________________
એપ્રિલ, ૨૦૧૧
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨ ૫.
છે..એની કર્ણપુરીમાં હડતાલ હતી. “મને મારા રોષ માટે પસ્તાવો ક્રોધી સ્વભાવને કારણે મને અલ્સર થયું છે ને અલ્સરને કારણે હું થયો ને એને બોલાવીને માફી માગી. બહેનપણીઓની ‘નોટ્સ'નો વધુ ક્રોધી બનું છું. ‘વિસીયસ સર્કલ' સ્ત્રીને ક્રોધ ચઢે તો બાળકોને ઉપયોગ ને પાયપુસ્તકોના વાંચનથી એ બહેન બી.એ., ફટકારે કે વાસણો ફોડે કે દાળ શાકમાં ક્રોધ ઉતારે. એલ.એલ.બી. થઈ ગયેલાં!
મારા એક જૂના-પુરાણા મિત્ર. પંદર વીસ દિવસે એમની સમય પાલનમાં હું ખૂબ જ આળો છું. ટાઈમ એટલે ટાઈમ. મોટરમાં નાંખીને મને એમને ઘરે પ્રેમ ને આગ્રહપૂર્વક લઈ જાય. અમુક સમયે અમુક કામ થવું જ જોઇએ. એકવાર એક સંસ્થાએ છેલ્લા દાયકાથી એ મારે ઘરે અનેકવાર આવે છે પણ મને એમનું મારું વ્યાખ્યાન ગોઠવેલું. સમય સાંજના છ વાગ્યાનો હતો. મને ‘નવું ઘર’ બતાવવાની વાત જ કરતા નથી! ખાધે પીધે, પૈસે ટકે આમંત્રણ આપવા આવનાર ભાઈઓને મેં કહેલું કે હું મારી મેળે ખૂબ જ સુખી છે..વિધુરાવસ્થા અસહ્ય બનતાં એક બાઈને રાખી સભાસ્થાને નિયત સમયે એવી જઈશ, પણ એ લોકોએ પ્રેમ ને છે. એના સંકોચને કારણે મને એમનું નવું ઘર' બતાવતા નથી.' આગ્રહપૂર્વક મને કહ્યું કે અમો સાડા પાંચે આપને લેવા આવીશું. આ હકીકત તો મેં અમારા બીજા એક મિત્ર દ્વારા જાણી એટલે મારો સાડા પાંચને બદલે છ સવા છે, સાડા છ થયા પણ ચકલુંય ફરક્યું ક્રોધ-આક્રોશ ગળી ગયો.' પણ દરેક ક્રોધના પ્રસંગે હું એનું કારણ નહીં. એપ્રિલની પહેલી તારીખ તો હતી નહીં. મારા નિવાસસ્થાનેથી જાણવા પ્રયત્ન કરતો નથી એટલે નિષ્કારણ કે સ-કારણ પણ ક્રોધ સભાનું સ્થળ ચારેક કિલોમીટર હતું. હું કોઈપણ વાહનમાં જઈ થઈ જાય છે ને સરવાળે નુકશાન તો મને જ થતું હોય છે. શક્યો હોત પણ ક્રોધમાં ને ક્રોધમાં મારા શ્રીમતીને સૂચના આપી એકથી સો ગણવાથી કે હસ્તની અમુક નસ દબાવવાથી ક્રોધ કે કોઈપણ આવે તો કહેજો કે હું સભાસ્થાને ગયો છું ને નીકળી મોળો પડી જાય છે એ કીમિયો કામિયાબ નીવડતો નથી. એમાં હું પડ્યો રેસકોર્સ બાજુ ફરવાઃ વ્યાખ્યાન આપવા ન ગયો. ક્રોધમાં અનેકવાર નિષ્ફળ નીવડ્યો છું પણ શાંતિ ચિત્તે ક્રોધ કરવાનું નિમિત્ત મારે એ લોકોને સમયની ચોકસાઈનો પદાર્થપાઠ શિખવવો હતો. શું છે? એ નિમિત્ત યોગ્ય છે કે અયોગ્ય? એનો વિચાર કરું છું એ શા માટે મોડા પડ્યા એ જાણવાની મેં તસ્દી લીધી નહીં. કે ત્યારે સંપૂર્ણપણે તો નહીં પણ અમુક માત્રામાં ક્રોધ ઓછો થઈ પરવા પણ કરી નહીં-ક્રોધમાં ને ક્રોધમાં.
જાય છે. સમય, વચન અને અમુક બાબતોનું પાલન તો થવું જ યુનિવર્સિટી સિન્ડીકેટે એડમિશન કમિટીમાં મારી નિમણૂંક કરેલી. જોઇએ એવા આપણા અહંકાર (ego) અને કદાગ્રહને કારણે આપણો ઈન્ટરવ્યુને અંતે પ્રથમ દિવસે, મેરીટ પ્રમાણે સો વિદ્યાર્થીઓને પિત્તો જાય છે. પિત્ત પ્રકૃતિવાળાઓનો તો ખાસ! મારા ક્રોધને એડમીશન આપવામાં આવ્યું. કાગળિયામાં મારી સહી પણ લીધા. કાબુમાં રાખવા કે ઓછો કરવા હું જે તે વ્યક્તિની સ્થિતિ, પ્રકૃતિ, નોટીસ બોર્ડ ઉપર યાદી મૂકવામાં આવી એમાં ઓછી મેરીટવાળા એની સામાજિક, શૈક્ષણિક, આર્થિક, સાંસારિક કક્ષાનો વિચાર વિદ્યાર્થીઓ ઘૂસી ગયેલા. મુદ્દા પર મેં એડમીશન કમિટીમાંથી કરું છું એટલે થોડુંક સમાધાન તો થઈ જાય છે. ઉત્ક્રાંતિના ક્રમમાં ક્રોધપૂર્વક રાજીનામું આપી દીધું. એટલે કમિટીના અધ્યક્ષે મને હજી માનવજાતિ-માનવજાતિના અમુક જૂથો, જીવનની અમુક બાથમાં લઈ ખુરશી પર બેસાડ્યો ને ઉચ્ચ અધિકારીની ભલામણ અમુક બાબતોમાં ઘણાં જ પછાત છે ને આપણે પણ એ જ સમાજના ચીઠ્ઠી બતાવી. ધણીના કોઈ ધણી છે! કામ કરવાનો મારો ઉત્સાહ સભ્ય છીએ, એમની જ સાથે જીવન જીવવાનું છે એટલે કેટલુંક તો ઓસરી ગયો.
સહી લેવાનું જ છે...કાં તો આપણે આપણી ગતિ ધીમી કરીએ, કાં વડોદરાના એક ખાદી ભંડારમાંથી મેં ખાદી ખરીદી ને ત્યાંના જ તો એમને ઉપર ઉઠાવવા આપણા હાથ લંબાવીએ....આવો વિચાર એક દરજીને ચાર ઝભ્ભા સીવવા આપ્યા. મેં કહ્યું: ‘ક્યારે લઈ જાઉં?' આવતાં સંપૂર્ણ ક્રોધમુક્ત તો થવાતું નથી પણ ક્રોધની ગતિ ને એણે કહ્યું: ‘અઠવાડિયા પછી.” કહ્યું: ‘અઠવાડિયાને બદલે માત્રામાં ફેર તો પડે જ છે. પખવાડિયું થાય તો પણ મને ઉતાવળ નથી, પણ મને ચોક્કસ મારા એક પ્રોફેસર-મિત્રને પત્ની જોડે ચડભડ થાય ને ક્રોધ તારીખ આપો. એણે દશ દિવસ ગણીને તારીખ આપી. એ દિવસે ચઢે ત્યારે પત્નીને મારવાને બદલે લાકડી મારીને માટલા ફોડી ગયો. કહે: “સાહેબ! થોડુંક કામ બાકી છે. આવતી કાલે આવો, નાંખતા હતા એટલે અમોએ એમનું નામ “માટલીફોડ' રાખેલું. જરૂર મળી જશે. બીજે દિવસે ગયો તો કારીગર ગેરહાજર! બે દિવસ બીજા એક કવિ મિત્રને ક્રોધ ચઢે ત્યારે લાકડીથી પત્નીને ફટકારતા બાદ ગયો તો બંડલ તૈયાર હતું પણ મને ત્રણ ત્રણ ધક્કા ખવડાવ્યા! ને પછી પશ્ચાતાપ રૂપે પોતાનું મસ્તક ભીંત સાથે અફળાવતાબીલ ચૂકવતાં મેં રીક્ષાના પૈસા કાપી લીધા ને ક્રોધમાં ઉવાચ: “સાત “લોહી નીકળે ત્યાં સુધી’ ત્રીજા એક ઑફિસર મિત્રે પત્ની સાથે ભવ સુધી તારું નામ નહીં લઉં.' પત્યું. બધા જ પ્રકારના કારીગરો મન ઊંચું થતાં ફટકારીને એક જ ઘરમાં બીજું રસોડું શરૂ એટલે વાયદાના વેપારી! ક્રોધ કોના પર કરવો? કેટલો કરવો? કર્યું...પત્નીને સજા કરવા પતિને પ્રેમપૂર્વક રસોઈ કરીને જમાડવાના ક્યારે કરવો? હવે તો ક્રોધ પર જ ક્રોધ કરવાનો બાકી છે. મારા અધિકાર ઉપર તરાપ-એ સજા ઓછી ગણાય! ચોથા એક મિત્રને
