________________
નવા .
1
- -
-
મે, ૨૦૧૧
પ્રબુદ્ધ જીવન
|
૨ ૫ પરદેશી-હાથીની અપેક્ષા કંથવાનો જીવ અલ્પ કર્મવાળો, અલ્પ છે, સદા ઉપયોગી છે. ક્રિયાવાળો, અલ્પ આશ્રવવાળો, અલ્પ ઐશ્વર્યવાળો, અલ્પ આહાર- (૨) આત્મા નિત્ય છે-દરેક આત્માનું મૂળ સ્વરૂપ એકસરખું છે. નિહાર, શ્વાસ-ઉચ્છવાસવાળો છે?
જીવ એ અનાદિ શાશ્વત પદાર્થ છે. જીવને કદી કોઈએ બનાવ્યો કેશીસ્વામી-હા એમ જ છે. કંથવા કરતાં હાથીનો જીવ નથી. અર્થાત્ તે સ્વયંસિદ્ધ છે. અનાદિઅનંત છે. આત્મા અજરઅમર મહાક્રિયાવાળો હોય.
છે. તેનો ક્યારેય નાશ થતો નથી. વળી જેવી રીતે અગ્નિનો ગુણ પરદેશી-તો પછી સમાન પરિણામવાળા કેવી રીતે? દાહકતા અને પ્રકાશ તે અગ્નિથી ભિન્ન રહી શકે નહિ. તેવી રીતે કેશીસ્વામી-બંનેના આત્મા સમાન છે, અસંખ્યાત પરિણામવાળા આત્માના મૂળ ગુણ જ્ઞાન, દર્શન, ચરિત્ર, તપ અને વીર્ય છે. કેવળી છે. જેવું શરીર મળે તેમાં આત્મા સંકોચ-વિસ્તાર કરીને રહે છે. દા. અને સામાન્ય માનવી બંનેમાં મૂળ ગુણ તો સરખા જ છે. માત્ર એ ત. કોઈ દીવો રૂમમાં પ્રગટાવો તો તે રૂમમાં પ્રકાશ પાથરે. તેના જ તફાવત છે કે કેવળીમાં તે ગુણો પ્રગટ થયેલા છે જ્યારે સામાન્ય પર મોટું ઢાંકણું ઢાંકી દઈએ તો એટલા ભાગને જ પ્રકાશિત કરે. માનવીમાં તે ગુણો વાદળાથી ઢંકાયેલ સૂર્યની જેમ આચ્છાદિત છે, નાનું ઢાંકણું ઢાંકીએ તો એટલા ભાગને જ પ્રકાશિત કરે. આમ અર્થાત્ જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્મયુગલોથી ઢંકાઈ રહ્યા છે. આત્મા મોટા શરીરમાં રહે તો મહા પ્રવૃત્તિવાળો હોય, નાના વળી આત્મા અરૂપી છે અર્થાત્ ભૌતિક દૃષ્ટિથી–ચર્મચક્ષુથી જોઈ શરીરમાં અલ્પ પ્રવૃત્તિવાળો હોય. બને સરખા જ હોવા છતાં નાના- શકાતો નથી. તેમાં વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ, સંઠાણ, કાંઈ જ નથી. મોટા શરીરમાં સમાય છે.
વળી આત્મા વજનરહિત છે. આત્માની ગતિ અપ્રતિહત છે. નદી, પરદેશી-આપની બધી વાત સાચી છે છતાં અમે દાદા-પરદાદા નાળા, પર્વત, દિવાલ, ધાતુ કોઈપણ જાતના અવરોધ તેને નડતા વખતની માન્યતા હોવાથી તે છોડવા માંગતા નથી.
નથી. તે બે-ત્રણ કે ચાર સમયમાં તો એક ગતિમાંથી બીજી ગતિમાં કેશીસ્વામી–જો જો તમારે લોકવણિકની માફક પસ્તાવો ન કરવો પહોંચી જઈ શકે છે. ટૂંકમાં તેની ગતિ અકલ્પનીય છે. પડે.
(૩) આત્મા જ કર્મનો કર્તા છે-જીવ પોતે જ્ઞાન-દર્શન ગુણથી પરદેશી-તે લોકવણિકની વાત શું છે?
યુક્ત હોવાને કારણે સુખ-દુઃખને જાણે પણ છે અને તેને વેદે પણ કેશીસ્વામી-કેટલાક પુરુષો ધન કમાવા દેશાટન માટે નીકળ્યા. છે. વેદવાને કારણ તે કર્મો પણ બાંધે છે. જીવનમાં બનતા લોખંડની ખાણ આવી. બધાએ લોખંડની ગાંસડીઓ બાંધી ભેગું સંજોગોમાં, વસ્તુઓમાં રાગ-દ્વેષ કરવાથી કર્મ બંધાય છે. રાગલીધું. આગળ જતાં અનુક્રમે કથીર, ત્રાંબુ, ચાંદી, સોના, રત્ન દ્વેષ કર્મના બીજ છે. વળી મિથ્યાત્વ, અવ્રત, પ્રમાદ, કષાય અને અને હીરાની ખાણો આવી. સાથે રહેલા પુરુષો લોખંડ વગેરે છોડીને અશુભ યોગથી કર્મોનો આશ્રવ આવે છે. આ કર્મોના બંધનને કારણે કિંમતી વસ્તુ લેતા ગયા પણ એક વણિક માન્યો જ નહિ. તે કહે તે આ સંસારમાં-ચાર ગતિ, ચોવીસ દંડક, ચોરાસી લક્ષ લોખંડનો ભાર ઉપાડ્યો તો હવે શા માટે છોડું? આમ તેણે ક્યાંયથી જીવયોનિમાં પરિભ્રમણ કર્યા કરે છે. જે પ્રકારના કર્મો તે બાંધે છે. કિંમતી વસ્તુ ન લીધી. બધા ઘેર આવ્યા ત્યારે હીરાની ગાંસડીઓ તે આઠ પ્રકારના છે. (૧) જ્ઞાનાવરણીય, (૨) દર્શનાવરણીય, (૩) લાવ્યા. પેલો લોકવણિક લોખંડ લાવ્યો. પેલા હીરા વેચી માલદાર વેદનીય, (૪) મોહનીય, (૫) આયુષ્ય, (૬) નામ, (૭) ગોત્ર બન્યા. વણિક હવે પસ્તાયો પણ પછી શું થાય?
અને (૮) અંતરાય. ત્યારબાદ પરદેશી સાચી હકીકત સમજી ગયો અને શ્રાવકના આ આઠે કર્મની પ્રકૃતિ અલગ અલગ છે. દરેક કર્મ પ્રકૃતિ ૧૨ વ્રત ધારણ કર્યા. જેને પ્રાણાંતે પાળ્યા. હવે આ સંવાદમાં પ્રગટ અનુસાર ફળ આપે છે. આત્મા કર્મ બાંધવામાં સ્વતંત્ર છે. તે ધારે થતું આત્માનું સ્વરૂપ જોઈએ તો
તો કર્મબંધન ઓછું કરી શકે છે અને કર્મોથી સાવ મુક્ત પણ બની (૧) આત્મા છે–આત્મા એક સંપૂર્ણ સ્વતંત્ર તત્ત્વ છે. તે કોઈની શકે છે. તેવી જ રીતે ધ્યાન ન રાખે તો ભારેકર્મી બની સંસાર પણ સાથે જોડાઈને ભલે રહેતો હોય પણ તેનાથી તે અલગ છે. દા. ત. વધારે છે. શરીર એ આત્માને રહેવાનું સાધન છે. છતાં આત્મા એ જ શરીર (૪) આત્મા જ કર્મનો ભોકતા છેઃ-આગળ આપણે જોયું કે સુખનથી. શરીર અને આત્મા પણ અલગ જ છે. શરીર જડ છે. જ્યારે દુ:ખનો જાણ અને વેદક હોવાને કારણે આત્મા કર્મો બાંધે છે. આત્મા ચેતન છે. જ્યાં સુધી આત્મા શરીરમાં છે ત્યાં સુધી જ હલન- બાંધેલા કર્મોને ભોગવવા પણ આત્માએ જ પડે છે. કર્મ ભોગવ્યા ચલન, પાંચ ઈન્દ્રિયના કાર્યો વગેરે થાય છે. આત્મા રવાના થતાં વિના છૂટકો જ નથી. કર્મ જે રીતે બંધાયા હોય તે પ્રમાણે તેનો શરીર નિષ્ક્રિય બની જાય છે.
અબાધાકાળ પણ નક્કી થાય છે. જે કર્મ બંધાય છે તે અમુક સમય વળી ઘણા એવું માને છે કે બધા જીવો જુદા હોય પણ તેનો પછી ઉદયમાં આવે તે સમયને આબાધાકાળ કહેવાય છે. વળી કર્મ આત્મા એક જ છે પરંતુ એવું નથી. દરેક આત્માઓ જુદા જુદા છે. બંધાય છે તે કેવા રસવાળા છે તે અનુસાર તેનાથી કઈ રીતે મુક્તિ જેટલા શરીર તેટલા આત્મા. શરીર વગરના આત્મા શુદ્ધાત્મા છે- મળશે તે પણ નક્કી જ હોય છે. અમુક કર્મ ભોગવવાથી ખરી જાય સિદ્ધના જીવો. આમ આત્મા બધાનો અલગ છે, અસંખ્યાત પ્રદેશ છે, અમુક તપ દ્વારા નિર્જરી જાય છે. જ્યારે અમુક કર્મ જે પ્રકારે
