________________
પ્રસ્તાવના
વિશ્વવત્સલ વિશ્વશુભેચ્છક વિશ્વકલ્યાણકર વિશ્વમૈત્રી-પ્રવર્તક વિશ્વશાંતિ-માર્ગદર્શક અહિંસા-સત્યમય સન્માર્ગદર્શક સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રમય મોક્ષ-માર્ગદર્શક વિશ્વવન્ધ શ્રીવર્ધમાન સર્વજ્ઞ ભગવાન મહાવીર સિદ્ધ બુદ્ધ થઇ, સર્વ કર્મોથી મુક્ત થઇ નિર્વાણસ્થાનમાં પધાર્યે ગત વર્ષની દીવાળીએ અઢી હજાર (૨૫૦૦) વર્ષો પસાર થઇ ગયાં.
એ ભગવાન મહાવીરના સમકાલીન અને તેમની હસ્તદીક્ષિત શિષ્ય તરીકે પ્રસિદ્ધ પ્રૌઢ વિદ્વાન શ્રીધર્મદાસગણિએ લોકોપકાર માટે પ્રાકૃતમાં મહત્ત્વના ઉપદેશોથી ભરપૂર ઉપદેશમાલા ૫૪૦ (૫૪૪) ગાથા-પ્રમાણ રચી હતી, જે સાધુ-સાધ્વી શ્રાવક, શ્રાવિકારૂપ ચતુર્વિધ જૈન સંઘમાં સેંકડો વર્ષોથી પઠન-પાઠન દ્વારા ઘણી માન્ય થયેલી છે. પાટણ, જેસલમેર, ખંભાત, વડોદરા, છાણી, ડભોઇ, લિંબડી, ચાણસ્મા, સૂરત વગેરે અનેક સ્થળોનાં પ્રાચીન જ્ઞાનભંડારોમાં તાડપત્રીય અને કાગળો પર લખાયેલી હસ્તલિખિત પ્રતિયોમાં પ્રકરણાત્મક પુસ્તિકાઓમાં મળી આવે છે.
આ ઉપદેશમાલા (મૂળ)ની વોસસયમૂલનાનં૦ ૫૧મી ગાથાના શતાર્થી ઉદયધર્મગણિ નામના વિદ્વાને વિ. સં. ૧૯૦૫માં રચી હતી. ય. વિ. ગ્રન્થમાળા માટે વિ. સં. ૧૯૭૩માં અમરેલીમાં ચાતુર્માસમાં મેં તેની પ્રેસકોપીનું સંશોધન કર્યું હતું.
ધર્મદાસગણિની આ ઉપદેશમાલાએ અનેક વિદ્વાનોને ઉપદેશાત્મક રચના કરવા પ્રેરણાથી આપી છે. ગૂર્જરેશ્વર સિદ્ધરાજજયસિંહથી સન્માનિત થયેલા મલધારી હેમચન્દ્રસૂરિએ એ જ નામની પ્રા. ઉપદેશમાલા અપરનામ પુષ્પમાલા સ્વોપજ્ઞ વિસ્તૃત વિવરણ સાથે રચી હતી, જે પ્રસિદ્ધ છે. તેમની વિશેષાવશ્યક-ભાષ્ય-વૃત્તિ ૨૮૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ વગેરે રચના પ્રસિદ્ધ છે. વિશેષ માટે જુઓ અમારો "ઐતિહાસિક લેખ-સંગ્રહ" (સયાજી સાહિત્યમાલા, પુષ્પ ૩૩૫)
ધર્મદાસગણિની આ ઉપદેશમાલાનો ન્યાયાચાર્ય ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજી મહારાજે ૧૨૫ ગાથાના, થા ૩૫૦ ગાથાના શ્રી સીમન્ધર જિન-સ્તવનમાં અનેકવાર પ્રમાણ તરીકે નિર્દેશ કર્યો છે.
એ ઉપદેશમાળા ઉપર અનેક પ્રૌઢ વિદ્વાનોએ સંસ્કૃત-પ્રાકૃત-અપભ્રંશાત્મક તથા અવસૂરિ, બાલાવબધરૂપ ગૂર્જરભાષામાં પણ કથાઓથી ભરપૂર સંક્ષિપ્ત વિસ્તૃત વ્યાખ્યાઓ રચી છે તેમાં સુપ્રસિદ્ધ વ્યાખ્યાત-ચૂડામણિ સિદ્ધર્ષિ વિદ્વાન (સં. ૯૬૨ લગભગ)ની વ્યાખ્યા (પં. હી. હું. પ્રકાશિત) પ્રસિદ્ધ છે. જેની તાડપત્રીય પ્રતિ સં. ૧૨૩૬માં લખાયેલી પાટણમાં સંઘવી પાડાના જૈનભંડારમાં છે. તેનો જ મુખ્ય ગાથાર્થ લઇને શ્રીવાદિદેવસૂરિના શિષ્યરત્ન
14
