________________
શ્રીરત્નપ્રભસૂરિએ સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશભાષામાં વિસ્તારથી વિશેષાર્થીઓના હર્ષ માટે કથાનકો-દષ્ટાંતોથી આકર્ષક વ્યાખ્યા સં. ૧૨૩૮માં ભૃગુપુર (ભરૂચ)માં રચી હતી, જેનું સંપાદન આગમોદ્ધારક આચાર્ય શ્રીઆનંદસાગરસૂરિજીના શિષ્યરત્ન શ્રીહેમસાગરસૂરિજીએ વિક્રમ સંવત ૨૦૩૧માં પત્રકાર પુસ્તિકાના રૂપમાં કર્યું હતું. જેમાં સંસ્કૃત ભાષામાં વિદ્વત્તાભર્યો ઉપક્રમ શ્રીચન્દ્રસાગરસૂરિશિષ્ય શ્રી ધર્મસાગરગણિશિષ્ય મુનિ શ્રીઅભયસાગરજીએ રચ્યો હતો.
રત્નપ્રભસૂરિની ૧૧૧૫૦ શ્લોક-પ્રમાણ એ વિશેષવૃત્તિ, જે દોઘટ્ટીનામથી પણ પ્રસિદ્ધ છે, જેનો આ પ્રકાશિત થતો ગૂજરાતી અનુવાદ પણ એ જ આ. શ્રીહેમસાગરસૂરિજીએ રચેલ છે, જે ગૂજરાતી વાચકોને આનન્દદાયક થશે-એવી આશા છે.
વૃદ્ધવાદ સંભળાય છે કે, ધર્મદાસગણિએ કલિકાલ-પ્રભાવિત પોતાના સાંસારિક પુત્ર રણસિંહને પ્રતિબોધ કરવા માટે પ્રા. ઉપદેશમાલાની રચના કરી હતી, વ્યાખ્યાકાર સિદ્ધર્ષિએ અને રત્નપ્રભસૂરિ વગેરેએ પણ રણસિંહની કથા જણાવી છે, તે સાથે કલિકાલના પ્રભાવથી કથા પણ જાણવા જેવી છે.
પ્રા. ઉપદેશમાલા (મૂલ)ના કર્તા ધર્મદાસગણિના સમય-સંબંધમાં મતભેદ છે. ઐતિહાસિક દૃષ્ટિથી વિચારનારા કેટલાક ધર્મદાસગણિને ભગવાન મહાવીરના સમકાલીન માનતા નથી. તેના કારણમાં ભગવાન મહાવીર પછી લગભગ પાંચસો વર્ષો સુધીમાં થયેલા સ્થૂલભદ્રજી, આર્ય મહાગિરિજી અને વજસ્વામી, પર્યત્નના નામ-નિર્દેશો-દષ્ટાન્તો તેમાં સૂચિત છે. તેના સમાધાનમાં મૂળ ગ્રન્થકારે અવધિજ્ઞાનથી ભવિષ્યમાં થનારા મહાપુરુષોનાં ચરિત્રો સૂચવ્યાં જણાવાય છે.
વ્યાખ્યાકારો અને બાલાવબોધકાર વગેરેએ એ વાતનું સમર્થન કર્યું છે. ઉપદેશમાલા (મૂલ)ના સંપાદક સદ્ગત આનન્દસાગરસૂરિજી એમ માનતા જણાય છે.
ઉપક્રમ કરનાર વિદ્વાન મુનિ શ્રી અભયસાગરજીએ સંસ્કૃતમાં એની વિસ્તારથી ચર્ચા કરી પ્રાચીન માન્યતાને સિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કર્યો છે. તત્ત્વ તો કેવલિગમ્ય કહી શકાય.
પ્રસ્તુત વ્યાખ્યાકાર રત્નપ્રભસૂરિ, બૃહદ્ગચ્છમાં થયેલા સુપ્રસિદ્ધ મુનિચન્દ્રસૂરિના નામાંકિત શિષ્ય વાદી દેવસૂરિના શિષ્યરત્ન હતા. મુનિચન્દ્રસૂરિએ હરિભદ્રસૂરિના પ્રા. ઉપદેશપદ પર વિસ્તારથી વ્યાખ્યા રચી હતી, જેનો ગૂજરાતી અનુવાદ આ. શ્રીહેમસાગરસૂરિજીએ કર્યો હતો, જે આ આનંદમગ્રન્થમાલામાં (નં. ૧૮) આ પહેલાં પ્રસિદ્ધ થઇ ગયેલ છે, તેની પ્રસ્તાવનામાં મેં દર્ભાવતી-ડભોઇ (લાટ-ગુજરાત) નિવાસી મુનિચન્દ્રસૂરિનો સંક્ષેપમાં પરિચય કરાવ્યો છે.
