________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૧
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જૈન સાહિત્ય કથા વિશ્વ વિશેષાંક
૪૧
ગુણાવળી : “ના, મારે તો આ જ જોઈએ. બીજું ઝાંઝર પલંગ આભૂષણો સાથે ગુણાવળીને વિદાય કરી હોવાથી પોતે લૂંટાયો પર પડ્યું છે તે લઈ આવો.' આમ ગુણાવળીએ હઠ પકડી ત્યારે ધન પણ છે એવો અહેસાસ થયો. આથી વૈરાગ્ય આવતાં તે રાજ્ય છોડી ઝાંઝર લઈ આવવા તૈયાર થયો. ધનની પીઠ દેખાતી બંધ થઈ એટલે દઈને યોગી બની ગયો અને જંગલની વાટ પકડી લીધી. ગુણાવળીએ સાંઢણીને આગળ દોડાવી દીધી.
ગુણાવળીનું ઝાંઝર લેવા ગયેલો પેલો ધન વેપારી જ્યારે પાછો મધરાતે ગુણાવળીને એક ચોર મળ્યો. પહેલાં તો સાંઢણી પર આવ્યો ત્યારે ગુણાવળીને કે સાંઢણીને ન જોતાં એને પણ ખાતરી લાદેલો સામાન જોઈને હરખાયો. પછી એકલી સ્વરૂપવાન સ્ત્રીને થઈ કે પોતે છેતરાયો છે. પરિણામે એ પણ સંસાર ત્યજીને વૈરાગી જોઈને. ગુણાવળી પેલા ચોરની મનોવૃત્તિ પામી ગઈ. પછી કહે, બની ગયો. મારાં ધન્યભાગ્ય કે તમારો સથવારો મળ્યો.'
પેલો ચોર ગુણાવળી માટે ભોજન લઈને આવ્યો ત્યારે ચોર સાંઢણીની લગામ પકડી ચાલવા લાગ્યો. રસ્તામાં ગુણાવળી ગુણાવળીને ન જોતાં એને પણ ઠગાયાની ખાતરી થઈ. એ પણ સાથે વાતોએ વળગ્યો. પછી ધીમેથી પોતાનું પોત પ્રકાશતો હોય સંસાર ત્યજી બાવો બની ગયો. એમ કહે, ‘આજે તું મારી ઈચ્છા પૂરી કર.”
રાજપુરમાં જ્યારે ગુણાવળીના પતિ જયવંતને ખબર પડી કે પત્ની ગુણાવળી : “હું ગઈકાલની નીકળી છું. ભોજન કર્યું નથી. ભૂખી પિયરનું બહાનું કાઢી બીજે ચાલી ગઈ છે ત્યારે એ પણ દુઃખી દુઃખી છું.” ચોર એને માટે કશાક આહારની સગવડ માટે નીકળ્યો. થઈ ગયો. અને ખૂબ જ લાગી આવવાથી એ પણ સાધુ બની ગયો. ગુણાવળી એક વડલા નીચે પોરો ખાવા બેઠી.
હવે એક વખત આ ચારેય યોગીઓ (અગાઉના રાજા, ચોર, એ વખતે આ વનપ્રદેશ જે રાજ્યમાં આવેલો હતો ત્યાંનો રાજા ધન અને જયવંત) જંગલમાં ફરતા ફરતા એક સરોવરકાંઠે ભેગા વનવિહાર અર્થે નીકળ્યો હતો. વનભૂમિના પાલકે રાજાને વધામણી થઈ ગયા. ભિક્ષા દ્વારા માગી આણેલાં દાલ-રોટી આરોગવા બેઠા. આપી કે વડલા હેઠે એક રૂપાળી સ્ત્રી બેઠી છે. રાજા સ્ત્રીલંપટ હતો. ચારેય જણા અંદરોઅંદરો બીજાઓને પૂછવા લાગ્યા કે તમે બાવા રાજસેવક સાથે રાજાએ એવો સંદેશ મોકલ્યો કે એ સ્ત્રી રાજસેવકની કેમ બન્યા? સાથે રાજમહેલે પધારે. રાજસેવકે ગુણાવળી પાસે આવી રાજાનો ધન કહે, “જે સ્ત્રીના પતિના ઘરમાં હું રહેતો હતો તે સ્ત્રી તરફ સંદેશો કહ્યો. સમય પારખીને ગુણાવળી રાજસેવકના સથવારે હું આકર્ષાયો. મેં મારો મનોરથ એક દૂતી સાથે એ સ્ત્રીને કહાવ્યો. સાંઢણી ઉપર સવાર થઈને રાજમહેલે પહોંચી. રાજાએ એને મહેલમાં એ સ્ત્રી મારી સાથે આવવા નીકળી. પણ એણે મને રસ્તામાં ઉતારો આપ્યો. એની તમામ સગવડ સચવાય એવી વ્યવસ્થા કરી. ચતુરાઈથી છેતર્યો. મારું સઘળું ઝવેરાત લઈ એ ચાલી ગઈ.”
રાત્રે રાજા ગુણાવળીના આશ્રય-ખંડમાં પ્રવેશ્યો. ગુણાવળી ચોર કહે, “સાંઢણી ઉપર બેસીને એકલી પ્રવાસ કરી રહેલી એક આગળ રાજાએ પોતાની ભોગેચ્છા પ્રગટ કરી.
સ્ત્રી પ્રત્યે હું કામાંધ બન્યો. મને ભોજનની વ્યવસ્થા કરવાનું કહીને, ગુણાવળી કહે, “હે રાજા! ઉતાવળ ન કરો. મારું વ્રત પૂરું ન મને છેતરીને ચાલી ગઈ. રાજા કહે, “એક સ્ત્રી સાંઢણી સાથે મારા થાય ત્યાં સુધી હું આપને આધીન થઈ શકે નહિ.”
મહેલમાં આવી. મેં એની આગળ મારી ભોગેચ્છા પ્રગટ કરી. પણ રાજા કહે, ‘તું તો સામેથી અહીં આવી છો. તારે વળી વ્રત કેવું?” એ સ્ત્રી એનું વ્રત પૂરું કરવાનું બહાનું કાઢી, મારું કરોડોનું દ્રવ્ય
ગુણાવળી: “મારે નગર બહાર આવેલા મહાદેવના મંદિરે દર્શન- લઈ ચાલી ગઈ. છેક રાજપુર પહોંચી ગઈ ને રથચાલકને એમ કહીને પૂજા કરવાનું વ્રત છે.'
પાછો વાળ્યો કે રાજાએ મને સાસરે વળાવી છે.” પછી રાજાએ ગુણાવળી માટે મંદિરે જવા રથ તૈયાર કરાવ્યો. ત્રણ યોગીઓની વાત ચોથા યોગીએ (પૂર્વે જે ગુણાવળીનો ગુણાવળીએ રાજાને કહ્યું, “મારો અભિગ્રહ પૂર્ણ કરીને પાછી આવું પતિ હતો તે જયવંતે) સાંભળી. એ ત્રણે યોગીઓની વાત સાંભળી છું. સાંઢણી મારા વિના એકલી રહેશે નહિ એટલે એને પણ મારી દંગ જ રહી ગયો. એને સમજાઈ ગયું કે આ ત્રણે જણાએ જે-જે સાથે મોકલો.” રાજાએ ગુણાવળીને મૂલ્યવાન આભૂષણો અને સ્ત્રીથી છેતરાયાની વાત કરી એ એની પત્ની ગુણાવળી જ હતી. સાંઢણી સહિત વ્રત પૂર્ણ કરવા વિદાય આપી.
અને એણે આ બધું કર્યું એ તો એની શીલરક્ષા માટે કર્યું હતું. ગુણાવળી રથમાં બેસી છેક એને સાસરે રાજપુર પહોંચી. નગર હવે ત્રણે યોગીઓની વાત પછી વાત કરવાનો વારો જયવંતનો બહાર રથને થોભાવ્યો. પછી રથચાલકને અને સાથેના સૈનિકને હતો. પણ પોતે તે ચારિત્ર્યવાન પત્ની પ્રત્યે ખોટી શંકા અને વિદાય કર્યા. અને ગુણાવળી સાંઢણી સાથે પતિગૃહે પહોંચી ગઈ. ગેરસમજ કરી બેઠો હતો. એ હવે પેલા યોગીઓ આગળ શું બોલે ? હવે સામે પક્ષે શી ઘટના બની તે જુઓ.
ક્યો રહસ્યસ્ફોટ કરે? આ ચોથો યોગી (જયવંત) “અલખ નિરંજન' રાજાને જ્યારે રથચાલકે અને સૈનિકે ગુણાવળીનો સઘળો વૃત્તાંત બોલી ઊભો થઈ ગયો અને પોતાના ઘરભણી પહોંચવા ઉત્સુકતાથી કહ્યો ત્યારે રાજાને ખાતરી થઈ કે પોતે છેતરાયો છે. મૂલ્યવાન ચાલી નીકળ્યો.
* * *
