________________
મે, ૨૦૧૧ પ્રબુદ્ધ જીવન
૨ ૩ આત્માની ખોજ
શ્રીમતી પારૂલબેન ભરતકુમાર ગાંધી વિદુષી લેખિકા જૈન ધર્મના અભ્યાસી અને પત્રકાર છે. આ શ્રાવિકા ગૃહિણીના જેન તત્ત્વજ્ઞાન
વિષયક નિબંધો પુરસ્કૃત થયા છે તેમ જ પત્રકારત્વ ક્ષેત્રે પણ એઓશ્રીએ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી છે. આત્મા એક એવું તત્ત્વ છે તેને જોવા, જાણવા, સમજવા માટે પરંતુ મને તેની શ્રદ્ધા થતી નથી, તેમજ લોક-પરલોક કે પાપ-પુણ્ય હજારો વર્ષોથી મનુષ્ય પ્રયત્ન કરતો રહ્યો છે. અમેરિકા હોય કે જેવું કાંઈ છે જ નહિ તેમ હું માનું છું. આ બાબતમાં આપનો શું જર્મની, રશિયા હોય કે લંડન દુનિયાના દરેક ખૂણે વૈજ્ઞાનિકો આત્મા મત છે? છે કે નહિ તે જાણવા માટે પ્રયોગો કરતા રહ્યા છે. આમ છતાં કેશીસ્વામી–અમારી માન્યતા મુજબ ચોક્કસ કહીએ છીએ કે આજ સુધીમાં વૈજ્ઞાનિકો કે સંશોધનકારો ન તો આત્માને પ્રત્યક્ષ આત્મા અને શરીર ભિન્ન છે. શરીર છોડી આત્મા પરલોકમાં ચાલ્યો જોઈ શક્યા છે કે ન તો તેને પકડી શક્યા છે. ન તો તે ક્યાં છે જાય છે ને ત્યાં આગળ પોતે કરેલા પુણ્ય-પાપના અથવા શુભાશુભ તેની ભાળ મળી છે કે ન તો તેની શક્તિઓનું માપ કાઢી શક્યા કર્મના ફળો ભોગવે છે. છે. આમ છતાં વૈજ્ઞાનિકો અવશ્ય કબુલે છે કે શરીરથી પર બીજી પરદેશી-મારા દાદા આ નગરીના રાજા હતા. તમારી માન્યતા કોઈ વસ્તુ રહેલી છે જેનો પ્રભાવ અનોખો છે. એ શક્તિ દ્વારા કાર્યો પ્રમાણે તેઓ ઘણા અધર્મી હતા. આથી તેઓ નર્કમાં ગયા હોવા થાય છે પણ તેના વિષે પ્રત્યક્ષ પ્રયોગો શક્ય નથી અને છતાં પરોક્ષ રીતે જોઈએ. એને હું ઘણો વહાલો હતો. જો તેઓ નર્કમાં ગયા હોય તેનું અસ્તિત્વ સાબિત થયા વગર રહેતું નથી.
તો મને એટલું કહેવા તો ચોક્કસ આવે કે પાપ કરવાથી ભયંકર બીજી તરફ જોઈએ તો ઉચ્ચ કોટિના પવિત્ર મનુષ્યો પોતાની દુઃખો ભોગવવા પડે છે, માટે તું પાપ કરતો નહિ. પરંતુ તેઓ સાધના-આરાધના, તપ-ત્યાગ, યોગ-ધ્યાન વગેરે દ્વારા આત્માને આવ્યા નથી કે સંદેશ મોકલ્યો નથી. આથી હું માનું છું કે જીવ અને જાણવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. વિશિષ્ટ પ્રકારના તપ અને ત્યાગથી કાયા જુદા નથી. આપ શું માનો છો? આત્માની વિશુદ્ધિ કરી જે જ્ઞાન મેળવ્યું તે જ્ઞાનથી તેઓ આત્માનું કેશીસ્વામી-હે પરદેશી! તમારી પટરાણી તમને ખૂબ વહાલી સ્વરૂપ જોઈ શક્યા છે, જાણી શક્યા છે અને ભાષાની મર્યાદામાં રહી છે. કોઈ પુરુષ તેની સાથે ભોગ ભોગવે તો તમે તેને શું કરો ? બતાવી શકાય, સમજાવી શકાય તેટલું બતાવ્યું છે, સમજાવ્યું છે. પરદેશી-હું એક પળનો પણ વિલંબ કર્યા વિના શીઘ્ર તેના પ્રાણ
આત્માના સ્વરૂપ વિશેની આ બધી વાતો કેવળજ્ઞાન દ્વારા તીર્થંકર હજું એટલે કે મૃત્યુદંડ આપું. ભગવંતોએ જાણી, તેમની વાણી ગણધરોએ આગમમાં ગૂંથી, મુનિ કેશીસ્વામી-તે વ્યભિચારી પુરુષ એ વખતે તમને કહે કે મને ભગવંતો દ્વારા તે આપણા સુધી પહોંચી છે. રાજપ્રશ્રીય યાને કિ મારા સગા-સ્નેહીને મળવાની તક આપો. મારે તેમને કહેવું છે કે રાયપરોણીય સૂત્રમાં કેશીગણધર અને પરદેશી રાજાના સંવાદના વ્યભિચારી બનવાથી આવું ફળ મળે, માટે દુષ્કૃત્ય કરશો નહિ, તો માધ્યમે આત્માનું સચોટ સ્વરૂપ બતાવવામાં આવ્યું છે. આ સંવાદનું તમે તેને જવા દેશો? કેન્દ્રબિંદુ આત્મા છે.
પરદેશી-ના, એવા અપરાધીને થોડીવાર માટે પણ છોડાય નહિ, પરદેશી રાજા અતિશય પાપી, ક્રૂર, નિર્દય હતો. તે માનતો તેને તો તરત જ શિક્ષા આપવી જોઈએ. હતો કે આત્મા અને શરીર એક છે, જુદા નથી. શરીર તે જ આત્મા કેશીસ્વામી-તમે જેમ ગુનેગારને તરત શિક્ષા આપો તેવી સ્થિતિ છે. આત્માને પ્રત્યક્ષ જોવા તેણે કેટલાય અખતરા કર્યા હતા. કેટલાયે તમારા દાદાના આત્માની થઈ હોય તેથી તેઓ નર્કમાં ઉત્પન્ન થયા માણસને મારી નાખ્યા હતા, છતાં તેની માન્યતામાં ફેરફાર થયો હોય. તેને તમને ચેતવવાની ઈચ્છા હોય પણ ત્યાંથી છૂટી શકે ન હતો. કેશી ગણધરના પરિચયમાં આવતા પૂજ્યશ્રીએ તેની સમક્ષ નહિ, અહીં આવી શકે નહિ. દાખલા-દલીલોથી ખૂબ જ સચોટ રીતે આત્માના સ્વરૂપનું વર્ણન પરદેશી-તમારા કહેવા પ્રમાણે એ વાત હું માની લઉં. પરંતુ કર્યું. ત્યારપછી પરદેશી આત્માને માનતો થયો. સંતના સમાગમથી મારા દાદી તમારા મતે ખૂબ જ ધાર્મિક હતાં. તેઓ તો આપના પરદેશી નાસ્તિક મટી આસ્તિક થયો. શંકાશીલ મટી ધર્મમાં શ્રદ્ધાવાન મત પ્રમાણે સ્વર્ગમાં જ ગયા હોય. તેમને પણ હું ખૂબ પ્રિય હતો. બન્યો, કૂરમાંથી અક્રૂર અને પાપીમાંથી પુણ્યવાન બન્યો, દુરાચારી તેઓ તો મને સલાહ દેવા જરૂર આવ્યા જ હોત પણ તેઓ આવ્યા મટી સદાચારી અને નિર્દયી મટી સૌમ્ય અને શાંત બન્યો, વિરાધક નથી. જો આવ્યા હોત તો હું માની લેત કે શરીર-આત્મા જુદા છે. મટી આરાધક બન્યો. તેણે શ્રાવકધર્મ અંગીકાર તો કર્યો પણ તેને સ્વર્ગ-નર્ક છે. પ્રાણાંત કષ્ટ સહીને પણ પાળી બતાવ્યો. આ સંવાદ ઘણો રોચક, કેશીસ્વામી–રાજન! તમે સ્નાન કરી, સ્વચ્છ કપડાં પહેરી દેવદર્શને મનનીય અને સમજવા યોગ્ય છે તેના કેટલાક અંશો જોઈએ તો... જતા હો ત્યારે તમને કોઈ ગંદકીમાં બેસવા બોલાવે તો જાવ?
પરદેશી–હે સ્વામીન! આપના મતે આત્મા અને શરીર જુદા છે પરદેશી-ના, હું તેવા વખતે તે અપવિત્ર સ્થાનમાં કોઈ નજીકની
