________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૧
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જૈન સાહિત્ય કથા વિશ્વ વિશેષાંક
-
૧૫
ત્યાંથી આગળ વિહાર કરી ગયા.
કરતાં જણાવ્યું કે “ગામમાં નટ લોકો નૃત્ય કરવા આવ્યા હતા. પણ હવે એકવાર ઉનાળાની ઋતુમાં વંકચૂલ પોતાના કેટલાક કદાચ તેઓ નટોના સ્વાંગમાં ગામને રેઢું જાણીને લૂંટ કરવા આવેલા સાથીદારોને લઈને કોઈ એક ગામમાં લૂંટ કરવા નીકળ્યો. પણ લૂંટારા પણ હોય એવી શંકાથી હું તારા વસ્ત્રો પહેરીને પુરુષવેશમાં ગામના લોકોને આગોતરી જાણ થઈ જવાથી ધન આદિ દ્રવ્ય લઈને નટ લોકોની સભામાં નૃત્ય જોવા ગઈ હતી. એમને ઘટતું દ્રવ્ય વગેરે ગામમાંથી નીકળી ગયા હતા. આથી વંકચૂલની ટોળીને કાંઈ હાથ આપી ઘેર આવી ને મોડું થઈ જવાથી પહેરેલ કપડે જ ભાભીની લાગ્યું નહીં. બપોરની વેળાએ પાછા ફરતાં બરાબરના ભૂખ્યા- સાથે સૂઈ ગઈ હતી.' તરસ્યા થયા હતા. કેટલાક સાથીદારો રસ્તામાં એક વૃક્ષ નીચે વિશ્રામ વંકચૂલે નિયમ આપનાર મહાત્મા પ્રત્યે ઉપકારવશતાની લાગણી કરવા બેઠા, તો કેટલાક ફળ અને પાણીની શોધમાં નીકળ્યા. તેમણે અનુભવી. જો આ નિયમ ન લેવાયો હોત અને લીધા પછી એનું એક વૃક્ષ જોયું. એની ડાળીઓ નીચી નમેલી હતી. અને ત્યાં સરસ પાલન ન થયું હોત તો આજે મારે હાથે જ પત્નીની હત્યા થઈ ગઈ મઝાનાં પાકાં ફળો ઝૂલતાં હતાં. પેલા સાથીઓએ તે ફળો લાવીને હોત. મહાત્માએ મને આવી સ્ત્રીહત્યાથી બચાવ્યો છે. વંકચૂલ આગળ મૂક્યાં. વંકચૂલ ભૂખ્યો તો હતો જ, પણ એને વંકચૂલના સાથીદારો અજાણ્યાં ફળ ખાવાને કારણે મૃત્યુ પામ્યા તત્ક્ષણ વિહાર કરતા મહાત્મા સમક્ષ લીધેલો સંકલ્પ યાદ આવ્યો. હોવાથી વંકચૂલ એકલો પડ્યો. એટલે શત્રુના આક્રમણના ભયથી એણે સાથીઓને ફળોનું નામ પૂછ્યું. તેમણે કહ્યું, “નામ તો અમે પલ્લીનો ત્યાગ કરી ઉજ્જયિની નગરી આવ્યો. કોઈ શેઠને ત્યાં બહેન જાણતા નથી, પણ ફળો મીઠાં જણાય છે.” વંકચૂલે કહ્યું, ‘હું અજાણ્યા અને પત્નીને કામે મૂકીને પોતે ચોરીનો ધંધો કરવા માંડ્યો. ચોરી ફળ ખાતો નથી.’ સાથીઓએ ફળો ખાવા માટે આગ્રહ કરતાં કહ્યું, કરવામાં પૂરતી કુશળતા પ્રાપ્ત કરી લીધી એટલે ગર્ભશ્રીમંતોને ‘જીવતાં રહીશું તો નિયમ તો ફરીથી પણ લેવાશે. અત્યારે તો ત્યાં જ એ ખાતર પાડતો, પણ કદી પકડાતો નહીં. ધીમેધીમે તે આપણે ભૂખે મરી રહ્યા છીએ. પણ વંકચૂલ નિયમપાલનમાં અડગ વેપારીઓ, બ્રાહ્મણો, સોનીઓ અને વેશ્યાઓના ધનને ધિક્કારતો જ રહ્યો. બાકીના બધા સાથીઓએ ફળ ખાધાં. ખાઈને સૂઈ ગયા. થયો હતો એટલે હવેથી ચોરી કરવી તો રાજાને ત્યાં જ કરવી એવું માત્ર વંકચૂલ અને એના નિકટતમ સેવકે એ ખાધાં નહીં. વિચારવા લાગ્યો હતો.
થોડોક સમય વીત્યા પછી વર્કચૂલે સૂતેલા સાથીઓને જગાડવા માટે ચોમાસામાં જંગલમાંથી તે એક ધોને પકડી લાવ્યો. એક દિવસ એના સેવકને કહ્યું. સેવકે જગાડવાનો ખૂબ પ્રયત્ન કરતાં એ જાગ્યા નહિ. એ ધોને મહેલના ઝરૂખે વળગાડી એનું પૂંછડું પકડી મહેલ ઉપર ધ્યાનથી જોયું તો એ બધાને મરેલા દીઠા. સેવકે વંકચૂલને આની જાણ ચડી ગયો. ત્યાંથી તે રાજાના રહેવાના એક ઓરડા સુધી પહોંચ્યો. કરી, વંકચૂલ પણ નવાઈ પામી ગયો. એક બાજુથી સાથીઓ મૃત્યુ પામ્યા ત્યાં એક સ્વરૂપવાન સ્ત્રી બેઠી હતી. તેણે વંકચૂલને જોયો. પૂછ્યું, એનો શોક અને બીજી બાજુ પોતે મહાત્મા પાસે લીધેલા સંકલ્પથી જીવતો ‘તું કોણ છે?” વંકચૂલે ઉત્તર આપ્યો, “હું ચોર છું.' સ્ત્રીએ પૂછ્યું, રહી શક્યો એનો આનંદ – આ બે મિશ્ર લાગણીઓ વચ્ચે, હાથમાં ખુલ્લી “શું લેવાની ઈચ્છા છે?' વંકચૂલનો જવાબઃ “હીરા-રત્ન-મણિતલવાર સાથે તે પોતાના નિવાસે પહોંચ્યો.
માણેક'. પેલી સ્ત્રીએ કહ્યું, “બીજા ચોરો તો ભલે હીરા-માણેક ઘેર પહોંચ્યો ત્યારે ઘરનાં દ્વાર બંધ હતાં. એક નાના છિદ્રમાંથી ચોરી લેતા હોય, પણ તેં તો મારું ચિત્ત ચોરી લીધું છે. એટલે સાચો એણે અંદર ડોકિયું કર્યું. દીવો બળતો હતો. એણે પોતાની સ્ત્રીને ચોર તો તું છે.” આમ કહીને પેલી સ્ત્રીએ પોતાની સાથે કામક્રીડા કોઈ પુરુષ સાથે સૂતેલી દીઠી. ચિત્તમાં ક્રોધ ભભૂકી ઊઠ્યો. છાપરા માટે વંકચૂલને ઈજન આપ્યું. વંકચૂલે પૂછ્યું, ‘તું કોણ છે?' સ્ત્રીએ પર થઈને તે ઘરમાં ઊતર્યો. તલવાર ઉગામી સૂતેલાં સ્ત્રી-પુરુષ કહ્યું, “હું રાજાની પટરાણી છું. પણ અત્યારે રાજા મારા ઉપર ખફા ઉપર ઘા કરવા તત્પર થયો. પણ તે જ ક્ષણે મહાત્માએ લેવડાવેલો છે. અને તું નારીસોંદર્યથી વંચિત છે. તો તું મારો અંગીકાર કરી બીજો નિયમ એને યાદ આવી ગયો. “કોઈની હિંસા કે હત્યા કરતાં તારા જીવનને સફળ કર.” સહજમાં લપસી પડાય એવી નાજુક ક્ષણો પહેલાં સાત ડગલાં પાછા હઠી જવું.’ આ નિયમને અનુસરી વંકચૂલ સર્જાઈ હતી, પણ તે જ ક્ષણે એને મહાત્માએ આપેલો ત્રીજો નિયમ સાત ડગલાં પાછો હઠ્યો. આમ કરતાં બન્યું એવું કે ઉગામેલી સાંભરી આવ્યોઃ “રાજાની પટરાણીને માતા સમાન ગણવી.” આ તલવાર ઘરના બારણા સાથે અથડાઈ. એનો અવાજ થયો. એ નિયમને વળગી રહીને વંકચૂલે રાણીને કહ્યું, ‘તમે સર્વ પ્રકારે મારી અવાજથી જાગી ઊઠેલી વંકચૂલા (વંકચૂલની બહેનોએ બૂમ પાડી, માતા સમાન છો.” રાણીએ જીદ કરી કહ્યું, “મૂર્ખ, તું વૃથા ઉપેક્ષા કોણ છે? કેમ આવ્યો છે?' વંકચૂલે બહેનનો અવાજ ઓળખ્યો. ન કર.” પણ વંકચૂલ ડગ્યો નહીં. રાણીએ ગુસ્સે થઈ કહ્યું, “જો તું
હકીકત એવી હતી કે વંકચૂલની બહેન પુરુષવેશ ધારણ કરીને મારી ઈચ્છા પૂરી નહીં કરે તો તારું મોત નિકટ છે એમ સમજી ભાભી સાથે સૂઈ ગઈ હતી. વંકચૂલે તલવાર સંતાડી બહેનને લેજે.' પુરુષવેશ ધારણ કરવાનું કારણ પડ્યું. ત્યારે વંકચૂલાએ સ્પષ્ટતા હવે જોગાનુજોગ આ બધી વાત રાજા નીચેની મેડીએ સૂતો
