________________
એપ્રિલ, ૨૦૧૧
પ્રબુદ્ધ જીવન માર્ગે ચાલનાર જે શૂરવીર જિતેં દ્રિય મનુષ્ય તેમને સહન કરે છે, લુચ્ચો નથી – કપટી નથી, ચાડિયો નથી અને માયકાંગલો નથી કે તેને ‘પૂજ્ય' કહેવો.
કોઈનો ઓશિયાળો નથી અર્થાત્ તેજસ્વી છે તથા લોકો પોતાના એવU[વાયુ વે પરંમુદસ્ય, પન્વેસ્લમો પાળીયે ૧ માસ | વખાણ જ કર્યા કરે એવી વૃત્તિવાળો નથી, તેમ પોતે જાતે પણ
મોદાિિાં ગયારિખ ૨, ભાસં ન પાસેક્સ સયા સ પુષ્પો //દ્દા પોતાના જ વખાણ કર્યા કરતો નથી અને નાટક-ચેટક, સત્ય હિત જે કહેલું હોય તે સદા સામે જ કહે પણ કોઈની પાછળ ગાન-તમાસા, વરઘોડા વગેરેને જોવાનો શોખીન નથી, તેને નિંદા ન કરે અને સામે પણ શત્રુવટવાળી ભાષા ન બોલે તથા “આ ‘પૂજ્ય’ કહેવો. તો નાલાયક જ છે' એવી ન ગમે તેવી કઠોર ભાષા પણ કદી ન ગુહિ સાહૂ સાઠિસાદૂ, જિજ્ઞાહિ સાહૂ ગુખ મુન્વસાહૂ I વાપરે તેને “પૂજ્ય' કહેવો.
वियाणिया अप्पगमप्पएणं, जो रागदोसेहिं समो स पुज्जो ।।८।। अलोलुए अक्कुहए अमाई, अपिसुणे यावि अदीणवित्ती ।
‘ગુણો વડે સાધુ થવાય છે, અવગુણો વડે અસાધુ થવાય છે, માટે નો ભાવ નો વિય માવિયપ્પા, મોન્ત યસયા સ પુષ્પો ||૭|| સારા ગુણોને ગ્રહણ કર, નઠારા અવગુણોને તજી દે’ એ રીતે જે, પોતે જે ખાવા પીવાની લાલચુ નથી, જાદુ મંતર વગેરે કરતો નથી, પોતાની જાતને વિવિધ રીતે બોધ આપે છે તથા રાગના પ્રસંગે વા વૈષના
| (ભાર્ડ પક્ષીની કથા : સામેના પાનાથી ચાલુ) ભારંડ નામના એક બીજા સાથે જોડાયેલા બે પક્ષીઓ છે. તેમને બદલો વાળવા તેને ખાઉં છું. પેલું મુખ બોલ્ય: અરે મૂર્ખ ! એમ ન પેટ એક છે. માથા જુદા જુદા છે, અને તેઓ પરસ્પર ફળ ખાનારા કર, એમ કરવાથી તો આપણે બન્ને મરી જઈશું. છતાં બીજા મુખે છે. એટલે એક મુખ ફળ ખાય ત્યારે બીજું મુખ પણ એ જ ફળ ખાય તે ન જ ગણકાર્યું અને અપમાનનું સાટું વાળવા તે વિષફળ ખાઈ અથવા એક મુખ ફળ ખાય ત્યારે બીજું ખાવાની પ્રવૃત્તિ ન કરે, એમ લીધું જેથી તે બન્ને પક્ષી મરી ગયાં. પોતાના બે મુખમાંથી ગમે તે એક વડે તેઓ વારાફરતી ફળ ખાનારા આ પક્ષી માટે ભાર્ડ અને ભાર્ડ એમ બન્ને શબ્દો વપરાય છે. છે. તથા તે બન્ને સંહત-એક બીજા જોડાયેલા છે. જો તેઓ અસંહત
આચાર્ય હેમચંદ્ર પોતાની દેશીનામમાળામાં (વર્ગ છઠ્ઠો શ્લોક બનવાનું એટલે જુદા જુદા પડી જવાનું મન કરે તો એ બન્ને તરત જ ૧૦૮) કહેલું છે કે: મરી જાય છે.
‘મારુંડગ્નિ મોડમો' અર્થાત્ ભોરુડ કે ભોરુડા શબ્દ પણ એક સરોવરમાં એક પટાવાળો, જુદા જુદા માથાવાળો એક જ
, ભારુડપક્ષીના અર્થમાં વપરાય છે. ભારડ પક્ષી રહેતો હતો. સમુદ્રને કાંઠે ભમતાં ભમતાં તેને સમુદ્રના
છે ઉપર આપેલી કથા અને વર્ણન ઉપરથી એમ માલુમ પડે છે કે લોઢોને લીધે તણાઈને આવેલાં ઘણા અમૃતફળ મળ્યાં, તેમને તે જ
S A ભારંડ નામનાં બે પક્ષીઓ છે; પણ તે બન્ને એકબીજા પરસ્પર સાથે ખાઈ ગયો અને તે ફળોનો તેને અપૂર્વ સ્વાદ લાગ્યો. પોતે એક 1
- જોડાયેલા છે અર્થાત્ તેમના શરીરની રચના જ એવા પ્રકારની છે. મુખ વડે એ ફળો ખાધા હતા અને તેમનો સ્વાદ માણ્યો હતો. એ 1
- તેમને ત્રણ પગ છે, બે માથાં છે. એક પેટ છે, બે મુખ છે. એ વિશે એણે કરેલું સુંદર સ્વાદવર્ણન સાંભળીને સ્વાદ મેળવવાના ?
ના બેમાંથી ગમે તે એક મુખ વડે વારાફરતી ખાવાનું ખાય છે અને લોભથી તેના બીજા મુખે કહ્યું કે જો એ ફળોનો આવો અપૂર્વ સ્વાદ ૧૮ :
છે. પેટ એક હોવાથી એક જણ ખાય તો પણ તેઓ બન્ને ખાવાની છે તો મને પણ તેથી થો ર , તો ચાખવા જેથી કરીને તૃપ્તિ અનુભવે છે. જો તેઓ એકબીજા વિરુદ્ધ પ્રવૃત્તિ કરે તો તરત જીભનું સુખ મને પણ મળે. આ સાંભળીને ભાખંડ પક્ષી બોલ્યો કે જે મરી જાય છે એટલે એ બીએ બરાબર સાવધાન રહેવું પડે છે. આપણા બન્નેનું પેટ એક જ છે માટે મારા ખાવાથી તને પણ તૃપ્તિ થઈ ગઈ છે, તેથી વળી જુદું જુદું ખાવાથી શો ફાયદો છે ? પણ આવેલ છે કે ભારડ પક્ષીની પેઠે અપ્રમત્ત-બરાબર સાવધાન રહેવું. ફળનો આ જે બાકીનો ભાગ છે તે આપણી પ્રિયા ભારંડીને આપીએ. આચાર્ય હેમચંદ્ર પોતાના અનેકાર્થસંગ્રહમાં ભારંડ પક્ષીના અર્થમાં જેથી એ પણ સ્વાદ ચાખીને ખુશી ખુશી થઈ જાય. એમ કહીને મેરુનું શબ્દ આપે છેઃ- ‘મેરુusો મીષણ-gૌ’ ‘મેઈE: GT: પક્ષી યથા વિસંહિતા બાકીનો ભાગ ભારંડીને આપ્યો. આમ થવાથી બીજું મોટું હંમેશાં વિનશ્યત્તિ મેરુડ વ પક્ષિr:' (કાંડ ૩ શ્લોક. ૧૭૩) માત્ર આ શબ્દનિર્દેશ ઉદ્વેગવાળું ઉદાસ રહેવા લાગ્યું. પછી એક વાર એ બીજા મુખને સિવાય હેમચંદ્ર આ પક્ષી વિશે બીજું કશું લખતા નથી. ક્યાંયથી વિષફળ મળી ગયું. તેથી તેણે પેલા અમૃતફળ ખાનારા આપણા દેશમાં વર્તમાનમાં ક્યાંય આ પક્ષી જોવામાં આવતું નથી. મુખને કહ્યું કે હે નિર્દય. અધમ અને નિરપેક્ષ-મારી ગરજ નહીં પંચતંત્રમાં પણ એ પક્ષીની કથા આપેલી છે તેથી સંભવ છે કે જૂના રાખનારા ! મેં આ વિષફળ મેળવ્યું છે. હવે હું તેં કરેલા અપમાનનો સમયમાં તે હોય અને વર્તમાનમાં તેનો વંશ નાબૂદ થઈ ગયો હોય.
