________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૧
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જૈન સાહિત્ય કથા વિશ્વ વિશેષાંક
૫૭
જા
સા
સા
સા
]
પર આવ્યો. મિ. સગણિ-વિરચિતનો ‘ હેયોપાઇ
વસંતપુર નામે નગરમાં અનંગસેન નામે એક સુવર્ણકાર રહેતો સ્પર્શ થતાં જ બહેન (પૂર્વભવનો અનંગસેન) તરત જ રડતી છાની હતો. એ અત્યંત સ્ત્રીલંપટ હતો. તેને પાંચસો પત્નીઓ હતી. રહી ગઈ. ભાઈએ બહેનને રડતી છાની રાખવાનો આ ઉપાય જાણી અનંગસેન એવો વહેમી કે એકેય સ્ત્રીને કદી ઘરની બહાર નીકળવા લીધો. એટલે જ્યારે જ્યારે બહેન રડે ત્યારે તે બહેનના ગુહ્ય ભાગે ન દે. એક વખત અનંગસેનના એક મિત્રે કોઈક અવસર નિમિત્તે હાથનો સ્પર્શ કરી બહેનને છાની રાખે. માતાપિતા પોતાના પુત્રની આ બધી સ્ત્રીઓને પોતાને ત્યાં આવવાનું નિમંત્રણ આપ્યું. વારંવારની આવી કુચેષ્ટા જોઈને લજ્જા પામ્યાં અને પુત્રને ઘરમાંથી અનંગસેનની બધી સ્ત્રીઓ સ્નાન-વિલેપન કરી, મૂલ્યવાન કાઢી મૂક્યો. બહેન પણ થોડી મોટી થતાં ઘર છોડીને ક્યાંક ચાલી વસ્ત્રાલંકારોથી સજ્જ થવા લાગી. હાથમાં દર્પણ ધરી રાખીને સો ગઈ. પોતપોતાનો શણગાર નીરખતી હતી.
માતાપિતાએ ઘરમાંથી કાઢી મૂકેલો પુત્ર એવામાં જ આ સ્ત્રીઓનો પતિ ઘેર આવ્યો. [આ કથાના આધારસોત ગ્રંથ છે રખડતો પેલા પાંચસો ચોરો (અનંગસેનની સ્ત્રીઓને આ રીતે સજ્જ થતી જોઈને ગુસ્સે ધર્મદાસગણિ-વિરચિત ‘ઉપદેશમાલા' ગ્રંથ પૂર્વભવની પત્નીઓ)ના ગામમાં પહોંચ્યો ભરાયેલા એણે એક સ્ત્રી ઉપર જોરથી ઘાતક પરનો શ્રી સિદ્ધર્ષિગણિનો “હેયો પાદેયા અને ચોરોના સમુદાયમાં ભળી ગયો. પછી પ્રહાર કરીને એની હત્યા કરી નાખી. એટલે ટીકા'—ગ્રંથ. ‘ઉપદેશમાલા' મૂળ ગ્રંથ પ્રાકૃત તે એ સમુદાયનો અગ્રેસર-પલ્લીપતિ બની બીજી પત્નીઓ પતિના આવા દુષ્કૃત્યથી ભાષાની ૫૪૩ (૫૪૪) ગાથાઓમાં રચાયો ગયો. એટલી ભયભીત બની ગઈ કે એમણે છે. એના પરની ‘હયોપાદેયા ટીકા' સંસ્કૃતમાં એક દિવસ આ ચોરો ધાડ પાડવા માટે સ્વબચાવમાં હાથમાં ધરી રાખેલાં દર્પણો રચાઈ છે. એનું રચનાવર્ષ વિ. સં. ૯૭૪ છે. ગયા. એ ચોરોએ જે સ્થળે ધાડ પાડી તે સ્થળે પતિની સામે ફેંક્યાં. આ દર્પણના એમાં આ કથા સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપે મળે છે. વિ. સં. તેમણે એક યૌવનપ્રાપ્ત કન્યાને જોઈ. તેઓ પ્રહારોથી અનંગસેન તત્કાલ મૃત્યુ પામ્યો. ૧૦૫૫મા આ. વર્ધમાનસૂરિએ ‘હયોપાદેયા એ કન્યાને પોતાની પલ્લીમાં લઈને આવ્યા. પતિની હત્યા અને લોકાપવાદના ડરની મારી ટીકા’ ને સ્વીકારીને એના કથાનકોને પ્રાકૃતમાં થોડા સમયમાં તે કન્યા પલ્લીપતિ સમેત આ સઘળીયે સ્ત્રીઓ પતિની પાછળ વિસ્તૃત સ્વરૂપે આલેખ્યાં છે.
પાંચસો ચોરોની પત્ની બનીને એમની સાથે અગ્નિપ્રવેશ કરીને બળી મરી.
આ ઉપરાંત આ. હરિભદ્રસૂરિરચિત રહેવા લાગી. હવે જે સ્ત્રી પહેલી મારી હતી તે બીજા ‘ઉપદેશપદ’ પરની આ. મુનિચંદ્રસૂરિની ‘સુ ખ થોડા સમય પછી આ ચોરો એક બીજી ભવમાં એક ગામમાં કોઈના પુત્ર તરીકે સંબોધની વૃત્તિ' (૨ચના વર્ષ ૧૧૭૪)માં તથા સ્ત્રીને દયાભાવથી આ સ્થાને લઈને આવ્યા. જન્મી. જ્યારે પતિ અનંગસેને મૃત્યુ પામીને, કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યના પણ અગાઉ ધાડ પાડીને આણેલી સ્ત્રી જે કુટુંબમાં એની પત્ની પુત્ર તરીકે જન્મી ‘ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્ર'ના૧૦મા પર્વમાં પણ પોતાની અતિ તીવ્ર રાગવૃત્તિને લઈને આ હતી એની જ બહેન તરીકે જન્મ લીધો. આમ આ કથા સમાવિષ્ટ છે.
બીજી સ્ત્રીના આગમનને સહન કરી શકી પાછલા જન્મનાં પતિ-પત્ની નવા ભવમાં પસ્તક : ૧, ‘ઉપદેશમાલા (હેયોપાદેયાવત્તિ નહી. એને થયું કે આ બીજી આગંતુક સ્ત્રી અનુક્રમે બહેન અને ભાઈ તરીકે જન્મ્યા. સહિતા)*. સંપા. આચાર્યશ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિજી મારા રતિસુખમાં વિઘ્નરૂપ થશે. પરિણામે જ્યારે બળી મરેલી બાકીની સ્ત્રીઓ એકસાથે મહારાજ. સહયોગી સાધ્વીજી ચંદનબાલાશ્રી. પહેલી સ્ત્રીએ એક દિવસ આ બીજી સ્ત્રીને એક નાના ગામમાં ચોરોના સમુદાયરૂપે પ્રકા. શ્રી શ્રુતજ્ઞાન પ્રસારક સભા, અમદાવાદ- ભોળવીને કૂવામાં ફેંકી દીધી. જન્મ પામી.
૧૪, વિ. સં. ૨૦૬ ૨ (ઈ. સ. ૨૦૦૬). પેલી પ્રથમ આણેલી યોવનાનો આવો પૂર્વભવમાં પેલા અનંગસેનને સ્ત્રી
૨. ‘ઉપદે શપદનો ગુર્જર અન વાદ'. ઉત્કટ રામાવેગ જોઈને પલ્લીપતિ બનેલા પ્રત્યેની એટલી તીવ્ર આસક્તિ હતી કે એ સંપા.- અનુ. આ. હેમસાગરસૂરિ, સહસંપા.
ભાઈના ચિત્તમાં વિચાર સ્ફર્યો કે “શું આ આસક્તિના કુસંસ્કારથી આ ભવમાં પુત્રી પં. લાલચંદ્ર ભગવાન ગાંધી, મકા. આનન્દ- " તરીકે જન્મેલી તે સતત રુદન કરવા લાગી.
હેમ-ગ્રંથમાલા વતી ચંદ્રકાંત સાકરચંદ ઝવેરી. કેમકે નાની હતી ત્યારે એના ગુહ્ય સ્થાને કેમેય કરતાં છાની રહે નહીં. પણ એક વાર
| મુંબઈ- ૨વિ. સ. ૨૦૨૮. (ઈ. સ. થતા પોતાના કરસ્પર્શથી એ રડતી છાની સગા ભાઈ (પૂર્વભવની અનંગસેનની ૧૯૭૨).]
રહી જતી હતી. પત્ની)ના હાથનો બહેનના ગુહ્ય સ્થાને
આ પલ્લીપતિના ચિત્તમાં આવું મંથન
