________________
૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
ડિસેમ્બર, ૨૦૧૧ તેત્તરીય ઉપનિષદમાં આપણને શીખવાડ્યું છે;
A wise man gains power & a man of knwoledge देयं देयं देयं
maintains power.' શ્રદ્ધા યં – Give with faith.
ડહાપણથી સત્તા મળે પણ, વિદ્યાથી જ એ સત્તાને ટકાવી શકાય. ferta - Give with plenty
અને એ વિદ્યાનું સ્થાન સોના-Gold કરતાં પણ ઊંચું છે. fea - Give with a feeling in your heart
'Knowledge is chosen above gold.' ૨૬૦૦૦ રૂપિયે સંવિદ્યા યં – Give with compassion-with vivek, દશ ગ્રામ મળતું સોનું તો વિદ્યાની સામે કંઈ વિસાતમાં નથી. with Karuna, with humanity and wisdom.
શિક્ષકે, શિક્ષા આપવાની વિદ્યા. देयं देयं देयं
શિક્ષક માટે માત્ર વિષયનું જ્ઞાન હોવું એ પૂરતું નથી. તેની તો આ છે વેપારનો મહિમા. આ છે વિદ્યાનો મહિમા. એ પાસે એ જ્ઞાનનો કેવી રીતે સદુપયોગ કરવો, વિદ્યાર્થીઓમાં કેવી આપણને શીખવાડે છે કે, આપણી પાસે જ્ઞાન હોય તો જ્ઞાન, રીતે નિરૂપણ કરવું, તેને શિષ્યો સુધી કેમ પહોંચાડવું, વર્ગમાં કેમ રૂપિયા- પૈસા હોય તો પૈસા, અનુભવ-વાણી હોય તો એ આપતા શીખવવું તે પણ વિદ્યા. એટલે, વિદ્યા શબ્દનો ફલક ખૂબ મોટો છે. રહો, દેતા જાઓ મબલખ પ્રમાણમાં.
અને, માટે જ જો, મને આજના વક્તવ્ય માટે ‘વ્યાપારે વસતિ પૈસો કે રાજસત્તા કે શારીરિક બળ આ સાચાં બળ નથી. આપણે વિદ્યા’ જેવો કઠિન વિષય આપ્યો હોય કે જેમાં મારી જ પરીક્ષા ત્યાં કહેવાયું છે કે, વિદ્યા પર વર્તમ્ – we refer to vidya as થવાની હોય, તો ભલે. હું તો માનું છું કે, ખૂબ વિચારીને the supreme knowledge & strength.
સંચાલકોએ આ વિષય નક્કી કર્યો છે. જુઓ, લગભગ આજ શબ્દોમાં sir Francis Bacon ૧૬મી “વ્યાપારે વસતિ લક્ષ્મી' એ તો એક કહેવત બની ગઈ. પણ, ‘વ્યાપાર સદીમાં એના પુસ્તક Meditations sacree' (1597) માં એ વાત વસતિ વિદ્યા'માં સાચી સમજ અને ઊંડાણ છે. સમજણની પરિપક્વતા, કરે છે. અને એના જ શબ્દોમાં કહું તો, વિદ્યા એટલે, Logically અસરકારકતા લક્ષ્મી કરતાં વિદ્યા શબ્દનો ઉપયોગ કરીએ તેમાં આવે. complete thought અને તે પ્રત્યક્ષ અનુભૂતિથી હોઈ શકે છે, અને વિદ્યા એ માત્ર શોભાનું સાધન નથી. માત્ર શણગાર જ નથી. પરોક્ષ રીતે મેળવેલા, તો માત્ર વિચારો જ હોઈ શકે. Sir Francis માનવ જીવનના સર્વાધિક વિકાસ અને પ્રગતિનું સોપાન છે. માટે જ નું સુંદર શાબ્દિક સૂત્ર-Aphorism એ Knowledge is Power “વ્યાપારે વસતિ વિદ્યા' તેમ કહેવું વધારે સાર્થક બને છે. થયું. આપણા શબ્દો હતા 'વિદા પર વર્તમ્' એ હવે Sir Francis વ્યાપારે વસતિ વિદ્યા, એટલે Know thou તે હોય તો વ્યાપારમાં Beconના નામે ચડ્યા. પણ એ વિવાદને બાજુએ મુકીએ. એટલી સફળતા મેળવી શકાય. અને સફળતાપૂર્વકનો જે વ્યાપાર ખેડ્યો વાત તો ચોક્કસ કે વિશ્વના બધા તત્ત્વજ્ઞાનીઓ, ચિંતકો, હોય તેમાંથી લક્ષ્મી નિપજે. એટલે લક્ષ્મીનું ઉદ્ગમ સ્થાન તો વિદ્યા ધર્માચાર્યોએ વિદ્યાની અગત્યતા–મહત્તાને સ્વીકારી છે.
જ છે. વિદ્યા વગર લક્ષ્મી હોઈ શકે નહિ. અને કોઈક વખત જો જ્ઞાન અને વિદ્યા આ બંનેની વચ્ચે Dividing Line આ બંનેને લોટરી લાગી જાય અને વગર બુદ્ધિ, વગર આવડત, વિદ્યાના પ્રભાવ છૂટી પાડતી રેખા બહુ જ પાતળી છે. આપણે ત્યાં મેં કહ્યું તેમ, ભારતીય વિના એ ધન, પૈસો હાથમાં આવી તો જાય. પણ, એ સમૃદ્ધિ ક્ષણજીવી સંસ્કૃતિમાં બે જાતના જ્ઞાનની વાત કરી છે. પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન અને પરોક્ષ હોય છે. એવી લક્ષ્મી તો જેટલી ત્વરાથી-જલ્દીથી આવી એટલી જલદી જ્ઞાન. વિદ્યા આ બંનેને સમજવાની, એને ઉપયોગમાં લેવાની ચાલી પણ જાય. જ્યારે વિદ્યા શાશ્વત છે. વિદ્યા પરદેવતા છે. વિદ્યા જ આવડત આપે છે.
માણસનું સાચું આભૂષણ છે. અને વિદ્યા જ માણસના જીવન વ્યવહારનું ઈસ્લામ ધર્મમાં વિદ્યા માટે llm-ઈલ્મ' શબ્દ વાપર્યો છે. અને અલંકાર છે. અને માટે જ કહેવાયું છે કે, કુરાન પ્રમાણે Hadith-“હદીસ’ આ વિદ્યા આપણને સીધી ‘અલ્લાહ” યુરા ન વિભૂષયન્તિ પુરુષ હાર ન વંદ્રો શ્વેતા પાસેથી પ્રાપ્ત થાય છે. જુદા-જુદા Hadith-“હદીસ'ના માર્ગથી. નન્નાનું નવિનેપને ન સુમં નાલંત મુર્યના I. એ વિદ્યા, ઈલ્મનો પ્રાપ્તિનો કાળ કુરાન પ્રમાણે જન્મના દિવસથી वाण्येका समलं करोति पुरुषं या संस्कृता धार्य ते મૃત્યુના ક્ષણ પર્યત અખ્ખલિત પ્રવાહની માફક ચાલતો જ રહે છે. क्षीयन्ते खलु भूषणानि सततं वाग्भूषणं भूषणम् ।।
અને, એવા વિદ્યાવાન માણસોને ઈસ્લામ ધર્મના એટલે, અને એટલા જ માટે એ વિદ્યાને આપણે દેવી સ્વરૂપ આપ્યું. એની પયગંબર મોહમ્મદ સાહેબના સીધા વારસ તરીકે ઓળખાવે છે. પૂજા-અર્ચના કરવી, આરાધના કરવી, એને વંદન કરતા આપણે ગાઈએ.
Jewish-યહુદી પરંપરામાં પણ વિદ્યા માટે datath-ડા'આથ’ या कुन्देन्दुतुषारहारधवला या शुभ्रवस्त्रावृता શબ્દ વપરાયેલો છે. અને એની પ્રાર્થના Amidahમાં દિવસમાં ત્રણ- યા વીણાવાડમfષ્કત યા શ્વેતપાસના augl qud 2211291Hi auld 9. It says, favour us lord या ब्रह्माच्युतशंकर प्रभृतिभिर्देवै सदा वन्दिता with knowledge, understanding & discretion. सा मां पाहतु सरस्वती भगवती नि:शेष जाडयापहा।।
(અસ્ત) ટૂંકમાં, “પ્રભુ અમને વિદ્યા આપો.'Youthe gracious giver (૭૭મી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં આપેલ વક્તવ્ય) of knowledge The Tanakh status-ધ તનખ સ્ટેટસ' ચંદ્રિકા, ન્યૂ ઈન્ડિયા સોસાયટી, ૧૨મો રસ્તો, જુહુ સ્કીમ, મુંબઈ-૪૦૦૦૪૯. એમનું પુસ્તક-ધાર્મિક ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે;
મો.૯૮૨૦૦૭૪૮૩૩.ટે.૦૨૨ ૨૮૭૭૧૨૯૩
