________________
વાદી દેવસૂરિએ પાટણમાં ગૂર્જરેશ્વર મહારાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહની રાજસભામાં દિગંબર મહાનવાદી કુમુદચંદ્રને વિ. સં. ૧૧૮૧માં વાદમાં પરાસ્ત કર્યો હતો, અને સ્ત્રીનિર્વાણની સિદ્ધિ કરી હતી-એથી એ આચાર્ય વિશેષ પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યા હતા. તેમની ગ્રન્થ-રચના સૂત્રાત્મક પ્રમાણ-નય-તત્ત્વાલોક છે. જે "સ્યાદ્વાદરત્નાકર" નામની ૮૪000 શ્લોક-પ્રમાણ વિસ્તૃત વ્યાખ્યાથી અલંકૃત છે.
એ સ્યાદ્વાદરનાકરની રચનામાં વાદી દેવસૂરિએ સહકાર કરનારા પોતાના બે વિદ્વાન શિષ્યોનો નામ નિર્દેશ કર્યો છે –
'किं दुष्करं भवतु तत्र मम प्रबन्धे ? यत्रातिनिर्मलमतिः सतताभिमुखः | भद्रेश्वरः प्रवरसूक्तिसुधाप्रवाहो, रत्नप्रभश्च भजते सहकारिभावम् ।।'
સ્યાદ્વાદરત્નાકરમાં પ્રવેશ સુગમ થાય તે માટે રત્નપ્રભસૂરિએ રત્નાકરાવતારિકા નામની પ્રૌઢ વિદ્વતાભરી રચના કરી હતી, જે શ્રીયશોવિજય જૈન ગ્રન્થમાલા, વારાણસીથી વર્ષો પહેલાં પ્રસિદ્ધ છે, તથા લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યાભવન, અમદાવાદ તરફથી પણ અનુવાદ સાથે પ્રકાશિત છે. રત્નાકરાવતારિકાના અંતમાં વૃત્તિકાર રત્નપ્રભસૂરિનો પરિચય મળે છે કે – 'प्रज्ञातः पदवेदिभिः स्फुटदृशा सम्भावितस्तार्किकैः, कुर्वाणः प्रमदाद् महाकविकथां सिद्धान्तमार्गाध्वगः | दुर्वाद्यङ्कुश-देवसूरि-चरणाम्भोजद्वयीषट्पदः,
श्रीरत्नप्रभसूरिरल्पतरधीरेतां व्यधाद् वृत्तिकाम् ।।' ભાવાર્થ : પદવેદીઓ-(વ્યાકરણશો) વડે પ્રકૃષ્ટ તરીકે જાણીતા, તાર્કિકો વડે સ્કુટ દૃષ્ટિ વડે સંભાવના-આદર કરાયેલ, અને હર્ષથી મહાકવિની કથાને કરનાર, સિદ્ધાન્તના માર્ગે ચાલનાર, દુર્વાદરૂપી હાથીના અંકુશ જેવા દેવસૂરિના બંને ચરણ-કમળોમાં ભ્રમર સમાન, અત્યન્ત અલ્પબુદ્ધિવાળા શ્રીરત્નપ્રભસૂરિએ આ વૃત્તિની રચી છે.
આ રત્નાકરાવતારિકાના બે પરિચ્છેદ ઉપર મલધારી શ્રીરાજશેખરસૂરિએ રચેલ પંજિકા ય. વિ. ગ્રંથમાલા, વારાણસીથી પ્રકાશિત છે.
રત્નાકરાવતારિકાના આદ્ય પદ્યની શતાર્થી વિ. સં. ૧૫૩૯માં જિનમાણિક્યસૂરિએ
૧. રત્નાકરાવતારિકાની પ્રાચીન તાડપત્રીય પ્રતિ વિ. સં. ૧૨૨પમાં વટપદ્રકમાં લખાયેલી હતી, તેનો નિર્દેશ
અમે "જેસલમેર-ભાંડાગારીય ગ્રન્થસૂચી" (ગા. ઓ. સિ. નં. ૨૧, પૃ. ૧૮)માં કર્યો છે.
16
