________________
૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જૈન સાહિત્ય કથા વિશ્વ વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૧
| ચાર પુત્રવધૂઓની પરીક્ષા
સુધર્માસ્વામી જંબૂસ્વામીને કથા સંભળાવે છે
પછી ધન્ય શેઠે ચોથી પુત્રવધૂ રોહિણીને બોલાવી અગાઉની રાજગૃહ નગરીમાં શ્રેણિક રાજા રાજ્ય કરે છે. એ નગરીમાં ધન્ય સૂચના પ્રમાણે પાંચ દાણા આપ્યા. ચોથી વહુ રોહિણી ઘણી નામે એક વણિક રહે છે. પત્નીનું નામ ભદ્રા છે. આ દંપતીને સમજદાર હતી. એણે વિચાર્યું કે “આ પાંચ દાણાની કેવળ જાળવણી સંતાનમાં ચાર પુત્રો છે. ધનપાલ, ધનદેવ, ધનગોપ અને ધનરક્ષિત. આ જ શા માટે ? એની વૃદ્ધિ પણ કરું.’ આમ વિચારીને રોહિણીએ એના ચારેય પુત્રોનાં લગ્ન થઈ ગયાં છે. એમની પત્નીઓનાં નામ અનુક્રમે પિયરપક્ષના કુટુંબીઓને બોલાવ્યાં ને કહ્યું કે “મારા સસરાજીએ ઉક્ઝિકા, ભોગવતી, રક્ષિકા અને રોહિણી છે.
આપેલા આ પાંચ દાણા તમે એક નાની કયારીમાં વાવજો. ઊગે ધન્ય શેઠ વૃદ્ધ થયા હોવાથી એક વાર વિચાર કરવા લાગ્યા કે એટલે એને પુનઃ બીજી જગાએ રોપજો. અને એ રીતે એનું સંવર્ધન રાજાથી માંડીને બધી જાતિના લોકો બધા પ્રકારનાં કામોમાં મારી કરજો.’ સલાહ લે છે. પરંતુ મારી બીમારી, અપંગતા કે મૃત્યુને લઈને આ રોહિણીના કુટુંબીજનોએ એ દાણા સ્વીકારીને સૂચનાનું બરાબર ઘરને કોણ સાચવશે? ચારેય પુત્રવધૂઓમાંથી કઈ વહુ ઘરનો ભાર પાલન કર્યું. વર્ષાઋતુના પ્રારંભમાં નાની ક્યારી બનાવી એમાં વહન કરી શકશે?
દાણા વાવ્યા. બીજી-ત્રીજી વાર રોપણી કરતાં કરતાં ચોખાના છોડને આમ વિચારી એમણે બીજે દિવસે સર્વ સ્વજનો-સ્નેહીજનોની પાન-ડુંડાં આવ્યાં. દાણા પ્રગટ થયા. પાક તૈયાર થતાં એની લણણી ઉપસ્થિતિમાં ચારેય પુત્રવધૂઓની પરીક્ષા કરવાનું નક્કી કર્યું. કરી, સૂપડાથી સાફ કરી ઘડામાં ભરી દીધા. બીજું ચોમાસું આવતાં
બીજે દિવસે સૌને પોતાને આંગણે આમંત્રિત કર્યા, ભોજન ઘડામાં એકત્ર કરેલા ચોખાની પુનઃ વાવણી કરી. પછી તો ત્રીજી, આદિથી સૌનો સત્કાર કર્યો. પછી બધાની હાજરીમાં સૌ પ્રથમ ચોથી, પાંચમી વર્ષાઋતુ આવી ત્યાં સુધીમાં તો સેંકડો કુંભ ચોખાથી મોટી પુત્રવધૂ ઉઝિકાને બોલાવી. એને ધન્ય શેઠે ચોખાના પાંચ ભરાઈ ગયા. દાણા આપી કહ્યું કે “તું આને સાચવજે. અને હું જ્યારે માગું ત્યારે પાંચમે વર્ષે ધન્ય શેઠે ચારેય પુત્રવધૂઓની કસોટી કરવાનું નક્કી એ પાંચ દાણા અને પાછા આપજે.”
કર્યું. એક દિવસ અગાઉની જેમ સર્વ સગાંવહાલાંને નિમંત્રીને એ ઉક્ઝિકાએ એ પાંચ દાણાનો સૌની હાજરીમાં સ્વીકાર તો કર્યો, સૌની હાજરીમાં પહેલી પુત્રવધૂને બોલાવી. અને કહ્યું કે “હે પુત્રી, પછી એકાંતમાં જઈ વિચાર્યું કે આપણા ઘરમાં તો ચોખાના કોઠાર આજથી પાંચ વર્ષ અગાઉ મેં તમને ચોખાના પાંચ દાણા સાચવી ભરેલા છે. આ પાંચ દાણા સાચવી રાખવાનો કાંઈ અર્થ નથી. રાખવા આપ્યા હતા એ દાણા લાવીને પાછા આપો.” સસરાજી માગશે ત્યારે કોઠારમાંથી ચોખાના બીજા પાંચ દાણા ત્યારે ઉઝિકાએ કોઠારમાંથી બીજા જ પાંચ દાણા લાવીને કાઢીને આપી દઈશ. આમ વિચારીને એણે સસરાએ આપેલા દાણા સસરાના હાથમાં મૂક્યા. સસરાએ પૂછ્યું, ‘તમે સોગંદપૂર્વક મને ફેંકી દીધા.
[આ કથાનો મૂળ આધાર છઠ્ઠ અંગ-આગમ કહો કે અગાઉ મેં તમને આપેલા એ જ દાણા સસરાએ બીજી પુત્રવધુ ભગવતીન બલાવાને જાતા ધર્મ કથાગ ' એના સાતમા આ છે કે પછી બીજા છે !' ઉક્ઝિકાને જે સૂચન સહિત પાંચ દાણા આપ્યા ‘રોહિણીજ્ઞાત અધ્યયન'માં આ કથા મળે
| ઉક્ઝિકાએ કહ્યું, “હે પિતાજી, તમે મને હતા તે જ પ્રમાણે બીજી વહુને આપ્યા. ભોગવતી છે. આગમગ્રંથની ભાષા પ્રાકૃત છે. 1. ભોગવતી છે આગમગ્રંથની ભાષા પાકત છે
|
જે દાણા આપેલા તે મેં સ્વીકાર્યા હતા તે સાચું, ત્યાંથી એકાંતમાં જઈ ચોખાના એ પાંચ દાણા * આચાર્ય મુનિચંદ્ર સૂરિ રચિત ‘ઉપદેશપદ
પણ પછી મને વિચાર આવેલો કે કોઠારમાં ખાઈ ગઈ ને કામે લાગી ગઈ.
તો ઢગલો ચોખા પડેલા છે. એમાંથી જ્યારે સુ ખસંબોધની વૃત્તિ'માં પણ આ કથા મળે ત્રીજી પુત્રવધૂ રક્ષિકાને જ્યારે અગાઉની
માગશે ત્યારે આપી દઈશ. એમ વિચારી એ
છે. આ વૃત્તિની રચના વિ. સં. ૧૧૭૪માં બે પુત્રવધૂઓની જેમ પાંચ દાણા આપવામાં
દાણા મેં ફેંકી દીધા છે. એટલે આ દાણા બીજા
થઈ છે. આવ્યા ત્યારે એને વિચાર થયો કે સસરાજીએ
જ છે.” સૌ સગાંસ્નેહીઓની હાજરીમાં મને બોલાવીને ફાક
પુસ્તક : ‘શ્રી જ્ઞાતાધર્મકથાંગ સૂત્ર
'' બીજી પુત્રવધૂ ભોગવતીને બોલાવીને આ દાણા સાચવી રાખવા આપ્યા છે તો એનું (૨૪તા જ ખવા આપ્યા છે તો એન (ગુજરાતી અનુવાદ), અનુ. મ. સાધ્વીજી દાણા પરત
દાણા પરત માગતાં એણે એ દાણા ખાઈ ગઈ .)) શ્રી વનિતાબાઈ, સંપા. શો ભાચંદ્ર ,
ચક હોવાનું કબૂલ્યું. વિચારીને રક્ષિકાએ આ પાંચ દાણા સાચવીને
ભારોલ્લ, પ્રકા. પ્રેમ-જિનાગમ પ્રકાશન
| ત્રીજી રક્ષિતાને બોલાવીને દાણા પરત એક દાબડીમાં મૂકી દીધા. અને રોજ એ
સમિતિ, મુંબઈ, સં. ૨૦૩૭ (ઈ. સ. માગતાં એણે દાબડીમાં સાચવી રાખેલા દાણા દાબડીની સંભાળ રાખવાનું નક્કી કર્યું.
૧૯૮ ૧]..
સસરાજીને સોંપ્યા. અને સ્પષ્ટતા કરી કે આ દાણા
