________________
મે, ૨૦૧૧
પ્રબુદ્ધ જીવન
|
૧૧
ઈજિપ્તના મમી અને મેકડોનાલ્ડ બર્ગર
મેનકા ગાંધી ઇજિપ્તના મમી અને મેકડોનાલ્ડના “હેપી મિલ'માં શું સામ્ય વાનગીઓને અમુક પ્રકારના કિરણો નીચેથી પસાર કરે છેછે?—બંને કદી સડતાં નથી. ન્યૂ યોર્કની કલાકાર સેલી ડેવિસનો રેડિયેશન થેરપી. રેડિયેશનથી ખોરાકની સંઘટના બદલાય છે, તેમાં જાતઅનુભવ છે. એપ્રિલ ૨૦૧૦માં તેણે મેકડોનાલ્ડનું “હેપી મિલ' કોઈ જીવાણુનું જીવન જી કે ટકી શકતું નથી અને એટલે એ ખરીદેલું, જે હજી એના રસોડામાં સલામત છે. દર અઠવાડિયે તે સડતું નથી. એના ફોટા પાડે છે અને નેટ પર મૂકે છે. છ મહિના પછી પણ તેના મેકડોનાલ્ડની વાનગીઓને કોઈ જીવાણુ કે બેક્ટરિયા કે ફૂગ પર ફૂગ લાગેલી નથી. તે કહે છે, “ફેરફાર એક જ થયો છે – ખાવાનું અડતાં નથી, તેનું સાચું કારણ એક જ છે-મેકડોનાલ્ડની વાનગીઓ પથ્થર જેવું સખત બની ગયું છે, અડતાં પ્લાસ્ટિક અને એક્રેલિક “ખોરાક છે જ નહીં તે એક રાસાયણિક સંયોજન માત્ર છે, જે દેખાવે, જેવું લાગે છે.'
સુગંધે ને સ્વાદે ખોરાક છે પણ તેનું કોઈ પૌષ્ટિક મૂલ્ય નથી. મેકડોનાલ્ડ માધ્યમો પરિણામો ભેગાં કરી રહ્યાં છે. જોકે આરોગ્ય નિષ્ણાતો બર્ગર બનાવવું હોય તો પ્રયોગશાળા જોઈએ, રસોડું નહીં. વર્ષોથી જાણે જ છે કે જંક ફૂડ અને ફાસ્ટ ફૂડ શ્રેણીની વાનગીઓ મેકડોનાલ્ડ બનમાં ૨૦ વર્ષ પછી પણ જીવાણુઓ થતાં નથી બગડતી નથી. લેન ફોલીનું ‘બાયોનિક બર્ગર' જે ૧૯૮૯માં ખરીદેલું તેનું કારણ તેમાંના રસાયણો છે, પ્રિઝર્વેટિઝ છે, જેનું લિસ્ટ તમને તે બે દશકા થયા તો પણ બગડ્યું નથી. ખરીદનારાએ એના ઘરના મેકડોનાલ્ડની વેબસાઈટ પર જોવા મળશેઃ નિયાસિન, રિક્વેસ્ટ ભંડકિયામાં ન બગડેલા બર્ગરોનું મ્યુઝિયમ બનાવ્યું છે. આયર્ન, થિયામિન મોનોનાઈટ્રેટ, હાઈડ્રોજનેટેડ સોયાબીન ઓઈલ,
‘બેબી બાઈટ્સ-ટ્રાન્ફોર્મિંગ એ પીકી ઈટર્સ ઈન ટૂ અ હેલ્થી કેલ્શીયમ સલ્ફટ, કેલ્શીયમ કાર્બોનેટ, અમોનિયમ સલ્ફટ, ઈટર'ના લેખિકા જોન બ્રુસો પોતે એક વર્ષ પહેલાં ખરીદેલાં અમોનિયમ ક્લોરાઈડ, સોડિયમ સ્ટિરોઈસ લેક્ટિલેટ, ડેટમ, મેકડોનાલ્ડ હેપી મિલના આયુષ્ય વિશે કહે છે, “મારું હેપી મિલ એસ્કોર્બિક એસિડ, એઝોડાઈકાબ્રોનામાઈડ, ડાઈજીસેરાઈઝ, એક વર્ષ જૂનું છે, પણ હજી સારું દેખાય છે. તેમાંથી કદી ખરાબ એથોઝિલેટેડ મોનોમ્પ્લિસિરાઈઝ, મોનો કેલ્શિયમ ફોસ્ફટ, વાસ આવી નથી. તે બગડ્યું નથી. તેમાં ફૂગ પણ આવી નથી. કેલ્શિયમ પેરોક્સાઈડ, કેલ્શિયમ પ્રોપીઓ નેટ, સોડિયમ આજે સવારે મેં તેનો ‘બર્થ ડે ફોટો પાડ્યો છે.”
પ્રોપીઓનેટ. ન્યુટ્રિશન નિષ્ણાત કારેન હાન્નાહન પાસે ૧૯૯૬નું ખરીદેલું ૨૦૦૩ પહેલાં મેકનગેટ્સમાં હજી વધારે રસાયણો વપરાતાં બર્ગર છે. જૂલિયા હવે નામની લેખિકા નેટ પર એક પ્રયોગ દેખાડે તેની જાણ થતાં એક ન્યાયમૂર્તિને એવો આઘાત લાગ્યો હતો કે છે. ૪ વર્ષ જૂની છતાં તાજી દેખાતી મેકડોનાલની ફ્રેન્ચ ફ્રાઈઝ ને તેમણે એ વાનગીને “મેક ફ્રેન્ક સ્ટાઈન ક્રિએશન, જેમાં ઘરમાં સાથે કુદરતી રીતે સડી ગયેલું બટાટું. આ પ્રકારના અસંખ્ય દાખલા રાંધવામાં કદી ન વપરાયાં રસાયણો છે' તેવા શબ્દોમાં વર્ણવી અને ફોટોગ્રાફ નેટ પર ઉપલબ્ધ છે. જે બતાવે છે કે મેકડોનાલ્ડની હતી અને તેમાંનાં ઘણાં રસાયણો વાપરવાની મનાઈ ફરમાવી હતી. ફ્રાઈઝ, બર્ગર્સ, મિલ્કશેક, હેમબર્ગર, ચીઝ બર્ગર વગેરે વર્ષો સુધી જો કે, ટીબીએચયૂ અને ડિમિથાઈલપોલિસિલોઝેન જી તેમાં બગડ્યાં નથી.
વપરાય છે. સાચું-પ્રાકૃતિક બટાટું ખરેખર ‘બગયું' બે સપ્તાહ પછી ગણાય ઘરમાં બનતી ફ્રાઈઝ (બટાટાની કાતરી)માં બે જ ચીજ પણ બે-ચાર દિવસ પછી એ ખાવાલાયક રહેતું નથી. ફળ અને શાક જો ઈએ-બટાટા અને તળવાનું તેલ પણ મેકડોનાલ્ડની એક અઠવાડિયામાં બગડી જાય છે. બ્રેડ બે દિવસ ટકે છે ને દૂધની ફ્રાઈઝમાં?–બટાટા, કેનોલા ઓઈલ, હાઈડ્રોજનેટેડ સોયાબીન ચીજો એક દિવસ, ત્યારે ફાસ્ટ ફૂડ આટલું બધું કેવી રીતે ટકે છે? ઓઈલ, નેચરલ બીફ ફ્લેવર, સાઈટ્રિક એસિડ, પ્રિઝર્વેટિવ, મીઠું,
ઘણાં કારણ છે. તેમાં પુષ્કળ રસાયણો ભેળવેલાં હોય છે, જેને સોડિયમ એસિડ પાઈરોફોસ્ફટ અને ડિમિથાઈલપોલિસિલોકઝેન. જીવડાં, ફૂગ કે અન્ય જીવાણું અડતાં નથી. તેમાં સોડિયમ અને મેકડોનાલ્ડનાં ચીઝ, રેફ્રિજરેટર વગર રહે છે ને કદી બગડતાં પ્રિઝર્વેટિવ સોલ્ટ મોટા પ્રમાણમાં ભેળવેલાં હોય છે. મોટા ભાગના નથી. અથાણાંની એક ચીર પણ સોડિયમ બેન્ઝોઈટ નામનું સંરક્ષક ફાસ્ટ ફૂડ બર્ગરમાં ૨૦% જેટલું “પીંક સ્લજ' હોય છે. અમોનિયા રસાયણ વિનાની હોતી નથી. બેક્ટરિયાનાશક હોવાથી ટોયલેટ કલીનર તરીકે વપરાય છે. બીજું પોષણ અને સુગંધના ચટાપટાવાળા પ્રોસેસ્ડ ફૂડમાં સ્વાદ અને કારણ ફ્રેન્ચ ફ્રાઈઝ બે વાર તળાયેલી હોય છે. બટાટા સ્ટાર્ચવાળા સુગંધ ઉમેરવા માટે પણ રસાયણોનો ઉપયોગ થાય છે. ઉપરાંત હોવાને કારણે તે જલદી ભેજ ગુમાવે છે અને બધું તેલ શોષી લે તેમાં બંધાણ થઈ જાય તેવું રસાયણ પણ ઉમેરેલું હોય છે, જેથી છે. ભેજ ન હોય તો ફૂગ પણ ન થાય. હાઈડ્રોજનેટેડ ટ્રાન્સ ફેટ ખાનાર વારંવાર એ જ ચીજ ખાવા પ્રેરાય. મોનોસોડિયમ ગ્લટામેટ ખોરાકને ખૂબ લાંબો સમય ટકાવે છે. ઘણી ફાસ્ટ ફૂડ કંપની તેમની (એમએસજી) બંધાણ કરાવવા ઉપરાંત વજન વધારવામાં અને
