________________
૨૨
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જૈન સાહિત્ય કથા વિશ્વ વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૧
દિગ્વિજય કર્યો. આથી અન્ય ભાઈઓએ ભરતની આણ સ્વીકારી, માતા ચેલુણા ગદ્ગદ્ સ્વરે કહેવા લાગી, “બેટા! તારો પુત્રપ્રેમ પણ બાહુબલિએ ભરતની આણ સ્વીકારી નહીં. એટલે ભરત તો શી વિસાતમાં છે? પુત્રપ્રેમ તો તારા પિતાનો તારા માટે હતો' બાહુબલિ સામે યુદ્ધે ચડ્યો. બન્ને ભાઈઓ વચ્ચે મોટું સ્વંદ્વયુદ્ધ થયું. પછી માતા અતીતની ઘટનાને તાજી કરીને કહેવા લાગી, “બેટા! તું આ યુદ્ધમાં બાહુબલિના મુષ્ટિપ્રહારથી ક્રોધે ભરાઈને ભરતે જ્યારે ગર્ભમાં હતો ત્યારે મને પાછલા ભવના વૈરસંબંધને કારણે બાહુબલિને મારવા માટે ચક્ર મોકલ્યું.
પતિના આંતરડાં ખાવાનો દોહદ થયેલો. અભયકુમારે કૃત્રિમ જો કે પાછળથી ભરતને પશ્ચાત્તાપ થયો અને બાહુબલિએ પણ આંતરડાં લાવીને એ દોહદ પૂરો કરેલો. તારો જન્મ થયો. પણ મને પ્રવ્રજ્યા અંગીકાર કરીને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું.
આવો દુષ્ટ દોહદ થવા બદલ તારા તરફ તિરસ્કાર પેદા થતાં મેં તને (૪).
ઉકરડે નંખાવ્યો. ત્યાં તારી એક આંગળી કૂકડાએ કરડી ખાધી. તારા પત્ની પતિનો અનર્થ કરે
પિતાને જાણ થતાં જ ઉકરડેથી તને ઘેર પાછો લઈ આવવામાં આવ્યો. શ્વેતાંબિકા નગરીમાં પ્રદેશ રાજા રાજ્ય કરતા હતા. આ રાજાને કૂકડાએ કરડી ખાધેલી આંગળી કોહી જવાથી ત્યાં પરુ ઝરતું હતું. સૂર્યકાન્તા નામે રાણી હતી. આ રાજા ઘણા નાસ્તિક હતા. એક એની પીડાને લઈને તું ખૂબ રડતો હતો. તારા પિતાએ તારી પરુ વાર કેશી ગણધર નગર બહારની વનભૂમિમાં પધાર્યા. રાજાના ઝરતી આંગળી મોઢામાં લઈને ચૂસી લીધી અને એ રીતે તને રડતો ચિત્ર નામે મહેતા હતા તે ખૂબ જ ધર્માનુરાગી હતા. એટલે તેઓ અટકાવ્યો હતો.' રાજાને ઘોડા ખેલાવવાના બહાને વનમાં પધારેલા કેશી ગણધર આ વૃત્તાંત માતાના મુખે સાંભળીને કોણિકનું હૃદય પીગળ્યું. પાસે લઈ ગયા. ત્યાં ગુરુમુખે ધર્મદેશના સાંભળીને રાજા નાસ્તિક કાષ્ઠપિંજરનું બંધ દ્વાર ખોલી નાખવા અને પિતાને મુક્ત કરવા એ મટીને ધર્માભિમુખ બની ગયા. શ્રાવકના બાર વ્રતો પૈકીનું એક ફરસી લઈને દોડ્યો. પિતાએ પુત્રને ફરસી સાથે દોડી આવતો જોઈને પૌષધવ્રત એમણે લીધું. આ વ્રતમાં ધર્મની પુષ્ટિ અર્થે સાંસારિક વિચાર્યું કે નક્કી, મારો પુત્ર મારી હત્યા કરવા ધસી આવે છે. એટલે પ્રવૃત્તિઓથી વિમુખ થઈને ઉપાશ્રયમાં સાધુ જેવો સંયમ પાળવાનો શ્રેણિક રાજાએ આંગળીની વીંટીમાં છુપાવેલું તાલપુટ વિષ ખાઈ હોય છે. આ પૌષધવ્રતના પારણાના દિવસે રાજાની પત્ની લઈને આત્મહત્યા કરી લીધી. જે ભવિતવ્ય હતું તે થઈને જ રહ્યું. સૂર્યકાન્તાએ અન્ય પુરુષ પ્રત્યેની આસક્તિને લઈને પોતાના જ પતિને પારણા નિમિત્તેના આહારમાં વિષ આપ્યું. જો કે કેશી
મિત્ર મિત્રનો અનર્થ કરે ગણધરના સંયોગને કારણે પ્રદેશી રાજા સદ્ગતિને પામ્યા. ચાણક્ય નામના બ્રાહ્મણે પર્વતક નામે રાજાને પોતાનો મિત્ર
બનાવ્યો. પછી મિત્રના સહયોગમાં સેના લઈને પાટલિપુત્રના નંદ પુત્ર પિતાનો અનર્થ કરે
રાજાને હરાવીને રાજ્ય પડાવી લીધું. યુદ્ધ જીતવામાં અને નંદ રાજાને રાજગૃહી નગરીમાં શ્રેણિક રાજા રાજ્ય કરતા હતા. એમને હરાવવામાં પર્વતક રાજાએ ચાણક્યને સહાય કરી હોઈ ચેલણા રાણીની કૂખે જન્મેલો કોણિક નામે પુત્ર હતો. જ્યારે પાટલિપુત્રના અડધા રાજ્યનો તે લેણદાર બન્યો. ચાણક્યને આ અન્ય રાણીથી થયેલા બે પુત્ર હલ્લ અને વિહલ્લ હતા. શ્રેણિક ગમતી વાત નહોતી. એટલે ચાણક્ય એક યુક્તિ કરી. નંદરાજાની રાજાએ હલ્લ અને વિહલ્લને દેવતાઓએ આપેલા હાર, કુંડળ જેવા એક પુત્રી વિષકન્યાના લક્ષણો ધરાવે છે એ જાણી લઈને ચાણક્ય અલંકારો અને સેચનક હાથી ભેટમાં આપ્યા. એ સમયે કોણિકને એ કન્યાને પર્વતક સાથે પરણાવી. અને એ વિષકન્યા દ્વારા મિત્ર રાજ્ય આપવું એવી શ્રેણિક રાજાએ મનથી ઈચ્છા કરી. પરંતુ હલ્લ- ઉપર જ વિષયોપચાર કરાવ્યો. પરિણામે પર્વતક રાજા આ વિહલ એ બે ભાઈઓને અપાયેલી ભેટ જોઈને કોણિકના મનમાં વિષપ્રયોગથી મૃત્યુ પામ્યો. ત્યારપછી ચાણક્ય પાટલિપુત્રનું સઘળું ઈર્ષા પેદા થઈ. એટણે એણે રાજ્યના બધા સામંતોને વશ કરી રાજ્ય પોતાને અંકે કરી લીધું. લીધા અને પિતાને કાષ્ઠપિંજરમાં કેદ કરી દીધા. એટલું જ નહીં, આ પુત્ર પિતાને રોજ પાંચસો ફટકા મરાવવા લાગ્યો.
સ્વજન સ્વજનનો અનર્થ કરે થોડાક સમય પછી કોણિકની પત્નીએ પુત્ર પ્રસવ્યો. એક દિવસ ગજપુર નગરમાં અનંતવીર્ય નામે ક્ષત્રિય રાજા રાજ્ય કરતો હતો. કોણિક પોતાના પુત્રને ખોળામાં બેસાડી ભોજન કરતો હતો. એ રાજાની જે રાણી હતી એની બહેન રેણુકા બ્રાહ્મણકુળના જમદગ્નિ ત્યારે પુત્રે પિતા કોણિકના ભાણામાં પેશાબ કર્યો. કોણિક નજીકમાં તાપસને પરણી. એક વાર આ રેણુકા પોતાની બહેનને મળવા ગજપુર બેઠેલી પોતાની માતા ચેલણાને મોં મલકાવીને કહેવા લાગ્યો, આવી. ત્યાં પોતાના બનેવી અનંતવીર્ય સાથે દેહસંબંધ બાંધી બેઠી. માતા! જોયોને મારો પુત્રપ્રેમ! મારા પુત્રે ભાણામાં પેશાબ એનાથી રેણુકાને એક પુત્ર જન્મ્યો. જમદગ્નિ ઋષિ પત્ની રેણુકાને કરવા છતાં મને જરાય ગુસ્સો આવ્યો જ નહીં.”
પાછી લઈ આવ્યા. જમદગ્નિના પ્રથમ પુત્ર રામને વિદ્યાધર દ્વારા
