहश्च।।२६२।। विरहः। सुदरिसणा(ए) भणियं ताय! इमं मज्झ संतियं एगं। पण्होत्तरं वियाणह निरुवियं रूवसिद्धीए।।२६३ ।।
तद्यथा'बोध्यं दैवमवल्ग वल्गु फलदं कः प्रत्ययः कर्मणि ?
संबोध्यस्तु कथं बुधाः ? सु(३५ब) ररिपुः किं श्लाघ्यते भूभृताम् ? ॥२६४ ।। १. चिरकाल. २. साणुकंठा. ३. पण्होतर.

Page #91

२४
किं चान्यवतामहो ? 'क्षितिभृता लोकैः सदा निन्द्यते ? व्यस्तं व्यस्तसमस्त कंचन ततो ज्ञात्वा ममावेधतां।।२६५ ।। भणियं च नरवइणा 'कुवलयच्छि ! पण्होत्तरं एयं। विसमं विउसाण वि दुब्भेयं ता साहह कोउयं मज्झ' ।।२६६ ।। कथितं च तया, तात ! -अयशः बुद्धिमतीं ता दृष्ट्रा राजा चिन्तयति मानसे सुचिरं। कः कृतपुण्यश्चास्याः प्रापयितव्यो वरः प्राज्ञः।।२६७।। जाय-गुरु-कोउओ धणवई वि बाला(३६अ)ए लक्खणं नियइ। जं जं तीए अंगे तं तं सुहयं सुउण्णं च।।२६८।। मच्छंकुस-जव-कुलिसुद्धरेह-कमलंकियं सुपायतलं। आरत्त सिणिझुण्णय-णहेहिं चलणा विरायंति।।२६९ ।। सम-जाणु-रोम-रहियं वित्थिन्नं करि करो व्व जंघ-जुयं । समचउरंसं विउलं वित्थिण्णं तह नियंबं च।।२७०।। मज्झ-पएसे सुवलित्तयं च जं विरइयं पयावइणा। आरोहणे नव(३६ब) 'जोव्वण-सिरीए 'सोवाण-पंति व्व।।२७१ ।। पीणुत्तुंग-पयोहर-जुयलं किं सहइ रायधूयाए। रंको व्व जहा हारो गलत्थिओ लहइ न हु मग्गं ।।२७२।। वण्णेण सिरिस-कुसुमं केलीगब्भं व कोमलत्तणेण। परिहवइ बाहु-जुयलं बालाए रूय-गुण-कलियं ।।२७३।। जव-कुलिस-मच्छ-चक्कुद्धरेह-कमलंकियं च वित्थिण्णं। "रत्तुप्पलं व बालाए करयलं सहइ सुह कलियं ।।२७४ ।। (३७अ) कंबुग्गीवायारो कंठो कंठो व्व सहइ कलस्स। दिप्पंत-रूय-सोहं कवोल-जुयलं विसालं च।।२७५ ।। पक्क-बिंबाहरोटे फुरंत-किरणुजला सुदसणाली।
नं विद्दुमस्स उयरे रेहइ हीराण पंति व्व।।२७६ ।। १. क्षतिभृतां. २. नरवयणा. ३. कोऊय. ४. सणिद्ध ५. जोवण. ६. सोव्वाण. ७.
व्व. ८. रत्तुपल. ९. कंचु.

Page #92

२५
ह किंपि किंपि रवि - किरण - नियर - प ( ३७ब) सरेण वियसियं कमलं । तह ईसि - ईसि - हसिएण नज्जए तीए मुह कमलं ॥ २७७॥ रतंत - सवण - पत्तं सविब्भमं पम्हलं विसालं च ।
लोयण - जुयलं सोहइ थिरालि पंकय सुपत्तं व्व ॥ २७८ ॥
-
चंदद्ध - कला - सरिसं भालयलं सालयं सउन्नं च ।
न य उन्नयं न निमियं ( ३८अ ) लक्खिज्जइ सोक्ख भवणं व । । २७९ ।।
सुहुमा कुडिला नीला अकक्कसा नेय-जुयल-संभूया । अइ-दीहरा न लहुया सिणिद्ध - मिउ- संचिया केसा । । २८० ।। मिउ- कुडिल - केस - रइया अलया भमरावलि व्व रेहति । ४ अहवा कुडिल - सहावा उत्तिम ठाणं न पावंति । । २८१ । । ( इय जा रायसुयाए सुलक्खणं नियइ उसहदत्तो सो । ता परवसस्स च्छी (या) संजाया तस्स - सहस्स त्ति 11 ) * इत्थंतरम्मि तियडुय - तिहला - संजविय ओसह - विहत्थो । सत्थत्थसत्थ-कुसलो समागओ अवसरे विज्जो । । २८२ ।।
?
-
आसन्न - विज्ज- तिव्वोसह्मण गंधेण उसहदत्तस्स ।
कहकह वि खलंतस्स वि नीहरिया दारुणा च्छीया । । २८३ ।। 'हाच्छी' भणेवि देवो अरिहंतो तेण सरणमुल्लवियं । तं वयणं सुणमाणा जाया संभंत चित्ता सा । । २८४ । । चिंत देव - विसेसो अरिहंतो सेट्ठिणा समुच्चरिओ । एसो मए वि निसुओ कस्स व पासाउ कइयावि । । २८५ । । "इय-रुद्ध-वाय-म (३८ब ) ण - काय - 'पसरा बाला विचिंतए जाव । मणसा बंधइ लक्खं पुव्व-भवो ताव संभरिओ । । २८६ ।।
सा संभरेवि दारुण - ' दूसह - गुरु - तिरिय - संभवं दुक्खं । कंपंत - सव्व गत्ता धस त्ति धरणीयले पडिया । । २८७ ।।
-

१. सणिद्ध. २. रईया. ३. भम्वरा. ४. अथवा. ५. ईय. ६. पसरत. ७. सो. ८. दुसह . * પ્રતમાં આ ગાથા ભૂંસીને તેને સ્થાને ૨૮૨-૨૮૩ નંબર ક્રમાંકની ગાથા ઉમેરાઈ છે.

Page #93

२६
दहूण धरणि-पडियं निय-धूयं मुच्छिओ नरिंदो वि। जणी य बंधवा परियणो वि आकंदर करुणं । । २८८ ।। तओ तं तारिसं 'अण- विक्खणियं असंभावणियं दद्दूण, भयविसंठुलो सहसा संबुद्धो अत्थाण- लोओ, समुच्छलिओ हाहारव गब्भिणो कलयलो, पयट्टो पलावो, पवडिओ आकंदो, वियंभिओ नयरे हलबोलो। तओ तक्कालुप्पण-भय- वियल - वुन्न वयण - तरल - नयणा य नाणाविहय (? जण) - वि (३९अ ) यप्प - चिंतिय उवाया। ठाणे ठाणे निहुयं निहुयं मंतेतिं थेर-वणिया य । संवरिज्जंति नेसत्थिय - पसो (ह) रिया आसंकिज्जंति नाणाविह-दोसीय-वत्थ- संचया । पु ( ? उ ) ताविज्जंति सोवन्निय - पउर - सुवण्णसंधाया, (३९ब) खडकिज्जंति नाणाविह - कंसुक्कुरडया, पलायंति ढोलियया तालिज्जंति हट्टाई, पहवंति तक्खरा ।
अवियं
।
भय - वियलुव्व (व्वि?) ण्ण पडत- धंत-गुरु- मोट्ट-पिट्ट-लोहंता । अण्ण थेरा वणिया (४०अ ) संबाहिनंति तरुणेहिं । । २८९ ।।
अण्णं च
अत्थाण- मंडवे निसुणिऊण सुहडेहिं कलयलारावं । अमुणियकज्जाकज्जेहिं संभरिज्जंति सत्थाई । । २९० ।।
तओ सन्निज्झति सुहडा, पक्खरिज्जंति तुरंगमा, गुडिज्जंति मत्तमायंगा, सज्जिज्जंति संदणा, पसंसिज्जंति निज्जिय-पर- पक्ख - दप्पद्धुरा निब्भय-भडा, पच्चारिज्जंति पमाइया, वाइज्जंति सन्नाह- भेरिओ, उच्छलिओ रणतूर- निघोसो, संचलिओ सुहड़ - कित्ति - संसयपरो मागह- जणो, (४०ब) निरुविज्जंति नयर - पडली - दुवारेसु ठाणंतराई, पलायंति कायरा । गद्यखंड- २
अवि य
निवडाविय - निविड- गुडा धुय-मुहवड- संकुडंत कुंभयडा । * नासंति कायर - गया मोडता विडव संघायं । । २९१ । ।
१. आण. २. पलाइंति. ३. निवड. ४. नासंता.

Page #94

२७
इत्थंतरम्मि संखुहिय - पट्टणं जाणिऊण विजयाए । सहस त्ति कुट्टवालो आणत्तो राय - वयणेण । । २९२ ।। तेणावि मुणिय कज्जेण सायरं ज्झत्ति कुट्टवालेण । उज्झिय-थिर-थोर-करेण धीरविज्जंति पुर - लोआ । । २९३ । । नाति ठगा धुत्ता भय-भीया तक्करा ( ४१अ ) पलायंति । बज्झति कोंठ तोडा (?) गंठिच्छेया पलायंति । । २९४ । । गय-तुरय- रहिय-पाइक्क - जोह - 'सामंत- मंति-भड - सुहडा । सव्वे वि मुणिय - कज्जा सत्थावत्था ( ? बद्धा) खणे जाया । । २९५ । ।
पउर कप्पूर वासिय हरिचंदण-मयणणाहि सित्तंगा।
-
पवणासासिय- देहा चउपासं निव सुया नियइ । । २९६ ।।
-
-
सुमानिलेण पु ( ४१ ) ण लद्ध - चेयणा उडिऊण भय - विहला । पासं पलोयमाणी उवविट्ठा "सुंदरी "अंके ।। २९७ ।।
सा उसहदत्त-नाइत्तयस्स वयणं पुणो पुणो नियइ । हरिणि व्व जूह-भट्ठा चिट्ठा अवहरिय-चित्ता सा । । २९८ । ।
दुहियं पि जणणि-जणयं न दुक्खियं धीरखेइ सुयणयणं एगं च उसहदत्तं संभासह महर - वयणेहि । । २९९ ।।
।
'अव्वो सुधम्म - बंधव ! जिणिंद - मय - कुसल ! कुसलमिह तुज्झ । भरुयच्छ - महानयराओ संपय सा ( ? आ ) गयं कइया ? । । ३०० ।।
तत्थ निद्धुय-रयाणं कंदप्प गइंद - हरिकिसोराणं । कुसलं परोवयारेक्कचित्त (४२अ) - 'धुयमोह साहूणं' । । ३०१ । । सुणिऊण तीए वयणं सो सेट्ठी जिणवरिंद-मय- कुसलो । चिंतइ इमीए कइया भरुयच्छे वंदिया मुणिणो । । ३०२ । ।

-
अह किं चुज्जं संसार - पउर - " वसवत्तियाण जीवाणं । तं नत्थि जं न दिढ - कम्म- रज्जु - बद्धाण संभवइ ॥ ३०३ ॥
१. सामंत. २. सुहमानलेण. ३. पुलोयमाणी ४. सुंदुरी ५. अंगे ६. धूय. ७.
वसवन्नि.

Page #95

२८
ता नूणं तत्थ पुरे पुव-भवे मुणिवराण पासम्मि। कइयावि सुयं एवं जाईनाणेण संभरियं ।।३०४।। इय चिंतिऊ(४२ब)ण एयं भणियं नाइत्तएण कमलच्छि !। 'तत्थ भरुयच्छ-नयरे कुसलं तेसिं वर-मुणीणं।।३०५।। धण्णा तुम किसोयरि ! कुदिट्ठि-कुलसंभवा वि जिण-धम्मे। अमुणिय-जिणिंद-गुण-'कित्तणा वि वयणेण पडिबुद्धा ।।३०६ ।। इय एरिस पुव्व-दिट्ठ-जाय-गुरु-कोउओ नरिंदो वि। जंपइ ‘पुत्त ! किमेयं कइया दिळं सुयं कइया।।३०७।। भणियं सुदरिसणाए ‘आयण्णह ताय! 'तत्थ भरुयच्छे। सरि-नम्मया-(४३अ) समीवे नामं कोरिंटमुजाणं।।३०८।। मझे तस्सुत्तुंगो विसाल-गहिरो वड-हुमो अत्थि। बहु-सउण-गणावासो तत्थेगा संवलिया वसइ।।३०९।। सा तत्थ कयावासा समए गुरु-गब्भ-वेयणाक्कता। अइ-दूसह-सूलुप्पण्ण-वेयणा पसविया दुहिया।।३१०।। गुरु-पसव-दुक्ख-वियणा-करालियाए पिओ वि न सहाओ। अह दुक्खियाउ सच्चं आजम्मं हुंति(४३ब)नारीओ।।३११।। विलवंती पि स-दुक्खं पंखा-जुयलेण झंपिवि सुयाए। तम्मोह-मोहिय-मई मणम्मि जा किं पि चिंतेइ।।३१२।। ता मुक्क-चंड-पवणो दह-दिहि उच्छलिय-धूलि-संघाओ। पसरंत-मेह-जालो समागओ पाउसो कालो।।३१३।। "सिहि-गल-निहेहिं सयलं पि नहयलं 'छाइयं सुमेहेहिं। वरिसंत-निवड-मुसल-प्पमाण-धाराहिं महिवीढं।।३१४ ।। (४४अ) कत्थइ १"सिहिणो तड्डविय-मंडवा विहिय-मेह-पडिसद्दा।
नच्चंति दीहरोरालि-रंजिया मेह-सद्देण।।३१५ ।। १. कित्तिणा. २. तत्थ. ३. तुंगो. ४. गुणावासो. ५. कंता. ६. विलवंता. ७. सिहिं
८. च्छाइय. ९. पम्माण. १०. सुहिणो.

Page #96

गिंभ-तव-तविय-देहाई पाउसागमण-पमुइय-मणाई। पिउ पिउ भणंति कत्थइ करुणं बप्पीहय-कुलाई।।३१६ ।। कत्थइ माणंसिणि-माण-गंठि(४४ब)-विद्दवण-कोइला महुरं। वाहरइ पहिय-पिय-दीण-घरिणि-मण-वज-दंडो व्व।।३१७।। सिय-वाय-गहिय-कंपंत-देह-धारा-करालिय-सरीरा। पत्थंति वासयं-पंथिया वि पर-मंदिरे दीणा।।३१८ ।। अलिउल-निहम्मि गयणे चवला किह विजुला चम(४४/१अ)क्केइ। खण-दिट्ठ-नट्ठ-रिद्धि व्व चंचला मंदउन्नाणं।।३१९ ।। गहिर-घण-सिहि-कलयलाराव-भीरुया तहय रायहंसा वि। वच्चंति माणसं गलिय-माण-संसइय-नेहा वि।।३२०।। वियसंत-सुयंध-कयंब-के(य)इ-गंधड्ड-पवण-सुरहि-जलं। सुरहि-जलासासिय-गिंभ(४४/१ब)-तविय-अहिसित्त-महिवीढं॥३२१॥ कह-कह व सत्त-रत्तं विलंबिओ वरिसिऊण जा मेहो। छुह-सुसिय-तणू सा ता संवलिया नियइ चउपासं ।।३२२।। संकुचिय-सव्व-गत्ता वि कहव गयणंगणं समुड्डेवि। भोयण-कए वराया मिच्छा-वासं अघावासं।।३२३ ।। (४५अ) जं हड्ड-चम्म-वस-रुहिर-विरस-दुप्पेच्छ'-मासखंडेहिं। विगराल-करंकोवरि-निबद्ध-गिद्धालि-कलरावं ।।३२४ ।। चउपास "भमंत-सिवा-रउद्दयप्फेक्कार-भीसणं पत्ता। गहिऊण मास-खंडं झडत्ति जा गयणमुड्डेइ ।।३२५ ।। वाम-करग्ग-ट्ठिय-चंड-चाव-गुण(४५ब)-निसिय-तिक्ख-सरलेण। आयण्ण-वियट्टिय-मग्गणेणं पहया उरे ताव।।३२६ ।। बाण-विद्धा वि सा सुयणु ! सवलिया लहु सरंतरं एगं। उडुंत-“पडंती कह व काणणुद्देसमवसरणा(?रिआ)।।३२७ ।।
१. गंधढ. २. विलंपिओ. ३. च्छुह. ४. ताय. ५. दुपेच्छ. ६. गिद्धो. ७. भवंत ८. पडता.

Page #97

३०
डिंभोवरि गय-नेहा विनिवडिया सवलिया महीवीढे। (४६अ) विलवेइ वियलिया सा करुणं अइकरयर-सरेणं ।।३२८ ।। चिंतइ हा विहिनिग्घिण ! विणा मए किन्न तुज्झ पज्जत्तं। मह दीणाए सरिसो तुह साहीणो न किं अण्णो।।३२९ ।। अहमा किं तुज्झ मए दुट्ठ ! कओ को वि एत्थ अवराहो?। एमेव निरवराहा जेण हयाऽहं तए पाव! ।।३३०।। मज्झ परोक्खे डिंभाइं ताई अमुणिय-'सुजीवियासाइं। अकयउन्नाइं कह ताई 'दइय ! संपइ गमिस्संति।।३३१ ।। विलवेइ अहोरत्तं बाण-हया जाव सवलिया ताव। सुह-संगमो व ता(४६ब) साहु-जुवलयं तत्थ संपत्तं ।।३३२।। उन्भेवि करो भणियं मुणीहि महाभयं नूण "पओसे। वजेह मोह-जालं परम-हियं सुणह मह वयणं ।।३३३ ।। कण्णंतरम्मि ठाऊण तेहिं परमेट्ठि-मंगलं भणियं। अरिहंतो तुह सरणं सव्वण्णू भवण-नाहो जो।।३३४।। अज-पभिई आरंभ-पुत्त-पई-परियणस्स-सव्वस्स। चउविह-आहारस्स वि जावजीवं च निवित्ती।।३३५ ।। 'अरिहंत इमं वयणं गिण्हह भत्तीए मंगलं परमं। इह लोए अत्तिहरं सिव-सुह-जणण च पर-लोए।।३३६।। इय एरिसाई दुक्खाई जाणि(४७अ)उं भाविऊण मह वयणं। अरिहंतं सरह मणे इय भणियं मुणिवरिंदेहिं ।।३३७।। तं मुणि-वयण-विणिग्गय-वयणं अरिहंत-देवया नाम। भावेण सा सरंती १ झडित्ति पाणेहिं परिचत्ता।।३३८।। मुणि-वयण-बद्धलक्खा मरिउं सा सवलि(४७ब) या सुकयउन्ना। "उप्पन्ना तव धूया एसा हं संपय ताय !।।३३९ ।। सुइ-सुमरिय-मित्तेण वि जिणिंद-वयणेणं एरिसा रिद्धी।
जइ पुण सया सरिज्जइ तो १५देइ सुहाइ विउलाई।।३४०।। १. अयकर. २. उवराहो. ३. सुजीवीयासाई. ४. दहय. ५. गमिसंति. ६. भण. ७. मओसे.
८. से अरिहंत. ९. विणग्गय. १०. ज्झडित्ति. ११. उपन्ना. १२. देइं.

Page #98

इय भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि-संवलिया-विहारस्स सुदरिसणा-चरिए पुव्व-भव-'संभरणो नाम तीओ उद्देसो 'सम्मत्तो।।
-
धम्माधम्म-वियारो नाम-चउत्थो उद्देसो
तं पुव्व-जम्म-संभार-भावियं निय-सुयं सुणेऊण। चिंतइ राया हा किं सव्वं बालाए मह कहियं ।।३४१ ।। अहवा तं कत्थ पुरं कत्थ मुणी तं वणं वडो कत्थ। कह अरिहंतो देवो पुव्व-भ(४८ब) वो कत्थ बालाए।।३४२।। कह सवलिया वि संती विद्वा बाणेण मुक्क-पिय-पाणा। कत्थेत्थ समुप्पण्णा एसा एयं कहं नाणं ।।३४३ ।। इय चिंतिऊण राया परिओसइ निय-सुयं पयत्तेण। जंपइ पुत्त ! किमेयं ? अलियं मा कुणह वेरगं।।३४४।। एसा जणणी तुह दुक्ख(४९अ)-दुक्खइया परियणो वि कय-सोओ। एयाओ बाल-वयंसियाओ संठवह चय सोयं ।।३४५।। एयाइं तुंग-वर-मंदिराई एसा वि विउल-राय सिरी। उवभुंजह सहिया सहियणेणं मा कुणह वेरग्गं।।३४६ ।। निय-दइय-कर-विलग्गा परिणयण-सिरीए भूसिय-सरीरा। सहियायणेण सहिया आणंदं जणह ज[ण]णीए।।३४७।। जाइ-कुल-रूय-सोहा विज्जा-विन्नाण-लच्छि-गुण-कलिया।। आणावडिच्छए परियणे वि कह कुणसि वेरग्गं' ।।३४८।। सुणिऊण राय-वयणं सुदरिसणा भणइ ताय! संसा(४९ब)रे। सव्वमसारं एयं सरिसं तरु-चवल-छायाए।।३४९।।
१. संभरणे. २. समात्तो.

Page #99

३२
कित्तीए सिरीए जा खणेण विहडेर पिसुण-मित्ति व्व । देहं पुण दुग्गंध हवेइ भोगेहिं किं तेहिं । । ३५० ।। किंपागफल - समाणेहिं तेहिं किं तह असार - भोगेहिं ।
यहि वि किं कज्जं अदंसणं जाण मरणंते । । ३५१ । । जाइ - 'सुकुलेहि किं तेहिं एत्थं जं हवइ कम्मदोसेण । विप्पो वि हवइ मिच्छो मेच्छो वि दिओ सुकम्मेण । । ३५२ ।। रूण तेण किं जोयणम्मि जं हवइ भूसणाईहिं ।
[ ए ]हिं होइ अबलो बलेण किं तहय सारेण । । ३५३ ।। (५०अ ) विज्जा - विन्नाण- गुणेहिं तेहिं किं जे न धम्म- कज्जम्मि । ता कह कीर गव्वो कुल बल - सिरि- जाइ - रूएहिं । । ३५४ । । परमत्थओ य निय- जणणि जणय - सुहि बंधवा विभव-बंधो। आहरण भूसणारं रंगे नड - वेस - सरिसाई । । ३५५ ।।
भणियं च आगमे
सव्वं गेयं विलवियं सव्वं नट्टं विडंबणा ।
सव्वे आभरणा भारा सव्वे कामा दुहावहा' । । ३५६ । । ( ५० ब ) एत्थंतरम्मि विउसो पुरोहिओ आगओ तमत्थाणं । दिण्णासो बइट्ठो मंतं भणिऊण रायस्स । । ३५७।। भणिओ निवेण 'दियवर ! धम्मो धम्मट्ठियाण को सुहओ । मह धूया जेणेसा धम्मत्थे सरइ अरिहंतं ' । । ३५८ ।। भणियं दिएण 'नरवर ! मूलं धम्मस्स होइ जीवदया । सच्चं पर- धण - दारस्स वज्जणं तह य संतोसो । । ३५९ ।। उक्तं च ऋषभिः
-
(५१अ ) अहिंसा सत्यमस्तेयं त्यागो मैथुन - वर्जनम् । पञ्चैतानि पवित्राणि सर्वेषां धर्मचारिणाम् । । ३६० ।।
१. सुकलेहि . २. अचलो. ३. चलेण. ४. परोहिओ.

Page #100

३३
एस गिहित्थाण कओ धम्मो परिवार - पोसण - रयाणं । ताणेण गिहित्थाण होइ धम्मो सया देव ! | | ३६१ ।। तथा च
खण्डनी पीषणी चुल्ली उदकुम्भ प्रमार्जनी । पञ्चसूना गृहस्थस्य तेन स्वर्गे न गच्छ ( ५१ ब ) ति । । ३६२ ।। न्यायेनोपार्जयेद्रव्यं त्रिभागं तस्य कारयेत् । 'रक्षेदेकं व्ययेदेकं धर्मे चैकं नियोजयेत् । । ३६३ ।।
दुहियाण दुत्थियाणं छुह- तरहा पीडियाण दीणाणं । रवि-कर- पवित्त - दिवसे दाणं देयं न रयणीए । । ३६४ । । अब्रह्मचारिणे पात्रे यो दानं दातुमिच्छति । स दग्ध्वा चन्दनं मूढो भस्मना लाभमिच्छति । । ३६५ ।। ( ५२ अ ) हुयवह- पूया पियराण तप्पणं न्हाण-पिंड - कज्जं च । रवि-करपवित्तमेयं दिवस- कयं बहु - फलं होइ | | ३६६ ।।
उक्तं च
दिवसस्याष्टमे भागे मन्दीभूते दिवाकरे ।
नक्तं तद्विजानीयान्न नक्तं निशि भोजने । । ३६७।।
-
यतः -
सर्वस्य धर्मकार्यस्य साक्षिभूतो दिवाकरः ।
तस्मात् कारयेद् धर्म साक्षिभूते दिवाकरे । । ३६८ ।। त्रयी - तेजोमयो भानुरिति वेदविदो विदुः ।
तत्करैर्यत् पवित्रं स्यात् तत् शुभं कर्ममाचरेत् । । ३६९ । ।
नैवाहुतिर्न च स्नानं न श्राद्धं देवतार्चनम् । दानं वा विहितं रात्रौ भोजनं तु विशेषतः । । ३७०।। (५२ब) एसो गिहत्थ - धम्मो पयडो नरनाह ! तुह म[क] हिओ । धम्मोवरसगा तह य निसुणि गुरुणो विसेसेण | | ३७१ । ।
१. रक्षादेकं . २. पात्रं.

Page #101

३४
तं जहाजीवदया-गुण-कलिया खंति-परा जे तिकालमज्झयणं। कुव्वंति नियम-सहिया बंभच्चेरं च पालंति।।३७२।। सज्झाय-'झाण-निरया तिकाल-संज्झुज्जया य वेय-विऊ। गिण्हंति न निव-दाणं कुणंति न हुकरिसणारंभ।।३७३ ।। उक्तं चसंवत्सरेण यत् पापं कुरुते मत्स्य-बन्धकः। अधोमुखेन काष्ठेन तद्दिनैकेन लागली।।३७४ ।। यतो धर्मोत्तमो विप्रो गुरु-देवेषु भाषिणम् (देवैः भाषितम्)। वर्जितं तेन (५३अ) विप्रस्य कर्षणं धर्मकर्षणम् ।।३७५ ।। तिल-लोह-कणय-पुरिसं गो-भूमि-परिग्गहं च जुत्तहलं। एवं खु महादाणं आजम्मं जे न गेण्हंति।।३७६।। भणियं चअप्प-भारेणं जाणं सुहेण जह तरइ सायरं दुगं। अप्प-परिग्गह-भूओ तारइ विप्पो वि तह स-परं ।।३७७।। अन्नं चसेवा-वाणिज्ज-किसि-धूमकम्म-वेजत-नट्ट-गेयाई। (५३ब) धाउव्वाय-रसंजण-कुमंतवायं वसीयरणं ।।३७८ ।। वेयाण विक्कयं जे इमाई वजंति पावकम्माई। ते विप्पा गुरुणो णरवरिंद ! भणिया सुसत्थेसु।।३७९ ।। तह यछ-क्कम्म-रया विप्पा पढंति पाढंति दिति दाणाई। गिण्हंति अप्प-दाणं कुणंति जन्नं करावंति।।३८० ।। तथा च
१. ज्झाण. २. रसंज्जण.

Page #102

ये क्षान्त-दान्ताः 'श्रुति-पूर्ण-'कर्णा जितेन्द्रियाः प्राणिवधे निवृत्ताः। (५४अ) प्रतिग्रहे सङ्कुचिता ग्रहस्तास्ते ब्राह्मणास्तारयितुं समथाः ॥३८१॥ तह खत्तिया वि नरवर ! तिकम्म-अहियारिणो सया हुंति। दाणाई दिति विजा पढंति जन्नं करावंति।।३८२।। नाएण सयल-लोयं सया वि पालंति हुंति धम्मपरा। रक्खंति अणायारं करेण लोयं न पीडंति।।३८३ ।। जूयं मंसं मजं वेसा-पारद्धि-परधण-कलत्तं । इह-पर-लोय-विरुद्धं चयंति तह खत्तिया नूणं ।।३८४ ।। विजा-वाणिज-कला-सेवा-विण्णाण सुहइ कम्माइं। वइसा कुणंति नरवर ! (५४ब) नय-धम्मपरा सया हुंति।।३८५।। बंभण-खत्तिय-वइसाण वज्जियं करिसणं विवण्णस्स। एयं किलिट्ठ-कम्मं पामर-लोयाणं निद्दिढ़।।३८६।। सुद्धा वि देव-गुरु-भत्ति-तप्परा हुंति देंति दाणाई। महिलाउ पुणो भत्तार-देवयाओ सया हुंति।।३८७।। एसा य तुज्झ धूया धण्णा जीए णु बालभावे वि। निम्विन्न-काम-पुरिसोच्चियम्मि धम्मे मणं जायं ।।३८८ ।। तुह यदारिद्दयस्स दाणं पहुणो 'खंती अगविओ नाणी। जोयणवंतस्स तवो जीवेसु दया इमं सत्तं ।।३८९ । । (५५अ) सुणिऊण विप्प-वयणं भणइ निवो 'पुत्त' ! एरिसो धम्मो। घरवास-संठिया वि हु करेह मा वच्च वेरग्गं ।।३९० ।। अह कारवेमि जन्ने पुत्तय ! धम्मत्थमेत्थ तुह कजे। दीणाण दुत्थियाणं सत्तुकारं करावेमि।।३९१ ।। जाइ-कुल-रूय-विजा भडावलेवेण जो नीव-पहाणो।
अजा-विहिओ पुत्त य तुज्झ वरो लहु गवेसेमि।।३९२।। १. स्तुति. २. कर्णी. ३. किलट्ठ. ४. दारिद्दिय. ५. खंति.

Page #103

ता मा कुण उव्वेयं निरत्थयं सुयणु ! जणणि(५५ब)जणयाणं। अन्नं पि जं तुम भणसि तुज्झ सव्वं करावेमि।।३९३ ।। सुणिऊण राय-वयणं सुदरिसणा भणईताय ! निय-चित्ते। एमेव सोय-जणणं कह करसि निरत्थयं खेयं ।।३९४ ।। जो जाणइ जस्स गुणे सो तं दूरट्टियं पि आयरइ। गयण-ट्ठिए वि चंदे कुमुय-वणं पावइ पबोहं।।३९५ ।। सो सोहणो त्ति धम्मो जो किजइ दिट्ठ-पच्चय-गुरुहि। ता कह कीरउ धम्मो अमुणि(५६अ)य-गुण-गुरु-सगासाओ।।३९६ ।। सुगुरूवएस-रहिओ परलोय-हिओ न होइ सो धम्मो। इह-लोए वि हसिजइ अगूढ-गुज्झं 'व सिहि-नट्ट।।३९७।। अन्नं चदुहियाण दुत्थिया णं जइ दाणं देसि निय-विभूईए। ता किं तेणऽम्ह फलं तुज्झ वि सो ताय! खलु धम्मो।।३९८ ।। लोए एस प(५६ब)सिद्धी दिण्णं पुत्तेण लब्भए दाणं। अण्णो भुंजइ भोजं अन्नो कह पावए तित्ति? ।।३९९ ।। ता खलु सयं सुपत्ते काले खेत्ते वि सोहणं दाणं। भावेण ताय ! दिन्नं बहु-फलं अत्तणो होइ।।४०० ।। अह कारवेसि जन्ने मज्झ कए ताय! धम्म-कजेण। जन्नेण कह(५७अ) धम्मो जत्थ हुणिजंति बहुजीवे।।४०१ ।। जन्ने हुणेवि जीवे निरावराहे वि साहिओ धम्म। सग्गं सुहेण गम्मइ तवेण किं ताय ! कायव्वं ।।४०२।। जइ पंचिंदिय-वह-बंधणेहिं वच्चंति माणवा सग्गं। ता जो रक्खइ जीवे सो वच्चइ ताय ! किं नरयं ।।४०३ ।। अह भणसि जन्न-हुणिया सुरालयं जंति एत्थ ते पसवा।
ता वण-दवग्गि-दड्डा पसवा वि सुरालयं जंति।।४०४।। १. व्व २. पिचिंदिय.

Page #104

२१
अह भणसि जन्न-हुणिया मंत-पहावेण जंति ते सग्गं। ता डाइणि-मंताकरिसिया वि वच्चंति किं सग्गं।।४०५।। ता सव्वं अलि(५७ब)यमिणं जीवा निय-कम्म-परिणइ-वसेण। पावंति दुक्ख-सोक्खाई कम्म-फलिणो सया जीवा।।४०६ ।। होज्जा जलणे वि जलं विसहर-दाढाए होज अमयं पि। होजा ससस्स सिंगं न हु धम्मो जीव-हिंसाए।।४०७।। अकएहिं महा-तव-संजमेहिं णं विजए कहं सग्गो। किं कोहवे पइण्णे कया वि लुणिजए साली? ।।४०८।। जइ सुर-सोक्खं लब्भइ अकय-तवेहिं पि जीव-वहणेण। ता किं रजं मुत्तुं तवं पकुव्वंति सप्पुरिसा।।४०९।। निसुणेह ताय ! तइया मुणीहिं जो मज्झ साहिओ देवो। (५८अ) भव-जलहि-जाणतुल्लो धम्मो विहुसव्व-जीव-हिओ ॥४१०॥ जो पुत्त-कलत्तासा-निबद्ध-दिढ-बंधणेहिं न हु बद्धो। वच्छत्थलम्मि न हओ कया वि[हुअणंगबाणेहिं।।४११।। जो कइया वि न भयओ करेणं उव्वहइ पहरण-विसेसं। जो पह-खीणो कइया(५८ब) आरुहइ न वाहणं जाणं।।४१२।। सत्तास-रहारूढो 'पइदियहं जो न कमइ ग(य)णयलं। जस्स न उदयऽत्थमणं खंडण-गहणं न कइया वि।।४१३ ।। बुद्धो ब्व अक्ख-माला-विहूसिओ गहिय-जोगमुद्दो-करो। न ज्झायइ परम-पयं उव्वहइ न पोत्थ(५९अ)यं छत्तं ।।४१४।। इत्थ निवाणी कुवी अनुसिंचइ ऊसूरि(?)। तह निहसा निह खमि न सिजइ(?)।।४१५।। दूरि एओ संसार-पलिवणं वि ह दुहेहि(?) पलितु(?) ता सिंचिजइ धम्म-जलं तं उल्हवण-निसेत्तु (?मित्तं)।।४१६ ।। जो पुत्त-कलत्ताभरण-वाहणारुह(५९ब)ण-पहरण-विमुक्को।
परिचत्त-सयल-चिंतो सो देवाणं महादेवो।।४१७।। १. पयदियहं. २. धम्मं. ३. त.
-

Page #105

३८
जो 'भंजइ काम-गइंद-कुंभ-दिढ-दारणेक्क-सीहो व्व। कोह-महानल-विज्झवण-सार-गुरुपलय-मेहो व्व।।४१८।। लोह-भुयंगम-गरुडो व्व(६०अ)मोह-तरु-भंजणेक्क-हत्थि व्व। गुरु-माण-सेल-निच्चूरणेक्क दिढ-वजदंडो व्व।।४१९।। सर्वज्ञः सर्वगुरुः सर्वीशः सर्व-सौख्य-दातां च। सर्व-'नत-पाद-पद्मः सुसर्वदः सर्व-जीव-हितः ।।४२० ।। क्षुधा तृष्णा भयं द्वेषो रागो मोहश्च चिन्तनम्। जरा रुजश्च मृत्युश्च खेदः स्वेदो मदोरतिः।।४२१ ।। वञ्चनं जननं निद्रा क्रोधो अष्टादशं ध्रुवा। (६०ब) एते यस्य न विद्यन्ते परमात्मा स उच्यते।।४२२।। इय अट्ठारस-गुरु-दोस-वजिओ सयल-कम्म-मल-मुक्को। वण्ण-कला-सर-रहिओ निरंजणो को वि परमप्पा।।४२३ ।। सो देवाणं देवो केवल-नाणावलोइय-पयत्थो। कुवलय-फलं व्व सव्वं पि तिहुयणं जो करे नियइ।।४२४ ।। सासय-सुक्ख-निहाणं अप्पडिहय-नाण-दसण(६१अ)-चरित्तो। तियसिंद-नमिय-चलणो अरिहंतो ताय ! सो देवो।।४२५।। निसुणेह तहा गुरुणो उज्झिय-घर-वास-पुत्तय-कलत्ता। परिचत्त-विसय-संगा जीवाइ-पयत्थ-गइ-भावा।।४२६ ।। दुद्धर-पंच-महव्वय-गुरु-भारुव्वहण-धीर-धूर-धवला। सतरसविह-संजम-सील-भार-निव्वाहण-समत्था।।४२७ ।। दूसह-बावीस-परीसहाण परिसहण-वर-महासत्ता। वि(६१ब)ज्झविय-कोह-जलणा-निरुद्ध-मण-वाय-काय-पहा।।४२८॥ सज्झाय-झाण-वावड-परायणा-नियम-संजमुज्जुत्ता। खम-दम-संतोस-परा तिण-मणि-रय-कणय-समभावा।।४२९ । । परिचत्त-राग-दोसा परिसोसिय-चउ-कसाय-ववसाया।
आहार-“मेत्त-कय-दिण-परिग्गहा मुणिवरा भणिया।।४३० ।। १. भुंजई. २. गुरुयलय. ३. नतःपाद. ४. महोरतिः. ५. मत्त.

Page #106

एरिस-गुरुहिं कहिओ जन्नो धम्मत्थियाण भवियाण। इह-प(६२अ)र-लोय-हिओ जो सो जन्नो ताय! निसुणेह।।४३१।। छव्विह-जीव-दयाए काऊण विहीए मंडवं सुहयं । सच्चं वयणं उज्झेवि जुसरं तस्स मज्झम्मि।।४३२।। खमा दया तवो सच्चं बंभचेरं च नवविहं। हाणं पंचविहं कुज्जा जल-पहाणं चयह मय-करं।।४३३ ।। उवसम-विवेय-संवर-पवित्त-कुंडाई तिन्नि काऊण। झाणं जलणं च तहा पज्जालह नाण-धिय-सित्तं ।।४३४ ।। कोहो माणो माया लोहो तह राग-दोस कामो वि। हुणिऊण इमे पसवे भक्खह खंती-पुरोडासं।।४३५।। बंभचेर-महव्वयं 'सुपवित्तं संति-पाणि[६२ब]यं गहिउं। अह पक्खालह पावं जह देहे पुण न संभवइ।।४३६।। सव्व-जीवाण अभओ एसा तह दक्खिणा वि दायव्वा । जो हवइ एत्थ धम्मो इमेण जन्नेण सो सुहओ।।४३७ ।। एसो विहीए जन्नो किजंतो बहु-फलो हवइ ताय!। परिभाविऊणं एवं निरत्थयं करह मा खेयं ।।४३८।। तह यदया-विहीणो धम्मो धम्म-विहीणा वि होइ जा लच्छी। लच्छिं विणा विलासा पजत्तं तेहिं मह ताय !।।४३९ ।। उक्तं चवीतरागो महादेवो ब्रह्मचर्यं महाव्रतम् । महादानं दया भूतैर्ब्रह्मचारी महागुरुः ।।४४०।। अ(६३अण्णं च रूय-जोयण-गुण-कलिओ जं तए वरो कहिओ। तं पुव्व-भवे वि मए अणुहूयं विसय-सोक्ख-फलं।।४४१ ।।
१. सुपवित्तंसु. २. वाणियं. ३. जीव्वाजं. ४. इम्मेण.

Page #107

४०
ता गंतव्वं हि मए भरुयच्छे ते मुणी वि दट्ठव्वा। कायव्वं जिण-भवणं पज्जत्तं विसय-'सोक्खेहिं।।४४२।। (६३ब)लद्धे सुमाणुसत्ते बुहेहिं तं किं पि एत्थ कायव्यं । जेण जर-मरण-वाही पुणो वि देहे न संभवइ।।४४३ ।। जायंति मरंति भमंति ठंति जायंति पुणरवि मरंति। जिण-सासणम्मि कित्ती(६४अ) विरला भुवणे पयासंति।।४४४ ।।
इय भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि-संवलिया विहारस्स सुदरिसणाचरिए धम्माधम्म-वियारो
नाम चउत्थो उद्देसो सम्मत्तो।।४।।
जयधम्मराय-धूय-सीलवई-संविहाणो नाम पंचमो उद्देसो
सत्थत्थ-नीइ-वित्थरिय-नय-समत्थं निएवि निय-धूयं । सा संघ सप्परिहास-पेसलं भणइ नरनाहो।।४४५।। 'सुंदरि! अदिट्ठ-दुक्खा वि जह तुम तह वि अवसरावडियं । जंपसु महग्धमेगं सु(६४ब)हासियं सुंदरं वयणं ।।४४६।। . 'तुम्ह पसाएणेसा उप्पन्ना कुवलयच्छि! मह धूया। तह भणसु महुर-वयणेहिं वच्चए जह न वेरग्ग।।४४७ ।। भणियं च जओ महिलायणस्स कज्जेण सव्व-महिलाओ। तन्नत्थि नूण जं दुक्करं पि सुयणु! प्पकुव्वंति।।४४८।। सुणिऊण राय-वयणं जहट्ठियं सुंदरीए उल्लवियं। ‘एरिस-कजे अम्हारिसेहिं न हु किं पि भणियध्वं ।।४४९ ।। तहवि जंपेमि जं (६५अ) किं पि एत्थ पावइ नेय उवहासं। आयण्णह तं नरवर ! मुहुत्त-मित्तं ममाहिंतो।।४५० ।।
१. सोखेहिं. २. तं तह. ३. कुलवय.

Page #108

४१
इह विसय - 'सोक्ख - लुद्धाण जाई दुक्खाइ हुंति नरनाह । विसमा ताइं अंते सुविसम - विस- कंदलि - समाई । । ४५१ । ।
अत्थेत्थ भरह - वासे सासय- जिण भवण- तुंग-पाया (६५ब ) रा । बहु - रयण - धण- समिद्धा अवज्झ-नयरी जय-पसिद्धा । । ४५२ । ।
ससि कर तुसार सिच्चंत थोर थण वट्ट-नट्ठ - मग्गाहिं ।
-
-
दुक्खेण जत्थ गम्मइ वासहरं लडह - विलयाहिं । । ४५३ । ।
-
-
मज्झ पसंतर-भज्जमाण - भीयाहिं जत्थ जुवइहिं । कहकहव चलि (६५/१अ ) ज्जइ सवण - पत्त- नेत्ताहिं वि सदुक्खं ॥ ४५४ ॥
तत्थ नरिंदो हरिवंस -कुल- मुणालालि - बोहण - रवि व्व । रिउ - वग्ग - भग्ग - दप्पो आदिय-सयल - जण - निवहो । । ४५५ । सत्थत्थ-पयासिय-नय-वरो वि जो नय- वरो न सत्तूण | सत्तु -पणासिय-विहवो विहव - सुहासीण - सव्वंगो । । ४५६ । । मुणिसुव्वय - सांवि गुणाणुराय रंजिय-मणो महा - सत्तो । मिच्छत्त - तिमिर - भाणु व्व नरवई नाम जयधम्मो । । ४५७ ।। उयहि व्व जो न खारो ताववरो जो सया न भाणु व्व । मेरु व्व जो न थट्टो कलंकिओ जो न चंदो व्व । । ४५८ । । ( ६५ / १ब) कित्ती सुरलोयावहि सत्तु - पयावहि 'सुपोरुसं जस्स । भत्ती जिणपणमावहि दालिद्द - खयावही चाओ । । ४५९ ।।
तस्स नरेसर ! रायाहिराइणो सयल - लोय - सुहयस्स । अंतेउर - प्पहाण दईया पउमावई नाम । । ४६० ।। सा अन्नदिणे पुत्तस्स करणे जाव चिन्तमावन्ना । पव्वाइयाए भणिया हविस्सए तुज्झ वर - पुत्तो ||४६१ । । एयं भणितुं तीए ण्हवणं काऊण ओसहं दिण्णं । गहितुं पूया - -दविणं खणेण अद्दंसणा जाया । । ४६२ । । तह विन तीए पउमावईए पत्तो नरिंद ! उप्पण्णो ।
कालेण सयं धूया (६६अ ) उप्पण्णा सोहणा जाया । ।४६३ ।।

१. सोखं. २. पयेस. ३. रव्वि. ४. साम्वि. ५. सुपोरसं.

Page #109

४२
कुल-देवयाए रयणीए संसियं 'कुवलयच्छि! तुह धूया। सव्वाण 'वंदणिज्जा हविस्सए साहुणी एसा।।४६४ ।। जम्म-दियहाउ लायण्ण-रूय-सोहग्ग-गुण(६६ब)समिद्धीए। नव-जोवण-सिरि-सोहं पत्ता कालेण सा बाला।।४६५ ।। दद्दूण नियय-धूयं राया चिंतइ इमीए धूयाए। अणुरूओ कोवि वरो पावेयव्वो कहं एत्थ? ।।४६६ ।। इय एवं वर-लंभो(६७)ववाय-चिंता-हुयास-संतत्तो। अवलोयइ राय-सुए जे जे विण्णाण-गुण-कलिए।।४६७।। चिंतइ विसण्ण-चित्तो जइ वि सउण्णाउ हुंति धूयाओ। तह वि गुरु-आवईणं पढम-पयं पंडियाणं पि।।४६८।। जइ कह वि बाल-भावे विअंगुला चरण-कर-विहीणा वा। काणच्छी कुजा पंगुला य जायाए किं ताए।।४६९।। (६७ब) अहवा संपुण्णंगा पावेयव्वो वरो वि कह सहसा । पत्ते वि वरे कत्तो निविग्धं होइ वीवाहो।।४७० ।। अहाच]निविग्धं जइ परिणिया दोसेहिं दूहवा होइ। अह सूहवा वि कहमवि सुहंकरा नेय सुय-रहिया।।४७१।। देसंतरं व वच्चइ भत्तारो अहव होइ वाहिल्लो। कालेण मरइ अह तो वयणिजाणं न पजंतो।।४७२।। (६८अ) भणियं च "बालत्तणम्मि ताओ भत्तारो जोयणम्मि रक्खेइ। विद्धत्तणम्मि पुत्तो सच्छंदाओ न नारीओ।।४७३ ।। पत्थावे संग-कुसंग-मंत-कुकहा-विणोय-रहियाणं। घर-कम्म-वावडाणं सइत्तणं होइ नारीणं।।४७४ ।। इय चिंता-गहिय-निवस्स(ओ)लग्गाए कुणाल-नयरीए।
आहवमलंगरुहो विजयकुमारो तहिं पत्तो।।४७५ ।। १. कुलवच्छि. २. वंदिणजा. ३. वियंगुला. ४. बालत्तणमि.

Page #110

४३
आवासियम्मि कडए सहिओ सो परनिएहिं ( ? परियणेहिं ) नरनाह ! | कय-सिंगारो जयधम्म - राइणो अवसरे पत्तो । । ४७६ । ।
दूराउ कय- पणामो पुच्छिज्जंतो य राइणा कुसलं । दिन्नास बट्टो नह - विज्जा - लद्ध - माहप्पो । । ४७७ ।।
एत्थंतरम्मि जयधम्म - राय - धूया नरिंद! सीलवई । सुवयंसियाहिं सहिया समागया ताय - पासम्मि । । ४७८ । । तं पिच्छिऊण कुमरं सीलवई चिंतवेइ कय - उण्णा । एसो जीए दईओ हविस्सए सा जए नारी । । ४७९ ।। भाव - रहियाए दिट्ठी पसरइ बालाए जह वि कुमरम्मि । पास-ट्ठिएहिं तहवि हु तह त्ति परिभावियं सहसा । । ४८० ।।
तह य
वयण पुरडिय - रूए पसरइ दिट्ठि सुमुणिवराणं पि । तत्थ मण - भाव - दोसो रक्खेयव्वो विरुद्धो जो । । ४८१ । । (६९अ ) अह रूएण वि पसरो पसरेण रई रईई संसंगो । संगेण गलइ सीलं पणट्ठ - सीलाण संसारो । ।४८२ ।। अवि य
रस- रूय-गंध-गेयं फरिस - सुहासत्ति - विसय- सोक्खेहिं । जह जीवा जंति खयं नरिंद ! तह ते निसामेह । । ४८३ । । तं जह
महुरत्तयाण भोयण विविह- रसासत्त- मूढ-मच्छु व्व ।
।।
(६९) रसदिय - सुह-लुद्धो मरणं पावेइ गल-गहिओ । । ४८४ । । विब्भम - विलास - सोहग्ग- रूय-लायण्ण- कंति - सावेक्खो । पररूयासत्त-मणो पावइ मरणं पयंगो व्व । । ४८५ ।। कल - महुर-गेय - वर- जुवइ - नेउराराव हरिय चलचित्तो । सवण- सुहासत्त-मणो पावइ हरिणो व्व खलु मरणं । । ४८६ । । (७०अ) मयणाहि - कुसुम- कुंकुम कालागरु- सुरहिगंध-लुद्ध-मणो । नास - सुहासत्त-मणो पावर 'भंगु व्व तह मरणं । । ४८७ । ।
।
१. भंगु सुधारीने छप्पर रेसुं हेयाय छे.

-

Page #111

४४
सयणासण-सम्मद्दण - जुवई - जण - संग - सुक्ख-कय-चित्तो । फरिसिंदिय - सुह- 'लुद्धो करि व्व पावेइ खलु मरणं । । ४८८ । । एक्क्क - विसय संगो वि राय ! अइ-राग-दोस - पज्जलिओ । जीवं पाडइ नरए किं पुण पंचेहिं उवहुत्ते ? । । ४८९ ।।
( ७० ब ) इय एवं पंच - पयार - विसय- सुह-कंखिरो सया जीवो । अलहंतो विरइ - सुहं पुणो पुणो भमइ संसारे । ।४९० ।।
तह य
रसणिंदिय - बंभ-वयं मोहणियं दुद्धरा वि मण-गुत्ती । चउरो इमाए सहसा सिज्झति जए सउण्णाणं । । ४९१ । । सणियं सणियं पासट्ठियाण मिउ जंपियं कलेऊण । (७१अ ) लज्जंती निय-पिउणो निययावासं गया बाला । । ४९२ ।। अमुतो निय- कुलदेवयाए वयणं च निय- सुया - भावं । जयधम्मो निय-धूयं विजयकुमारस्स लहु देइ । । ४९३ ।।
गणिऊण सुह- मुहुत्तं कुणंति पउणाई जाव भोज्जाई । विउलीकरंति रच्छा-मुहाई धवलंति भवणाई । । ४९४ ।।
ता अण्ण-दिणे उज्जाणपाल - पुरिसेण पुहइ ( ७१ ब ) वालस्स । विन्नत्तं सामिय ! सिसिर - नरवरो पवसिओ अज्ज' । । ४९५ ।।
कलयंठि- गहिर-सुस्सर- सरेण पसरत- पाडला - गंधो । पत्तो वसंत - राओ माणसिणि माण- विद्दवणो । । ४९६ । । दाहिण -पवणो वि वसंत - कीलणायास - खिन्न - जुवईणं । कर सुहं अणुकूलो अवगाहिय - कुसुम-मयरंदो । ।४९७ ।। कत्थइ वियसिय-साहार मंजरी सहइ "भंवर कुला - गहिया । कामुय-मण- विद्दवणा सुचाव - लट्ठि व्व मारस्स । ।४९८ । । कत्थइ वियसिय- किंसुय-वणाई नज्जंति वण्ण-साराई । महु-मयण - पियाणं नं कुसुंभ - रत्ताइं वत्थाई । । ४९९ ।। १. सुख. २. लद्धो. ३. भोजाइ ४. साम्विय. ५. भम्वर.

-
-

Page #112

कत्थइ महुरालावा महुरं वाहरइ परहुया सुवणे। गंधव्विणि व्व कंदप्प-राइणो गेयमुच्चरइ।।५०० ।। इय एवं देव ! वसंत मास-'सुह-मज्जणुच्छुओ लोओ। कय-सिंगारो चलिओ गायंतो चच्चरि-पयाई।।५०१।। (७२ब) सुणिऊण तस्स वयणं राया रइवल्लहम्मि उजाणे। कय-सिंगारो सह परियणेण पत्तो खणद्वेण ।।५०२।। कय-सिंगाराउ विलासिणीउ जा नियइ पमुइओ राया। ता सुरहि-गंध-वासिय-जलेण वच्छत्थले पहओ।।५०३ ।। अण्णा वि पोढ-जुवई हरिचंदण-बहुल-वासिय-जलेण। वंचेवि नीर-घायं हणइ निवं पडिपहारेण ।।५०४।। अण्णा वि समुक्खित्तेक्क-चलण-पडियं पि नेउरं हिट्ठा। सच्चवइ नेय सच्चवइ निय-पियं नीर-धाराहिं ।।५०५।। (७३ब) अण्णा वि वज-मणि-जडिय-कुंडलं निवडियं पि कन्नाओ। सच्चवइ नेय मजण-जलस्स गहणुच्छुया जुवई ।।५०६।। अण्णा वि जइ कुमारं गंधुद्धर-बहल-चंदण-रसेण। 'सीलवईए दइयं' भणेवि, वच्छत्थले हणइ।।५०७।। इय राया जावुक्खित्त-माणसो राय-मजणारंभे। विजाहरेण हरिया सीलवई कु(७३ब)मर-रूपेण।।५०८।। ता निजंती गयणे कुमार-संकाए खेयरं भणइ। परिहासो वि न जुत्तो अमुणिय-चल-चित्त-नारीणं ।।५०९।। ता मुंच लहुं मं जा न कोइ पेच्छइ इमाण मज्झम्मि। लज्जामि अहं निय-जणणि-जणय-सुवयंसियाणं पि।।५१०।। विजाहरो-ससंको जाणतो विक्कमं कुमारस्स। वेयड-पह(७४ब) मोत्तुं चलिओ रयणायर-प्पमुहं ।।५११।। जा पत्तो सो सभओ समुद्द-मज्झट्ठिए विमल-सेले।
ता करवाल-विहत्थो पत्तो पट्टीए लहु कुमरो ।।५१२।। १. सुहु. २. मज्जणच्छुओ. ३. गाइंतो. ४. पहं ये वार छ. ५. कुमार.

Page #113

दट्ठोट्ठ-भिउडि-भीसण-पहासुरो उद्धकेस-रत्तच्छो। जंपइ रे रे तियहर! जमेण किं अज संभरिओ? ||५१३।। ते दोवि सरिसरूए पेच्छंती सरिस भूसणाहरणे। सा चिंतइ सीलवई इमाण मज्झम्मि को कुमरो' ।।५१४।। मन्नेवि जया कुमरो एसो जो आगओ कुढे पच्छा। ता जइ मज्झ सइत्तं हव(७४ब)उ कुमारो हु जयवंतो।।५१५।। विजाहरो वि चक्कं दाहिण-हत्थेण भामिउं तस्स। जा खिवइ ता कुमारो वंचेवि नहं समुप्पइओ।।५१६ ।। तिक्ख-खग्गेण मउडो कुमरेण य पाडिओ य जा तस्स। मोत्तूण राय-धूयं नट्ठो विज्जाहरो ताव।।५१७।। पट्ठीए तस्स 'कुमरो वि धाविओ कोव-जलण-पजलिओ। रे ठाहि ठाहि तीयहर ! जंपंतो फरुस-वयणाई।।५१८ ।। सा बाला सीलवई चउपासं जा नियइ नरनाह!। ता नेय तं पएसं न नयरिया(७४/१अ) ने[य] उज्जाणं ।।५१९ ।। न य जणणी नेय वयंसियाओ ताओ वि नेय जयधम्मो। म य रजं परिवारो खणेण दूरीकयं सव्वं ।।५२०।। अह सो वि नेत्थ कुमरो आसाबंधु व्व जो कुढे आओ। अहिययरं तं दुक्खं जिणेसए किंऽत्थ जिप्पिसइ।।५२१ ।। तं सव्वमपिच्छंती जा पासं नियइ राय ! सीलवई। नंगूल-प्फालिय 'महितलं च ता नियइ पंचमुहं ।।५२२।। कत्थइ य घुरुहरंतं नियइ वराहं च अ(७४/१ब)हिमुहं इंतं। दसण-ग्गोलइय-करं करि-जूहं नियइ गजंतं ।।५२३।। सिंगग्गुक्खणिय-सिलं वुक्कंतं नियइ दुट्ठ-वण-महिसं। तरु-चलिय-चवल-वुकंत-का-समूहं पलोएइ।।५२४।। फण-फुक्कार-मुयंतं दुप्पेच्छं नियइ कत्थइ फणिंदें।
समुहितं-किलिकिलंतं वेयालं नियइ विकरालं ।।५२५।। १,२,४. कुमार. ३. कोय ५. वम्महितलं.

Page #114

४७
कत्थइ फेक्कारतं वसंत-लुद्धं पलोयइ पि(७५अ)सायं। कत्थइ 'विगडाणण-रउद्द व्व हु डाइणि-समूहं । ।५२६ ।। एवं तदंतवंगवक्ख गवय कय-सद्द-पूरिय-निगुंज। पडिसद्द-दीहरोरालि-भीसणं पव्वयं नियइ।।५२७ ।। पवणाहयं पि पत्तं णिएवि कंपति सव्व-गत्तंता। चिंतइ असरणयाहं सरणं कत्थित्थ वच्चामि? ।।५२८।। हा विहि! णिग्घिण ! निग्घिण ! मुक्का एगागिणी कहं एत्थ । किं कोइ मए कइया तुज्झ कओ दुट्ठ ! अवराहो ? ॥५२९॥ अवि यएगं पि जइ वि थोवं दुक्खं अन्नो न साहिउं तरइ। मज्झ पुणो सव्वाइं 'विहिवि(७५ब)हिय-गुरुयाइं दुक्खाई।।५३० ।। अहवा इमेण विहिणा जणस्स पासातु मज्झ दुक्खाई। वेसंभमुवगएणं समप्पियाई पयत्तेण ।।५३१।। इय एवं सा भय-वेविरी वि गुरुयावईसु पडिया वि । धीरेइ सा नरेसर ! अत्ताणं अत्तणो चेव ।।५३२।। तं जहाकिं अण्ण-भवे नियमो काऊण न पालिओ मए विहिणा । नासोऽत्थ जीवियासा न पुणो वि समप्पिओ तस्स ।।५३३।। वेसंभमुवगओ वा मित्तो किं वंचिओ मए कइया । अह किं कइया कुमई कस्स व मायाए 'उवइवसि(७६)या।।५३४।। अहवा किं जणणीए परिहासेणावि वल्लह-सुयाइं । विच्छोइयाइं सहसा आहरणं कस्स किं हरियं ।।५३५।। अह जं पुव्व-निबद्धं निवडइ मड्डावि तं खु जीवाणं । ता सहियव्वं किं विलविएण एमेव रण्णम्मि ।।५३६।। इय चिंतिऊण नरवर ! सीलवई वित्थ-चिंधं उन्भेवि ।
सण्णाए तरुयरग्गे आसाबंधो ब्व तं चिंधं ।।५३७।। १. विगराणण. २. गवइ. ३. निगुजं. ४. विहिय-विहि. ५. ओइवसिया. ६. चिंध.

Page #115

४८
मा को वि इमं कइया निएवि ( ७६ब) करुणाए पवहणाहिवई । जइ एह इह पएसे तेण समं जामि ता वसिमं । । ५३८ ।। अवलंबिज्जइ अह नूण साहसं आवइ गएहिं पि । अह विवम्मि अगव्वो कायव्वा धीरिमा वसणे । । ५३९ ।।
कम्मट्ठ-गंठि-निट्ठवण-पंच परमेट्ठि - घुट्ठ- नवकारा। भव - जलहि जाण - तुल्लं च सरइ सा 'सुव्वय - जिणिदं । । ५४० ।। एगम्म वर पसे सिलायले आलिहे (७७अ ) वि जिण - पडिमं । मुणिसुव्वयस्स तणयं सपरिकरं चंदण - रसेण । । ५४१ ।। सयवत्त- सुरहि- कुसुमेहिं भावओ विरइऊण वर पूयं । कय- पंचंग-पणामा थुणेइ गंभीर - वाणीए । । ५४२ ।। तं जहा
जय मुणिसुव्वय सुव्वय मुणि-वंद्र - दंसिय- सिव- मग्ग । सिव - मग्ग-रह- सुसारहि रहिय- जर मरण वर नाण । । ५४३ । ।
-
-
वर नाण- पयासि पुण्ण- पाव पा ( ७७ब) विंधणोह - संजलण ।
-
संजल - कोह - जलहर जलहर - निग्घोस - सम-सद्द । । ५४४ । ।
सम-सद्द - पबोहिय- सव्व जीव जीवाइ - दिसिय- नव-तत्त । तत्तमय- विमल - वर- तणु तणु - तिण-परिसेसियासेस । । ५४५ ।। इय थुणिओ चउ - गइ - गमण - णासणा खिविय सयल - भव - दुक्ख । भव- दुक्खेंधण पालय ! पयच्छ निव्वाण सुक्खाई । । ५४६ ।। ।। संकलिया संथवण - कुलयं । ।
-

थु ( ७८ अ ) णिऊण जिणवरिंदं पंच-नमोक्कार तप्परा राय ! | जा चिट्ठा सीलवई जिण पुरओ सा समाहियए । । ५४७ ।। ता तरुण- तरणि-कर-नियर सुसिय-तरु-पत्त- मम्मरा - रावं । सणियं सणियं सोउं निएइ जा देव! तप्पमुहं । । ५४८ । । ता एगो वर पुरिसो वर वत्थाहरण-भूसिय सुदेहो । 'तम्मि पएसे नरवर ! सुभिच्च परिवारिओ पत्तो । । ५४९ । । १. सुव्वइ २. त्तणयं. ३. सुखाई. ४. तमि.

Page #116

४९
सो वि जिदि पणमिऊण कय- पढम-वंदणो तीए । दिन्नासणो बइट्ठो नासन्नो नाइदूरम्मि । । ५५० ।।
भणियं तेण सविनयं ( ७८ब) मयच्छि ! का तं सि एत्थ निवसेसि । गागिणी कलिसि नलिणि व्व सरोवर - भट्ठा ।। ५५१ ।। अहवा किं तं पायालवासिणी किं सुर-वहु व्व किं सुयणु ! | किं मणुय भवा विज्जाहरेण हरिऊणिहाणीया ? । । ५५२ । । विसमेरिसम्मि सेले 'उयही - मज्झट्ठिए कहं पत्ता । अइ- गुरुयं किं कज्जं कत्थ निवासो सुया कस्स ? । । ५५३ ।। अन्नं च
ओछुट्ट - चिहुर-भर - कुसुम - दाम - पंजरिय- कुंकुम - सुवत्था । कीस कलिज्जसि सुंदरि ! मज्जण जल- भिण्ण-मुह - सोहा । । ५५४ ।।
तुट्ट-गुण- तरल-पगलंत-हार मुत्ताहलालि-कय-सोहा ।
-
कीस कलिज्जसि मुद्वे निय- जसपुंजुं व्व विकरंती । । ५५५ ।। तव्वयण - जणिय-गुरु-माण- गंठि (७९अ ) पूरिज्जमाण कंठाए । 'लज्जानमिय- सिराए कहकहव खलंत - वायाए । ।५५६ । । नयणंसु-वारि-सिंच्वंत-पीण- सुपओहरोरु जुयलाए । उहुह - दीह-नीसास- मेल्लिरीए समुल्लवियं । । ५५७ ।। जे भाउय ! विसय सुहाहिलासिणो विरइ - सुक्खमलहंता । पावंति महा - वसणा ते वि किं तुम्ह कहियव्वं । । ५५८ । । परिभाविऊण एयं तुमं पि मा वित्थरेण पु ( ७९ ब ) च्छिहसि । एसा महति कुकहा जाणिहसि जणस्स पासाओ । । ५५९ ।।
-
अण्णं च
गरुया वि सोयणीया आवइ - वडिया हवंति सव्वाणं । चंदो वि गहण - काले दीणो जोइज्जइ जणेण । १५६० ।। जंपर वणिय कुमारो सच्चं एयं तए समुल्लवियं । उवहासं जणइ जणे णिय - दुक्खं वज्जरिज्जंतं । । ५६१ । । १. सरोव्वर. २. उयट्ठा ३. कलज्जसि. ४. लज्जो. ५. सच्चाणं. ६.

जंपति.

Page #117

तहवि निसुणेह सुंदरि ! दुक्खं अइ-दुखि(८०अ)यं परं दटुं। सुहिए अइ-सुहियं च य हरिस-विसाओ न कायव्वो।।५६२।। जे आवईसु धीरा विहवम्मि अगब्विया अमच्छरिणो। पर-वसणे सुसहाया ते पुरिसा पुरिस-गणणाए।।५६३ ।। किं चुजं जं इह आवईओ चिट्ठिओ हुँति मणुयाणं। खंडण-गहणऽत्थवणं पावइ चंदो वि कम्म-वसा।।५६४।। संजोगस्स वियोगो जम्मो मरणस्स कारणं नूणं। विहवस्स वि निहणत्तं जराए जोयण-सिरि रूद्धा।।५६५ ।। ता मा कुण उव्वेयं सुयणु ! जियंतस्स मिलइ जीवंतो। सो धीरो जो आवइ-गओ वि अवलंबए सत्तं ।।५६६।। अण्णं च सुहियं वि णडेइ विही दुहियं दूहबइ तह विसेसेण। (८०ब) न चयइ बालं विद्धं परिणयवयसं णिवं भिच्वं ।।५६७।। न इ मंतवाइ-विजं नीरोयं नेय चेयइ वाहिल्लं । विणडेइ निग्घिणो एस हयविही किंऽत्थ सोएण? ।।५६८।। कित्तिय-मित्तं एयं सोयव्वं सुयणु! मणुयवासम्मि। संसारो जं नूणं दुक्ख-निहाणं कओ विहिणा।।५६९।। तणु-तिणविलग्ग-जल-लव-समाणयं जीवियं च लायण्णं । लच्छी वि चला चवलच्छि! निच्चला सुकिय-परिवाडी।।५७० ।। अहवारक्खस-पिसाय-डाइणि-विंतर-वेयाल-भूय-गहिया वि। गह-रिक्ख-पीडिया वि हु निव-तक्कर-विंद-धरिया वि।।५७१।। वण-जलण-डज्झमाणा विडलोय-गय-सीह-वग्घ-गसिया वि। सर-दह-तलाय-जलनिहि-मज्झे जइ(८१अ)निवडिया कह व॥५७२॥ अहवा जइ खर-पवणुद्धया वि जे भिण्ण-जाणवत्ता वि।
गुरु-रोग-गहिय-देहा दरिद्द-चिंताए जे गहिया।।५७३ ।। १. आवईउ.

Page #118

ते सव्वाइं किसोअरि! इमाइं नाणाविहाई दुक्खाई। लंघंति इह खणद्धे जिण-नवकार-प्पभावेण।।५७४ ।। अण्णहाकत्थेसो विमलगिरी कत्तो मह पवहणं च इह पत्तं । ता तुह पुण्ण-वसा खलु जिण-नवकार-प्पहावेण।।५७५।। तह य(८१ब) ता दहइ मयण-दाहो दुह-चिंता-डाइणी वि ता छलइ। . ता भमइ भव-समुद्दे जिण-नवकारं न जा सरइ।।५७६ ।। ता मा कुण उव्वेयं तुज्झ कणिट्ठो हवे अहं बंधू। मणुयत्तणं व पत्तो एस गिरी उयहि-मज्झम्मि।।५७७ ।। एसो संसार-समो य जलनिही मज्झ जाणवत्तेण। जिण-वयण-समेण तुमं तरह मए लहु सहाएण।।५७८।। इय एवमाइ सोआवहार वयणं सुणेवि वणियस्स। भणियं तीए (८२अ) भाउय! हियं तए जंपियं जुत्तं ।।५७९ ।। अवि यजो विहलियं विलंबइ आवइ-वडियं च जो समुद्धरइ। सरणागयं च रक्खइ तस्स जसो निम्मलो भुवणे।।५८० ।। इय अप्प-हियं सा चिंतिऊण निव ! जाणवत्तमारूढा। संसारो व्व समुदं तरेवि 'सा आगया इत्थ।।५८१।। वणिय-कुमारेण तया सहोयरी मण्णिऊण निय-पिऊणो। साहेवि ती(८२ब)ए चरियं धूय व्व समप्पिया देव !।।५८२।। जा जयधम्म-नराहिव-धूया नामेण देव ! सीलवई। सा हं संपइ नामेण सुंदरी एत्थ निवसामि।।५८३।। नामस्स य परिवडिया तुह भवणे सुह पियाई कुव्वंती।
चाड्य-सएहिं साणु व्व भुजिमो निव ! परायत्ता।।५८४।। १. एवमाय. २. सोहविहार. ३. भाऊय. ४. आसागया.

Page #119

पच्चंत-वास-गुरु-दुक्ख-दुखिया सयल-सुक्ख-परिचत्ता। निय-सयण-वग्ग-चुक्का चि(८३अ) हामि नरिंद ! दोक्खेण॥५८५। ताव कुलीणा 'गुरुया विउसा सोहग्ग-रूय-गुण-कलिया। सुह-सील-धम्म-निरया जा णिय-ठाणं न मुच्चंति।।५८६।। अण्णं चहिमगिरि-वर-प्पसूया' जय-पयडा किल जणम्मि सुपवित्ता। सुहिया वि सया महिला वहइ जलं अमर-सरिय व्व।।५८७।। ता राय! नियय-दुक्खं संसिजइ कह जण[८३बस्स एमेव। पत्थावमुवगयं तुज्झ साहियं गउरवाहितो।।५८८।। सहि ! चंदलेहि ! तइया तए वि जं पढम-दंसणे पुढें। तुह साहियं किसोयरि ! तं एवं अवसरावडियं ।।५८९ ।। इय एरिस-दूसह-दुक्ख-दुक्खियाए मए मयंकमुहि !। जीविजइ जं तुझं पणय-परिओस-वस-विसयं ।।५९० ।। कुल-देवयाए वयणं न पालियं जं(८४अ)मए तया अहवा। तं एवं दूसह-वज-वडण-दुक्खं मए पतं ।।५९१ ।। ता जे विरइ-विरत्ता रइ-मय-मत्ता विलास-गय-चित्ता। विसयासत्ता सत्ता पत्ता ते पउर-दुक्खाई।।५९२।। दिढे वि विसय-सुह-कारणम्मि मह देव एरिसं दुक्खं । जइ सेविजंति पुणो ता दुक्खं देंति नरयम्मि।।५९३।। विसय-पसाएण मए एरिस-दुक्खाइं (८४ब) देव ! पत्ताई। "सयं संबुद्ध-इमीए कह विसय-सुहं उवइसामि ?।।५९४ ।। एसा वि तुज्झ धूया सुदरिसणा मुणिय-पुव-भव-दुक्खा । मह वयणेण नराहिव! परिणयणं कह व इच्छेइ ?।।५९५ ।। सत्थत्थ-कला-विण्णाण-जाणिरी मुणिय-जिण-मय-विसेसा।
संसारुव्विग्ग-मणा परम्मुही विसय-सोक्खाणं ।।५९६।। १. गरूया. २. प्पसूता ३. नयरम्मि. ४. सुबुद्ध.

Page #120

ता देव! इमीए सयं प(८५अ)त्तो सिव-सोक्ख-कारणं धम्मो। कप्पतरुणो वि अहिओ रयणं को पाविउं चयइ? ।।५९७ ।। अह कहमवि मह वयणं तुह धूया जइ न कुणइ नरनाह !। कयउण्णाणं पुरओ हवामि तणु-तिण-समा ज्झत्ति।।५९८ ।। अवि यजंपतो वि-हियत्थं न गणिज्जइ जं तण व्व लोएण। निदोसस्स वि दोसं ठवेंति जं अलिय-वाएण।।५९९ ।। जं जम्मो नीय-कुले 'जोयणवंतस्स जं च दारिदं। . चारित्त-रूय-रहियं जं च कलतं च पडिकूलं ।।६०० ।। जं वाहिल्लं देहं जं च विओगो समं संबंधूहिं। जं च पवासो वसणं सया वि सेवाए निव्वहणं ।।६०१।। जं (८६अ)मोक्खत्तं दूयत्तणं च जं भोयणं परायत्तं । तं एयं सव्वं पाव-पुंज-तरुणो फलं रोई।।६०२।। एएण कारणेणं भणामि नो, तुह सुयं पयत्तेण। अब्भत्थणाए भंगो आजम्मं दहइ गरुयाणं ।।६०३।।
इय-भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि-संवलिया-विहारस्स सुदंसणा-चरिए जयधम्मराय-धूय-सीलवई-संविहाणो नाम पंचमो उद्देसो सम्मत्तो।।
१. जोयण. २. सम्व ३. सीलवइ.

Page #121

५४
नरवइ-सिरि-सिलामेहस्स जिणधम्म-बोहिलाह-वण्णणो नाम छठो
उद्देसो
नय-हेउ-जुत्ति-पुव्वं कहाणयं सीलवईए सुणिऊण। भणियं 'सिंघलवइणा(८६ब) 'धवलच्छि! सुसंगयं लवियं ।।६०४।। महि-निवडिया वि करिणो तीरंति ण लंघिउं तुरंगेहिं। इयराण समा आवइ-गया वि न हु हुंति जे गरुया।।६०५।। ता मा कुणसु विसायं धूया सि तुमं नरिंद-तिलयस्स। जस्साऽऽणं नरवइणो सिरेण तिलउ व्व धारिंति।।६०६ ।। सो अम्हाण वि मित्तो तुमं पि मह कुवलयच्छि! गउरविया। एसा मह रायसिरी साहीणा तुज्झ सव्वा वि।।६०७।। अवि यआवइ-गया वि गय-संपया वि देसंतरं च पत्ता वि। ठाण-च्चुया वि गरुया(८७अ) ठाणं पाविंति गरुययरं ।।६०८।। उसहदत्तेण भणियं एसा जयधम्म राइणो धूया। जियसत्तु-भाइणेई दिव्व-वसा एत्थ निवसेइ।।६०९।। मज्झ वि सुभाइणेई एसा पुण्णेहि इह मए पत्ता। कुढि लग्गम्मि कुमारो सव्वत्थ गवेसिया तइया।।६१०।। सिंघल वइणा भणियं एसा णु सुदरिसणाए माउसिया। अहमेत्थ परो एगो तुम्हे सव्वे वि निय-सुयणा।।६११।। इय एवमाइ सोयावहार-वयणेहिं सुं(८७ब)दरिं-"साहिय। भणियं निवेण भ[ग]वइ! जिण धम्मो केरिसो भणिओ।।६१२।। अवि यजानेयव्वं सव्वं, कायव्वं जइ हवेइ सोहणयं।
पठमं नाऊण जणो पच्छा कजं समायरइ।।६१३ ।। १. सिंघल वयणा. २. इयराणं. ३. रायसिरा. ४. आवइगय ५. रायणो ६. वयणा. ७.
सहितुं.
-

Page #122

५५ इत्थंतरम्मि चारण-समणो नंदीसरम्मि वच्चंतो। धम्मत्थियं नरिंदं गयणत्थो नियइ--भव्वो।।६१४ ।। सो परमावहिनाणी भावं नाऊण तस्स नरवइणो। चिंतइ जिणिंद-धम्मोवएस-दाणं पि मह तित्थं ।।६१५।। (८८अ)जिण-भवण-बिंब-पूया दाण-दया-भावतित्थ-'जत्ताणं। धम्मोवएस-दाणं अहियं भणियं जिणिदेहिं ।।६१६।। . एगं पि जो पबोहइ पावासत्तं जिणिंद-धम्मम्मि। सव्व-जीवाण दीण्णं अभय-महादाणमिह तेण।।६१७।। धम्मोवएस-दाणं जिणेहिं भणियं इमं महा-दाणं। सम्मत्त-दायगाणं पडिउवयारो जए नत्थि।।६१८।। सम्मत्त-महादाणं जीवे जो देइ धम्म-बुद्धीए। तन्नत्थि जए जं तेणं न य विढत्तं सुहं 'पुण्णं।।६१९ ।। तियसिंद-नमिय-चलणा वि जिणवरा जं(८८ब) ति जोयण-सहस्सं । जीवस्स बोहणत्थं एगस्स वि पाव-दुहियस्स।।६२०।। पडिबोहिओ य जीवो धम्मं आयरइ वज्जए पावं।
जम्मे जम्मे सुहिओ हबेइ सासय-सुहं लहइ ।।६२१ ।। इह भव्वो एस सपरियणो वि राया विणट्ठ-मिच्छत्तो। ता पडिबोहेयव्वो सुदरिसणा तह विसेसेण ।।६२२।। इय चिंतिऊण सुइरं चारण-समणो जणेण थुव्वंतो। धम्मस्स साहणत्थं अवयरिओ राय-परिसाए।।६२३ ।। सव्वेहिं थुणिज्जतो सुद्ध-पएसे सुहेण उवविठ्ठो। मुणिय-नी(८९अ)सेस-जय-जीव-भाव-परमावहि-पहाणो।।६२४ ।। सो उसहदत्त-सुंदरि-सुदरिसणा-पमुह-राय-परिसाए। नमिऊण पुणो विनएण पुच्छिओ राय-धूयाए।।६२५।। 'भयवं सुधम्म-बंधव! निव्वाण-सुहाण कारण! मुणिंद! ।
धन्नाहं जं दिळं पाव-हरं तुम्ह पय-कमलं।।६२६।। १. जं ताण. २. पण्णं. ३. जमे जमे.

Page #123

५६
।
ता साहेह सुमुणिवर ! भरुय ( ८९ब) च्छे पुव्व-संवलिया - जम्मे । तं अइ-दारुण-दुक्खं पत्तं कम्मेण केण मए । । ६२७।।
केण य निय- डिंभाणं 'विओइया पसविया वि सहसति । बाणेण हया कम्मेण केण अकयावराहा वि ।। ६२८ ।। करुणं कंदंतीए आवइ - वडियाए दीण वयणाए । पत्तं सुसाहु जुयलं अत्ति - हरं केण कम्मेण । । ६२९ । ।
---
(९० अ ) ' मा भाहि' जंपमाणेहिं तेहिं सपरोवयार - निरएहिं । नवकारो नियम- जुओ अत्ति - हरो एहिं मह दिण्णो । । ६३० ।। केण य कम्मेण तओ मुणि-वयणं भावणाए भावेंति । पंच- नमोकार - परा उप्पन्ना एत्थ निव - भवणे । । ६३१ । । गुण-सहियं मणुयत्तं लद्धूण मुणिंद ! कैंण कम्मेण । दुल्लह- जिणंद - धम्मो पुणो मए पाविओ सहसा' । । ६३२ ।। सुणिऊण तीए वयणं भणइ मुणी मुणिय-कम्म- परिणामो । (९० ब ) ' लब्भंति दुक्ख सुक्खाई सुयणु ! जह तहनिसामेह । । ६३३ ।। राग-दोस - निहित्तो जीवो चउविह कसाय - पज्जलिओ । दढ - मोह-रज्जु - बद्धो आरंभ परिग्गहासत्तो ।। ६३४ ।। परपरिभव- निंदा - परविवाय- परधण- कलत्त-गय- चित्तो । जीव-वह-बंध - निरओ निबद्ध कम्मो भवं भमइ । । ६३५ । ।
-
-
तं जहा
- काएसु ।।६३६ ।।
पुढवीकासु सत्सु जोणि- लक्खेसु जल- निकायाणं । पवण - कासु सत्तसु सत्तसु तह तेय-व् वणसइ(९१अ)-अणंतकाएसु तह य चउवीस - जोणि- लक्खेसु । बेइंदिय - इंदिय - चउरिंदिय दुदु य लक्खेसु । । ६३७ ।।
सुर नरय- तिरियवासो चउरो चउरो कमेण लक्खेसु ।
-

-
ईसा विसाय - वह बंध - मारि दुखाइं वि सहेइ । । ६३८ । ।
-
१. विउव्विआ. २. जिणंद. ३. पुढवि.

Page #124

दो सत्त मणुयलक्खेसु तहय निय-कम्म-नियलिओ जीवो। परिभमइ सरण-रहिओ जम्मण-मरणेहिं अक्कतो।।६३९ ।। इय एवमाइ दूसह चउरासी-जो[९१बाणि-लक्ख-दुक्खाई। विसहंतो भमइ जिओ धणियं संसार-कूवम्मि।६४०।। जो जत्थ जहा जीवो वच्चइ कम्मेण जेण कमलच्छि!। निय-कम्म-रज्जु-बद्धो आयण्णह तं विसेसेण।।६४१ ।। तं जहासढचित्तो दुट्ठमई विवरीयं कुणइ तह य गुरुवयणं । न सुणइ परलोय-हियं माइल्लो वच्चए नरए।।६४२।। वाया-मण-कारण य परिग्गरं कुणइ हणइ बहु-जीवे। वसणासत्तो लोही नीसीलो वच्चए तिरिए।।६४३ ।। दुट्ठक(९२अ)साओ कूरो माया-कवडेहिं जो परं मुसइ। पुरिसो वि होइ महिला दोहग्ग-कलंकिया दुहिया।।६४४ ।। धम्मपरा रिउ-भावा गुरु-भत्ता सील गुण-समाउत्ता। महिला वि होइ पुरिसो, सोहग्ग-सुरूय-गुण-कलिओ।।६४५।। हरि-करह-वसह-पसवाण कुणइ निलंछणं अहम्मो जो। मरिउं सो पइ-जम्मं नपुंसको होइ(९२ब) दुह-भाई।।६४६।। अक्खुद्दो दाण-रओ न कुणइ कोवं न भासए अलियं। तव-विहरिओ निबंधइ मणुयत्तं सव्व-जीवहिओ।।६४७।। दुक्कर-तव-नियम-सुसंजमेहिं दुद्धर-महावएहिं पि। उवसम-गुणेहि जुत्तो जीवो पावेइ देवत्तं ।।६४८।। खविय-कसाय-चउक्को परिसोसिय-पुण्ण-पाव-पन्भारो। उप्पन्न-विमल-नाणो(९३अ) सिद्धि-सुहं सासयं लहइ।।६४९ ।। इय संखेवेण 'मए तुह कहियं सुयणु! कम्म-फलमेयं ।
जह तत्थ तए पत्तं दुक्खमहं तं निसामेह।।६५० ।। १. धम्मा. २. कोयं.. ३. णिबंधइ. ४. वव. ५. मह. ६. कहिओ.

Page #125

५८
वेड - सेल - सिहरे दाहिण - सेढिए तइय - जम्मम्मि । विज्जाहरस्स धूया आसि तुमं नाम तह विजया । । ६५१ । ।
उत्तर - सेढीए तर सुरम्म - नयरीए सहि सगासम्मि । - सप्पो पहे दिट्ठो । । ६५२ ।।
वच्चंतीए तइया कुक्कुड( ९३ ब ) जं सो तए वराओ भएण वावाइओ निरवराहो । तं सो भरुयच्छ पुरे पडिवहगो तुह समुप्पन्नो । । ६५३ ।।
तत्थेव तए दिट्ठे दक्खावण - मज्झ - संठिय तुंगं । रिसह - जिणेसर - भवणं रम्मं चउवार-कय- सोहं । । ६५४ । । तत्थ सयं सुरनाहो सहिओ सुर-सुंदरीहिं पेच्छणयं । दिट्ठो तर कुणतो 'उप्पण्णं कोउयं तुज्झ । । ६५५ ।। तत्थ ठिया जा पिच्छसि पिच्छणयं जिणहरम्मि कयनट्टं । (९४अ) अमरच्छराए ता तह उक्खित्त-विचित्त-करणाए । ।६५६ । ।
चलणाउ तीए तुट्टेवि नेउरं निवडियं तुहुच्छंगे। गहिऊण तं तुमं झत्ति उट्टिया तस्स ठाणाओ । । ६५७ ।।
तस्स फलेणं किसोयरि! नेउर - रयणावहार - दोसेण । तुह संवलियाए जाओ विच्छोओ सह सिलिंबेहिं । । ६५८ । ।
- पूया तए दिट्ठा ।। ६५९ ।।
तत्थ वेय-सेले "सुवेग - विज्जाहरेण जिण भवणे । संति-जिदिस्स कया विचित्त - पिच्छंती जिण पूयं सहसा जं पुलइयाणुभावेण । तेण जिण - धम्म - बोही पत्तो तइया तए सुहओ । । ६६० ।।
(९४ब) तह य
सुर- मणुय सिद्धि सुक्खं जीवा पावंति जं च लीलाए । ते भवण - बिंब-या - सुधम्म- सद्दहण करणेण । । ६६१ । । तत्थेव जिणाययणे पह- खिन्न - सुसाहुणीए भावेण । वेयावच्चं विणएणं जं कयं तीय सुयणु ! तए । । ६६२ ।।
-
१. रमं. २. उपण्णं. ३. ज्झत्ति. ४. सलिव. ५. सुवेग्ग.

Page #126

तं सव्व-कलागम-आउ-संजुयं रोग-रहियं मणुयत्तं । तेण तए संपत्तं उत्तम-कुल-जाइ-संजुत्तं ।।६६३।। अवि यभावेण मुणीण कए वेयावच्चे हवेइ जं पुन्न। भरहाहिवं पि 'बल-पोरिसेणं तं तुलइ लीलाए।।६६४।। भणियं जि[९५आणिंदचंदेहिं तह य भवियाणं नवविहं पुण्णं। अन्नं वत्थं पतं आलय-सयणासणं विउलं।।६६५।। वेयावच्चं संघस्स वंदणं जिण-कहाए आणंदो। एयाणं तुझं पुण्णं जिण-पूयाए सद्दहणं ।।६६६ ।। भणियं चअगुणिजंतं नाणं नासइ दाणं च धणविहूणस्स। न हु वेयावच्च-कयं सुहोदयं नासए कम्मं ।।६६७।। परिभाविऊण एवं अप्प-हियं तह पुणो करेजासु। (९५ब)जेण जर-मरण-रहिया सासय-सुक्खाई पावेसि ।।६६८।। इत्थंतरम्मि राया सपच्चयं निय-सुयाए तइय-भवं। सोउं मुणिणा कहियं जाय-महा-कोउओ भणइ ।।६६९।। 'धम्मोवएस-बंधव! भयवं! जाणंति नाणिणो सव्वं। सच्चं जिणिंद-धम्मे ण तवस्स दुस्सज्झयं किं पि।।६७० ।। ता भव-समुद्द-पडियं ममं पि उद्धरह तह पयत्तेण। भव-जलहि-जाण-तुल्लो संसह जिणदेसिओ धम्मो' ।।६७१ ।। (९६अ)भणइ मुणिंदो 'नरवर! जइ एवं ता सुणेह अप्पहियं । सुविवेय-गुण-पहाणा जिणधम्म-परा नरा होति।।६७२।। अवि यजस्स न सुयं विवेओ भव-सय-दुलहं पि सो लहेऊणं।
सुहय-जिण-धम्म-रयणं हारइ जम्मं च रोरो व्व।।६७३ ।। १. वलणारुसेण. २. जिणंद. ३. जाइ. ४. व.

Page #127

(९६ब)जो न य तिव्व-कसाओ संवेगो जस्स मोक्ख-सोक्खाणं। निव्वेओ भववासाउ जस्स करुणा वि जीवेसु।।६७४ ।। जीवाजीव-पयत्थे गुरु-वयणे जस्स अस्थि सद्दहणं। तस्स य जिणिंद-धम्मो उवइट्ठो कुणइ भव-नासं।।६७५ ।। सो(९७अ)[धम्मो पंच-पवित्त-परम-रयणेहिं भासिओ सुहओ। पालिजंतो विहिणा सासय-सुक्खाइं जो देइ।।६७६ ।। तं जहाजीवेसु दया, सच्चं सुहासियं जं हवेइ जीवहियं। परदव्व-परिच्चाओ, परिहारो पर-कलत्तस्स।।६७७।। परिगह-परिमाणं तह एयाइं अणुव्वयाइं निव! पंच। धम्मस्स साहणत्थं जिणिंद-चंदेहि कहियाई।।६७८ ।। दिसि-परिमाणं च तहा भोग-पमाणं च संचियं वियं। चउविह-अणत्थदंडो वजेयव्वो पयत्तेण।।६७९ ।। गुणव्व(९७ब)याई। सामाइयं च जाणह-देस-पमाणं च पोसहं चउहा। अतिहिभागो मुणीणं इमाइं सिक्खावय-वराई।।६८०।। इय दुल्लह-पंचाणुव्वयाइं सुगुणव्वयाइं निव! तिन्नि। सिक्खा-वयाई चत्तारि एस जिण-देसिओ धम्मो।।६८१।। महु-मंस-मज-लूणिय-पंचुंबरि-रयणि-भोयणं चयह। जीवाजीव-पयत्थे सुणेह तह कुणह सद्दहणं ।।६८२।। निसुणेह राय! जीवा दुविहा संसारिणो तहा मुत्ता। संसारिणा य दुविहा तसा य तह थावरा भणिया।।६८३ ।। (९८अ)बेइंदिय-तेइंदिय-चउरो पंचेंदिया तसा चउहा। भू-जलानल-पवण-वणसइ पंचविह थिर-जीवा।।६८४ ।। मुत्ता पनरस-भेया तित्थे सिद्धा अतित्थसिद्धा य।
तित्थगर-ठाण सिद्धा अतित्थगर-ठाणसिद्धा य।।६८५ ।। १. मोख-सोखाणं. २. पंचुबरि. ३. जलाणाल.

Page #128

सयमेव-बुद्ध-सिद्धा(९८ब) अण्णे पत्तेय बुद्ध-सिद्धा य। तह बुद्धबोहि-सुसिद्धा सलिंग-सिद्धा य।।६८६ ।। तह अण्ण-लिंग-सिद्धा गिहि-लिंगेणावि सासयं सिद्धा। इत्थी-लिंगे सिद्धा नरलिंगेणावि जे सिद्धा।।६८७।। तह य नपुंसग-सिद्धा(९९अ)सिद्धा जे के वि एग-समयम्मि। अणेग-समएसु जे सिद्धा ते भणियव्वा सिद्धा।।६८८।। ए ए सिद्धा जाणह पंचविहा हुँति तह अजीवा य। धम्मत्थिकायरूवा अधम्मकायत्थिया अण्णे।।६८९।। आगासत्थि-सकाया पोगल-काया य पंचमो कालो। ए ए सुणह अजीवा कहिया भव-गहण-महणेहिं ।।६९० ।। (९९ब)देहं सुहं सुपुण्णं पावं दुह वेयणाए निद्दिडं। पंचिंदियाणं इच्छा नायव्वो आसवो एस।।६९१ ।। तह संवरो वि जाणह इंदिय-इच्छा-निरोह-करणं च। तह णिज्जरा वि दुविहा सब्भिंतर-बाहिरा भणिया।।६९२।। संसार-कारणाणं कम्माणं समुच्चओ मुणह बंधो। सयल-सुहासुह-कम्माण जो खओ जाण सो मोखो।।६९३ ।। (१००अ)नव-तत्ताई नरेसर ! इमाइं सव्वण्णु-भासिय-वराइं। जाणेयव्वाइं सुसावएण जि[ण]धम्म-कुसलेण।।६९४ ।। लोय-विरुद्धाइं तहा रक्खियब्वाइं निव ! पयत्तेण। निंदा न य कायव्वा रीढा जणपूय-पुरिसाणं।।६९५।। लोय-विरुद्धण समं संगो कइयावि नेय कायव्यो। नेय कुवासे भोगो देसायारो न चइयव्वो।।६९६।। सइ सामत्थे मुणिणो वसणे मोणं न (१००ब)चेव कायव्वं । इह-परलोय-विरुद्धं राय-विरुद्धं च चइयव्वं ।।६९७।। इय एवमाइ नरवर ! लोय-विरुद्धाइं चयह दूरेण।
एसो संखेवत्थो तुज्झ मए साहिओ धम्मो।।६९८।। १. धम्मत्थ. २. परिसाण.

Page #129

६२
अण्णं पि राय ! निसुणह पर - दिवस सावएण कायव्वं । जम्मि कए भत्ती पयणुतरो होइ संसारो । । ६९९ ।।
तं जहा
-
जत्थ पुरे जिणभवणं समय - विऊ साहु- सावया जत्थ । तत्थ सया वसियव्वं पवर- जलं इंधणं जत्थ । ।७०० ।। ( १०१अ ) पडिबुद्धेण पहाए नवकारो सावएण सरियव्वो । संभरियव्वाइं तओ पंचेवाणुव्वय - वराई । । ७०१ ।। पक्खालिय-कर- चलणो कडिल्लवत्थं चएवि 'सूइभूओ । घर - पडिमाउ जिणाणं पमज्जए वयण-कय- कोसो ।। ७०२ ।। कुसुमेहिं पूइऊणं धूवं उग्गाहिऊण भावेणं । विहिणा वंदेवि तओ पच्चक्खाणं पुणो सरइ । । ७०३ ।।
पुणरवि (१०१ब) कय - सिंगारो 'धूवऽक्खय सुरहि- कुसुम कय हत्थो । वच्चइ जिणिंद-भवणे परिहरियासेस - घर - कम्मो । ।७०४ ।।
सत्थालंकार - सचित्त-वाहणाईणि सव्व- चिंधाई | मोत्तूण सीह-वारे पविसइ कय - उत्तरासंगो । । ७०५ ।। जय जय जयं भणतो नमेवि ति पयाहिणं करेऊण । पुणरवि कय-मुहकोसो करेइ पूयं जिणिंदस्स । ।७०६ ।। उग्गाहिऊण धूवं (१०२अ ) पंचहिं सक्कत्थएहिं वंदित्ता । वंदेवि मुणिवरिंदे पच्चक्खाणं पुणो सरइ । । ७०७ ।। अपुव्वं जिण - वयणं सुणेइ भत्तिं करेइ जिण भवणे । पनरस-कम्मादाणे वज्जेवि करेइ घर - कम्मं । । ७०८ ।। भोयण - काले पुणरवि जिण-पडिमा पूइऊण कुसुमेहिं । उग्गाहिऊण धूयं नेवज्जं ढोयए सव्वं । । ७०९ । तह साहु - सावयाणं दुत्थिय - 'दुहि ( १०२ ब ) याण बाल-विद्वाणं । सत्ती देवि दाणं विहिणा भुंजइ सपरिवारो । ।७१० ।।
१. सुयइ. २. ३. ४. धूयं. ५. दुहिहियाण.

Page #130

१२
भुंजइ पुणो वियाले अट्ठम-भाए दिणस्स नियमेण। निय-परिवारस्स तहा एस विही दंसए निच्चं।।७११ ।। जिण-पडिमाण निसाए धूवं उग्गाहिऊण भावेण। पडिवज्जिय-समभावो सज्झायं कुणइ भव-भीओ।।७१२।। दुपय-चउप्पय-धण-धण्ण-वत्थु-दिसि-भोग-गहिय-परिमाणं। दिण-वरिस-जम्म-नियमं निउणं 'पइदियहमणुसरइ।।७१३ ।। गुरु-साहु-सावयाणं गुणवंताणं(१०३अ)गिलाण-विद्वाणं । भावंतो समयत्थं वेयावच्चं कुणइ हिट्ठो।।७१४ ।। पंचविह-विसय-सुक्खं उवभुंजइ परिमिएसु दिवसेसु। तिव्वाहिलास-विरओ परिवजइ पंचसु तिहीसु।।७१५ ।। चिंतइ सयणिय-ठिओ सुह-ज्झाणं एत्थ भव-समुद्दम्मि। कहव भमंतेण मए लद्धो जिण-देसिओ धम्मो।।७१६ ।। ता संसार-समुदं तरेवि जिण धम्म-जाणवत्तेण। अक्खय-निव्वाण-पुरे सासय-सोक्खं लहिस्सामि।।७१७।। (१०३ब) इय पउर-गुणड्ड-वियड-विरइयाणंत सावय-विहीए। संखेवरूइण मए उद्धरियं, मंदमइणावि।।७१८।। एयं पि जस्स गरुयं गरुयं कम्माण संचयं तस्स। लहुयं पि धम्म-कजं अइगरुयं गरुय-कम्माणं ।।७१९ ।। अहवा भव-दुक्खेंधण-पावय-जिणिंदचंद-चलणेसु। जो कुणइ परम-भत्ती पयणुतरो तस्स संसारो।।७२० ।। सावयधम्मस्स निच्चकिरिया। एसो सावय-ध(१०४अ)म्मो भव-सय-दुलहो लहेवि नरनाह !। आजम्मं पालिजह जिं पावय सासय-सुहाई।।७२१ ।। अवि यएसो वि य जिणधम्मो थिर-भत्ती जं सया वि सउणाणं।
चाओ दोसाण तहा समभावो सव्व-जीवेसु'।।७२२।। १. पयदिय. २. परमिएसु.

Page #131

इय नरवर-पमुहा(१०४ब)णं धम्म साहेवि चारण-मुणिंदो। नंदीसरस्स समुहं उप्पइओ सामलं गयणं ।।७२३ ।। इय भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि-संवलिया-विहारस्स
सुंदसणाचरिए नरवर-सिरि-सिलामेहस्स जिणधम्मबोहिलाहवण्णणो नाम[१०५अ] छठो उद्देसो समत्तो।।
सिंघलदीवाओ सुंदसणाए पवहणारोहण-वण्णणो नाम सत्तमो उद्देसो
इत्यंतरम्मि जिणधम्म-वर-महा-लाह-पमुइओ राया। आएसइ विजया नाम सायरं सुयशुं ! पडिहारी।।७२४ ।। बहुविह-पसाय तोसविए सयल-सामंत-मंति-भड-निवहे। अत्थाणं नरवइणा विसजियं वियसियासेण।।७२५ ।। कय-बहु-बहु-सम्माणा सुहडा निय-मंदिरेसु वच्चंता। रायपहे वीर सिलं खिवंति गयणे भुय-बलेणं।७२६ ।। (१०५ब)कोवि बुहो बुह-सय-जणिय-कय-चित्तो सुकव्व-गय चित्तो। वच्चंतो रायपहे समुहं पि न णियइ मत्त-गयं ।।७२७ ।। अण्णो छइंसणमुणिय-भाव-विण्णाय-सयल-परमत्थो। दाणं दितो वच्चइ रायपहे लद्ध-जयपत्तो ।।७२८ ।। 'वारविलासिणीओ रणंत-कंची-कलाव-सोहाओ। वच्चंति रायमग्गे नेउर-रव-पूरिय-दिसाओ।।७२९ ।। अवि यकीए वि पओहर-जुयल-पीडिओ तुट्टिऊण वर-हारो। वीणइ-भिच्चो व्व चल(१०६अ)णेसु निवडिउं लुलइ महिवी ॥७३०॥
१. वारा.

Page #132

६५
इय भड - विउस - विलासिणि- विसज्जियासेस - विविह- परिसाए । परिमिय- सहा - निविट्ठो धणनाहं भणइ नरनाहो । । ७३१ । ।
एसा मह पाण - पिया बाला निय-जीवियस्स अब्भहिया । अमुणिय- सुयण- विओगो अमुणिय परमंडलाचारा । । ७३२ ।। अमुणिय-परकुलधम्मा अइट्ठ- दुक्खा अणुज्झिय-कलावा । परिसेसियावमाणा कय- सम्माणा सया सुहया ।।७३३ ।। ता कह भरुयच्छे उसहदत्त ! 'असहाइणी य मह धूया । ( १०६ ब ) एगागिणी गमिस्सर एवं संसह पयत्तेणं । । ७३४ ।। ता तुज्झ मए सव्वायरेण एसा समप्पिया सुहया । कुसलेण 'जहा निवसइ तत्थ तुमं तह कुणिज्जासु' । । ७३५ ।। नाइत्तएण भणियं 'नरिंद ! अइसोहणं समुल्लवियं । मुणिणो सव्वत्थ विआयरेण सीसेण बुज्झति । । ७३६ । ।
एसा य पुणो दिढ - सील- रयण - कवयावग्गहिय - सरीरा । (१०७अ) नवकार - पभाव - पणट्ठ- दुट्ठ- सव्वोपसग्गा य । । ७३७ ।।
-
-
अण्णं एसा चारित रयण गुण-भूसिया य सीलवई । जियसत्तु-भाइणेई सहाइणी तुज्झ धूयाए । । ७३८ । । विहिय-पढमोवयारो "कहाणयं सीलवईए सुणिऊण । तुज्झोवरि सप्पणओ हविस्सए राय ! जियसत्तू ।। ७३९ ।। ता मा करेह खेयं "जो तुह सव्वंगयाए निय-सुयणो । धम्म विकयन्नू साहम्मिय - वच्छलो सो उ । । ७४० ।। (१०७ ब ) ' सीलवई विय सम्माणिऊण राएण पभणिया सुयणु ! | तुज्झ वि कज्जं एवं अम्हेहिं न किं पि भणियव्वं । । ७४१ । ।
इय जाणिऊण एयं जइ वि 'सदुक्खं ठिया तुमं एत्थ । तह वि समीहिय - कज्जे 'सहाइणी होह बालाए' । ।७४२ ।।

१. असहायिणी. २. सुमप्पिया. ३. जट्ठा. ४. कहायणयं. ५. यो. ६. सीलवइ. ७.
दुखं. ८ . सहाहिणी.

Page #133

भणियं सीलवईए पुणो पुणो कह नरिंद! तज्जेसि। एसा कुसल-पउत्ती थोय-दिनेहिं पि निसुणेसि।।७४३ ।। ता वच्चउ एसा नरवरिंद सुहयं समीहियं कुणउ। (१०८अ) सम-सुक्ख-दोक्खियाए इमाए पढमं हविस्सामि' ।।७४४ ।। इय एवमाइ सव्वा निवित्ती-निय-मणम्मि काऊण। आएसिऊण तह पवहणाहिवं उठ्ठिओ राया।।७४५।। उसहदत्तेण सहिओ पढमं काऊण मजणं सुहयं । देवच्चणं च विहिणा करेइ तह मुणिवरुद्दिटुं।।७४६ ।। इच्छाए देवि दाणं सुहेण सुह-भोयणं च काऊण। निय-परिमिएहिं सहिओ मयच्छि ! जा ठाए एगंते।।७४७।। ता तुरिय-तुरिय मह समय-घडिय-पहरेहिं निजिय-पया(१०८ब)वो। आवइ-पडिओ ब्व रवी अवर-दिसा-सरणमावण्णो।।७४८ ।। मउलिजंति सपणयं सूरत्थवणम्मि पंकय-वणाई। अहवा निय-पहु-विरहे णासइ विहवो किमच्छरियं ।।७४९ ।। अण्णोण्ण-विओ'उप्पन्न-विरह-जलणेणं बुज्झमाणाई। करुणं कंदंति सरोवरेसु तह चक्कवायाई।।७५० ।। चक्कवइ करुण-सर-गलिय-माण-महिला व दइय-चलणेसु। निवडइ दूसह-विरहग्गि-भीरू कावि विणएण।।७५१।। कत्थइ सउणिय-कुलाई सुपण्ण-छाया-दुमे निलुक्कंति। (१०९अ) अहवा सयावि ठाणं हवंति सउणाण जे तुंगा।।७५२।। नासिय-रवि-कर-विहवो पसरइ घण-कसिण-तिमिर-संघाओ। मिच्छत्त-पडो वा भव्व-जीव-जिण-धम्म-रहियाणं ।।७५३ ।। इत्थंतरम्मि सिय-किरण-नियर- पसरेण तिमिरमवणंतो। आणंदिय-सयल-जिओ सुणिहि व्व समुग्गओ चंदो।।७५४।। पुव्वापर-दिसि-पसरंत-चंद-जुण्हा पयासए गयणं।
उभय-"कुलुजोयकरी निम्मल-सीला सुनारि व्व।।७५५ ।। १. उपन्न. २. वि दहय. ३. सउयणिं. ४. यसरेणं. ५. कुलज्जोयकरी.
-

Page #134

६७ वियसंति ससि-करा(१०९ब)सासियाई कुमुयाई लद्ध-विहवाई। पहु-दसणेण अहवा पावइ सव्वो वि चिर-रिद्धी।।७५६।। इय एरिस-रयणि-समागमम्मि देवीए चंदलेहाए। गुरु-मोह-मोहियाए सुदरिसणा सायरं भणिया।।७५७।। कुल देवयाए दिन्ना मज्झ तुमं पुत्ति ! गुरुय-पुण्णेहिं। ता मा कुण उव्वेयं मणोरहे सुयणु ! पुरेह।।७५८ ।। अज वि न तुमं सुवयंसियाहिं सह विउल-भवण-रच्छासु। दिट्ठा मए किसोयरि ! 'कंदुय-(११०अ)-कीलाए कीलंति।।७५९ ॥ अज वि कय-सिंगारा न मए दिट्ठा वसंतमासम्मि। पिय-सहयरीहिं सहिया मजण-जल-भिण्ण-मुह-सोहा।।७६० ।। अज वि न मए परिणयण-लच्छि-वच्छंकिया ससिंगारा। दिट्ठा दाणं दिती [न] 'थुव्वंति बंदिविंदेहि।।७६१।। ता मा वच्चसु वच्छे ! एयं सव्वं पि तुज्झ साहीणं। अण्णं पि जं दुसझं तं सव्वं सुयणु ! साहेमि।।७६२।। भणियं(११०ब) सुंदसणाए ‘मणुयत्तं जइ वि सव्व-गुण-कलियं। जिण धम्म-वजियाणं निरत्थयं रणं-कमल व्व।।७६३।। अवि यअसुइ-विलित्त-सरीरो पय-पाणाउलिय-वयण-दुग्गत्तो। मच्छीहिं भणिभणितो कह धम्म कुणइ बालत्ते ।।७६४।। विसयासत्तो रत्तो कामासत्तो सुभोय-गय चित्तो। पर-धण-दारासत्तो विस(१११अ)य-महाजलणं संतत्तो।।७६५ ।।
णव जोवण-मयमत्तो संसार-दुक्खमगणंतो। अलहंतो विरइ-सुहं कह धम्मं जोवणे कुणइ? ।।७६६।। विद्वत्तणे वि बालुव्व वयण-लालावगुंडिय-सरीरो।
जंपइ लल्लविलल्लं गय-दंतो कंपियावयवो।।७६७ ।। १. कंदूय. २. थुवंती. ३. ण्णव. ४. जोइण.

Page #135

६८ सद्दिजंतो वि पुणो पुणो य कह कह व देइ पडिवयणं । बहुविहव(१११ब)गविओ ईसरो ब्व विद्वत्तणे पुरिसो।।७६८ ।। जर-जजरिय-सरीरो पुत्तायत्ताए सयल-रिद्धीए। अगणितो निय-परियणेण कह कुणउ सो धम्मं ।।७६९ ।। इय ए ए दोसा हुति सुयणु ! मणुयत्तणस्स पच्चक्खा। ता जोयणे वि धम्मो किज्जइ इच्छा-निरोहेण।।७७० ।। जम्मे जम्मे जीवो अविसण्णो लहइ दुक्ख-सोक्खाई। सा(११२-अ)सय-सुहं न पावइ जम्मण-मरणेहिं अक्तो ।।७७१ ।। अन्नं पि तुमं निसुणह कुटुंबवासस्स कारणं अम्मे। पंचदियहाइ कारण-वसेण गुरु-मोह-दोसेण।।७७२।। अवि यदेवाण कोवि चविउं समागओ कोवि नरयवासाओ। तिरिय-जोणीय-अण्णो अण्णो तह मणुयवासाओ।।७७३ ।। माया मरेवि धूया, धूया माया, पिया वि तह पुत्तो। पुत्तो मरेवि जणओ उप्पजइ कम्म-दोसेण।।७७४।। (११२ब) बंधू वि पई, स-पई वि बंधवो, निय-सुओ वि भत्तारो। भत्तारो निय-पुत्तो मरिऊण हवेइ मोहेण।।७७५ ।। आहार-भूसणाहरण-लोह नडियाइ पंच-दिवसाई। गुरु-मोह-मोहियाइं निवसंति कुटुंबवासम्मि।।७७६ ।। वच्चंति पुणो मरिऊण अहव-विहव-क्खए वि अणणत्थ। निय-कम्म-नियलियाई पुणो वि जो जत्थ सो तत्थ।।७७७।। अवियअइ-गरुय-किलेसोवजिओ वि अत्थो सया विरोहकरो। पयमेगं (११३अ) पि असारो न वच्चए सह मरतेण।।७७८।। सुयणा वि मरण-काले सकज-णिरया परम्मुहा ठंति।
अत्थत्थिया सुया वि हु कलहाहि मुहा खणे ठंति।।७७९ ।। १. नरइ. २. सुहा.

Page #136

६९
सहा वि स भज्जा होहित्ति अमंगलं भणेऊण । न छिवइ मय-पइदेहं गवेसए अत्थ-ठाणाई । । ७८० ।।
ता मा करेह खेयं घर - वासो पाव- रज्जु - गल- वासो । एसो कुटुंब - पासो (११३ ब ) ववहरय - रिणस्स सारिच्छो । । ७८१ ।।
इय संसार - सरूवे असार देहेण सारमप्पहियं ।
जं किज्जइ तं लाहो भाडय - कय सकड - तुल्लेण । । ७८२ । ।
-
अवि य
ते धण्णा तुंग - पोहरालसायत्त - तरल - नयणाहिं । मोहिज्जंति न मणवल्लहाहिं रइ - कुसल - दइयाहिं । । ७८३ । । ते धण्णा पंचिंदिय - तुरंगमा तिविह डंड वग्गाए । संतोस-महा-णं(११४अ) दणवणम्मि खंचेवि चारंति । । ७८४ । ।
-
-
ते धण्णा काम - गइंद-दुसह - दप्पं स - बंभ - गुत्तीहिं । दलिऊण खमा - सहिया कुव्वंति तवं महा सत्ता । । ७८५ ।। ते धन्ना दूसह - चउकसाय - जलणं सु-खंति - णीरेणं । विज्झविऊणासेसं कुणति कम्म - खयमसेसं । । ७८६ ।।
धणा राग - दोस - मोह - दिढ - पास - बंधणं निबिडं । संसार- कारणं तोडिऊण वच्वंति परमपयं । ।७८७ ।। ताणूण मए वि सुजणणि जम्म जर मरण - वाहि-भीयाए । सासय-सुहं अनंतं अणुसरियव्वं पयत्तेण । । ७८८ । ।
-
जइ मह उवरि सणेहो जिणिंद-भवणारं ता करावेज्ज ।
दाणं च देज्ज विविहं जीवेसु दयालुया होज्ज । । ७८९ । । ( ११४ ब) मुत्तं जिणंद - धम्मं ण य सुयणो को विकस संसारे । "अथवा सासय - जलणो ससणेहो होइ लोयम्मि ॥७९० ॥
इय जा जणणिं बाला पडिबोहइ धम्मसार - वयणेहिं । ता वीणा - संख- पहाय - सूर - सद्दो समुच्छलिओ । ।७९१ । ।
१. रज्ज. २. आसर. ३. ण्णीरेणं. ४. उयरि. ५. अथव

Page #137

७०
जय जय सद्दो मागह-जणेण भट्टेहि कव्व-निग्घोसो। विहिओ वर-वारविलासिणीहिं तह मंगलाचारो।।७९२ ।। इत्थंतरम्मि तक्कालोइयं पढियं पहाय-मंगलं मुहल-मागहेण तं जहाणिसि-दिवस-घडिय-पहर-च्छलेण मणुयाण आउमयं गलइ। इय जाणिऊण तुरिया जिणिंद-धम्मुज्जया होह।।७९३।। पिय-संग-सुहं दिवसा(११५अ)गमम्मि पावंति चक्कवायाइं। मिल्लंति तरुयरग्गचलणेहिं विहंगम-'कुलाई।।७९४।। नक्खत्त-कुमुय-लच्छी मउलिज्जइ मउलियम्मि ससिबिंबे। अह सकलुसाणं संगेण परिहवो होइ किं चुजं ।।७९५।। रविकर-नियरोसारिय तिमिरं संचरइ गिरिवर-गुहासु। सरणं पत्तं खुदं पि अहव रक्खंति जे गरुया।।७९६।। दिणयर-कर-नियरासासियाई वियसंति कमल-संडाई। अवियप्पं होइ फलं अहवा पडिवण्ण-निव्वहणे।।७९७ ।। (११५ब)जाए पहाय-समए आइटुं सुयणु ! कडयवालस्स। दिण्णा पयाण-ढक्का पुटुं वेलाउलाहि मुह।।७९८।। सण्णिजंति य सुहडा तुरया पुरिसेहिं पक्खरिजंति। सज्जिजंति रहा तह गया गुडिजंति गजंता।।७९९ ।। इय सण्णद्धे कडए राया देवच्चणं करेऊण। उसहदत्तेणं सहिओ आरूढो संदणे सुहए।।८०० ।। तह चंदलेहदेवी उच्छंग-ठियाए नियय-धूयाए। सीलवईए-सहिया(११६अ) आरूढा सुहय-जंपाणे।।८०१ ।। रायकुमारा सत्त वि मंतियणो तह विलासिणी-निवहो। सव्वो वि नयर लोओ सुंदसणाए समं चलिओ।।८०२।। इय वेलाउल-समुहो राया परिवार-संजुओ सुयणु !।
संचलिओ नं रयणा[य]रु व्व परिचत्त-मजाओ।।८०३।। १. धम्मजुय. २. कुलाई. ३. नखत्त. ४. क.
-

Page #138

अवि यकत्थइ मत्त-गइंदो करहारूढं च पाडए थे। अण्णो वि रह-वराओ उल्लूरइ चिंध छत्ताई।।८०४।। मत्त-गय-सद्द-तट्ठो करहो तासेइ कत्थइ बइल्लं। करहारट्ठिय-पणट्ठ-कंठालं पाडइ बइल्लो।।८०५ ।। नट्ठ-बइल्लेण खरस्स पाडियं लगडयं व दणं। वाहरइ रंधणी हा हया स मारेसि कुक्कुडओ।।८०६।। सा चोवण्णस्स खरस्स लगडयं मच्छरेण पाडिवि। जंपइ न मए संपइ सहाइणी मह तुमं जाया।।८०७।। (११७अ) जर-जजरिय-सरीरा सीय-केसा पडिय-दसण-लुय-णासा। उच्छुट्ट-टार-कय-पेट्ट-पट्टया कुट्टणी रडइ।।८०८।। इय एरिस गुरु-कलयल-रवेण रयणगिरि-सेल-नियडम्मि। निय-परिवार-समेओ पत्तो वेलाउले राया।।८०९।। सव्वो सव्वत्थ सुवित्थरेण सुपएस कय सुहावासो। गुड्डर-गुलिणीया मंडवेहिं आवासिओ लोओ।।८१०।। एत्थंतरम्मि णिज्जामएण 'पत्थाव(११७ब)मुवगयं सहसा। विण्णत्तं पहु ! पउणी कयाइं वर-पवहण-सव्वाइं।।८११।। सुणिऊण तस्स वयणं नरनाहो उसहदत्त-धणवइणो। मुत्तूण सव्व-दाणं परं परिपाहुडं देइ।।८१२।। वर-रयण-कणय-कप्पूर-वत्थ-हरिचंदणाइ-दाणेहिं। तं पूइऊणं सिढि समप्पिया तस्स निय-धूया।।८१३।। मंकणय-नेत्तपट्ट-णियवत्थ-दोछडियं-पडियं-पट्टाणं। एगं सुपवहण-सयं भरियं धूया-कए रण्णा।।८१४।। (११८अ) अण्णम्मि पवहण-सए कप्पूर-सुमयणनाहि-भंडाइं।
कुंकुम-कालागुरु-सुरहि चंदणं राइणा खित्तं ।।८१५।। १. पत्थाववमुगयं. २. सव्वाई. ३. हरिंदणाइ.

Page #139

७२
पवहण-सयाई तह दुन्नि रयण-बहु-कणय-सार-भंडस्स।। एगम्मि तहा पवहण-सयम्मि विण्णाणिया 'चेडिया।।८१६ ।। (११८ब) धिय-तेल्ल-सस्स-इंधण-जलस्स भाण-सिय-दास-चेडाणं। गायण-वायण-सुविलासिणी य पवहण-सयं-एग।।८१७।। एला-कंकोल-तमालपत्त-फोफल-नालिकेराणं। खजूर-दक्ख-जाईफलाणं भरियं विचित्ताणं ।।८१८।। (११९अ) नाराय-कुंत-मुग्गर-असि-तूणाजुयल-तिक्ख-सत्थाणी। सण्णाह-कवय-सन्नाह नियाणं बावीस वेड्डल्ला।।८१९।। सन्नद्ध-बद्ध-कवयाण भिच्च-सामंत-मंति-'सुहडाणं। आवत्ता तीस सुपंडियाणं पउणा कया रण्णा।।८२० ।। जंपाण-सुहासण-वट्टतूलि-चाउरि-मसूरियाणं च। अट्ठ खुरुक्का गुडुर-गुणिणिया(?)मंडवाणं च।।८२१ ।। बहु-कणय-रयण-नेत्तंसु विविह-वर-पाहु(११९ब) डाण साराणं। जियसत्तु-नियस्स कए निरूविया पंच खरकुल्ला ।।८२२ ।। कप्पूर-दक्ख-चंपय-हरिचंदण-जाइ-फोफिल-तरूणं। आरोपाणं तह पंच पवहणाई 'सुयाणुनाइ।।८२३ ।। इय सत्त-सयाई सुपवहणाणं धूया-कए नरिंदेण। पउणीकयाई धण-कणय-वत्थ-श्यणाण भरिऊण।।८२४ ।। इय एवमाइ सव्वं सुदंसणा जाणिऊणं तं पउणं। विहिय-करंजली-उडा संभासइ सवि(१२०-अ)णयं जणयं ।।८२५ । । ताय ! मए जं न कओ विणओ दुल्ललिय-गोट्ठि-रसियाए। तं मज्झ खमसु संपइ अणाण-परं तु बालत्तं ।।८२६ ।। अम्मे ! तुमं पि जं उयर-संठियाए मए किलेसविया।
तं मज्झ-खमसु जम्हा पडिउवयरिउं “ण सक्कामो।।८२७ ।। १. चडिया. २. ईधण. ३. मुहडाण. ४. काए. ५. सुय अणुनाई. ६. रयया रयणा ७.
जणयां ८. पण.

Page #140

अवि य
आजम्मं सुकियं पि हु एगस्स वि जणणि ग ( १२०-ब)ब्भ मूलस्स। न समं संपइ अम्हाणं तं पि ण हु मंदउण्णाणं । । ८२८ । । सुणिऊण तीए वयणं गलंत - नयणंसु - सित्त- वच्छयलो। जंपइ राया 'वच्छे ! पुणो तुमं कत्थ दीसिहसि । । ८२९ । । जणी विमाण - मोग्गर - गुरुय - पहाराहय व्व सहसति । वियलंत - सव्व - गत्ता धसत्ति धरणीयले पडिया । । ८३० ।।
७३
चंदण - रसेण सित्ता सुहु ( १२१अ ) माणिल - लद्ध - चेयणा देवी । भणिया सीलवईए 'अमंगलं कुणह मा सुयणु !' ।।८३१ ।। धूया - वियोग हुयवह- धूम - सिहाउलिय- वयण - नयणो । कह कहव चंदलेहाए जंपियं गग्गर गिराए । ।८३२ ।। जइवि मह सत्त पुत्ता तुज्झ वियोयग्गि- डज्झमाणाइं । अंगाई तुज्झ दंसण - जलेण कह वि विज्झविस्संहि । ।८३३ ।। भणियं सुंदसणार अम्मि तुमं मा पुणो पुणो रुयसु । कमला तुह पयमूले एसइ पडिकुसल कहणत्थं । । ८३४ । । सील (१२१ब) वईए दाऊण 'साइयं चंदलेहदेवीए । भणियं णासो व्व मए समप्पिया एस तुह धूया' । । ८३५ ।। तह सप्पणयं देवी वि पभणिया कहव सीलवइयाए । अज्ज समप्पड़ नेहो एयं उण दंसणं सुयणु ! । । ८३६ ।। वज्ज - घडियं व्व पियसहि ! मह हिययं जं न जाइ सयखंडं । तं अवि तुझ विओय - पउर- दुक्खं सहेयव्वं । । ८३७ । । तुम्हऽम्ह दीह - विरहग्गि-जालिओ कुवलयच्छि! नेह- दुमो । दुक्खिंधण-संजलिओ अति सरलो दज्जइ वराओ । । ८३८ । । एया (१२२अ ) रिसं असारं संसारे जाणिऊणं सव्वं पि । सारे जिणिंद धम्मे, समुज्जया होज्ज सुयणु ! तुमं । । ८३९ । ।
१. साईयं.

Page #141

७४ एयारिस-सुहय-सुहासिएहिं संभासिऊण सा देवी। खामेवि नयर-लोयं सीलवई पवहणे चडिया।।८४० ।। तह जणणि-जणय-बंधव-नयरजणं सहियणं च खामेवि। सीलवईए सहिया सुदंसणा पवहणे चडिया।।८४१ ।। अवियकय-विविह-तव-विसेसा परिसेसिय-निविड-कम्म-घ(१२२ब)णजाला। अमरच्छरू व्व णजइ देवविमाणं व्व आरूढा।।८४२ ।। उसहदत्तो वि सेट्ठी णरवइणो चंदलेहदेवीए। विणएण कय-पणामो चडिओ निय-पवहणे सुयणु! ।।८४३।। इय पुणरवि पुण दंसण-पणाम-जण-जणिय-मण-चमुक्कारा। रायसुया भरुयच्छे सिंघलदीवाओ संचलिया।।८४४।।
।। इय भरुयच्छ-नयर-निवेसिय सिरि संवलिया विहारस्स(१२३अ) सुंदससणा-चरिए सिंघलदीवाओ सुदंसणाए पवहणारोहणवण्णणो नाम सत्तमो उद्देसो सम्मत्तो।।
विजयकुमार-साहु-संविहाणो नाम अट्ठमो उद्देसो।
इत्थंतरम्मि पडु-पडह-भेरि-काहल-हुडुक्क-ढक्का-रव-बहिरिय गयणंतरालो अप्फालिओ जय-तूर-सद्दो। गायंति महुर-सरा गायणा, नच्चंति घण-पीण-पओहरालस-विणिज्जिय-रइ-रुय-सोहाओ सवणपत्तंत-तार-तरलनयणाओ वर-जुवई(१२३ब) ओ, दिन्नए महादाणं, पढंति मुहलगा मागहा, वण्णंति गुणविसेसयं फफावय(?)।।
सरस-ससि-किरण-वन्नुजला वेन्निज्जए राय-सुयाए कित्ती, 'संमाणिजंति पवहणाहिवा, तोसिजंति णिज्जामया, उक्खिप्पंति णंगरा, १. अमरच्छु. २. समाणिजंति.

Page #142

उभिजति सियवडा, णिउज्जति गाढयरं सिढ-वेल्लिओ, संचारिजंति हरिणिसढाओ, उन्भिजति धवल-चिंधायवत्ताई, साणुकूल पवण पसा(१२४अ) हणत्थं 'तुंगट्टालयसु णिवेसिजंति सुहुम-वाउव्वट्टया, पुलोइजए दिसाभाओ, साहिजए निसाए गयणे निच्चल धुवचक्कं कय संकेया पुणो पुणो सद्दिजंति निजामया, पवहण-छिड्डावलोयणत्थं वारं वारं जले णिबुड्डंति निजामया, पठम-संकेयक(र)णत्थं परोप्परं दरिसिजंति किन्हरयणीए जलण(१२४ब)सरियाओ। अप्फालिजए मच्छ-कच्छ मगर जलयराणं पडिकूलो भाणय सद्दो, पक्खरिजंति पवहणाई, व(?स)जिजंति कय-'संमाणा सुहडा, संभालिज्जति तिक्खाउहाई, आरूहंति महा-थंभग्ग-णिवेसिय-पंजरेसु सण्णद्धबद्धकवया "नियभडा, चालिजंत्ति संघाण(?) जंताई।
अवि यणिज्जामएहिं भणिया सव्वे सव्वा(१२५अ)यरेण सव्वत्थ । चाणक्का णिय निय-पवहणेसु वच्चंति कम्मारा।।८४५।। हरिणीओ को वि सारइ संभालइ को वि हरिणिगंठीओ। सच्चवइ कोवि मच्छं दिसिभायं नियइ अण्णो वि।।८४६ ।। अण्णो वि भणइ रे रे पुरओ मच्छो खलेह बोहित्थं । अण्णो वि तस्स 'वयणेण मच्छ-पडिकूल(१२६ब)मायरइ।।८४७ ।। इय दाहिण-पवणाऊरियाई जणणि व्व जणिय-सुक्खाई। णिज्जिणिय-पवणगइ-पवहणाई वच्चंति निविग्धं ।।८४८।। गुरु-लहरि-मच्छ-कच्छव-भुयंग-'जीवाइ संकुलं रोई। दह्ण समुदं भणइ निवसुया सीलवइ! अम्मे।।८४९ ।। संसारु व्व समुद्दो दुत्तारो दूसहो दुरालोओ। (१२६अ) दुक्खनिही दुरहिगमो तरिज्जए बुद्धि कासालेहिं।।८५० ।। अह पिसुणो ब्व सकलुसो दुप्पडियारो जडत्त-कय-संगो। रुद्धो अलद्ध-मज्झो अणोवयारी य विस-णिलओ'।।८५१।।
१. तुमदालय. २. धुय. ३. परोपरं. ४. अफालिजए. ५. समाणा. ६. कवयाइ. ७.
निभयडा. ८. वयणेन. ९. जीवाइं.

Page #143

७६
इय एरिसं समुदं निएइ जा सुयणु! रायधूया सा। ता इत्थ विमल-सेले बेडाडंडो खणे पत्तो।।८५२।। (१२६ब) खलिऊण एत्थ ते पवहणाई निजामएहिं आइट्ठा। इंधण-जलस्स तइया चडिया कम्मारया सुयणु !।।८५३।। भणियं रायसुयाए ‘अम्मे सीलवई! उवहि-मज्झम्मि। तुंगो वण-संच्छण्णो को एसो पव्वओ रम्मो।।८५४।। भणियं सीलवईए 'पुत्तय ! विज्जाहरेण हरिऊण। (१२७अ)मुक्काऽहं जत्थ पुरा एसो विमलगिरि सो पयडो।।८५५।। तं निसुणिऊण भणियं सुदंसणाए मयच्छि ! जइ एवं। ता दट्ठव्वो एसो तं च पएसं विसेसेणं ।।८५६।। इय सीलवइ-समेया कमलाए खंध-देसमणुलग्गा। आरूढं तं सेलं रमणीयं नियइ चउपास।।८५७।। तं च केरिसं? निज्झर झरंत-सलिल-प्पवाह-'झंकार- तोसिय-गंधव्वं । गंधव्व तिसरि-महुर-सर-हरिय-सुर-जुवइ-मण-भावं।।८५८।। मण-भावुल्लसिय-पणच्चमाण सु(१२७ब)र-'जुवइ-रम्म-सुपएसं। सुपएसासीण-महोरंगगणा-गेय-रमणीयं ।।८५९।। अवि यकत्थइ किन्नर-कररुह-छिप्पंत-सुवीण-तंति-महुर-सरं। महुर-सर-गलिय-मण-माण-गंठि-विजाहरि-निवहं।।८६० ।। अण्णं च जत्थ रवि-किरण-भीरुयं गिरिगुहासु लुकं पि। कवलिज्जइ दिव्वोसहि समूह तेएण तम-णिवहं।।८६१।। इय विजाहर-सुर-सिद्ध-जक्ख-गंधव्व-कय-सु-वासम्मि। जा तत्थ विमलसेले परिसक्कइ सुयणु! रायसुया।।८६१अ)॥ ता एगम्मि पएसे तव-तेयुल्लसिय-सारय(१२८अ)ससिव्व।
विमल-सिलापट्टे सुरगिरि व्व एगो मुणी दिहो।।८६२।। १. मज्जम्मि. २. केसरिसं. ३. झंकार. ४. तसिय. ५. ज्जुवइ. ६. पुल्लसिय. ७. वढे.

Page #144

ওও दळूण तं मुणिंदं तस्सोवरि-जाय-गरुय-बहुमाणा। चिंतइ कोवि सउण्णो चिट्ठइ इह 'झाण-गय-चित्तो।।८६३ ।। गुरुभत्तिपुलइअंगा तस्स पणामं करेमि(?वि)जा ठाइ। संवरिय-झाण-मुणिणा दिण्णो ता' धम्मलाहो से।।८६४।। भणियं मुणिणा तुह सुयणु! सागयं मुणिय-पुव्व-जम्माए। भरुयच्छे मुणि-वंदण-कए तुमं सुयणु! संचलिया।।८६५।। भणियं रायसुयाए एवं भयवं ! तए णु जं मुणियं । सयल-जग-जीव-भावं पि णाणिणो अह वियाणंति।।८६६ ।। ता साहेहसु भयवं(१२८ब)सुहयं तव-चरण-कारणं एयं। रयणायरस्स मज्झे समागओ कह तुम एत्थ? ।।८६७।।
अवि यइय एरिस नव-जोव्वण-सिरीए सव्वंग-रुद्ध-देहो वि। निम्मल-तव-य(?)र[थण] -फुरंत-लच्छि-वच्छंकिओ कीस ||८६८॥ लायण्णासंचिय-रूय-सोह-निजिणिय-कामएओ वि। कंदप्प-गइंदकुस-सरिसं किं वहसि चारित्तं?।।८६९।। तव-सिहि-पजालिय-पाव-पुंज-वर-नाण-लद्ध-माहप्पो। भणइ मुणिंदो भद्दे! जइ एवं ता निसामेह।।८७० ।। सव्वो वि विसय-विसहर-कराल-दड्डऽग्ग-डसिय-वच्छयलो। विसय-विस-घारियंगो निवसइ विसमावइ-पराए।।८७१ ।। (१२९अ)तह आवईसु दुक्खं हवंति तह वेयणाउ दुक्खेण। गुरु-वेयणा-विसिण्णो वेरगं वच्चए जीवो।।८७२।। वेरग्गाओ सुबोहो हवइ विवेओ सुबोह-मइ-जणिओ। सुविवेय-भाविय-मई जीवो जिण-धम्ममणुसरइ।।८७३ ।। सो पुण धम्मो दुविहो जइ-धम्मो दसविहो समाइट्ठो।
बारसविहो य भणिओ सावय-धम्मो जिणिं देहिं।।८७४।। १. ज्झाण. २. ताव. ३. जुव्वण. ४. पुंज.

Page #145

७८
घरवास-संठियाणं भोगासत्ताण कत्थ परलोगो। इय भाविऊण एयं गि(१२९ब)ण्हति तवं महासत्ता।।८७५ ।। इय संखेवेण मए तुह कहियं वित्थरेण णिसुणेह। विसयासत्ता सत्ता दुक्खं पार्वति जह सुयणु! ।।८७६।।
अत्थेऽत्थ भरहवासे कुणाल-रणयरी जयम्मि सुपसिद्धा। जीए जिण-चलण-कमलंकिया धरा सरइ सक्को वि।।८७७।। तत्थ नरिंदो दुव्वार-वइरि-वारण-निवारण-मइंदो। सुयण-जण-कुमुय-चंदो आहव-मल्लो जये पयडो।।८७८ ।। तस्स पिया कमलसिरी निम्मल-चारित्त-रयण-कय-सोहा। एक्को चिय(१३०अ)ताए सुओ विजयकुमारो समुप्पन्नो।।८७९ ।। बालत्तणे वि रुयत्तणाओ विजाहरेणं हरिऊण। पुत्तत्थिएण नीओ 'सुरम्म-नयरीए वेयड्ढे ।।८८० ।। णिय-दइयाए पुत्तो समप्पिओ सो कमेण वद्धंतो। कालेणं सुयणु ! पत्तो नव-जोअण-लच्छि-वर-सोहं।।८८१।। सुकला-कलाव-कलियं कीलंतं नियइ(१३०ब)जह कुमार। विजाहरीए तह तह मणम्मि मयणो वियंभेइ।।८८२।।
अवि य
तं एयारिसं वर-रूय-लक्खण-धरं कुमारं 'दळूणं अकुसलयाए सीलस्स, अनिम्मलयाए चारित्तस्स, अपउणयाए पइविणयस्स, अच्चासत्तीए कामस्स, दोग्गइ-प(१३१अ)ह-गमण-कुसलाए, सुगइ-पुरी-मह-पंथ-गमणपंगुलाए, उभय-कुल-कलंक भूयाए, जंपियं तीए कामासत्तीए विजाहरीए-'भो भो सुहय! सुणेह मे वयणं जओ अब्भत्थिय-सुरा परोवयार-णिहया परसमीहियत्थ(१३१ब) संपाडणुजुया, पर कजनिरया हवंति सप्पुरिसा।
तो वेयवसिहरोवरि एरिसं ठियाए भुयण-तिलय-भूयाए जयसंपयावास-भूयाए इमीए सुरम्म-नयरीए दुल्लह-रायसिरी-सुह-संपत्ति-कारणं अत्तणो सुह-हे उभूयं (१३२अ)अणेय जणमावज्जिय-बहु-पुण्ण-दुल्लहं सव्वंगेणावि अवितहं कायव्वं तए मह वयणं। गद्यखंड ४ १. प्रणयरी. २. सुरंभ ३. देणं. ४. जनमा.

Page #146

७९
इय जंपिऊण विज्जाहरीए मयण-सर- भिन्न - हिययाए ।
भणियं विलास - वच्छलय ! मज्झ वयणं निसामेह । । ८८३ ।।
मणुयत्तणस्स सारं देहं जं रोग वज्जियं होइ ।
उभोग - दाण - सारं वित्तं वित्ताहिवाणं च । । ८८४ । । नवजोवणस्स सारं पिय संगो ता करेह मह वयणं.
आहवमल्लस्स सुओ (१३२ )
ता एवं निय- नव जोयणं तुमं सह मए मयंकमुह ! । सहलीकरेह सिज्यंति जेण तुह सयल - विज्जाओ । १८८६ ।। तं वयणं सोऊणं विजयकुमारेण चिंतियं हद्धी | मुत्तूण जिणं सव्वं वसीकयं मयण - बाणेहिं । । ८८७ ।। पढमं तेणावि तहत्ति मन्नियं हुंति सयल - विज्जाओ । भणियं वाया वि तुमं आजम्मं मज्झ खलु जणणी । । ८८८ । । अण्णं च तुह पसाएण जं मए जाणि (१३३अ) याओ विज्जाओ । अज्ज - दीयहाओ तं मह विसेसओ गुरूयण - द्वाणं । । ८८९ । । नाऊण निच्छयं तस्स तीए रोसेण पभणियं वच्छ ! । कामासत्ता वि तुमं मा इच्छह मह तुमं पत्तो' । । ८९० ।। तव्चयण - जणिय-गुरु- कोउएण कुमरेण चिंतियं महिला । कामासत्ता कवडेण णत्थि तं जन्न खलु कुणइ । । ८९१ । । हरेइ धणं मारेइ नियपई अहिलासेइ ( १३३ब ) पुन्नं पि । भक्खेइ वा विरुद्धा मइलीय - चित्ता सया महिला । । ८९२ । । अवि य
-
इहाणिओ तं मह पिएणं । । ८८५ । ।
असुइत्त- कूड - कवडं वंचयणं निद्दयत्त-मय- लोहो । कामासत्ति - वबंधो एयाणं महिलिया - ठाणं । १८९३ ।। मरणं विएस-गमणं दारिद्दं बंधणं च दोहग्गं । चिर-संसार - निवासो हवेइ महिलाण संगेण ।।८९४ ।।

१. वच्छयल. २. इहाणिउं. ३. जाणियाउ. ४. निच्छियं.

Page #147

८०
ता जइ तायस्स इमं संसेमि न सद्हे (१३३/१अ)इ मह ताओ। लीला-वयणेण वि महिलियाण सव्वो वि पत्तियइ।।८९५ ।। चिट्ठामि जह विरोहो अहवा वच्चामि सच्चयं एयं। इय वसण-संकडे किं करेमि पडिओ गइंदो व्व।।८९६ ।। अहवा ताएण समं नूणं धम्मत्थ-मोक्ख-विग्घयरो दोस-निलओ विरोहो परिहरियव्वो पयत्तेण।।८९७।। अन्नं चकोहाविट्ठो मारइ लोहासत्तो य हरइ सव्वस्सं। माणिल्लो सो य नरो मायावी डसइ सप्पो व्व।।८९८।। एसा(१३३/१ब) कामासत्ता माया-बहु-कवड-चिंतिय-उवाया। चत्त-नय-लज-करुणा वजेयव्वा किमन्नेणं ।।८९९ ।। इय चिंतिऊण एवं विजा-विन्नाण-लद्ध-माहप्पो। गहिऊण खग्ग-रयणं उप्पइओ गयण-मग्गेण।।९००।। पेच्छंतो पुर-पट्टण-गामागर-नगर-देस-पउराई। संपत्तो सुयणु! कुणाल-नयरीयाए खणद्धेण।।९०१।। नाऊण नियय-जणणी जह एसा सोय-गल्ल-कयहत्था। अत्ताणं पयडतो अवयरिओ तीए पय-मूले।।९०२।। विहिणा[कय]पणामो निय-जणणि-जणय सुयणु ! गुरुयणे कुमरो। जा साहइ वुत्तंतं समागओ ता तहिं दूओ।।९०३।। आहवमल्लो दूएणं पभणिओ 'निव ! अ (१३४अ) वज्झ-नयरीए। जयधम्म निवेण तुमं उलग्गाए समाणत्तो।।९०४ ।। सुणिऊण दूय-वयणं विजयकुमारेण पभणियं रे रे। अम्हाण वि किं सामी अत्थिं परो भरहवासम्मि।।९०५।। भणिओ निवेण कुमरो 'वच्छ ! सया मज्झ सो पहू राया। साहम्मिओ सुमित्तो सुपसाओ तह विसेसेण।।९०६।। ता गंतव्वं हि मए जयधम्म-नराहिवस्स पय-मूले।
चिर-दं(१३४ब)सण-सुह-जणओ चिट्ठ तुमंजणणि-पासम्मि' ॥९०७॥ १. गलहूय.

Page #148

सुणिऊण राय-वयणं विजयकुमारेणं सविणयं भणियं। जइ एवं ता हं ताय ! तत्थ गमणं करिस्सामि।।९०८।। इय आणत्तो पिउणा हय-गय-रह-भडसमूह-परियरिओ। थोव-दिणेहि वि पत्तो अवज्झ-नयरीए सो कुमरो।।९०९।। आवासियम्मि कडए सहिओ भिच्चेहिं अवसरे पत्तो। रायस्स(१३५अ)कय पणामो कय संमाणो य उवविट्ठो।।९१०।। विण्णाण-कला-लायन्न-रूय-नय-रायविक्कम-गुणेहिं। वित्थरिओ विमल-जसो विजयकुमारस्स नयरीए।।९११ ।। एत्थंतरम्मि जयधम्मराय-धूया मयच्छि! सीलवई। सहियायणेण सहिया समागया ताय-पासम्मि।।९१२।। कुमरं पलोयमाणी निहुयं सहियाइ उवहसिजंति। लजंति निय-पिऊणो पुणो गया नियय-भवणम्मि।।९१३।। (१३५ब) दळूण तस्स रूयं सीलवई राइणा कुमारस्स। कमलच्छि! तेण दिण्णा पारद्धो तत्थ वीवाहो।।९१४ ।। एत्थंतरम्मि भद्दे! वसंत-सुह-मजणुच्छुओ राया। निय-परियणेणं सहिओ फ्तो उजाण-भूमीए।।९१५।। तत्थुजाणे रण्णो मजण-कीला-पमत्त-चित्तस्स। विजाहरेण हरिया सीलवई कुमर-रूवेण।।९१६।। अण्णाए तत्थ गयणे निएवि विज्जाहरेण णिजंती। भणियं सी(१३६अ)लवईए विजयकुमारेण सह गयणे।।९१७ ।। सुणिऊण तीए वयणं अपच्छिमाणं हि तह य सीलवई। दुइयं कुमार-रूयं निएवि हेलाए पोक्करियं ।।९१८।। गयणे सहीहिं दणं जंपियं मजणं चयंतीहिं। ओपे(क्ख)देव! गयणे निजइ केणावि सीलवई ।।९१९ ।। सुणिऊण ताण वयणं राया खगं करेण गहिऊण।
चइऊण मजणं सो रेइओ तओ धावए कुद्धो।।९२०।। १. उविविठ्ठो. २. रायणा. ३. इउ.

Page #149

सव्वेवि भडा चइऊण मजणं आउहाई गहिऊण। पहरंति मही(१३६ब)वीढ-ठि(ट्ठि)या वि विजाहर-प्पमुहं।।९२१ ।। किं करइ नरिंदो भूमि-गोयरो जइ मयच्छि ! सूरो वि। अह 'सुपुरिसा वि पावंति परिभवं नूण धूयाहिं।।९२२।। चिंतेइ मज्झ एसो मजण-कीला-पमत्त चित्तस्स। सत्थत्थ-नय-धरस्स वि संजाओ परिभवो एसो।।९२३।। अवि यंधाउव्वाय-रसायण-जंत-वसीयरण-खन्नवाएहिं। कीलावसणेहिं तहा गुरुया वि पडंति गुरु-वसणे।।९२४ ।। अहवा कुलदेवीए भणियं जं नेय पालियं तेण। एसो दुक्ख-कुरुडो उवा१३७आरि महण्णिवडिओ सहसा।।९२५ ।। इय चिंतिऊण रण्णा भणियं भो कुमर! सुणि विसालच्छ।। वच्च लहु मा विलंबह नह-गमणं तुज्झ साहीणं।।९२६।। राय-वयणेणं कुमरो असि-हत्थो नहयलं समुप्पइओ। विजाहरस्स पिट्ठीए धाइओ जा मयंकमुहि! ।।९२७ ।। ता एत्थ विमल-सेले निएवि वि(१३७ब) जाहरो कुमारण। दुब्भासिओ सरोसं रे रे सुमरेह निय-पहुणो।।९२८।। रे ठाहि ठाहि तियहर ! सरणं कत्थेत्थ वच्चसि दुरास! । मज्झ बलं न वियाणसि हरसि नरिंदस्स पिय-धूयं ।।९२९ ।। विज्जाहरो वि तव्वयण-जणिय-गुरु-मच्छरो-सचक्केण। पहरेइ जा कुमारस्स तिव्व-कोवानल-पलित्तो।।९३०।। ता वंचिऊण कुमरो (१३८अ)चक्क-पहारं सुतिक्ख-खग्गेण। पाडेइ सिराउ मउडं वर-विजालद्ध- माहप्पो।।९३१।। कुमरस्स बलं नाउं नरिंद-धूयं चएवि तत्थेव। विजाहरो पलाणो वेयड्ढ-महीहर-प्पमुहं ।।९३२।।
१. सुपिरसा. २. जंतु. ३. वेज्जा. ४. महप्पो.

Page #150

कुमरो वि तस्स पट्टीए धाइओ जा खणंतरं एगं। ता पिच्छइ वेयड्ढे सुरम्म-नयरीए-तं भवणं ।।९३३ ।। एसो सो मह ताओ एवं ठाणं इमा वि सा जणणी। चिंतइ हा दुट्ठ-कयं ताए जं पहरियं तिव्वं ।।९३४।। एएण बालत्तणाओ वच्छल्लयाए बहुमाणं। पुत्तो व्वपालिओला (१३८ब)लिओ व्वसुकलाओ सिक्खिविओ।९३५ । सा मह सव्वंगेण य एसो ताओ य अहव सुगुरुव्व। एयस्स पहरियं जं पवाइओ अयस-पडहो तं।।९३६।। इय एवं जा 'कुमरो चिट्ठइ गुरु-सोय-गल्ल-कय-हत्थो। ता विजाहर-राएणं पभणिओ पुत्त! चय सोयं ।।९३७ ।। एसो खत्तिय-धम्मो पहरिजइ सामिसाल-कजम्मि। अण्णं तए ण नायं जह एसो मज्झ सो ताओ।।९३८।। ता एसा सीलवई हरिया हरिगमण तुज्झ लोहेण। एत्थाणियाए एयाए एइ(१३९-अ)कुमरो वि जेणेत्थ।।९३९ ।। अण्णं च तुज्झ सीलं सन्नं मह परियणेण मह सिढं। जह एसा तुह जणणी कुविया तुज्झोवरि सकामा।।९४०।। ता वच्छ! इट्ठ-विरहो अणि?-संगो य आवइ दुरंता। अत्थब्भंसो मरणं पि होइ महिलाण संगेण।।९४१ ।। (१३९ब) अवियउवचरिया वि सणेहं सकज्ज-लग्गा सणेह-खयकारी। दीवसिह व्व सकलुसा मलिणकरी तह य खलु महिला।।९४२ ।। जल-संगया दुरंता दोपक्ख-खयंकरी दुरायारा। सरिय व्व विसम-पह-नीय-गामिणी महिलिया चहया (?चयह)॥९४३॥ (१४०अ)पय-पूरिया वि सविसा चरण-विहीणा वि गुढ-पय-चारा।
कुडिल-गइ दुट्ठसीला दुजीह सप्पि व्व चय महिला।।९४४।। १. कुमारो. २. दिटुं.

Page #151

८४
एएण कारणेणं चउसट्ठिसहस्स भब्व नारीणं । चइऊण भरहचक्की पत्तो निव्वाणपुर-रजं ।।९४५ ।। (१४०-ब) अज दियहाउ मज्झ वि इमीए भजाए रायलच्छीए। आजम्मं निवित्ती समप्पियं तुज्झ कुण रजं ।।९४६।। तं निसुणिऊण जंपइ 'कुमरो इय एरिसम्मि संसारे। मज्झ वि एयं जुत्तं एयं पि निदरिसणं ताय ! ।।९४७ ।। को इत्थ जाणमाणो (१४१अ) निद्दय-बहु-कवड-कूड-नारीणं। दुट्ठाण महिलियाणं अत्ताणं खाणयं देहि।।९४८ ।। सो विजाहरराया रजं चइऊण निय-गुरु-समीवे। जिण-दिक्खं पडिवण्णो कुमरो वि समागओ एत्थ।।९४९ ।। जा किल सीलवई सा जयधम्मनिवस्स सो समप्पेइ। पडिवजेसइ दिक्खं न पिच्छए सा वि ता एत्थ।।९५०।। चिंतेइ मणे हा हा निरत्थयं मज जीवियं विहलं। [किं] किज्जइ 'मए जम्हा ताओ वि विडंबिओ जुज्झे।।९५१ ।। एसा वि नेय पत्ता जयधम्म निवो वि नेय तोसविओ। (१४१-ब) सुहडत्तणं च नढें पारद्धासिद्धकजस्स।।९५२।।
अन्नं च सउरिसाणं कित्ती तिविहा बुहेहिं निद्दिट्ठा। विक्कम-कवित्त-चाएणं ताणं एगावि न हु मज्झ।।९५३ ।। एवंविहम्मि कजे असमत्ताए सुकज-सिद्धीए। कत्तो विक्कमकित्ती य सिद्धकजस्स हसणिजा।।९५४।। सुकवित्तणेण कित्ती साहीणं छंद-लक्खणं जइ वि। सम्मत्त-कव्वबंधे निविग्धं सा वि कालेण।।९५५।। चाएण-अत्थ-रहिया कत्तो कित्ती चलाए लच्छीए। आजम्मं ता संपइ निरत्थयं जी(१४२अ)वियं मज्झ।।९५६।। परिभाविऊणं एवं जिण-चलणाराहणेणं जा कित्ती।
सासय-सुक्ख-निहाणं कायव्वा सा मए एण्हिं।।९५७।। १. निदरिण्णणं. २. मी. ३. जावियं.

Page #152

सा पुण दुविहा जिण-भवण-बिंब-देव-चणाइ-दाणेण। अन्ना पंच-महव्वय-दुक्कर-तव-चरण-करणेण।।९५८ ।। ता बारसविह-तव-चरण-जलण-जालावलीहिं कम्म-वणं। (१४२ब)द(ड)हिऊण भवायत्तं भुवणे कित्ती पयासेमि।।९५९।। इय चिंतिऊण एवं पंचेव महव्वयाई गहिऊण। उग्ग-तवं कुणमाणो इहेव सो संठिओ कुमरो।।९६० ।। जो आहवमल्ल-सुओ जयधम्म-नराहिवस्स वर-भिच्चो। जिण-दिक्खं पडिवण्णो सो हं तव-कारणं एयं ।।९६१।। सुणिऊण संविहाणं क(१९३अ)मलाए सा मयच्छि ! सीलवई। देवच्चणं कुणंती गंतुं वद्धाविया तत्थ।।९६२।। अम्मे ! सो तुज्झ वरो विजयकुमारो णु एत्थ निवसेइ। उग्ग-तवं कुणमाणो ओपिच्छह किं वियारेण।।९६३।। भणियं सीलवईए अलियं जपेह मा हले कमले!। वाया वि पेम-बंधो एरिस-दुक्खाई दंसेइ।।९६४।। सा कमलाए सहिया समागया तत्थ नियइ तं कुमरं।। उग्ग-तवं कुणमाणं णमेइ भावेण सीलवई।।९६५।। दाऊण धम्मलाहं भणियं मुणिणा मयच्छि ! धन्नासि। संजम-कए तुमं मह सुपुव्व-पुण्णेहिं संपडिया।।९६६ ।। भणियं रायसुयाए ‘कायव्वं तुम्ह 'जं म(१४३ब) ए भयवं !। तेण मह णिज्जरत्थं कुणसु पसायं विगयमोह !।।९६७।। भणियं मुणिणा भद्दे ! जइ एवं ता करेह जिण-धम्म। पाविजइ जेण अणाइ-अक्खयं सासयं ठाणं ।।९६८।। सो पुण 'चउब्विहो जिणवरेहि भणिओ तिलोय-महिएहिं। दाण-तव-सील-भावण-भाविय-चित्ताण-सत्ताणं ।।९६९।। दाणं च होइ तिविहं णाणाभय-भत्त-पाण-ठाणाहिं।
एयाणं च पहाणं नाणं भणियं जिणिंदेहिं।।९७० ।। १. ज. २. चउद्विहो.

Page #153

८६
अवि य
जीवाजीव- पयत्थं सव्वपयत्थाण जं च परमत्थं । जति जे व अत्थं ताणं नाणं पहाणं तु । । ९७१ । ।
-
उवलद्ध - विमल - नाणो जीवो परमत्थ- कारणं मुइ । ( १४४अ) नाणीणं मुणिवराणं देवा वि कुणंति सुस्सं । । ९७२ ।। नाण - सहिओ सुसाहू थोव - दिहिं पि खवइ जह कम्मं । तह अण्णाणी कत्तो बहुएहिं वि वासकोडीहिं । । ९७३ । । अण्णाणंधो जीवो दुक्कर - तव चरण - करण - सहिओ वि । अणतो परमत्थं पुणो पुणो भमइ संसारं । । ९७४ । । सव्व- दाण- पहाणं सव्व-सुहाणं णिहाणमवि गुरुयं । दिंते (१४४ब)ण णाण-दाणं वसीकयं सिव-सुहं दुलहं । । ९७५ ।। दिंतेणं नाण- दाणं भुवणे जिण - सासणं समुद्धरियं । भुवणब्भहिओ अप्पा जए सुवित्थारिया कित्ती । । ९७६ ।। तित्यंतरेसु जम्हा केवलि - रहिए अज्ज - खेत्तेसु । नाणं सया पहाणं जिण धम्म - धुरंधरं पढमं । । ९७७ ।। केवलि-भासिय-णाण-प्पईव - सुपहा विसुद्ध - सुतवेण । खवि(१४५अ)ऊण कम्मरासिं जीवा वच्वंति निव्वाणं । । ९७८ । ।
अवि य
ते धण्णा ताण नमो तेसिं कित्ती सुनिम्मला भुवणे । सिं जम्मं ति कयत्थं जे गाणं देंति जिण - भणियं । । ९७९ ।। जाइ-कुल- रूय-बल-वित्त- वज्जिओ पंगुलो वि णाणे ( १४५ ब ) | सव्वत्थ सया पुरिसो हवेइ पूयारुहो सहसा । । ९८० ।। अधणस्स कओ दाणं कओ तओ वाहिणो असत्तीए । णाण- दाणं सुदेयं थोवं पि बहुफलं भणियं । । ९८१ । ।
दंसण - चरित्त भट्टो णाणेण पुणो इमं समुद्धर ।
-
( १४६ अ ) दुक्खेण णाण - रहिओ चारित्तं दंसणं 'लहइ । । ९८२ । ।
१. नाणीन. २. क्खवइ । ३. दिंत्तेण. ४. लहह.

Page #154

ता दायव्वं नाणं अणुसरियव्वा सुणाणिणो मुणिणो। णाणस्स सया भत्ती कायव्वा धम्म-कुसलेण।।९८३।। दुइयं पि अभय-दाणं तं पि हु अभएण सव्व-जीवाणं। अ(१४६ब)भउ त्ति धम्म-मूलं दयाइ धम्मो पसिद्धमिमं ।।९८४ ।। अवि यसव्व जीवाण जीयं जह इह्र होइ दुखियाणं पि। न तहा पुत्त-कलत्तं ण परियणो संपया विउला।।९८५ ।। बल-रूय-जोवणाणं हवंति जे तिहुअणस्स अब्भहिया। (१४७अ)जुवइ-मण-जणिय-मोहा ते सव्वे अभय-दाणेण।।९६६ ।। चक्कीसरो वि रजं चइए ण हु जीवियं सया इ8। असुइ-कीडो वि मण्णइ अत्ताणं 'चक्किसुह-तुल्लं ।।९८७।। अवि यसधणाण णिद्धणाणं दुत्थिय-दुहियाण बाल-विद्धाणं। सव्वाण पिया पाणा ता दायव्वा सया पाणा।।९८८।। अण्णं चजे काणच्छा मूया हीणंगा पंगुला विणट्ठ-णहा। सडिय-कर-चरण-णासा ते सव्वे जीव-हिंसाए।।९८९।। छिति जाण कर-चरण-नासा-उट्ठउड-सवण-सीसाइं। किजइ णयणुद्धारं अवलंबिजंति पासेणं ।।९९० ।। णर-तिरिय-नरय-वासे व(१४७ब)ह-बंधुक्कत्तणाई वि सहति। छिजंति आरडंता सुतिक्ख-करवत्त-धीराहिं।।९९१ ।। मारेवि निरवराहे जीवे खायंति जे णरा मंसं। ते णरय-तिरिय-दुक्खं विसहंति परावसा पावा।।९९२।। णाऊण इमं भव-भीरुयाण जीवाण सरण-रहियाणं।
साहीणं च सुदेयं दायव्वं अभयदाणं तं।।९९३ ।। १. चक्क. २. मसं.

Page #155

८८
विज्जाए णाण-दाणं साहीणं तह धणेण धण-दाणं। रोराण वि साहीणं इमं सया अभय-दाणं च।।९९४ ।। तइयं च भत्त-पाणं वत्थोसह-वसहि-आसणाइणि। धम्मोवगहकरणं जईण देयं विसेसेण।।९९५ ।। एयं सया सुपत्ते काले खेत्ते ज(१४८-अ)हा ससत्तीए। सिव सुक्ख-करं दाणं दायव्वं भाव-सुद्धीए।।९९६ ।। एगं पि जो इमाणं दाणं कालागए सुपत्तम्मि। भावेणं देइ सुद्धं महिड्डिओ होइ सो पुरिसो।।९९७ ।। तित्थयर चक्कवट्टी बलदेवा तहय वासुदेवा य। जायंति(१४८ब)जयब्भहिया सुपत्तदाण-प्पभावेण।।९९८ ।। जह भयवं रिसह-जिणो घिय दाणपभावओ जयब्भहिओ। जाओ जह भरहवई भरहो मुणि-भत्त दाणेण ।।९९९ ।। अन्नं चदंसण-मित्तेण वि मुणिवराण नासेइ दिण-कयं पावं। (१४९अ) जो देइ ताण दाणं तेण जए किं ण सुविढत्तं ।।१००० ।। तित्थंतरेसु मुणिणो जिण धम्म-धुरंधरा सया हुति। तेसिं दाणं दितो जिणधम्म-पहावगो होइ।।१००१ ।। तं सुपवित्तं भवणं मुणिणो विहरंति जत्थ पइदियहं। न कयावि साहु-रहिओ जिण-धम्मो पायडो होइ।।१००२।। आरंभे णत्थि द(१४९ब)या अण्णासत्ताण "णासए भावो। सपरिग्गहाण सीलं ता साहीणं सया दाणं।।१००३।। आरंभजुएण सया सुद्धमसुद्धं पि भावसुद्धीए। देयं मुणीणं दाणं कालं खेतं मुणतेण।।१००४ ।। दुब्भिक्ख-देसभंगे पंथे रण्णे य तह कुवासे वा। देयं मुणीण(१५०अ)दाणं तित्थुण्णइ-कारणं विहियं ।।१००५ ।।
-
१. सुख. २. प्पभावओ. ३. किण्ण. ४. ण्णसए.

Page #156

भणियं च जिणागमे
जो सुद्धेणं भत्त-पाण-वत्थो सहाईएण काल-खित्तसुद्धीए तक्कालुप्पण्ण हरिसवस-विसङ्घमाण-कंदोट्ट-णयण-विसुद्ध-मणभावो पडिलाहेइ मु(१५०ब) णिवरे तस्स अप्पो वि णत्थि बंधो केवलं णिज्जरा।
जो पुण काल-खेत्त-दोसेण सुद्धमलहंतो असुद्धेणावि भत्तपाणवत्थोसहाइदाणेण सुद्ध भावो पडिलाहेइ मुणिवरे तस्स अप्प बंधो बहुतरा णिज्जरा। गद्यखंड-५
(१५१अ) अण्णं च पुणो छुह-पीडियाण दारागयाण दुहियाणं। पत्तापत्तेसु सया करुणा-दाणं पि दायव्वं ।।१००६।। अवि यणिजरकरं सुपत्ते करुणाए दुत्थियाण रिद्धिकरं। पाव-कम्मे उविक्खा सुधम्म-कुसलेण कायव्वा।।१००७।। मुदा । करुणा । उपेक्षा ।। अविय दव्वत्थ-गव्व-परियण-भयाणुकंपोवयार-पावत्थं । लज्जा-भय-धम्मत्थं च दसविहं दाणमुदिह्र।।१००८।। एयाणं च पहाणं धम्मस्थं जं सया सुपत्तेसु। दिजइ दाणं तं होइ कारणं सासय-सुहाणं।।१००९।। अण्णं चजाइ-कुल-सील-सुय-गुण-बल-रूय-सहाय-वज्जिओ जइ वि। (१५१ब)दाणं दितो पुरिसो होइ सुराणं पि थोयव्यो।।१०१०।। णासंति आवईओ अगुणस्स वि होति गुण-समिद्धीओ। दाणं दितस्स णरस्स होइ सत्तू वि लहु 'मित्तो।।१०११।। पुहइवई सूरो पंडिओ वि वेजो वि अहव जोइसिओ। दाणं दितस्स हवेइ तक्खणा विणइ भिच्चु ब्व।।१०१२ ।। पिय-मित्त-सत्तु-बंधव-पुत्त-कलत्ताइ सयल-सुयण-जणो।
सुसिणेहो होइ खणे दाणं 'दितस्स पुरिसस्स।।१०१३।। १. सहाएईएण. २. दव्वच्छ. ३. पावच्छ. ४. मेत्तो. ५. दित्तस्स.

Page #157

जिण-भवण-बिंब-पूया-जत्ताउ कुणंति 'देंति दाणाई। भुंजंति विविह-भोए सुपत्तदाण-प्पभावेणं ।।१०१४।। अण्णो वि पुणो चाडुय-सयाई दव्वेसराण काऊणं। (१५२अ) उयरं भरंति दुहिया पर-कम्मकरा सया हुति।।१०१५।। हुंति निरासा निच्चूसवेसु परिहव-सयाइं पावंति। पुरिसा अदिण्ण दाणा खणे खणे जंति वेरगं ।।१०१६।। अच्छउ तंबोलाहरण-वत्थ-विविहा विलास-संपत्ती। दाण-रहियाणं निच्चं संदेहो(१५२ब) उयर-भरणे वि।।१०१७।। ता दायव्वं दाणं थोवस्स वि थोवयं सया सुयणु !। इह-लोए कित्तिकरं सिव-सोक्ख-करं च परलोए।।१०१८।। तिविहो चउब्विहो वा दाणधम्मो। सीलं निय-कुल-णहयल-ससि व्व कित्ती पयासए भुवणे। साहेइ तिहुयणं पि हु पालेयव्वं च(१५३अ)ता सील।।१०१९ ।। जाइ-कुल-रूय-सुय-बल-वजा-विण्णाण-लच्छि-रहिया वि। सव्वत्थ पूयणीया णिम्मल-सीला नरा हुंति।।१०२० ।। कुल-जाइ-रूय-संपय-विज्जा-विण्णाण-बुद्धिवंता वि। पावंति नेय ठाणं सव्वत्थ वि सील-पब्भा१५२ब]ट्ठा।।१०२१ ।। ता कायव्वा भत्ती सयावि साहूण सीलवंताणं। सिव-सोक्खकर सीलं पालेयव्वं सयं चेव।।१०२२।। निम्मल-तवेण धम्मो कायव्वो पाविऊण मणुयत्तं । जेण जर-मरण-वाही पुणोवि देहे न संभवइ।।१०२३।। (१५४अ)दिव्वोसहि-रसवायं-नहगमण-विसापहार-मणि-जोगो। चिंतामणि-कप्पतरू सिझंति तव-प्पहावेण।।१०२४ ।। अण्णं चकुल-जाइ-रूय-विण्णाण-लच्छि-सुय-बुद्धि-सयण-रहिओ वि।
निम्मल-तवेण पुरिसो होइ सुरा[१५४ब]णं च थोयव्वो।।१०२५।। १. देविं. २. ऊयरं. ३. निव्वूसवे. ४. ऊयर.

Page #158

न तवेण विणा जीवो असंख-भव-संचियं खवइ कम्म। परिभमइ भव-समुद्दे ण य पावइ मोक्ख-सोक्खं च।।१०२६।। ता कायव्वा भत्ती सयावि तव-संजुयाण साहूणं। कम्मक्खयस्स हेऊ तवो सयं चेव कायव्वो।।१०२७।। (१५५)भावण-धम्मोतव दाण-सील एयाणं कारणं पढमं। . जम्हा भावेण विणा ण होइ धम्मे मई कइया ।।१०२८।। अधणाण कओ दाणं सीलं सपरिग्गहाण णासेइ। विसयारात्ताण तवो साहीणो भावणाधम्मो।।१०२९ ।। भावेण गहिय नियमे सुमाणुसत्तं तुमं पि संपत्ता। तियस-णमिएहिं भणिओ भावो धम्म खलु मूलं।।१०३० ।। सम्मत्तं जं मोक्खस्स कारणं तं पि होइ भावेण। लोए वि पसिद्धमिमं भावस्स फलं सया होइ।।१०३१ ।। अवि यलक्ख-विहूणो विजो ला१५५-५] क्खण-हीणो य पंडिओ लोए। भाव-विहूणो धम्मो तिन्नि वि लोए हसिजंति।।१०३२।। अन्नं चणाराइय-तिरिय-सुर-मणुय-सुहिय-दुहियाण अंध-बहिराणं । सव्वाण वि साहीणो पावहरो भावणा-धम्मो ॥१०३३॥ पालउ नीलं दाणं पि देउ अह दुक्करं तवं कणउ। भावेण विणा सव्वं निरत्थयं किसि-पलालं व्व।।१०३४।। ता कायव्वो भावो सासय-सोक्खाण कारणं पढमं। सास-निप्फत्ति-हेऊ अवियप्पं जह जलं भणियं ।।१०३५ ।। एसो चउविह-धम्मो संखेवेणं च तुह मए कहिओ। एसो तुह साहीणो भव्वत्त-प(१५६बअ) यं सुपत्ताए।।१०३६।। अह मह उवरि सणेहो ता भहे ! विमल-पव्वओ एसो।
सुर-सिद्ध-जक्ख-'विजाहराणं कीलणपयं रम्म।।१०३७।। १. मोखस्स. २. णिरत्थयं. ३. निष्पत्ति. ४. उयरि. ५. वेज्जाहराणं.

Page #159

९२ ता धम्मविणोयमिमाणमित्थ 'धम्मुजयाणं देवाणं। मुणि सुव्वय-जिणभवणं जुत्तं तुह एत्थ का[९५६ब]यव्वं ।।१०३८।। सुणिऊण साहु-वयणं रायसुयाए 'णं सुत्तहारस्स। आइ8 तेणावि य पारद्धं फालिम-सिलाहिं।।१०३९ ।। अवि यतुंगं मणोहर-पउर-सिहराकिण्ण-सुमेरु-*णामकं । एग-दिवसेण भवणं णिम्मावियं सुत्तहारेण।।१०४० ।। (१५७अ)विविह-वर-रूय-तोरण-चउपास-णिबद्ध-तुंग-पायारं। छज्जय-सुमत्तवारण-वर-कलस-निविट्ठ-धय-चिंधं ।।१०४१ ।। निम्मल-जलोह-पूरिय-विरइय-चउवार-तोरण-"सुवाणो। वावी जिणिंद-भवणं एवं का(१५७ब)रावियं तइया।।१०४२।। निम्माविऊण भवणं सुंदसणा वंदिऊणं तं सुमुणिं। आरूढ-जाणवत्ता चलिया भरुयच्छ-नयरम्मि।।१०४३।।
।। इय भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि-संवलियाविहारस्स सुंदसणाचरिए विजयकुमा(१५८अ)र-साहु-संविहाणो नाम अट्ठमो उद्देसो सम्मत्तो।
-
१. धम्मज्जुयाण. २. ण. ३. सिहरकिण्णु. ४. णामकं. ५. सुयाणो.

Page #160

पुव्वभव-परिचिय-महा-मुणि-दसणो जिणभवणोवएस-वण्णणो
नाम नवमो उद्देसो
'वहिऊणाविग्धं थोव-वासरेहिं पि णम्मय-दुवारे। संसारु व्व समुदं तरिउं तीरं गया बाला।।१०४४।। धय-चिंध-छत्त-चामर 'झुलंतुद्दाम-किंकिणि-रवेण। अप्फालिय-जयतूरो वेडाडंडो तडे पत्तो।।१०४५।। सव्वो वि नयर लोओ सोउं जयतूर-सद्द-णिग्योसं। भीओ भणेइ हा किं समागओ सिंघलाहिवई।।१०४६।। (१५९अ)सुणिऊण तूर-सदं भणियं जियसत्तु-राइणा रे रे। किं एस सिंघलेसो समागओ मज्झ उवरिम्मि।।१०४७ । ता पक्खरेह तुरया गुडह गइंदा भडा वि तजेह। अप्फालह रणतूरं सत्थाई करेह पउणाई।।१०४८।। इय हय-गय-रह-भड-जोह-परिगहो सन्नहे वि जियसत्तू। वेलाउलम्मि पत्तो 'अप्फालिय-तूर-जय-सद्दो।।१०४९ ।। तं सण्णद्धं दटुं भणियं च सुंदसणाए किं एयं। दीसइ-हय-गय-रह-भड-समाउलं उयहि-तीरम्मि।।१०५० ।। भणियं च उसहदत्तेण सुयणु! एयस्स लाडएसस्स।। राया जणस्स सुहओ जिण-धम्म-रओ अणुण्णमई।।१०५१।। अण्णं चतिक्ख-(१५९ब) करवाल-दारिय-रिउ-गय-कुंभत्थलुच्छलंतेहिं। मोत्ताहलेहिं हारो जेण कओ सुर-जुवाणीणं।।१०५२।। परवाय-विकह-मूओ परदोसायण्णणेक-बहिरु व्व। जच्चंधो पर-महिलावलोयणे सुगइ-रोरु व्व।।१०५३ ।। करुणामय-णीर-सरोवरं व संवेग-चित्त-भित्ति व्व।
णिव्वेय-रयण-सुणिहि व्व पसम-तरु-सुहयछाय व्व।।१०५४।। १. चहिं. २. तरिउं. ३. जुलंतुदाम. ४. अफालियो.
-

Page #161

९४
व
य
एसो जियसत्तु णिवो तुह 'पिउणो चंदउत्त-रायस्स। णिवसइ सया ससंको जाणइ किं एस सो पत्तो।।१०५५ ।। तेणेसो तुह जय-तूर-गहिर-धोसं सुणेवि सण्णद्धो। वेलाउलम्मि संगर-समुच्छुओ सुयणु ! संपत्तो।।१०५६।। तव्वयण(१६०अ)मुणिय-कजाए जंपियं झत्ति रायधूयाए। जइ एवं ता गंतुं तुरियं साहेह वुत्तत्तं ।।१०५७।। लद्धाएसो सेट्ठी एगाए खरुक्कियाए चडिऊण। अत्ताणं पयडतो पत्तो जियसत्तु-पयमूले।।१०५८।। दूराउ कय-पणामो आगमणं नि(१६०ब)व-सुयाए साहेवि। जा णिव्वेयइ कजं ता पत्तं पवहण-समूहं ।।१०५९।।
अवि यणिजामयस्स वयणेण कोवि पट्टि खलइ पवहणं गंतुं। अन्नो लंबेइ सिढं अन्नो संवरइ हरिणीओ।।१०६०।। अण्णो वि लोहमइयं अहोमुहं खिवइ(१६१अ)णंगरं झत्ति। अहवा णु लोहमइओ अहोमुहं पडइ अण्णो वि।।१०६१।। अट्टालयाउ जंतं उत्तारइ को वि कय-बहु-पसाओ। अण्णो वि रायधूयं वद्धावइ गुरु पसायमुहो।।१०६२।। इय कय-मंगल-सद्दा उत्तरिया पवहणाओ णिवधूया। सीलवईए सहिया आरूढा सुहय-जंपाणे।।१०६३ ।। उच्चरिय-णाम-सुत्ता थुव्वंती बंदिवंद-सु(१६१ब)कइहिं। दाणं दिती पत्ता जियसत्तु-नरिंद-पासम्मि।।१०६४।। दूराओ च्चिय राया वियाणियागमण-सयल-वुत्तंतो। साचारं परितुठ्ठो सुसागयं कुणइ बालाए।।१०६५।। तह चिर-विओय-संजणिय-दुक्ख-निद्दलण-जाय-परिओसो।
सीलवई भाइणेई परिओसइ सायरं राया।।१०६६।। १. पियणो. २. उत्तरियं. ३. बंदिवंदि.
-

Page #162

९५
जंपेइ उसहदत्तो नरिंद ! तुह चंदउत्त- र -राएण। जं संदिट्ठे (१६२अ ) आयण्ण सायरं तं ममाहिंतो । । १०६७ । । 'जे होंति पुहइवइणो निम्मल - कुल - - जाइ - सील-गुण-निलया। परिचत्त-सयल वसणा 'अणुज्जया 'कुगइ मग्गेसु । । १०६८ ।। जिण - धम्म-गुरु- भरुव्वहण - धीर-धवला विसुद्ध सम्मत्ता । ते होंति तिलय - भूया धराए पुरिसोत्तिमा पुरिसा । । १०६९ । । पढमोवयार-निरया दयावरा होंति सव्व-भूएसु । विहलुद्धरणेक्क-रया ते पुरिसा कुपुरिसा इयरे । । १०७० ।।
परिभाविऊण एयं वयणमणग्धं च मज्झ निसुणेह । अब्भत्थि ( १६२) ओ मए निव पुणो पुणो इह कयंजलिणा । । १०७१ ।।
एसा य मज्झ धूया अब्भहिया जीवियस्स पाणपिया । पुव्व-भव - मुणिय- दुक्खा भीया संसारवासस्स । । १०७२ ।।
परिचत्त - विसय- सुक्खं संवेग-परायणा महासत्ता । तुह यरं संपत्ता जं जुंत्तं तं करिज्जासु । । १०७३ ।। अवि य
सूरो वि पंडिओ विहु विज्जा - विण्णाण - लच्छितो वि । धूया - कज्जे गुरुओ वि लहु पयं वच्चए सहसा ' । । १०७४ । । आयण्णिऊण एवं जियसत्तू भाइ 'णिसुणि धणणाह ! 1 उवयरिए उवयारं कुणं (१६३अ) ति जे ते ण सप्पुरिसा । । १०७५ ।। रिवेक्खयाए पढमं उवयारं जे कुणंति ते विरला । उवयरिए उवयारं उच्छिण्णं देइ सव्वो वि ।। १०७६ ।।
ता धणवइ ! सो राया सिंघल दीवाहिवो महासत्तो । जेणेसा सीलवई समप्पिया मज्झ कुसलेण । । १०७७।। नाहं सिंघलवणो सुकियस्स करेमि एत्थ किं सुकियं । परमेसा रायसिरी साहीणा तस्स सव्वा ( १६३ब) वि । ।१०७८ । ।
१. अणुज्जुया. २. कुगय. ३. णिरवेख. ४. वयणो.

Page #163

९६
अण्णं पि एग-दिवसेणं महियलं कमइ जेत्तियं तुरओ। तह सिग्धगइ-गइंदो उवहुंजउ तेत्तियं बाला।।१०७९।। एवं भणिऊण नराहिवेण पुव्वेण पेसिओ तुरओ। दाहिण-दिसाए हत्थी सूरत्थवणंतरं जाव।।१०८० ।। जत्थ तुरओ निसण्णो घोडागंधूय तं पुरं जायं। जत्थ य मत्त-गइंदो हत्थिउडं(?) नाम तं नयरं ।।१०८१ ।। अवि य(१६४अ) वेलाउलाई अट्ट य अद्वेव सयाई तह य गामाणं। दिण्णाइं निवसुयाए जियसत्तु-निवेण तुट्टेण।।१०८२।। एवं कय-सम्माणा सुदंसणा कइयणेहिं थुन्वंती। जियसत्तु-निवेणं समं पत्ता भरुयच्छ नयरं सा।।१०८३।। तं च केरिसं निएइ? कत्थइ धावंत-तुरंग-'खुर-रवुच्छलिय-बहल-रय-निवहं। रय-निवह-रुद्ध-पसरंत-तरणि-कर-णियर-संघायं ।।१०८४ ।। पसरंत-तरणि-कर-णियर-वियसियासेस-सेय-सयवत्तं । स(१६४ब)यवत्त-सुरहि-रय-गंध-लुद्ध-परिभमिर-भमर-उलं ।१०८५/ भमर-उल-रुव्व(?रुद्ध)पंकय-रय-गंध-सुयासियंबु-संघाया
अंबु-सुय-वाह-पूरिय-तडाग-पोक्खरिणि-रमणीयं ।।१०८६ ।। रमणीय-रायहंस-उल-पंति-महुर-सर-हरिय-जुवइ-मणं । जुवइ-मण-जणिय-परिओस सुसर-मंजीर-रव-मुहलं।।१०८७।। मुहल-सिहि-णिवह-सोहिय-'चउपास-भमंत-तुंग-पायारं। पायार-पास-परिभमिय-तिउण-पिहु-खाइया-विसमं ।।१०८८।। विसम-कुट्टग्ग-विरइय-फिरंत(१६५अ)-जंतुच्छलंत-दीह-सिलं। दीह-सिलाबद्ध-सुयाण-पंति-वर-पोलि-कय-सोहं।।१०८९ ।। इय एवं चउपासं निएवि पविसेइ जाव नयरं सा।
ता पिच्छा छुह-सुसीयाई तुंग-भवणाई विउलाई।।१०९०।। १. तुरंग खुर खुर. २. चपाउस.

Page #164

अवि य
कमलालयाई सोमाई जत्थ 'चित्तले ( १६५ ब ) याई विउलाई । कामिणि-वयण- सरिच्छाई दीहरच्छाई भवणारं । । १०९१ । । जत्थ घरुज्जाण - तुंग- तरु-दलंतरिय तरणि-कर-नियरं । झिल्लिज्ज घरपोखरिणियासु गिंभत्त - जुवईहिं । । १०९२ ।।
९७
जत्थ चंचउड- दिढ - कोडि - गहिय ( १६६अ ) सयवत्त - हणिय - मुह- सोहं । जुवइ - जण - जणिय खेयं पुरट्ठियं भमइ हंसउलं । । १९९३ । ।
जत्थ घरमत्तवारण- णिविट्ठ - जुवईहिं कररुहग्गेहिं ।
कुसुमो च्चयणं किज्जइ समए समए जहिच्छाए । । १०९४ । ।
-
पीण घण तुंग-पओहरावरुद्धंतराल - तरुणीणं ।
-
रंको व्व जत्थ हारो गलत्थिओ लहइ न हु मग्गं । । १०९५ । ।
-
-
णीसेस - णिय- वित्थरिय - सुमइ पहु-विणय - वितप्परेहिं पि । परदारं सेविज्जइ पर पडिहारेहिं जत्थ सया । । १०९६ ।।
अवि य
जत्थ जणो मुणियासण्ण- ( १६६ ब ) विसेस - दाण- फलो पढम परोवराय - 'करज्जो वि दुत्थिइय - जणमलहंतो वि तूरेइ, विसुद्ध - दसविहनिच्चल-सम्मत्त-रयण-"रिद्धि - पडिपुन्नो वि ववगय - णीसेस - णाणाविहमेच्छत - कुग्गाह - रिद्धि- संपाडिया जम्मदारिद्दो, दुज्जय- चउकसाय महा-मल्लजिणणेक्कपउण पहाणोवसम-पोरिसो, मुणिय पंचविह पमाय परिणामदुक्ख - परपंरुक्क रुड - दारूण विवाय भय भीरुओ, पइदियह-गुरु- विणयकरणुज्जओ वि दोग्गर (१६७अ ) - हेउभूय- पंच पयार विसय सुहाहिलास - मंदुज्जओ, ववगय-संसार - सुहाणुराय - गुरु मोहणीओ वि विउल - सुह - परिणइ - विरलीकय - घणकम्म संघाय - संजणिय- संवेग- परंपरा - समुप्पण्ण- सासयसुहाहिलास - चिंता-निबद्ध - गुरु - मूढो ।
-
-
-
-
गद्यखंड - ६
-

-

-
-
१. चित्तलेयंयाई. २. सुहसोहं. ३. मणिय खेवं ४ पुरिट्ठिय ५. चयणं. ६. करणुज्जुओ. ७. रिद्धिं.
-

Page #165

अवि य[मणि-रयण?]फलिहमय-धवलहर-विउल-देउल-सोहिय-पएसं। अवलोइऊण नयरं चलिया साहूण पयमूले।।१०९७।।
एवं जिण-नवकार-पहाव-सुलद्ध-सुहय-सुमणुयत्त-समत्ता एसा सा (१६७ब)संवलिय 'त्ति काऊण पसंसिजंती पुरसुंदरीहिं, थुव्वंती मागहजणेणं, सलाहिजंती बहुजणेण, संमाणिजंती वियक्खणेहिं, पणमिजंती जणसमूहेण आणंदिजंती वियड्डेहिं। अवि य-पडिबोहिंती विव णवकारप्पहावोवलद्धविउल-रि(१६८अ)द्वि-समिद्ध-सुमणुयत्तं, पयासयंती विव परोवयारिमुणिजण-विमल जसप्पहावं, पणासयंती विव मिच्छत्ततिमिर(१६८ब)संघायं, पयट्टा पुव्व-भवुदिट्ठजाणाहिमुहं। गद्यखंड-७
अवि य जा वच्चइ थोव-प(१६९अ)हं सुदंसणा सह णिवेण सा सुयणु !। ता णम्मय-सर-तीरे-दिहँ कोरिंटमुज्जाणं ।।१०९८ ।। तं च केरिसं? आसोय-बउल-चंपय-कयंब-सरलंब-पल्लव-दलेहि। वारिजइ जत्थ दिणेस-तिव्व-पसरंत-कर-णियरो।।१०९९ ।। जंबु-जंबीर-दाडिम्ब-करुणय-णालियर-फल-समूहेहिं. पीणीज्जइ जत्थ छुहा-किलंत-पह-खिण्ण-पहियाय]णो।।११०० ।। घण-णंदिरुक्ख-रुद्दक्ख-हिंताल-ताल-णिवहेहिं। रामिजइ-कइ निवहो जत्थ गुरु(१६९ब)-मुक्क-ठोकारो।।११०१।। कडह-वड-कुडय-दाडिम-धव-धम्मण-धाइ-सरल-साहासु। लंबिजइ जत्थ करो मत्त गइंदेहिं लीलाए।।११०२।। वियइल्ल-जाइ-सयवत्त-कुंद-सुकयंब-कुसुम-गंधण। सद्दिजइ भमर-कुलं-सयावि मुहरीकयं जत्थ।।११०३ ।।
१. त्त. २. समाणिजंती. ३. जसप्पभारं. ४. गंमय.

Page #166

सरल-तरु-पत्त-पल्लव-पसरिय-घण-मूल-कंदलि-सणाहं। सरस-फणासासिय-तरुयरग्ग-सुणिविट्ठ-सउणि-गणं।।११०४ ।। णह-गमण-जणिय-गुरु-खेय-तिब्व-र(१७०अ)वि-कर-निरोहियंगाहि। निवसिज्जइ जत्थ धरिय-गेय-किन्नर-जुवाणीहिं।।११०५।। दाढग्गुक्खिणिय-सुयंध-सरल-तरु-कंद-मूल-निवहेहिं। . निवसेजइ कोलउलेहिं जत्थ कय-कद्दमंगेहिं।।११०६।। दिढ-दंत-कोडि-मोडंत-णिविड-घण-सरल-कडह-संघायं। तरु-साहोलंबिय-कर-सुगयओ निवसए जत्थ।।११०७।। दप्पिट्ठ-कोल-घुरहुरिय-भीय-संकोडियंग-कुंभयडो। जत्थ पलाएइ करी मोडतो विडव-संघायं ।।११०८।। इय एरिसं किसोय(१७०ब)रि ! वसंत-कंदप्प-केलि-भवणं व्व। किन्नर-गंधव्व-सुजक्खण-सेवियं तं वणं दिढं।।११०९।। पुव्वभव-कय-निवासो छुह-तण्हा-सुसिय-पहिय-संतोसो। रुद्ध-रविकर-पवेसो बालाए वड-दुमो दिट्ठो।१११०।। बहु-सउण-गणावासो णिहिय-जडत्तो सुपत्त-परिवारो। गहिरो अलद्ध-मज्झो सुपहु व्व थिरो थिरावासो।।११११ ।। दद्रूण वडं चिंतइ सच्चं एसो दुरंत संसारो। कम्म-कय-चित्तरूया सरंति संसारिणो जत्थ।।१११२।। जा वच्चइ थोव-प(१७१अ)हं सुव्वय-जिण-समवसरण-भूमीए। ता पिच्छइ तं ठाणं जत्थ पुरा पावियं मरणं ।।१११३ ।। अवि यपुव्व-भवंतर-कलिया विन्नासिय-सयल-कम्म-संघाया। विसयाहिलास-पिय-सुह-परिसेसिय-दारुण-विवाया।।१११४ ।। उवसम-सीयल-सलिल-प्पवाह-विज्झविय-कोह-जलणा वि।
उग्ग-तव-जलण-जालालि-दड्ड-घण-कम्म-वण-गहणा।।१११५।। १. संप्पाय.

Page #167

१०० निम्मल-विसेस-तव-ताव-सोसियासेस-दिढ-बलंगा वि। गुरु-मोह-पायव-निमूलणेक्क-प(१७१ब)र-मत्त-करिणी व्व॥१११६ ।। सद्दहिय-सयल-जीवाइ-तत्त-करुणापरा वि भूएसु। दारिय-कंदप्प-गइंद-वियड-कुंभत्थल-पएसा ।।१११७।। सावज-जोग-पसरंत-वाय-मण-काय-रुद्ध-पसरा वि। णिव्वाण-णयर-पह-गमण-दच्छ-चल-पवण-मणभावा।।१११८।।
परिचत्त-तुंग-पओहरालसा सेस-सुजुवइ-संगा वि। निम्मल-तव-लच्छि-वरंगणाए आलिंगिया तह वि।।१११९ ।। पणमंतामर-गंधव्व-जक्ख-सिर-मउड-घिट्ट-चलणा वि। दुहिए वि सव्वजीवे अप्प-समे तह वि मण्णंति।।११२० ।। (१७२अ)निजिय-मयणा विअणंग-सिद्धि-वहु-संग-सोक्ख-तल्लिच्छा। चत्त-लोहा वि केवल-णाण-महा-रयण-णिर (?) लुद्धा।।११२१॥ कुल-जाइ-रूय-बल-लाह-णाण-तव-लच्छि-जणिय-सोहा वि। अट्ठ-मय-मत्त-वारण-निण्णासिय-दाण-केसरिणो।।११२२ ।। अण्णं चगय-गंडय-णउल-फणिंद-मूस-मज्जार-हरि-मया मुइया। जाय-परोप्पर-पणया जेसिं पासे सुणिवसंति।।११२३ । । इय एरिसा मुणिंदा अमुणिय-विसयाहिलास-सुह-दुक्खा। दिट्ठा रायसुयाए परिचत्त-भया महासत्ता।।११२४।। ते पिच्छिऊण बहुमाण-जणिय-रोमंच-कंचुयंगाए। अंसु-ज(१७२ब)लोल्लिय-नयणाए सायरं पुलइयंगाए।।११२५ ।। धरणियल-निहिय-भालयल-जाणु-कोप्पर-णिहित्त-गत्ताए। रायसुयाए पणामो सुमुणिवराणं कओ विहिणा।।११२६ ।। सह परियणेण पुणरवि तेसिं पय-पंकयं णमेऊण।
भत्ति-भर-पुलइअंगा थुणेइ गाहा चउक्केण।।११२७ ।। १. परचित. २. सेसु. ३. थुणेहि.

Page #168

१०१
तं जहा
भयवं ! चउगइ - संसार- - दुक्खं भीयाण भव्व - भवियाणं । सरणं परं तुमं चिय सरण - विहीणाण दीणाणं । । ११२८ । । भव्वत्तणं पि नूणं तुम्ह पसाएण हौइ जीवाणं । अहवाणुहवंति सया अणिमित्त सुबंधवा गरुया ॥११२९॥ भाविंति पाणिणो जे दंसण - रहिया वि दंसणं तुम्ह ।
( १७३ - अ) भव - दुक्खहरं पावंति दंसणं ते जिनिंदस्स ॥ ११३० ॥ अज्ज 'कयत्थो जम्मो अज्ज कयत्थं सुजीवियं मज्झ ॥
जं तुम्ह दंसणामय - रसेण सित्ताइं णयनाई ॥ ११३१॥
इय जाव रायधूया करे गुण - कित्तणं सुसाहूणं । ता तूर- सरो तेसिं संकंतो कन्न- विवरेसु ॥१९३२ ॥
तं निसुणिऊण अवही पउंजिओ जाव मुणिवरिंदेहि ।

-
ता विन्नायं सव्वं आगमणं राय धूयाए ॥ ११३३॥ उ (१७३ - ब) म्मीलिय- नयण - जुओ मउलीकय - सेय - झाण-वावारो । सिढिलीकय - सव्वंगो अणिरंभिय- वाय-मण-कायो ॥ ११३४ ॥
जेट्टो मुणीण सुमुणी सिवउर गोउर कवाड - वज्जं व । दे से धम्मलाभं पसण्ण- गंभीर - वाणीए ॥११३५ ॥ जंपेइ मुणी भद्दे ! चएवि तं तिरिय संभवं दुक्खं । नवकार-लाभ-णियम-फलेण जाया नरिंद- सुया ॥१९३६ ॥ अवि य
जं दुक्कर-तव- सज्झं पाविज्जइ मुणिवरेहिं भव- महणं । ( १७४ - अ) तं तुह जाईसरणं जायं नियम- प्पहावेण ||११३७ ॥ तह नियम - रहिओ सुसाहु वि सावओ कुणइ जं विसेस - तवं । तं तं न दे वुडी विणं व्व कलंतर- विहीणं ॥ ११३८ ॥ अच्छउ ता मणुयाणं तिरियाण वि बोहि कारणं नियमो । दीसंति जे धणत्था ते वि हु नियम प्पभावेण ॥११३९॥ जे य पुणो रयणि-दिणं अखलिय-पंचेदियाहिलासाय । अमुणिय - संतोस - सुहा भमंति ते णरय - तिरिएसु । । ११४० । । १. कयथो. २. पसण.
-
-

Page #169

१०२ ता कायव्वो नियमो पढमं धम्मत्थियाण धम्मंगो। नियम-रहिओ(१७४-ब) गणिज्जति पसु व्व पुरिसो 'अधम्मपरो।११४१। जं जाइ-रूय-कुल-बल-समिद्धि-सहियं सुमाणुसत्तं च। पत्तं आउय-सहियं तं नवकार-प्पहावेण।।११४२ ।। ता नवकारो सुर-मणुय-सिद्धि-सोक्खाण कारणं पढमं। भवजलहि-[?जल]-निमजंत-जंतु-वर-जाणवत्तं च।।११४३ ।। अवि यदुहियाण दुत्थियाणं आवइ-वडियाण वंद(?)-गहियाणं। गह-रिक्ख-पीडियाणं पिसाय-वेयाल-गसियाणं।।११४४ ।। गय-गंडय-सीह-वराह-रिच्छ-चउपास-रुद्ध-देसाणं। (१७५अ)नवकारो पर ताणं ताणं भव-भीय-सत्ताणं।।११४५।। बालत्तणे वि तए जं जाइ-णाणेण पाविओ बोही। नाणीण मुणिवराणं अणुट्ठियं तं तए वयणं।।११४६।। ता णाणं नेव्वाणं सक्कारणं कुगइ-वारणं नाणं। सुमुणी वि नाण-रहिओ कया वि न हु पावए मोक्खं।।११४७ ।। जह णाणी सम्मत्तं चरित्त-सिढिलो वि धरइ भावेण। णाण-विहूणो चारित्तिओ वि ण तहा सुसाहू वि।।११४८ ।। लभ्रूण वि जिणधम्मं पुणो पुणो जे भमंति संसारं। अमुणंता प(१७५-ब)रमत्थं ते णाणावरण-दोसेण।।११४९ ।। अवि यजह चंदण भारवहो करहो भारस्स भागिओ होइ । चारित्तिओ वि भागी हवेइ अन्नाण कट्ठस्स।।११५० ।। नाण-विहीणो चारित्तिओ वि न कया वि लहइ सिव-सोक्खं। अंधु व्व धावमाणो निवडइ संसार-कूवम्मि।।११५१।। जाइ-णाणं पि दुलहं विसेसओ सुयणु ! पंचविह-णाणं।
ता कायव्वा भत्ती सुणाण-सहियाण साहूणं ।११५२।। १. अहमः. २. निमजज्जत ३. सम्भमत्तं. ४. चारित्तिउ.
-

Page #170

१०३ भव-सय-सहस्स-दुलहं लब्भइ जिण-दंसियं पि नाणेण। (१७६अ)नर सुर-निव्वाण-सुहं साहीणं जेण जंतूणं।।११५३ ।। भव-जलहि-पंक-महणं 'लब्भइ जिणदंसणं पि नाणेणं । नर-सुर-निव्वाण-सुहं साहीणं जेण मणुयाणं।।११५४।। अण्णाणी कह कीरउ संवेग-परायणो वि सुमुणी वि। जिण-भणियं जइ-धम्मं सावय-धम्मं च विहि-पुव्वं ।।११५५ ।। ता कायव्वा भत्ती नाणस्स सुणाणिणो ऽणुसरियव्वा'। दायव्वं जिणभणियं नाणं सिवसुह-निहाणं च।।११५६।। जे सयल-जयं मोत्ताहलं वि पिच्छंति करयलत्थं व। गह-सुर-चंद-रिक्खाण आउं माणं वियाणंति।।११५७।। धाउव्वाय-रसायण-अंजन-सिद्धीओ सयल-सिद्धीओ। जोइस-णिमित्त(१७६ब)गारुड-पिसाय-डाइणि-पउमणं(?) तं।।११५८ ।। कम्माणं परिणईओ जीवाण गई काल संखा य। उयहि-नग-पुढवि-सरि-दह-विमाण-सुर-सिद्ध-परिमाणं।।११५९ ।। सरिसेव-मणुय-जम्मे एयं सयलं पि केवि कयउण्णा। जं जाणंति जए तं सुणाण-दाण-प्पभावेण।।११६० ।। अवि यणाण-विहीणो पुरिसो जो महइ तत्तुज्जओ वि मोक्खपहं। सो चिर-गय-सप्प-पयं नियइ जले किण्ह-रत्तीए।।११६१।। भणियं च जिणागमेदुक्खं नजइ नाणं नाणं नाऊण भावणा दुक्खं। भाविय(१७७अ)मई वि जीवो विसएसु विरजए दुक्खं ।।११६२।। बीयं जिणिंदचंदेहि साहियं दंसणं सुबोहिकरं। इह खाइय-सम्मत्तस्स कारणं भव्व-भवियाणं।।११६३।। "सम्मत्त-विरहियाणं कत्तो सासय-सुहाई विउलाई।
सम्मत्तं ताण कओ न निच्चलं दंसणं जेसिं।।११६४।। १. बब्भइ. २. सरियव्व. ३. सा ४. रत्ताए. ५. संम.

Page #171

१०४
इय पाविऊण-दुलहं चउविह-संघस्स दंसणं कहव। आराहिज्जइ एवं सासय-सुह-कारणं पढम।।११६५।। अवि यचारित्त-नाण-रहिया वि जंतुणो-सुद्ध-दंसणं एयं। पावंति हु णिव्वाणं भरहाहिवईहि जह पत्तं ।११६६ ।। तह पंच-समिइ-जुत्तं तिगुत्ति-गुत्तं सुसील-संजुत्तं । नव-बंभ-गुत्ति-सहियं चारित्तं दुल्लहं एयं ।।११६७।। चारित्तं सिव-सुहयं पालेयव्वं सया वि विहि-पुव्वं । चरण-वियलो न मोक्खं पावइ सम्मत्त-जुत्तो वि।।११६८।। चारित्त-वज्जिया(१७७ब)णं नाणीण वि सोगई जओ दुलहा। पंगु व्व वणदवेण डज्झइ पासं नियतो वि।।११६९ ।। पवणेण विणा ण तरइ उयहि-जलं जह सुजाणवतंपि। तह चारित्त-विहीणो नाणी वि ण तरइ भव-जलहिं।।११७० ।। जह पंगू पिच्छंतो वि वण-दवं चअइ अंधमारूढो। तह चारित्त-समेओ नाणी वि चएइ संसारं ।।११७१ ।। भणियं जिणेहिं नाणं पगासगं दंसणं च बोहिकरं। तव-सहियं चारितं अट्ठविहं सोहए कम्म।।११७२।। अवि यनाण-समेयं चरणं लिंग-ग्गहणं च सण-विसुद्धं । संजम-सुद्धं च तवं जो कुणइ भव-क्ख ओ तस्स।।११७३ ।। एयाइं नाण-दंसण-चरित्त-रूयाइं तिन्नि-रयणाई। (१७८अ) जे धारंति जए ते दुलहा- जिण-सासणे मुणिणो॥११७४॥ एयाण भत्त-पाणोसहाइ-दाणाई दिति जे विहिणा। तेण कयं अत्ताणं ठाणं पंचविह-णाणस्स।।११७५ ।।
भणियं जिणागमे१. पंचविहि.

Page #172

१०५
'सम्मत्तं अचरित्तस्स होज्ज भयणाए नियमसो नत्थि । जो पुण चरित्त - जुत्तो तस्स उ नियमेण सम्मत्तं । । ११७६ । । जम्हा मुणिणो तित्थं तित्थं पि पयासयंति खलु मुणिणो । संसारोवहि- जिणधम्म- पोय - निज्जामया मुणिणो । । ११७७ । । होसइ तित्थयरो जो अपच्छिमो इत्थ भारहे वासे । तेणावि साहु - विणण पाविओ दुल्लहो बोही । । ११७८ । । तित्थंतरेसु जम्हा केवलि - रहिए अज्जखित्तेसु । मुणिणो परोवयारे जिणधम्म - धुरं ( १७८ब) धरा भणिया । । ११७९ ।। लिंगसेसो वि संवेग - पक्खिओ दंसणं पयासे (इ) ।
वंदेयव्वो सो वि हु चारित्ते तस्स खलु भावो । । ११८० । ।
जो धर लिंगमित्तं पि सो वि जिणदंसणं पयासे । सो वि खलु वंदणीयो भव्वेहि सुवन्न - कलसो व्व । । ११८१ । । चारित्त - नाण - रहियं पि मुणिवरं दंसणं पिधारेंति । तंपि हु खलु वंदतो सुंदसणाराहगो होइ । । ११८२ । । संपुण्ण - चउविह- सुसावओ वि जिण वंदणऽच्चणं - रओ वि । भट्ट - चरितं पि मुणिं ण नमंतो ता न संसारी । । ११८३ । । अवि य
पावमइ - निग्गुणो विहु संसार-निबंद्धणी जओ जिंदा । दंसण - पयासगाणं विसेसओ किं चि साहूणं । । ११८४ । । ता खलु वंदेयव्वा ( १७९ अ ) सयावि दंसण - पयासगा साहू | साहूणं णमत्तणो(?)अंतरं हि गिहिणो नियंतेण । । ११८५ । । अवि य
तित्थस्स मूलं मुणिणो हवंति मूलं मुणीण असणाइयं च । तेसिं च जो देइ सुभत्तपाणं ' तित्थुण्णइ तेण कया जयम्मि । । ११८६ ।। जुग-समिलोवम- कलियं मणुयत्तं पाविऊण गुण - सहियं । जिणधम्मं सम्मत्तं च मुणह साहूवएसेण । । ११८७।।
१. समत्तं. २. धुरा. ३. धारित. ४. वंदणिच्च ५. तित्थुणुइ.

Page #173

१०६ चउरो इमाइं दुलहाई जंतुणो पाविऊण मणुयत्तं । जिण-धम्म सम्मत्तं सुइ संजमवीरियं चेव।।११८८ ।। आयण्णिऊण एयं दुलहं लहिऊण सु(१७९ब)यणु ! मणुयत्तं । भव-सयसहस्स-दुलहं लद्धं पालेह जिण-धम्मं ।।११८९ ।। ता जाव न जीयं 'नलिणि-पत्त-जल-सन्निहं समुड्डेइ। करि-कन्नचला कमला वि वच्चए जा ण पासाओ।।११९० ।। जाव वण गिरि-सलिल-प्पवाह-सरिसण] गलेइ 'लायन्नं । जर- रक्खसी वि ण गसइ जाव य णव-जोवणुच्छाहं।।११९१ ।। जाव न देहे बहु-दुक्ख-कारणं संकमेइ गुरु वाही। ता तिहुयण-भुवण-पडाइय व्व कित्ती पयासेह।।११९२।। सा पुण भणिया भावत्थएण दव्वत्थएण तह कित्ती। भावत्थएण जुज्जइ(१८०अ)साहूणं चत्त-संगाणं ।।११९३ ।। जम्हा जिणेहिं भणियं अहियं छज्जीव-रक्खणे पुण्णं। इय जीव-रक्खणत्थं गिण्हंति तवं महासत्ता।।११९४ ।। दव्वत्थएण जिण-भवण-बिंब-पूयाइ दाण-विणएण। भावेण सावयाणं भणिया आरंभ-जुत्ताणं।।११९५।। पूयाए जीव-वहो कय-किच्चाणं जिणाण इति मूढा। जइ एवं ता भव-भीरुयाणं कह (हो)उ पयणु भवो।।११९६ ।। ता जं पुव्व-निबद्धं 'दव्वत्थे तह य किं पि किजं ते। पावंतं सव्वं पि हु णासइ खलु कूयदिटुंता।।११९७।। इह लोयत्थे जीवो जह जत्तं कुणइ पावगमणंतो। तह जइ परलोयत्थे सया वि वा करयले सिद्धी।।११९८।। ता. जिणभवणं(१८०ब)बिंब करेह पूएह चउविहं संघं। णाणस्स कुणह भत्ती तह दाणं देह जिणभणियं ।।११९९ ।। एएसु सत्तच्छित्तेसु भावओ चवल-वित्त-बीयमिमं ।
आरोइयं च भद्दे ! सासय-सुक्खं पयासेइ।।१२००।। १. नलणि. २. लाइन्. ३. रखसी. ४. कोउ-प्रतम हो सेतो छ. ५. दव्वत्थतए.

Page #174

१०७ परिभाविऊण एयं इहेव अस्सावबोह तित्थम्मि । समवसरणस्स ठाणे करेह जिणमंदिरं तुंगं । । १२०१ ।। जिणभवण- बिंबपूया - बलि-जत्ता - ण्हवण- दाण - धम्मकहा। एसा णु सुधम्मे वा देया सत्ताणं बोहि कए । । १२०२ । । अस्सावबोह- तित्थं भरुयच्छे जह मयच्छि ! विक्खायं । जह तुज्झ इमं साहेमि सयल - संसार- दुह - हरणं । । १२०३ । ।
तं जहा
जंबुद्दीवे दीवे भारहखेत्तस्स मज्झिमे खंडे ।
-
पुव्वदिसि (१८१अ ) देवपा (या) दलिय -सयलदोसो सुकिय कोसो । १२०४। पवहंतुल्लोल - जल-प्पवाह- सुर- सरि सुपुलिण-कय- 'खोहो । नयर - पुर - गाम - गोउल-उज्जाणवणेहिं रमणीओ । । १२०५ । । देसाण तिलयभूओ मगहा- देसो सुरिद्धि - संपण्णो । जं पिच्छिऊण वज्जाउहो वि धम्मत्थिओ सरइ । । १२०६ । ।
तत्थुत्तुंग - निरंतर - धवलिय-धवलहर - सोहिय-पएसं । जिणभवण- सिहर - विरइय-धवल - धयारुद्ध - रवि-किरणं । । १२०७ ।। रायगहं राय - हिं[व] जत्थ नयरं जयम्मि सुपसिद्धं ।
जत्थ सया बद्धरया संसय रहिया सिरी वसइ । । १२०८ ।।
(१८१ब) `जत्थुल्लूरिय - रिउ - राय - लच्छि-सोहो विसाल-भुय-दंडो । नाम सुमित्तो राया तिलयो रायाहिरायाणं । । १२०९ ।।
-
तस्स पिया पाण- पिया महासई सुयणु ! जणिय - परिओसा । उवसग्ग मारि चोरा णामेण वि जीए णासंति । । १२१० ।। कय-सील - रयण-सोहा णामं पउमावई महासत्ता । सयल-जण- जणिय- सोक्खा जिणधम्म-परायणा सुमइ । । १२११ । । मुणि सुव्वओ जिगिंदो पाणय- कप्पाउ तीए उयरम्मि । अवयरिओ सावण - पुन्निमाए भवियाण भव - हरणो । । १२१२ । ।
१. कोहो. २. जत्थ.

Page #175

१०८
दिसि देवय-कय- सुपवित्त मंगलो परम-मंग (१८२अ ) ल- निहाणं जिट्ट - किण्हऽट्ठमी उप्पण्णो सवण - णक्खत्ते । । १२१३ । ।
मेरु- सिहराहिसित्तो णमंत - सुर-मउड- घिट्ट -पय-कमलो । अद्धट्ठम - वरिस - सहस्स - कीलिओ बाल- भावम्मि ।। १२१४ ।।
-
मइ सुइ अवहि- पहाणो वास - सहस्साई पंचदह रज्जं । पालेवि तणं व्व विसज्जिऊण भयवं महासत्तो । । १२१५ । । फगुण - सिय- बहुल - बारिसिए णील गुहाए सुरिंद-कय-पूओ । जिण - दिक्खं पडिवन्नो सुछट्ट भत्तेण तित्थयरो । । १२१६ । । एगारसंग - सुय- रयण-भूसिओ चउ - सुणाण-संजुत्तो । कय- मोणो-छउमत्थो एगारस विहरिओ मासा । । १२१७ ।। नील-गुहाए पुणरवि फगुण कसिण बारिसीए सव ( १८२ ब ) णम्मि | अवरहे मुणि सुव्य- जिणस्स णाणं समुप्पन्नं । । १२१८ । । सुरवर-कय- केवल - नाण- महिम- चउतीस - अइसय- समेओ । सयलं लोयालोयं नियइ सुयं विमल - नाणेण । । १२१९ ।। ता पुव्व- १ -भवे मित्तो कम्मवसा सो तुरंगमो जाओ । तस्स पडिबोहणत्थं पढमं पि इहागओ भयवं । । १२२० ।। देवेहिं थुणिज्जंतो पंचास - सहस्स - समण - परियरिओ । रइय- सुर-समवसरणो मणिमय सिंघासणासीणो । । १२२१ । । अमरिंद-नरिंद- फणिंद- चंद- खयरिंद-नमिय-पयकमलो । मिच्छत्त- तिमिर-तरणि व्व बोहए भविय - कमलाई ।।१२२२ ।।
-
नाऊण समोसरियं तित्थयरं नयर - बाहिरुज्जाणे ।
चलिओ जियतु निवोस (१८७ ब ) परियणो वंदण - निमित्तं । । १२२३ ॥
-
तत्थारूढो तुरए जा पत्तो समवसरण - भूमीए ।
जय - गुरुणो महुर-सरं सुणेवि ता हिंसए तुरओ । । १२२४ । ।
१. धरणी. २. अंसजलं.
अग्ग-खुरेहिं धरणीं पुणो पुणो खणइ हिंसए गहिरं । उल्लसिय-सव्व-गत्तो- 'अंसुजलं मुयइ नयणेहिं । । १२२५ । ।

Page #176

१०९
दडुं पुणो वि जिणिंद - अट्ठ - महा- पाडिहेर -कय- सोहं । उल्लसइ भइ हिंसइ जिण-पय- मूले महइ गंतुं । । १२२६ । ।
उत्तरियं तुरयाओ या ति पयाहिणं करेऊण । धरणि निहिउत्तिमंगो णमेवि सिरि सुव्वय जिणिदं । । १२२७ । । उवविट्टो सुपएसे (१८३ब) पुच्छइ लहिऊण अवसरं राया । भयवं! तिरिया वि नियंति जे तुमं ते विहु कयत्थ । । १२२८ । । ता मह साहह भयवं ! तुहं वाणिं सुणिऊण मह तुरओ । भावुल्ल सिय- सरीरो पत्तो किं एरिसावत्थं । । १२२९ ।। एत्थंतरम्मि जंपइ तित्थयरो जलय - गहिरवाणीए । संसय - सम्मत्त - जडा भमंति जह तह निसामेह । । १२३० ।। एत्थेव भरह - खेत्ते सुपसिद्धं अत्थि पोमिणीखेडं ।
तत्थ जिणधम्म सिट्ठी निवसइ जिण धम्म-मय-कुसलो ।। १२३१ । । तत्थ य नयर - पहाणी - सागरदत्तो य पउर - जणनाहो । (१८४अ) जिणधम्म-सेट्ठि- मित्तो जिण धम्मं महइ सो काउं । । १२५१ ॥ जिणधम्म- सिणेहवसा पड़िबुद्धो सो जिणिंद- धम्मम्मि ।। ४ धम्मायरिय-समीवे निसुयं वयणं इमं तेण । । १२३३ ।। तं जहा
जो कारिविज्ज जिणहर जिणाण जिय-राग-दोस- मोहाणं । सो पावइ अन्न- भवे भवमहणं धम्म - वर - रयणं । । १२३४ । । सुणिऊण इमं वयणं करावियं तेण जिणहरं बिंबं । पइठावियं च विहिणा कयत्थमप्पा गणतेण । । १२३५ । । मिच्छत्तं च अणाई - अणेयरूयं खवेइ सो तत्थ । अण्ण-दि सिव-भवणे सइवेहिं निमंतिओ पत्तो । । १२३६ ।।
धिय कंवलेण पूया सिवस्स सिसिरे निएइ किज्जंती । ताप गंतू विलग्गा (१८४) ओ कीडियाओ विवज्जंति । । १२३७ ।।
१. उत्तिरिय २. सुनिऊण. ३. समत्त. ४. धम्माइ.

Page #177

दळूण तेण भणियं दयाए 'वसा णिएह ता पुरओ। रक्खेह कीडियाओ मा अण्णाणं कुणाह]कहें।।१२३८।। सुणिऊण सेट्टि-वयणं भणियं सइवेहिं जायकोएहिं। सो सावओ तुमं किं इओ य ता वच्च निय भवणं ।।१२२९ ।। सो तेहिं दुम्मिय-मणो लजंतो परियणस्स उठेवि। संपत्तो निय-भवणं अट्टज्झाणोवगय-चित्तो।।१२४० ।। संसय-सम्मत्त-जडो अट्टदुहट्टाइ-चिंतमाणो सो। आऊ-खएण मरिउं(१८५अ)उप्पन्नो तिरिय-जोणीसु।।१२४१।। भणियं चएमेव रज-भोगोवभोग-दव्वं सुजुवइ-वर-संग। चिंतइ अट्टदुहट्टं निबंधए अट्टझाणं सो।।१२४२।। वह बंध-छेय-ताडण-उक्कत्तण-कम्मणाइं चिंतंतो। भूएसु णिरणुकंपो रुद्दज्झाणं निबंधेइ।।१२४३।। सज्झाय-झाण-तव-नियम-चरण-गुरु-विणय-भत्ति-संजुत्तो। छज्जीव-रक्खणपरो निबंधए धम्मझाणं सो।।१२४४ ।। खविय-कसाय-चउ(१८५ब)क्को सुह परिणइ-'मोक्ख चित्त-विन्नासो। उवसमिय-राग-दोसो निबंधए सुक्कझाणं सो।।१२४५।। अट्ट रोइं धम्मं सुक्कं झाणं कमेण चिंतंतो। पावइ तिरियं नरयं सुरलोयं तहय मोक्खं च।।१२४६।। भणियं चअट्टेण तिरिय-जोणी रोद्दज्झाणेण पावए नरयं । धम्मेण देवलोयं सुक्कज्झाणेण निव्वाणं ।।१२४७ ।। भमिळाण]भव-समुदं सो सेट्ठी एत्थ तुज्झ भवणम्मि। संपइ तुरओ(१८६अ)जाओ एसो सो राय! निवसेइ ।।१२४८ ।। ता एसो निव-तुरओ पुव्व-भव-भासियं इमं वयणं।
सोउं मह 'वयणाओ जाई-नाणं समुप्पन्नो।।१२४९ ।। १. वसो. २. कुणकुटुं. ३. मोख. ४. व्वयणाओ.

Page #178

१११
तं पुणो एवं -
जो कारविज्ज जिणहर जिणाणं जिय-राग-दोस- मोहाणं ।
सो पावर अण्ण - भवे भव-महणं धम्म - वर - रयणं । । १२५० ।।
-
ता लद्धे मणुयत्ते अब्भसियव्वं सयावि तं किं पि । जं जं परलोय - हियं जम्मण - मरणं निवारेइ । । १२५१ । ।
सुमसुहं एत्थ भवे अब्भासह जं सया वि खलु जीवों । अब्भास-कम्म- जणियं भवे भवे पावए तं पि । । १२५२ ।। सोउं जिणंद-वयणं राया तुरयस्स कविय-पल्लाणं । उत्तारिऊण जंपइ इय उट्ठ जं मह तुमं मित्तो । । १२५३ । । पडिवज्जिऊण (१८६ ब ) धम्मं जिण नवकारं मणेण चिंतंतो । मरिऊण नियम - सहिओ महिडिओ सो सुरो जाओ । । १२५४ । । जाव पउंजइ अवही णिएइ ता निय-कलेवरं एत्थ । उवयारं मण्णंतो जिण-पय- मूलम्मि अवयरिओ । । १२५५ । । जोयण- पमाण-भूमी नाणामणि- रयण - कणय - 'कुसुमेहिं । भूसेइ जिणो सुव्वय - जिणस्स चउपासमविसन्नो । । १२५६ । । वर - वेणु - वीण गेया रवेण णच्वंत - सुर- जुवाणीहिं । जिण - संथवं पहिट्टो करेइ पारद्ध-पेच्छणओ । । १२५७ । ।
तद्यथा
भगवन् ! भवजलधि- सुयानपात्र ! भव-भीत-भव्य-जन- शरण! | त्वय्यपि सौख्य-विधातरि जन्मान्धः किं ४ भ्रमन्त्यपारे । । १२५८ ॥ सकृदपि त्वद्वचन - विबोधिते (१८७अ ) न लब्धं मयेदममरत्वं । सम्प्रत्यपवर्ग-सुखेन मे प्रसीद प्रसन्नाक्ष ! ।। १२५९ । । तिहुयण - गुरुणो काऊण संथवं पयडिऊण अत्ताणं । अमर सुह-लाह- तुट्ठो णिययावासं गओ विबुहो । । १२६० ।। भयवं पि पुहइवइणो विसेसओ साहिऊण सम्मत्तं । विहरइ पवित्त - वसुहं बोहितो भविय - कमलाई । । १२६१ । । १. कुसमेहिं. २. पंच्चतं. ३. सरण. ४. भ्रमत्यपरे .

Page #179

(१८७ब)अद्धट्ठ-वास-सहसा धम्मं पयडेवि सयल-भरहम्मि। जेट्ठस्स किण्ह-णवमी-दिणम्मि परमं पयं पत्तो।।१२६२।। एयाइं पंच-कल्लाणयाइं पंचसु तिहीसु भावेण। उववासंबिल-नीविय-एगासणगेण जो कुणइ।।१२६३ ।। मुणिसुव्वय-जिण-पडिमं भत्तीए कराविऊण उज्जमइ। सो णर-सुर-सुहाई भोत्तूण पा(१८८अ)वए सासयं सोक्खं॥१२६४ ॥ पंचकल्याणानिइय तइया मुणिसुव्वाय]-जिणेणं पडिबोहिओ जयं अस्सो। अस्सावबोह-तित्थं भरुयच्छे तेण विक्खायं ।।१२६५ ।। ता सुपवित्तं एवं जिण-पय-कमलंकियं विमुक्क-मलं। एत्थागओ य भद्दे ! पावइ अहमो वि भव्वत्तं ।।१२६३ ।। भणियं चकमल-धय-कुलिस-चक्कंकियं पि जुयलं ठवेइ जत्थ जिणो। भूमी वि सा पणासइ पावं भव-भीय-भवियाणं ।।१२६७।। एएण कारणेणं भरहेणऽट्ठावयम्मि सेतुजे। (१८८ब)ओंकार महानयरे जिणिंद-भवणाई विहियाई।।१२६८ ।। अवि यजिणभवण-बिंब-पूया-जत्ता-बलि-न्हवण-देसणा-दाणं। भावत्थवस्स कारणमेसा दव्वत्थुई भणिया।।१२६९ ।। तह चसोमं थिरं विसालं जिणबिंब पिच्छिऊण अहम्मो वि। पावइ सुबोहि-बीयं जह वेयड्ढे तए पत्तं ।।१२७० ।। एयं कमेण परलोय-'साहणं साहियं मए तुज्झ। जिण-भवण-बिंब-पूया-विहिं च संपइ निसामेह।।१२७१ ।।
१. साहण.

Page #180

११३
-
जाइ-कुल- वित्त (१८९अ ) - गुरु - विणय - सुयण सम्मत्त भत्ति-संजुत्ता । रागाइ - दोस - रहिया उदार - चित्ता महासत्ता । । १२७२ ।। जिण - भवण - बिंब - करणे एए अहियारिणो य उक्कोसं । अण्णे विभत्ति - जुत्ता जहन्नयाए ण पडिसिद्धा । । १२७३ । । एयारिस- गुण - जुत्ता तुमं च खलु एत्थ तुज्झ अहिगारो । ता समवसरण - ठाणे जुज्जइ तुह जिणहरं काउं । । १२७४ ।। एयं पवित्त-ठाणं जिणिंद - वाणीए जइ विगय- दोसं । विहिणा जिणेहिं भणियं करेज्ज इह मंगलं तहवि । । १२७५ । । विहि (१८९ ब ) णा सव्वं पि कयं बहुफलं अत्तणो हवइ सुहयं । विहि- वज्जियं कुणतो न पावए तप्फलं अइरा । । १२७६ । । कय - किच्चा भयवंतो तित्थयरा तियस विहिय वर - पूया । जिण - भवण- बिंब-पूया ता विहिणा कुणह भत्तीए । । १२७७ ।। दिसि - देवयाण पूया विहिणा काऊण दिज्जए दाणं । सम्माज्जह सुयणए पूएज्जह णयर - लोयं च । । १२७८ । । जिणभवणत्थं च दलं अनिमित्तं तं विसेसमोल्लेण । ( १९० अ ) गहियव्वं जयणए जम्हा धम्मत्थमारंभी । । १२७९ ।। सल्लाइ -सयल - दोसे भूमीए सोहिऊण जत्तेण । कायव्वं जिणभवणं जेण सया जायए पूया । । १२८० । । विणाणिय- कम्मरा विसेस - दाणेण तोसिया काले । इच्छंति कज्ज - सिद्धी सकज्ज - सिद्धीए निव्वाणं । । १२८१ । । वीस - धणु-माण - कलियं मरगय रयणम्मि सुव्वय- जिणस्स । तह कारवेज्ज बिंबं आणंदयरं जहा होइ । । १२७८२ । । भणियं च
१. भुवणं.
-
जो जिण 'भवणं दंसण- पहावणत्थे करेइ भावेण । भोत्तू सयल पुहई सो कीलइ सुर - विमाणेसु । । १२८३ ।।

-

Page #181

११४
सोमं (१९०-ब) थिरं विसालं पावहरं जो करेइ जिण-बिंबं । अमरच्छर-परियरिओ सो निवसइ देव-लोगम्मि ॥१२८४ ।। सुइ-सुय-चित्तो भत्तीए सुरहि-कुसुमेहि करेइ जो पूयं । सो सुरहि-कुसुम-माला-विहूसिओ सयल-सुर लोए।।१२८५।। बलि-जत्ता-पेच्छणयं करेइ उवइसइ अह पसंसेइ। संथुणइ करइ गेयं सो थुव्वइ किन्नर गणेहिं।१२८६ ।। जो देइ जिणवराणं कुंडल-केऊर-हार-तिलयं च। सो सुरलोए निवसइ मणि-रयणाहरिय-वर-देहो।।१२८७।। भिंगारारत्तिय-कलस-दीव-धूडहण-संख-जयघंटा। जो देइ जिणाययणे(१९०/१अ) महिडिओ सो सुरो होइ।।१२८८।। काहल-हुडुक्क-ढक्का-भायण-कंसाल-वीण-वर-वंसा। जो देइ अहव वायइ तस्स पुरा गिज्जए गेयं ।।१२८९ ।। धय-छत्त-चिंध-चामर-विचित्त-चंदोवयं च जो दे। धय-छत्त-विहिय-सोहो सो सिय-चवरेहिं विजियइ।।१२९० ।। अह जिण-भवणे बिंबं पमजए निद्धणो वि भावेण। संथवण-गेय-णटुं करेइ अणुमोयइ परं वा।।१२९१ ।। लहिऊण परम-बोहिं रजं भोत्तूणं सयल-भरहम्मि। सो पावइ मुत्ति-सुहं अट्ठ-भवन्भंतरे णियमा।।१२९२।। कायव्वं सव्वमिणं विहिणा काले सुवत्थु-पडिपुण्णं। जिण-भवण-बिंब-पूयाइयं च जयणाए सविसेसं।।१२९३।। (१९०/१ब) एयं तुह साहीणं सव्वं पि कमेण जह मए कहियं। ता तह करेज विहिणा सिव-सुह-जणयं जहा होइ।।१२९४ ।।
।। इम भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि-संवलिया-विहारस्स सुदंसणा-चरिए पुव्व-भव-परिचिय-महा-मुणि-दंसणो जिणभवणोवएस-वण्णणो नाम नवमो उद्देसो सम्मत्तो ।

Page #182

निमाविय-जिणभवण-वण्णणो नाम दसमो उद्देसो
तं मुणिवराणं वयणं सुणेवि भावेण सुयणु ! रायसुया। काऊण विहि-पणामं समुट्ठिया परियण-समेया।।१२९५ ।। जियसत्तु-निवेणं तओ णिय-भवणे गउरवेण णिव-धूया। भुंजाविऊण सुहयं पुणो वि सम्माणिया सुयणु! ।।१२९६।। एत्थंतरम्मि कमला णरिंद-धूयाए सायरं भणिया। (१९१अ)सिंघलदीवे गमणं तुह जुजइ ताय-पय-मूले।।१२९७।। एसा कुसल-पउत्ती गंतुं साहेह जणणि-जणयाणं। सम्मत्त-थिरीकरणं मुणि-दसणमिह विसेसेण।।१२९८ ।। लद्धाएसा कमला णमेवि चलणेसु राय-धूयाए। आरूढ-जाणवत्ता संचलिया दाहिणाभिमुहं।।१२९९।। जाए पहाय-समए-पहाण-दिवसम्मि सोहणे रिक्खे। सम्माणिऊण सव्वं पउर-जणं आगम-विहीए।।१३०० ।। पूएवि सुत्तहारो विणएणंऽब्भत्थिओ "इमं भणिओ। एसा मह रायसिरी(१९१कोसाहीणा तुज्झ सव्वावि।।१३०१ ।। परिभाविऊण एयं करेह तह जिणहरं सुधम्मपरा। तह पिच्छिऊण विबुहा वि होति गुणकित्तणा पउणा।।१३०२।। एसो य उसहदत्तो निरुविओ तुह मए तह सहाओ। जेण समीहिय-कज्जं असहायाणं ण सिज्झेइ।।१३०३ ।। उसहदत्तो वि भणिओ राय-सुयाए सुमित्त ! जइ वि तुमं। जिण-समए कुसलमई तह वि मए इह भणेयव्वो।।१३०४।। जं जह मुणीहि भणियं जिण-भवणं भद्द ! तुज्झ पच्चकखं। तं तह विहिणा तुरियं(१९२अ)जयणाए तुमं कराविज।।१३०५ ।। एवं लद्धाएसो कय-सम्माणो य उसहदत्तो सो। सुत्तहारेण सहिओ गओ समोसरण-ठाणम्मि।।१३०६।।
१. परिणय. २. थिरीव. ३. सुत्तहारे ४. णिमं.

Page #183

११६ काउं संति-विहाणं सिला-निवेसं करेवि सुमुहुत्ते। पूएवि सुत्तहारं पारद्धं जिणहरं तुंगं।।१३०७ ।। पारद्धे जिण-भवणे विसेसओ निव-सुया वि गंतूण। जिण-ण्हवणऽच्चण-विहिणा पइदियहं मंगलं कुणइ।।१३०८।। दीणाणं दुत्थियाणं बहु-दाणं देइ पूयए संघं। वाहि-गहियाण किरियं करावए ओसहं देइ।।१३०९।। (१९२ब)घोसावेइ अमारि सव्वत्थ वि दुहिय-सव्व-जीवाणं। अण्णं पि धम्म-कजेसु संगयं कुणइ भावेण।।१३१०।। बहु-भक्ख-भोज-तंबोल-पुप्फ-वत्थेहिं णिव-सुया णिच्वं । विण्णाणिय-कम्मारा तोसेहिं तहा पसंसेइ ।।१३११।। भणियं च धम्म-कज्जे णिबद्ध-मोल्लस्स तह विसेसेण। अहि(य)यरं दायव्वं जेण पसंसेइ सव्वो वि।।१३१२।। एस पसंसा-धम्मो दूहवियव्वो न कोवि कइया वि। जत्थ दयाए पसंसा तत्थ सुहं सासयं भणियं ।।१३१३ ।। (१९३अ)एवं कमेण सुहया वोलीणा जाव सुयणु ! छम्मासा। णिव्विग्धं जिण-भवणं निप्पण्णं ता महा-तुंगं।।१३१४ ।। तं च केरिसं ? फालिम-सिला-निबद्धं भूमितलं जस्स गाऊय-पमाणं। नजइ रायसुयाए निच्चल-सम्मत्त-रयण व्व।।१३१५ ।। चउपास-निवेसिय-पिहुल-दीह-फलिहमय-तुंग-पायारं। कणयमय-मयर-तोरण-निवेसियं उत्तराहिमुहं ।।१३१६।। हेममय-पट्ट-निम्मिय-नाणा-मणि-रयण-जडिय-सुकवाडं। संजविय-लोहमय-दिल-भुयग्गल-जंत-कय-विसमं ।।१३१७ ।। चउपास-बद्ध-पीढं कंचणमय-रइय-निच्चल-सुवाणं। दिप्पंत-चंदमणि-जडिय-थंभ-सह भूसियंव रम्मं ।।१३१८ ।।
१.
अमारे. २. मोल्लस. ३. त्थंभ.

Page #184

११७
अण्णोण - विणिज्ज (१९३ब ) य - रूय-सोह - पुत्तलिय विरइय करोडं । वर - थंभ - निवेसिय- सालिहंजिया - पंति - रमणीयं । । १३१९ । ।
ससि - सूर - कंति - मणि जडिय - सहस- सिहरग्ग- लग्ग - णह - मग्गं । दिप्पंत - रयण-कर-नियर - परिभविज्जंत - रवि - किरणं । ।१३२० ।। सिहरग्ग-निवेसिय- रयण जडिय - कणयमय-कलस-कय-सोहं । वर - रूय - निवेसिय- सिंघकन्न पासाय - णामकं । । १३२१ । । सिंघकण्ण- पासादो नाम ॥
विलुलंत-धवल-धयवड- णिवारियासेस - णहयर - विमाणं । परिभविय - सुरविमाणं व्व जिणहरं हरिय-भव - - वासं । । १३२२ । ।
मरगयमय-वीस - धणुप्पमाण - सुव्वयजिणस्स वर - बिंबं । इंदपयम्मि गजो से (?) (१९४ - अ) निवेसियं दार दिट्ठिए । । १३२३ । । तं च केरिसं
सोमं थिरं विसालं सुद्धं पयईए सुंदरं सुहयं ।
-
निज्जिय ससि सूर पहं नासिय जय जीव संतावं । । १३२४ ।। चउपासेसु विसालं चउवीस - जिणालयं करावेवि । गयण - धोलंत - वर-धवल - धय' वडाडोव - रमणीयं । । १३२५ । । नियवण्ण- पमाणुवलक्खियाओ तित्थंकराण पडिमाओ । काराविऊण विहिणा णिवेसियाओ सुठाणेसु । । १३२६ ।।
चवीस जिणालयं ।
तत्थ पइट्ठा (१९४ब ) - समए विचित्त - बलि- - पुप्फ-फल- सुकंदे य। अक्खय-जवारयाई जं किं चि मुणीहिं परिकहियं । । १३२७ । ।
तं सव्वं पडिपुणं सविसेसं कारवेवि जिण - पुरओ । ढोएइ भाव - सहिया सवित्थरं विविह वत्थूहिं । । १३२८ । । जाइ-कुल-भत्ति-सु[इ]बंभयारि - संपुण्ण - देह - सिय-वत्था । बत्तीस - सक्क - रूया सुसावया जिण मए कुसला । । १३२९ । ।
-
१. वडाडोय.

Page #185

११८ अट्ठ-कुलीणाओ 'सुवासिणीओ सिरि-ठविय-कणय-कलसाओ। उच्चरिय-मंगलाओ(१९५अ)जिण-कज्जे 'पोसह-वयाओ।।१३३०॥ गायंति महुर-सर-गायणेहिं वजंत-विविह-तूरेहिं। नच्चंतु तुंग-पओहरालसाणेय-जुवईहिं।।१३३१ ।। इय एवमाइ जय जय-रवेण सोहण-दिणम्मि सुमुहुत्ते। जिण-पडिमाणं पइट्ठा कराविया रायधूयाए।।१३३२।। तह सुइ-भूया विहिणा सुदरिसणा करइ पंचविह-पूया। वरकुसुम-रयण-सुपसत्थ-वत्थ-बलि-थुइ-सु-थोत्तेहिं ।।१३३३ ।। गोसीस-सुरहि-कुंकुम-मयणाहि-विलेवणेण बहलेण । भत्तिभर-पुलइअंगा विलेवए सुव्वय-जिणिंदं ॥१३३४॥ इंद-वइदुज-मरगय-णी(१९५ब)लुजल-चंद-कंति-दिप्पंतो। जिणइंद-सिरे मउडो 'पवरइओ रायधूयाए।।१३३५ ।। नाणाविह-रयण-मऊह-जाल-णासविय-सयल-तम-निवहो। पिहु-भालयले रेहइ तिहुयण-तिलयस्स वर-तिलओ।।१३३६ ।। माणिक्क-जडिय-कुंडल-सुजुयलयं सहइ जिण-कवोलेसु। सुरगिरिणो पुव्वावरहाए ससि-सूर-बिंब व्व।।१३३७ ।। पिहुल-वच्छयल-घोलिर-सरलाहारावलीओ रेहेति। जय-गुरुणो सासय-कित्ति-कंदलीओ व्व धवलाओ।।१३३८ ।। सयल-जय-जीव-वच्छल-जिणिंद-वच्छत्थलम्मि सिरिवच्छो। सुकिय-सुणिहि व्व रेहइ निवेसिओ रायधूयाए।।१३३९ ।। णिज्जिय-ति(१९६अ)हुयण-रूए सुबाहु-जुयलम्मि भुवणनाहस्स। सोहइ केऊर-जुयं नरिंद धूयाए सिव सुहयं ।।१३४० ।। मंदार-बउल-चंपय-सुपुप्फमालाहिं पूइओ विहिणा। सुरचाव-मंडिओ सहइ संझ-मेहो ब्व जिणइंदो।।१३४१ ।। डझंतागरु-कप्पूर-सुरहि-गयणुच्छलंत-धूम-सिहा।
जिणपुरओ सहइ भमात]-जलहरालि व्व सुर-सेले।।१३४२।। १. सुयासिणीओ. २. ०णोसहं. ३. तुंग. ४. सुत्थोत्त. ५. पवरईओ. १अ. ०णोसहं.

Page #186

११९
कंसाल-तिलिम - काहल (१९६ ब ) मउंद - झल्लरि - हुडुक्क - वर - वंसा । भंभा-मडव्व-मद्दल-पणव - महासंख - संजुत्तं । । १३४३।।
एयं नंदीतूरं जिणभवणे निवसुयाए वज्जंतं । नाव- गायण - वायणेहिं सहियं तहा दिन्नं । । १३४४ । । निज्जिणिय-मयण- कोडंड - कुडिल - घण - कसिण- खिविय - भमुहाणं । अट्ठविह-भरह - भाविय- नवविह-रस- पुलइयंगाणं । । १३४५ । । उवहसिय-तिलोत्तिम-मयण (१९७अ) - सूर-पह-णंद- सुर- जुवांणीणं । दिन्नं सहस्समेगं धण - कणय समिद्ध-विलयाणं । । १३४६ । । भंडारिय - पंचउलिय - वेकरणिय लेखणाइया सचिवा । भत्तिवंता (त) - पहाणा निरूविया गोठिया तत्थ । । १३४७ ।। तंबोलिय-मालिय- हट्ट - भवण - उज्जाण - वावि-कयसोहं । पासेसु जिण समिद्धं निवेसियं वरपुरं रम्मं । । १३४८ । । दुहियाण दुत्थियाणं पडिपुण्णा सयल-भक्ख भोजेहिं । करुणा दाणसाला निरूविया रायधूयाए । । १३४९ ।। सत्थत्थ- सत्थ - कुसले रोगीणं रोग सामगा विज्जा । भत्तोसह - पडिपुण्णा णिरूविया रोगसाला य । । १३५० ।। आहार- पाण-वत्थोसहाइ - दाणाहिं सं (१९७ब) जुयं काउं । चउविह- संघस्स कए विचित्त-भवणं विणिम्मवियं । । १३५१ । ।
एगारसंग - चउद्दह-पुव्वधराण सुसाहु-वसहाणं । नाणस्स भत्तिपुव्वं निरूवियं फासुयं दाणं । । १३५२ ।। आसोय-बउल-चंपय-पाडल - मंदार - सुरहि- कुसुमेहिं । पडिपुण्णुज्जाणवणं निरूवियं नंदणवणं व । । १३५३ ।। इमाइ सव्वं पडिपुण्णं कारवेवि जिणभवणे । सम्माणिऊण विउसे लिहावए सासणं विउलं । । १३५४ । ।
तद्यथा
-
यस्यानत-सुरपति-मुकुटकोटि- माणिक्य - घृष्ट-क्रम- युगलम् । सुरपति - विबोहिवितुरं (?) स पातु वः सुव्रतजिनेन्द्रः । । १३५५ । ।

Page #187

१२०
यस्या वि ( १९८ अ ) बुध-बुधैरप्यनेकधा पाद- पङ्कजं विनुतम् । श्रीमज्जिनेन्द्र - वाणी सा देवी नः श्रुतं दिशतु । ।१३५६ ।। एक - द्वि-त्रि- चतुःपञ्च - षष्ठ - खण्डधराधिपाः । एक ग्रामधिपा शृण्वन्तु वचो मम । । १३५७ ।। भो भो कृतपुन्या ! ये परोपकारोद्यताः कुलीनाश्च । भवभीताऽहं तेषां करोमि विज्ञप्तिकामेताम् । । १३५८ । । यस्मान्नलिनी-दल-गत जल - लव सदृशं हि जीवितं वीक्ष्य । 'शरदभ्र - सममालोक्य सम्पदं कुरुत जिनधर्मम् । । १३५९ । । श्रीमन् 'सिंघल (१९८ब) द्वीपाधिपस्य श्रीचन्द्रगुप्तराजस्य । दुहिताऽहं तस्य विभोः सुस्मृत- प्राग्जन्म - गुरु- दुक्खा । । १३६० ।। नाम्ना सुदर्शना जन्म-मरण भीता, समागता चाऽहम् । भृगुकच्छ - महानगरेऽकारि ममेदं जिनायतनम् । । १३६१ । । श्री लाटदेश - राजा जलधि-तटे नर्मदा नदी तीरे । कल्याण- राज्य - विजयी श्रीमज्जितशत्रु - नामाऽसौ । १३६२ । । या निदर्श- दिनान्तर्गज-तुरङ्गाक्रान्त-नगर-गोष्ठानि । ग्रामाणि चैष राजा तेषामुपयोगमाख्यामि । । १३६३।। श्री शकुनिका (१९९अ ) विहारे श्रीमन्मुनिसुव्रताय तीर्थकृते । अष्टौ ग्रामशतानि प्रहृष्ट- जन - वासित - रम्याणि । । १३६४ । । वेलाकूलान्यष्टावष्टौ नगराणि कोटट् बद्धानि । प्राच्यां घोटकगन्धूपुर - पर्यन्तानि लिखितानि । । १३६५ । । विदितं च 'दक्षिणेनापि हस्तिमुण्डकपुरेण कृतसीमन् । एतन्मया प्रदत्तं पालयितव्यं च युष्माभिः । । १३६६ ।। दातुर्यत्पुण्यं स्यात्पालयितुरसंशयं तदेव स्यात् । यो भवति यदा राजा लभते च फलं तदा सोऽपि । ।१३६७ ।।
-
-
अन्यच्च
१. सरदभ्र. २. सिंहल. ३. सुदरिसणा. ४. सकुनिका. ५. दक्षणे.

Page #188

१२१
पालयितुः परं पुण्यं हारयितुरधोगतिं पालनीयमिदम् तस्मादानं भूपैर्विचक्षणैः ।।१३६८।। गता गच्छन्ति यास्यन्ति धरा(१९९ब)यां ये धराधिपाः। न केनापि समं प्रायर्गच्छन्त्येषा वसुन्धरा।।१३६९ ।। सकलधरायं राज्यं चपलं चपलाश्च सम्पदा नृणाम्। चपलं च जीवितं तेषां निश्चला हि कीर्तिः परं चैका।।१३७०।। इत्येवं श्रीदेवी-सुदर्शना कारिते जिनायतने। शासनमिदं प्रशस्तं धनपालः सम्प्रत्यलेखि।।१३७१।। शासनमिदमिति।
इय भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि-संवलिया-विहारस्स सुंदसणा चरिए निम्माविय-जिणभवण-वण्णणो नाम दसमो उद्देसो समत्तो।।
सुंदसणाए सुरलोय-गमण-वण्णणो नाम एगारसमो उद्देसो।
इय पडिपुण्णं काउं पइदियहं जिणहरम्मि गंतूण। पूएइ जिणं तं मोह-मोहिया सा सयं विहिणा।।१३७२।। नव-नव-संवेगपरा(२००अ) तिकाल-न्हवणऽच्चणं पक्कुव्वंती। निच्चं दाणं दिती गमेइ कालं समाहीए।।१३७३ ।। अण्ण-दिणे सा भणिया सीलवईए सुजिणहरं रम्म। एतो च्चिय भणिओ जिणवरेहिं तप-संजमो अहिओ।।१३७४ ।। ता एयस्स किसोयरि ! असारदिट्ठस्स एत्तियं सारं। जं किजइ तवरयणं सासय-सुह-कारणं 'नूणं ।।१३७५ ।।
अवि य१. श्रीदेव. २. भूणं.

Page #189

१२२
धम्मस्स दया मूलं दयाए सुतवो तवस्स तह नाणं । नाणस्स य नेव्वाणं ता जुत्तं सुयणु ! तव - रयणं । । १३७६ ।। रायसुयाए भणियं ( २०० ब ) जइ एवं ता सजोगि णिद्दिट्ठो । अम्मे जुज्जइ काउं तवो चले जोयणे जीए । । १३७७।। एवं रायसुया सा सीलवईए समं पसंनत्थि ( ? ) । सव्वंग सुंदरो करइ चित्तमासो तवो भणिओ । । १३७८ । । तं जहा
सिय-पक्खे जिणपूयं करेवि एगंतरोववासेहिं । एगंतरयं च तहा पारणयं 'अंबिल - विसुद्धं । । १३७९ ।। अंते जिणाणं पूया करेवि दाणं मुणीणं दायव्वं । दुहियाणं दुत्थियाणं करुणाए तहा सत्तीए । । १३८० ।। चेत्तस्स किण्हपक्खे निरुजसिहो नाम करेइ एवं पि । कारावेइ तिगिच्छं गिलाण - मुणि सावयाणं च । । १३८१ । ।
बत्तीस - अंबिलाई एगंतरिएण एग-भत्तेण ।
सा करइ परम - भूसण - तवेण भणि ( २०१अ ) याइ भावेण । । १३८२ । । आहरणं च जिणाणं दाउ 'अण्णे वि कुणइ विविह-तवे । सोहग्ग- कप्परुक्खो रोहिणि चंदायणाईणि । । १३८३ ।। रयणावलि-मुत्तावलि य भद्द - महाभद्द - सव्वओभद्द | एरिस तवे कुणंती तत्थठिया सट्ठि - वरिसाई । । १३८४ । । अन्नम् दि सुहयं सुहासणत्था सुदंसणा देवी । सुवयंसियाए एगाए सायरं सुयणु ! विण्णत्ता । । १३८५ । ।
' वद्धाविज्जसि सामिणि! तुह जणणि सुजणय - कुसल - सीलेण । (२०१ब) कमलागम [णे ]ण इमेण संपयं सोक्ख जणएण । । १३८६ । ।
-
१. अंबल. २. अण्णो. ३. विद्धाविज्जसि.
एत्थंतरम्मि कमला वि आगया पणमिऊण चलणेसु । देवीसुंदसणाए पडिकुसलं साहए सव्वं । । १३८७ । ।

www

Page #190

१२३ जंपइ कमला सामिणि! नरवइणो चंदउत्तरायस्स। णिद्दिढे तुह कुसले मुणीण तह दंसणे सुहए।।१३८८ ।। तुह बंधूण कणिठ्ठो वसंतसेणो ठवेवि णिय-रजे। तुह जणणि-बंधु-सहिओ पडिवण्णो जिण-मए दिक्खं ।।१३८९ ।। तेणावि पुणो तुह बंधवेण(२०२अ)रन्ना वसंतसेणेण। तुह संदिढं जह इह भवंतरे तुह य बोहिज।।१३९० ।। तुह पउमा-धावीए वासवदत्तेण तीए पुत्तेण। एयं चिय संदिळं ममं पि बोहेज जिण-'धम्मे।।१३९१ ।। सुणिऊण तीए वयणं पच्चासन्नं मुणेइ जह मरणं। रायसुया जह भद्दे ! तुमं पि संपइ निसामेह।।१३९२।। तं जहा आगममाहभू-कण्णघोस-णासा-तारा-जीहाणं अणुवलंभम्मि। नव-सत्तं पंच-तिण्णि-एगं च दिणं भवे जीयं ।।१३९३ ।।
अन्नं चधूचक्कं तह तिपयं अरुद्धइं जो ण नियइ पच्चक्खं। विवरीरं माइहरं जो नियइ छ मास जीयं सो।।१३९४ ।। जो एवं उवलक्खइ सयावि खलु आ(२०२ब)यरेण पइदियह। सो जाणइ निय-मच्छु इयरो सत्थं उवहसेइ।।१३९५ ।। एएहिं रायधूया णाउं "चिंधेहिं अत्तणो मरणं। सव्वं पि नयर-लोयं खमावए परियणं तह य।।१३९६ ।। चेइयहरेसु अट्ठाहियाओ पूयाओ तह करावेइ। दाणाइ "मुणिवराणं देइ अणाहाण दीणाणं ।।१३९७ ।। वंदेवि जिणवरिंदे नीसंग तह करेवि अत्ताणं। विहिय-करयंजलिउडा थुणेइ सिरि-सुव्वय-जिणिंद।।१३९८ ।।
तं जहा१. धम्मो. २. विचरीरं. ३. नियमझं. ४. चिन्नेहि. ५. सुणिवराणं. ६. थुणेहिं.

Page #191

१२४ जय जय तिहुयण-भुवण-प्पईव जय जय मुणिंद-थुय-चलण। जय जय भव-जलहि-सुजाणवत्त मुणिसुव्वय जिणिंद।।१३९९ ।। जय जय णिक्कारण-परम-बंधु जय जय ईस परम-हिय। (२०३अ)तुह चलणाणं पुरओ करेमि 'विन्नत्तियं भयवं।।१४०० ।। जम्म-जर-मरण-गुरु-लहरि-भीसणे णाह ! भव-समुद्दम्मि। पावइ सुमाणुसत्तं जीवो जं तं तइ पसन्ने।।१४०१।। एगोणसयरि-कोडाकोडीउ खवेवि मोहणीयस्स। जं होइ तुम्ह सेवा णु संगम]तं तुह पसाओ।।१४०२।। जो य तुमं पेच्छंतो जायइ सहस त्ति बहल-पुलयंगो। सो भव्वो पइजम्मं हवेइ पुरिसोत्तमो [लोए] ||१४०३।। जो तुम्ह पुणो आणाणुपालणं कुणइ पइदिणं विहिणा। सो णाह ! णूणमासण्ण-सिद्धि-सुह-तरु-फल-स(२०३ब)मूहो।१४०४। आणामित्तेण वि पणईएसु जिण ! जं समं फलं देसि। तं कयकिच्चो सि तुमं सव्वं पि निएसि अप्पसमं ।।१४०५ ।। वायामित्तेण वि तुम्ह दंसणं भावयंति जे सुहयं। ते वि सुर-मणुय-सोक्खाण भायणं णाह ! जायंति।।१४०६।। पच्चकखे वि तुमं जिण ण दीससे कहणु भावरहिएहिं। अह सच्चं कप्पतरू पेच्छंति ण मंद-पुण्णा जे।।१४०७।। रस-वाय-खीण-देहा निहि ब्व पयडं तुमं अपिच्छंता। भमडंति जं वराया तं मण्णे णाह ! जम्मंधा।।१४०८।। सरि-संगमम्मि मूढा नमंति जिण(२०४अ) केवि धम्मबुद्धीए। सव्वं पि सुवण्णमयं नियंति “धत्तूरिया अहवा।।१४०९।। सुहयं गुणाण निलयं निजिय-तइलोय-लच्छि-वर-सोहं। तुम्ह वयणारविंदं निएवि जिण ! को ण संथुणइ।।१४१०।। विमल-गुण-रयणजलनिहि भव-जलणिहि-तरल-तारण-तरंड।
जम्णण-मरणंत-पयं पयच्छ परमेसर ! पसाय।।१४११ ।। १. विन्नित्तियं. २. सहरि. ३. से. ४. वरया. ५. धुत्तरिआ

Page #192

१२५ इय-'दुक्खेंधण-पाल(व)य ! करुणामय-जलहि जय-गुरु जिणिंद! । सासय-निव्वाण-सुहेहिं कुण पसायं पसन्नच्छ! ।।१४१२।। थुणिऊण जि(२०४ब)ण-अरिहंत-सिद्ध-आयरिय तह च उ(व)ज्झाओ। णीसंगे वि य साहू णमेवि भावेणं रायसुया।।१४१३।। दुच्चरियं आलोयइ वाया-मण-काय-गुत्ति-जुत्तीए। काऊण कसाय-जयं इंदिय-इच्छा-णिरोहेण।।१४१४।। तं जहापुढवि-जल-जलण-मारुय-वणसइ काएसु जे मए जीवा। वाया-मण-काएण य विराहिया ते मह खमंतु।।१४१५।। बेइंदिय-तेइंदिय-चउरो-पंचिंदिया तसा जीवा। वाया-मण-काएण य विराहिया ते मह खमंतु।।१४१६ ।। नर-नरय-तिरिय-देवे(२०५अ)सु जे मए तह विराहिया जीवा। वाया-मण-कारण य खमंतु ते मज्झ सव्वे वि।।१४१७।। नाण-चारित्त-दंसण-पडिकूलं जं मए समायरियं। वाया-मण-काएण य मिच्छामिह दुक्कडं तेसिं।।१४१८।। अन्भिंतरओ र(रा)गाइ-बोस दविणाइयं च बाहरिओ । दुविहमचित्त-सचित्तं तिविहं तिविहेण वोसिरियं ।।१४१९।। चउविह-आहारस्स य जावजीवं च मज्झ णिव्वित्ती। जस्स कए आहारो तस्सेवाणिच्च-देहस्स।।१४२०।। नाण-चरित्त-सुदंसण-सहिओ एगो सयावि मे जीवो। सेसा संजोय-गुणा भवे भवे मज्झ वोसिरिया।।१४२१ ।। सामाइयं च तिविहं तिविहेण करेइ जिणवरुद्दिढे। अरिहंत-सिद्ध-केवलि(२०५ब)उवइह्र सरइ जिणधम्मं ।।१४२२।। अवि यराग-द्दोस-कसाए दुजय-पंचेदियाइ-गुत्तीओ।
जेणेए अरि 'हणिया अरिहंतो मज्झ सो सरणं ।।१४२३ ।। १. दुक्खेधण. २. हणीया.

Page #193

१२६
भवच्छेत्ते राग-दोसे सलिल - सित्त स-कम्म-फल-बीयं । जस्स पुणो वि हु ण रुहइ 'अरुहंतो मज्झ सो सरणं । । १४२४ । ।
नाइंद-नरिंद-सुरिंद-विहिय-पूया थुइए जो अरहो । सासय-सुहाण दाया अरहंतो मज्झ सो सरणं । । १४२५ । ।
अरिहंत अरुहंत अरहंत ।
खविऊण- पुण-पावं सयलमणिच्चं णिएवि णाणेण । जे पत्ता परम-पयं ते सिद्धा मह सया सरणं । । १४२६ ।। उग्गं च खविय - कम्मा केवल नाणावलोइय-पयत्था । साहिय - सिवपुर - रज्जा- 'केवलिणो मज्झ सो सरणं । । १४२७ । । ( २०६ अ ) इय एवं फग्गुण- पुण्णिमाए सा अणसणं करेऊण । जा गमइ किं पि कालं समागओ गिम्ह-कालो ता । । १४२८ । । अवि य
अहिय - करक्कं तधरो सूरो कु-णराहिवो व्व दुप्पेच्छो । उत्तर दिसि - दइयालिंगणुच्छुओ गयणामारूढो । । १४२९ ।। तिव्व-रवि-किरिण-सुसिया विफलिय-फल- फुल्ल-पत्त- विच्छाया । सयला वि वणसइ - सिरी पवसियवइया सुनारि व्व । । १४३० ।। दि (२०६ब) वसयर - कराय व कढकढंत - खिल्लर - जलं पियंति मया । अण्णे निएवि माइन्हियाओ धावंति तप्पमुहं । । १४३१ ।। मज्झण्हायव-संतत्त-सावया अणुसरंति गिरि - कुहरं । सेवंति सुहय - दुक्खावणाई किंपुरिस - मिहुणाई । । १४३२ ।। दंत-ग्गोलइय - करा करिणो विंज्झोज्झरं तह सरंति । पहिया वियरिओ खणंति नट्ठ-दविणं नियंति व्व । । १४३३ ।। निम्माविय (२०७अ ) भवणुज्जाण - वावि-सीयल सुकाइ ठाणेसु । सारणिय - वाह-जल-कय- सुमज्जणा के वि निवसंति । । १४३४ । ।
१. अरहंत. २. केवणिणो ३. सभुज्जणा.

Page #194

१२७
अइ-मजण-कीला-जणिय-खेय-जुवईहिं सुरहि-बउल-वणे। लीलाए संचरिजइ कुसुमोच्चयणं कुणंतीहिं।।१४३५ ।। परिसेविय-भवणट्टाल-घम्म-घुम्माविएहिं मोरेहिं। 'निवसिजइ भवणुजाण-वावि-सीयल-सीलावट्टे ।।१४३६ ।। एरिस-कराल-काले सुदंसणा भावणाओ भाविंती।
वइसाह-मास-सिय-पंचमीए जिण-धम्म-झाणेण।।१४३७।। पंच-परमेट्ठि-नवकार-तप्परा सिव-पयम्मि गय-चित्ता। मरिऊण सुयणु ! ईसाण-सुरवि(२०७ब)माणे समुप्पन्ना।।१४३८।। दिव्वच्छर-परियरिया मणिमय-वर-रयण-जडिय-'चमरेहिं। विजिज्जइ अमर-विलासिणीहिं थुव्वइ सुथोत्तेहिं।।१४३९ ।। अवि यजय जय हि सुरासुर-नमिय-चलणे, जयजय सिरिसंघह विघ हरणे!। जयणिय-कुल-दंसिय-जिण-सुबोहे! गंधव्व-जक्ख-संथुय-गुणोह।।१४४०।। जय सुर-विमाणे उप्पन्न-विमले! जयसुव्वय-जिण-पय-कमल-भसले!। जय जयहिए पयासिय-णिय-जसोहे !, भरुयच्छ-विहिय-जिण-भवण
सोहे! ।।१४४१।। माणिक्क-रयण-भूसिय-सुगुत्ते, (२०८अ)जय सीलालंकिए वर-चरित्ते!। जय दिव्व-विमाणारूढ-देवि!,परिभमह सयलु तिहुयणुखणेवि॥१४४२॥ अन्नु वि रउद्दु हिंडंतु संवरु गय-वग्घ-सीह-संवर-पउरु। तउ णामे णट्ठा य भय देवि धीर, लंघंति वणंतर खणेण धीर ।।१४४३।। किलिकिलिकिलंत वेयालाग]णाउ, तउ णामेण 'चलहिं समाण वाउ। रयणायरे विहडिय जाणवत्त, नामेण तुम्ह ते तीरू पत्त।।१४४४।। कय-दोस-विसिढिलिय निवडि निगड, नामेणं तुज्झ छुट्टहिं अविहड। संगरे वि सत्तु-दुजय-सकवड, तउ नामेण तेवि जिणिति सुहड।१४४५। जे सावय(२०८ब)जिण-भवणई करेंति, जिणबिंबु, मुल्लग्गे णिवेसयंति।
ते तुम्ह पसाएण गलिय विग्घ, दाणाई दिति ते जण कयग्घ।।१४४६।। १. परेसेसिय. २. निवसजूइ. ३. सीलावंट्टि. ४. वयसाह. ५. चम्मर. ६. विध. ७.
चयहि.

Page #195

१२८ निव्वाण-रज-साहणपराहं, उवसग्ग-खयंकरि मुणिवराह। अण्णे विजे तउपय-कमल-भत्त, वर-णारि थुणइ तं एक चित्त।।१४४७।। विहडिय-समग्ग-दोहग्ग-रासि, सा होइ खणेण सोहग्ग-रासि। चारित्त-रयण-वर-भूसियंग, बहुविह संपय-कय-मोक्ख-संग ॥१४४८॥ विन्नवणे देवि महु करि पसाउ, जिणधम्म करंतह विग्घु जाउ। जय जय सिंघलदीवुप्पन्नि, देवि, सुदंसणे गुण-संपत्तिए। (२०९अ)सिरिभरुयच्छ-निवसिय-जिणहरे, सुरविमाणे उप्पण्ण
मणोहरे !।।१४४९ ।। विजाहर-किन्नर-सिद्ध-जक्ख-गंधव्व-णमिय-पय-कमलो। पणय-धणपाल-दच्छे पयच्छ 'जिणिंद-पय-बोही।।१४५० ।।
।। इय भरुयच्छ-नयर-निवेसिय-सिरि-संवलिया-विहारस्स सिरि-सुंदसणा-चरिए-सुंदसणाए सुरलोय-गमण-वण्णणो नाम *एगारसमो उद्देसो समत्तो।।
चंपयलया किन्नरी नियाणबंधो नाम बारसमो उद्देसो।
सीलवई पंचमहव्वया(२०९ब)इ तयणंतरं गहेऊण। अखंडिय-वय-णियमा तत्थ ठिया तीए पणएण।।१४५१।। पालेवि वयं आऊय-खएण-तम्मोह-मोहिया सुयणु ! । अणसण-विहिणा मरियं उप्पन्ना सा वि ईसाणे।।१४५२।। एयं चरियं तइया वित्तं मुणिसुव्वयस्स तित्थम्मि। एत्थागमणं संपइ तुम्हाणऽम्हाणं साहेमि।।१४५२।। भरुयच्छे सुयणु! जया वह(ट्ट)ते सुव्वयस्स तित्थम्मि। सुव्वय-जिणस्स भवणं करावियं राय(२१०अ)धूयाए।।१४५४ ।।
१. जिणंद २. संवलियाचरिए. ३. एगारससो. ४. विहिणो.

Page #196

१२९
एयं पि एत्थ तइया विजयकुमारस्स साहु - पणएण । देवी - सुदंसणा करावियं जिणहरं रम्मं । । १४५५ ।। गणहर - मुणीहिं तइया पयडिज्जंते जिणिंद धम्मम्मि। तित्थस्स वास- लक्खा वोलीणा अंतरे छच्च'।।१४५६ ।। तयणंतरं च भद्दे ! णमि - तित्थयरो तहा समुप्पन्नो । दस-वास - सहस्सा पयडिऊण धम्मं गओ मोक्खं । । १४५७ ।। तित्थं च तस्स पंचेहिं वास लक्खेहिं वोलियं जावरे । तामि-जिनिंदो भारहम्मि खेत्ते समुप्पन्नो | | १४५८ । । वरिस ( २१० ब) सहस्सं एगं धम्मं साहेवि भव्व - सत्ताणं * संपत्तो निव्वाणं निरुवम सोक्खं निराबाहं । । १४५९ । । अद्ध-सयाहिय- वरिस - सहस्स - तियासिया अइक्कंता । ता भारहम्मि खेत्ते पास जिनिंदो समुप्पन्नो । । १४६० ।। वरिस सयं पास - जिणो धम्मं साहेवि सिव- सुहं पत्तो । दो-सय- पंचासहिया पवत्तियं पास- जिण - तित्थं । । १४६१ ।। भयवं वीर - जिणंदो अपच्छिमो भारहे समुप्पण्णो । बाहत्तर वरिसाई कहेवि धम्मं 'सिवं पत्तो' । । १४६२ ।। उणाहिय - बारह - वरिस - लक्ख" - सिरि (२११ब) सवलिया - विहारस्स | भरुयच्छे सुयणु ! निवेसियस्स कालस्स परिमाणं । । १४६३ । ।
त्थज्जवि पवित् तित्थे साहिंति मुणिवरा मोक्खं । अवसप्पिणीए चरिम तं एवं वट्टए तित्थं । । १४६४।।
-
एम्म वट्टमाणे तिथे तित्थयर - वद्धमाणस्स । एत्थ सिरि - विमल-सेले - आगमणं तुज्झ साहेमि । । १४६५ । । निसुणेह सुयणु ! तइया सिंघल - दीवाओ रायधूया सा । भरुयच्छे संपत्ता जणओ जणणी खमावेवि । । १४६६ । ।
तइया सिंघलवइणं वसंतसेणो कणिट्ठ णिय पुत्तो । परिओसिऊण बहुणो अहिसितो सुयणु ! निय- रज्जे । । १४६७ । ।
१. ६०००००.२.१०००० ३. ५०००००. ४. १०००, ५. ८३७५०. ६. १००. ७. २५०. ८. शिवं ९. ७२. १०. ११९४९७२

Page #197

१३० पउमा-धावीए सुओ तस्स सहाओ निरू(२११ब)विओ दुइओ। जणणि व्व तस्स धावी ताणं समीवे ठिया पउमा।।१४६८ ।। राया वि चंदउत्तो सपरियणो रायलच्छिमुज्झेवि। जिण-दिक्खं पडिवण्णो सुदंसणाए वियोगेण ।।१४६९ ।। काऊण तवं विउलं उप्पण्णों सो मरेवि 'सुरलोए। सो पुण वसंतसेणो सिंघलदीवे कुणइ रज्जं ।।१४७० ।। कालेण सो वि रजं चएवि पडिवज्जिऊण तव-चरणं। मरिऊण विविह-सुर-मणुय-सोक्ख-वासेसु भमिऊण।।१४७१ ।। संपइ सो वेयड्ढे दाहिण-सेढीए चंदरह-नयरे। नामेण चंदवेगो मयच्छि! विजाहरो जाओ।।१४७२ ।। वर-रूय-लक्खण-धरो नव-जोवण-संपयं समारूढो। सो अण्णया रमंतो पत्तो भरुयच्छ-नयरम्मि।।१४७३ ।। सिरि-सवलिया(२१२अ)विहारे किन्नर-गंधव्व-जक्ख-जुवइणं। गेय-रवं णिसुणंतो संपत्तो जा तमुद्देसं ।।१४७४ ।। ता महुर-गिरालवणाहि मंगलं पणिऊण जयगुरुणो। खिविऊण कुसुम-वुट्ठी पारद्धं सुयणु ! पिच्छणयं ।।१४७५ ।। वजंत-पडह-मद्दल-हुडुक्क कंसाल-वंस-वीणाणं। उच्छलिय-गहिर-सद्देण तत्थ दिण्णो य समतालो।।१४७६ ।। अवि यवामंग-णिवेसिय-सुसर-तिसरि-तंत्ती-सुकररुहक्कं ता। मयणाणुकूल-महुरं मुयइ सरं जक्ख-'जुवईए।।१४७७ ।। (२१२ब)अण्णा वि विविह-महुर-सर-भाविया किण्णरी वि अहर-दले। ठविऊण सुसर-वंसं आलावइ भइरवालती।।१४७८ ।। अण्णा वि ताल-जुयलं करेण गंधब्विणी गहेऊण। जिण-गुण-कित्तण-मुइया गायइ गंभीर-वाणीए।।१४७९ ।।
१. सुरलोय. २. नव्व. ३. जुवइए.

Page #198

१३१
अण्णा वि पुलइअंगा उव्विल्लिय-तरल-तिवलि-भुय-जुयला। अमरच्छरा पणच्चइ पयडिय-नव-नट्ट-भरह-रसा।।१४८० ।। इय पयडिय-विविह-सुनट्ट-भाव-सुर-सुंदरीहिं जिण-भवणे। (२१३-अ) अग्ध-विहत्थाहिं तओ एगा दुयई समुच्चरिया।।१४८१ ।। तं जहाजा सुरसेल-सहिय-कुलपव्वय-गयणे तवेइ दिणयरो। गह-नक्खत्तमाल-सुर-संहरु णहे परिभमइ ससहरो।।१४८२।। तासरय-मियंक-कुंदुजल खीरोवहि-जलप्पहा देवि। सुदंसणाए णाह! नंदउ अक्खलिय-कित्ति निम्मला।।१४८३ ।। तयणंतरं देवी सुदंसणा-मण-भाव-विणय-कुसलाए। कय-संकेयाए जंपियं एगाए अमरच्छराए।।१४८४ ।। तं जहा
अव्वो पेच्छ पेच्छ मोहस्स विलसियं, जओ विसयसुहाहिलासिणो मिच्छत्त-तिमिर-पडलंत(२१३ब)द्रिय-लोयणा पच्चक्खमवि अत्तणओ हियं पेच्छंता वि ण पेच्छंति केवि। अहवा मोहमइरा-पाण-परवसाणं केत्तिय एवं? तओ दुइयाओ कय-संकेयाए जंपियं। तं जहा-अहो निसुणेह कम्मपरिणईए, जओ अइ-घण-कम्म-मल-पूरिय-सवण-विवरा पुणो जंपिजमाणमवि ण सुणंति केवि अत्तणो हिययं। एयमायन्निऊण सो विजाहरो चिंतेउं पयत्तो अहो एसो अरिहंतो देवया-विसेसो कोवि कयावि जओ मए वि निसुओ, दिट्ठो य कत्थे य। एसा जीए सुंदसणाए कित्ती य संसिज्जए सावि मए(२१४अ)कत्थ य दिट्ठा, परं किमेयं एयाहिं अमर सुंदरीहिं असंबद्ध जंपिय जहा - ण पेच्छए कोवि मोहंधो ण सुणए कोवि अत्तणो हियएयं चिंतमाणस्स तस्स विजाहरस्स पडिबोहणत्थं इत्थंतरे जंपियं पहाण देवीए सयं सुंदसणाए-'भद्द भद्द-! निसुणेह अत्तणो हियं। गद्यखंड-८
अवि य

Page #199

१.
१३२
तइयाऽहं बोहि-कए भणिया तुमए णं तुज्झ ता इहिं । आसि तुमं पुव्वभवे पुत्तो सिरिचंदगुत्तस्स । । १४८५ । । संदिट्ठे च तए मह तइया रज्जट्ठिएणं जं भद्द ! | 'जह पडिबोहेअव्वो' तए अहं इय तए भणियं । । १४८६ । । देवी सुदंसणा वयणं विज्जाहरो सुणे ( २१४ ) ऊण । उप्पण्ण-जाइणाणो भणइ कयत्थो कयत्थोहं । । १४८७ । । दोग्गइ - कूयावडिओ जिणिंद - मय-रज्जुणा तए देवी । उद्धरिओ जह भयवइ धम्मं पि तहाणुसाह ॥ १४८८ ॥ एयम्मि वरावसरे सेतुजे तियस कय-समोसरणओ । भविय पडिबोहणत्थं वीर - जिणिंदो समोसरिओ ॥ १४८९ ॥ विज्जाहरो वि देवी सुदंसणाए समं तहिं पत्तो । भत्तीए वीरनाहं थुणेवि ति पयाहिणं काउं ॥ १४९० ॥ तं जहा
जय जय वीर जिणेसर जय जय तियसिंद-नमिय-पय- कमल । जय तिहुयण - भुवद्धरण सरण भव-भीय - भवियाणं ॥१४९९ ॥ जय कुगइ - णय[ २१५-अ] र- गोउर-कवाड नेव्वाण - नयर - पह - ईव । तह करह मह पसायं निवसामि जहा णं संसारं ||१४९२ || सो विज्जाहर-राया वीर - जिणिदं थुणेवि भावेण । पडिवज्जिऊण दिक्खं विहरइ तित्थयर-पय- मूले ॥ १४९३ ॥ भयवं पि वीरणाहो पडिबोहिऊण भविय - कमलाई । aar - नीसेस - मलो पत्तो अयरामरं ठाणं ॥ १४९४ ॥ विज्जाहरो वि देवी सुदंसणाए सहोयरो साहू । तुझ पडिबोहणत्थं इहागओ सो अहं भद्दे ! | १४९५ ॥
[२१५- ब] जा तइया मह पासे सिंघलवइणा णिरूविया पउमा । मरिऊण सा वि एत्तिय - कालं भमिया भवसमुद्धे ॥१४९६ ॥
अच्चो.

Page #200

संपइ पाडलि-नयरे उप्पन्ना पुरिसदत्त-धूया सा । जाय-संवेग-भावा परिणयणं नेच्छइ मयच्छी ॥१४९७।। देवी-सुदंसणाए पुग्व-भवब्भत्थियाए बोहि-कए । एत्थागमण-निमित्तं दिन्नं से पाउया-जुयलं ॥१४९८ ।। सा पुण तुमं किसोयरि ! इहागया पाउया न जोगेण । ता जे बल-सम्मत्ता [२१६-आ] भमंति ते भव समुद्दम्मि ॥१४९९ ॥ उप्पन्न-जाइ-नाणा जंपइ चंपयलया विगयमोहा। वासवदत्तो सो मह 'पुत्तो कत्थेत्थ निवसेइ।।१५०० ।। भणइ मुणिंदो भद्दे! तइया कालेण सो वि मरिऊण। कय-धम्मो सुहयामर-सुमणुय वासेसु भमिऊण।।१५०१।। इह सयलसेलनियडे संपइ सो मलय-नयरिया-नाहो। नामेण महासेणो कुदिट्ठमइ नरवई जाओ।।१५०२।। सो तुह परिणयणत्थं चलिओ जा एइ उयहि-मज्झम्मि। पडिकूल-पवण-खित्तो समागओ सो वि ता इत्थ।।१५०३ ।। तण्हा-सुसिय-सरीरो वावीए सो जलं पिएऊण। तुह पाउयाण(२१६ब) जुयलं दद्दूण ससंभमो जाओ।।१५०४।। सो तुज्झ पाय-पडिबंध-मग्ग-लग्गो पराइओ एत्थ। दह्ण तुमं भवणे खणेण मयणातुरो जाओ।।१५०५।। तुह रूयं पेच्छंतो निवसइ किंकेल्लि-पायवंतरिओ।
उप्पेच्छह निय-पुत्तो इय भणियं मुणिवरिंदेण ।।१५०६ ।। सुणिऊण नियय-चरियं राया धाराहओ बइल्लो व्व। गुरु-लजो नमिय-सिरो समागओ साहु-पय-मूले।।१५०७।। सुमरंतो पुव्व-भवं भणइ निवो हं तए महासत्त। *निंदिय-कजाहिमुहो निवडतो 'दोग्गइं धरिओ।।१५०८।। ता तह करेह भयवं! निवडामि न जा पुणो वि भव-जलहिं।
होति उवयार-णि(२१७अ)रया णिक्कारण-बंधवा गरुया।।१५०९।। १. पत्तो. २. मलइ. ३. उपेच्छह. ४. नंदिय. ५. दोग्गई.

Page #201

१३४
भणइ मुणिंदो भद्दय ! मोह - तमाउलिय-नाण - नयणाणं । कामंध - जंतुयाणं संसारे कित्तियं एयं । । १५१० ।।
घण- निविड कढण मोहणिय कम्म दढ - रज्जु - पास गह गहिओ ।
-
मरिऊण होइ पुत्तो पुत्तस्स वि कम्म - दोसेण । । १५११ ।।
पुत्तो वि पिया, जणणी वि भारिया, भारिया वि पुण जणणी । भइणी भज्जा, धूया, धूया भइणी पुणो भज्जा । । १५१२ । । मित्तो सत्तू जाअइ सत्तू मित्तो सहोरो वेरी । वेरी जायइ बंधू सामी भिच्चो पुणो सामी । । १५१३ ।। राया दासो (२१७ब) दासो सुकम्म - वसगो हवेइ पुण राया । तामा कुण उव्वेयं संसारे कित्तियं एयं । । १५१४ ।। विसेसओ कलि काल-कलुस-कलंकिय-चित्ताणं, अण्णाण-तमपडलंतरिय - णाण- लोयणाणं, दिढ - मोहरज्जु - पास - गलय - गहिय- परवस संसार - संसरणाणं, अगाह - पमाय-पंक - निव्वुड्डाणं, मत्त महा-विसमविसधारियं गाणं, स-परिवार - पोसणोवाय- संजणिय - चिंता - रउद्दरक्खसीच्छलियाणं, अणेगविह कुग्गाह-उंडा पायपरिभा (२१८अ ) मिय- चंचल-मणचक्काणं, "विसयाहिलास वण संधूक्किय-मयणाणल - जालावली - ज्झलक्कियाणं सत्ताणं, अकज्ज - पवित्ती केत्तिया एसा ? एयं च विसयाहिलास - पायवस्स पढमं कुसुमं फलं च 'नरय - तिरिय वासेसु बहु- दुक्ख परंपरा, ता दुरंता विसया । जहा "विसण्ण-वाय -जरियस्स जलण-सेवा तहा भव- परंपरासु वि अनंतदुक्ख -दायगा किंपाग - तरु- फल- समाणा वज्जेयव्वा विसया । अवि य
-
-
अइ- विरसं विसय सुहं विसण्ण परिणाम दारुणं विसमं । पामा - कंडुयण - समं सुहियाण विसोवभोगं पि । । १५१५ । । वस- 'मास - रुहिर-मुत्तऽसुइ (२१८ब) सुक्क-मलपुरियम्मि दुग्गंधे । अस्थि - चम्मावगूढे पइ-दिन सक्कार - कय सोहे । । १५१६ ।। चम्मार-कुंड - सरिसे वहंत मुत्तऽसुइ सोणिय पवाहे ।
-
-
एरिसयम्मि वि देहे कुणंति मूढा रई चित्तं । । १५१७।।

-
१. भयणी. २. साम्वी. ३. गलिय. ४. यरवस. ५. विसयाहिलासं. ६. नयर. ७.
विसणं. ८. मास. ९. धम्मा.
-

Page #202

१३५
जत्थुपज्जंति नरा बद्धंति तहेव जेहिं पीएहिं ।
तत्थ वि कामासत्ता कुणंति भावं अहो चूज्जं । । १५१८ । ।
संपयं च
अवसप्पिणीए इहसमाणुभावेण अईव मूढ - मइणो विसयासत्ता ममपरिगय-चित्ता मच्छरिणो अप्प - सत्ता- पमाय- बहुल- कूर - कम्म - ववसाया अकज्ज - णिरया लोया । पविरला महासत्ता । अइसय - णाणिणो खंतिपरा मुणिवरा | चंचल सम्मत्तं । ( २१९अ ) अहिंय मिच्छत्तं । अप्प - गरुयणे विणओ । सकारणो मेत्तीभावो । सकवडो अत्थ - साहणोवाओ । सलोहो सुयणु! ववहारो । अणयकारिणो कूर - चित्ता पुहईवइणो, असच्चपइण्णा पहाण - पुरिसा । अहिय-करक्कंत - दुत्थिया जणवया, अप्प वीरिया रसा, हय-पयावो विज्जामंत साहणोवाओ। अपाय- बहुलं बुद्धि-कुसलत्तणं । चंचलं नारीणं सइत्तणं । तुच्छफला पायवा । गद्यखंड - १०
अवि य
तुच्छं मेहाण जलं तुच्छं गावीण वट्टए खीरं
तुच्छं सस्साण (२१९ - ब ) फलं कलि- कालो वट्टए एसो ॥ १५१९ ॥
अइ-पउर-जलो संजाय - कँदलो संचरंत - दोजीहो ।
उम्मग्ग-पय-जणो पाउस - कालो व्व कलिकालो । । १५२० ।।
'अहियकरक्कंत - करो संतावयरो य द्वसहो चंडो ।
अवगय- समिद्ध सासो कलिकालो गिम्भ - कालो व्व । । १५२१ । अविणय - मई अणज्जो दुस्सीलो गुरुयणेसु पडिकूलो । अणयरओ जत्थ जणो सो एसो वट्टए कालो । । १५२२ ।।
एयारिसेवि काले अज्ज वि नायागएण दव्वेण । भावेण महा- सत्ता जिणभवणाई करावेंति । । १५२३ ।।
(२२०अ ) अज्जवि चउगइ - संसार - भीरुयाणं जिणवराणं बिंबाई | दाऊण पउर- दव्वं मणोहराइं करावेंति । । १५२४।।
१. कंतकरो.

Page #203

१३६
अज वि चउविह-संघस्स भावओ चउविहं पि बहु-दाणं। इच्छाए देंति काले चउगइ-संसार-दुह-भीया।।१५२५ ।। अज वि विचित्त-पूया बलि-जत्ता-ण्हवण-गेय-पेच्छणयं । सुविहीए महासत्ता कुणंति तित्थुन्नइ-निमित्तं ।।१५२६।। अज वि चएवि सुकलत्त-संपया-परियणं च भव-भीया। अवहत्थिय-कलिकाला गिण्हंति तवं महा-सत्ता।।१५२७।।
(२२०ब)ता महाराय! गिंभ-काल-रवि-करायवक्कंत-मंडल-जीहातरलतरं जीवियं, खण-दिट्ठ-नट्ठ-विजुलया-चंचला लच्छी, कयली-गब्भसार-सण्णिहं जोयणं, गिरि-सिहराइवन्न-सरि-सलिल-प्पवाह-समा लायण्ण संपया, सरयब्भखंड-छाया-समाणं पिय-संग-सोक्खं, तरुयरग्गि-परिसंठियसउणि-गण-समाउलो कुटुंबवासो, ववहरय-रिण-समाणं कुटुंब-पोसणं, इय एवमाइ सव्वं असासयं कलिऊण परिहरह दुरते विसए। गद्यखंड ११
अपि य(२२१अ)जह पूरियअ ण सायरु सलिलेहि, हुयवहो तित्ति न पावए
___ समिहेहिं। तह जिउ विसएहिं तित्ति न पावइ, आजम्मु वि अलजंतो वि धावइ॥१ लज्जइ सुयह न मित्त-कलत्तह, सुयणु-बंधु-दोहित्त-पुत्ताह। पोक्करंत-सिरि-पलिय न मण्णइ, विसयासत्तउ जगु अवण्णइ।। २ अवि यबहिरो हियमसुणंतो अकज-निरओ मुणेह जम्मंघो। अवसर-मोणी मोक्को धम्मेसु अणुजुओ पंगू।।१५२८।। इय भाविऊण एयं दुलहं मणुयत्तणं लहेऊण। जिणधम्म सम्मत्तं परियाणह निव ! पयत्तेण।।१५२९ ।। एगोणसयरि कोडा कोडीउ खवेवि मोहणीयस्स। देसूण कोडि म(२२१ब)ज्झे कक्खड-घण-गूढ-दिढ-गंठी।।१५३०।। राग-द्दोस-निहत्ता दंसण-मोहणिय-कम्म-संजुत्ता।
भेत्तूण कहव गंठी जीवोपावेइ जिणधम्म।।१५३१।। १. गब्भासार. २. अवगणइ. ३. दुसहं. ४. सत्तरे.

Page #204

१३७
लखूण वि जिण-धम्मं न णिच्चलं जस्स होइ सम्मत्तं । सो परिवडेइ पुणरवि जीवो निय-कम्म-दोसेण।।१५३२।। न य परिवडियं च पुणो सम्मत्तं जस्स निच्चलं सुद्धं । आसन्न-सिद्धि-सुक्खस्स लक्खणं तस्स साहेमि।।१५३३ ।। तं जहाअसुहं कम्म-विवागं नाउं कइयावि जो न रूसेइ। कय-दोसेसु वि सदओ तं उवसम-कारणं मुणह।।१५३४।। पज्जते वि अणिच्चं नर-सुर-सुक्खं पि तिण-समं गणइ। अहिलसइ सिद्धि सोक्खं संवेगपरं च तं मुणह।।१५३५ ।। चउसु वि गईसु दुक्खं मुणेवि(२२२अ)संसार-भीरुओ वसइ। उज्जमइ धम्म-कज्जे 'निव्वेयपरो य सो जाण।।१५३६।। संसार-दुक्ख-दुहियं पाणि-गणं जो निएवि करुणाए। उवयरइ सव्वओ सो मुणेह करुणापरो भव्वो।।१५३७ ।। जीवाइतत्त-सासयमसासयं जं जिणेहिं पण्णत्तं ।। तं भाविंतो सव्वं नीसंको सो मुणेयव्वो।।१५३८ ।। अवि यदह्ण जिणवरिंदं पुलइज्जइ जो ससंभमं सहसा। मुणि-दसणाणुरागी साहम्मिय-वच्छलो सदओ।।१५३९ ।। अरिहंत-सिद्ध-पवयण-गुरु-थेर-बहुस्सुयाइ-ठाणेसु। उजमइ भत्ति-भरो संकाइ-विवजि(२२२ब)ओ सुमई।।१५४० ।। जोयण-लच्छी जीयं पइदिण खइयं कलेवि भवभीतो। उज्जमइ धम्मकजे सो भव्वो निव! मुणेयव्वो।।१५४१ ।।
अवि यनिस्संकिय निक्खंखिय निविजिगिछिय अमूढदिट्टी य। उववूह थिरीकरणे वच्छल्ल पहावणे अट्ठ।।१५४२।।
१. नेव्वेय.

Page #205

१३८ सम्मत्त-रक्खणट्ठा अइयारा जो इमेऽणुपालेइ। पायारो व्व सुनयरे सम्मत्तं निच्चलं तस्स।।१५४३ ।। तं जहाजीवाइ-नवपयत्था भावेण सयावि जो णु सद्दहइ। पेयापाणेण मुणेह सो सुपुत्तो व्व नीसंको।।१५४४ ।। बहुविह रूव धरेवि हु निएवि धम्मतिय(२२३अ) तु न सद्दहइ। निक्कंखिओ वियाणह तुच्छाहारेण मच्चो व्व।।१५४५।। जिणधम्म-फलं पइजस्स नत्थि कइयावि नूण संदेहो। सो मुणह 'नहयलगइ-विजा-गहणेणं चोरु व्व।।१५४६।। साहुदुग्गंछा य दिढे वि कुदिट्टि परे अइसयवंतो वि-जो ण मुझेइ। अवमूढदिट्टि सो मुणह साविया सुलस-सारिच्छो।।१५४७।। चारित्त-णाण-दंसण-समुज्जए जो सया पसंसेइ। संसाए दमगमुणिणो अभयकुमारो व्व सो मुणह।।१५४८।। तव-सील-विरइ-रहनेमिकुमर-पडिबोहणेणं राइवइ। थिर-सम्मत्ता नाउं थिरसम्मत्तेण होयव्वं ।।१५४९ ।। (२२३ब)जिणकप्पिय-मुणि-सील-प्पहाव-पयडणपरा सुभद्द व्व। चंपाए पोलि-ऊघाडणेण जिण-वच्छलो मुणह।।१५५० ।। दुब्भिक्खे चउविह-संघ-भत्त-पाणेणं दंसणपहावं ।। कुणमाणो जाणह वइरसामि सुगुरुव्व थिर-सम्मो।।१५५१।। इय अइयार-विसुद्धं सम्मत्तं जस्स निच्चलं अत्थि। सो संसार-समुदं तरेइ अरेण कालेण।।१५५२।। एयं सम्मत्तं ।। मिच्छत्तं पुण जाण सम्मत्तं जेणाण] निच्चलं होइ।
अमुणिय-गुण-दोसाणं हवेइ गुणसंगहो कहवा।।१५५३।। १. नहपल. २. विरय. ३. रायवइ.

Page #206

१३९
तं जहाइह परलोयं न गणइ जीवाजीयं सुपुण्ण-पावं च। (२२४अ)पंच-भूयाइ अप्पा मण्णइ मिच्छत्त दिट्ठि सो।।१५५३।। धम्मत्थिओ विअ गिरि-सरि-जल-धरणि-पवण-तरु-पसवे। वंदइ विवेय-रहिओ अमुणंतो धम्म-परमत्थं ।।१५५४।। पडिवजिय-जिणधम्मो अण्णो सव्वण्णु-भासियं वयणं। एगम्मि अमण्णंतो मिच्छत्तदिट्टि मुणेयव्वो।।१५५५।। भव-सयसहस्स-दुलहं अण्णो हारेइ विमल-सम्मत्तं । वंतर मोगल गह गोत्तदेवया पियर पूयाए।।१५५६।। अण्णं च। सव्वण्णु पयासियस्स वि धम्मस्स संसयकरणं संका।।१।। पडिवज्जिय-जिणधम्मो वि छज्जीव-हिय-जिणधम्म-गुणे अयाणंतो अण्णं न दंसण-गाहं जं करेइ सा कंखा।।२।। धम्मकिरियाणुट्ठाणस्स(२२४ब)असमत्थयाए अत्तणो फलं पइ संदेहो विजिगिच्छा साहु दुगुच्छा य।।३।। अमुणिय-साहुगुणो पर-पासंडिणो पसंसेइ पर-पासंड-पसंसा।।४।। अण्णाण-कट्ठ-किलेसिणो पर-पासंडिणो संथवेइ पर-पासंड संथवो।५। अण्णं चतुल्ले गुणे हि धम्मे आगम-नेएसु जण्ण सद्दहणं। तं दिट्ठ-मोह-दोसेण जाण जीवाण मिच्छंत।।१५५७।। इय एवमणेगविहं मिच्छत्तं सोगईए पडिकूलं। वजेयव्वं सम्मत्त-रयण-पडिसोहणट्ठाए।।१५५८।। अवि यजह मल-कलंक-सुद्धं कणयं-साहइ समीहियं कजं।
तह मिच्छत्त-विसुद्धं सम्मत्तं साहए मोक्खं ।।१५५९ ।। १. पायासियस्स. २. दुगंच्छा. ३. मोखो.

Page #207

१४०
सो पुण नरिंद मोक्खो ( २२५ अ ) पाविज्जइ सयल - संग - विरईए । सव्व - संगस्स विरई हवइ महासत्त - पुरिसस्स । । १५६० ।।
तुमं च महासत्तो खत्तिय -कुल- समुब्भवो, मुणिय-दुल्लाह - जिणधम्मसम्मत्तो । 'उवलद्ध - पुण्ण-पावो विदित-भव-संसार- दुक्खो । एवं जइ सरसि पुव्व भवं ता तोलेह अत्तणो सत्तं । सहलीकरेह सुलद्ध मणुयत्तं । पसंसह भवजलहि-जाण - तुल्लं संपत्त- दुल्लह - जिण धम्मं । आयरह सुपुरिस जिणाणुट्ठियं सोहणाचरणं । पडिवज्जह पंच- महव्वयाई । आराह ( २२५ ब ) ह नाण- दंसणचरित -रयाणाई । पयडीकरेह अत्तणो वीरियं । परि वालह सत्तरसविहं संजमं । नव- बंभ - गुत्तिविसुद्धं धरेह अट्ठारसविहं बंभचेरं । पयासेह निम्मलं सीलं । परिसाहह बावीस-परीसहो । पत्थेह बायालदोस - विसुद्ध आहारं । सेवेह गुरुकुल - वासं । ताडेह मोह - जालं । दमेह इंदियाणि । निग्गहेह रागदोसे । संवरेह तिगुत्ति - पसरं । खवेह कसाए । साहेह निम्मल - तवायरण- विसुद्धं अहक्खायचारित्तं । समारुहेह खव ( २२६अ ) गसेणिं । किण्ह - नील- कपोय-तेय वज्जिय लेसं अट्ट- रोद्द परिहरिय ज्झाण- दुगं, पउम सुक्क लेसा - परिगयं, धम्म-सुक्कपसत्थ-ज्झाणानलालिंगिय, निद्दहिऊणासेसमवि कम्मेंधण, उप्पाएह सासयसुह- हे भूयं केवल - नाणं । वसीकरेह निव्वाण -नयर-रायलच्छी। छ । गद्यखंड - १२
-
इय राग - दोस - कसाय- मोह-मिच्छत्त- अविरइ - पमायं ।
वजह ति - गुत्ति-गुत्तो जइ इच्छह सासयं सोक्खं । । १५६१ । ।
एयं च पुणो कमसो लब्भइ सुगुरूवएस - दाणेण । ता करह परत्तहिए गुरुचलणाराहणे भत्ती । । १५६२ ।। केरिसो गुरु ? तं जहा
अहिगय-जीवाजीवो जीव - हि ( २२६ ब ) ओ सव्व - जीव- समभावो । विदिय-संसार-रूओ पसण्ण मुत्ती य गंभीरो । । १५६३ ।।
-
. एरिस गुरूवइट्ठो धम्मो नरनाह ! कुणह जिण - भणिओ । धम्मेण सव्व - रिद्धी धम्मेण मणिच्छियं सोक्खं । । १५६४ ।।
१. उपलद्ध. २. वरणं. ३. चालह. ४. प्रसण्ण

-

Page #208

१४१
धम्मं काऊण नरो जर निवसइ गिरि-गुहासु पच्छण्णो । तत्थ वि लच्छी पिच्छइ तप्पुण्ण - पहा [व] - सुदीवेण । । १५६५ । ।
सरिसेवि मणुय - जम्मे धम्माधम्मस्स जं फलं इत्थ । तं दीस पच्चकखं सुह- दुक्ख पवत्ति - नाएण । । १५६६ । । तं जहा
तिहुयण- पसिद्ध-भवणे एगे जायंति रूय-गुण- कलिया । अण्णे पुण पाव - कुले - दोहग्ग - कलंकिया दुहिया । । १५६७ ।।
एगे वसंति कप्पूर रेणु-धूसरिय पट्टतूलीसु ।
अन्ने वि कोल - बिलधूलि - पूरि ( २२७अ ) ए जज्जर- कुडीरे । । १५६८ ॥
दाऊण-परदाणं विविहाहारं च के वि भुंजंति ।
अन् निच्वं पर पत्थणेण उयरं पि न भरंति । । १५६९ ।।
-
अवि य
किविणाण अदाण- फलं पइरोहं दुत्थिया किल कहं पि । अम्हाण[अ] दाण- फलं एयं ता देह दाणाई । । १५७० ।। एगे आजम्मं देव - गुरुयणे पर नमंति कयउन्ना। अन्ने सेवा - वित्तीए परवसा जीउ जीउ भणति । । १५७१ । ।
तह य
जं साण समो भिच्चो भणिओ तं दुम्मिओ मणे साणो । सवसो भोयण-सयणे साणो नं परवसो [२२७ब] भिच्चो ॥१५७२ ॥
एगे डज्झतागुरु- धूमावलिए वसंति चित्त - हरे ।
अन्ने कोउय धूमाउलाणणाणिव्व परदारे । । १५७३ ।।
कुंकुम - कयंगरागा एगे रयणी गमंति लीलाए ।
अन्ने असुइ-विलित्ता पावरण - विवज्जिया दुहिया । । १५७४ । ।
एगे सुयंति यवत्त - कुसुम - परिमलिय पट्ट तूलीसु ।
अण्णे पलाल मुंजावण' द्ध - केसा कुसत्थरए । । १५७५ । ।
-

१. न. २ सयवत्ति. ३. परिमिलिय ४. णदू.

Page #209

१४२ एगे वरपावरणा भवणंते परिवसंति सिसिरम्मि। अन्ने हत्थावरणा वीणा वायंति दंतेहिं।।१५७६।। अवि यजोडिय-कर-चरण-जुया 'सिवं सिवं(२२८अ) पोक्करंति सकुटुंबा। परम-माहेसरा इव सिसिरे दारिद्दिआ दीणा।।१५७७।। एगे गति वर-जुवइ-चाडु-संजणिय-विविह-मण-भावा। अन्ने कु-घरणि-'दुव्वयण-दुम्मिया अट्ट-ज्झाणेण।।१५७८ ।। एगे चएवि रजं गिण्हंति महा-तवं महासत्ता। अण्णे पुण रत्ता खप्परं पि' न मुयंति गुरुमोहा।१५७९।। एगे धम्माभिमुहं करंति पडिबोहिऊण भविय-जणं। अण्णे पावासत्तं अत्ताणं चिय न वारंति।।१५८० ।। इय धम्माधम्म-फलं दंसइ नरनाह ! एत्थ पच्चकखं। परिभाविऊण एयं करेह जिण-देसियं धम्म।।१५८१।। सुणिऊण साहु-वयणं भाऊय! सो महसेन नरनाह। जिण-दिक्खं पडिवण्णो(२२८ब)परिचत्त-परिग्गहारंभो।।१५८२।। कालेण दोवि ते खविय-कम्मुणो मुणिवरा सुज्झाणेणं। मरिऊणाणुत्तर-सुरविमाण-वासे सुहं पत्ता ।।१५८३ ।। चंपयलया वि भाउय ! मोहेणं सुदंसणाए देवीए। भश्यच्छे जिण-भवणे संपत्ता पाउयारूढा।।१५८४ ।। अणुदियहं मुणिसुव्वय-जिणस्स पूयं "विहीए कुणमाणी। कालं गमइ सरंती सुदंसणा-देवि-पय-कमल।।१५८५।। एवं सा चिर-कालं अच्छंती जाणिऊण निय-मरणं। चिंतइ जिण-पूयाए जइ किं पि फलं जए अत्थि।।१५८६।। अहमवि ता देवत्तं सुंदसणाए पयं च वच्चामो। काउं नियाण-बंधं मरेवि सा किन्नरी जाया।१५८७।।
१. सियसियं. २. पोक्खरंति. ३. पुव्वयण. ४. रत्था. ५. ति. ६. पुरिसदत्त. ७. विहिय.

Page #210

१४३ (२२९अ) तम्मोह-मोहिय-मई भारह-खेत्ते जिणिंद-तित्थेसु। मणुयत्तं संमत्तं अलहंती सा परिब्भमइ ॥१४८८ ॥ अज दिणे य भाऊय ! सिरि-नेमि-जिणिंद-वंदण-निमित्तं । इह संपत्ता सा हूं कहाणयं इत्तियं मज्झ।। छ ॥१५८९ ।। ता सकयत्था मणुया दुलहं जिण-सासणं लहेऊण। निच्चल-सम्मत्त-जुया चउब्विह-धम्म पकुव्वंति।।१५९० ।। साहीणे मणुयत्ते लद्धे तह दुल्लहम्मि जिण-धम्मे। जस्स न दिढ सम्मत्तं विडंबिओ तेण निय-जम्मो।।१५९१ ।। मणुयत्ते जिण-धम्मे लद्धेवि मए नियाण-दोसेण। साहीणं मोक्ख-सुहं गमेवि किन्नर-पयं गहियं ।।१५९२।। अहवा जे भाउय ! दुकय-भा(२२९ब)यणो हुति मज्झ सारिच्छा। दाऊण महारयणं किणंति कच्चं अहमातो।।१५९२।। तो जिण-धम्मं काउं नियाण-बंध करेइ जो मूढो। सो भाऊय! मह सरिसो कोडीए कागिणी किणइ।।१५९४ ।। जम्हा एगो वि जिणे भाव-पणामो हरेइ भव-वासं। जह दुग्गय-नारीए पत्तं भावेण देवत्तं ।।१५९५ ।। ता भाउय! तेण नियाण-बंध-दोसेण भरहवासम्मि। एणं सुभाव-धम्मं कुणमाणी परिभमामित्थ।।१५९६ ।। एयं च मए समूलं सम्मत्तं जुयस्स नेह-नडियाए। तुह साहियं सहोयर सुदंसणा-देवि-मह-चरियं ।।१५९७।। अहमवि ता वच्चामो भरुयच्छे सवलिया-विहारम्मि। अ(२३०अ)इकमइ पिच्छणारंभ-काल-समओ य मह तत्थ।।१५९८॥ पिच्छह तुम पि वरो न निप्फलं देवदंसणं होइ। अह एयं देवि-सुदंसणाए चरियं करिजासु।।१५९९।। तुज्झ भवे सइसत्ती देवीएँ सरस्सई पभावेण।
भणिऊण इमं सा सुयणु ! किन्नरी गयणमुप्पइया।। छ ॥१६०० ।। १.. परिभवामि. २. पिच्छणोरंभ.

Page #211

१४४
अहमवि सुह-पडिबुद्धो सुपहाए संथुणेवि नेमि-जिणं। इह संपत्तो एयं कहाणयं तुह मए कहियं ।१६०१।। सुणिऊण इमं तीए भणियं पिय! जत्थ एरिसं चरियं। तत्थुजिते रम्मे मएवि वंदामि नेमि-जिणं।।१६०२।। सुणिऊण इमं वयणं वसंत-सिय-तेरसीए धणपालो। (२३०ब)सह तीए संपत्तो उजिते नेमि-जिण-भवणे।।१६०३।। पंचविह-सु पूयाए नेमि-जिणं पूइऊणं सुविहीए। ति-पयाहिणं च काउं वंदेवि थुणेइ भावेण।।१६०४।।

Page #212

१४५
तद्यथा
देव त्रिभुवनतिलक ! १ देव त्रिभुवनावनीय ! २ देव त्रिभुवनोद्धरणैक-महास्तंभ ! ३ देव विमल-हरिवंश-कुल-कुमुदकुड्मलावबोधनैककार्तिकी-चन्द्र-मण्डल ! ४ देव दश-धनुर्दण्डमा ! ५ देव अमान ! ६ देव तनुतर-विभव-परित्यक्त-सकलराज्य-कमल ! ७ देव निर्विशेष सुरासुर मदन-द्विरदोपकुम्भस्थलास्थि-विदारणैकपञ्चानन! ८ देवतीव्रतर-तपोदहन-ज्वालावली-विनिर्दग्ध-दुष्टकर्माष्टक-वलमहता!९ देव (२३१अ)ज्वलित-संज्वलनककषायानल
विद्रवणैक-महाजलधर ! १० देव स्फूरदमल-केवलज्ञान-रत्न-प्रभा• प्रकाशित-जीवाजीवादिपदार्थ-सार्थ ! ११ ।।
देव सचकित-भव्य-जन्तु-सङ्घात-प्रकटित-परम-तत्त्व ! १२ देव सजल-जलधर-ध्वनि-समान-शब्द
प्रबोधित-सकल-जीव-सङ्घात ! १३ देव निर्वाण-पुर-मार्ग-प्रदर्शनैक-विश्रान्त-प्रज्वलित-महादीप ! १४ देव बहलतर-मिथ्याज्ञान-तमः पटल-निबिड-पुट पाटनैक-प्रभाकर ! १५ देव अत्यन्त दुःखाकीर्ण-नरक-नगर-गोपुर-निरोधनैक-दृढ-कपाट ! १६ देव अगाध-संसार-पाथोधि क्रोड-निमजजन्तु-सन्तानोत्तारणैक
प्र(२३१ब) गुण यानपात्र ! १७ देव पवित्र ! १८

Page #213

देव पाचक ! १९
देव प्रणत- विबुध-पति- शिरोमुकुट-कोटि- नानावर्त - रुचिर-रत्न
कर - निकर कर्चुरित पवित्र पादारविन्द ! २०
१.
-
१४६
-
देव भक्तिभरोल्लसिताङ्ग- गीर्वाण-मुख - कमल - विनिर्गत सद्वचो
निष्ठुत-निर्मल- गुणरत्नसमुद्र ! २१
स्वर्गापवर्ग-प्रदर्शनैक-सकलसत्त्व-हित-विहित - धर्मोपदेश ! २२
देव
( २३२अ ) ....
देव अरूए (?) २४
देव सर्वीय (?) २५
देव सर्वोत्तम ( ? ) २६
देव सर्व सुख - सिद्धि (२३२ब) कारण ! २७
देव अविनाश्यपवर्ग-पुर-राज्य - कमलालङ्कितोरस्क २८
इत्येवं श्रीमदरिष्टनेमि - जिन - पादपङ्कज विमलं भवतो भावेन मया स्तुतं विभोः श्रेयसे भक्त्या ।
-
सावत्तिम.
भव्य - भवि - काव्य-बन्धन योजनजगतां जिनेन्द्र जगदीश । निर्वाणराज्य सौख्यैः प्रसीद सद्यः प्रसन्नाक्षः । । १६०५ ।।

थुणिऊण जिणवरिंदं विहिणा सामाइयं करेऊण ।
उज्जतें नेमिजिणो सयाउ कुणइ धणपालो । । १६०६ ।।
इय भरुयच्छ-नयर - निवेसिय- सिरि-सवलिया - विहारस्स सुदंसणाए
चरिए चंपयलया - किन्नरी - नियाण-बंधो नाम बारसमो उद्देसो सम्मत्तो । । छ । ।
इय एवं देवि सुदंसणाए चरियं जहासत्तीए मंदमइणा...
।। श्री ।। *****

Page #214

कमलसिरी - ८७९
कमला-
अभयकुमार- १५४८ अरिष्टनेमि - अंतिम स्तुति
आह्वमल्ल- ८७८, ८८५, ९०४, ९६१
उसहदत्त - २९८, ६२५, ७३४, ७४६, ८१२, ८४२,
जिणधम्म सिट्ठी - १३११
८००,
१०५१, १०६७, १०८२, जियसत्तु राया- ७३८, ७३९, ८२२,
१०८३, १३०३, १३०४,
१३०६,
१०४७, १०४९, १०५८, १०६४, १०७५, १२२३, १२९६, १३६२
१२७, १३७, ८३४, ८५७,
९६२,
९६४, ९६५,
१२९९, १२९७, १३८७, १३८८.
चंदउत्त, चंदगुत्त- ११३,
परिशिष्ट - १ व्यक्तिनाम सूचि
१०६७,
१३६०, १३८८, १४६९,
१४८५
चंद सेट्ठि- १२४, १२८, १३०, १३६, १३७, १७१
चंदसुओ, चंदसेट्ठिसुओ- १३८, १४०, चंदलेहा - ११९, १२३, १२७, १२९, १४८, १५३, १६६, १७१,
चंदवेगो- १४७२
१३५,
१७३, ५८९, ७५७, ८०२, ८३२, ८३५, ८४३.

चंपयलया- ७४, १५००, १५८४
जयधम्मराया - ४५७, ४७८, ७४९, ४९३,
५२०, ५८३, ६०९, ९०४, ९१२, ९५०, ९५२
मि तित्थर - १४५७
दमग मुणि- १५४८
धनपाल - ३१, ३८, १३७१, १४५०, १६०६.
धरणोरगिंद - ६
नरदत्ता - १६७
मकुमार - ३१
नेमि जिणिंद - ३४, ३६, ४०, १४५८, १५८९.
नेमि नाह - १६०१, २, ३, ४, ६ पउमा धावी - १९८, २०३, १३९१,
१४६८, १४९६.
पउमावइ - ४६०, ४६३, १२११ पास ( जिण) - १४६०
पुरिसदत्त - १४९७

Page #215

१४८
भरह-९९९
सिंघल वइ-६०४, ६११, १०७१, भरहचक्की-९४५
१४९६. भरहवइ-९९९
सिंघलाहिवइ-१०४६ महासेण-४५, ७३, १५०२, १५८२
सिंघलेशो-१०४७ रहनेमि-१५४९
सिलामेहो-११३, १२२ राइमइ-१५४९
सिलवइ-२३, ५०७, ५०८. रिसहजिण-६५४, ९९९
५१४, ५१९, ५२२, ५३७,
५४७, ५८३, ६०४, ७३८, वइर सामी-१५५१
७३९, ७४१, ७४३, ८०१, वइरोट्या -६
८३१, ८३५, ८३६, ८४०, वद्वमाण-३०
८४१, ८४९, ८५४, ८५५, वद्वमाण (जिण)-१४६५
८५७, ९१२, वसंतसेण-१३८९, १३९०, १४६७, सीलवइ- ९१४, ९१६, ९१९, ९१७, १४७०.
९१८, ९३९, ९५०, ९६२,
९६४, ९६५, १०६६, वासवदत्त-१३९१, १५००
१०७७, १३७३, १३७८, विजयकुमार-२४, ४९३, ४७५, ८०९,
१४५१. ८८७, ९०५, ९०८, ९११,
" सुंदरि- १३९, १४१, १५१, १५६, ९१७, ९६३
१६७, १६८, १९३, २०४, विजया प्रतिहारी-२११, २१४, २३२,
४४९, ५६२, ६२५ २३५, २९२
सुंदसणा- १३, १६, ८९, ७६३, विजया विज्जाहरी-१७, ६५१
८०२, ८२५, ८३४, ८४१, वीर (जिण)- १४६२, १४८९, १४९०.
८५६, १०४३, १०५१, १४९१, १४९३, १४९४
१०८३, १३८८, १४३७, संति (जिण)-१८, ६५९
१४५५, १३६१, १३७१, सरस्सइ देवी-१८, ६५९
१४६९, १४८३, १४८४,
गद्यखंड-८ सागरदत्त-१३३२
१४८७, १४९०, १४९५, सिंघल दीवाहिवो-१०७७, १३६०

Page #216

१४९
१४९७, १५८५, १५८७, सुलसा-१५४८
१५९७, १५९९. सुवेग-६५९ सुदरिसणा-७, २०४, २०७, २५४, (मुणि) सुव्वय (सांवि)-२५, ५८, २६३, ३०८, ३४९, ३९४,
५९, ७२, १६७, २४४, ५९५, ६११, ६२२, ६२५,
४५७, ५४०, ५४३, १०३८, ७५७, १३३२,
१२१२, १२१८, १३५५, सुभद्दा-१५५०
१३९८, १३९९, १४५३. सुमित्त (राया)-१२०९

Page #217

परिशिष्ट - २
भौगोलिक, स्थलनाम सूचि
अवज्झनयरी - ४५२, ९०९
अस्सावबो हतित्थ - १२०१, १२०३,
१२६५
उज्जित (पर्वत) - ३४, ३९, १६०३,
१६०६
ओंकार महानयर- १२६८
कडह (द्वीप) - २१८
करहाड (द्वीप) - २१८
कुंकण- २१८
कोरिटं (उज्झाण) - ३०८, १०९९ घोटक गन्धूपुर / घोडागंधूयपुर- १०८१,
१३६५
चंदरहनयर- १४७२
चंपा (नयरी ) - १५५०
चोड (कूल)-२१८
जंबुद्वीप - १२०४
णम्मया - ३०८, १०४४
नील गुहा (उज्जाण)- १२१६, १२१८
नंदिवद्धणोगिरि-२९
पाडलि (नयर) - ४५, १४९७
पोमिणी खेड - १२३१, २१६
बब्बर - २१६
भरखेत्त/ भारहवास - २९, ४४, ९०, ४५२,
९०५, १२०५,
१२३१,

भरुयच्छ
१२६२, १२९२, १४५८, १५८८, १५९६.
१६, २५, २४४, ३००, ३०२, ३०५, ३०८, ४४२, ६२७, ६५३, ७३४, ८४४, ८६५, १०४३, १०८३, १२०३, १२६५, १३६१,
१४४०, १४४९, १४५४, १४६६, १४७३, १५८४, १५९८.
मगर (कूल ) - २१६
मलओ (महिहर) - ४४
मलय (कूल ) - २१८
मलय (नयरी) - ४४, १५०२
मिस्सा-२१७
मेरु (पर्वत) - १२१४, ४५८
रइवल्लह (उज्झाण) - ५०२
रयणसेल- २१२
रायगिह (नयरी ) - १२०८
लाड- २४२, १०५१, १३६२
वंदणदत्त (वड ) - २१
विमलसेल - २४, ४८, ५२, ५३, १५०,
५१२, ८५२, ८५५, ९२८, १०३७, १४६५

Page #218

१५१
वेयइढ (सेल) - ५११, ६५१, ६५२,
८८०,
९३२, १२७०,
१४७२,
संजाण - २१६
संवलिया/सवलिया - विहार- १६,
१३६४, १४७४
रयणसेल - १५०२
सिंघलदीव / सिंहलदीव - २२, २३, ९१, ८४४, १२९७

सिक्कोत्तर दीव - २१७
सिरिउर (नयर) - १११, १९९
सुरम्म नयरी - ६५२, ८८० गद्यखंड
४, ९३३
सेत्तुज्ज - १२६८, १४८९
हत्थउड/हस्तिमुंडकपुर - १०८१, १३६६
हिरण्णउर- २९

Page #219

परिशिष्ट - ३ वृक्ष-वनस्पति, पुष्प-औषधि
अंब- १०९९ असोय- १०९९, १३५३ एला- ८१८ कंकोल्ल- ८१८ कंटयारिया ?- १६३ कंदलि- ११०४ कडह- ११०२ कप्प-पायव- ६१, ११७, ५९७ । कमल- २०७ -वण- ९७ -लया- १०९१ -संडइ- ७९७ -(सेय) कमल- ५८, २०६ कयंब- ३२१, १०९९, ११०३ करूणय- ११०० किंकेल्लि- ७३, १५०६ किंपागफल- ३५१ किंसुयवण-४९९ कुंद- ११०३ कुडय- ११०२ कुमुद- २०७, ७५६
३९५
कुवलयफल- ४२४ कुसुंभ- ४९९ केयइ- ३२१ कोद्दव- ४०८ कोरिट- ३०८, १०९९ कोसियार- २१७ खज्जूर- २१७, ८१८ चंपय- १०९९, १३४१, १३५३ चूयवण- २५७ जंबीर- ११०० जंबु- ११०० जाइ- ११०३ जाइफल- ८१८ णंदिरुक्ख- ११०१ णालियर- ११०२ तंबोल- १५४, २३९ तमालपत्त- ८१८ ताल- ११०१ तियडुय- २८२ तिल- ३७६ तिहला- २८२ दक्ख- २१७, ८१८
-वण

Page #220

१५३
दक्खा -वण- ६५४ दाडिम्ब- ११००, ११०२ धव- ११०२ धम्मण- ११०२ धाइ- ११०२ नलिणी- १८२, ११९० नागवल्लि- ९७ नारियेल/नालिकेर-२१८, ८१८ पाडल- १३५३ पूइफल- ९७ फोफल- २१८, ८१८ बउल- १०९९, १३४१, १३५३ बउलवण- १४३५
मंजिट्ठ- २१७ मंदार- १३४१, १३५३ मूलकेसेया ?-१६३ रुद्दाक्ख- ११०१ वड- २१, ३०९, ११०२, ११११ वियइल्ल- ११०३ विसकंदलि- ४५१ सयवत्त- ५४२, ११०३ (सेय) सयवत्त-१०८४ साली- ४०८ साहार (मंजरी)- ४९८ हिंताल- ११०१

Page #221

परिशिष्ट - ४ पशुपक्षी
अइरावय- ३७ अहि- १५ कइ- ५२४, ११०१ कच्छ/कच्छव-५२, गद्यखंड-३, ८४९ करह- ६४६, ८०४, ८०५, ११५० करि- ४८८, ५२३, ६०५, ११०८ कामघेणू- ११७ कीडि- १२३७, १२३८ कीर- १०२ कुक्कुड- ८०६ कुक्कुड सप्प- १७, २१, ६५२ कोइला- ३१७ कोल- ११०६, ११०८ खर- ८०६, ८०७ गंडय- ११२३ गइंद्र- १००, ८०४, १०४८ गय- १५, १८०, २९५, ५७२,
८०५, ११२३, ११४५,
१४४३. गवय- ५२७ गिद्ध- ३२७ चक्कवया- ७५०, ७९४ छप्पय- २५७
णउल- ११२३ तुरआतुरय/तुरंगमा-१८०, गद्यखंड-२,
२९५, ६०५, १०४८, १०८०, १२२०, १२२७,
१२२९, १२४९, १२५२. पंचमुह- ५२२ पयंग- ४८५ फणिंद- ५२५, ११२३ बइल्ल- ८०५, १५०७ बिराल- १५ भंगु- ४८७ भंवर- ४९८ भमर- १०८५, ११०३ भुयंग- ८४९
५२, गद्यखंड - ३, ४८४,
८४६, ८४९, मच्छि- ७६४ मगर- गद्यखंड-३ मज्जार- ११२३
१५, ११२३ महिस- १५, ५२४ मींढ- १५ मूस- ११२३
मय

Page #222

१५५
मोर- १४३६ रायहंस- ३२०, १०८६, १०८७ रिच्छ- ११४५ वग्घ- ५७२, १४४३ वसह- १८०, ५२३, ६४६, ११४५
' सउणगण- ३१०
• संवर- १४४३ संवलिया/सवलिया-२०, १६९, १७४,
१८६, ३०९, ३२२, ३२८, ३३२, ३३४, ३३९, ६२७,
६५८ साण- १५, ५८४, १५७२
सारिया- १०२, १०६ सिवा- ३२५ सिहि- १०२, ३१५, ३२०, १०८८ सीह- १८०, ५७२, ११४५,
१४४३. सेहूल- १५ हंस- १०९३ हत्थि - १०८० हरि- ६४६, ११२३ हरि (किसोर)- ११६ हरिण/हरिणि- १३३, २९८, ४८६

Page #223

परिशिष्ट - ५
वाद्य - सूचि कंसाला- १२८९, १३४३, १४७६ पणव (संख)- १३४३ काहला- गद्यखंड-३, १७५, १२८९, भंभा- १३४३ १३४३
भेरि- गद्यखंड-३, १७५ जयघंटा- १२८१
(सन्नाह) भेरि- गद्यखंड-२ झल्लरि- १३४३
मउंद- १३४३ ढक्क- ग-३, १२८९
मडंब ?- १३४३ (पयाण) ढक्क- ७९८
मद्दल- १३४३, १४७६ तिलिम- १३४३
महासंख- १३४३ तिसरितंती- १४७७
वसं/वंसा- १२८९, १३४३, १४७६, तूर- गद्यखंड-२, २०२, २१०
१४७८. (नंदि) तूर- १३४४
वीणा/वीणातंति- ४१, ७९१, ८६०,
१२५७, १२८९, १४७६ (पहाय) तूर- ७९१
संख- ७९१ (रण) तूर-गद्यखंड-२, १०४८
हुडुक्क- १७५, ७९१, १२८९, पटु- गद्यखंड-३, १७५,
१३४३, १४७६ गद्यखंड-३, १७५, १४७६
पडह

Page #224

परिशिष्ट -६ आयुद्यादि सूचि
असि- ८१९, ९२७ करवाल- ५१२, १०५२ कवय- ८१९ कुंत- २२५, ८१९ कोदंड- २२५ खग्ग- ९३१, ५१७ खुरप्प- २२५
चक्क- ५१६, ९३०, ९३१ जंत- २२५ तूणजुयल- २२५, ८१९ नाराय- ८१९ मुग्गर- ८३० मोग्गर- ८३०

Page #225

પરિશિષ્ટ-૭
જૈન પારિભાષિક શબ્દો अइयार (अतिचार)- १५४३ अरहंत (अर्हत्)-१४२५ अंबिल (आचाम्ल)-१३७९ अरिहंत (अरिहन्त)-१४१३, १४२२, अजीव (अजीव)-६८९,९०
१४२३, १५४०. अट्टज्झाण (आर्तध्यान)-गोखंड १२: अरुहत (अरुहत)-१४२५ १२४२.
अवसप्पिणी (अवसर्पिणीकाल)अट्ठम (अष्टम)-२६
गद्यखंड-१० अट्ठविह कम्म (अष्टविधकर्म)-११७२ अवा
अवहिणाण (अवधिज्ञान.)-७०,१२१५ अट्ठारस गुरुदोष (अष्टादश गरुदोष)- अविरङ्ग (अविरति)-१५६१ ४२१, ४२२
असुहकम्मविवाग (अशुभ कर्म अट्ठारसविह बंभचेर-(अष्टादशविध
विपाक)ब्रह्मचर्य )-ग-१२.
अहक्खायचारित्त (यथाख्यात चारित्र)
गद्यखंड-१२ अट्ठाहियाओ (अष्टान्टिका)-१९०,
आखेवकरी (आक्षेपकरी)-७६ १३९७ अणसण (अनशन.)-२६,१४५२
आगासत्थिकाय (आकाशास्तिकाय)
६९० अणुव्वय (अणुव्रत )-६७९
आनल (आनल)- ६८४ अतिहिभागो (अतिथि संविभाग)-६८०
आयरिय (आचार्य)- १४१३. अधम्मत्थिकाय (अधर्मास्तिकाय)
आरंभ (आरंभ)- १००३ अभयदाण (अभय दान)-९७०,
आरंभ परिगह (आरंभ परिग्रह)-६३४ ९८४, ९८६, ९९३.
आसव (आस्रव)-६९१ अमारि/अमारी (अमारि)-१२५,२०१ ।।
इसाण विमान( इशान विमान)अमूढ दीट्ठि (अमूढ दष्टि)- १५४२,
१४३८, १४५२. १५४७
उज्झाओ (उपाध्याय)-१४१३.
६८९

Page #226

१५९ उववास (उपवास)-१२६३ चउविहअणत्थदंड(चर्तुविध अनर्थदंड)उवसम (उपशम)-४३४
६७९. एगारसंग सुयं-(एकादशअंग सूत्र) ।
चउविहदाण (चर्तुविधदान)-१०१८. कंखा (काङ्क्षा)-१५५६ चक्कवट्टी (चक्रवर्ती)-९९८ कम्म (कर्म)-७८
चरण (चरण)-११७३ कम्म परिणइ (कर्मपरिणति)-गद्यखंड चारणसमण (चारण श्रमण)-६१४ ८, १९, ११५९
चारित्त (चारित्र)-७२, ९८२ कम्म रासि (कर्मराशि)-९७८. चारित्त मोहणीय कम्म (चारित्र कसाय (कषाय)-१५६१, १२४५.
मोहनीय कर्म ) -८७ काल (काल)-७८, १९४, ६९०
छउमत्थ (छद्मस्थ)-१२१७. केवलणाण (केवल ज्ञान)-१२१९,
जइधम्म (यति धर्म)-११५५. - १४२७ जयणा (यतना)-१२७९, १२९३, के वली (के वली)-९७७, ९७८,
१३०५. १४२२. जाइनाण (जातिज्ञान)-३०४, ११५२. खमा (क्षमा)-४३३
जाइसरणनाण (जाति स्मरण ज्ञान )खवग सेणि (क्षपक श्रेणि)-गद्यखंड
२२, ११३७.
जिण-दिक्खा (जिनदिक्षा)-१२१६. गिहिलिंगी (गृहस्थलिंग-सिध्ध)-६८७ जीव (जीव)-७८, ७९, ८०, ५४६. गुणव्वय (गुण व्रत)-६७९, ६८१ जीवाजीव (जीव-अजीव)-६७५, चंदायण (चांद्रायण)-१३८३ .
६८२, ७९१. चउकसाय (चर्तुकषाय)-५९, ४३० ज्झाण (ध्यान) -४२९, ४३३,
१२४४.
१२४४. . चउगइ (चर्तुगति)-२७.
.
णाण (ज्ञान)-४३४, ५४४, ११०२. चउत्तीस अइसय (चतुर्चीस अतिशय)१२१९.
णाणावरणउदय ( ज्ञानावरण-उदय)चउरासी जोणि लक्ख (चतुीत्तिलक्ष
११९५. __ योनि)-६४०.
णाणावरण दोष (ज्ञानावरण-दोष)

Page #227

११४९
णिज्जरा (निर्जरा) - ६९१,
१६०
९६७,
तव (तप) - ८७, ४३३, ९६९, १०२३,
१०२९
तस ( स ) - ८०
तिगुत्ति ( त्रिगुसि ) - १५६१. तित्थयर (तीर्थंकर) - ९९८. तिविहदान (त्रिविध दान) - ९७० तिरिय ( तिर्यंच) - ३८, ६४, १८६. तेयकाय (तेजकाय) -६३६. थुई (स्तुति) - १३३३.
थावर/ थीरजीवा (स्थावर) - ८०, ६८३, ६८४. थिरीकरण (स्थिरीकरण) - १५४२.
थेर ( स्थविर ) - १५४०.
दंसण (दर्शन) - ९९२, ११६५, ११६६.
११६३,
दंसणावरणीय (कम्म) - दर्शनावरणीय
कर्म) -८३
दंसण मोहणीयकम्म - ( दर्शन
कर्म) ८४

मोहनीय
दव्वत्थव (द्रव्यस्तव) - ११९३ दसविह दाण (दशविध - दान) - १००८
दीसि परिमाण (दिशा-परिमाण ) - ६७९
देसपमाण (देश-प्रमाण ) - ६८०. धम्मलाह ( धर्मलाभ ) - ७०.
नवकार ( नवकार) - ५७५, ५७६, ११४२, ११४३, ११४५६३०.
नवतत्त (नवतत्त्व) - ६९४
नवबं भगुत्ति (नव- ब्रह्मचर्य गुप्ति)
११६७, ग-१२
निक्कंखा (निकांक्षा) - १५४२.
निच्चल - संमत (निश्चल-सम्यक्त्व) -
८५, १५४३.
निज्जरा (निर्जरा) - ६९२
नियम (नियम) - ११३, ४२९, १२६५. नियाण (निदान) - १६५.
निरुजसिह (निरुजसिखतप) - १३८१. निव्वाण/नेव्वाण (निर्वाण ) - ६६,
५४६, ९७८.
निव्विजिगिच्छा (निर्विचिकित्सा ) -
१५४२.
निव्वेयकरीकहा (निर्वेदकरी - कथा) -
७६, ७७
निव्वेयपर (निर्वेद - पर) - १५३६. निस्संकिय/ निसंक (निशंक) - १५३८,
१५४२, १५४४.
पंचअणुव्वय (पंच- अणुव्रत ) - ६८१,
७०१.
पंच कल्याणक-१२६३.
पंच परमेट्ठि (पंच-परमेष्ठि) - १४३८. पंचनमोकार (पंच- नमस्कार) - ६३७.

Page #228

पंच महव्वय (पंच महाव्रत ) - ९५८, बन्ध (बन्ध ) - ६९३.
ग- १२, १४५१.
बंभचेर (ब्रह्मचर्य) - ४३३.
पंचविहणाण ( पंचविध - ज्ञान ) - ११५२ बंभवय (ब्रह्मचर्य - व्रत) - ४९१.
११७५.
बलदेव (बलदेव) - ९९८.
१६१
पंचविहपमाय (पंचविध-प्रमाद) -
गद्यखंड-६
पंचसमिइ (पंच-समिति ) - ११६७.
पचक्कखाण (प्रत्याख्यान ) - ७०३. पडिबोह ( प्रतिबोध ) - ग. ५
पडिलाह (प्रतिलाभ )
पत्तेय बुद्ध (प्रत्येक-बुद्ध) - ६८६. पनरस कम्मादाण (पंचदश कर्मादान) -
७०८.
पमाय (प्रमाद) - १५६१.
परपाखंड पसंसा - १५५६.
परपासंड संथव - १५५६.
परमभूसण ( परम - भूसण ) - १३८२ परिग्गह परिमाण (परिग्रह परिमाण) -
६७८.
पवणकाय (पवनकाय) - ६३८, ६८४. पवयण (प्रवचन) - १५४०. पहावणा (प्रभावना ) - १५४२.
पाणय- कप्प (प्राणत - कल्प) - १२१२. पुढविकाय (पृथ्वीकाय) -६३६. पोसहवय (पौषध व्रत) - ६८०. फासुयदाण (प्रांशुक - दान) - १९१.

बायालीस दोस विसद्ध आहार ( द्वाचत्वारिंशत् विशुद्धआहार) - ग. १२
बारसविहतव (द्वादश - विध- तप) ९५९. बावीस परिसह ( द्वावीस परिषह) - ४२८.
बुद्धबोहि (बुद्धबोधि) -६८६. भद्दतव (भद्रतप) - १३८४.
भव्व (भव्य ) - ६२२.
भावणा (भावना) - ९६०, १०२८, १०२९.
भावत्थव (भावस्तव) - (११९३, १२६९).
भावसुद्धि (भाव-शुद्धिदान) - ९९६,
१००४.
भोगपमाण (भोगप्रमाण) - ६७९. मइणाण (मतिज्ञान) - १२१५. मण - गुप्ति (मनः गुप्ति) - ४९१ . महाभद्दतव ( महाभद्र तप ) - १३८४. मिच्छत्त ( मिथ्यात्व ) - ३२, १५५७, १५६१, १५५३.
मुक्त (मुक्तजीव) - ६८३, ६८४, ६८५.

Page #229

१६२
७६.
मुत्तावलि (मुक्तावलितप)-१३८५. मुत्तिसुह (मुक्ति-सुख)-८७. वेयावच्च (वैयावृत्य )-१९. मोक्ख/मुक्ख (मोक्ष)-६६, ६७४, संका (शंका) -३३, १५५६.
१२४५, १२४६. संजम (संयम) ११८८. मोहणियकम्म (मोहनीय कर्म)-४९१, संवर (संवर)-४३४, ६९१. १४०२.
संवेगकरीकहा-७६. रयणावलि (रत्नावलि तप)-१३८४
सक्कत्थव (शक्रस्तव)-७०७. रयणिभोयण (रजनी भोजन)-६८२.
सचित्त (सचित्त)-७०५. रागदोस (राग-द्वेष)-१२४५, १५६१.
सज्झाय (स्वाध्याय)-४२९, ७१२. रोहिणि (रोहिणितप)-१३८३.
सत्तच्छित्त (सप्त क्षेत्र)-१२००. रोद्द/रुद्दज्झाण (रोद्र-ध्यान)-४६, सत्तरसविह संजम (ससदसविध १२४३.
__ संयम)-४२७, ग-१२. लहुकम्म (लघु-कर्म)-८०.
सयमेव बुद्ध सिद्ध (स्वयमेव बुद्धसिद्ध)लेस्या (लेश्या)- ग. १२
६८६ लोयालोय (लोकालोक)-१२१९
सलिंग सिद्ध (स्वलिंग सिद्ध)-६८६. वणसइकाय (वनस्पतिकाय)-६३७, सव्वंग सुंदर (सर्वांगसुंदर तप)-१३७८. ६८४.
सव्वओभद्द (सर्वतोभद्र तप ) १३८४. वय (व्रत)-१४५१.
सव्वण्णु (सर्वज्ञ)-३३४. वसुदेव (वसुदेव)-९९८.
सामाइय (सामायिक)-६९०, १४२२. विजिगिच्छा (विचिकित्सा)-१५५६
सावज्जजोग (सावद्य-योग)-१११८. विमलनाण (विमल-ज्ञान)-९७२,
सावय धम्म (श्रावक धर्म)-७२१. १२१९
सासयसुहासोक्ख (शाश्वत सुख) - वियाल (विकाल) -७११
६६८, १३७५, ग-१२, विरइ (विरति)-४९०, ५९२.
१५६१. वीयराय (वीतराग)-४१.
साहु (साधु)-१४१३ वेक्खेवकरी कहा (विक्षेपणी कथा)- साहम्मियवाच्छल (साधार्मिक

Page #230

१६३ वात्सल्य)- १५३९. सुइ (श्रुति)-११८८,. १२१५. सिक्खावय (शिक्षा-व्रत)-६८०, सुक्कज्झाण (शुक्लध्यान)- ग-१२, ६८१.
१२४५, १२४६. सिद्ध (सिद्ध)-१५४०.
सुबोहीबीय (सुबोधि बीज)-१९, सिवसुक्ख (शिवसुख) -३३, ९९६,
१२७०. ११५५.

Page #231

શબ્દો અકારાદિ ક્રમે મૂળ શબ્દ, કૌંસમાં સંસ્કૃત પર્યાય અને પછી ગુજરાતી અર્થ એ ક્રમે આપ્યા છે. તે પછી ગાથા ક્રમાંક આપ્યો છે. ગદ્યખંડ માટે ગ સંકેત રાખ્યો છે.
ક્રિયાપદોની પહેલાં આવું ચિહ્ન મૂક્યું છે. દેશ્ય શબ્દો છે. ચિહ્નથી દર્શાવ્યા છે. સંશયાત્મક શબ્દો અને અર્થો પ્રશ્નાર્થથી સૂચવ્યા છે. જે જોવાયું ન હોય તે દયાલુ, ઉદાર
અટ્ટ (ગષ્ટ)
અવસ્તુદ (અક્ષુદ્ર)
અતિય (અવ્રુતિત)
અબાધિત, તત
અન્ધેય વિસા (આગ્નેય વિશા) અગ્નિકોણ દક્ષિણપૂર્વ દિશા
પાપકર્મ કરનારાનો વાસ
આર્યક્ષેત્ર
આર્તધ્યાન
આર્યભિન્ન, પાપી
અય-રત (અનય-રત) અનીતિ, અન્યાયમાં રત
અગારૂ-નિહ (અનાવિ-નિધન) આદિ અન્ન વર્જિત, શાશ્વત
ત્યજ્યા વિનાનું
વિધિથી કરેલું
અવાવાસ (અય-વાસ)
અન્નત્તિત્ત (મર્યક્ષેત્ર)
પરિશિષ્ટ-૮ મહત્ત્વપૂર્ણ શબ્દોનો કોશ
અદ-દુષ્ટ (રે.)
અળખ્ત (અનાર્ય)
અનુષ્ક્રિય (અન+વૃિત)
અણુક્રિય (અનુતિ)
અણુહવ (અનુ+)
અબ્બાસ (અભ્યાસ)
ગખિ (રે. અબ્વે)
અવડિય (રે.)
અવસર (અવસર)
अवहत्थिय ( अपहस्तित)

અનુભવ કરવો
અભ્યાસ, પુનરાવૃત્તિ
માતાને સંબોધન
લિપ્ત
પ્રસંગ
પરિત્યક્ત, દૂર કરેલું

૭૩૩
૬૪૭
૧૧૪૦
૨૯
૩૨૩
૮૧
૧૨૪૧
૧૫૨૨
૧૫૨૨
-20
૭૩૩
૧૧૪૬
૧૨૨
૧૨૫૨
૮૩૪
6036
૪૭૬
૧૫૨૭

Page #232

સંપૂર્ણ
३४८
૮૫૫
૯૪
ઊંડું
१६५ વિદ૯ ()
૧૪૪૫ અવુઇ (ફે) અનુદ્વિગ્ન
૨૮૯ સાવડિજી (ાજ્ઞાતિચ્છ) આજ્ઞાકારી, આદેશ ગ્રહણ કરનાર મારટ્ટ (વે)
ખસીને પડેલું आरोइय (आरोपित) રોપેલું
૧૨૦૦ સાપ (.) છોડ, રોપો
૮૨૩ આવત્ત (માવર્ત) એક પ્રકારનું વહાણ
૮૨૨ आसोय (अशोक) અશોક વૃક્ષ
૧૩૫૩ તિ (તિ)
ધાન્ય વગેરેને નુકસાન
કરનાર ઉંદર આદિ પ્રાણીઓ ૩૯ (ફે)
ગ-૯ उक्कोस (उत्क्रोस) શ્રેષ્ઠ
૧૨૭૩ વિવ-વિવિઘ વરણા (ક્ષિત-વિવિત્ર પર) નૃત્યની એક મુદ્રા ૮૫૬ વળિયે (સાત) ઉખાડેલું
૧૧૦૫ उग्गाह (उद्ग्राह्य) ઊંચે છોડવું, ધૂપ પ્રકટાવવો ૭૦૯ છUM (ફે) ઉછીનું
૧૦૭૬ ૩છુટ્ટ (ફે)
૮૦૮ ૩છુય (ઉત્સુ) ઉત્કંઠિત
પ૦૬ ૩ન્નમ ( મ) ઉદ્યમ કરવો.
૧૨૬૪ ૩ç ( á) | (?)
૧૫૯ ૩ગ્નિ (૩) ઊતરેલું
૨૩૦ ૩dIR () ઉતારવું
૧૦૬૨ ૩૦મ (ઉર્ધ્વ) ઊંચું કરવું
૩૩૩ ૩ખેષ્ઠ ( + ક્ષ) ઊંચે જોવું
૧પ૦૬ ૩ (સ્ટે) સેવા, ચાકરી
૯૦૪

Page #233

१६६
૧૭૬
૮૦૪ ૧૨૦૯ ૪૧૬
૯૯૫
૪૮૯
૧૦૦૭ ૧૪૮૦
૪૧૫
૧૦૫૮
૧૬૩
૫૫૪
उल्लविय (उल्लपित) કથિત [૩Qર (સે. તુ) તોડવું નાશ કરવો ૩ણૂરિય (કે. સુરત) તોડેલું, વિનાશિત
હૃવ (રે. વિરૂધ્યાય) ઠંડું કરવું, ઓલવવું उवग्गह (उपग्रह) પુષ્ટિ વદુત્ત (૩૫મુ) જેનો ઉપભોગ થયો હોય તે વિવલ્લી (વેક્ષા) ઉપેક્ષા, અનાદર ઉલ્ચન (37) ચંચલ, ચપલ કસૂર (2)
રઘુરીયા (વે) નાની હોડી પ્રણવ રવીર (વળ ક્ષીર) ઔષધિ વિશેષ, ગોખરું છુટ્ટ (વે)
વિખરાયેલ, છૂટેલ ओज्झा (उपाध्याय) ઉપાધ્યાય, શિક્ષક મોરા (2) ગતિ (સે. મો8િ) લાંબો મધુર અવાજ कंटयारिया (दे.) વનસ્પતિવિશેષ વાત () कंदलि (कन्दली)
લતા વિશેષ વંતૂયીના (ન્યૂઝીક) કંદૂક ક્રીડા સુડા (રે.) કાંસાનો (વાસણોનો) ઢગલો ક્ષર ( ર)
કાંકરો, પથ્થર +૯ (ફે)
પીન, પુષ્ટ વફાદર (વે ) કાષ્ઠઘર વડર (દ)
લશ્કર, સૈન્ય વિશ્વવત્થ (?) કટિવસ્ત્ર
૨૧૦ ૧૪૧૯ ૧૪૧૯
૧૬૩
કાંઠલો
૮૦૫
૧૧૦૪ ૭૫૯
ગ-૧
૩૫ ૧૫૩૦ ૨૨૬ ૯૧૦ ૭૦૨

Page #234

१६७
૧૪૩૧
૮૫૩
દંત (રે.)
કડકડતું #bl૪ () કફાડ, ગુફા
૩પ कम्मारा (कर्मकारा) નોકર
૮૪૫ कम्मारया (कर्मकारक) કામ કરનાર વરં% (રડું) હાડપિંજર
૩૨૪ करकंत (करेण आक्रांत) મહેસૂલ, કરથી દુઃખી
ગ-૧૦ રયર (રાય) કરકર અવાજ કરવો, (રડતી)કકળતી ૩૨૮ રોટ (રે.) કોટિ, કરોડ
૧૩૧૯ कलंतर (कालांतर) વ્યાજ
૧૧૩૭ યંતી (વંતી) કોયલ
૪૯૬ कविय (कविक) લગામ
૧૨૫૩ IMછી (પક્ષી) કાણું
૪૬૯ હિતિ () કીલ કિલ અવાજ કરવો
પર૫ કિકિયારી પાડવી વિવિ-પત્નત (કૃષિ-પાત) પાળ
૧૦૩૪ વીડિય (ટિલા) કિડી
૧૨૩૭ યાળી (-વૃળિt) દુષ્ટ ગૃહિણી
૧૫૭૬ જ્ઞા ( જ્ઞા) કુન્જા
૪૬૯ ટ્ટ (રે)
૧૦૮૯ कुट्टवाल (दे.) કોટવાળ
૨૯૨ વીર (ટી) ઝૂંપડી
૧પ૬૮ યુદ્ધઢિ (તે) ચોરાયેલી વસ્તુને પાછી લાવનાર ૬૧૦, ૫૧૫ ગુડ (વે)
ટેકરો, ડુંગર યુવી (પી) कूयथंभ (कूपस्तम्भ) કૂવાથંભ
૨૨૫
કોટ
૯૨૫
૪૧૫

Page #235

१६८
૧પ૭૩
કરીષાગ્નિ ખિસ્સાકાતર કિલ્લાબંધ, દુર્ગબદ્ધ કોદરા
૨૯૪ ૧૩૬૫
૪૦૮ ૧૧૨૬
કોણી
૧૧૦૬
૨૪૮
ગ-૧
સોડા () વઢ તક (.) વોદવદ્ધ (વે) कोद्दव (कोद्रव) કોપર (ઈ) કોન (H) વંધુર ( ધ-ઉદ્ધાર)
ઉડ (ટું.) રર (પરા) વરલુત્ર (રે.)
હત (૮) રવાપી (હવન) હર (ક્ષાર) વિત્ત (fક્ષા) રિવર () gય () રઘુર (9) खुरुक्क પુષ્પ (મુ) રઘોળી (ક્ષોળિ) गंठिच्छेया (ग्रन्थिच्छेदक)
૧૫૭૯
૮૨૨ ૨૧૩
૯૪૮
૪૫૮ ४८
શૂકર, વરાહ ઊંચા ખભાવાળો ઢગલો કરવો, ખડકવું ભિક્ષાપાત્ર, ઠીબરું નાનું વહાણ - ખાળવું ભોજન, ખાણું ખારો ફેંકાયેલું ખાબોચિયું ખોદાયેલું ખરી, જાનવરના પગના નખ વહાણ એક પ્રકારનું બાણ ધરણી ગ્રંથિભેદક, ચોર વિશેષ ખિસ્સાકાતરુ ગાલ ૧ કોશ, ૨૦૦૦ ધનુષ પ્રમાણ જમીન-ગાઉ
૧૪૩૧
૩૭ ૨૪૭ ૮૨૧ ૨૨૫
૩૯૪
૯૩૭
૪ (રે. TE) Imય (બૃત)
૧૩૧૫

Page #236

१६९
fમ (M) પિતા (સ્તાન)
ગુડ (મુડી)
() ગુણીયા/ત્તિળીયા (?) જોડિયા (ફે) નોવેવ (ત્રવેવ) ઘડિયા (. ઘટિા ) ધH () ઘરમ્સ (ગૃહ ) પુ૬ (પુટ) ધુમ્મવિગ (પૂત) घुरुहरा (घुरुघुराय) घोसावअ (घोषापय) વરિ-પથ (વરિ-૧૮) चमुक्कार (चमत्कार) चम्मार (चर्मकार) વવર (વાર) चाउरि-मसूरिया (दे.) વાળા (વાવ) વાળી (વાતની) નિત્તમ (ચૈત્ર)
વુક્ષ () પુષ્પ (૨)
ગ્રીષ્મ ઋતુ
ગ-૧૧ બીમાર, રોગી
૭૧૪ હાથીને કવચથી સજાવવો, યુદ્ધ માટે તૈયાર કરવા ૧૦૪૮, ગ-૨ મુહુર તંબૂ, વસ્ત્રગૃહ
૮૨૧ (2)
૮૧૦ પૂજારી, ગોઠી
૧૩૪૭ કુળદેવ
૧પપ૬ સમયનો અંશ, ઘડી
૭૯૩ ઘામ, બફારો
૧૪૭૬ ઘરકામ
૭૦૩ ઘોષિત
૧૭૧ ઘુમાવેલું
૧૪૩૬ ઘૂરકવું
૧૧૦૮ વૌષણા કરાવવી
૧૨૫ ચર્ચરી, ગીત વિશેષ
૫૦૧ ચમત્કાર
८४४ ચમાર
૧૫૧૭
૧૨૯૦ ચોરસ, ઓશીકાં
૮૨૧ નિપુણ (?)
૮૪૫ ચારણી ચૈત્ર માસ
૧૩૭૮ ચૂકી ગયેલ આશ્ચર્ય
૩૦૩
ચામર
૧૫
૫૮૫

Page #237

१७०
૨૮૨ ૧૦૪૧ ૮૬૦
૭૮૦
૧૪૪૫
છીયા () છM () fછL (ટે) છિવ (રે.) ઈ છુટ્ટ (રે.) ચંપાબ (કમ્પાન)
ત્ર (યજ્ઞ) નવાર (રે.) નાના (જ્ઞાતિ-જ્ઞાન) ના ચિ () નિફ્ટ (8)
૮૦૧
૪૩૧
છીંક છજું સ્પર્શવું સ્પર્શવું છૂટવું શિબિકા-પાલખી યજ્ઞ જવનો અંકુર, જવારા પૂર્વજન્મનું જ્ઞાન ધૂપવિશેષ (યજ્ઞ-ધૂપ)? જેઠ માસ જિન ભગવાન ચાંદની હળ જોતેલી જમીન
૧૩૨૭
૩૦૪ ૨૩૮ ૧૨૧૩ ૧ર૭પ
૭૫૫
યુવતી
જેવું
૩૭૬ ૧૧૦૫
પ૬૦ ૧૦૧૨ ૪૧૪
ગુઠ્ઠી (ન્યોત્સના)
જુહા (રે.) ગુવાળી (રે.) નો (સે. દૃર) जोइसिअ (ज्योतिषिक) जोगमुद्रा (योग मुद्रा)
લય (. ધ) સંપ (ગા+છા) શિશ્ન (૩)
યુદ્ઘ (બન્દો) યર (૨) 21 (8) વોર (ફે)
જોષી યોગની મુદ્રા વિશેષ બળેલા, ઝળેલ ઢાંકવું
ગ-૯
ઝીલવું
લટકવું હઠીલો ઘોડો, ટારડુ ધૂર્ત, વંચક, ઠગ ઠેકડો, કૂદકો
૩૧૨ ૧૦૯૧ ૧૦૪૫ ૮૦૮ ર૯૪ ૧૧૦૧

Page #238

૧૮૯
૩૨.
૩૧૫
સંતોષ
૧૭૯
१७१ fમ (મિ) બાલક
૬૨૮ डोहलअ (दोहदक) ગર્ભિણી સ્ત્રીનો અભિલાષ
ડોહલો ઢોગ (ઢ) ભેટ આપવી
૨૩૭ શ્રોત્રિય (2)
ગ-૧ તંવતિય (તાવૂત્તિ) પાન વેચનાર, તંબોલી
૧૩૪૮ तक्खर (तस्कर) ચોર
ગ-૧ ત૬ (ત્રત્ર)
ડરેલ તવિય (તત)
લાયેલું, કલા કરેલ તરી (કૃષિ)
૧૧૦ તતિ (તૃતીય) ત્રીજું - તીન (તાલય) તાળું મારવું
ગ-૧ તાસ (વાય) ભય
૮૦૫ ક્ષિત્તિ (f) સંતોષ
ગ-૧૧પછી તિય (રે. સ્ત્રી)
પ૧૩ तियडु (त्रिकटुक) ઔષધવિશેષ, સૂંઠ, મરી, પીપરનું મિશ્રણ ૨૮૨ तिलोत्तम (तिलोत्तमा) તિલોત્તમા, અપ્સરા
૧૩૪૬ તિરસ્ત્રી (ત્રિો ) ઔષધવિશેષ
૨૮૨ તુવણીતોવર (રે.) ઉત્તમ જાતિનો અશ્વ
૨૪૬ તો (તોય) યોગ્ય નિચય, કરવો
ગ-૧૨ થુન (જી) સ્તુતિ કરવી
૧૩૯૮ થય (તુત) જેની સ્તુતિ કરાઈ છે તે
૧૩૯૯ થેર-વણિયા (વિર-વI) વૃદ્ધ-વાણિયા - --
ગ-૧ થેવ (તો) થોડો
૧૪૬ થોર (પૂત) પુષ્ટ
૪૫૩

Page #239

१७२
દયાળુ આપવું ચિત્રપટ્ટિકા
૭૮૯ ૧૨૭૯
૪૬
કર
૮૧૨
દઢ
૭૩૭
ભાગ્ય
૬૦૯
४४८
૧૨૫
૧૪૮૧
दयालुय (दयालुक)
હત (રા.) दलवट्टिया (दलपट्टिका) દ્રા (રે.) ઢિ (દ્રઢ) દિવ્ય (વ) તુવર ( )
(ગુગુપ્સા) ટુ (સુહ્ય) સ્થિય (દુઃસ્થિત) ટુડું (દિપતિ) તુજાર (કુરાધ્ય) दुसज्झाय (दुर्भाध्यक) देउल (देवकुल) તોછડાય (તે) दोसिय (दौष्यिक) પંત () ધય (રે.) घत्तूरिय (धातूरिक) Tધવત (ધવ7) ધવન (ધવત) ધારદિક (ધારીદત)
ધીર (ધર) ધુન્નેિસ (ધુવ-) ધૂળ (ધૂન)
ધૃણા, નિંદા
૧૫૫૬ દુર્ણાહ્ય
૨૨૩ દુર્ગત, દુઃખી દ્વિપદી જેનું આરાધન દુઃખપૂર્વક થાય છે તે ૭૫ જેને સાધવું દુષ્કર છે તે
૬૭૦ દેવમંદિર
૧૦૯૭ વસ્ત્રવિશેષ
૮૧૪ વસ્ત્રનો વ્યાપારી, કાપડિયો
ગ-૧ અતિશય
૨૮૯ અત્યંત ગાઢ, અતિશય
६४० ધતૂરાનો નશો કરનાર
૧૪૦૯ સફેદ કરવું, ધોળાવું
૪૯૪ ઉત્તમ બળદ
૪૨૭ ધારથી આહત
૧૫૦૭ ધીરજ ધરવી
પ૩ર જેના ક્લેશ ધોવાયા છે તે
૮૭. ધૂપપાત્ર, ધૂપિયું
૧૨૮૮

Page #240

१७३
૫૨૫
થાપણ
૪૧૯
૨૨૯
૨૪૯
ધૂય (ધૂપ) સુગંધી દ્રવ્યવિશેષ
૭Oનિપૂન ( 7) પૂંછડું નવેય (નર્તવ) નર્તક, નાચ કરનાર
૧૩૪૪ નહવિઝા (વિદ્યા) આકાશગામી વિદ્યા
૪૭૭ નારૂત્ત (સ્ટે)
વહાણ દ્વારા વેપાર કરનાર સોદાગર ૨૪૬ નાસ (ચાસ)
પ૩૩ નાદુર (નર) નખ, નહોર
૧૮૫ નિઃ (નિક) નિયંત્રિત કરવું
૧૪૪૫ નિર્વજિરિયા (નિત્ય વિયા) નિત્ય ક્રિયા
૭૨૦ નિવ્રણ (નિવૃત) ચૂરેચૂરા કરવા निज्जामय (निर्यामक) વહાણનો સુકાની નિત્ત (7)
રેશમી કાપડ निदरिसण (निदर्शन) ઉદાહરણ, દૃષ્ટાંત નિપ્પUા (નિષ્પન્ન) બનેલ, નીપજેલ
૧૨૧૪ નિમય (નામત) નમેલા
૨૭૯ निमूलय (निर्मूलन) મૂળરહિત કરવું
૧૧૧૬ નિય (શ)
જોવું नियम (नियम)
વ્રત નિયત્તિ (નિ ડિત) જકડાયેલ, સાંકળથી બંધાયેલ ૬૩૯ રિંગણ (નિરક્સન) નિર્લેપ નિઝછળ (નિર્ભાછળ) ખસી કરવી
૬૪૬ નિવાણી (નિપાની) હવાડો, પશુઓને પાણી પીવાનું સ્થાન ૪૧૫ લિબ્રિન (નિર્વિઘા) નિર્વેદપ્રાપ્ત
૩૮૮ निहणत्त (निर्धनत्व) નિર્ધનતા
પ૬૫ નિહર (નિધત્ત) નિબિડ કર્મબદ્ધ
૧પ૩૧
૯૪૭
૬૭
૪૨૩

Page #241

१७४
૨૮૩
ગ-૧
નિવેદ્ય
નીહર (નિ)
નીકળવું નિય (નિવૃત)
પ્રચ્છન્ન તેવળ (તેવ) (Vીપ) ચમકવું
૧૧૪ નેત્તરપટ્ટ (નેત્રપટ્ટ) વસ્ત્રવિશેષ
૮૧૪ નેવM (નૈવેદ્ય)
૭૦૯ नेव्वाण (निर्वाण) નિર્વાણ नेसत्थिय (दे.) વણિક મંત્રી
ગ-૧ પનિગ (યુ) જેનો પ્રયોગ કર્યો છે તે
૭૦ પણ (પ્રમુખ) તૈયાર કરવું
૪૯૪ पउणीकय (प्रगुणीकृत) તૈયાર કરેલ
૮૧૧ ૫૩મiત () વિદ્યાવિશેષ (8)
૧૧૫૮ ૫૩ની (પૂતોની) નગરની અંદરનો રસ્તો
ગ-૨ વંવ-તિય (જંવ-કુતિ) પંચાયતના સભ્ય
૧૩૪૭ વંવાસ (પંસ) પચાસ
૨૨૬ પંઘુવર(પશુ ) વડ, પીપળો, ઉદુમ્બર, પ્લેક્ષ, કાકોદુમ્બર ૬૮૨
પવરવર (વે) કવચબદ્ધ કરવો, પાખરવું ૧૦૪૮ પવવ (રે.)
વહાણની રક્ષાનું ઉપકરણ પવર્ષારિય (સ્ટે) કવચબદ્ધ
૨૨૩ પન્ના (પ્રત્યય) વિશ્વાસ
૧૬૩ પક્વાર (૩પ+નH) ઉપાલંભ આપવો, મહેણું મારવું પટ્ટ તૂણી (પટ્ટ-તૃત્નિ) ગાદલું, તળાઈ
૧પ૬૮ પટુય () પાટુ, પાદપ્રહાર
૮૦૮ पडाइया (पताका) પતાકા
૧૧૯૨ વિંધ () પ્રતિબિંબ, પગલું
૧પ૦૫ પડય-પટ્ટ (રે.) વસ્ત્રવિશેષ
ગ-૨
૮૧૪

Page #242

१७५
૬પ૩
૧૬૪
પંદર
૬૮૫
૩૯૫ ૧૫૦૫ ૫૮૪
ગ-૨
वृद्ध
પ૬૭
૯૩૨
ગ-૧૧/૨
૯૩૦
પડવા (પ્રતિ-વધ) વધ કરનાર પત્તો (ટે. પ્રાર્થ) વિદ્વાન पत्तदाण (पात्रदान) સુપાત્રદાન पनरस (पंचदश) પવો (પ્રવધ)
જ્ઞાન पराइओ (पराआगत) પાછળ આવેલો परिवडिय (परिवर्तित) બદલેલું पमाइअ (प्रमादिन्)
અળસુ परिणयवयस पलाण (पलायित) પલાયન થયેલ પત્તિય (પબિત) પળિયા, સફેદ વાળ પત્તિર (પ્રવી)
જ્વલિત તિવા (વીસ) पव्वाइया (प्रवाजिका) પણોરયા (સે. પયતોદ) તફડંચી કરનાર પરવળ (પથ-faa) માર્ગ પરિશ્રમથી થાકેલ પામર (પાન)
કૃષક, ખેડૂત પામ-વેડૂળ (પામ-વ્ય)ખૂજલી पारद्वि (पापद्धि) શિકારકાર્ય પાવય (પાવવ)
પવિત્ર કરનાર અગ્નિ પાદુક-વિહસ્થ (મૃત વિસ્ત) હાથમાં ભેટ લઈ જનાર पाहुणय (प्राधुणक) અતિથિ पिच्छणअ (प्रेक्षणक) ટ્ટિ (ફે) પિયર (ઝુિં)
આગ
૪૧૬ ૧૬૨
સાધ્વી
ગ-૧
૪૧૨
૧૫૧૫ ૩૮૪
૭૨૧
J
૧૦૬
નાટક
૩૬ ૨૮૯
પિતા
૧૫૫૬

Page #243

१७६
સ્પર્શેલ શાલભંજિકા, પૂતળી
૭૯૮ ૧૩૧૯
ગ-૧ ૪૩૫
યજ્ઞનું હવ્યાન્ન સોપારી
પેટ
૮૦૮
૪૯
૧૫૭૭
પ્રેરિત થતું, ખેંચાતું પોકારવું પોકારાયેલ પુદ્ગલ પ્રૌઢ પુસ્તક
૯૧૮ ૬૯૦ ૫૦૪
૪૧૪
પુ (સ્કૃષ્ટ) पुत्तलिया (दे.) પુત્તવિM (2) पुरोडास (पुरोडाश) पुइफल (पुंगीफल) પેટ્ટ (ફે) પઢિય (વે)
પોર (પૂત) પોર (પૂત) પાત (પુત્તિ) પોઢ (૪) पोत्थय (पुस्तक) છાવય (2) Bતિમ (ટિવ) ઉR (1)
પneત (સે.) પતિ તર (તે) વક (). बइसारिय (उपवेशित) વંતિ (ન્ડિ) રિપી (નિ)
વ (વધુ) વાિિસ (દશી) વુક્સ (9)
ગ-૩
૧૦૭
પ૨૫ ૮૧૮ ૮૧૮ ૮૦૫
સ્ફટિક રન ફૂંફાડો સોપારી સોપારીનું વૃક્ષ બળદ બેસાડેલ સ્તુતિપાઠક બહેન બાંધવું બારસ જાણવું, સમજવું નાવ-બેડલી
૧૪૨
૧૨૧ ૧૪૮ ૨૪૭ ૧૨૧૬
૮૫ ૮૧૯

Page #244

૮૫૨ ૮૫૧
८४७ ૧૪૭૮
૧૩૪૭ ૧૦૪૮ ૧૧૭૬ ૧૪૪૧
FOC
૪૩
૭૮૨
१७७ ઉડાડંકો (ટે)
વહાણનો સમૂહ વોદ (વધ)
સમજાવવું વોદિત્ય (રે)
વહાણ મરવ (મૈરવ)
રાગવિશેષ भंडारिय (भाण्डागारिक) ભંડારના અધ્યક્ષ, ભંડારી મિડ (પ્રમ)
ભ્રમણ કરવું મય (મગન)
વિકલ્પ પત્ત (રે.)
ભ્રમર भाइणेइ (भागिनेयी) બહેનની દીકરી, ભાણી માયે (પ્રd)
ભાઈ, બંધુ માડય (માટ)
ભાડુ પાય-સ૬ (ટે) નાવિકોનો જોશભર્યો અવાજ
-મંત (પુiા-મંત્ર) સર્પમંત્ર મેસ (બે)
ડરાવવું પોઝ (મો)
ભોજન मंकणय (मङ्कणय) સજાવટ માટેનું વસ્ત્રવિશેષ ગંગર (મી)
મંજીરા મંતર ()
બંદર મછી (ક્ષિI) માખી મડું (5)
મર્દન કરવું મવારણ (મરવારV) ઝરૂખો નયન-વળ (મેન-ફિળી) કામદેવની પ્રિયા-પ્રતિ મળનાદિ (પૃનામ) કસ્તૂરી માષ્ટ્રિયા (5gwal) મૃગજલ माइल (मायिन्) માયાવી
૮૧૭
૩૦ ૧૮૫
૩૯૯
૮૧૪ ૧૦૮૭
૨૨૮
૭૬૪
પ૩૬
૧૦૯૪ ૧૨૧ ૮૧૫ ૧૪૩૧
૬૪૨.

Page #245

૨૭૮
૬૧૧
૮૯૮
૪૨
માળી
૧૩૪૮
૨૧ ૬૪૪
૩૧૪
माउसिया (मातृस्वस) માસી
અભિમાની માગુકિય (માનુષી) સ્ત્રી मालिय (मालिन्) મિઝ (ત્તેજી) અનાર્ય, મ્લેચ્છ મુસ (મુષ)
ચોરી કરવી મુસત્ત-માળ (મુસત-પ્રમાણ) મુશળધાર વરસાદ મુદત (મુહ-કોર) મુખવસિકા मुहलग (मुखरक)
વાચાળ मुलकेसेय (दे.)
ઔષધિવિશેષ मेच्छत्त (मिथ्यात्व) મિથ્યાત્વ, સત્ય પર અશ્રદ્ધા બેસ્ટ (મુ)
છોડવું નિકી (ટે)
છોડતી મોહેલ (મૂવ)
મૂંગો મોત (તે)
હીન કોટિનો દેવ મોટ્ટ (વે)
મોડ (મોયું) ભાંગવું, તોડવું રોળ (જૈન)
વાણીનો સંયમ मोत्तहल (मुक्ताफल) મોતી મોર (મયૂર)
મોર નોર (મૂન્ય)
મૂલ્ય ચળ (ચોદિન)
યોનિ રદ્દ (સૈદ્ર)
રૌદ્ર જસ (1)
નૃત્યવિશેષ, રાસ fછ (28)
૭૦૬ ગ-૩ ૧૬૩
ગ-૬ ૨૦૦ પપ૭ ૧૫૨૮
૧પપ૬
મોટું
ગ-૨ ૨૯૧ ૬૯૭ ૧૦૫ર ૧૪૩૬ ૧૩૧૨ ૧૮૬ પર૬
રીંછ
૧૧૪૫

Page #246

रिक्ख (ऋक्ष)
રૌઢ (વે.)
રીઢ (વે.)
શેર (વે.)
નાય (?)
નર્ણવતન્ના (રે.)
સિન્હ (નિ૩)
સુખિયા (વે.)
। તુલ (જી)
તેલ (સેવન)
લોટ્ટ (જી)
વંતર (વ્યન્ત) વસૂખ્ત (ધૈર્ય) { વત્ત્વ (ત્રન)
वच्छल्ल (वात्सल्य)
/ વખ્તર (થમ્)
वट्टतूलि
વળનાહ (ખિ-નાથ)
वथचिंध (वस्त्र चिह्न)
વાવળ (વર્ષાવન)
વસહિ (વસત્તિ)
સિમ (વે.)
વાડવા (વાયુ પટ્ટ)
वाहिल (व्याधिमत्)
વિસ (વિ)

१७९
નક્ષત્ર
રંક, ગરીબ
અનાદર, અવગણના
રંક, ગરીબ
(?)
કાલુઘેલું
લખવું
લૂણીની ભાજી
લટકવું
લેખનકાર્ય કરનાર
લોટવું, પડવું
એક દેવજાતિ
વૈદૂર્યમણિ
ગમન કરવું
સ્નેહ
બોલવું, કહેવું
જુઓ પટ્ટતૂલિ
વ્યાપારીનો નાથ
વસ્ત્રસંકેત
વધામણું
સ્થાન, આશ્રય
વસ્તીવાળું સ્થાન
ધ્વજા, વાવટો
વ્યાધિગ્રસ્ત
પંડિત, વિદ્વાન્

૧૯૬
૬૭૩
૬૯૫
૬૭૩
૮૦૬
650
૧૩૫૪
૬૮૨
૭૩૦
૧૩૪૭
૨૮૯
૧૫૫૬
૧૩૩૫
૧૨૬
૮૩૫
૫૧
૮૨૧
૧૩૦
૫૩૭
૧૨૬
૯૯૫
૫૩૮
૨૨૨
૪૭૨
૭૫

Page #247

વૈદ્ય
પ૬૪
१८० વિએગ () વિરહ
૬૫૮ વિછોય (રે.) વિયોગવાળું
પ૩પ વિજ્ઞ (વૈદ્ય)
૨૮૨ વિજ્ (વિરૂધ્યાપ) બુઝાવવું, હોલવવું ૪૧૮, ૮૩૩ વિટ્ટિ (વિષ્ટી)
વેઠ વિડ (વિટ) ભાંડ
પ૭૨ વિદ્રત્ત (સે. નત) ઉપાર્જિત કરેલું
૬૧૯ विण्णाणिय (विज्ञानिन्) નિપુણ, વિચક્ષણ
૮૧૬ विद्दवण (विद्रवण) વિનાશ
૪૬ વિદ્ધતિ (વૃદ્ધત્વ) વૃદ્ધત્વ, ઘડપણ
૭૬૮ વિયર (સે)
વિરડો, વીયડો, જલાશય સુકાતાં ૧૪૩૩
પાણી મેળવવા કરવામાં આવતો ખાડો વિયત (વાત)
ક્ષીણ થવું विवरीर (विपरीत) પ્રતિકૂળ
૧૩૯૪ વિલ્સ (વિશ્વ)
જગત विहत्थ (विहस्त) કોઈક વસ્તુ પકડી હોય તેવો હાથ ૧૪૯ વીરૂ (વિનયી) વિનયી
૭૩૦ वीसम (विंशतिम) વિસમા
૧૬ વુક્ષ (+) કુત્કારવું
પ૨૪ qી વિM (વૃદ્ધિ વિન) વ્યાજનું ધન
૧૧૩૭ ૩M (૮) ભયત્રસ્ત
ગદ્યખંડ-૧ वेकरणिय (वैकरणिक) અધિકારી વિશેષ
૧૩૪૭ वेडाडंडो
જુઓ બેડાડંડો વેડલ્ટ (ફે)
વહાણ, સરખાવો, ગુજ, બેડલી ૮૧૯ वेलाउल (वेलाकूल) બંદર, વહાણોને ઊભા રહેવાની ૨૧૧
૧૧૬૮
७८
૧૦૪૪

Page #248

વેસંમ (વિત્રમ્ન)
વોલ (TTF)
વોરિયા (વ્યુત્કૃષ્ટ) સત્ત (સતિત્વ) સવ (શૈવ)
મંડ (સંટ)
સંોડિય (સંજોતિ)
સંગર (સર)
સંષાળ (વે.)
સંનવિય (વે.)
સંથવળ (સંસ્તવન)
સંપઙિય (રે. સંપ્રાપ્ત)
સંભરળ (સંસ્મરણ)
१८१
યુદ્ધ, સંગ્રામ
સુકાન
મેળવેલું
સંતિ પાળિય (શાંતિ-પાળિz) શાંતિ માટે અપાતું મંત્રિત પાણી સંતિવિહાળ (શાન્તિ-વિધાન) ઉપદ્રવ, નિવારણ
સંસ (NG)
સંસિય (શંસિત)
સડ (શબ્દ)
सक्कत्थअ ( शक्रस्तव)
જગ્યા
વિશ્વાસ
પસાર થવું, ગુજરવું, વીતવું
પરિત્યાગ કરેલ
પતિવ્રતાપણું

શૈવ
સંકીર્ણ, સાંકડું
સંકોરેલું
સ્મરવું
સંમાર (સંસ્કૃ) સંવલિયા/સવૃત્તિયા/સતિયા (વે.) સમળી, સમડી
સંવિદાળ (સંવિધાન)
કથાવસ્તુ
સંવેશ પવિશ્વસ (સંવેશપાક્ષિ) વૈરાગ્ય પક્ષપાતી
કહેવું
કહેવાયેલ
સ્તુતિ
સાંપડેલ, પ્રાપ્ત
સ્મરણ, યાદ
ગાહ
શક્ર-સ્તવ

૫૩૧
૧૯૫
૧૪૧૯
૫૧૫
૧૨૩૬
૨૪૯
૧૧૦૮
૧૦૫૬
ગ-૩
૨૮૨
૪૩૬
૧૩૦૭
૫૮
૯૬૬
ઉદ્દેશક-૩
પુષ્પિકા
૬૩
૨૦,૧૬, ૧૪૬૩
૯૬૨
૧૧૮૦
૧૬૫, ૮૫
૭૫
૭૮૨
৩০৩

Page #249

१८२
જોવું
૬૫૮
له
نه
सक्कार (संस्कार) સંસ્કાર
૧૫૧૬ સવું (દૃશ)
પ૦૫, ૨૨૮ સન્નવિય (ઈ) જોયેલ, વિલોકિત
૧૩૯ સબ્સ (સાધ્ય) સાધ્ય
૧૧૩૭ सत्तुकार (सत्वागार) ભોજનશાળા, દાનશાળા
૩૯૧ સર (મું) સ્મરણ કરવું
૩૩૭, ૩૩૮ સર્વ સંવૃદ્ધ (સ્વયં-સંવૃદ્ધ) સ્વયંબુદ્ધ
પ૯૪ લિવ (. સિદ્વિવ) શિશુ બાળક સસ (શસ્ય)
શ્રેત્રગત ધાન્ય સહસ્ત્રીવર (સોની+) સફલ કરવું ?
૮૮ સાય (રે.)
વિશ્વાસ सामिसाल (स्वामिन्) સ્વામી, અધિપતિ
૯૩૮ સાર (સર) સરકાવવું, ખસેડવું
૪૧ સતિદ્દનિયા (ાનિબંકિI) પૂતલી
૧૩૧૯ સાસ (શસ્ત્ર) ક્ષેત્રગત ધાન્ય
૯૪ सासण (शासन) દાનપત્રાદિ લેખ
૧૩૫૪ સીદ-સનદી ( ૫) પ્રશંસા કરવી
૮૧૨ લિનિ (સ્ટે) સીંગડી
૨૫૧ લિબ (નિ) સીંગડીવાળું सिंघासण (सिंहासन) રાજગાદી
૧૨૨૧ સિન ()
માંસ સિંગ-નિયમ (લે) માંસ નહિ ખાવાનો નિયમ ૧૨ સિટ (રે)
સઢ वेल्ली સઢનાં દોરડાં
ગ-૩ सिरिवच्छ (श्रीवत्स) જિનદેવ આદિ મહાપુરુષોના હૃદય ૧૩૩૯
પર રહેલ ઊંચો અવયવાકાર
૧૮૫

Page #250

१८३ સિદ્વિવ (તે) બચ્યું
૬૫૮ સિનાનિત (fશતા-નિશ) શિલા સ્થાપન
૧૩૦૭ सीलावट्ट (शिलापट्ट) પથ્થર
૧૪૩૬ सुय (स्रोतस्) પ્રવાહ
૧૦૮૬ સુયા/લુવાળ (સોપાન) સીડી, નિસરણી ૧૦૮૯, ૧૦૪૨ સુવાસિની (ફે) જેનો પતિ જીવિત હોય તેવી સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી ૧૩૩૦ સુવિMય (સ્વત) સપનું
૧૭૬ મુવીર (?) નાવિક (?)
૨૨૯ सुहासिय (सुभाषित) સમ્યક્ ઉક્તિ
૪૪૬ સૂય (સૂત) સૂચિત
૧૭૮ સેડૂત (રે.) શાહુડી
૧૫ सोहग्गम (सौभाग्य) સૌભાગ્ય
૧૨૦ સોહા (મન) સુંદર, શોભાયુક્ત હરિ (ટે)
બોલાવવું રંગ (૪)
મારવું રળીય (1) જેનો વધ કરાયો છે તે
૧૪૨૩ રિણી (રે.) વહાણનું ઉપકરણ
૧૪૨૩ રિણી (?)-ife (ન્થિ) હરિણીની ગાંઠ
ગ-૩ રહ્નવોનો () કોલાહલ
ગ-૧ હિંસ (ા) અશ્વનો અવાજ-હણહણાટ ૧૨૨૬,
૧૨૨૫ હિ૮ (D) આનંદિત
૧૮૨ હેન્ના (ફે)
શીવ્રતા
૧૭૮
૧૩૮
૯૧૮

Page #251

परिशिष्ट-९ सुभाषित
१. अवलंबिज्जइ अह नूण साहसं आवइ-गएहिं पि ।
अह विहवम्मि अगव्वो कायव्वा धीरिमा वसणे ॥५३९ २. अह दुक्खियाउ सच्चं आजम्मं हुंति नारीओ ॥३११ ३. अहवा कुडिल-सहावा उत्तिम-ठाणं न पावंति ।२८। ४. अहवा णु लोहमइओ अहोमुहं पडइ अण्णो वि ।१०६। ५. अहवा णु हवंति सया अणिमित्त-सुबंधवा गरुया ।२९। ६. अहवा निय-पहु-विरहे णासह विहवो किमच्छरियं ॥७४९ ७. अहवा विसयासत्ता सत्ता पावंति दुक्खाई ५० ८. अहवा सया वि ठाणं हवंति सउण्णाण जे तुंगा १७५२ ९. आवइ-गया वि गय-संपया वि देसंतरं च पत्ता वि ।
ठाण-च्चुया वि गरुया ठाणं पावंति गरुययरं ॥६०८ १०. उवहासं जणइ जेण णिय-दुक्खं वज्जरिज्जंतं ।५६१ ११. खंडण-गहणऽत्थवणं पावइ चंदो वि कम्म-वसा ५६४ १२. गरुया वि सोयणिया आवइ-वडिया हवंति सव्वाणं ।
चंदो वि गहण-काले दीणो जोइज्जइ जणेणं ॥५६० १३. जे आवइसु धीरा विहवम्मि अगव्विया अमच्छरिणो ।
पर-वसणे सुसहाया ते पुरिसा पुरिस-गणणाए ।५६३ १४. जो जाणइ जस्स गुणे सो तं दूरट्ठियं पि आयरइ ।
गयण-ट्ठिए वि चंदे कुमुय-वणं पावइ पबोहं ॥३९५ १५. जो विहलियं विलंबइ आवइ-वडियं च जो समुद्वरइ ।
सरणागयं च रक्खइ तस्स जसो निम्मलो भुवणे ॥५८० १६. णिवेक्खयाए पढमं उवयारं जे कुणंति ते विरला ।
उवयरिए उवयारं उच्छिण्णं देइ सव्वो वि ।१०७६

Page #252

१८५ १७. ताव कुलीणा गुरुया विउसा सोहग्ग-रूय-गुण-कलिया।
सुह-सील-धम्म-निरया जा णिय-ठाणं न मुच्चंति ॥५८६ १८. दारिद्दयस्स दाणं पहुणो खंति अगविओ नाणी ।
जोयणवंतस्स तवो जीवेसु दया इमं सत्तं ॥३८९ १९. धाउव्वाय-रसायण-जंत-वसीयरण-खन्नवाएहि ।
कीलावसणेहिं तहा गरुया वि पडंति गुरु-वसणे ॥९२४ २०. पढमोवयार-निरया दयावरा होति सव्व-भूएसु ।
विहलुद्धरणेक्क-रया ते पुरिसा कुपुरिसा इयरे ॥१०७० २१. पहू-दसणेण अहवा पावइ सव्वो वि चिर-रिद्धी ॥७५६ २२. भणियं च जओ महिलायणस्स कज्जेण सव्व-महिलाओ ।४४८ २३. महि.-निवडिया वि करिणो तीरंति ण लंघिउं तुरंगेहिं ।
इयराण समा आवइ-गया वि न हु हुँति जे गरुया [६०५ २४. लक्ख-विहूणो विज्जो लक्खण-हीणो य पंडिओ लोए ।
भाव-विहूणो धम्मो तिन्नि वि लोए हसिज्जंति ॥१०३२ २५. विसयासत्ता सत्ता पत्ता ते पउर-दुक्खाइं ।५९२ २६. विसयासत्तो पिय-विरह-जलण-जालावलीहिं डझंतो ।
पावेइ जणो दुक्खं मयच्छि ! ताा कि वियारेण ॥ ११४७ २७. सूरो वि पंडिओ वि हु विज्जा-विण्णाण-लच्छीवंतो वि ।
धूया-कज्जे गरुओ वि लहु-पयं वच्चए सहसा ॥१०७३ २८. सव्वं गेयं विलवियं सव्वं नर्से विडवणा ।
सव्वे आभरणा भारा सव्वे कामा दुहावहा ॥३५६ २९. हिमगिरि-वर-प्पसूता-जय-पयड़ा किल जणम्मि सुपवित्ता ।
सुहिया वि सया महिला वहइ जलं अमर-सरिय व्व ॥५८७ ३०. होज्जा जलणे वि जलं विसहर-दाढाए होज्ज अमयं पि ।
होज्जा ससस्स सिंगं न हु धम्मो जीव-हिंसाए ॥ ४०७

Page #253

સંશોધન પ્રયુક્ત ગ્રંથ નિર્દેશિકા સૂચિ
અંગવિજા - સંપા. મુનિ પુણ્યવિજય. વારાણસી : પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ ૧૯૫૭. અમમસ્વામિ ચરિત્ર :- મુનિ રત્નસૂરિ. અમદાવાદ : ૫. મણિવિજયજી ગણિવર
ગ્રંથમાલા, ૧૯૪૦ (મણિવિજયજી ગણિવર ગ્રંથમાલા ૯) અમમસ્વામિ ચરિત્ર:- મુનિરત્નસૂરિ, અનુ. ભાનુચંદ્રવિજય. અમદાવાદ : યશેન્દુ
પ્રકાશન, ૧૯૬૩.ભાગ-૧-૨ આવશ્યક-સૂત્ર, નિર્યુક્તિ, ચૂર્ણિ સહ :- રતલામઃ ઋષભદેવ કેશરીમલ શ્વેતાંબર
સંસ્થા ૧૯૨૮. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર :- અનુ. શાસ્ત્રી જેઠાલાલ હરિભાઈ. ભાવનગર : જૈન ધર્મ
પ્રસારક સભા ૧૯૨૫. કથાનકોશ :- દેવભદ્રાચાર્ય-ભાવનગરઃ જૈન આત્માનંદ સભા, ૧૯૫૧ કલ્યાણ-તીર્થાક :- વર્ષ ૩૧-૧ ગોરખપુર : ગીતાપ્રેસ. કુમારપાલ ચરિત્ર :- જયસિંહસૂરિ. જામનગર : હીરાલાલ હંસરાજ, ૧૯૧૫ કુમારપાલ ચરિત્ર સંગ્રહ :- સંપા. જિનવિજયમુનિ. બંબઈ : સિંઘી જૈન શાસ્ત્ર
શિક્ષાપીઠ, ભારતીય વિદ્યાભવન ૧૯૫૬. કુમારપાલ પ્રતિબોધ :- જિનમંડનગણિ, સંશો. ચતુરવિજયજી. ભાવનગર : જૈન
આત્માનંદ સભા, ૧૯૨૫ (આત્માનંદ ગ્રંથમાલા, ૩૪) કુમારપાલ ભૂપાલ ચરિત્ર મહાકાવ્ય :- જયસિંહ સૂરિ અનુ. અજીત સાગર
સૂરિ.૧૯૨૮. ગુજરાતનો ઈતિહાસ :- મૌલાના સૈયદ અબુઝફર નદવી, અનુ. છોટુભાઈ ર.
નાયક. અમદાવાદ : ગુજરાત વિદ્યાસભા, ૧૯૪૯, (મેમણ હાજી
સુલેમાન શાહમહમદ લોધિયા ગ્રંથમાળા-૧૨) ગુજરાતનો મધ્યકાલીન રાજપૂત ઇતિહાસ :- દુર્ગાશંકર કેવલરામ શાસ્ત્રી.
અમદાવાદ : ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટી,૧૯૩૯(મહારાજા
સયાજીરાવ ગાયકવાડ ગ્રંથમાલા; ૨૦ ગુર્નાવલી - મુનિ સુન્દરસૂરિ. વારાણસી : હર્ષચન્દ્ર ભૂરાભાઈ વીર સંવત -
૨૪૩૭. (યશોવિજય જૈન ગ્રંથમાલા; ૪) ચઉપન્ન મહાપુરિષ ચરિયું - શીલંકાચાર્ય, સંપા. અમૃતભાઈ મો. ભોજક. વારાણસી

Page #254

१८७
: પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ, ૧૯૬૧. (પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ ગ્રંથાંક - ૩) જિનરત્નકોશ :- હ. ૬. વેલણકર. પૂના : ભાંડારકર ઓરિએન્ટલ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, ૧૯૪૪ (ગવર્નમેન્ટ ઓરિએન્ટલ સીરીજ ક્લાસ સી. નં.૪) જૈન દર્શન :- ન્યાય વિજયજી-૧૧.આ. પાટણ : હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન સભા,
૧૯૬૮.
જૈન પુસ્તક પ્રશસ્તિ સંગ્રહ :- સંપા જિનવિજયમુનિ-બંબઈ : ભારતીય વિદ્યાભવન, ૧૯૪૩ (સિંઘી જૈન ગ્રંથમાલા, ૧૮)
જૈન સત્યપ્રકાશ-દીપોત્સવી અંક ઃ- વર્ષ-૭ અંક-૧,૨,૩ ક્રમાંક-૭૩-૧૫. અમદાવાદઃ જૈન ધર્મ સત્યપ્રકાશક સમિતિ, ૧૯૪૧.
તત્વાર્થ સૂત્ર :- વ્યાખ્યા પં. સુખલાલજી. ૪.આ-અમદાવાદ : જૈન સાહિત્ય પ્રકાશન સમિતિ, ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ, ૧૯૭૭ (પૂંજાભાઈ જૈન ગ્રંથમાલા; ૧૭)
તપોરત્ન મહોદધિ :- ભક્તિવિજયજી. ભાવનગર : જૈન આત્માનંદ સભા. (જૈન આત્માનંદ ગ્રંથમાલા, ૨૮)
ત્રિષષ્ટિ શલાકાપુરુષ ચરિત્ર :- હેમચંદ્રાચાર્ય. અમદાવાદ : અરિહંત પ્રકાશન,
૧૯૮૫.
પઉમચરિયું :- વિમલસૂરિ, સંપા,હર્મન જેકોબી, મુનિ પુણ્યવિજજી, અનુ. શાન્તિલાલ મ. વોરા. વારાણસીઃ પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ, ૧૯૬૨ (પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ ગ્રંથાક, ૬)
પદ્મપુરાણ ઃ- સંપા. શ્રીરામ શર્મા. બરેલી : સંસ્કૃતિ સંસ્થાન ૧૯૬૮-૯ પાઇય સદ્દ મહષ્ણવો :- હરગોવિંદદાસ શેઠ, સંપા. વાસુદેવ શરણ અગ્રવાલ, દલસુખ માલવણિયા. વારાણસી : પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ, ૧૯૯૩ (પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ, ૭)
પુરાતન પ્રબંધ સંગ્રહ :- સંપા જિનવિજયમુનિ. કલકત્તા સિંઘી જૈન જ્ઞાનપીઠ, ૧૯૩૬ (સિંઘી જૈન ગ્રંથમાલા, ૨)
પ્રબંધ કોશ :- રાજશેખર સૂરિ, સંપા. જિનવિજયમુનિ. કલકત્તા સિંઘી જૈન જ્ઞાનપીઠ, ૧૯૩૫ (સિંઘી જૈન ગ્રંથમાલા; ૬)
પ્રબંધ ચિન્તામણિ :- મેરુતુંગાચાર્ય, સંપા. જિનવિજયમુનિ. કલકત્તા સિંઘી જૈન જ્ઞાનપીઠ, ૧૯૩૩(સિંઘી જૈન ગ્રંથમાલા, ૧)

Page #255

१८८
પ્રબંધ ચિન્તામણિ :- મેરુતુંગાચાર્ય, સંપા. જિનવિજયમુનિ, અનુ. હજારીપ્રસાદ દ્વિવેદી. કલકત્તા સિંઘી જૈન જ્ઞાનપીઠ, ૧૯૪૦ (સિંધી જૈન ગ્રંથમાલા, ૩) પ્રભાવક ચરિત્ર :- પ્રભાચન્દ્ર, સંપા. જિનવિજયમુનિ-અમદાવાદ : સિંઘી જૈન ગ્રંથમાલા, ૧૯૪૦. (સિંઘી જૈન ગ્રંથમાલા, ૧૩)
મનુસ્મૃતિ :- ટીકાકાર હરગોવિન્દશાસ્રી. ૨ આ.-વારાણસી : ચોખંબા સંસ્કૃત સીરીઝ, ૧૯૬૫. (હરિદાસ સંસ્કૃત ગ્રંથમાલા ૨૨૬)
મહાપુરાણમ્ :- પુષ્પદન્ત, સંપા. પી.એ. વૈદ્ય. બૉમ્બે, માણિક્ય ચન્દ્ર દિગમ્બર ગ્રંથમાલા, ૧૯૪૦ (માણિકચંદ્ર દિગમ્બર ગ્રંથમાલા, ૪૧)
મુનિ સુવ્રત સ્વામિચરિત્ર :- શ્રીચંદ્ર સૂરિ, સંપા રુપેન્દ્રકુમાર પગારિયા. અમદાવાદ : લા.દ.ભા. સં. વિદ્યામંદિર, ૧૯૮૯ (લા. દ. ગ્રંથમાલા, ૧૦૮) રાજકુમારી સુદર્શના યાને સમળી વિહાર :- દેવેન્દ્રસૂરિ, અનુ. કેશરવિજયજીમુંબઈ : શા. મેઘજી હીરજી બુકસેલ૨,૧૯૨૧.
M
વસુદેવ હીંડી :- સંઘદાસગણિ-સંપા. સંશો. ચતુરવિજયજી, પુણ્યવિજય.
ભાવનગર : જૈન આત્માનંદસભા ૧૯૩૦.
વિલાસવઇ કહા-સાહારણ :- સંપા.૨. મ. શાહ, અમદાવાદ : લા.દ.ભા. સં. વિદ્યામંદિર,૧૯૭૭ (લા.દ. ગ્રંથમાલા, ૬૧)
વિવિધ તીર્થ કલ્પ :- જિનપ્રભ સૂરિ, સંપા. જિનવિજયમુનિ. કલકત્તા સિંઘી જૈન જ્ઞાનપીઠ,૧૯૩૪ (સિંઘી જૈન ગ્રંથમાલા,૧૦)
સિદ્ધહેમગત અપભ્રંશ વ્યાકરણ :- સંપા.હરિવલ્લભ ચૂ. ભાયાણી. ૨. આ. મુંબઈ : ફાર્બસ ગુજરાતી સભા, ૧૯૭૧.
સુદંસણા ચરિયું :- દેવેન્દ્રસૂરિ, સંપા. સંશો. ઉમંગ વિજયગણિ. વળાદ : ફૂલચંદ ખીમચંદ, ૧૯૩૨ (આત્મ વલ્લભ ગ્રંથ સિરીઝ-૧૦)
कुवलयमाला कहा का सांस्कृतिक अध्ययन :जैन शास्त्र एवं अहिंसा शोध संस्थान, जैन आगम साहित्य में भारतीय समाज :
प्रेमसुमन जैन. वैशाली: प्राकृत
१९७५.
जगदीशचन्द्र जैन. वाराणसी : चौखम्बा विद्याभवन, १९६५. ( विद्याभवन राष्ट्रभाषा ग्रन्थमाला)
जैन तीर्थों का ऐतिहासिक अध्ययन :- शिवप्रसाद वाराणसी : पार्श्वनाथ विद्याश्रम शोध संस्थान, १९९१. (पार्श्वनाथ विद्याश्रम ग्रंथमाला, ५६ ) जैन धर्म के प्रभावक आचार्य :- साध्वी संघमित्रा २ आ. लाडनूं : जैन

Page #256

विश्वभारती, १९८६.
जैन धर्ममें दान : एक समीक्षात्मक अध्ययन :- उपाध्याय पुष्कर मुनि, संपा. देवेन्द्रमुनि शास्त्री, श्रीचन्द सुराना तारक गुरु जैन ग्रंथालय, १९७७. (तारक गुरु जैन ग्रंथमाला, ८८)
जैन धर्मदर्शन :
१८९
मोहनलाल महेता. वाराणसी : पार्श्वनाथ विद्याश्रम शोध संस्थान, १९७३ (पार्श्वनाथ विद्याश्रम ग्रंथमाला, १९)
जैन साहित्य का बृहद इतिहास - भाग - ६ काव्य साहित्य :- गुलाबचन्द्र चौधरी. वाराणसीः पार्श्वनाथ विद्याश्रम शोध संस्थान १९७३. (पार्श्वनाथ विद्याश्रम ग्रंथमाला; २०)
प्राकृत भाषा और साहित्य का इतिहास :- नेमिचंद शास्त्री. वाराणसी : तारा पब्लिकेशन, १९६६
प्राकृत भाषाओंका तुलनात्मक व्याकरण एवं उनमें प्राक् संस्कृत तत्व :- के. आर. चन्द्र- अमदावाद, प्राकृत विद्या मंडळ, १९८२.
प्राकृत साहित्य का इतिहास :- जगदीशचन्द्र जैन - २. आ. वाराणसी : चोखम्बा विद्याभवन, १९८५
प्राचीन भारत का भोगोलिक स्वरूप :- अवधविहारीलाल अवस्थी. लखनौ : कैलाश प्रकाशन, १९६४.
भारतीय साहित्य शास्त्र कोश :- राजवंश सहाय " हीरा". पटना : बिहारी हिंदी ग्रन्थ अकादमी, १९७३.
महापुराण- उत्तरपुराण :- गुणभद्राचार्य, संपा. पन्नालाल जैन. काशी : भारतीय ज्ञानपीठ, १९५४ . ( ज्ञानपीठ मूर्तिदेवी जैन ग्रन्थमाला (सं.) ग्रंथांक - १४) Catalogue of Palm leaf Manuscripts in the Shantinath Jain Bhandar, Cambay, Part-2. ed. by Muni Punyavijauyji. Baroda : Oriental Research Institute, 1966. (Gayakwad oriental Series : 149 )
Cultural Study of the Nisitha Curni - Madhu Sen. Amristsar : Sohanlal Jaindharma Pracharak Samiti, 1975.
Dictionary of Pali Proper Names - ed. by G. P. Malalaseekhar, London : Pali Text Society, 1960.
Geographical Encyclopadeia of Ancient India :- ed by K. D. Bajpai. Varanasi : Indic Academy, 1967.

Page #257

१९०
History of Indian Shipping and Maritime activity from the
Earliest :- Times Radhakumud Mookerji. New York :
Longmans, Green and Co., 1912 Operation in Search of Sanskrit Manuscripts in the Bombay
Circle :- Extra number of the Bombay branch of Royal Asiatic Society, August, 1882. March, 1883. ed. by
Peter Peterson. Bombay-Societie's Library, 1883. Prakrita-Paingalam :- ed. Bhola Shanker Vyas. Varanasi :
Prakrit Text Society, 1959, 1962. 2 Vols. (Prakrit Text
Society Series, 2, 4) Prakrit Proper Names-Agamic Index :- Comp. by Mohanlal Mehta,
K. R. Chandra; ed. by Dalsukh Malvania. Ahmedabad : L. D. Institute of Indology, 1972. 2 Vols. (L. D. Series, 28,
37) SAMBODHI :- Vol. 7, 1-4, Ahmedabad; L.D.Institute of
Indology, 1979. Sanskrit-English Dictionary :- Moniar Williams. Delhi : Motilal
Banarsidas, 1986.

Page #258
Our Latest Publicatios (2001-2002) तर्कतरंगिणी - संपा. डॉ. वसंत परीख, P. P. 304 270-00 Madhu-vidya - collected papers of Prof. M. A. Mehndale P. P. 754 560-00 द्रव्यालंकार - आ. रामचंद्र-गुणचंद्र, संपा. मुनि जंबविजयजी, P. P. 280 290-00 प्राचीन मध्यावान गुर साहित्यसंग्रड - संपा. प्रो. जयंत 10, P. P. 760 560-00 शास्त्रवार्ता समुच्चय - आ. हरिभद्रसूरि, सानुवाद, संपा. अनु. - डॉ. के. के. दीक्षित, P. P. 272 185-00 Temple of Mahavira Osiyaji - Dr. R. J. Vasavada 360-00 Plates 61, P.P.30 भगवतीचूर्णि - संपा. पं रुपेन्द्रकुमार पगारिया, P. P. 120 135-00 Abhidha - Dr. Tapasvi Nandi, P. P. 84 60-00 A Lover of Light among Luminaries : Dilip Kumar Roy Dr. Amrita Paresh Patel, P. P. 256 220-00 सुदंसणा-चरियं - डॉ. सलोनी जोशी P. P. 30+234 SAMBODHI : The Journal of the L. D. Institute of Indology (Back Vol. 1-21) Per Vol. 100-00 (Current Vol. 22-25) Per Vol. 150-00 For Private & Personal use only