________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૧
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જૈન સાહિત્ય કથા વિશ્વ વિશેષાંક
૨ ૧
સગાં જ સગાંનો અનર્થ કરે : કથાસપ્તક
| (૨)
ગુપ્ત રીતે બનાવી રાખી હતી. ધનુ મહેતાનો પુત્ર વરધનુ જે કુમારની માતા પુત્રનો અનર્થ કરે
સહાયમાં હતો એણે બ્રહ્મદત્તને પગની પાનીથી જમીન ઉપર પ્રહાર કાંડિત્યપુર નામે નગરી હતી. એમાં બ્રહ્મ નામે રાજા રાજ્ય કરતો કરવાનું સૂચવ્યું. એમ કરતાં જ ખોદેલી સુરંગનો માર્ગ મળી આવ્યો. હતો. એની રાણીનું નામ ચલણી હતું. એમને સંતાનમાં બ્રહ્મદત્ત બ્રહ્મદત્ત અને વરધનુ બન્ને એ સુરંગ દ્વારા નાસી છૂટ્યા. નામે પુત્ર હતો. આ બ્રહ્મ રાજાનું મસ્તકના રોગને લઈને મૃત્યુ સમય જતાં બ્રહ્મદત્ત દીર્ઘરાજાને હરાવી, દિગ્વિજય કરી ચક્રવર્તી થયું. એટલે પડોશી રાજ્યનો દીર્ઘ રાજા જે બ્રહ્મ રાજાનો મિત્ર પણ બન્યો. હતો તે રાજ્યની સંભાળ લેવા માટે કાંડિલ્યપુરમાં આવીને રહ્યો. આ ગાળામાં બ્રહ્મ રાજાની વિધવા રાણી ચલણી અને રાજ્યભાર
પિતા પુત્રનો અનર્થ કરે સંભાળી રહેલા મિત્ર રાજા પરસ્પર કામાસક્ત [આ વિષયવસ્તુવાળી સાત કથાઓના તેતલિપુત્ર નગરમાં કનકકેતુ રાજા રાજ્ય થયાં. સમય જતાં પુત્ર બ્રહ્મદત્તને માતાના આ કથા, ચ્છના આધારસ્ત્રોત છે શ્રી કરતો હતો. એની રાણીને જે કોઈ પુત્ર જન્મે દુશ્ચારિત્રની જાણ થઈ. બ્રહ્મદત્ત પણ હવે યુવાન ધર્મદાસગણિવિરચિત ‘ઉપદેશમાલા' એના અંગો છેદીને રાજા એને વિકલાંગ કરી વયમાં આવ્યો હતો. એટલે એ માતા પ્રત્યે પ્રાકૃતમાં રચાયેલી ૫૪૪ ગાથાઓવાળી મૂકતો. આનું કારણ હતું રાજાની પ્રબળ ક્રોધવશ તો થયો, પણ માતાને એ સીધો પદ્યબદ્ધ ઉપદેશપ્રધાન આ રચનામાં ૧૪૫ રાજ્યતૃષ્ણા. રાજાનો સત્તાલોભ એટલો તીવ્ર ઠપકો તો શી રીતે આપે! એટલે આ અનૈતિક થી ૧ પ૧ સુધીની સાત ગાથાઓમાં આ હતો કે એને સતત એક ભય સતાવ્યા કરતો સંબંધ પરત્વે માતાનું ધ્યાન સાંકેતિક રીતે વિષયને લગતાં સાત દૃષ્ટાંતોનો નિર્દેશ કે રખેને મારો પુત્ર મારું રાજ્ય છીનવી લે. દોરી શકાય એવી યોજના એણે બનાવી. કરાયો છે. આ ગ્રંથ પરની શ્રી તેથી તે પ્રત્યેક નવજાત પુત્રને વિકલાંગ
પુત્ર બ્રહ્મદત્તે એક દિવસ કાગ અને સિદ્ધર્ષિગણિની સંસ્કૃતમાં રચાયેલી બનાવી દેતો. કોયલનો સમાગમ કરાવી વિપરીત આચરણ ‘હે ય પાદેયા ટીકા'માં આ કથાઓ હવે બન્યું એવું કે એની પદ્માવતી રાણીએ કરતાં બતાવ્યાં. પછી માતાને કહ્યું કે આ બંને સંક્ષેપમાં મળે છે. ટીકાગ્રંથની રચના વિ. રાજાને ખબર ન પડે એમ પોતાના એક વિરુદ્ધ આચરણ કરનારા છે એમને હું શિક્ષા સં. ૯૭૪ની છે. વિ. સં. ૧૦૫ પમાં આ. નવજાત પુત્રને ગુપ્ત રીતે તેતલિપુત્ર નામના કરીશ.’ આમ કહીને બ્રહ્મદત્તે ખડગથી કાગ વર્ધમાનસૂરિએ પ્રાકૃતમાં આ કથાનકોને મંત્રીને સોંપી દીધો. જોગાનુજોગ તે જ સમયે અને કોયલને મારી નાખ્યાં. આ પ્રસંગથી અહીં વિસ્તૃત સ્વરૂપે આલે ખ્યાં છે. આ. મંત્રીની પોટિલા નામની પત્નીને પુત્ર જન્મી આવી વસેલો દીર્ઘરાજા આનો સંકેત પામી સ મ સુંદર સુરિકત ‘ઉપદેશમાલા હતી. એટલે મંત્રીએ એ પુત્રીને લાવીને ગયો. એણે ચલણી રાણીને ચેતવતાં કહ્યું કે, બાલાવબો ધ’માં પણ મધ્યકાલીન “રાણીને પુત્રી જન્મી છે” એમ જાહેર કર્યું. બીજા ‘તારો પુત્ર જે કાંઈ બોલ્યો છે એનું પરિણામ ગુજરાતી ભાષામાં આ કથાઓ મળે છે. બાજુ રાણીનો પુત્ર ગુપ્ત રીતે મોટો થવા આપણે માટે અશુભ સમજવું.' પછી સલાહ રચના વિ. સં. ૧૪૮ પની છે. આ કથાઓ લાગ્યો. સમય જતાં કનકકેતુ રાજા મૃત્યુ આપતાં કહે, ‘તું તારા પુત્રને કોઈ પણ રીતે છુટી છુટી એકાધિક ધર્મગ્રંથો-ટીકાગ્રંથોમાં પામ્યો. ત્યારે યુવાન બનેલો એનો પુત્ર મારી નાખવાની યોજના કર.”
મળે છે, જેમ કે આ સપ્તકની બીજી કથા કનકધ્વજ તેતલિપુર નગરનો રાજા બન્યો.. માતાએ પોતાના કામુક સંબંધ આડે ‘જ્ઞાનાધર્મકથાંગ’ના ૧૪મા તેતલિપુત્ર પુત્રનો અંતરાય દૂર કરવા પ્રપંચ આદર્યો. એણે અધ્યયનમાં મળે છે. પણ સાત કથાઓનું ભાઈ ભાઈનો અનર્થ કરે એક લાક્ષાગૃહ તૈયાર કરાવ્યું. પછી એક દિવસ આખું કથાગુચ્છ ઉપદેશમાલા'માં છે. પ્રથમ તીર્થકર ઋષભદેવ એમની સંસારી પુત્રને એ લાક્ષાગૃહમાં રહેવા મોકલી આપ્યો. ૫ સ્તક : ‘શી સામસુદરસૂરિકૃત અવસ્થામાં અયોધ્યાના રાજા હતા. તેમને રાત્રે એ લાક્ષાગૃહને આગ લગાડવામાં આવી; ઉપદેશમાલા બાલાવબોધ', સંશો-સંપા. સુમંગલા રાણીથી ભરત અને સુનંદા પાણીથી એ પ્રયોજનથી કે એ આગમાં જ પુત્ર બળીને કાન્તિભાઈ બી. શાહ, પ્રકા. સો. કે. બાહુબલિ એમ બે બળવાન પુત્રો થયા. આ મૃત્યુ પામે. પરંતુ, રાજ્યને વફાદાર ધનુ પ્રાણગુરુ જેન ફિલો. એન્ડ લિટરરી રિસર્ચ સિવાય અન્ય ૯૮ પુત્રો એમને હતા. પિતાએ મહેતાએ અગમચેતી વાપરીને લાક્ષાગૃહથી સેન્ટર, ઘાટકોપર, મુંબઈ-૮૬, ઈ. સ. રાજગાદી ભારતને સોંપી સંયમ અંગીકાર કર્યો. નગરની બહાર નીકળી શકાય એવી એક સુરંગ ૨૦૦૧.].
ચક્રવર્તી થવાની મહત્ત્વાકાંક્ષાથી ભારતે
