Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaizAthathazataka InDithapAjathIds (saTIka bhASAMtara sahita) saM. muni puNyakIrti vijaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivamastu sarvajagataH aiM namaH // zrImuharIpArzvanAthAya namaH II vairAgyazataka-IndriyaparAjayazataka saTIka bhASAMtara sahita : divyakRpA : dIkSAnA dAnavIra, dIkSAyugapravartaka pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA : AjJA ane AzIrvAda : suvizALa gacchAdhipati pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAjA : saMpAdaka : pUjyapAdazrInA ziSyaratna pU. munirAjazrI darzanabhUSaNa vi. ma. sA. nA ziSyaratna pU. munirAjazrI divyakIrti vi. ma. sA. nA ziSyaratna pU. munirAjazrI puNyakIrti vijaya HES gamArga : prakAzaka : sanmArga prakAzana
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vairAgyazataka-IndriyaparAjayazataka ISBN - 81 - 87163 - 46-1 : prakAzaka : saMparkasthAna - prAptisthAna sanmArga prakAzana zve. mU. tapa. jaina ArAdhanA bhavana, pAchIyAnI poLa, rIlIpha roDa, amadAvAda-380001. phona-pheksa : 1352072 Email : sanmargp@Icenet.net nakala : 3000 prakAzana : vi. saM. 2058, I.sana-2002. A pustaka jJAnanidhimAMthI pragaTa karela che tethI gRhasthe yogya nakaro bharI upayoga karavo. kiMmata rUA. 70-00 >>k<889+++ vs saMparkasthAna prAptisthAna 0803)009 : amadAvAda : sanmArga prakAzata kAryAlaya : muMbaI : jI. esa. jvelarsa enDa kuM. 3-A, pahele mALa, rAjAbahAdura baMsIlAla bilDIMga, operA hAusa, 62-68, gIragAma roDa, muMbaI-400004. phona : (O) 36 30 340 (R) 36 91 148 H surataH vipula DAyamaMDa 205-206, AnaMda, bIje mALa, jadAkhADI, mahIdharapurA, surata-395003. phona : (O) 421205, (R) 220405
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA / / TIMToImaMDanazrImuharIpArzvanAthAya namaH II viSaya ane kaSAyanI AganI jvALAoe jyAre AtmAnA guNone bALIne khAkha karavAnI taiyArI karI che tyAre e jvALAo AtmaguNone nukasAna na kare te mATe mahApuruSoe vairAgyazataka ane indriyaparAjayazataka graMthanI bheTa ApI ApaNA jevA abuddha jIvo u52 mahAna upakAra karyo che. AjanA bhautikavAdanA jamAnAmAM adhyAtmavAdanI sunakkara imAratanI eka kAMkarI paNa na khare ane AtmA svabhAvamAM ramaNa karI zake mATe saMsAranA svabhAvanuM ane indriyanA svarUpanuM bhAna karAvI AtmAne suMdara zikhAmaNa ApI che. zrI vairAgyazataka graMthe saMsAranA saMbaMdho kevA che ? ane saMsAranuM sukha kevuM che ? enuM spaSTa mArgadarzana ApI saMsAra parathI vairAgya pedA karAvyo che. e utpanna thayelA vairAgyane prakAzita rAkhavAmAM AtmAnuM guNasvarUpa jJAna e upAdAna kAraNa che. ane indriyano vijaya e sahakArI kAraNa che. vairAgya mATe strI e mahAvighnabhUta che. zrI uttarAdhyayananI TIkAmAM vAdIvetAla zrI zAMtisUrIzvarajI mahArAjAe parisaha adhyayanamAM strIparisahanI prastAvanAmAM 'pApano tyAga e vrata che ane pApamAM hetubhUta rAga ane dveSa che tathA rAga ane dveSanuM mUla strI che' ema jaNAvyuM che. A vacana vaDe e rAgadveSanuM mULa toDavA indriyano prabhAva Atma parathI toDavA je upAyabhUta indriya parAjaya zataka graMtha adbhuta koTino che. zrI vairAgyazataka graMthanI TIkA saMpAdita thayela che paNa tenuM bhASAMtara Aja sudhI apragaTa hatuM. tathA zrIindriyaparAjayazatakanI TIkA vi.saM. 2052mAM pragaTa thayela tenuM bhASAMtara apragaTa hatuM e baMne graMthanuM bhASAMtara bhavya jIvone khUba upakAraka bane evuM che. A baMne indriya parAjaya zataka graMtha upara vAcanAcArya zrI guNavinayagaNie je TIkA racI che te mahApuruSano itihAsa nIce pramANe che. vAcanAcArya zrIguNavinayaNa AhIravijayasUrinA samakAlIna kharataragacchanA A zrI jinacaMdrasUrinAsAmrAjyamAM pAThaka zrI kSemarAjagaNivara thayA, temanA ziSya vAcakavarya zrI pramodamANikyagaNivaranA anhevAsI vAdagajakesarizrI jayasoma gaNi hatA. temaNe saM. 1650mAM lAhoramAM 'karmacaMdra
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritra'nI racanA karI ane temanA ziSya ke samrATa akabaranI samakSa vAcanAcArya padathI vibhUSita karela. A temaNe vairAgyazatakanI TIkA saM. 1947mAM ane indriya parAjaya zatakanI TIkA 1967mAM karI. A sivAya graMthakAranI vidvattA sUcavatA bIjA paNa anekagraMtho che jemAM saMbodha saptati, raghuvaMza jItakalpavRtti, nemidUta AdinI TIkA mukhya che. saM. 1955mAM karmacaMdra copAI racI che. indriyaparAjayazataka graMthanA saMzodhanamAM khaMbhAtanI eka hastalikhita prata ane DahelAno upAzraya amadAvAdanI traNa pratano upayoga karela che jene anukrame 3, 3, 6, 3, saMjJA Apela che. tathA chapAyelA pustakomAM je pAThabheda che te mudrite lakhIne jaNAvela che. prastuta graMthamAM saMsAranA sukhone ane indriyone AdhIna bananAranI dazA kevI thAya che. tenuM AbehUba varNana karI potAnI vidvattAno paricaya Apyo che. ApaNe sahu saMsAranA sukhano tyAga ane Indriyono parAjaya karI AtmAne karmabaMdhanathI mukta karI muktipadane najIka banAvIe e ja AzA. popaTalAla hemacaMda jainanagara upAzraya - muni puNyakIrti vijaya pAlaDI amadAvAda vi.saM. 2058 phA.va.4 (smRtimaMdara-sAbaramatI pratiSThA varSa)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ / TINToimaNDanazrImuharIpArzvanAthAya namaH / / / / zrImadvijaya dAna-prema-rAmacandra-mahodaya-darzanabhUSaNa vijaya sadgurubhyo namaH / / / / zrImadakabbarasuratrANamupadizyA''SADhIyASTAhikA'mAripravartApakANAM / kriyoddhArakaraNena samAdRtakaThoratarasAdhukriyANAM-zrIsAhidattayugapradhAnapadadhArakANAM zrIjinacandrasUrIzvarANAM sAmrAjyavarti- pAThakAvataMsa zrIkSemarAjagaNiziSyavAcakavaryazrImatpramodamANikyagaNivarAntevAsi-vAdigajakesari mahopAdhyAyazrIjayasomagaNiziSyaratna-sambodhasaptatIndriparAjayazatakaradhuvaMzavRtyAdyanalpagranthasodhasUtraNasUtradhArazrIsAhisamakSapradattavAcanAcAryapadavibhUSita-zrImadguNavinayagaNivarasaGkalitayA vyAkhyayA samalaGkataM pUrvasUripravaravinirmitam / / / "vairAgyazatakam" / / XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX vairAgyazataka 1
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatrA''dyagAtheyam - gAthA - saMsAraMmi asAre, natthi suhaM vAhiveyaNApaure / jANato iha jIvo, na kuNai jiNadesiyaM dhammaM // 1 // vyAkhyA 'asAre' apradhAne, 'saMsAre' cAturgatikarUpe, tattvavRttyA prAyo vA kiJcidapi 'sukhaM' sAtavedyaM karma, 'nAsti' na vidyate, asAratve kAraNamAha-yataH kimbhUte saMsAre ?, vyAdhizca zarIramandatA, vedanA camAnasaM duHkhaM, tAbhyAM 'pracure' bahule, asmin saMsAre kevalaM jantUnAM vyAdhivedane eva vidyete evaM jAnannapi 'iha' saMsAre, 'jIvaH' prANI, prAptamapi jinaistIrthakRdbhiH 'dezitaM' upadiSTaM, 'dharmaM' durgatau patataH prANino dharatIti dharmastaM, 'na karoti' na vidhatte, karmabahulatvAditi / / 1 / / "vairAgyazatakam" praNamya zrIdharaM pArzva, pUrvasUrivinirmitam / vairAgyazatakaM samyag vivRNomi yathAmati // 1 // - vyAkhyA gAthA ajjaM kalaM paraM parAriM, purisA ciMtaMti atthasaMpatiM / aMjaligayaM va toyaM, galaMtamAuM na picchaMti // 2 // - adyAdipadeSu prAkRtatvAdanusvAraH, 'puruSAH ' mUDhA narAH, adya dine 'kalye' AgAmidine, 'parasmin AgAmivarSe 'parAriM' parasmin varSe (vA) 'arthasampatti' dravyasampadaM - arthasamprAptiM vA, 'cintayanti' vicArayanti, yathA'dya dine dravyasampad bhaviSyati kalye vA parasmin vA parAriM vA bhaviSyati, ityevamAzAgrastAstiSThanti paraM te 'aJjaligataM' aJjaliprAptaM, 'toyamiva' jalamiva, 'galat' kSarat, AyuH 'na pazyanti' na prekSante-na vicArayanti, yathA'JjaligataM toyaM na kamapi kAlaM tiSThati tathedamAyurapi kSaNe 2 vairAgyazatakam
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ vairAgyazataka gAthArtha - kevaLajJAnarUpI lakSmIne dhAraNa karanArA, zrI pArzvanAtha svAmIne namaskAra karIne pUrvanA AcArya vaDe racAyelA vairAgyazatakane sArI rIte mArI buddhinI kSamatA pramANe varNana karuM chuM. tyAM prathama gAthA A pramANe - gAthArtha - vyAdhi ane vedanAthI bharelA asAra evo saMsAramAM sukha nathI ema jANato hovA chatAM paNa saMsAramAM rahelo jIva jInezvara bhagavaMte kahelA dharmane karato nathI. 15. bhASAMtara - asAra eTale ke apradhAna evA cAragatirUpa saMsAramAM tAttvikarIte athavA ghaNuM karIne, zAtA vedanIya karmathI bhogya evuM kAMIpaNa sukha vidyamAna nathI. saMsAranA asArapaNAnuM kAraNa kahetA kahe che ke kevA saMsAramAM ? vyAdhi eTale ke zarIranI mAMdagI vedanA eTale ke mAnasika du:kha A bannethI bharelA evA A saMsAramAM prANIone phakta vyAdhi ane vedanA ja varte che. e pramANe jANato evo paNa saMsAramAM rahelo jIva jInezvara bhagavaMto vaDe kahevAyelA ane pote prApta karelA evA dharmane karmanI bahulatA hovAne kAraNe karato nathI. dharma kone kahevAya ? - durgatimAM paDatA prANIone dhAraNa kare te dharma. //nA. gAthArtha - mUDha puruSo Aje kAle, AvatA varSe, athavA pachInA varSamAM mane arthasaMpatti thaze ema vicAre che paraMtu aMjalimAM rahelA pANInI jema gaLatA evA AyuSyane jotA nathI. !!! bhASAMtara - "gha" AdipadomAM prAkRta hovAthI anusvAra karelo che. mUDha manuSyo Aje, kAle, AvatA varSamAM athavA pachInAM varSomA mane dhananI prApti thaze ema vicAre che. jema ke- AjanA divase mane dravyasaMpatti maLaze, athavA kAle maLaze athavA AvatA varSe maLaze athavA pachInA varSe maLaze e pramANe AzAthI baMdhAyelA rahe che. paraMtu aMjalimAM rahelA pANInI jema galatA evA AyuSyane vicAratA nathI. jema aMjalimAM raheluM pANI thoDA paNa kAla sudhI jhajhajhajhajhajhajhajhajhajhajha vairAgyazataka 2
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSaNe AdhIcimaraNena' kSIyamANaM kiyantaM kAlaM sthAsyatItyevaM mUDhatvAnna jAnantIti bhAvaH / / 2 / / vyAkhya gAthA - jaM kalle kAyav, taM ajjaM ciya kareha turamANA / bahuvigyo hu muhutto, mA avaraNhaM paDikkheha / / 3 / / he prANinaH ! yat 'kalye' AgAmidine, kartavyaM dharmakaraNIyamiti gamyate, taddharmakaraNIyaM tvaramANAH' vilambamakurvantaH santaH 'ciya' zabdasya evakArArthatvAdadyaiva kurudhvaM, yato 'hu' nizcaye, 'bahavaH' pracurA, 'vighnA' antarAyAH santyasminniti bahuvighna eva 'muhUrttaH' kAlavizeSaH, ato mA 'aparAha~' sAyantanasamayaM, 'pratIkSadhvaM' vilambadhvaM, "zreyAMsi bahuvighnAnI"ti vacanAt puNye karmaNi pravartamAnAnAM puMsAM bahavo'ntarAyA uttiSThantyato dharmakarmavidhAne mA vilambaMkurudhvamiti, tathA ca vede'pyevamevoktam"na zvaH zvaH samupAsIt, ko hi manuSyasya zvo vedeti" / / 3 / / gAthA - hI !! saMsArasahAvaM, cariyaM nehANurAgarattA vi / je puvaNhe diTThA, te avaraNhe na dIsaMti / / 4 / / vyAkhyA - makAro'lAkSaNikaH, saMsArasvabhAvasya caritaM' AcaraNaM, saMsArasvabhAvacaritaM dRSTvA 'ho' iti viSAdo mama, kathaM viSAdaH ? ityAha 1. "tatra vIcivicchedastadabhAvAdavIci [stadevaAvIci] stena maraNama [A] vIcimaraNaM, tatpaJcadhA-dravya 1 kSetra 2 kAla, 3 bhava 4 bhAva 5 bhedAt / tatra yannArakatiryagnarAmarANAmutpattisamayAtprabhRti nijanijAyuH karmadalikAnAmanusamayamanubhavanAd vicaTanaM tad dravyAvIcimaraNaM, taJca nArakAdigati-cAturvidhyAzcaturvidham / evaM narakAdicaturgativiSayakSetraprAdhAnyApekSayA kSetrAvicimaraNamapi caturddhava / devAdiSvaddhAkAlasyAsambhavAd devA''yuSkakAlAdicaturbhedaprAdhAnyApekSayA kAlAvIcimaraNamapi caturvidham / evaM devAdicaturvidhabhavApekSayA bhAvAvIcimaraNaM caturdA / tathA devAdInAM caturvidhAyuH kSayalakSaNabhAvaprAdhAnyApekSayA bhAvAvIcimaraNamapi caturddhaveti" uttarAdhyayanasarvArthasiddhivRttau 135 patre kharataragacchagaganAGganabhomaNayaH zrIkamalasaMyamo-pAdhyAyapAdAH / KKRKEREKKEEKKAKEkkkkkkkkkkkk 3 vairAgyazatakam
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahetuM nathI. te pramANe AyuSya paNa AvI cimaraNa vaDe kSaNe kSaNe kSaya thAya che te AyuSya keTalA kALa sudhI raheze ? e pramANe mUDhapaNAthI jIvo jANatA nathI. rA. gAthArtha - je kAle karavA yogya che te Aje ja jaldIthI karo, sAMjanA samayanI rAha na juo kAraNa ke muhUrta ghaNA vidanavALuM che. 3. bhASAMtara - he prANIo ! je pachInA divase karavA yogya dharmakaraNI che, te vilaMbakaryA vagara Aje ja karo (ahiM viya zabdano evakAra artha che.) kAraNa ke nicce ghaNA aMtarAya che jemAM evuM bahu vipnavALuM muhUrta eTale kALa che. AthI sAMjanA samaya sudhI vilaMba na karo. (hu zabdano nizcaya artha che) "zresi vavina" A pramANenA vacanathI eTale ke puNyakarmamAM pravRtta thayelA puruSone ghaNAM aMtarAyo utpanna thAya che. AthI dharmakArya karavAmAM vilaMba na karavo joIe. tathA vedamAM paNa A pramANe ja kaheluM che. "AvatI kAle AvatI kAle ema upAsanA na karavI kAraNa ke manuSyanI AvatI kAla koNa jANe che ?" III. gAthArtha - saMsAranA svabhAvanuM caritra kevuM che ? kheda sUcaka che. kAraNa ke snehanA anurAgathI Asakta paNa svajanAdi je prAta:kAle jovAyelA che, te saMdhyAnAM samaye dekhAtA nathI. jo bhASAMtara - "ma' kAra alAkSaNika che. saMsAranA svabhAvanuM AcaraNa joIne kharekhara mane viSAda thAya che. zAmATe viSAda thAya che ? to kahe che ke bIjA * tyAM vIci eTale cheda teno abhAva avIci te ja AvIci tenA vaDe maraNa te AvI cimaraNa. te pAMca prakAre che (1) dravya (2) kSetra (3) kAla (4) bhava (5) bhAva temAM (1) je naraka, tiryaMca, manuSya ane devone utpatti samayathI mAMDIne potapotAnA AyuSyanA karmadaLiyAno anubhava thato hovAthI khapatuM hovAthI te dravya AvI cimaraNa ane te narakAdi cAra gati hovAthI cAra prakAre che. (2) e pramANe nArakAdi cAra gatinA viSayavALA kSetranI mukhya apekSA vaDe kSetra AvIcimaraNa paNa cAra prakAre ja che. (3) devAdimAM addhAkALano asaMbhava hovAthI devanuM AyuSyarUpa kALa ema cAre gatimAM AyuSyanA kALanI mukhya apekSA vaDe kAla AvI cimaraNa paNa cAra prakAre che. (4) e pramANe devAdi cAra prakAranA bhavanI apekSA vaDe bhava AvIcimaraNa cAra prakAre che. (5) tathA deva Adi cAra prakAranA AyuSyanA kSaya svarUpa bhAvanI mukhya apekSA vaDe bhAva AvIcimaraNa paNa cAra prakAre che. A vAta uttarAdhyayanasUtranI vRtti je kharataragaccha rUpa AkAzanA AMgaNAmAM caMdra samAna evA upAdhyAya kamalasaMyama munie karela che tenA 13pamA pAnA upara che. vairAgyazataka 3
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 'snehAnurAgeNa' premabandhena raktA api, AsatAmanye, ye svajanAdayaH 'pUrvAhne' prAtaHkAle, dRSTAsta eva 'aparAhne' sandhyAyAM na dRzyante, snehAnurAgaraktAnAM kila viyogAsaMbhavAtta evoktAH, paraM saMsArasya kSaNadRSTanaSTatvAtte'pi viyujyanta iti bhAvaH / / 4 / / gAthA - mA suaha jaggiyavve, palAiyavvaMmi kIsa vIsameha / tiNNi jaNA aNulaggA, rogo ajarA amaccU a / / 5 / / vyAkhyA - bho lokA ! jAgaritavye-dharmakarmaNi kartavye iti bhAvaH, tatra 'mA svapitha' mA zedhvaM, na pramAditavyamiti bhAvaH, 'palAyitavye' asmAtsaMsArAt 'pranaSTavye, 'kasmAdvizrAmyatha ?' kathamasmin saMsAre khedApanayanaM kurudhvamiti bhAvaH, kathaM ?, yatastrayo janA bhavatAM 'anulagnAH' pRSThato lagnAH-pravRttAH, vartanta iti zeSaH, te ke ? ityAha 'rogazca' atIsArAdiH, jarA ca' vayohAniH, 'mRtyuzca' maraNaM, evaMvidhAstrayo'pi janA anulagnA, ato dharme na pramAdo vidheya iti bhAvaH, anyo'pi jAgaritavye sthAne na svapiti palAyitavye ca na vizrAmyatIti chAyA[bhAvA]rthaH, janA iti lokoktyA uktaM, anyathaiSAmAtmadharmatvAditi / / 5 / / gAthA - divasanisAghaDimAlaM, AussalilaM' jiyANa ghettUNaM / caMdAiJcabaillA, kAla'rahaTTe bhamADaMti / / 6 / / vyAkhyA - 'candrAdityAveva' zazibhAskarAveva, 'balIvardI' vRSabhau, prAkRtatvAdvibhaktipariNAmo, 'divasAzca nizAzca' [divasanizA], tA eva 'ghaTimAlA' kumbhapaGktistayA, jIvAnAM 'AyuH' jIvitameva salilaM 'gRhItvA' AdAya kAla:' parivartanAlakSaNaH, sa eva araghaTTastaM bhramayataH' parivartayataH, punaruccaiH punarnIcairityevamiti / / 6 / / 1. SAntasya nazerNatvAbhAvaH "masjinazojhali [7-1=60] iti [pANinIya sUtreNa] num / 2. AuM salilaM mudritaprate / 4 vairAgyazatakam
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha bhASAMtara - he jIvo ! kartavyarUpa dharmakAryanA avasare tame sUI na raho. pramAda na karavo joIe. A saMsA2thI nAzI javA yogya che. to kayA kAraNathI tame saMsAramAM visAmo khAvA beThA cho ? arthAt ke AvA saMsAramAM tame khedane kevI rIte dUra karazo ? je kAraNathI traNa manuSyo tamArI pAchaLa lAgelA che. te kayA traNa manuSyo ? to kahe che ke roga-atisArAdi, jarA-vayanI hAni, ane mRtyu A traNe pAchaLa paDelA che. AthI dharmamAM pramAda na karavo joIe vyavahA2mAM paNa loka jAgavA yogya sthAnamAM sUto nathI ane nAzI javA yogya sthAnamAM vizrAma nathI karato. ahI roga-jarA-ane mRtyu e traNa ne "jana" e pramANe lokaukti vaDe ja kahevAyeluM che. vAstavika rIte teo AtmAnA (vaibhAvika) dharma svarUpe che. gAthArtha sAmAnya manuSyo to dUra raho paNa je premanA bandhana vaDe rAgI thayelA svajanAdio paNa jeo prAta:kAle jovAyelA che teo tevA ja svarUpe sanmyAnA samaye dekhAtA nathI. snehanA anurAgathI rakta thayelAono kharekhara viyoga na thato hovAthI ahiM svajano grahaNa karyA che. paraMtu saMsAramAM kSaNavAra pahelA jovAyeluM paNa naSTa thatuM hovAthI svajanono paNa viyoga thAya che. temAM kAMI ja Azcarya pAmavA jevuM nathI. II4l he jIvo jAgavAne ThekANe sUI na raho. jyAMthI nAzI javuM joIe tyAM visAmo khAvA kema beThA cho ? kAraNa ke roga jarA ane mRtyu e traNa manuSyo tamArI pAchaLa paDyA che. IIII - candra ane sUryarUpI baLado divasa ane rAtri rUpI ghaDAonI paMkti vaDe jIvonA AyuSya rUpI pANIne grahaNa karI kALa rUpI reMTane pherave che. kA bhASAMtara - candra ane sUryarUpI baLado (ahIM prAkRta hovAthI bahuvacana kareluM che) divasa ane rAtri rUpI ghaDAonI paMkti vaDe jIvonA AyuSya rUpI pANIne grahaNa karIne parivartana svarUpa je kALa che, te kALa rUpa reMTane pherave che, arthAt ke ghaDIkamAM UMce ghaDIkamAM nIce pherave che. IIGA vairAgyazataka 4
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA vyAkhyA gAthA vyAkhyA gAthA 1 - sAtha kalA taM nattha, usahaM taM natthi kiMpi vinnANaM / jeNa dharijjai kAyA, khajjaMtI kAlasappeNa ||7|| sA nAsti kalA dvAsaptateranyatarA, tacca 'auSadhaM' agado nAsti, tat kimapi 'vijJAnaM ' zilpaM nAsti, yena kalAdinA 'kAlo' mRtyureva sarpastena 'khAdyamAno' bhakSyamANaH 'kAyo' deho 'dhriyate' tatkhAdanAdrakSyate / / 7 / / dIharaphaNiMdanAle, mahiyarakesaradisAmahadalille / o ! piyai kAlabhamaro, jaNamayaraMdaM puhavipaume ||8|| 'o' iti pazcAttApe avyayaM, kAla eva 'bhramaro' bhRGgaH, pRthivyeva padmaM, tasmin 'janA' lokA eva 'makarando' rasastaM pibati, anyo'pi bhramaraH padme makarandaM pibatyeva, tathA'yaM kAla eva bhRGgo bhUrUpakamale janamakarandaM grasata iti bhAvaH, yataH 'dupayaM cauppayaM bahu-payaM ca apayaM samiddhamahaNaM vA / aNavaka vikato, harai hayAso aparitaMto / / 1 / / " kiMbhUte pRthvIpadme ?, 'dIrghaM' AyataM 'phaNIndra eva' zeSa eva 'nAlaM' mRNAlaM, yasya tattasmin dIrghaphaNIndranAle, idaM ca lokoktyA vizeSaNaM, tathA 'mahIdharAH ' parvatA eva 'kesarANi kiJjalkAni yatra tattasmin mahIdharakesare, prAkRtatvAdvibhaktilopaH, tathA 'diza eva' AzA eva, 'mahAnti, bRhanti, 'dalAni patrANi yasmin tattasmin diGmahAle, svArthe illapratyayaH, "o sUcanApazcAttApe" [4-2-203] iti [ haima ] praakRtvyaakrnne||8|| chAyAmiseNa kAlo, sayalajiyANaM chalaM gavesaMto / pAsa kahavi na muMcai, tA dhamme ujjamaM kuNaha / / 9 / / 1. osahaM mudritaprate / 2. ua ityapi pAThaH / vairAgyazatakam
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha - kALarUpI sarpa vaDe bhakSaNa karAtI kAyA, je rakSaNa karI zakAya evI koI kalA nathI, evuM koI auSadha nathI, evuM koI vijJAna paNa nathI. 7ll bhASAMtara - bahotera kaLAmAMthI evI koI kaLA nathI, ane tenuM koI auSadha nathI, temaja tevuM koI zilpa Adi vijJAna paNa nathI ke je kaLA AdivaDe "kAla" eTale ke mRtyu, te rUpI je sarpa tenA vaDe bhakSaNa karAtI kAyA dhAraNa karI zakAya eTale ke khAtA evA kAla rUpI sarpa vaDe rakSaNa karI zakAya. ll7ii gAthArtha - ghaNA khedanI vAta che ke zeSanAga rUpa moTA nALacAvALA parvata rUpI kesarAvALA, dizA rUpa vizALa pAMdaDAvALA, pRthvI rUpI kamaLamAM kALa rUpa bhramara manuSya rUpa rasane pIve che bhASAMtara - "mo" avyaya kheda arthamAM che. kAla rUpa bhamaro,pRthvI rUpa je kamala, te kamaLamAM loka rUpI rasane pIve che anya eTale ke prANI rUpa bhramara paNa kamaLamAM rasane pIve che. te pramANe kAlarUpa bhramara pRthvI rUpa kamaLamAM manuSya rUpI rasane pIve che. e pramANe kahevAno bhAva che. aparAdha nahIM karyo chate paNa dvipada-catuSpada-bahupada-apada-samRddha ane nirdhanane apakAra nahi karanArane paNa hatAza (AzA vagerano apekSA vagarano) evo yama satata haraNa kare che. kevA prakAranA pRthvI rUpI kamalamAM ? lAMbA zeSanAga rUpI nALacAvALA kamaLamAM. A vizeSaNa lokokita vaDe kareluM che. tathA parvato rUpI kesarA jene viSe che tevA kamaLamAM. ahIM prAkRta hovAthI vibhaktino lopa karelo che. tathA daza dizA rUpI moTA pAMdaDA jene viSe che tevA pRthvIrUpI kamalamAM. "hisAhastei ahIM svArthamAM rUTsa pratyaya lAgelo che. "ko || go avyaya sUcanA ane pazcAttApa arthamAM hema prAkRta vyAkaraNa (8-2-203)mAM kahelo che. ahIM pazcAttApa arthamAM grahaNa karela che. gAthArtha - paDachAyAnA bahAnA vaDe saghaLA jIvonA chalane zodhato evo kAla koInA paNa paDakhAne mUkato nathI. te kAraNathI tame dharmamAM udyamane karo. halA verAgyazataka 5
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - he prANinaH ! 'chAyAmiSeNa' nijanijazarIrapratibimbadambhena, ayaM 'kAlo' yamaH sakalajIvAnAM 'chalaM' randhra 'gaveSayan' avalokayan san 'pArzva' prANisamIpaM kathamapi na muJcati' na tyajati, zarIriNAmiyaM chAyA na bhavati kintu yama eva randhra gaveSayati, kadA'sau skhalet kadA'haM gRhNAmIti vAJchayA, "tA" iti tasmAt yUyaM 'dharma' jinapraNIte'hiMsAdirUpe udyamaM kurudhvaM, yAvadyamena gRhItA na vartadhve tAvatkiJcitpuNyaM vidadhvamiti bhAvaH / / 9 / / gAthA - kAlaMmi aNAie, jIvANaM vivahakammavasagANaM / taM Natthi saMvihANaM, saMsAre jaM na saMbhavai / / 10 / / vyAkhyA - 'anAdau' Adirahite 'kAle' parivartanAlakSaNe 'vividhakarmavazagAnAM' vividhakarmAyattAnAM 'jIvAnAM' prANinAM saMsAre tat 'saMvidhAnaM' bhedo nAsti yat 'na sambhavati' na ghaTate, api tu sarvamapi ghaTata ityarthaH, jantubhirnAnAjAtiSvanekavidhakarmapreritaiH sarve'pi bhedA ekendriyAdayaH prAptA ityarthaH / / 10 / / gAthA - baMdhavA suhiNo savve, piyamAyAputtabhAriyA / peyavaNAu niyattaMti, dAUNaM salilaM'jaliM / / 11 / / vyAkhyA - sarve'pi 'bAndhavAH' svajanAH, 'suhRdo' mitrANi, mAtApitarau, prAkRtatvAtsUtre viparyayaH, putrabhAryA, mRtaM prati 'salilAJjaliM' jalatarpaNaM, dattvA 'pitR preta]vanAt' smazAnAt, "nivartante' vyAghuTya svagRhamAyAnti, na punastena sahA'nuyAntIti bhAvaH / / 11 / / gAthA - vihaDaMti suA vihaDaMti, baMdhavA vallahA ya vihaDaMti / ikko kahavina vihaDai, dhammo re jIva ! jiNabhaNio / / 12 / / vyAkhyA - 're jIva !' Atman !, 'sutAH' putrA 'vighaTante' viyujyante, svasmAtteSAM pUrvameva mRtatvAt, tathA 'bAndhavAH' svajanA vighaTante, tathA 'vallabhAzca' 1. peyavaNAo mudritprte| 6 vairAgyazatakama
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - he prANIo ! potapotAnA zarIranA pratibimbanA daMbha vaDe A yamarAjA saghaLA jIvonA chidrane zodhato prANInI kyAreya paNa keDa - cheDo mUkato nathI. vAstavika rIte to prANIonI A chAyA nathI paraMtu yama ja prANIonA chidra arthAt doSone zodhe che. kyAre A jIva skUlanA pAme ane kyAre huM tene grahaNa karuM e pramANenI icchAthI te dareka jIvanI pAchaLa paDelo che. te kAraNathI tame jInezvara bhagavaMte kahelA ahiMsAdi rUpa dharmamAM udyama karo. jyAM sudhI yama vaDe grahaNa karAyelA nathI tyAM sudhI kAMIka puNyane karo. gAthArtha - anAdikAlina evA A saMsAramAM vividha prakAranA karmane vaza thayelA jIvone evo koI saMbaMdha nathI ke je na saMbhave, arthAt ke samagra saMbaMdhothI jIvo saMsAramAM bhaTakyA che. ./10 bhASAMtara - jenI Adi eTale ke zarUAta nathI evA anAdi temaja parivartana svarUpa evA kALamAM A saMsAramAM vividha prakAranA karmane AdhIna prANIone tevo koI jIvano bheda nathI ke je na ghaTato hoya arthAtu ke sarve bhedothI sarve saMsArI jIvo ghaNIvAra joDAyelA che. vividha prakAranA karmathI prerAyelA jIvo vaDe judA judA prakAranI jAtiomAM sarve paNa ekendriya -beindriya Adi bhedo prApta karAyA che. gAthArtha - svajano, mitro, mAtA, pitA, putra, strI e sarve vyakti mRtyu pAmyA pachI pANInI aMjalI ApI smazAnathI pAchA jAya che ||11|| bhASAMtara - sarve paNa bAMdhavo eTale svajano, mitro, mAtA, pitA (prAkRta hovAthI sUtramAM pitA-mAtA A pramANe viparyaya che.) putra, patnI vagere mRtyu pAmela vyaktine pANInI aMjalI ApIne smazAnathI potAnA ghare pAchA jAya che. paraMtu mRtyu pAmela vyaktinI pAchaLa jatA nathI. gAthArtha - he jIva ! putro vikhUTA paDe che, bAndhavo vikhUTA paDe che, strIo paNa vikhUTI paDe che paraMtu eka dharma, je jinezvara bhagavaMte kahelo che teno kyAre paNa viyoga thato nathI. 12 bhASAMtara - he AtmA ! putro vikhUTA paDe che. potAnA karatA putronuM maraNa koIvAra pahelAM thAya che. tathA svajano vikhUTA paDe che. tathA strIo vikhUTI paDe vairAgyazataka tu
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - aDakammapAsabaddho, jIvo saMsAracArae ThAi / aDakammapAsamukko, AyA sivamaMdire ThAi / / 13 / / vyAkhyA he Atman ! aSTasaMkhyAni karmANyeva pAzAstaiH 'baddhaH' saMyato'yaM 'jIvaH' prANI 'saMsAracArake' bhavarUpe bandigRhe, 'tiSThati' Aste, aSTakarmapAzemyo 'mukto' rahita AtmA 'zivamandire' mokSasaudhe tiSThati, yadA AtmA karmarahito bhavati tadaikasamayena kSetrAntaramaspRzan mokSaM prayAtIti / / 13 / / gAthA - vihavo sajjaNasaMgo, visayasuhAiM vilAsalaliyAI / nalinIdalaggagholira-jalalava-paricaMcalaM savvaM / / 14 / / striyo vighaTante, tasyAH maraNenA'nyena saha saMyogAdvA, anyatsarvaM vighaTate, parameko 'jinabhaNita' stIrthakRtpraNIto dharmaH kathamapi vighaTate, dharmastu ihAmutrA'pi sukhakAraNatvAdAtmano na viyujyata iti bhAvaH / / 12 / / vyAkhyA 'vibhavo' dhanaM, tathA 'sajjanAnAM' pitRmAtRbhrAtRbhAryAdInAM, 'saGgaH' sambandhaH, tathA 'vilAsena' lIlayA 'lalitAni' manojJAni, 'viSayasukhAni' viSayasaukhyAni, etatsarvaM 'nalinIdalAgre' padminIpatraprAnte, "gholiro" dolanazIlo yo 'jalalavaH ' pAnIyabindustadvat 'paricaJcalaM' atizayenA'sthiraM, yathA nalinIpatraprAnte jalabinduH stokaM kAlameva tiSThati, vAyunA zIghrameva patanAt, tathA vibhavAdikaM sarvamapyasthiramityarthaH, "ghUrNo ghulala-ghola-ghumma-pahallAH [8-4-117]" iti [ haima prA0] sUtreNa ghUrNaghAtorghola AdezastataH zIlArthe irapratyayaH / / 14 / / gAthA - - [atha] kAnapi pUrvaM yUno balAdyupetAn dRSTvA pazcAttAneva jarato galitazarIrAn vIkSyopadezamAha taM kattha balaM taM kattha, juvvaNaM aMgacaMgimA kattha ? | savvamaNiccaM picchaha, diTThe naTTaM kayaMteNa / / 15 / / 7 vairAgyazatakam
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. strIono maraNa vaDe viyoga thAya che. athavA to anya puruSanI sAthe saMyoga thavAthI viyoga thAya che. anya sarve vastuno viyoga thAya che. paraMtu eka zrI jinezvara bhagavaMte kahela dharmano kyAreya viyoga thato nathI. dharma Aloka ane paralokamAM paNa sukhanuM kAraNa hovAthI AtmAthI te kyAreya chUTo paDato nathI. gAthArtha - ATha karmarUpa pAzathI baMdhAyelo evo jIva saMsArarUpa kedakhAnAmAM rahe che. ATha karmarUpa pAzathI mUkAyelo jIva mokSamaMdiramAM jaIne rahe che. ./13. bhASAMtara - he AtmA ! ATha prakAranA karmarUpI je pAzA che tenA vaDe baMdhAyelo evo A jIva saMsArarUpa kedakhAnAmAM rahe che. ATha prakAranA karma rUpa pAzathI rahita thayelo AtmA mokSa rUpa mahelamAM rahe che. jyAre AtmA karmarahita thAya che tyAre eka samaya vaDe anya kSetrane sparza karyA vagara - mokSamAM jAya che. gAthArtha - vaibhava svajanonA saMbaMdha, vilAsa vaDe manohara viSaya sukho A sarve kamalanA patranA agrabhAgamAM rahelA caMcaLa pANInA biMdunI jema atizaya caMcaLa che. 14 bhASAMtara - vaibhava eTale dhana, tathA pitA, mAtA, bhAI, patnI vigere svajanono saMbaMdha tathA lIlA vaDe manohara viSayasukho A sarve, kamaLanA pAMdaDAnA cheDe raheluM, kaMpavAnA svabhAvavALuM je pANInuM bindu che tenI jema atizaya asthira che. je pramANe kamalanA pAMdaDAnA cheDAnA bhAgamAM raheluM jalanuM bindu pavana vaDe thoDA ja samayamAM paDI jatuM hovAthI alpakAla ja rahe che tenI jema vaibhavAdi sarve paNa asthira che. "pU putra-pautra-pu-paccha: (8-4-117)" A pramANenA haima prAkRta vyAkaraNanA sUtra vaDe ghUrNa dhAtuno ghola Adeza karI zIla eTale svabhAva arthamAM Tura pratyaya karelo che. ll14 have pahelA koIpaNa baLAdithI yukta keTalAka yuvAnone joIne pAchaLathI teone ja gaLI gayelA zarIravALA joIne upadeza ApatA kahe che kegAthArtha - zarIranuM te baLa kyAM gayu? te juvAnI kyAM gaI? zarIranuM saundarya kyAM gayuM? kALa vaDe te sarve thoDA ja vakhatamAM hatuM na hatuM karAyuM che. AthI te sarve anitya che tema juo 1po. vairAgyazataka 7
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - he prANinaH ! 'tad' iti tAruNyAvasthAyAM yad 'balaM' parAkramamAsIt, tadbalaM tava kutra gataM ?, tathA tad yauvanaM' tAruNyaM kutra ?, tathA 'aGgacaGgimA' zarIrotkRSTatA, kutra ? tasmAt 'kRtAntena' kAlena, kRtvA 'dRSTanaSTaM' pUrvaM dRSTaM pazcAnnaSTamiti dRSTanaSTaM 'sarva' samastaM 'anityaM' azAzvataM pazyata' avalokayata, pUrvaM yaccharIramevaMvidhamAsIttadeva samprati kAlenaivaMvidhaM vihitamiti kA tatra zarIre Astheti bhAvaH / / 15 / / gAthA - ghaNakammapAsabaddho, bhavanayaracauppahesu vivihAo / pAvai biDaMbaNAo, jIvo ko ittha saraNaM se / / 16 / / vyAkhyA - he prANin ! ayaM 'jIvaH' prANI 'ghanAni' pracurANi, yAni karmANi tAnyeva 'pAzA' bandhanagranthayastaiH 'baddhaH' saMyataH san 'bhava'zcAturgatikasaMsAra eva nagaracatuSpathAni, teSu 'vividhA' anekaprakArAH zarIramanoduHkhadAyinyo 'viTa[viDambanA' vigopanAni vadhabandhAdirUpANi prApnoti, ataH "ettha" etasmin, saMsAre "se" tasya prANinaH kaH zaraNaM ?, yadavaSTambhAdvigopanAni sa na prApnuyAditi / / 16 / / gAthA - dhoraMmi gabbhavAse, kalamalajaMbAlaasuibIbhacche / vasio aNaMtakhutto, jIvo kammANubhAveNaM / / 17 / / vyAkhyA - 'ghore' raudre 'garbhavAse' jananyudaraikadeze ayaM jIvaH 'karmaNAM' zubhAzubharUpANAM 'anubhAvena' prabhAveNa 'anantakRtvaH' anantavArAn, 'uSitaH' sthitaH, kimbhUte garbhavAse ?, 'kalamalo' jaTharadravyasamUhaH, sa eva 'jambAla:' kardamastena 'azuci'rudvejanIya-udvegakArI, bibhatso' bhayajanakastasmin / / 17 / / gAthA - culasII kira loe, joNINaM pamuhasayasahassAiM / ikkikami a jIvo, aNaMtakhutto samupano / / 18 / / vyAkhyA - kiletyAgamoktau, 'loke yonInAM' jIvotpattisthAnAnAM, caturazItiH 'pramukhazatasahasrANi' bhedalakSANi vidyante, 'jIvaH' prANI, ekaikasyAM ca yonAvanantavArAn samutAnnaH / / 18 / / 8 vairAgyazatakam
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - he prANIo ! taruNAvasthAmAM je tamAruM baLa eTale parAkrama hatuM te kyAM gayuM ? tathA te yauvana eTale ke taruNapaNuM kyAM gayuM ? tathA zarIranI utkRSTatA kyAM gaI! pUrve je je vastu je svarUpe jovAyelI hatI te te vastu te svarUpe pAchaLathI kALa vaDe naSTa karAyelI che. te kAraNathI te sarve padArthone anitya svarUpe juo. pUrve je zarIra baLa, saundarya ane juvAnIthI yukta hatuM, te ja zarIra hamaNAM kALa vaDe baLa, saundarya ane juvAnIthI rahita karAyuM che. tethI te zarIramAM zraddhA kevI rIte thAya ? 1pA gAthArtha - gADha karmarUpa pAzathI baMdhAyelo jIva A saMsArarUpa nagaranA cAragati rU5 mArgamAM aneka prakAranI viDambanAne pAme che, ahIM tenuM koNa zaraNa che ? 19 bhASAMtara - he jIva! A AtmA gADha karma rUpa je bandhano che, tenA vaDe baMdhAyelo, saMsAra rUpI nagaranA cAragati rUpa je mArgo te mArgamAM arthAt ke cAregatimAM, vividha eTale zarIra ane manane du:kha ApanArI aneka prakAranI vadha-bandhanAdi rUpa viDambanAo pAme che. AthI A saMsAramAM prANIone koNa zaraNa che ? ke jenA avalambanathI teo viDaMbanAne na pAme ! ||16 gAthArtha - karmanA prabhAva vaDe A jIva virya ane maLa rUpa kAdavanI azucithI bhayAnaka ane raudra evA garbhavAsamAM anaMtI vAra vasyo che. 17ll bhASAMtara - ghora eTale raudra evA garbhavAsa eTale mAtAnA udaranA eka bhAgamAM, A jIva zubhAzubha karmanA prabhAva vaDe anaMtIvAra vasyo che. kevA prakAranA garbhavAsamAM ? vIrya ane maLa rUpa jaTharanA dravyanA samUha rUpa je kAdava, te rUpa azucithI uga karanAra ati bhayajanaka evA garbhAvAsamAM jIva vasyo che. ll17ii gAthArtha - lokane viSe jIvane utpanna thavAnA sthAna rUpa yoni corAzI lAkha che. te eka eka yonimAM A jIva anaMtI vAra utpanna thayo che. ll18 bhASAMtara - kila eTale ke kharekhara, AgamamAM kahevuM che ke lokamAM jIvanA utpattisthAno rUpa yoninA corAzI lAkha bheda vidyamAna che, te utpattisthAnone yoni kehavAya che. te eka eka yonimAM jIva anaMtIvAra utpanna thayo che. 18 vairAgyazataka 8
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - mAyApiyabaMdhUhiM, saMsAratthehiM pUrio loo / bahujoNinivAsIhiM, na ya te tANaM ca saraNaM ca / / 19 / / vyAkhyA - 'bahuyoninivAsibhi'zcaturazItilakSapramANayonivAsibhiH, 'saMsArasthai' bhava sthitairmAtApitRbandhubhirayaM lokaH 'pUrito' bhRtaH, amI jantavaH sarve'pi kadAcinmAtRtvena kadAcitpitRtvena kadAcidvandhutvena jAtA iti, na ca te saMsArasthA mAtrAdayastrANaM bhavanti, ApattaraNasamarthaM trANamucyate, yathA mahAsrotobhiruhyamANaH sukarNadhArAdhiSThitaM plava(pota)- mAsAdyA''pastaratIti, na ca te zaraNaM bhavanti, zaraNaM punaryadavaSTambhAnnirbhayaiH sthIyate, tatpunardurga parvataH puruSo veti, tathA'tra na kazcidastIti, uktaM ca"janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste / / jinavacanAdanyatra tu nAsti [ca] zaraNaM kvacilloke / / 1 / / " / / 19 / / gAthA - jIvo vAhivilutto, sapharo iva nijjale taDapphaDae / sayalo vijaNo picchai, ko sakko veyaNAvigame ? / / 20 / / vyAkhyA - jIvo 'vyAdhibhI' rogaiH 'vilupto'bhidruto 'nirjale' jalarahitapradeze 'zaphara iva' matsya iva "taDapphaDae" tti AkulIbhavati, tathAvidhaM rogaiH pIDyamAnaM janaM sakalo'pi janaH 'pazyati' avalokate, paraM tasya 'vedanAyAH' pIDAyAH, 'vigame' vinAze, kaH puruSaH 'zaktaH' samarthaH ?, api tu na ko'pi tatpIDAmapagamayatItyarthaH / / 20 / / gAthA - mA jANasi jIva ! tuma, puttakalattAI majjha suhaheu / niuNaM baMdhaNameyaM, saMsAre saMsaraMtANaM / / 21 / / 1. puttakalattAi majjha suhaheU ityapi pAThaH / 9 vairAgyazatakam
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha - saMsAramAM rahelA ane corAzI lAkha yonimAM vasatA evA mAtA-pitA ane bandhuo vaDe A loka bharelo che, paNa te koI tAruM rakSaNa karanAra nathI temaja zaraNa ApanAra paNa nathI / / 19 / / bhASAMtara - corAzI lAkha pramANavALI yonimAM vasatA ane saMsAramAM rahelA evA mAtA-pitA ane bandhuo vaDe A caudarAja loka pUrAyelo che. A sarve jantuo kyAreka mAtA paNe utpanna thAya che, kyAreka pitApaNe to kyAreka bandhupaNe utpanna thAya che, ane te saMsAramAM rahelA mAtAdi svajano 2kSaNa rUpa thatA nathI. ApattimAMthI tAravAmAM je samartha hoya tene trANa kahevAya che, je pramANe mahApravAho vaDe taNAI jato vyakti hoMziyAra evA nAvika vaDe adhiSThita evA vahANane prApta karIne pANIne tarI jAya che, enI jema mAtApitAdi svajano saMsAra rUpa samudrane pAra utaravAmAM samartha thatA nathI. ane teo zaraNarUpa paNa nathI. jenA AlaMbanane pAmIne nirbhayapaNe rahevAya te zaraNa kahevAya. mahApravAhamAM taNAtA prANIone killo, parvata athavA puruSa paNa zaraNa rUpe kyAreka prApta thaI jAya che. paraMtu saMsArarUpa mahAsamudramAM taNAtA jIvone mAtApitAdi koI zaraNa rUpa thatu nathI. kaheluM che ke janma-ja2AmaraNanA bhayothI upadrava pAmelA ane vyAdhi ane vedanAdi grasta thayelA evA A lokamAM jinavacanathI anya bIjuM koI zaraNa nathI. / / 19 / / gAthArtha - jyAre rogothI gherAyelo A jIva, jala vinAnA mAchalAnI jema taDaphaDe che tyAre sarve paNa svajano tene rogothI pIDAto dekhe che, chatAM temAMthI koNa tenI vedanA dUra karavAne samartha thAya che ? / / 20 / bhASAMtara - vividha prakAranA rogothI gherAyelo jIva, jala rahita pradezamAM rahelA mAchalAnI jema taDaphaDe che, eTale ke AkuLa-vyAkuLa thAya che. rogo vaDe pIDAtA tevA prakA2nA jIvane saghaLA svajano dekhe che. paraMtu tenI pIDAne dUra ka2vAmAM koNa puruSa samartha thAya ? arthAt ke koIpaNa svajana tenI pIDAne dUra karI zakatuM nathI. I20 gAthArtha - he jIva ! tuM A saMsArane viSe putra strI vigere, mane sukhanA hetu thaze ema jANa nahIM, kAraNa ke saMsAramAM bhramaNa karatA jIvone e putra-strI vigere gADha saMsAra baMdhananuM kAraNa thAya che. / / 21 / vairAgyazataka 9
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA he 'jIva!' Atman !, tvaM 'mA jAnIhi ' mA'vabudhyasva, yathA mama putrakalatrAdiH sukhaheturbhaviSyati, tarhi kiM jAne ? ityAha- 'saMsAre' bhave 'saMsaratAM' nArakatiryagbhavAdirUpeNa paryaTatAM jIvAnAmetat putrakalatrAdikaM 'nipuNaM' gADhaM bandhanaM, etadbandhanabaddhA eva jantavaH saMsAre tiSThantItyevaM jAnIhIti bhAvaH / / 21 / / gAthA vyAkhyA - - - jaNaNI jAya jAyA, jAyA mAyA piyA ya putto ya / aNavatthA saMsAre, kammavasA savvajIvANaM / / 22 / / he prANin ! saMsAre 'karmavazAt' karmaparatantratayA, 'sarvajIvAnAM' sakalaprANinAM, 'anavasthA' anaiyatyaM, tAmevA''ha-yA 'jananI' mAtA, saiva bhavAntare 'jAyA' patnI 'jAyate' utpadyate, yA jAyA sA mAtA jAyate, tathA karmavazAt pitA ca putro bhavati, ca zabdAtputrazca pitA bhavati, ato'navasthaiva, yadA jananI jananyeva jAyA jAyaiva bhavAntare'pi bhavettadA'vasthA-naiyatyaM bhavet, tathA nAsti, ato'navasthA, tathA coktaM zrImadbhagavatyAM "ayaM NaM bhaMte ! jIve savvajIvANaM mAtittAe piyattAe bhAittAe bhagiNittAe bhajjattAe puttattAe dhutattAe suttAe uvavaNNapuvve ?, haMtA goyamA ! asataM aduvA' atakhuttoM / savvajIvA viNaM bhaMte ! imassa jIvassa mAtittAe jAva uvavaNNapuvvA ?, haMtA goyamA ! jAva aNaMtakhutto / ayaM NaM bhaMte ! jIve savvajIvANaM arittAe~ veriyattAe~ ghAtayattAe~ vahagattAe~ paDiNIyattA paccAmittattAeM uvavaNNapuvve ? haMtA goyamA ! jAva aNaMtakhutto / savvajIvA vi NaM bhaMte !, evaM ceva / ayaM NaM bhaMte ! jIve savvajIvANaM rAyattAe juvarAyattAe jAva satthavAhattAe uvavaNNapuvve ?, haMtA goyamA ! asaI jAva a / savvajIvA viNaM evaM ceva / ayaM NaM bhaMte ! jIve savvajIvANaM 1. asakRt-anekazaH / 2 athavA / 3 anantakRtvaH - anantavArAna 1 4 sAmAnyataH zatrubhAvena / 5 vairikaH zatrubhAvAnubandhayuktastatta yA / 6 mArakatayA / 7 vyathakatayAtADakatayetyarthaH / 8 pratyanIkatayA - kAryopaghAtakatayA / 9 amitrasahAyatayA / ( iti vRttI zrImadabhayadevasUrimizrAH) 10 vairAgyazatakam
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - he AtmA ! tuM e pramANe jANa nahIM ke putra-strI vigere mane sukhanA hetu thaze.to zuM jANavuM ? to kahe che ke A saMsAramAM nA2ka tiryaMca Adi vividha rUpa vaDe bhramaNa karatA jIvone putrI-strI vigere gADha baMdhana rUpa che. A baMdhanathI baMdhAyelA jIvo ja saMsAramAM rahe che. e pramANe jANa. / / 21 / - gAthArtha - saMsAramAM karmanA vazathI sarve jIvone anavasthA che ke je, bhavamAM mAtA hoya che te bhavAntaramAM strI thAya che, je strI hoya che te mAtA rUpe thAya che, pitA hoya te putra rUpe utpanna thAya che ane putra hoya che te bhavAMtaramAM pitA rUpe thAya che. II225 bhASAMtara -he jIva ! saMsA2mAM karmanA vazathI eTale karmanI parAdhInatAthI sarve jIvone aniyamitapaNuM hoya che. tene ja kahe che ke je A bhavamAM mAtA hoya che te ja anyabhavamAM patnIpaNe utpanna thAya che., je patnI hoya che te mAtA rUpe utpanna thAya che tathA karmanA vazathI pitA putra rUpe thAya che ane putra anyabhavamAM pitA rUpe thAya che. AthI aniyamitapaNuM ja che. jo mAtA hoya te mAtA rUpe ja bhavAMtaramAM thAya ane patnI hoya te patnI rUpe ja thAya to niyamitapaNuM kahevAya paNa te pramANe to thatuM nathI. AthI ja te anavasthA arthAt aniyamitapaNuM kahevAya. tathA zrImad bhagavatImAM A pramANe kaheluM che - he bhagavaMta ! jIvo sarve jIvonA mAtApaNe, pitApaNe, baMdhupaNe, bahenapaNe, patnIpaNe, putrapaNe, putrIpaNe, pUrva utpanna thayelA che ? he gautama ! aneka prakAre athavA anekavAra. he bhagavaMta ! sarve jIvo A jIvanA mAtApitAdipaNe pahelA utpanna thayelA che ? he gautama ! sarve jIvo A jIvanA mAtAdipaNA vaDe anekavAra utpanna thayA che. he bhagavaMta ! jIvo, sarve jIvonA sAmAnyathI zatrubhAva vaDe karIne, vairipaNA vaDe karIne, mA2nA2paNA vaDe karIne, vyathakapaNA vaDe karIne, pratyanIkapaNA vaDe karIne, mitra tarIke sahAyapaNuM nahi karavA dvArA pahelA utpanna thayelA che ? he gautama ! anaMtIvAra utpanna thayelA che. he bhagavaMta ! sarve jIvo A jIvanA e ja pramANe utpanna thayA che. he bhagavaMta ! jIvo sarve jIvonA rAjApaNe. yuvarAjapaNe yAvat vairAgyazataka 10
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAsattAeM" pesattAeM bhayagattAeM 2 bhAtillagattAe3 bhogpuristtaaeN| sIsattAeM5 vesattAe~6 uvavaNNapuvve ?, haMtA goyamA ! jAva aNaMtakhutto / evaM savvajIvA vi aNaMtakhutto" (iti) dvAdazazatake saptamoddezake / / 22 / / gAthA - na sA jAI na sA joNI, na taM ThANaM na taM kulaM / na jAyA na muyA jattha, savve jIvA aNaMtaso / / 23 / / vyAkhyA - saMsAre sA 'jAtiH' kSatriyAdirna, tathA sA 'yoni' jIvotpattisthAnaM na, tathA tat 'sthAnaM' AkAzakSetraM na, tathA coktaM zrIbhagavatyAM "eyaMsi NaM bhaMte ! mahAlagaMsi logaMsi asthi bhaMte ! ketI paramANupoggalamatte vi paese, jattha NaM ayaM jIve Na jAte na mate vA vi ? goyamA ! No tiNaTe samaDhe, se keNatuNaM bhaMte evaM vuJcati ?, eyaMsi NaM e mahAlayaMsi logaMsi Natthi keI paramANupoggalamette vi paese jattha NaM ayaM jIve Na jAte Na mate vA vi?, goyamA ! se jahA nAmae kei purise ayAsayassa egaM mahaM ayAvayaM karejA, se NaM tattha jahanneNaM ekko vA do vA tiNNi vA ukkoseNaM ayAsahassa' pakkhivejjA, tAo NaM tattha pauragoyarAo" paurapANiyAto jahaNNeNaM egAhaM vA dayAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM chammAse parivasejjA, atthi NaM goyamA ! tassa ayAvayassa ketI paramANapoggalamatte vi paese je NaM tAsiM ayANaM uccAreNa vA pAsavaNeNa vA kheleNa vA siMghANaeNa vA vaMteNa vA pitteNa vA pUeNa vA sukkeNa vA soNieNa vA 10. gRhadAsIputratayA / 11. preSyatayA-AdezyatayA / 12. bhRtakatayA-duSkAlAdau poSitatayA / 13. kRSyAdilAbhasya bhAgagrAhakatayA / 14. anyairupArjitArthAnAM bhogakArinaratayA / 15. zikSaNIyatayA 16. dveSyatayeti / 17. SaSTyAzcaturthyarthatvAt, ajAzatAya / 18. ajAvrajaajAvATakam / 19.yadihA'jAzataprAyogye vATake utkRSTeNA'jAsahasra-prakSepaNamabhihitaM tattAsAmatisaGkIrNatayA'vasthAnakhyApanArtham [iti vRttau zrImadabhayadevasUripUjyAH] 20. pracUracaraNabhUmayaH pracurapAnIyAzca, anena ca tAsAM pracuramUtrapurISasaMbhavo bubhukSApipAsA viraheNa susthatayA ciraMjAvitva cAktam [iti vRttA] 11 vairAgyazatakam
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArthavAhapaNe pahelA utpanna thayA che ? he gautama ! aneka vAra thAvat anaMtavAra. e ja pramANe sarve jIvo jIvanA rAjAdipaNA vaDe utpanna thayA che. e ja pramANe he bhagavaMta ! jIvo sarve jIvonA dAsapaNe, preSyapaNe, bhUtakapaNe bhAga grahaNa karavApaNe bhogika puruSapaNe ziSyapaNe draSyapaNe pahelA utpanna thayA che ? he ! gautama ! yAvatu anaMtIvAra. A pramANe sarve jIvo anaMtIvAra thayelA che. e pramANe bAramA zatakanA sAtamA uddezAmAM che. kerI gAthArtha - saMsAramAM evI koI jAti nathI, evI koI yoni nathI, evuM koI sthAna nathI, evuM koI kula nathI ke jyAM sarve jIvo anaMtIvAra janmyA na hoya ane anaMtIvAra mRtyu pAmyA na hoya. /ra3ll bhASAMtara - saMsAramAM kSatriyAdi evI koI jAti nathI, jIvonA utpattisthAna rUpa evI koI yoni nathI, evuM koI AkAzapradezarUpa sthAna nathI. tathA zrI bhagavatI sUtramAM kahevuM che ke "mahAna evA lokamAM he bhagavaMta ! keTalA paramANu pudgala mAtra pradeza che ke jyAM A jIva janmyo na hoya ke maryo na hoya ? he gautama ! te kArya mATe eka paNa pradeza samartha nathI. he bhagavaMta ! zA mATe Apa e pramANe kaho cho ke A mahAna lokamAM koIpaNa paramANuM pudgalamAtra paNa pradeza nathI jyAM A jIva janmyo ke maryo na hoya ? he gautama ! koIka nAmanA koIka purU Se so bakarIo mATe eka moTo bakarIono vADo karyo. te temAM jaghanyathI eka athavA be athavA traNa ane utkRSTathI eka hajAra bakarAone nAkhe. teo tyAM ghaNI caravAnI bhUmithI ane ghaNA pANIthI (khorAka meLave) pachI eka divasa athavA be divasa athavA traNa divasa athavA utkRSTathI cha mAsa sudhI vase, to te gautama! bakarIonA vADAnA keTalA paramANupudgala mAtra pradeza te bakarIonA maLa vaDe, mUtra vaDe, glekha vaDe, kAnanA mela vaDe, vamana vaDe, pitta vaDe, paru vaDe, vIrya vaDe, lohI vaDe, carma vaDe, roma vaDe, zIMgaDA vaDe, kharI vaDe, nakha vaDe sparzAyA vagara bAkI rahe ? bhagavan! te samartha nathI (eka paNa AkAzapradeza sparzAyA vagara bAkI na rahe) gautama ! te bakarInA vADAnA keTalAka paramANupulamAtra pradeza bAkI rahe che te bakarIonA maLa vaDe jhajhajhajhajhajhajhajhajha vairAgyazataka 11
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ cammehiM vA romehiM vA siMgehiM vA khurehiM vA NahehiM vA aNakkaMtapuvve bhavati ?, bhagavaM ! No tiNaTTe samaTThe, hojjA - vi NaM gotamA ! tassa ayAvayassa keI paramANupoggalamette vi paese je NaM tAsiM ayANaM uccAreNa vA jAva nahehiM vA aNakkaMtapuvve, No ceva NaM eyaMsi e mahAlayaMsi logaMsi, logassa ya sAsayaM bhAvaM saMsArasya ya aNAdibhAvaM jIvassa ya NiccabhAvaM kammabahuttaM jammaNamaraNabAhulaM ca paDu Natthi keI paramANupoggalamette vi padese jattha NaM ayaM jIve Na jAte vANa mate vA vi, se teNadveNaM taM ceva jAva Na mate vA vi" (iti) dvAdazazate saptamoddezake, tathA tatkulamugrAdi na, yatra jAtyAdiSu sarve jIvA 'anantazo' anantavArAn 'na jAtA' notpannA, 'na mRtA' na parAsutvaM prAptA iti etAvatA vyavahArArAzimupagatAnAM yeSAM jIvAnAmanantaH kAlo vRtto vidyate teSAM sarveSvapi jAtyAdiSu anantaza utpattirjAtaiva bhaviSyatIti sambhAvyate, punaretadabhiprAyaM bahuzrutA eva vidantIti / / 23 / / gAthA - taM kiM pinatthi ThANaM, loe vAlaggakoDimittaM pi / jattha na jIvA bahuso, suhadukkhaparaMparaMpattA' / / 24 / / vyAkhyA gAthA savvAo riddhIo, pattA savve vi sayaNasaMbaMdhA / vyAkhyA 12 he prANin ! loke tatkimapi 'vAlAgrakoTimAtraM' kezAgraprAntamAtramapi 'sthAnaM' kSetraM nAsti, bahvAstAM, yatra vAlAgrakoTimAtre'pi sthAne 'bahuzo ' bahUn vArAn 'jIvAH' prANinaH, 'sukhaduHkhaparamparAM' sAtAsAtaparipATI na prAptAH, etAvatA jIvAH karmavazagAH sarvatra kadAcitsukhaM kadAcidduHkhaM prApurityarthaH / / 24 / / - saMsAre tA viramasu tatto jai muNasi appANaM / / 25 / / " he Atman ! saMsAre paryaTatA bhavatA sarvA 'RddhayaH' sampadaH, prAptA, api zabdazcArthazca punastvayA sarve svajanasambandhA mAtApitRbhrAtrAdibhedabhinnAH vairAgyazatakam
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvatu nakha vaDe sparzAyA vagara bAkI rahe jyAre A moTA lokamAM evo eka pradeza paNa bAkI na rahe. loka zAzvata che ane saMsAra anAdi che. jIva nitya che, karmanuM bahulapaNuM che. janma-maraNanI bahulatAe badhAne AzrayIne koI paramANu pudgalamAtra pradeza nathI jyAM jIva janmyo na hoya te kAraNathI eka paNa pudgalamAtra pradeza AkhA moTA lokamAM nathI ke jyAM jIva janmyo na hoya ane maryo na hoya e pramANe zrI bhagavatI sUtranA bAramA zatakamAM sAtamA uddezAmAM kaheluM che. tathA ugrAdi evuM kula nathI jemAM jAti AdimAM sarve jIvo anaMtavAra janmyA na hoya eTale ke utpanna na thayA hoya ane maryA na hoya eTale ke prANano tyAga na karyo hoya. AnA vaDe vyavahArarAzimAM AvelA je jIvo anaMtakALa rahelA vidyamAna che, teonI sarve paNa jAti AdimAM utpatti thayelI ja che e pramANe saMbhave che vizeSa A abhiprAyane to bahuzruto ja jANe che. /ra3 gAthArtha - lokane viSe vAlanA agrabhAganA asaMkhyAtA bhAga jeTaluM paNa evuM koI sthAna nathI ke jyAM jIvo ghaNI vAra sukha duHkhanI paraMparAne na pAmyA hoya. ra4 bhASAMtara - he jIva ! lokane viSe koI moTuM kSetra to dUra raho, paNa eka vAlanA agrabhAganA cheDA mAtra eTaluM paNa kSetra nathI ke jyAM vALanA agrabhAganA cheDA mAtra jeTalA sthAnamAM ghaNIvAra jIvoe zAtA AzAtA rUpa sukhadu:khanI paraMparAne anekavAra prApta na karI hoya. karmane AdhIna thayelA jIvoe sarvatra kyAreka sukha to kyAreka du:kha ne prApta karyuM che. ra4o. gAthArtha - he jIva ! saMsArane viSe sarve saMpattio ane sarvenI sAthe svajananA saMbaMdho pAmyo che, paNa haju sudhI sukhI thayo nathI. tethI jo AtmAnA svarUpane jANavA icchato hoya to te riddhi tathA saMbaMdhothI virAma pAma //rapA bhASAMtara - he AtmA ! saMsAramAM bhaTakatA evA tArAvaDe sarve saMpattio prApta karAI che. ahIM gava zabda 2 arthamAM che. vaLI tArAvaDe sarve mAtA vairAgyazataka 12
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptAH, yataH"mAtApitRsahasrANi, putradArazatAni ca / yuge yuge vyatItAni, mohasteSu na yujyate / / 1 / / " ayuktatvaM ca "dArAH paribhavakArA, bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya moho ?, ye ripavasteSu suhRdAzA / / 2 / / " "tA" iti tasmAtkAraNAt yadyAtmAnaM sukhinaM bhavantaM jAnAsi tadA tadRddhisvajanasambandhebhyo 'viramasva' nivartasva, virateH sukhakAraNatvAditi / / 25 / / gAthA - ego baMdhai kammaM, ego vahabaMdhamaraNavasaNAI / visahai bhavaMmi bhamaDai, egucciya kammavelavio / / 26 / / vyAkhyA - 'eka eva' asahAya eva jIvaH 'karma' jJAnAvaraNIyAdi, 'baghnAti' AtmanA saha saMzliSTaM karoti, tathA eka eva bhavAntare vadha'stADanaM, 'bandho' rajjvAdinA saMyamanaM, 'maraNaM' prANacyavanaM, 'vyasanaM' Apat, tato vadhazca bandhazca maraNaM ca vyasanaM ca, tAni 'viSahate' anubhavati, vadhabandhAdikaM narakAdau prApnotItyarthaH, tathA eka eva karmabhi"velavio" tti vaJcitaHpuNyakaraNAdvipralabdhaH san bhave' saMsAre bhramati, vaJcervelavAdezo bhavati / / 26 / / gAthA - ano na kuNai ahiyaM, hiyaM pi appA karei na hu anno / appakayaM suhadukkhaM, bhuMjasi tA kIsa dINamuho ? / / 27 / / vyAkhyA - he prANin ! 'ahitaM' aniSTaM vadhabandhAdikaM anyaH ko'pi na kurute, yathA'nenA'haM tADita ityAdi parakRtaM mA cintayeti bhAvaH, tathA 'hitamapi' iSTamapyAtmanaH sukhakAraNakadambakaM Atmaiva karoti, 'hunizcaye, naiva 'anyaH' paraH karoti, "tA" iti tata, 'AtmakRtaM' AtmanA zubhAzubhakarmapreritena 'kRtaM' vihitaM, sukhaduHkhaM 'bhunakSi' anubhavasi, tataH kasmAd 'dInamukho' vicchAyavadanaH ?, yadi pareNa 13 vairAgyazatakam
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha gAthArtha pitA bhAI vigere bhedothI bhinna svajanonA saMbaMdho prApta karAyA che. je kAraNathI kahyuM che ke "dareka yugamAM hajAro mAtApitA seMkaDo putra ane patnIo vyatIta thayelA che. tethI teone viSe moha karavo te yogya nathI" (1) ane ayogyapaNuM A che ke patnIo parAbhava karanArI che, badhuMjano baMdhana rUpa che, viSayo viSa svarUpa che, to paNa lokano A kevo moha ke je zatruo che teone viSe mitranI AzA rAkhe che (2) te kAraNathI jo tuM AtmAne sukhI karavA icche che to te saMpatti ane svajanonA saMbaMdhothI virAma pAma eTale ke pAcho phara. virAma (virati) sukhanuM kAraNa che. 25 // bhASAMtara - asahAya evo ekalo ja jIva jJAnAvaraNIyAdi ATha karmone bAMdhe che, eTale ke AtmAnI sAthe ekameka kare che. tathA ekalo ja bhavAMtaramAM vadha eTale tADana, baMdha eTale doraDAdi vaDe baMdhana, prANanA tyAga rUpa maraNa, tathA Apattine sahana kare che, anubhave che. narakAdi gatimAM vadhabandhAdi prApta kare che. tathA ekalo ja karmothI ThagAyelo eTale puNya karavAthI ThagAyela saMsAramAM bhame che. vac dhAtuno velava Adeza thAya che. 26aa - A jIva ekalo ja karmabaMdha kare che. vadha, baMdha maraNa ane Apattine ekalo ja sahana kare che. vaLI karmathI ThagAyelo ekalo ja A jIva saMsAramAM bhame che. / / 27 / he jIva ! anya koIpaNa tAru ahita karatuM nathI, hita paNa AtmA pote ja kare che, anya koI karatuM nathI. pote ja karelA (karme karIne) sukha-duHkhane tuM bhogave che, to zA mATe dIna mukhavALo thAya che. / / 27 / / bhASAMtara - he AtmA ! vadhabandhAdika aniSTane anya koI paNa karatuM nathI, je huM AnA vaDe marAyo ityAdi bIjAe kareluM che ema tuM na vicAra. tathA sukhanA kAraNonA samUhane paNa AtmA pote ja kare che. 'du' nizcaya arthamAM che eTale bIjuM koI ja karatuM nathI, tethI zubhAzubha karmothI prerita evA AtmA vaDe karAyelA sukhaduHkhane tuM bhogave che, to zA mATe tuM vilakhA mukhavALo thAya che ? jo bIjA vaDe kAMIka ISTa athavA aniSTa karAyeluM hoya to tAre te baMne upara rAga-dveSa karavo ucita vairAgyazataka 13
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA vyAkhyA vyAkhyA 1 14 - kiJcidiSTamaniSTaM vA kRtaM syAttadA tava tayorupari rAgadveSakaraNamucitaM syAt paraM svAtmaiva sarvaM karotIti, tathA coktaM zrIuttarAdhyayaneSu " 'appA naI veyaraNI, appA me kUDasAmalI / appA kAmaduhA dheNu, appA me naMdaNaM vaNaM / / 1 / / appA kattA vikattA ya, dukkhANa ya suhANa ya / appA mittamamittaM ca, duppaTThiyasupaTThio / / 2 / / " / / 27 / / bahuAraMbhaviDhattaM vittaM vilasaMti jIva ! sayaNagaNA / tajjaNiyapAvakammaM, aNubhavasi puNo tumaM ceva / / 28 / / gAthA - aha dukkhiyAIM taha bhu-kkhiyAIM, jaha ciMtiyAIM DiMbhAI / taha thovaM pina appA, viciMtio jIva ! kiM bhaNimo / / 29 / / he 'jIva !' Atman !, tvayA 'bahunA ArambheNa' kRSyAdirUpeNa, "viDhattaM" upArjitaM 'vittaM' dhanaM 'svajanagaNAH' pitRmAtRbhrAtRputrAdayo 'vilasanti' anubhavanti-tatphalabhoktAro bhavantIti bhAvaH tena ArambheNa 'janitaM' utpAditaM 'pApaM' azubhaprakRtirUpaM 'karma' jJAnAvaraNIyAdi, tvameva ekakaH punarnarakAdau, ArSavacanatvAd, "vartamAnasAmIpye vartamAnavadve 'ti vacanAdvA bhaviSyati vartamAnA[ dezaH], 'anubhaviSyasi' tatphalasvAdaM lapsyase ityarthaH / / 28 / / - , he Atman ! tvayA yathA mohavazagena 'DimbhA' bAlA atha 'duHkhitAH' zItatrANAdyabhAvena pIDitA vartante, tathA 'bubhukSitAH' kSudhitA vartanta iti 'cintitA' aharnizaM taccintAkulitatayA vicAritAH paraM he jIva ! tvayA 'stokamapi' alpamapi 'AtmA'kRtapuNyaH paraloke kathaM bhaviSyatItyevaM' na vicintito'tastvAM kiM bhaNAmaH' kiM vacmaH ?, yogyasyaivopadezArhatvAt, tvaM ca parArthacintako jAto, na svArthacintaka, ityato mUrkhaH "svArthabhraMzo hi mUrkhate" ti vacanAt. / / 29 / / vairAgyazatakam
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNAya, paraMtu potAno AtmA ja sarve kare che. tathA zrI uttarAdhyayanamAM kaheluM che ke AtmA e ja vaitaraNI nadI che. AtmA eja kUTa zAlmalI vRkSa che. (narakamAM raheluM vRkSa) AtmA ja kAmadhenuM gAya che. ane AtmA ja naMdanavana che (1) AtmA ja sukha ane du:khano kartA ane vikartA eTale nAza karanAro che. duHprasthita ane suprasthita evo AtmA e ja anukrame zatru ane mitra che. ra7ll gAthArtha - he jIva ! teM ghaNA AraMbho karIne upArjana karelA dhanane svajano bhogave che. paNa te dhana upArjana karatAM bAMdhelA pApakarmo tAre ja bhogavavAM paDe che para8 bhASAMtara - he AtmA ! tArA vaDe khetI vyApArAdi rUpa ghaNA AraMbha vaDe upArjana karelA dhanane pitA-mAtA-bhAI-putrAdi svajano bhogave che arthAtu ke dhananA phalane bhogavanArA svajano thAya che, ane te AraMbha vaDe upArjana karelA jJAnAvaraNIyAdi azubhaprakRti rUpa karmane narakAdi durgatimAM tuM ekalo ja anubhave che. vartamAnanA sAmIpyapaNA thI "vartamAnakAmINe vartamAnava6 vA" eTale ke vartamAnanI najIkamAM raheluM bhaviSya vartamAnanI jema thAya che. A pramANenA ArSavacanathI ahIM bhaviSyakALanA anupaviSyasi rUpane badale anumasa vartamAnakALanuM rUpa kareluM che eTale ke dhana upArjana karatAM bAMdhelA pApakarmonA phaLano AsvAda tuM ekalo ja pAmIza. 28 gAthArtha - he AtmA! tArA vaDe A mArA bALako duHkhI che, bhUkhyA che ityAdi ciMtA karAI, paNa tArA AtmAnI thoDI paNa ciMtA karAI nahIM, AthI tane ame zuM kahIe?!ArA bhASAMtara - he AtmA! mohane vaza tArAvaDe mArA bALako ThaMDImAM vastrAdi rakSaNanA abhAve pIDA pAme che. tathA sudhAthI bhUkhyA thayelA che, e pramANe rAtadivasa ciMtAthI Akula tArA vaDe vicArAyuM, paraMtu he jIva ! tArA vaDe thoDI paNa ciMtA potAnI na karAI ke puNyarahita evA mArA AtmAnuM paralokamAM zuM thaze ? kharekhara yogya jIva ja upadezane yogya hovAthI ame tane zuM kahIe ? ane tuM pArakAnI ciMtA karanAro thayo paNa potAnA AtmAnI ciMtA karanAra na thayo, AthI tuM mUrkha banyo che. kAraNa ke je svArthathI bhraSTa thayelo hoya te mUrkha che, e pramANenuM vacana che. 29 vairAgyazataka 14
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - khaNabhaMguraM zarIraM, jIvo anno ya sAsayasarUvo / kammavasA saMbaMdho, nibbaMdho itthaM ko tujjha / / 30 / / vyAkhyA - he Atman ! idaM zarIraM 'kSaNabhaGguraM' kSaNavidhvaMsi, yata uktaM zrIAcArAMge [lokasArAdhyayane dvitIyoddezake] "bheuradhammaM viddhaMsaNadhamma adhuvaM aNitayaM asAsayaM cayAvacaiyaM vipariNAmadhamma" mityAdi, etaTTIkA "api caitadaudArikaM zarIraM suciramapyauSadharasAyanAdhupabaMhitaM mRNmayA''maghaTAdapi nissArataraM sarvathA sadA vizarAviti darzayannAha - "bheuradhamma" mityAdi, yadi vA pUrvaM pazcAdapyetadaudArikaM zarIraM vakSyamANadharmasvabhAvamityAha-"bheuradhamma" mityAdi, svayameva bhidyata iti bhiduraH, sa dharmo'sya zarIrasyeti bhiduradharmamidamaudArikaM zarIraM supoSitamapi vedanodayAcchiraudara-cakSururaHprabhRtyavayaveSu svata eva bhidyata iti bhiduraM, tathA 'vidhvaMsanadharma' pANipAdAdyavayavavidhvaMsanAt, tathA avazyambhAvasambhAvitaM triyAmAnte sUryodayavadhruvaM, na tathA yattadadhruvaM, tathA apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatayA kUTasthanityatvena vyavasthitaM sannityaM, naivaM yattadanityamiti, tathA tena tena rUpeNodakadhArAvacchazvadbhavatIti zAzvataM, tato'nyadazAzvataM, tatheSTAhAropabho gatayA dhRtyupaSTambhAdaudArikazarIravargaNAparamANUpacayAJcayastada bhAvena tadvicaTanAdapacayaH, cayApacayau vidyete yasya taJcayApacayikaM, ata eva vividhaH 'pariNAmo' anyathAbhAvAtmako dharmaH' svabhAvo yasya tadvipariNAmadharma" [iti siddha0 sA0 pra0 sa0 mudrite 187 patre), yatazcaivambhUtamidaM zarIrakaM, tathA 'zAzvatasvarUpo' apracyutAnu-tpannasvarUpo 'jIva' AtmA 'anyaH' zarIrAd bhinnastadapagame tadanapagamAt, tarhi parasparaM vibhede anayoH zarIrAtmanoH parasparaM sambandhaH, kathaM ? ityAha - 'karmavazAt' karmaparatantratayA'nayoH 'sambandhaH' saMyogaH, atastavA'smin zarIre ko 'nirbandhaH' anubandhaH-kA mUrchA ?, uktaM ca- "maMsa'TThiruhiraNhArUvaNaddhakalamalayameyamajjAsu / puNNami cammakose, duggaMdhe asuibIbhacche / / 1 / / saMcArimajaMtagalaMtavaJcamuttaMtasayayapuNNaMmi / dehe hojjA ? kiM rAgakAraNaM asuiheummi / / 2 / / " ataH zarIre'nubandhaM parityajya kiJciddhameM udyama kurviti bhAvaH / / 30 / / 15 vairAgyazatakam
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha - A zarIra kSaNabhaMgura che ane AtmA tethI judo zAzvata svarUpa che. karmanA vazathI tAro tenI sAthe saMbaMdha thayo che, to te zarIrane viSe tArI mUccha zI che ? Ikaoll bhASAMtara - he AtmA ! A zarIra kSaNavinAzI che. zrI AcArAMgamAM lokasAra adhyayananA bIjA uddezAmAM kahevuM che ke "3rathamaM viddhasadhamma madhuvaM batayaM masAyaM vAvayaM vipariNAmadhumma" miryAdi, AnI TIkA A pramANe - A audArika zarIra lAMbo kALa auSadha-rasAyanAdithI saMskArita karavA chatAM mATInA kAcA ghaDAthI paNa atyaMta nisAra che, sarvathA sadA nAza pAmavAnA svabhAvavALuM che, te batAve che athavA to pahelA athavA pAchaLathI paNa A audArika zarIra have je kahevAze te svabhAvavALuM che. potAnI meLe ja je bhedAya te bhidura, te dharma A zarIrano che. e pramANe nAza pAmavAnA svabhAvavALuM A audArika zarIra sArI rIte poSavA chatAM paNa mastaka peTa, cakSu, chAtI vagere avayavomAM vedanAnA udayathI potAnI jAte ja bhedAya che, tethI bhidudharmavALuM, tathA hAtha-pagAdi avayavano dhvaMsa eTale ke nAza thato hovAthI vidhvaMsana dharmavALuM che. avazya thanAruM hoya te dhruva kahevAya. jema traNa praharanA aMte sUryodaya, paNa A zarIra tevuM nathI tethI adhruva, je nAza na pAme, utpanna na thAya, ane sthira eka svAbhAvapaNAthI kUTastha nityapaNe je rahe te nitya ane A zarIra tevuM nathI tethI te anitya che. tathA te te rUpa vaDe pANInI dhArAnI jema je satata paDe che. (avicchannapaNe) te zAzvata, A zarIra tevuM nathI, tethI te azAzvata tathA iSTa AharanA upabhogapaNAthI audArika zarIranI vargaNA-ane paramANunI vRddhi thatI hovAthI caya thavo e dhIrajanA TekA rUpa che. ane iSTAhArAdinA rahitapaNAthI zarIranI vargaNAdino nAza thato hovAthI apacaya, te cayApacaya jemAM vidyamAna che te cayApacayaka, AthI ja vividha evA pariNAma rUpa eTale bIjA svarUpe thavuM te svabhAva jeno che te vipariNAma dharma, (iti siddha. sA.pra. sa. mudrite 187 patre) jethI zarIra AvA prakAranuM che. ane zAzvatarUpa eTale nAza na pAme tevA, utpanna na thAya tevA svabhAvavALo AtmA zarIrathI anya che, kAraNa ke zarIranA nAzamAM AtmAno nAza thato na hovAthI. to pachI kayA kAraNathI paraspara bhedavALA zarIra ane AtmAno saMbaMdha che ? to kahe verAgyazataka 15
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - kaha AyaM kaha caliyaM, tumaM pi kaha Agao kahaM gamihI / ___ anuna pi na yANaha, jIva ! kuDuMba kao tujjha ? / / 31 / / vyAkhyA - he jIva !, Atman ! idaM 'kuTumbaM' mAtRpitRbhrAtrAdi kuta AgataM ?, tathA 'kutra calitaM' ito mRtvA kutra gataM ?, tvamapi kuta AgataH kutra gamiSyasIti 'anyo'nyamapi' parasparamapi yuvAM 'na jAnIthe' na budhyethe, yata uktaM zrIAcArAGge [zastraparijJA'dhyayane prathamoddezake] "iha megesiM No sannA bhavati, taM jahA-puracchimAo vA disAo Agao ahamaMsi, dAhiNAo vA disAo Agao ahamaMsi, paJcatthimAo Agao ahamaMsi, uttarAo vA disAo Agao ahamaMsi, uDDAo vA disAo Agao ahamaMsi, aho disAo vA Agao ahamaMsi, annayarIo vA disAo aNudisAo vA Agao ahamaMsi, evamegisiM No nAtaM bhavati-asthi me AyA uvavAie, Natthi meM AyA uvavAie, ke ahaM AsI ? kevA io cue iha peccA bhavissAmi ?, se jaM puNa jANejjA sahasaMmadiyAe paravAgaraNeNaM aNNesiM vA soJcA" ityAdi, atastava kutaH kuTumbaM?, parasparamapi gamanAgamanAdyanavagamAt / / 31 / / gAthA - khaNabhaMgure zarIre, maNuabhave abbhapaDalasAricche / sAraM ittiyamettaM, jaM kirai sohaNo dhammo // 32 / / 16 vairAgyazatakam
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ke karmanA parataMtrapaNAthI zarIra ane AtmAno saMbaMdha che, AthI tane A zarIramAM kevo rAga ? kevI mUccha ? kahyuM che ke mAMsa, hADakA lohI, ane snAyu vaDe AcchAdita, kalamala, carabI, ane majjAthI bharela cAmaDInI kothaLI rU5, pharatA evA yaMtramAMthI jharatA evA maLa-mUtra vaDe je satata pUrNa che, durgadha ane azuci vaDe bIbhatsa, ane azucinAM kAraNa rUpa dehamAM rAganuM kAraNa zuM thAya ? AthI zarIrane viSe rAgane choDIne dharmamAM kAMIka udyama karo. 3oll gAthArtha - he AtmA ! A kuTuMba kyAMthI AveluM che ane kyAM gayuM ? tuM paNa kyAMthI Avyo che ane kyAM jaIza ? paraspara tame banne A jANatA nathI to tAruM kuTuMba kyAMthI ? I31|| bhASAMtara - he AtmA ! A mAtA-pitA-bhAI vagere kuTuMba kyAMthI AveluM che ? tathA ahIMthI marIne kyAM gayuM ? tuM paNa kyAMthI Avelo che ane kyAM jaIza ? e pramANe paraspara paNa tame banne ekabIjAne jANatA nathI, jethI AcArAMgamAM zastra parijJA adhyayanamAM pahelA uddezAmAM kaheluM che ke ahIM keTalAkane saMjJA hotI nathI, te A pramANe jema ke huM pUrva dizAthI Avyo chuM ke dakSiNa dizAthI Avyo chuM ? pazcima dizAthI Avyo chuM ke uttara dizAthI Avyo chuM ? urdhva dizAthI Avyo chuM ke adho dizAthI Avyo chuM ? adho dizAthI Avyo chuM ke koI paNa eka dizAthI athavA anudizAthI huM Avyo chuM ? A prakAre koI jIvone khabara nathI hotI. mAro AtmA judI judI gatiomAM utpanna thavAvALo che athavA mAro AtmA judI judI gatiomAM utpanna thavAvALo nathI, huM koNa hato ? ane A zarIrathI chUTIne A saMsAramAM bIjA janmamAM zuM hoIza ? te puruSa svayaM sUkSma buddhithI tathA tIrthakara AdinA upadezathI athavA bIjAnI pAsethI sAMbhaLIne pharIthI pUrvokta vAtone jANI le che. paNa paraspara gamanAgamana nahIM jANatA hovAthI tAruM kuTuMba kyAMthI ? Il31 gAthArtha - vAdaLAnA samUha samAna manuSyabhavamAM ane kSaNabhaMgura dehane viSe je suMdara dharma karAya che, teTalo ja mAtra sAra che. 3rA vairAgyazataka 17
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - he Atman ! 'zarIre' dehe 'kSaNabhaGgure' kSaNaM kSaNaM vizarAruNi, tathA manuSyabhave 'abhrapaTalasadRkSe' meghasamUhasamAne, vAyunA zIghrameva yathA'bhravRndaM vinazyati, tathA'yaM manuSyabhavo'pi devabhavAdyapekSayA alpakAlAvasthAyI, ato'tra 'etAvanmAtra miyatpramANameva 'sAraM' nyAyyaMnyAyopapetaM-yuktamityarthaH, yat 'zobhanaH paJcAzravAdviratirUpo 'dharmo' jinapraNItaH kriyate, "sAraM tu draviNanyAyyavAriSu" ityanekArthaH / / 32 / / gAthA - jammadukkhaM jarAdukkhaM, rogA ya maraNANi ya / aho ! dukkho husaMsAro, jattha kIsaMti pANiNoM / / / 33 / / vyAkhyA - aho / iti jIvasambodhane Azcarya vA, saMsAre paryaTatAM jantUnAM tannA'sti yaduHkharUpaM na, tathAhi-janmaduHkhaM, duHkhahetutvAdduHkhaM, tathA coktaM - "sUIhiM aggivaNNAhiM, saMbhiNNassa niraMtaraM / jArisI veyaNA hoi, gabbhe aTThaguNA tahA / / 1 / / aivissaraM rasaMto, joNIjaMtAu kahavi niSphaDai / mAUi appaNo vi ya, veyaNamaulaM jaNemANo / / 2 / / jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo / / 3 / / " tathA 'jarA' vayohAnirduHkhaM, tathA coktaM"tharaharai jaMghajuyalaM, jhijjai diTThI paNassaI saI vi / bhajai aMgaM vAraNa hoisiM bho ! viai pauro / / 1 / / loyaMmi aNAijjo hasaNijjo hoi soaNijjo u / ciTThai gharassa koNe, paDio maMcaMmi kAsaMto / / 2 / / vuDDattarNami bhajjA, puttA dhUA ya bahujaNo vA vi / jiNadattasAvagassa va, parAbhavaM kuNai aidusahaM / / 3 / / " tathA coktaM zrIAcArAGge-[lokavijayAdhyayane prathamoddezake] "jehiM vA saddhiM saMvasati te vi NaM egayA niyagA taM pavviM parivayaMti, so vA te niyage pacchA parivaejjA, nAlaM te tava tANAe saraNAe vA, tumaM pi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA" etaTTIkA-"vA zabdaH pakSAntaradyotakaH, AstAM tAvadapare lokA, yaiH 1. jaMtuNo ityapi pAThaH / 17 vairAgyazatakama
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - he AtmA ! kSaNe kSaNe nAza pAmavAvALA A zarIramAM tathA pavana vaDe vAdaLono samUha jaldIthI nAza pAme che, te pramANe devAdi bhavanI apekSAthI alpakAla rahevAvALo A manuSya bhava paNa meghanA samUha samAna che. AthI A manuSya bhava paNa meghanA samUha samAna che. AthI A manuSyabhavamAM pAMcaAzravanI viratirUpa jinezvaroe kahela je dharma che, te dharma karAya teTalo ja mAtra sAra che. "(sArano vaLI draviNa nyAya, pANI vigere aneka artha thAya che) li3rA/ gAthArtha - janmanuM duHkha, jarAnuM du:kha, rogo ane maraNo che. aho ! saMsAra ja duHkharUpa che ke jyAM jIvo pIDA anubhave che. 33 bhASAMtara - aho ! e avyaya te jIvanA saMbodhana arthamAM athavA Azcarya arthamAM che. saMsAramAM bhaTakatA jIvone tevuM kAMIpaNa nathI je du:kharUpa na hoya, te A pramANe janma e du:kha, du:khanAM hetu hovAthI te duHkha kahevAya che. tathA kaheluM che ke agni jevA lAla varNavALI soya vaDe niraMtara bhedAtAne jevA prakAranI vedanA che tenAM karatAM ATha guNI vedanA garbhamAM hoya che. tenA ati visvarathI raDato mAtAne ane potAne atula vedanA utpanna karato yonirUpI yaMtramAMthI jIva koIpaNa rIte nIkaLe che. rA/ janmatA ane maraNa pAmatA prANIne je du:kha che te du:kha vaDe tapelA potAne jAtismaraNa jJAna thatuM nathI llall te pramANe vayanI hAni rUpa du:kha, tathA kaheluM che ke aho ! jaMghAyugala tharathare che, dRSTi kSINa thAya che, sAMbhaLavAnI zakti nAza pAme che, vAyu vaDe aMga tUTe che, A pracura vikRti vALo thAya che. lokamAM anAdaya thAya che, hasavA yogya thAya che, zoka karavA yogya thAya che, gharanA khUNAmAM rahe che ane udharasa khAto khATalAmAM besI rahe che //rA. vRddhapaNAmAM jinadatta zrAvakanI jema patnI, putro, putrI, ane ghaNA janothI ati du:saha parAbhavane pAme che. all tathA zrI AcArAMgamAM loka vijaya nAmanA adhyayanamAM prathama uddezAmAM kahevuM che ke "vA' zabda bIjA pakSane batAvanAra che. bIjA anya jano to dUra raho, paraMtu je putra, strI, vigerenI sAthe vase che te putra, strI vagere AtmIya jano je jIva vaDe pUrve samartha avasthAmAM poSelA hatA teo ja vRddhAvasthA pAmelA jIvane niMde che (aaN te vAkyAlaMkAramAM vaparAyela che) ane bole che ke A verAgyazataka 17
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ putrakalatrAdibhi; 'sArdhaM' saha, saMvasati, ta eva bhAryAputrAdayo, 'Na miti vAkyAlaGkAre, 'ekadeti vRddhAvasthAyAM "niyagA" AtmIyA, ye tena samarthAvasthAyAM pUrvameva poSitAste taM 'parivadanti' pari-samantAdvadantiyathA'yaM na mriyate nA'pi maJcakaM dadAti, yadi vA parivadanti' paribhavantItyuktaM bhavati, athavA kimanena vRddhenetyevaM parivadanti, na kevalameSAM, tasyA''tmA'[zarIrama]pi tasyAmavasthAyAmavagIto bhavatIti, Aha ca"valisaMtatamasthizeSitaM, zithilasnAyudhRtaM kaDevaram / svayameva pumAn jugupsate, kimu kAntA kamanIyavigrahA ? / / 1 / / " gopAlabAlAGganAdInAM ca dRSTAntadvAreNopanyasto'rtho buddhimadhitiSThatItyatastadAvirbhAvanAya kathAnakaM-kauzAmbyAM nagaryAmarthavAn bahuputro dhano nAma sArthavAhastena caikAkinA nAnAvidhairupAyaiH svApateyamupArjitaM, taJcA'zeSaduHkhitabandhujanasvajanamitrakalatra-bhrAtRputrAdibhogyatAM ninye, tato'sau kAlaparipAkavazAd vRddhabhAvamupagataH san putreSu samyakpAlanopacitakalAkuzaleSu samastakAryacintAbhAraM nicikSepa, te'pi 'vayamanenedRzImavasthA nItAH sarvajanAgresarA vihitAH (kRtA)' iti smRtopakArAH santaH kulaputratAmavalambamAnAH svataH kvacitkArya-vyAsaMgAtsva-bhAryAbhistamakalpaM vRddhaM pratyajIjAgarat , tA apyudvartanasnAnabhojanAdinA yathAkAlamaSaNaM vihitavatyastato gacchatsu divaseSu vardhamAneSu putrabhANDeSu prauDhIbhavatsu bhartRSu jaravRddhe ca vivazakaraNaparicAre sarvAGgakampini galadazeSasrotasi sati zanaiH zanairucitamupacAraM zithilatAM ninyuH, asAvapi mandapratijAgaraNatayA cittAbhimAnena visrasayA ca sutarAM duHkhasAgarAvagADhaH san putrebhyaH snuSAkSUNAnyAcacakSe, tAzca svabhartRbhizcekhidyamAnAH sutarAmupacAraM parihatavatyaH, yata uktaM"aitajjaNA na kIrai, puttakalattesu bhittamittesu / dahiyaM pi mahijaMtaM, cayai siNehaM na saMdeho / / 1 / / " tatastAH sarvAzca paryAlocyaikavAkyatayA svabhartRnabhihitavatyaH kriyamANe'pyayaM pratijAgaraNe vRddhabhAvAdviparItabuddhitayA'pahRte, yadi 1. nyUnatArahitam / 18 vairAgyazatakam
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddha marato nathI, khATalo paNa choDato nathI. A pramANe parAbhava kare che, athavA have A vRddha vaDe zuM ? e pramANe bole che. A anyajanono kevala parAbhava nathI, tenA AtmAne paNa athavA zarIrane paNa niMde che. kahyuM che ke karacalIothI yukta jemAM phakta hADakA ja rahyA che, tevA zithila thayelA snAyu vaDe dhAraNa karAyela zarIrane svayaM pote ja niMde che, to pachI suMdara zarIravALI strIo to zA mATe durgaMchA na kare ? gopAla, bALa ane strI vigerenA dRSTAnta dvArA sthApita karela artha buddhimAM sthira thAya che. AthI tene pragaTa karavA mATe kathAnakane kahe che. kauzAmbI nagarImAM ghaNAM dhanavALo ghaNA putravALo dhana nAmano sArthavAha hato ekalA tenA vaDe vividha upAyo vaDe ghaNAM dhanane upArjita karAyuM ane tenAthI samasta du:khita baMdhujana svajana, mitra, patnI, bhAI, putrAdi bhogyatAne pAmyA. tyAra pachI kAlanA paripAkanA vazathI vRddhabhAvane pAmelA teNe sArI rIte pAlana karavAthI prApta karyuM che kalAomAM kuzalapaNuM evA putro u52 samasta kAryanA cintAnA bhArane nAkhyo. te putro paNa ame pitA vaDe AvI uttama dazAne pAmyA, sarvajanothI agresara karAyA e pramANe upakArane smaraNa karatA kulaputrapaNAne avalaMbana karatA hatA. pote koI kAryamAM vyagra hoya tyAre potAnI bhAryAo vaDe te asamartha evA vRddhanI sevA karAvatA hatA. te strIo paNa vilepana, snAna, bhojanAdi dareka kAryane yathAvasa2 nyUnatA rahita karatI hatI. tyAra bAda keTalAka divaso pasAra thaye chate, putro vRddhi pAmate chate, patio prauDhatAne pAmye chate, jIrNa evA ghaDapaNanA kAraNarUpa indriyano pracAra parAdhIna thaye chate sarve aMgo jenA kaMpe che ane samasta azuci sthAnomAMthI azuci vahI rahI che, karAtI sevAmAM vihvaLa thayelA evA atyaMta gharaDA thayelA te sArthavAhanI ucita sevAmAM te strIo dhIme-dhIme zithilatAne pAmI. A vRddha paNa kSINatAne pAmelI sevA vaDe ane vizvAsa vaDe cittanA abhimAna vaDe atyaMta duHkhasAgaramAM DUbelA evA teNe putravadhUnI nyUnatAne putrone kahI ane potAnA pati vaDe kheda pamADAtI te strIoe vRddhanI sevAne saMpUrNa tyajI . je kAraNathI kaheluM che ke putra strI, nokara, ane mitrane viSe ati tarjanA na karavI, maMthana karAtuM dahIM paNa snehane taje che temAM saMdeha nathI. tyAra pachI te vairAgyazataka 18
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 bhavatAmapyasmAkamuparyavisrambhastato'nyena vizvasanIyena nirUpayata, te'pi tathaiva cakruH, tAstu tasminnavasare sarvA eva sarvANi kAryANi yathA'vasaraM vihitavatyaH, asAvapi putraiH pRSTaH pUrvavirUkSitacetAstathaiva tAapavadatinaitA mama kiJcitsamyakkurvanti, taistu pratyayikavacanAdavagatatattvairyathA'yamupacaryamANo'pi vArdhakyAdrorudyate [ iti pratyayitaM], tatastairapyavadhIrito'nyeSAmapi yathA'vasare te tadbhaNDanasvabhAvatAmAcacakSire, tato'sau putrairavadhIritaH snuSAbhiH paribhUtaH parijanenA'vagIto vAGmAtreNA'pi kenacidapyananuvartyamAnaH sukhiteSu duHkhitaH kaSTatarAmAyuH zeSAmavasthAmanubhavatIti, evamanyo'pi jAribhibhUtavigrahastRNakubjIkaraNe'pyasamarthaH san kAryaikaniSThalokAtparibhavamApnotIti, Aha ca " gAtraM saMkucitaM gatirvigalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTi - bhraMzyati rUpameva hasate vakraM ca lAlAyate / vAkyaM naiva karoti bAndhavajanaH patnI na zuzrUSate, dhikkaSTaM jarayA'bhibhUtapuruSaM putro'pyavajJAyate || 1 || " ityAdi, tadevaM jarA'bhibhUtaM nijAH parivadanti / asAvapi paribhUyamAnastadviraktacetAstadapavAdAn janAyA''caSTe, Aha ca-"so vA" ityAdi, vA zabdaH pUrvApekSayA pakSAntaraM darzayati, te vA nijAstaM parivadanti, sa vA jarAjarjaritadehastAn nijAnanekadoSoddhaTTanatayA parivadenninded, athavA'vidyamAnArthatayA tAnasAvavajJAyati paribhavatItyarthaH, ye'pi pUrvakRtadharmavazAttaM vRddhaM na parivadanti te'pi tadduHkhApanayanasamarthA na bhavantItyAha ca-nA'lamityAdi, 'nA'laM' na samarthAste putrakalatrAdayastaveti pratyakSabhAvamupagataM vRddhamAha - trANAya zaraNAya veti, tatrA''pattaraNasamarthaM trANamucyate, yathA mahAzroto'bhirUhyamAnaH sukarNadhArAdhiSThitaM pla vamAsAdyA''pastaratIti, zaraNaM punaryadavaSTambhAnnirbhayaiH sthIyate taducyate, tatpunardargaM parvataH puruSo veti, etaduktaM bhavati jarAbhibhUtasya na kazcittrANAya zaraNAya vA tvamapi teSAM nA'laM trANAya zaraNAya veti" / tathA rogAzca duHkhaM, tathA coktaM zrI AcAraGge [dhUtAkhye'dhyayane prathamohe zake] Yuan Xian vairAgyazatakam 3223
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarve strIoe ekI sAthe vicAraNA karIne potAnA patine kahyuM ke A vRddha sevA karavA chatAM paNa vRddhapaNAmAM viparIta buddhi utpanna thavAthI amone niMde che. jo tamone paNa amArA upara avizvAsa hoya to koI vizvAsapAtra vyaktine nirUpaNa karo. te putroe paNa te pramANe karyuM. vaLI teo paNa sarve sarva kAryone yathAvasara karatI hatI. putro vaDe pUchAyelo A vRddha paNa pUrvenA vilakhA cittapaNAthI te strIone paNa niMde che ke A strIo paNa mAruM kaMIpaNa ucita kArya karatI nathI. vaLI vizvAsanIya vyaktinA vacanathI jANelA tatvavALA evA putro vaDe A sevA karAto paNa vRddhapaNAthI sarvene niMde che e pramANe nizcita karyuM. tyAra pachI putro vaDe paNa tiraskRta karAyelo te vRddha bIjAone paNa yathAvasare te putronA tarjanAnA svabhAvane kaheto hato. tyAra pachI A putro vaDe tiraskRta karAyelo, putravadhUo vaDe parAbhava pAmelo svajano vaDe vANI mAtra vaDe paNa niMdAyelo, koInA vaDe paNa nahIM levAto, sukhI avasthAmAM paNa du:khI thayelo bAkI rahelA AyuSyanI avasthAne atyaMta kaSTapUrvaka anubhave che. e pramANe anya paNa jarAthI parAbhUta thayelA zarIravALA, ghAsane paNa vALavAmAM asamartha thayA chatAM kAryamAM ja eka niSThatAne pAmelA lokothI parAbhavane pAme che, ane kahyuM che ke jarA vaDe parAbhava pAmelA puruSane dhikkAra thAo, ke jene vRddhapaNAthI zarIra saMkocAya che, gati zithila thAya che, dAMto nAza pAme che, netronuM teja ghaTe che, rUpa kSaNa thAya che. mukhamAMthI lALa paDe che bAMdhavajana bolAvato nathI, patnI paNa sevA karatI nathI putra paNa avajJA kare che. A pramANe jarAthI parAbhava pAmelAne potAnA svajano paNa niMde che. A vRddha paNa parAbhava pAmato, virakta cittavALo te putroe karelA aparAdho lokone kahe che. kahyuM che ke te vRddha paNa putrone A pramANe (vA zabda pUrvanI apekSAthI bIjA pakSane batAve che.) te svajano paNa te vRddhane niMde che. ane te vRddha paNa jarAthI jarjarita thayelA dehavALo te potAnA svajanonA aneka doSone batAvavA vaDe niMde che. athavA to avidyamAna arthathI teonI A avajJA kare che. jeo pUrve karelA dharmanA vazathI te vRddhane niMdatA nathI, teo paNa tenA du:khane dUra karavAmAM samartha thatA nathI. te putra-patnI vigere tane eTale ka vRddhane rakSaNa mATe ke zaraNa mATe thatA nathI. tyAM ApattithI tAravAmAM vairAgyazataka 19
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ "gaMDI aduvA koDhI', rAyaMsI' avamAriyoM / 'kANiyaM jhimiyaM ceva, kuNiyaM khujjiyaM tahA / / 1 / / udariM ca pAsa "mUyaM ca, "sUNiyaM ca gilAsANiM / vevaiyA pIDhasappiM ca, silivayaM5 madhumehaNa6 / / 2 / / 1. "vAtapittazleSmasatripAtajaM caturddhA gaNDaM, tadasyAstIti gaNDI-gaNDamAlAvAnityAdi / athavetyetatpratirogamabhisambadhyate / 2 tathA 'kuSThI' kuSThamaSTAdazabhedaM, tadasyAstIti kuSThI / 3 rAjAMso-rAjayakSmA, so'syAstIti rAjAMsI-kSayItyarthaH / 4 apasmAro vAtapittazleSmasannipAtajatvAcaturddhA, tadvAnapagatasadasadviveko bhramamUrchAdikAmavasthAmanubhavati prANIti / 4. akSirogaH-ekAkSikatvAdi / 6. jADyatA-sarvazarIrAvayavAnAmavazitvamiti / 7. garbhAdhAnadoSAd hasbaikapAdo nyUnaikapANirvA kuNiH / 8. kubjaM pRSThAdAvasyAstIti kubjI, mAtipitRzoNitazukradoSeNa garbhasya doSodbhavAH kubjavAmanakAdayo doSA bhavantIti / 9. vAtapattAdisamutthamaSTadhodaraM tadasyAstItyudarI, tatra jalodaryasAdhyaH, zeSAstvacirotthitAH sAdhyA iti / 10. "pAsamaya ca"tti pazya-avadhAraya mUkaM manmanabhASiNaMvA, garbhadoSAdeva jAtaMtaduttarakAlaM ca / 11 zUnatvaM-vepathurvAtapittazleSmasanipAtaraktAbhidhAtajo'yaM SoDheti / 12. "gilAsaNi"ti bhasmako vyAdhiH, sa ca vAtapittotkaTatayA zleSmanyUnatayopajAyata iti / 13. vAtasamutthaH zarIrAvayavAnAMkampa iti |14.jnturgrbhdossaatpiitthsrpitvenotpdyte, jAtovA karmadoSAdbhavati / 13 zlIpadaM-pAdAdau kAThinyaM, tadyathA-prakupitavAtapittazleSmANo'dhaHprapannAvakSNo (vaMkSo) rujaGghAsvavatiSThamAnAH kAlAntareNa pAdamAzritya zanaiH zanaiH zophamupajanayanti tacchlIpadamityAcakSate-"purANodakabhUmiSThAH, sarvartuSu ca zItalAH / ye dezAsteSu jAyante, zlIpadAni vizeSataH / / 1 / / pAdayorhastayozcApi, zlIpadaM jAyate nRNAm / karNoSThanAzAsvapi ca, kecicchindanti tadvidaH / / 2 / / " / 16. mudhumeho-bastirogaH, sa vidyate yasyAsau madhumehI, madhutulyaprasrAvavAnityarthaH" / [iti TIkAyAM zIlAGkAcAryamizrAH / (1) gaMDa cAra prakAre che 1.vAyuthI thayela 2. pittathI thayela 3.zleSamathIthayela4.sannipAtathI thayela AvuM gaMDa jene che te gaMDI eTale ke gaMDamAlavALo ityAdi, athavA A dareka roga sAthe saMbaMdhita cha.(2) tathA 'oDhI' oDha mA2 mevANo cha.te ne chate oDhI upAya che.(3) 2N2yayama te ne chate 204AMzI-kSaya (TI.bI.) vANo vAya. (4) apasmAra-vAta, pitta, zleSma ane sannipAta thaI utpanna thato hovAthI cAra prakAre che. te apasmAravALo - sAcA khoTAno viveka jeno cAlI gayo che te, jemAM prANI bhrama, mUccha Adi avasthAne anubhave che. (5) manoroga - . inbij (su) (5) n'yatA - sarva zarIrInA savayavona avazIpaNuM parAdhInapaNuM (7) garbhAdhAnanA doSathI eka paga TUMko athavA eka hAtha TUMko te kuNi (8) kunnapITha AdimAM kUbaDApaNuM che te kubaDo, mAtApitAnA rakta ane vIryanA doSa vaDe garbhane doSa utpanna thAya te kUbaDApaNuM ane DhIMgaNApaNuM doSo thAya che. (9) vAta, pitta AdithI thayela ATha prakAre peTa che jene te udarI temAM jalodarI sAthe che. bAkI to turatanA utpanna thayelA 20 vairAgyazatakam
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ samartha hoya tene trANa kahevAya che. jema mahApravAho vaDe vahana karAtA, sArA nAviko vaDe adhiSThita evA vahANane pAmIne nadI tare che ane zaraNa tene kahevAya jenA TekAthI nirbhayapaNe rahevAya. te vaLI killo, parvata, athavA puruSa zaraNa kahevAya che, kahevAnuM tAtparya e che ke jarAthI parAbhava pAmelAne kAMIpaNa rakSaNane mATe athavA zaraNa mATe thatuM nathI. ane tuM paNa teonA rakSaNa mATe ke zaraNane mATe thato nathI te pramANe rogo paNa du:khane mATe che. tathA zrI AcArAMgamAM dhUta nAmanA adhyayananA prathama uddezAmAM kahevuM che ke koI gaMDamAlanA rogathI yukta che. koI koDhI che. koI kSaya rogavALA ane koI mRgI rogathI yukta hoya che, koI kANA ane koI jaDa, koI eka hAtha TUMko hoya tevA ane eka paga TUMko hoya tevA ane koI kubaDA hoya che, koI moTA peTavALA, koI mUMgA, koI sojA yukta zarIravALA, ane koI bhasmaka rogathI yukta hoya che, koI dhrujatA zarIravALA koI pIThanA TekAthI cAlavAvALA, koI zlIpadanA rogathI yukta, koI madhupramehanA rogathI yukta hoya che, A soLa roga kramaza: kahelA che tene dekho. AtaMka, roga ane jIvanane zIdhra naSTa karavAvALA phUla Adi roga ane bIjA du:kha tathA maraNonA duHkho prANIone utpanna thAya che aneka bhavanI apekSA vaDe bahuvacana kareluM che je kAraNathI kahevuM che ke sAdhya che. (10) juo - avadhAraNa karo mUkane - mUMgAne - manmana bolanAra, garbhadoSathI ja thayeluM ane tenA pachI uttarakAlamAM thayeluM (11) zUnatva - vAta - pitta - kapha - sannipAta - rakta ane abhighAtathI ema cha prakAre utpanna thayelA sojA (12) bhasmaka roga-te vAta ane pittanI utkaTatA vaDe tathA kaphanI zUnyatAnA kAraNe utpanna thayelo - (13) vAyuthI utpanna thayela zarIra avayavono kaMpa (14) jIva, garbhanA doSathI pIThanA TekAthI cAlavAvALA thAya che. athavA karmanA doSathI Ave che.(15) zlIpada-paga AdimAM kaThinatA, e A prakAre - prakopelA vAta, pitta, zleSma AMkha sAthaLa ane jaMghAmAM rahelA kAlAntare pagane AzrayIne dhIre dhIre sojA thAya che. te zlIpada kahevAya che. jUnA pANIvALI bhUmimAM rahelA je dezo te sarva RtumAM zItala hoya che tyAM vizeSathI zlIpada thAya che. tenA pagamAM ane hAthamAM mANasone zlIpada thAya che. kAna, hoTha ane nAkamAM paNa thAya che tene jANanArAo keTalAka chede che. jIrA (16) madhumehabastiroga che jene vidyamAna hoya tene madhumehI kahevAya. jemAM madha samAna prasA thato hoya che. (e pramANe zIlAMkAcAyAmazra TIkAmAM che.) vairAgyazataka 20
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ solasa ee rogA, akkhAyA aNupuvvaso / aha NaM kusaMti AyaMkA, phAsA ya asamaMjasA / / 3 / / " tathA maraNAni ca duHkhaM, anekabhavamaraNApekSayA bahuvacanaM, yaduktaM-"AuM saMvilaMto, siDhilato baMdhANAI savvAiM / dehaTTiiM muyaMto, jhAyai kaluNaM bahu jIvo / / 1 / / ikkaM pi natthi jaM suThTha, sucariyaM jaha imaM balaM majjha / ko nAma daDhakkAro, maraNaMte, maMdapunassa / / 2 / / " tathA "kathaM duSkRtakarmANaH sukhaM rAtriSu zerate ? / maraNAntaritA yeSAM, narake tIvravedanA / / 1 / / " tathA"savve jIvA vi icchaMti, jIviuM na marijiuM / tamhA pANivahaM ghoraM, niggaMthA vajayaMti NaM / / 1 / / " [daza0 a0 6 gAthA 11], etadadhikRtyaiva bhagavatA'pyAcArAGge [samyaktvAkhye'dhyayane prathamoddezake] uktaM"se bemi je ya atIyA je ya paDuppaNNA je AgamissA arahaMto bhagavaMto te savve evamAikkhaMti evaM bhAsaMti evaM paNNaveMti evaM parUveMti-savve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA na haMtavvA, na ANAvetavvA, na parighetavvA, na paritAvetavvA, na uddavetavvA, esa dhamme suddhe Nitie sAsae samiJca loyaM khedannehiM pavedite" etAvatA 'na hantavyA' ityAdi kathanena teSAM maraNaM duHkhakaramiti jJApitaM, tataH kimityAha-"dukkho hu" tti duHkhahetureva saMsAro janmAdinibandhanatvAttasya, yatra cAturgatike saMsAre prANinaH 'klizyante' bAdhAmanubhavanti, "janmAdi duHkhaireveti gamyaM, yadvA'neke dravyopArjanAdyarthaM klizyante, yaduktaM"arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / Aye duHkhaM vyaye duHkhaM, dhigarthaM duHkhasAdhanam / / 1 / / " / / 33 / / 21 vairAgyazatakam
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ "AyuSyane pUrNa karato sarva baMdhanone zithila kare che ane dehanI sthitine choDato jIva ghaNA prakArane karUNatAnuM dhyAna kare che. eka paNa kArya evuM nathI AcareluM je sAruM hoya, jethI mane enuM baLa hoya ! to maMdapuNyavALA evA mane maraNAMte kharekhara dRDhatA kevI rIte Ave ? tathA maraNanI pachI jeone narakamAM tIvravedanA che, tevA duSkarma karanAra rAtrimAM sukhapUrvaka kevI rIte sUI jAya ? tathA sarve jIvo jIvavAne mATe Icche che maravA mATe nahIM, te kAraNathI nidraMtho dhora evA prANInA vadhane karatA nathI. (daza. a. 6-nI gAthA 11) Ane svIkArIne ja bhagavAna vaDe AcArAMgamAM samyaktva nAmanA adhyayanamA prathama uddezAmAM kahevAyeluM che ke "huM kahuM chuM ke je arihaMta bhagavAna pUrvakAlamAM thaI gayA che ane vartamAnakALamAM je vidyamAna che tathA je bhaviSyakALamAM thaze te sarva A prakAre bole che, A prakAre prajJApana kare che. A prakAre prarUpaNA kare che ke sarva prANI, sarva bhUto, sarva jIvo, sarve ekendriyathI paMcendriya sudhInA saghaLA jIvone na mAravA joIe, AjJA na karavI joIe. grahaNa na karavA joIe. tene paritApa na Apavo joIe, tenA prANono nAza na karavo joIe, , A dharma zuddha che, nitya che, zAzvata che, samasta lokane kevalajJAna dvArA joIne tIrthaMkaro dvArA A kahevAyela che. A jIvone na haNavA joIe. A pramANe kahevA vaDe te jIvonuM maraNa du:kha rUpa che te jaNAvAyuM. to zuM kahevA icche che ? to kahe che ke janmAdinuM kAraNa hovAthI saMsAra du:khano hetu ja che, jyAM cAra gati rUpa saMsAramAM prANIo janmAdi duHkha vaDe klezane pAme che, athavA dravyopArjanAdi mATe aneka jIvo khedane pAme che je kAraNathI kahyuM che ke paisAne meLavavAmAM du:kha, meLavAyelAnA rakSaNamAM du:kha, lAbhamAM du:kha, nAzamAM du:kha, du:khanA sAdhanarUpa evA arthane dhikkAra thAo. / / 33 / / vairAgyazataka 21
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA vyAkhyA gAthA - 22 jAva na iMdiyahANI, jAva na jarArakkhasI paripphurai / jAva na rogaviyArA, jAva na maccU samulliyai / / 34 / / - Atman ! yAvad 'indriyANAM' zrotrAdInAM 'hAniH ' svasvaviSayagrahaNapratighAto na jAto'sti tathA yAvaccharIre jaraiva rAkSasI, zarIrasarvasvagrasanAt, 'na parisphurati' nA''gacchati, tathA yAvad 'rogANAM' vyAdhInAM, 'vikArA' asadrUpAH samullAsA na vartante, tathA yAvan 'mRtyuH ' kAlo, na samAzliSyati na maraNaM jAyate tAvaddharme udyamaM kurvityarthastathA coktaM bhartRhariNA"yAvatsvasthamidaM kalevaragRhaM yAvajjarA dUrato, yAvaccendriyazaktirapratihatA yAvatkSayo nA''yuSaH / Atmazreyasi tAvadeva viduSA kAryaH prayatno mahAn, proddIpte bhavane hi kUpakhananaM pratyudyamaH kIdRzaH / / 1 / / " / / 34 / / vyAkhyA yathA gehe 'pradIpte' agniprakope jAte sati ko'pi kUpaM khanituM 'na zaknoti' na samartho bhavati, tathA 'maraNe' paralokagamane, 'samprApte' Asanne jAte he 'jIva Atman ! dharmaH kathaM kriyeta ?, yadA dharmasya karaNAvasaro'bhUttadA na kRtaH, samprati mRtyUtsaGgataH kiM vidhAsyasIti bhAvaH / / 35 / / jaha gehaMmi palitte, kUvaM khaNiuM na sakkae koi / taha saMpatte maraNe, dhammo kaha kIrae ? jIva ! / / 35 / / , , , gAthA - rUvamasAsayameyaM, vijjulayAcaMcalaM jae jIyaM / vairAgyazatakam saMjhANurAgasarisaM, khaNaramaNIyaM ca tAruNNaM / / 36 / / Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha - jyAM sudhI iMdriyonI hAni thaI nathI, jyAM sudhI vRddhAvasthA rUpI rAkSasI pragaTa thaI nathI, jyAM sudhI roganA vikAro utpanna thayA nathI ane jyAM sudhI mRtyu ullasita thayuM nathI, tyAM sudhImAM te AtmA ! dharmanuM sevana karI le. 34 bhASAMtara - he AtmA ! jyAM sudhI karNAdi indriyonI potapotAnA viSayane grahaNa karavAnI zaktinA nAza rUpa hAni thaI nathI, tathA jyAM sudhI zarIranA sarvasvano nAza karatI hovAthI jene rAkSasInI upamA ApI zakAya tevI jarA rUpI rAkSasI prApta thaI nathI, tathA jyAM sudhI rogonA vikAro ullasita thayA nathI, tathA jyAM sudhI maraNa samayane bheTavAnuM thayuM nathI, tyAM sudhI dharmane viSe udyamane karo. tathA bhartuhariRSi vaDe kahevAyeluM che ke "jyAM sudhI A zarIra rUpI ghara svastha che, jyAM sudhI ghaDapaNa dUra che, jyAM sudhI indriyonI zakti haNAI nathI, jyAM sudhI AyuSyano kSaya thayo nathI, tyAM sudhImAM ja paMDito vaDe AtmAnA kalyANamAM moTo prayatna karavA yogya che. kharekhara ghara baLate chate kUvAne khodavAno udyama kevA prakArano kahevAya !, l34. gAthArtha - he jIva! jema ghara baLatuM hoya tyAre kUvo khodavAne koI zaktimAna na thAya tema maraNa najIka AvatAM dharma zI rIte karI zakAya ? rUpA. bhASAMtara - jema ghara agnithI baLatuM hoya tyAre kUvAne khodavA mATe koI zaktimAna thatuM nathI, tema paralokagamana rUpa maraNa najIka Ave tyAre te AtmA ! dharma kevI rIte karAya ? jyAre dharma karavAno avasara hato tyAre na karyo, to hamaNAM mRtyunA khoLAmAM prApta thayelo tuM zuM karIza ? rUpA gAthArtha - A rU5 azAzvata che. jagatamAM jIvita vidyutanI velaDI jevuM capala che, ane yauvana saMdhyAnA raMganI jema kSaNa mAtra ramaNIya che. 36 vairAgyazataka 22
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA gAthA - vyAkhyA - he Atman ! etadrUpaM zarIrasaundaryaM azAzvataM zazvadbhavatIti zAzvataM na zAzvatamazAzvatamanityaM, rogAdibhiH kAraNairasya vinAzAtsanatkumAracakravartyAderiva, tathA coktaM www. " "thoveNa vi sappurisA, saNakumAruvva kei bujjhati / dehe khaNaparihANI, jaM kira devehiM se kahiyaM / / 1 / / " tathA jagati vidyullatAvat 'caJcalaM' capalaM, 'jIvitaM' prANadhAraNaM, yathA vidyullatA kSaNadRSTanaSTA tathe jIvitamapi, 'ca' punastAruNyaM' yauvanaM sandhyAnurAgasadRzaM kSaNaM yAvad 'ramaNIyaM' sundaraM, yathA sandhyAyAmabhrapaTalAni vidhidhavarNabhAji bhavanti, punarvAyuprayogAdvinazyanti, tathedaM tAruNyamapi paJca dinAni bhavanti, tato jaraiva tadvinAzinI samullasatyatastAruNye ko madaH ? / / 36 / / gayakaNNacaMcalAo, lacchIo tiyasacAvasAricchaM / visayasuhaM jIvANaM, bujjhasu re jIva ! mA mujjha / / 37 / / he jIva ! - Atman !, yAsAM lakSmINAM tvaM madaM dhatse 'etA mama yAvajjIvaM pArzva na mokSantye'vaM paraM tA 'lakSmyaH' zriyo, gajakarNavat caJcalA, na cirasthAyinyo bhavanti, sampratyapi pUrvaM zrImanto dRSTvA pazcAtta eva niHzrIkA bhUyAMso vIkSyanta ityataH zrINAM sthiratvaM na, tathA jIvAnAM 'viSayasukhaM' zabdAdisukhaM 'tridazacApasadRkSaM' indradhanurvacaJcalaM, ato 're jIva !' Atman ! evaM caJcalasvabhAvaM sarvaM jJAtvA 'budhyasva' dharme bodhaM kuru, 'mA muhyasva' mA mohaM prApnuhi, punaretAdRksAmagryA yogasya duSprApyatvAt / / 37 / / gAthA jaha saMjhAe sauNA - Na saMgamo jaha pahe a pahiyANaM / sayaNANaM saMjogA, taheva khaNabhuMgurA jIva ! / / 38 / / 9. saMjAMgo taheva khaNabhaMguro ityapi pAThaH / 23 vairAgyazatakam
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - he AtmA ! A zarIranI sauMdaryatA azAzvata che. je sadAkALa rahe te zAzvata kahevAya, je zAzvata na hoya te azAzvata, anitya kahevAya. rogAdi kAraNothI zarIrano vinAza thato hovAthI, A zarIra azAzvata che. sanatakumAra cakravartI vigarenI jema te anitya che. tathA kahevAyeluM che ke thoDA paNa nimitta vaDe keTalAka satpuruSo sanatakumAranI jema bodha pAme che. devo vaDe dehamAM kSaNabharamAM rogo rUpa hAni thaI che ema kahevAyuM, ane AtmA bodha pAmI gayo tema bodha pAme che. tathA jagatamAM vijaLInI velanI jema prANane dhAraNa karavA rUpa jIvita caMcaLa che, jema vidyutanI vela kSaNavAra pahelA jovAyelI ja kSaNavAramAM naSTa thAya che, te pramANe jIvana paNa kSaNika che. vaLI yauvana saMdhyAnA raMga samAna kSaNa mAtra ja suMdara che. jema saMdhyA samaye vAdaLonA samUho vividha raMgone bhajanArA thAya che. vaLI pavananA jhapATAthI kSaNa mAtramAM ja nAza pAme che te pramANe yauvana paNa pAMca-divasa jeTalA kALa sudhI rahe che, tyAra pachI yauvanane nAza karanAra evA ghaDapaNano udaya thAya che AthI ugatA tAruNyamAM mada kevo ? / / 36 / / gAthArtha lakSmI hAthInA kAna jevI caMcaLa che. jIvonuM viSayasukha indradhanuSya jevuM che. re jIva ! tuM samaja ane moha na pAma II3II bhASAMtara - he jIva ! he AtmA ! je lakSmIno tuM mada dhAraNa kare che ke A lakSmI jIvana paryaMta mArA paDakhAne mUkaze nahIM, paraMtu te lakSmI hAthInA kAnanI jemacaMcala che,lAMbA samaya sudhI rahevAvALI nathI, hamaNAM paNa, pahelAM jemane zrImaMta tarIke joyelA teja zrImaMto pAchaLathI lakSmI vagaranA ghaNA jovAyache.AthI lakSmInuM sthi25NuM nathI, tathA jIvonA zabdAdi viSayasukha indradhanuSyanI jema caMcaLa che. AthI te jIva ! he AtmA ! A pramANe sarvene caMcaLa svabhAvavALA jANIne dharmamAM bodhane ka2, moha na pAma, pharI AvA prakA2nI sAmagrIno yoga duHkhe karIne prApta karI zakAya tevo che. II37nA he jIva ! jema saMdhyA samaye paMkhIono saMgama ane mArgamAM jema pathikono samAgama kSaNika che, te ja prakAre svajanono saMyoga paNa kSaNabhaMgura che. 38nA gAthArtha vairAgyazataka 23
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - yathA 'sandhyAyAM' sAyantanasamaye 'zakunAnAM' pakSiNAM 'saGgamaH' sambandhaH, sandhyAsamaye ekasmiMstarau yathA bhUyAMsaH sarvadigbhyaH pakSiNo milanti, rAtrAvuSitvA punaH prAtaryathecchaM yAnti ca, punaryathA 'pathi' mArga, 'pathikAnAM' adhvagAnAM, saGgamo, yathA pathi pathikA rAtrAvekatra sthitvA prAtaHkAle svasveSTagrAmAdikaM prati pRthak pRthag yAnti, tatheti yathA teSAM 'tathaiva' tenaiva prakAreNa, 'he jIva !' Atman ! 'svajanAnAM' sambandhinAMmAtA[mAtRpitRbhrAtrAdInAM, saMyogAH 'kSaNabhaGgarAH' kSaNena vinazanazIlAH, te'pi kiyantaM kAlaM saMyujya punarAyuHkSaye viyujyante'tasteSu mA mohaM gaccheriti bhAvaH / / 38 / / gAthA - nisAvirAme paribhAvayAmi, gehe palitte kimahaM suyAmi / DajhaMtamappANamuvikkhayAmi, jaMdhammarahio diahe gamAmi / / 39 / / vyAkhyA - 'nizAyA' rAtre virAme' avasAne, jAgaritaH sannevaM 'paribhAvayAmi' cintayAmi, kiM tad ?, yadahaM dharmeNa rahito divasAn 'gamayAmi' ativAhayAmi, tad 'gehe' gRhe, 'pradIpte' agnijvAlAvalIDhe, kiM ? 'svapimi' zaye-nidrAM karomIti yAvat, tathA 'dahyantaM' agnijvAlayA'valehyamAnaM 'AtmAnaM' zarIraM 'upekSe' avagaNayAmi, dahyate cettadA dahyatAmityupekSAM vidadhAmItyarthaH, etAvatA dharmarahitadinAnyativAhayatA mayA karmAgninA dahyamAnaH svAtmA upekSita iti jJApitam / / 39 / / gAthA - jA jA vacAi rayaNI, na sA paDiniyattai / / adhammaM kuNamANassa, ahalA jaMti rAio // 40 // vyAkhyA- yA yA vrajati 'rajanI' rAtriH na sA 'pratinivartate' punarAgacchati, tAzcA'dharma kurvato, jantoriti gamyate, 'aphalA' dharmarUpaphalarahitA rAtrayo yAnti / / 40 / / gAthA - jassa'tthi majhuNA sakkhaM, jassa cAthi palAyaNaM / jo jANaina marissAmi, so hu kaMkhe sue siyA // 41 / / 1. diahA ityapi pAThaH / 2. jANe ityapi pAThaH / *************************** 24 vairAgyazatakam
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - jema sAMjanA samaye eka vRkSamAM ghaNA paMkhIo sarve dizAmAMthI AvIne maLe che, rAtrimAM te vRkSamAM vasIne pharI savAre potAnA icchita sthAnamAM UDI jAya che, jema mArgamAM musApharo rAtrimAM eka sthAnamAM rahIne prAta:kALe potapotAnA iSTa evA gAmAdi tarapha judA judA jAya che, jema teono saMgama kSaNika che, te ja prakAra vaDe he jIva ! he AtmA ! mAtApitA-bhAI vigere svajanonA saMyogo kSaNavAramAM ja vinAza pAmavAnA svabhAvavALA che. te svajano paNa keTaloka kALa sAthe rahIne pharI AyuSyano kSaya thaye chate vikhUTA paDe che. AthI te svajanone viSe tuM moha na pAma. Il38 gAthArtha - rAtrinA aMte pharI pharIne vicAruM chuM ke, baLatA gharamAM huM kema sUI rahyo chuM? dAjhI rahelA AtmAne huM kema upekSA karI rahyo chuM ! ane dharmarahita divaso pasAra karuM chuM. 39 bhASAMtara - rAtrinA aMte jAgRta thayelo huM vicAruM chuM. zuM vicAruM chuM ? huM dharma rahita divasone kema pasAra karuM chuM ? agninI jvAlAthI yukta ghara baLate chate huM kema nidrAne karuM chuM ? tathA agninI jvAlA vaDe baLatA evA AtmAnI kema avagaNanA karuM chuM ? jo baLe che to bhale baLatuM, e pramANe upekSAne kema karuM chuM? dharmarahita ATalA divaso pasAra karatA mArA vaDe karma rUpI agnithI baLato evo potAno AtmA upekSA karAyelo che e pramANe jANavuM. ll39o. gAthArtha - je je rAtri jAya che te pharI pAchI AvatI nathI. adharma karanAranI rAtrio aphaLa jAya che. Ivol bhASAMtara - je je rAtri pasAra thAya che te pharI pAchI AvatI nathI. adharma karanArane te rAtri dharmanA phalathI rahita eTale niSphaLa thAya che..4ll gAthArtha - jene mRtyu sAthe mitratA che, athavA je mRtyuthI palAyana thaI zake che, athavA je jANe che ke huM maravAno nathI, te AvatI kAle dharma thaze evI icchA kadAcit kare. II41|| vairAgyazataka 24
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - yasya 'asti' vidyate, mRtyunA saha 'sakhyaM' maitrI, yasya cA'sti 'palAyanaM' nAzanaM, mRtyoriti prakramastathA yo jAnIte yathA'haM na mariSyAmi' "so hu" sa eva, 'kAGkSati' prArthayate, 'zve' Agamini dine 'syAd, bhaviSyatIdamiti gamyate, tato'dyaiva dharmaM kuruSveti bhAvaH / / 4 / / gAthA - daMDakaliyaM karitA, vazaMti hu rAio a divasA ya / AusasaMviliMtA,' gayA ya na puNo niyattaMti / / 42 / / vyAkhyA - he Atman ! "daNDakaliya" daNDarItiM 'kurvanto' vidadhata 'Ayu'jIvitaM 'saMveSTayantaH' sannihitopakramakAraNairlaghukurvanto, 'hunizcaye, rAtrayazca divasAzca vrajanti, ayaM bhAvo-yathA kolikadaNDaH sUtramudveSTate nikhilamapi tathA AyurudveSTayanto rAtrivAsarAH prayAntItyarthaH, paraM te rAtridivasA gatAzca na puna nivartante' pratyAgacchanti / / 42 / / gAthA - jaheha sIho va miyaM gahAya, mayU NaraM Nei hu aMtakAle / Na tassa mAyA va piyA va bhAyA, kAlaMmi taMmiM'saharA bhvNti||43|| vyAkhyA - yathetyaupamye, 'ihe ti loke siMho' mRgapatirveti pUraNe, 'mRgaM' kuraGgaM gRhItvA prakramAtparalokaM nayatIti sambandhaH, evaM mRtyuH kRtAnto naraM' puruSaM nayati, 'huravadhAraNe, tato nayatyeva 'antakAle' jIvitavyAvasAnasamaye na 'tasya' mRtyunA nIyamAnasya mAtA vA pitA vA "bhAya"tti vA zabdasyeha gamyamAnatvAd bhrAtA vA 'kAle' tasmin jIvitAntarUpe 'aMzaM' prakramAjIvitabhAgaM 'dhArayanti' mRtyunA nIyamAnaM naraM rakSantItyaMzadharA bhavantItyuktaM hi"na pitA bhrAtaraH putrA, na bhAryA na ca bAndhavAH na zaktA maraNAtrAtuM, magnAH saMsArasAgare / / 1 / / " iti / / 43 / / gAthA - jI jalabindusamaM, saMpattIo taraMgalolAo / sumiNayasamaM ca pimmaM, jaM jANasu taM karejAsu' / / 44 / / vyAkhyA - he Atman ! 'jIvitaM' prANadhAraNaM 'jalabindusamaM' kuzAgraprAptAmbho binduvaJcaJcalaM, tathA 'sampattaya' Rddhaya staraGga'vadvIcIvallolA' 1. AusaM saMvilaMtA ityapi pAThaH / 2. karijjhAsu ityapi pAThaH / 25 vairAgyazatakam
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - jene mRtyunI sAthe mitratA che, je mRtyuthI bhAgI zake che tathA je jANe che ke huM marIza nahIM, te ja AvatI kAle dharma thaze e pramANe kadAca icchA karI zake, paraMtu AvuM to kAMI banatuM nathI mATe Aje ja dharmane karo. 41|| gAthArtha - gAthArtha he AtmA ! daMDathI ukelAtA sUtranI jema rAtri-divaso AyuSyane ukheLI rahyA che, paraMtu gayelA te pharI pAchA AvatA nathI. / / 42 / / bhASAMtara - he AtmA ! daMDanI rItane dhAraNa karatA, prApta thayelA upakramanA kAraNo vaDe AyuSyane TUMku karatA rAtri ane divaso nizce pasAra thAya che. jema kolika daMDa saghaLA sUtrane ukele che, tema rAtri-divaso paNa AyuSyane ukele che arthAt ke AyuSyane ochuM karatA evA rAtri-divaso pasAra thAya che. paraMtu te gayelA rAtri-divaso pharI pAchA AvatA nathI. I // 42 // A lokamAM jema siMha mRgane pakaDIne laI jAya che. tema mRtyu aMta samaye mANasane pakaDIne laI jAya che. te samaye mAtA-pitA ke bhAI sahAyaka banatA nathI. ||43mA bhASAMtara - jema lokamAM siMha haraNane grahaNa karIne paralokamAM laI jAya che. (ahIM yathA-upamA arthamAM che. ane vA vAkyapUrti mATe che.) e pramANe mRtyu jIvananA aMta samaye mANasane pakaDIne paralokamAM laI jAya che. te samaye mRtyu vaDe laI javAtA jIvane, mAtA-pitA-bhAI vigere koIpaNa rakSaNa karanAra thatA nathI. eTale ke maratA jIvanA AyuSyanA aMzane teo dhAraNa karatA nathI. e pramANe kaheluM che ke saMsAra sAgaramAM DUbelA pitA, bhAIo, putro, bhAryA, bAndhavo maraNathI rakSaNa ka2vA mATe zaktimAna nathI ||4|| gAthArtha - jIvita jalabiMdu jevuM che. saMpattio jaLanA taraMganI jema caMcaLa che ane sneha svapna samAna che. je jANe te pramANe tuM kara. 44 // bhASAMtara - he Atman ! jIvana ghAsanA agrabhAga para prApta thayelA pANInA biMdunI jema caMcaLa che tathA saMpattio jaldIthI anyatra cAlI jatI hovAthI vairAgyazataka 5
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - saMjharAgajalabubbuovame, jIvie ya jalabiMducaMcale / juvvaNeya naivegasaMnibhe, pAvajIva ! kimiyaMna bujjhasi ? / / 45 / / vyAkhyA - gAthA gAthA annattha suA annattha, rohiNI pariyaNo vi annattha / bhUyabalivva kuTuMbaM, pakkhitaM hayakayaMteNa / / 46 / vyAkhyA B zcapalAstvaritamanyatra saMkrAmantItyarthazca punaH 'prema' stryAdInAM snehaH 'svapnasamaM' kSaNadRSTanaSTamityarthastasmAdyajjAnISe tathA kuruSveti etAvataiSAmasthiratvaM jJAtvA sthire zrIjinadharme udyamaM kurviti sUcitam / / 44 / / rUpakam / / vyAkhyA 'anyatra' anyasyAM gatau 'sutAH ' putrAH, anyatra 'gehinI' kalatraM, 'parijano'pi' parivAro'pi anyatra 'hatakRtAntena' nindyayamena, sutAdirUpaM kuTumbaM bhUtebhyo baliriva 'prakSiptaM' itastataH paryastaM, yathA bhUtebhyo baliH prakSipyate tathedaM kuTumbamapi sarvaM kRtAntena bhinnAM bhinnAM gatiM prApitamiti / / 46 / / W sandhyArAgazca jalabudbudazceti dvandvastAbhyAmupamA yasya tasminnevaMvidhe 'jIvite' AyuSi ca zabdo vyavahitaH sambandho 'jalabinducaJcale ca' kuzAgrAdilagnatoyalavavaccapale cetyarthaH, upamAtrayAbhidhAnamatitaralatAdarzanArthaM, 'yauvane' tAruNye, ca zabdAdravyanicayAdau ca 'nadIvegasannibhe' sarijjalatulye sati, he 'pApajIva !' durAtman ! kimidaM na budhyase ? pazyannapIti / / 45 / - jIveNa bhave bhave, miliyAi dehAi jAi saMsAre / tANaM na sAgarehiM, kIrai saMkhA anaMtehiM / / 47 / / - he Atman ! yaccharIrArthaM tvamevaMvidhAni pApAni kuruSe paraM ye dehAH saMsAre jIvena 'bhave bhave' janmani janmani 'muktA' styaktAsteSAM dehAnAM 9. bujjhase ityapi pAThaH / 2. bhavabhave mihiyAiM dehAi jAi ityapi 26 vairAgyazatakam
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANInA taraMgonI jema capala che ane vaLI strI Adino sneha, svapna samAna che. eTale kSaNavAra pahelAM je jovAyelo che te kSaNamAM naSTa thAya che. te kAraNathI je tuM jANe te pramANe kara. A pramANe sarve vastunuM asthirapaNuM jANIne, sthira evA zrI jinezvare kahelA dharmamAM udyama kara. e pramANe sUcita kareluM che. I44ll. gAthArtha - saMdhyAnA raMga ane pANInA parapoTA samAna jIvita jaLabiMdu jevuM caMcaLa hovA chatAM ane yovana nadInA pUra jevuM hovA chatAM, he pApI jIva! tuM bodha kema pAmato nathI?I4pA. bhASAMtara - saMdhyArAga ane pANInA parapoTA A dvanda samAsa che. te banne vaDe upamA jenI che, tevA AyuSyamAM (zabda vyavahitano saMbaMdha kare che) ane ghAsanA agra bhAga para lAgelA pANInA biMdunI jema capala evuM AyuSya hote chate, ahIM traNa upamA AyuSyanI ati kSaNabhaMguratA batAvavA mATe che. temaja yauvana ane zabdathI dravyano samUha, nadInA pUra jevo hovA chatAM, te pApAtmA ! durAtmA ! A pramANe jovA chatAM paNa tuM bodha kema pAmato nathI ? po. gAthArtha - hA! niMdanIya evA yame bhUtane pheMkAtA balinI jema putrane anyatra, patnIne anyatra, ane svajanone paNa anyatra, e pramANe kuTuMbane chuTuM chuTuM pheMkyuM che IkA bhASAMtara - hA ! khedanI vAta che ke yamarAjA vaDe bhUtane pheMkAtA balinI jema putro anya gatimAM, patnI anya gatimAM, parivAra paNa anya gatimAM mokalAyelo che. arthAt ke bhUtane pheMkAyelo bali jema judA judA sthAne paDe che, tema AkhuM kuTuMba krUra evA yamarAjA vaDe bhinna-bhinna gatine prApta karAyeluM che. ll4ll gAthArtha - saMsAramAM bhave bhave je zarIro, jIvo vaDe prApta karAyA che, tenI saMkhyA anaMta sAgaropamathI karI zakAtI nathI I47 bhASAMtara - he AtmA ! je zarIrane mATe tuM AvA prakAranA pApone kare che, paraMtu je deho saMsAramAM bhaTakatA jIva vaDe dareka janmamAM mUkAyelA che, te dehonI annata sAgaropama vaDe paNa saMkhyA karI zakAtI nathI. kAraNake vairAgyazataka 27
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'anantairanantasaMkhyaiH 'sAgaraiH' samudreH saMkhyA na kriyate, anantasaMkhyasAgarabindubhyo'pi pUrvapUvabhavajIvamuktazarIrANAmanantatvAd, yadvA'nantaiH 'sAgaraiH' sAgaropamasamayaiH, zeSaM pUrvavattathA coktaM"jIveNa jANi u visajjiyANi jAisaesu dehAI / thevehiM tao sayalaM, pi tihuyaNaM hujja paDihatyaM / / 1 / / " / / 47 / / gAthA - nayaNodayaM pi tAsiM, sAgarasalilAo bahuyaraM hoii| galiyaM ruyamANINaM, mAuNaM annamatrANaM // 48 / / vyAkhyA - he Atman ! tAsAM rudantInAM 'mAtRNAM' jananInAM, 'anyAnyAsAM' aparAparajanmabhAvinInAM ['galitaM' patitaM] 'nayanodakaM' azrujalamapi 'sAgarasalilAt' samudrapAnIyA dvahutaraM' adhikataraM, bhavati, tAbhI rudatIbhirazrujalametAvad ga[gA]litaM pAtitaM, yatsaMkhyA samudrAmbhasA'pi kartuM na zakyata ityarthaH / / 48 / / gAthA - jaM narae neraiyA, duhAI pAvaMti ghora'NaMtAI / tatto aNaMtaguNiyaM, nigoyamajhe duhaM hoi / / 49 / / vyAkhyA - he Atman ! yanarayikA' nArakA narake 'ghorANi' raudrANi ca tAnya'nantAni' aprAptAparabhAgAni ghorAnantAni, 'duHkhAni' asAtavedyAni, prApnuvanti, tathA coktaM"taha phAliyA vi ukkatti-A vi taliA vi cchinnabhinnA vi / daDDA bhaggA muDiyA, toDiyA taha vIlINA ya / / 1 / / pAvodaeNa puNaravi, milaMti taha ceva pArayarasuvva / icchaMtA vi hu na maraMti, kaha vi te nAraya varAyA / / 2 / / pabhaNati tao dINA, mA mAreha sAmi ! pahu nAha ! / aidusahaM dukkhamiNaM, pasiaha mA kuNaha ettAhe / / 3 / / evaM paramAhammiya-pAesu puNo puNo vi laggati / daMtehiM aMgulIo, giNhaMti bhaNaMti dINAI / / 4 / / 1. sAgarasalilAu bahuyaraM hoI ityapi pAThaH / 27 vairAgyazatakam
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIve pUrva-pUrva bhavomAM choDelA zarIro ananta saMkhyAvALA sAgaranA pANInA biMduthI tathA ananta sAgaropamanA samayothI paNa ananta che. tathA kaheluM che ke, "jIva vaDe seMkaDo jAtiomAM jeTalA zarIro visarjana karAyA che, te bhegA karIe to thoDA zarIro vaDe ja AkhuM jagata bharAI jAya. //47ll. gAthArtha - anya-anya janmomAM maLelI mAtAonA nayanamAMthI raDatI samaye vahetuM jala-paNa sAgaranA jaLathI adhika hoya che. II48. bhASAMtara - he AtmA ! anya-anya bhavomAM maLelI ane raDatI evI mAtAonA nayanamAMthI paDelAM AMsunAM pANI paNa sAgaranA pANIthI adhika thAya che. raDatI evI mAtAo vaDe azrunuM jala eTaluM mUkAyeluM che ke jenuM mApa samudranA pANI vaDe paNa karavAne mATe zakya nathI. I48 gAthArtha - narakamAM nArako je ghora ane anaMta du:kho pAme che, tethI anaMtagaNuM duHkha nigodanI madhyamAM hoya che. ekalA bhASAMtara - he AtmA ! nArakamAM rahelA nArako ghora ane ananta du:kho pAme che. jenA samAna anya koI na hoya te ghora ane ananta kahevAya. ane azAtA vedanIya karmathI bhogavAtuM te duHkha kahevAya che. kahyuM che ke - bicArA nArakanA jIvo phADI nAkhelA, utkIrtana karAyelA, taLI nakhAyelA, chinnabhinna karAyelA, bALI nakhAyelA, bhAMgI nakhAyelA, vALI nakhAyelA toDI nakhAyelA ane vilIna karAyelA, paNa maravAnI icchAvALA hovA chatAM maratA nathI, paraMtu pApanA udaya vaDe pharI pAchA pArAnI jema maLI jAya che ||1,ro tyAra pachI dIna thayelA kahe che, he svAmI! mane mArIza nahi, he prabhu ! he nAtha ! A du:kha atidussaha che. maherabAnI karIne A pramANe mane nA kara tevAM A pramANe paramAdhAmInA pagamAM vAraMvAra paDe che. dAMta vaDe AMgaLIone grahaNa kare che ane dInavacanone bole che. jo tyAra pachI narakapAlo kahe che - re jIva ! Aje tane A du:kha dussaha lAge che, paraMtu jyAre pApane karato hato tyAre khuza thayelo, A pramANe kaheto hato paNa je kAraNathI sarvajJa nathI athavA ahIM huM vairAgyazataka 27
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatto a nirayapAlA, bhaNaMti re ! ajja dUsahaM dukkhaM / jaiA puNa pAvAI, karesi tuTTho tayA bhaNasi / / 5 / / natthi jae savvannU, ahavA ahameva ettha savvaviU / ahavA vi khAha piaha, diTTho so keNa paraloo ? / / 6 / / khaMtA piyaMtA iha je maraMti, puNo vi te khaMti piyaMti rAI / khuhAI tattA puNa je maraMti, puNo vi tappaMti khahAI te U / / 7 / / natthi a puNNaM pAvaM, bhUa'bbhahio a dIsai na jIvo / iJcAi bhaNasi taiyA, vAyAlatteNa parituTTho / / 8 / / maMsarasaMmi ya giddho, jaiyA mAresi nigghiNo jIve / bhaNasi tayA amhANaM, bhakkhamiNaM nimmiyaM vihiNA / / 9 / / veyavihiyA na dosaM, jaNNe ahiMsa tti ahava jaMpesi / caracaracarassato phA-liUNa khAesi paramaMsaM / / 10 / / lAvayatittiriaMDaya-rasavasamAINi piyasi aigiddho / iNDiM puNa pukkArasi, aidusaMha dukkhameyaMti / / 11 / / aliehiM vaMcasi tayA, kUDakkayamAiehiM muddhajaNaM / pesuNNAINa kare-si harisio palavasi iyANiM / / 12 / / taiA khaNesi khattaM, ghAyasi vIsaMbhiyaM musasi loyaM / paradhaNaluddho bahude-sagAmanagarAI bhaMjesi / / 13 / / teNa vi purisayAre-Na vinaDio muNasi taNasamaM bhuvaNaM / paradavveNaM vilasesi, kuNasi pukkAra kiM puNiNhiM ? / / 14 / / mA harasu paradhaNAI, sikkhavio bhaNasi dhiTThayAe a / savvassa vi parakIyaM, sahoaraM kassa vi na davvaM / / 15 / / taiyA parajuvaINaM, coriyaramiyAiM muNasi suhAI / airatto vi hu tAsiM, mArasi bhattArapamuhe a / / 16 / / sohagge Na ya naDio, kUDavilAsehiM (?) kuNasi tAhiM samaM / iNhiM tu tattataMbaya-DiulliyANaM palAesi / / 17 / / parakIyacciya bhajjA, bhujai niayA u mAubhaiNIo / evaM ca duviaDDatta-gavvio vayasi sikkhavio / / 18 / / 1. asti sarvAsvapi pratiSvayaM varNaH, paramarthasaGgatirasyAbhAve eveti me mati : / *MEREKKHAREKKREKKREk 28 vairAgyazatakam
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja sarvajJa chuM athavA khAo, pIo, konA vaDe paraloka jovAyo che ? HIko je ahIM khAtA ane pItA mare che pharIthI teo rAtre khAya che ane pIe che. vaLI jeo bhUkhathI duHkhI thayelA mare che te bIjA bhavamAM paNa bhUkhathI duHkhI thAya che. kA tyAre vAcALapaNAthI khuza thayelo puNya nathI, pApa nathI, ane pAMca bhUtathI adhika jIva dekhAto nathI vagere tuM bolato hato. ll8 mAMsanA rasamAM vRddha-Asakta thayelo jyAre tuM nirdaya jIvone mArato hato tyAre amane kaheto hato, A khAvA mATe to kudarate banAveluM che mATe bhakSya che ll vedamAM kaheluM che eTale doSa nathI, athavA yajJamAM homavAmAM Ave te ahiMsA che te pramANe bolato hato ane jIvone cara-cara e pramANe phADIne bIjAnA mAMsane khAto hato. 10 atiAsakta evo tuM lAvakapakSI ane tittarinA iMDAno rasa ane carabI Adine pIto hato ane ahIM pokAra kare che ke A atidussaha du:kha che. ||11|| tyAre khoTA dhaMdhA ane jUThA vacana vaDe tyAre mugdhajanane Thagato hato, harSa pAmelo pazunyAdi-cADIAdi aDhAra pApa karato hato ane atyAre atidussaha duHkha che ema pralApa kare che. ||12|| tyAre khAtarane khaNato hato, vizvAsa mUkanArano ghAta karato hato, lokone corato hato ane pArakA dhanamAM lobhI banelo ghaNA dezagAma-nagarone tuM bhAMgato hato. [13] te puruSArtha vaDe abhimAna pAmelo AkhA traNa jagatane tRNa samAna jANato hato. pArakA dravyo vaDe vilAsa karato hato. to have ahIM kema pokAra kare che ? I14o. tuM paradravyane haraNa na kara e pramANe zikhAmaNa apAtI hatI, tyAre dhiSThAIthI kaheto hato, badhAne pAraku ja che kta dravya nahi, bhAI paNa kono che ? (koI koInuM nathI eTale dravya potAnuM che ja nahi. potAno AtmA ja che.) 1pA tyAre parastrInI sAthe corI chupIthI kriIDA karI temAM sukha mAnato hato ane te strImAM atirakta banelo tenA pati vagerene mArato hato. 16o te strIonI sAthe kuTa vilAsa karato hato. tyAM saubhAgyane viSe smalita na thayo ane ahIM to tapelA tAMbAmAM DUbADavAmAM Ave to kema bhAgI jAya che ? 17. khoTI hoMziyArIthI garvita thayelo, zIkhavADAyelo te bIjAnI patnI bhogavavA yogya che ane mAtA-bena paNa bhogavavA yogya che e pramANe tuM bolato hato. 18 tathA mUDha, asaMtuSTa evo ghaNA verAgyazataka 28
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ piMDesi asaMtuTTho, bahu pAvapariggahaM tahA mUDho / AraMbhehi a tUsasi, rUsasi ? kiM ittha dukkhehiM / / 19 / / AraMbhapariggahava-jjiyANa nivvahai amha na kuDuMbaM / iya bhaNiyaM jassa kae, taM ANasu duhavibhAga'tthaM / / 20 / / bhariyaM pivIliyAi-Na sIviaMjai muhaM tuha'mhehiM / tA hosi parAhutto, bhuMjasi rayaNIi puNa miTuM / / 21 / / piyasi suraM gAyaMto, vakkhANaMto bhuAhi naJto / iha tattatillatuMba-tauNi kiM pIasi? na hayAsa ! / / 22 / / gurudevANuvahAso, vihiA AsAyaNA vayaM bhaggaM / logo a gAmakUDa-taNAibhAvesu saMtavio / / 23 / / iya jai niyahatthAro-viyassa tasseva pAvaviDavassa / bhuMjasi phalAI re duThTha !, amha tA ittha ko doso ? / / 24 / / iJcAi puvvabhavadu-kkayAi~ sumarAviuM nirayapAlA / puNaravi viyaNA u uI-rayaMti vivihappayArehiM / / 25 / / ukkattiUNa dehA-u tANa maMsAi caDapphaDatANa / tANaM ciya vayaNe pa-kkhivaMti jalaNammi bhuMjeuM / / 26 / / re re ! tuha puvvabhave, saMtuTThI Asi maMsarasiehiM / ia bhaNiuM tasseva ya, maMsarasaM gihiuM diti / / 27 / / tiriyANa ya bhArAro-vaNANi samurAviUNa khaMdhesa / caDiUNa surA tesiM, bhareNa bhaMjaMti aMgAI / / 28 / / dINA savvanihINA, napuMsagA saraNavajjiyA khINA / ciTThati narayavAse, neraiyA ahava kiM bahuNA / / 29 / / acchi nimilaNamittaM, natthi suhaM dukkhameva aNubaddhaM / narae neraiyANaM, ahonisaM paJcamANANaM / / 30 / / tattha ya sammaTTI, pAyaM ciMtaMti veyaNA'bhihayA / muttuM kammAi tumaM, mA rUsasu jIva ! jaM bhaNiyaM / / 31 / / savvo puvvakayANaM, kammANaM pAvae phalavivAgaM / avarAhesu guNesu a, nimittamittaM paro hoi / / 32 / / dhArijaMto jalanihi, vIcIkallolabhinnakulaselo / na hu anajammanimmia, suhAsuho divvapariNAmo / / 33 / / 29 vairAgyazatakam
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa-parigrahane ekaThA karato hato ane AraMbha vaDe saMtoSa pAmato hato to ahIM duHkha vaDe kema roSa pAme che ? 19o AraMbha ane parigrahane choDIne amArA kuTuMbano nirvAha na thAya, evuM jenA mATe tuM bolato hato tene du:khano bhAga karavA mATe bolAva 20 rAtre miSTAna khAto hato, enA badalAmAM amArA vaDe jyAre tAruM mukha kIDI AdithI bharIne sIvAyuM, tyAre parAmukha kema thAya che. |1| strIone nacAvato, vakhANato, gAto madirAne pIe che. to te hatAza ! ahIM tapelA tala tAMbA ane sIsAne kema pIto nathI ? 22 guru bhagavaMtonI mazkarI tathA AzAtanA karI, vratano bhaMga karyo. zUdrapaNAdinA bhAvane pAmelo tuM lokone herAna karato hato. /23ll e pramANe jo potAnA hAthe ropelA evA te pApavRkSanA phaLone bhogave che to re duSTa emAM amAro zuM doSa ? ||24ll. ityAdi pUrvabhavanA duSkatone yAda karAvIne narakapAlo pharIthI paNa vividha prakAre vedanA utpanna kare che. rapA taDaphaDatA tenA dehamAMthI mAMsa ukheDIne agnimAM pakAvIne tenA ja mukhamAM nAkhe che. R/26o re re jIva ! pUrvabhavamAM tane mAMsanA rasa vaDe saMtoSa thato hato e pramANe kahIne mAMsanA rasane grahaNa karIne Ape che. ra7A pazuonA kaMdha-khabhA upara bhAra AropaNa karato hato, tene yAda karAvIne devo tenI upara caDIne bhAra vaDe aMgone bhAMgI nAkhe che. ll28 sarva nidhi vaDe dIna thayelA napuMsako, zaraNathI mUkAyelA, kSINa thayelA narakanA jIvo narakanA AvAsamAM rahe che. enAthI bIjuM zuM (du:kha varNavavuM ?) |rA narakamAM divasa rAta pakAvAtA evA nArakInA jIvone AMkhanA nimeSa mAtra paNa sukha nathI. du:kha ja satata bhogavyA kare che. 30 tyAM vedanAthI haNAyelA samyagdaSTi jIvo prAya: vicAra kare che ke re jIva ! karmane choDIne temanI upara roSa na kara. kAraNa ke kahyuM che ke l31ii sarva jIvo aparAdhone viSe ane guNone viSe pUrva karelA karmanA phaLanA vipAkane pAme che bIjo vyakti nimitta mAtra hoya che. 3rA. samudranA taraMga ane kallolathI bhedAyela kulaparvatane dhAraNa karavo sahelo che paNa anya janmamAM nirmANa karela zubha ke azubha bhAgyanA pariNAmane dhAraNa karavuM saheluM nathI. 33 guruvaDIlajana vaDe aTakAvAto paNa tyAre tuM pApane karato hato ane pota ja du:khane grahaNa karato hato. to he jIva! ahIM konI upara vairAgyazataka 29
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArijaMto vi hu gurujaNeNa taiA karesi pAvAiM / sayameva kiNiya dukkhe, rUsasi re jIva ! kassihiM ? / / 34 / / sattamiyAo annA,, aTThamiA natthi narayapuDhavi tti / emAi kuNasi kUDu-ttarAi iNhiM kimubviyasi ? / / 35 / / iya ciMtAe taha ve-aNAhiM khaviUNa asuhakammAiM / jAyaMti rAyabhavaNA-iesu kamaso a sijhaMti / / 36 / / anne avarupparakalaha-bhAvao taha ya kovakaraNeNaM / pAvaMti tiriabhAvaM, bharmati tatto bhavamaNaMtaM / / 37 / / " tato narakaduHkhebhyo 'nigodAH' sAdhAraNavanaspativizeSAsteSAM madhye 'anantaguNitaM' anantaguNaM, punaH punarjanmamaraNarUpaM duHkhaM bhavati, yata uktaM"golA huMti asaMkhA, huMti nigoA asaMkhaAgole / ikviko anigoo, aNaMtajIvo muNeyavyo / / 1 / / egUsAsammi ma[o)uM (?) sattarasavArAu'NaMtakhutto vi / khuDagabhavagahaNAo, eesu nigoyajIvesu / / 2 / / "49 / / gAthA - taMmi vi nigoamajjhe, vasio re jIva ! vivahakammavasA / visahaMto tikkhaduhaM, aNaMtapuggalaparAvatte / / 50 / / vyAkhyA - 're jIva !' he Atman ! 'tasminnapi' nArakaduHkhAtizAyi duHkhasaGkule nigodamdhye 'uSitaH sthitaH, kasmAt ?, 'vividhakarmavazAt' anekavidhajJAnAvaraNIyAdi-karmaparatantratayA, yata uktaM"jayA mohodao tivvo, aNNANaM khu mahabbhayaM / komalaM veyaNIyaM nu, tayA egiMdiyattaNaM / / 1 / / " kiM kurvan tatroSita ? ityAha-anantAn sUkSmakSetrapudgalaparAvartAn yAvat 'tIkSNaM' ugraM 'duHkhaM' ekasmin zvAsocchvAse sAdhikasaptadazamavAtmakaM 'viSahamANo' anubhavan, uktaM ca"sattarasasamahiyA kira, igANupANaMmi huMti khuDbhavA / sagatIsasayatihuttara-pANU puNa igamuhuttaMmi / / 1 / / paNasaTThisahasapaNasai-chattIsA igamuhuttakhuDDubhavA / AvaliyANaM dosaya-chappannA egakhuTubhave / / 2 / / " !!50 / / 30 vairAgyazatakam
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ roSa kare che ? (34sAtamIthI bIjI AThamI narakanI pRthvI nathI ne ? e pramANe khoTA uttara Apato hato. have ahIM kema udvega pAme che ? rUpA e pramANe ciMtA vaDe tathA vedanAo vaDe azubhakarmone khapAvIne rAjabhavanAdimAM utpanna thAya che ane krame karIne siddha thAya che. rUkA samyagdaSTi sivAyanA bIjA jIvo paraspara jhaghaDo karIne tathA kopa karavA vaDe tiryacapaNAne pAme che, ane tyAra pachI anaMta bhava bhame che. I37ii. tyAra pachI narakanA duHkha karatAM nigodamAM eTale sAdhAraNa vanaspatikAyamAM pharI-pharI janma-maraNa rUpa ananta du:kha hoya che. je kAraNathI kaheluM che ke "nigodanA goLA asaMkhyAtA hoya che ekaeka goLAmAM asaMkhyAtA nigodanA zarIra hoya che ane eka-eka nigodanA zarIramAM anaMta jIvo hoya che. 1 eka zvAsocchavAsamAM marIne sattara vAra kSullaka bhava rUpane grahaNa karavA vALI A nigodamAM jIva anaMtI vAra utpanna thayela che. I49aaaa gAthArtha - he AtmA!vividha karmanI parAdhInatAthI te nigodamAM paNa anaMta pudgala parAvarta sudhI tIkSNa duHkha sahana karato tuM rahyo. paol bhASAMtara - he jIva ! he AtmA ! narakanA duHkhathI paNa atizaya du:khanA samUharUpa nigodamAM tuM kayA kAraNathI vasyo ? jJAnAvaraNIyAdi vividha karmonI parAdhInatAthI vasyo che. je kAraNathI kaheluM che ke jyAre tIvra mohano udaya, mahAbhayAnaka ajJAna, ane asAra-azAtA vedanIya karma udayamAM AvyuM hoya, tyAre jIva ekendriyapaNuM prApta kare che. zuM karato tyAM vasyo ? to kahe che ke vividha karmonI paravazatAthI anaMta sUkSmakSetra pudgala parAvarta jeTalA kALa sudhI eka zvAsocchavAsamAM sADA sattara bhava rUpa tIkSNa du:khone anubhavato rahelo che. kahyuM che ke eka zvAsocchavAsamAM kAMIka adhika sattara kSullaka bhavo nizcaye thAya che ane eka muhUrtamAM sADatrIzaso tahoMtera (3773) zvAsocchavAsa thAya che. //// eka muhUrtamAM pAMsaTha hajAra pAMcaso ane chatrIsa (35, 533) zullaka bhavo thAya che ane kSullaka bhavane viSe baso chappanna (25) AvalikA thAya che. rA5oll vairAgyazataka 30
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - nIhariya kaha vi tatto, patto maNuyattaNaM pi re jIva ! / tattha vi jiNavaradhammo, patto ciMtAmaNisariccho / / 51 / / vyAkhyA- re jIva ! tvaM 'kathamapi' mahatA kaSTena 'tato' nigodAniHsRtya 'manuSyatvaM' manujatvamapi prApta'statrA'pi' manuSyatve'pi cintAmaNisadRkSo, manobhilASapUrakatvAt, zrIjinavaradharmaH puNyavazAtprAptaH, "nisareNIhara-nIladhADa-vara-hADA" iti [8-4-79 haimaprAkRtasUtreNa] niHsaredhaharAdezaH / / 5 / / gAthA - patte vi taMmi re jIva !, kuNasi pamAyaM tuma tayaM ceva / jeNaM bhavaMdhakUve, puNo vi paDio duhaM lahasi / / 52 / / vyAkhyA - re jIva !, 'tasmin' duSprApe zrIjinadharme 'prApte'pi' labdhe'pi, tvaM tameva 'pramAdaM' nidrAvikathAdikaM karoSi, yena pramAdena bhava evA'ndhakUpastasminpunarapi patito 'duHkhaM' narakAdAvasAtameva - labhase, ArSavacanatvAdbhaviSyatyarthe vartamAnatA, paraM hAritaM jinadharmaM punarna lapsyasa ityartha : / / 52 / / gAthA - uvaladdho jiNadhammo, na ya aNucitro pamAyadoseNaM / hA! jIva ! appaveria! subahaMpurao visUrihisi / / 53 / / vyAkhyA - he jIva ! tvayA daivayogAjinadharma 'upalabdhaH' prAptaH, paraM 'pramAdadoSeNa' AlasyAdivaiguNyena ca 'nA'nucIrNo' na sevito, 'hA' iti khede, 'Atmavairin !' svajIvazatro ! he jIva ! 'purato' maraNAvasAne-paraloke vA, 'subahuM' atizayena, zazirAjavat 'khetsyase' khedaM prApsyasizociSyasItyarthaH, 'khide--ravisUrA" viti [8-4-132 haimaprAkRtasUtreNa] khidevisUrAdezaH / / 53 / / gAthA - soyaMti te varAyA, pacchA samuvaTThiyaMmi maraNaMmi / pAvapamAyavaseNaM, na saMciyo jehi jiNadhammo / / 54 / / vyAkhyA - te 'varAkA' raGkAstapasvinaH, pazcAn maraNe 'samupasthite' prApte sati 31 vairAgyazatakam
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha - he jIva! tyAMthI koIpaNa rIte nIkaLIne manuSyapaNuM paNa tuM pAmyo. temAM paNa ciMtAmaNi ratna samAna jinadharma tane prApta thayo. pa1 bhASAMtara - he jIva!tuM mahAna kaSTa vaDe te nigodamAMthI nIkaLIne manuSyapaNuM pAmyo, manuSya bhavamAM paNa mananI icchAone pUrNa karato hovAthI cittAmaNi ratna samAna zrI jInezvare kahelo dharma paNa puNyanA yoge pAmyo. "nIsaredara-nIsTa-dhADa-vara-hADA rUti (8-4-76 de pratisUtreja) niHsara no nIhara Adeza thayelo che. pa1 gAthArtha - he jIva ! te dharma prApta thavA chatAM paNa te ja pramAda tuM kare che ke je pramAdathI bhavarUpI aMdhakRpamAM pharI vAra paNa paDelo tuM duHkha pAme che parA bhASAMtara - he jIva! te du:khe karIne prApta karI zakAya tevA zrI jinedharmane prApta karavA chatAM paNa tuM, te ja nidrA-vikathAdi pramAdane kare che ke je pramAda vaDe bhava rUpI aMdha kUpamAM paDelo pharI paNa narakAdimAM du:khane ja meLave che. (ahIM ArSa vacanathI bhaviSyakALanA arthamAM vartamAna kALa karela che.) paraMtu hArelA evA jinadharmane pharI prApta karI zakAya nahIM. A pramANe artha che. pa2 gAthArtha - he jIva! jinadharma prApta thayo paraMtu pramAdanA doSathI tenuM AcaraNa karyuM nahIM. are AtmaverI! paralokamAM tuM khUba kheda pAmIza. pa7ll bhASAMtara - he jIva! tArA vaDe bhAgyanA yogathI zrI jinadharma prApta karAyo, paraMtu AlasAdi pramAdanA doSathI te dharmanuM sevana karyuM nahIM. hA khedanI vAta che ke he Atma vairI ! tuM paralokamAM zazirAjAnI jema atizaya khedane pAmIza. "vivenUravisUrA" viti (8-4-2rUra reprAkRtasUtre) ahIM vid dhAtuno visUra Adeza karelo che. ApaNA gAthArtha - pApa rUpa pramAdane AdhIna thaIne jeoe jinadharmano saMcaya nathI karyo, teo bicArA maraNa upasthita thaye chate zoka kare che. pako bhASAMtara - duSTAlasa - nidrA - vithAdi pApI evA pramAdane AdhIna thayelA vairAgyazataka 31
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' zocanti ' zokaM kurvanti, te ke ?, yairvarAkaiH 'pApapramAdavazena' duSTAlasyAdiparatantratayA jinadharmo na 'saJcitaH ' svAtmani na sambhRto 'hA ! hA !! vayamakRtadharmANaH paraloke kathaM sukhino bhaviSyAma' iti zokaM vidadhatIti bhAvaH / 54|| - gAthA - dhI- dhI dhI saMsAraM,' devo mariUNa jaM tirI hoi / mariUNa rAyarAyA, paripaca nirayajAlAhiM / / 55 / / vyAkhyA saMsAraM cAturgatikarUpaM-bhavaM dhig dhig, dhikyAbhidhAnaM tu nindyatamatva sUcanArthaM, saMsArasya dhiktve kAraNamAha yasmAddevaH' suro 'mRtvA' cyutvA 'tiryak' pRthivyAdirbhavati, tathA 'rAjarAjo' vAsudevAdirmRtvA nirayajvAlAbhiH paripacyate, yata uktaM gAthA - jAi aNAho jIvo, dumassa puSpaM va kammavAyahao / dhaNadhannAharaNAiM, gharasayaNakuDuMbamilhevi / / 56 / / vyAkhyA gAthA vyAkhyA - 32 'mIrAsu saMThaesu ya, kuDusu a payaNagesu kuMbhIsu / lohIsu a palavaMte, payaMti kAlAu neraie / / 1 / / " / / 55 / / - he Atman ! tvayA 'saMsAre' bhave, 'saMsaratA' itastataH paryaTatA satA kadAcid 'giriSu' parvateSu 'uSitaM' sthitaM, kadAcid 'darISu' kandareSUSitaM, 9. saMsAre ityapi pAThaH / vairAgyazatakam he jIva ! ayaM 'jIva' AtmA karmaiva' vAto' vAyustena' hataH 'pratihato, 'anAtho' asvAmiko-anAdhAraH san 'drumasya' taroH puSpamiva yAti paralokamiti gamyate, yathA drumasya puSpaM vAtapreritaM sadyAtyadhaH patati, tathA jIvo'pi, kiM kRtvA ?, dhanadhAnyAbharaNAni gRhaM svajanakuTumbaM ca muktvA, anukto'pyatra cakAro boddhavyaH, prAkRtatvAdvibhaktilopazca / / 56 / / vasiya girIsu vasiyaM, darIsu vasiyaM samuddamajjhammi / rukkha'gge yavasiyaM, saMsAre saMsaraMteNaM / 57 / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ hovAthI, jeo vaDe jinadharmano potAnA AtmAne viSe saMcaya karAyo nathI, teo bicArA pAchaLathI maraNa upasthita thaye chate zoka kare che. te zoka kevA prakArano che ? to kahe che ke hA ! hA ! nahIM sevelA jinadharmavALA ane paralokamAM kevI rIte sukhI thaIzuM ? 54 gAthArtha - te saMsArane dhikkAra ho! dhikkAra ho! dhikkAra ho! je saMsAramAM devo mRtyu pAmIne tiryaMca bane che ane rAjAdhirAja maraNa pAmIne narakanI jvAlAthI atyaMta pakAvAya che pipA bhASAMtara - cAra gati rUpa saMsArane dhikkAra ho ! dhikkAra ho ! dhikkAra ho ! atyaMta nindakapaNuM batAvavA mATe ahIM traNa vAra dhik zabda vAparelo che. saMsAranA dhikkArapaNAnA kAraNane kahe che. je kAraNathI deva marIne pRthvI Adi rUpa tiryaMca thAya che, tathA vAsudevAdi rAjAo marIne narakanI jvAlao vaDe atyaMta pakAvAya che, jethI kahevAyeluM che ke "mIrA saMsthAnavALI ane ghaDAnA AkAravALI evI pakAvanArI kuMbhamAM narakamAM ghaNA kALa sudhI jIva pakAvAya che ane lohImAM ALoTe che. papA gAthArtha - karma rUpI pavanathI haNAyelo AtmA dhana, dhAnya, alaMkAra, ghara, svajana ane kuTuMba maLavA chatAM paNa tene mUkIne pavanathI paDI gayelA vRkSanA puSpanI jema anAtha banIne jAya che. pakA bhASAMtara - he jIva! A AtmA karmarUpI pavanathI haNAyelo anAtha banelo chatAM jema pavanathI prerAyelA vRkSanA puSpo jaldIthI nIce paDe che tema, jIva paNa paralokamAM ekalo jAya che. jIva zuM karIne paralokamAM ekalo jAya che ? to kahe che ke dhana, dhAnya, AbharaNo, ghara, svajana, ane kuTuMbane mUkIne jAya che. (nahIM Apelo hovA chatAM ahIM vakAra jANavo) prAkRta hovAthI vibhaktino lopa karelo che. pako gAthArtha - he AtmA!saMsAramAM paryaTana karatAM tu parvata para vasyo che, guphAmAM vasyo che, samudranI madhyamAM vasyo che ane vRkSanI Toca para paNa vasyo che. pa7l. bhASAMtara - he AtmA ! saMsAramAM bhaTakatA evA tArA vaDe kyAreka parvatone viSe | nivAsa karAyo, kyAreka guphAone viSe, kyAreka samudranI madhyamAM, to vairAgyazataka 32
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ kadAcitsamudramadhye uSitaM, kadAcidvRkSAgreSu coSitaM, anavasthitatvAjjIvasya / / 57 / / kiJcA'yamAtmA naTavadaparApararUpaiH parAvartate, tataH kaH kulAbhimAnAvakAza ? ityAha - gAthA - devo neraio ti ya, kIDapayaMgoM tti mANuso eso / ruvassI ya virUvo, suhubhAgI dukkhabhAgI ya / / 58 / / vyAkhyA - 'devo' vibudho, nArakaH pratIta eva, iti zabdAH sarve upapradarzanArthAzca zabdAH samuccayArthAH svagatAnekabhedasUcakA vA, tathA 'kITa:' kRmyAdiH, 'pataGgaH' zalabhastiryagupalakSaNaM caitan 'mAnuSaH' pumAn, eSa jIvaH, parAvartata iti sarvatra kriyA, "rUvassi"tti kamanIyazarIro 'virUpo' vizobhaH 'sukhaM' sAtaM bhajate tacchIlazceti sukhabhAgI, evaM duHkhabhAgI / / 58 / / gAthA - rAuttiya damago tti ya, esa sapAgo tti esa veyaviU / sAmI dAso pujo, khalotti adhaNo dhaNavaitti / / 59 / / vyAkhyA - tathA 'rAjA' pRthivIpatirdramako' niHsva, eSa jIvaH 'zvapAka zcANDAla: tathaiSa eva 'vedavit' sAmAdivedAnAM vettA-pradhAnabrAhmaNa ityarthaH, asakRdeSazabdagrahaNaM paryAyanivRttAvapi jIvadravyasyA'nuvRttijJApanArthaM, eSa evaiko nAnArUpeSvevaM parAvartate na sarvathA'nyo bhavatItyarthaH, tathA 'svAmI' svapoSyApekSayA nAyako, 'dAso' vyakSarakaH, 'pUjyo' abhyarcanIya-upAdhyAyAdiH, 'khalo' durjano, 'adhano' nirdravyo, 'dhanapati'rIzvaraH / / 59 / / gAthA - navi ittha koi niyamo, sakammaviNiviTThasarisakayaciTTho / annAnnarUvaveso, naDova pariattae jIvo // 60 / / / 1. neraiu ityapi pAThaH / kIDapayaMgu ityapi pAThaH / 3. damagu ityapipAThaH / 4. sapAgu ityapi pAThaH 5. annunnarUvavesI naDubba ityapi pAThaH / 33 vairAgyazatakam
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAreka vRkSanI Toca para nivAsa karAyo che. jIvane eka sthAne rahevAnuM nizcita na hovAthI judA judA sthAne nivAsa karAyo che. A AtmA naTanI jema anya-anya rU5 vaDe parAvartana pAme che. tethI kuLanA abhimAnane avakAza kyAMthI hoya ? te mATe kahe che - pachI gAthArtha - he jIva!tuM deva banyo che ane nAraka banyo che. kIDo ane pataMgiyuM thayo che ane manuSya paNa thayelo che. tuM suMdara rUpavALo ane kurUpavALo banyo che. sukhI banyo che ane duHkhI banyo che. paTo bhASAMtara - ahIM iti zabda sarve bhedone batAvavA mATe che ane zabda pote prApta karelA aneka bhedono sUcaka che he jIva ! tuM deva ane nAraka banyo che. kIDo - kRmi Adi ane pataMgIyuM banelo che. upalakSaNathI dareka tiryam jAtimAM utpanna thayo che, manuSya paNa thayelo che arthAt ke anya-anya rUpe A jIva parAvartana pAme che ema dareka ThekANe kriyApada samajavuM. vaLI kyAreka suMdara rUpavALo eTale ke zarIravALo to kyAreka kurUpavALo, zobhA vagarano banyo che, vaLI kyAreka sukhane bhajanAro che to kyAre du:khano bhAgI thayo che. pitA gAthArtha - he jIva! tuM rAjA ane bhikhArI banyo che. e ja tuM caMDALa ane vedapAThI, svAmI ane dAsa, pUjya ane durjana, nirdhana ane dhanavAna thayo che. pahelA bhASAMtara - te pramANe A jIva rAjA ane bhikhArI banyo che. tathA te ja pramANe A jIva caMDALa ane sAmAdi vedone jANanAra zreSTha brAhmaNa thayo che. ahI vAraMvAra "G" zabdanuM grahaNa aneka paryAyo badalAtA hovA chatAM jIvadravya arthAt AtmA eka svarUpe ja rahe che, te jaNAvavA mATe karyuM che. A eka AtmA ja anya-anya rUpomAM parAvartana pAme che, te Atmadravya badalAtuM nathI. tathA A jIva svAmI eTale ke potAnA nokaranI apekSAe nAyaka ane be akSaravALo dAsa thayo che. upAdhyAyAdi rUpe pUjya ane durjana, dhanarahita ane dhanavAna thayo che. //palA gAthArtha - pote karelA karmanI racanA pramANe ceSTA karato jIva anya-anya rU5 ane veza dhAraNa karIne naTanI jema parAvartana pAme che. emAM koI niyama nathI. (ke puruSa marIne puruSa thAya) 6oll vairAgyazataka 33
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - kiJca 'nA'pi' na sambhAvyate'tra kazci niyamo''vazyambhAvo, yathA pare manyante-"puruSaH puruSatvamaznute, pazavaH pazutva" mityAdirUpaH, pramANabAdhitvAt, karmavaicitryeNa bhavavaicitryopapatteH, kiM tarhi ?, svakarmaviniviSTasadRzakRtaceSTaH parAvartate jIva iti sambandhaH, tatra kriyata iti karma-jJAnAvaraNIyAdi, svasyA''tmanaH karma sva karma, tasya viniviSTaM vinivezaH, prakRtisthityanubhAgapradezAtmakaM racanamityarthaH, tasya sadRzItadanurUpA kRtA-nirvartitA ceSTA-devAdiparyAyAdhyAsarUpo vyApAro yena sa tatheti samAso, dRSTAntamAha 'anyAnyarUpo' nAnA''kAro 'veSo' nepathyavarNakavicchittyAdilakSaNo yasyA'sAvanyAnyarUpaveSaH, ko'sau ?, naTaH, sa iva 'parAvartate' paribhramati 'jIva' Atmeti, tadidaM saMsAre'navasthitatvamAlocyaM, tathA coktaM-zrIAcArAGge"se asaI uJcAgoe, asatiM nIyAgoe, no hiNe No atiritte, No'pIhae, iti saMkhAya ko goyAvAdI ? ko mANAvAdI ? kaMsi vA ege gijjhe tamhA paMDie no harise No kujjhe" [etaTTIkA] "iti" saMsAryasumAn 'asakRd' anekaza 'uccairgotre' mAnasatkArArhe, utpanna iti zeSaH, tathA'sakRnnIcairgotre' sarvalokAvagIte, paunaHpunyenotpanna iti, tathAhi nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiryakSvAsta iti, sa cA'nantA utsarpiNyavasarpiNIH, AvalikAkAlAsaMkhyeyabhAgasamayasaMkhyAn pudgalaparAvartAniti xxx tadevamuJcAvaceSu gotreSvasakRdutpadyamAnenA'sumatA x x x na mAno vidheyo nA'pi dInateti, tayozcoJcAvacayorgotrayorbandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni tulyAnItyAha- "No hINe No atiritte" yAvantyucairgotre'nubhAvabandhAdhya-vasAyasthAnakaNDakAni, nIcairgotre'pi tAvantyeva, tAni ca sarvANyapyasumatA'nAdisaMsAre bhUyobhUyaH sparzitAni, tata uccairgotrakaNDakArthatayA'subhRnna hIno nA'pyatiriktaH, evaM nIcairgotrakaNDakArthatayA'pIti, xxx yatazcoJcAvaceSu sthAneSu karmavazAdutpadyante, balarUpalAbhAdimadasthAnAnAM cA'samaJjasatAmavagamya kiM kartavyamityAha-"No'pIhae", 'apiH' sambhAvane, sa ca bhinnakramo, jAtyAdInAM madasthAnAnAmanyatamamapi 'no IhetA'pi, nA'bhilaSedapi, athavA no spRhayennA'vakAGkSaditi, tatra yadyuJcAvaceSu sthAneSvasakRdutpanno'sumAMstataH kimityAha-"iti saMkhAya" ityAdi, itirupapradarzane, ityetatpUrvoktanItyoJcAvacasthAnotpAdAdikaM 'parisaMkhyAya' jJAtvA ko gotravAdI bhaved ?' yathA mamoJjegotraM 34 vairAgyazatakam
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - anya darzanavALA A pramANe mAne che ke puruSa hoya te puruSapaNAne ja pAme che. pazuo hoya te pazupaNAne pAme che, paraMtu pramANathI bAdhita hovAthI ane karmanA vicitrapaNAthI bhavanI utpatti thatI hovAthI emAM koI avazya thavA rUpa niyama nathI. to zuM niyama che ? to kahe che ke karAya te karma jJAnAvaraNIyAdi. potAnuM karma te svakarma. teno viniveza eTale ke prakRti, sthiti, rasa ane pradeza svarUpa racanA. te karmane anurUpa evI karelI ceSTA eTale ke devAdi paryAyane pAmavA rUpa vyApAra. arthAt jIve pote karelA jJAnAvaraNIyAdi karma, tenAthI nizcitta karelA prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAgabaMdha ane pradezabaMdhathI karelA karmanI racanA pramANe tene anurUpa devAdi paryAyomAM vyApAra vaDe ceSTA karato jIva bhame che. ahIM dRSTAntane kahe che- jema aneka prakAranI veSabhUSA, varNa, kAnti vigere svarUpavALA veSane dhAraNa karato naTa bhame che, tema AtmA paNa A saMsAramAM bhamyA kare che. A pramANe cAra gati rUpa saMsAramAM bhaTakatA jIvanuM anavasthitatvapaNuM kahyuM. tathA zrI AcArAMgamAM kaheluM che ke "saMsArI jIva anekavAra mAna-satkArane yogya uccagotramAM utpanna thAya che, tathA anekavAra sarvalokamAM niMdita evA nIcagotramAM utpanna thAya che, te A pramANe - nIcagotranA udayathI anaMta kAla tiryaMcanA bhAvamAM rahe che. AvalikA kAlanA asaMkhyAtamA bhAganA samayanI saMkhyAvALA pudgala parAvartI rUpa anaMta utsarpiNI ane avasarpiNI ucca-nIca gotramAM anekavAra utpanna thatA jIva vaDe mAna paNa karavA yogya nathI ane dInatA paNa karavA yogya nathI. uccanIcagotranA adhyavasAya sthAnanA kaMDako tulya che. hIna paNa nathI ane adhika paNa nathI. jeTalA uccagotramAM anubhAva bandhAdhyavasAya sthAna kaMDako che teTalA ja nIcagotramAM che ane te sarva sthAno prANI vaDe anAdi rUpa saMsAramAM pharI-pharI sparzAvelA che. tethI uccagotranA kaMDakanA arthapaNA vaDe prANI hIna nathI, adhika paNa nathI. e pramANe nIcagotranA daMDakanA arthapaNA vaDe paNa hInAdhika nathI. je kAraNathI ucca-nIca sthAnamAM karmanA vazathI utpanna thAya che. ane bala-rUpalAbhAdi madaDononuM vicitrapaNuM jANIne zuM karavA yogya che ? joDavIdag' ahIM 'pa' saMbhAvanA arthamAM che ane te bhinna jagAe joDavAno che. te A pramANe - madasthAnomAMthI koIne paNa na icche vairAgyazataka 34
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvalokamAnanIyaM [tathA] nA'parasyetyevaMvAdI ko buddhimAn bhavet ?, tathAhi - mayA'nyaizca jantubhiH sarvANyapi sthAnAnyanekazaH prAptapUrvANIti, tathoccairgotranimittamAnavAdI vA ko bhavet ?, na kazcitsaMsArasvabhAvaparicchedItyarthaH, kiJca "kaMsi vA ege gijjhe" anekazo'nekasmin sthAne'nubhUte sati tanmadhye kasminvA ekasminnuccairgotrAdike'navasthite sthAne rAgAdivirahAdekaH kathaM gRdhyet ?, tAtparyaM-AsevAM viditakarmapariNAmo vidadhyAd, yujyeta gArdhyaM, yadi tatsthAnaM prAptapUrvaM nA'bhaviSyat, taccA'nekazaH prAptapUrvam, atastallAbhAlAbhayornotkarSApakarSo vidheyAviti, Aha ca " tamhA" ityAdi, yato'nAdau saMsAre paryaTatA'sumatA'dRSTAyattAnyasakRducAvacAni sthAnAnyanubhUtAni, tasmAtkathaJciduccAdikaM madasthAnamavApya 'paNDito' heyopAdeyatattvajJo 'na hRSyena harSaM vidadhyAd, uktaM ca 'sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiHsthAnAni tathA, tena na me vismayasteSu / / 1 / / jaI' so vi Nijjaramao, paDisiddho aTTamANamahaNehiM / vasesamayaTThANA, parihariyavvA payatteNaM / / 2 / / " nA'pyavagItasthAnAvAptau vaimanasyaM vidadhyAd Aha ca- " No kujjhe" adRSTavazAttathAbhUtalokAsammataM jAtikularUpabalalAbhAdika madhamamavApya 'na kupyenna' krodhaM kuryAt, katarannIcasthAnaM zabdAdikaM vA duHkhaM mayA nA'nubhUtamityevamavagamya nodvegavazagena bhAvyamuktaM ca 'avamAnAtparibhraMzAdvadhabandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca jAtyantarazateSvapi / / 1 / / saMte ya avimhaIuM, asoiuM paMDieNa ya asaMte / sakkA hu damovamiyaM, hiyaeNa hiyaM dharaMteNaM / / 2 / / hoUNa cakvaTTI, puhuivatI vimalapaMDuracchatto / so ceva nAma bhujjo, aNAhasAlAlao hoi / / 3 / / " / / 60 / / 1. yadi so'pi nirjarAmadaH, pratiSiddho'STamAnamathanaiH / avazeSamadasthAnAni, parihartavyAni prayatnena / / 1 / / 2. satsu cAvismetumazocituM paNDitena cA'satsu / zakyaM hi drumopamitaM, hRdayena hitaM dharatAm / / 2 / / bhUtvA cakravartI, pRthivIpatirvimalapANDuracchatraH / sa eva nAma bhUyo'nAthazAlAyo bhavati / / 3 / / 35 vairAgyazatakam
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ athavA to tenI spRhA na kare. tyAM jo ucca-nIca sthAnomAM prANI vAraMvAra utpanna thAya che to zuM ? "ti saMya' iti e upapradarzana arthamAM che, eTale ke pUrve kaheluM che te pramANe ucca-nIca sthAnamAM utpAdAdikane jANIne koNa buddhimAna mAruM gotra sarvalokamAM mAnanIya che bIjA koInuM nahIM e pramANe gotravAdI thAya ? tathA mArA vaDe ane anya jIva vaDe sarve paNa sthAno pUrve anekavAra prApta karAyelA che, tethI uccagotranA nimitte mAnavAdI koNa thAya ? to kahe che ke saMsAranA svabhAvane jANanAra koIpaNa na thAya. aneka vAra aneka sthAna anubhavAya chate tenI madhyamAM athavA koIpaNa eka uccagotrAdika sthAna nahIM prApta karAye chate rAgAdinA virahathI ekanI zA mATe IcchA kare ? tAtparya A pramANe che ke- jANelA karmapariNAmavALo vicAre, jo te sthAna meM pUrve prApta na karyuM hoya to temAM gRddhi karavI yogya che, ane AvuM to banatuM nathI. e sthAna paNa pUrve anekavAra prApta kareluM che. AthI tenA lAbha athavA alAbhamAM utkarSa ke apakarSa karavA yogya nathI. ane kahyuM che ke je kAraNathI anAdi saMsAramAM bhaTakatA prANI vaDe anekavAra te adRSTane AdhIna evA uccanIca sthAno anubhavAyelA che. tethI koIpaNa uccAdika madasthAnane pAmIne paMDita eTale ke heyopAdeya tatvane jANanAra harSane na kare. ane kaheluM che ke ahIM saMsAramAM bhaTakatA mArA vaDe sarve sukho paNa bahuvAra prApta karAyA che. tathA ucca sthAno paNa bahuvAra prApta karAyA che tethI teone viSe mane vismaya nathI //AMTha mAnanA sthAnane mathana karavA dvArA utpanna thayelI nirjarA che. jo te nirjarAno mada paNa karavAnI nA pADI hoya to bAkInA madasthAnono prayatnapUrvaka tyAga karavo joIe" ane vaLI niMdita evA nIca sthAnonI prApti thaye chate vaimanasyapaNuM na karavuM joIe. tethI ja kahyuM che ke, bhAgyanA vazathI tevA prakAranA lokamAM asaMmata ane niMdanIya evA jAti-kula-rUpa-bala lAbhAdi prApta karIne krodha na karavo joIe, keTalA nIcasthAno athavA zabdAdika du:kha mArA vaDe nathI anubhavAyA, e pramANe jANIne udvegane vaza thaIne vicAravuM na joIe ane kaheluM che ke apamAnathI paribhraMzathI, vadha-bandhanathI ane dhananA kSayathI pUrva seMkaDo jAtimAM rogo ane loko prApta karelA che. vairAgyazataka 35
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - naraesu veyaNAo, aNovamAo asAyabahulAo / re jIva ! tae pattA, anaMtakhutto bahuvihAo / / 61 / / vyAkhyA re jIva ! tvayA 'anantakRtvo''nantavArAn, 'narakeSu' ratnaprabhAdiSu saptasu 'bahuvidhA' anekaprakArA 'anupamA' ananyasadRzA asAtena duHkhena bahulAvyAptA vedanA - asAtAvedanIyakarmajanitAH pIDAH prAptA, yata uktaM - 36 'neraiyANaM bhaMte ! kaiviI veyaNaM pacaNubhavamANA viharaMti ?, goyamA ! dasavihaM, taM jahA-sIyaM 1 usiNaM 2 suhaM 3 pivAsaM 4 kaMDUyaM 5 parajjhaM 6 jaraM 7 dAhaM 8 bhayaM 9 sogaM 10" gAthA - devatte maNuatte, parAbhiogattaNaM uvagaeNaM / bhIsaNaduhaM bahuvihaM, aNaMtakhutto samaNubhUyaM / / 62 / / [ etaTTIkA] - " tatra zItoSNe pratIte, kSutpunarnArakANAM sadA sthAyinI, te hi kSudvedanAdahyamAnAH sakalajagaduddhRtAdipudgalAhAre'pi na tRpyanti, pipAsA tu nityaM kaNThoSThatAlujihvAdizoSavidhAyinI sakalajaladhijalapAne'pi no zAmyati, kaNDUH kSurakAdibhirapyanucchedyA, "parajjhaM" pAravazyaM, jvaro yAvajjIvamatratyAdanantaguNo, dAhabhayazokA apyatyebhyo'nantaguNA iti" / / 61 / / vyAkhyA re jIva ! tvayA 'devatve' devabhavaprAptau tathA 'manujatve' 'manuSyabhavaprAptau, 'pare' svasmAdanye devA manujAzca teSAM 'abhiyogatvaM' paratantratvaM, - vairAgyazatakama Fa Fa
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ "paMDita vaDe vidyamAna padArthane viSe Azcarya na karavo e zakya che ane avidyamAna padArthane viSe zoka na karavo e zakya che. kAraNa ke vRkSanI upamAne jANe che. (pIpaLa pAna kharaMtA hasatI kUpaLiyAM, muja vItI tuja vitaze dhIrI bApaDiyA) eTale hRdaya vaDe hitane dhAraNa karo" nA. "nirmala ane ujjavaLa chatravALo rAjA cakravartI thaIne te ja kharekhara pharIthI anAthazAlAnuM sthAna thAya che. kaoll gAthArtha - he jIva ! azAtA rU5 du:khathI bharapUra ane upamArahita bahuvidha vedanAo nArakImAM anaMtavAra te prApta karI che. bhASAMtara - he jIva ! tArA vaDe ratnaprabhAdi sAta narakamAM anantavAra, aneka prakAranI, upamA na ApI zakAya tevI azAtAvedanIya karmathI utpanna thayelI vedanA prApta karAI che. jethI kahevuM che ke he bhagavaMta! nArakI keTalA prakAranI vedanA anubhavatA rahelA che ? he gautama ! daza prakAranI vedanA anubhavatA nArako rahelA che. te A pramANe 1, zIta, 2, uSNa, 3, sudhA, 4, tRSA, 5, khaNaja, 3, paravazatA, 7, jvara, 8, dAha, 9, bhaya, 10, zoka. AnI TIkA A pramANe - tyAM anaMtI ThaMDI ane garamI hoya che te pratIta che. suMdhA vaLI nArakone haMmezAM rahenArI che. te kSudhA vedanAthI baLatA nArako jagatamAM rahelA saghaLA ghI vigere pugalonA AhArathI paNa tRpta na thAya, vaLI teone haMmezAM tRSA paNa gaLuM, oTha, tALavuM jIbhAdine sUkAvanArI hoya che. je tRSA saghaLA samudranuM pANI pIvA chatAM paNa zAMta na thAya tevI hoya che. charIthI khaNavA chatA paNa zAMta na thAya tevI khaNaja hoya che, sadAkALa paravazapaNuM hoya che. ahIMyA thatA jvara karatAM tyAM mAvajIva sudhI anaMtaguNa vara hoya che. dAha, bhaya, zoka paNa ahIMyA karatA anaMtaguNA hoya che. 61// gAthArtha - devabhavamAM ane manuSyabhavamAM tenA parAdhInapaNAne pAmelA te aneka prakAranuM bhISaNa duHkha anaMtavAra anubhavyuM che. IkarA bhASAMtara - he jIva! tArA vaDe devabhavamAM tathA manuSyabhavamAM tArAthI anya evA je devo ane manuSyo teonuM paravazapaNuM prApta karIne tenAthI vairAgyazataka 36
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'upagatena' prAptena satA pAravazyAd 'anantakRtvo''nantavArAn 'bahuvidhaM' anekaprakAraM 'bhISaNaM' bhayAnakaM 'duHkhaM' asAtaM 'samanubhUtaM' veditam / / 62 / / gAthA - tiriyagaI aNupatto, bhImamahAveyaNA aNegavihA / jammaNamaraNa'raghaTTe, aNaMtakhutto paribbhamio / / 63 / / vyAkhyA - he jIva ! tvaM tiryaggatimanuprApto'nekavidhA 'bhImamahAvedanA' raudramahApIDA, viSahamANaH, sanniti gamyate, janmamaraNAraghaTTe'nantakRtvaH 'paribhrAntaH' paryaTita, uktaM ca"tiriyA kasaMkusArA, nivAyavahabaMdhamAraNasayAiM / navi ihayaM pAvaMtA, parattha jai niyamiyA huMtA / / 1 / / " / / 63 / / gAthA - jAvaMti ke vi dukkhA, sArIrA mANasA va saMsAre / patto aNaMtakhutto, jIvo saMsArakaMtAre / / 64 / / vyAkhyA - he Atman ! saMsArakAntAre yAvanti kAnyapi 'zArIrANi' zarIrasambandhIni 'mAnasAni' manobhavAni vA duHkhAni, tAni sarvANyapyayaM jIvo'nantakRtvaH prAptaH / / 64 / / gAthA - taNhA aNaMtakhutto,saMsAre tArisI tumaM aasii| jaM pasameuM savvo-dahINamudayaM na tIrijA / / 5 / / vyAkhyA - re jIva ! saMsAre tava tAdRzI 'tRSNA' tRSA'nantavArAnAsIt, narake iti gamyate, yAM tRSNAM prazamituM 'sarvodadhInAM' sakalasamudrANAM 'udakaM' jalaM na zaknuyAt' na samarthaM bhavet / / 65 / / gAthA - AsI aNaMtakhutto, saMsAre te chuhA vi tArisiyA / jaM pasameuM sambo, puggalakAo vi na tarijA / / 66 / / vyAkhyA - re jIva ! tava 'saMsAre' narakabhave, anantakRtvastAdRzI 'kSudhA' bubhukSA AsId, yAM kSudhAM 'prazamituM' nivartayituM sarvo'pi pudgalakAyo ghRtAdirUpo na zaknuyAt / / 66 / / / 37 vairAgyazatakam
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtavAra, aneka prakAranuM bhayAnaka azAtAvedanIya rU5 du:kha anubhavAyeluM che. Ikaro gAthArtha - aneka prakAranI mahAbhayaMkara vedanA yukta tiryaMcagatine pAmIne tyAM janma maraNa rU5 reMTamAM anaMtavAra teM paribhramaNa karyuM che. kaal bhASAMtara - he jIva! tuM tiryaMcagatine pAmelo, aneka prakAranI mahAbhayaMkara vedanAne sahana karato chato janma-maraNa rUpa reMTamAM anaMtavAra bhayelo che. ane kaheluM che ke "paralokamAM je niyamavALA thayelA hoya che te tiryaMcanA jIvo A lokamAM asAra evI cAbUka, ane seMkaDo nipAta vadha-baMdha ane maraNane pAmatA nathI. IIkaall gAthArtha - saMsAramAM jeTalA zArIrika ane mAnasika duHkho che, te sarve du:kho jIve bhavATavImAM anaMtavAra prApta karyA che. jo bhASAMtara - he AtmA! A saMsAra rUpI jaMgalamAM jeTalA zarIra sambandhI du:kho ane manathI utpanna thayelA duHkho che, te sarve du:kho A jIve anaMtavAra prApta karelA che. 4. gAthArtha - saMsAramAM anaMtavAra tane evI tRSA thaI hatI ke jene zamAvavAne sakala sAgaranuM pANI asamartha thAya. IIkapA. bhASAMtara - he jIva ! saMsAramAM arthAtu ke narakamAM tane tevA prakAranI tRSA anantavAra prApta thayelI hatI ke je tRSAne zAMta karavA mATe saghaLA samudronuM pANI paNa zaktimAna na thAya. gAthArtha - saMsAramAM anaMtavAra tArI bhUkha paNa evA prakAranI hatI ke je zamAvavAne sarva pudgalo paNa samartha na thAya. kaDA bhASAMtara - he jIva!tane saMsAramAM arthAtu ke naraka bhavamAM anaMtavAra tevA prakAranI bhUkha prApta thayelI hatI ke jene zAMta karavA mATe sarve ghI vigere pudagalo paNa samartha thAya nahIM. vairAgyazataka 37
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - kAUNamaNegAI, jammaNamaraNapariyaTTaNasayAiM / dukkheNa mANusattaM, jai lahai jahicchiyaM jIvo / / 67 / / vyAkhyA - he jIva ! 'anekAni' anantAni, janmamaraNAnAM parAvartanazatAni kadAcijanma kadAcinmaraNamityevaMrUpANi kRtvA 'duHkhena' kaSTena, ayaM 'jIva' AtmA, yadi yadRcchikaM]cchayA (?) 'mAnuSatvaM manujatvaM labhate, na tu sukhena, kuzalapakSakArI punaH sukhena mRtvA sukhenaiva labhata iti gAthArthaH / / 67 / / .. . gAthA - taM taha dullahalaMbhaM, vijulayA caMcalaM ca maNuataM / ___dhammaMmijo visIyai, so kaaurisonsppuriso||68|| vyAkhyA - tanmanujatvaM tathA cullakAdi dazopanayavyavasthayA 'durlabhalAbhaM' durlabhaprAptiM tathA vidyullatAvaJcaJcalaM ca, labdhveti gamyate, yo manujo 'dharma' jinapraNIte, adRSTavazAt prApte viSIdati' viSaNNo bhavati, dharmaM na samyaganutiSThatItyarthaH, sa 'kApuruSaH' kutsitapuruSo, na satpuruSaH / / 68 / / gAthA - maNussajamme taDiladdhayaMmi, jiNiMdadhammo na kaoya jeNaM / tuTuMguNejaha dhANukkaeNaM, hatthA malevvA ya avassateNaM / / 69 / / vyAkhyA - manuSyajanmani saMsArAmbhonidhitaTaprAye labdhe sati yena manuSyeNa, caH pAdapUraNArtho, jinendradharmo'hiMsAdirUpo 'na kRto' nAnucIrNastena manuSyeNa 'avazyaM' nizcitaM, maraNAvasAne hastau 'mRditavyau' ghRSTavyau, "hA ! hA ! mayA satyAM sAmagryAM dharmarUpaM pAtheyaM na jagRhe, athAhaM kiM karomIti", kasmin keneva ?, yathA 'guNe' pratyaJcAyAM truTite sati raNabhUmau 'dhAnuSkeNa' dhanurdhareNa, hastau mRditavyau bhavatastathA tenA'pi, mRdAtermala ityAdezaH / / 69 / / gAthA - rejIva ! nisuNicaMcalasahAva, milheviNusayala vi bajjhabhAva / navabheya pariggaha vivihajAla, saMsAri asthi sahuiMdayAla 70 / / 1. iMdiyAla ityapi pAThaH / . 38 vairAgyazatakam
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha - aneka janma maraNonA seMkaDo parAvartano karIne mahAkaSTa vaDe jyAre jIva manuSyapaNuM pAme che, tyAre tenuM yathecchita te prApta kare che. IkA bhASAMtara - he jIva! aneka eTale ke anaMta janma maraNanAM, kyAreka janma to kyAreka maraNa, e rUpe seMkaDo parAvartana karIne du:kha vaDe A jIva, icchA mujabanuM manuSyapaNuM prApta kare che. sukha vaDe nahi arthAtu ke sahelAIthI prApta thatuM nathI. je kuzala pakSane karanAra hoya che te vaLI sukha vaDe marIne sukhavaDe ja pharI prApta kare che. koI gAthArtha - paraMtu te durlabha ane vidyullatA jevuM capaLa manuSyapaNuM pAmIne je dharmakAryamAM kheda kare che, te kSudra puruSa che, sapuruSa nahi. 18 bhASAMtara - cullakAdi daza dRSTAMtanI vyavasthA vaDe durlabha tathA vIjaLInA palakArAnI jema caMcaLa evuM manuSyapaNuM prApta karIne, (e adhyAhArathI grahaNa karavAnuM che) je manuSya bhAgyanA vazathI prApta thayelA, jinezvare kahelA dharmamAM pramAda kare che arthAt ke khedane dhAraNa karIne dharmane sArI rIte Acarato nathI te zudra puruSa che, sapuruSa nahi. 68 gAthArtha - dhanuSyanI dorI tUTI gayA pachI jema dhanurdhArIne avazya hAtha ghasavA paDe che, tema saMsAra sAgaranA kinArA rUpI mAnavajanmane pAmIne jeNe jinendra kahelA dharmanuM sevana na karyuM, tene avazya hAtha ghasavA paDaze. ekalA bhASAMtara - saMsAra sAgaranA kinArA rUpI manuSya janma prApta karyo chate je manuSya vaDe (aa pAdapUrti mATe che) jinezvare kahelA ahiMsAdi rUpa dharmanuM AcaraNa karAyuM nathI, te manuSya vaDe nicce maraNa samaya prApta thaye chate hAtha ghasavA yogya che ke hA!hA!mArAvaDe sAmagrIne prApta karavA chatAM dharmarUpa bhAtu ekaThuM na karAyuM, have huM zuM karuM ? konA viSe konI jema A hAtha ghasavA jevuM che? to kahe che ke jema dhanuSyanI dorI tUTI gayA pachI yuddhabhUmimAM dhanurdhArI vaDe hAtha ghasavA paDe che, tenI jema A jIva vaDe paNa avazya hAtha ghasavAnuM raheze. ahIM mRAti no "ma" Adeza thayo che. IIkA gAthArtha - re AtmA ! sAMbhaLa, caMcaLa svabhAvavALA sakaLa bAhya bhAvono ane nava prakAranI parigrahanI vividha jALane mUkIne javAnuM che. mATe saMsAramAM saghaLuM iMdrajALa jevuM che. kaoll vairAgyazataka 38
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - 're jIva !' Atman !, tvaM 'zRNu' AkarNaya, kiM tadityAha 'caJcalasvabhAvAn' capalasvarUpAn, sakalAnapi bAhyabhAvAn zarIrAdIn tathA 'navabhedo' navaprakAro ya: 'parigraho' dhanadhAnyakSetravAsturUpyasuvarNakupyadvipadacatuSpadarupastasya yad 'vividhajAlaM' anekaprakArasamUhastaJca mukvA paraloke yAsyasIti gamyate, ataH saMsAre yadasti dhanadhAnyAdikaM tatsarvaM 'indrajAlamiva' tantrabalenAvidyamAnavastuprakAzanamiva, indrajAlaM vastugatyA'sadityarthaH / / 7 / / gAthA - piyaputtamittagharagharaNijAya, ihaloia savi niyasuhasahAya / navi atthi koItuhasaraNimukkha, ikkallusahasi tirinarayadukkha / / 71 / / vyAkhyA - he 'mUrkha !' ajJAnin !-Atman !, yadarthaM tvaM dravyAdhupArjane paravaJcanAdikaM kuruSe tatsarvamaihalaukikaM pitAputramitragRhiNInAM 'jAtaM' samUhastava narakAdau prAptasya 'zaraNe' nirbhayatvasthApane, 'nijazubhasahAya' AtmakalyANanimittaM na ko'pyasti, na ko'pi tatra trAtetyarthaH, kevalaM janmAntare 'eka eva' ekAkyeva, tiryaGnarakaduHkhAni sahiSyase, ye vartamAne kAle prasiddhAste bhUte bhaviSyatyapi bhavantIti vacanAdaduSTaH prayogaH / / 71 / / gAthA - kusa'gge jaha osabiMdue, thovaM ciTThai laMbamANae / evaMmaNuANajIviyaM, samayaMgoyama !mA pamAyae / / 72 / / vyAkhyA - kuzAgre yathA avazyAyabindukaH' zaratkAlabhAvizlakSaNavarSabinduH, svArthe kaH pratyayaH, 'stokaM' alpaM, kAlamiti gamyate, tiSThati lambamAnaka, evaM manujAnAM jIvitaM, ataH samayamapi gautama ! mA pramAdIriti sUtrArthaH / / 72 / / 1. nirayadukkha ityapi pAThaH / 39 vairAgyazatakam
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - he jIva! he AtmA ! tuM sAMbhaLa, zuM sAMbhaLa ? to kahe che ke caMcaLa svabhAvavALA eTale capala svarUpavALA saghaLA zarIrAdi bAhyabhAvo tathA nava prakArano je parigraha dhana, dhAnya, kSetra, vAstu, rupya, suvarNa kuSya, dvipada, catuSpada rUpa je aneka prakArano samUha che, tene mUkIne tuM paralokamAM jaIza. (e adhyAhArathI grahaNa karavAnuM che) ahIM saMsAramAM je dhanadhAnyAdika che, te indrajAla samAna che. vastu svarUpe je vAstavika rIte na hoya, paraMtu tAtrika prayogathI je avidyamAna vastune prakAzita kare te indrajAla kahevAya. ll70 gAthArtha - he mUrkha ! A lokamAM pitA, putra, mitra, patnI vigereno samUha potAnuM sukha zodhavAnA svabhAvavALo che. koI tane zaraNarUpa nathI. tiryaMca ane narakanA duHkho tuM ekalo ja sahana karIza. 71 bhASAMtara - he mUrkha ! he ajJAnI ! he AtmA! je pitA, putra, mitra, patnIne mATe tuM dravya upArjana karavAmAM bIjAne ThagavuM, anIti, anyAyAdi kare che, paraMtu te svajano phakta Aloka saMbaMdhI ja che. paralokamAM narakAdi gatimAM prApta thayelA tane zaraNarUpa eTale nirbhayapaNu ApavA mATe samartha nathI. tArA Atma kalyANane mATe koI paNa nathI. teo potAnuM sukha zodhavAnA svabhAvavALA che. paralokamAM tuM ekalo ja tiryaMca, narakAdinAM du:kho sahana karIza. tyAM tane koI rakSaNa karanAra nathI. je vartamAna kAlamAM prasiddha hoya te bhUtakALamAM ane bhaviSyakALamAM paNa thAya che. e vacanathI ahIM sauMsa prayoga vartamAnakALano karyo hovA chatAM duSTa nathI. ||71ii. gAthArtha - jema DAbhanA agrabhAge raheluM jhAkaLa (pANI)nuM laTakatuM biMdu thoDI ja vAra Take che, tema manuSyanuM jIvita paNa alpakALa rahe che. mATe he gautama! eka samaya paNa pramAda na kara. 72. bhASAMtara - je pramANe ghAsanA agrabhAga para laTakatuM zaradaRtumAM thanAruM pAtaLuM jhAkaLanuM varSAnuM biMdu alpakALa rahe che. (ahIM svArthamAM pratyaya karelo che ane kALa e adhyAhArathI grahaNa karavAnuM che) e pramANe manuSyanuM jIvana paNa alpakALa rahevAnA svabhAvavALuM che AthI he gautama ! eka samaya paNa pramAda na kara. 72 vairAgyazataka 39
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - saMbujjhaha kiM na bujjhaha ?, saMbohi khalu pecca dullahA / no hUvaNamaMti rAio, no sulahaM puNaravi jIviyaM / / 73 / / vyAkhyA - zrI sUtrakRtAGge vaitAlIyAdhyayane bhagavAnAditIrthakaro bharatatiraskArAga tasaMvegAn svaputrAnuddizyedamAha, yadi vA surAsuranaroragatirazcaH samuddizyA''ha, yathA-'sambudhyadhvaM' yUyaM dharme bodhaM kuruta, 'kiM na budhyadhvaM ?' evaMvidhasAmagryAM satyAM kasmAddharme bodho na kriyata ? ityarthaH, yato'kRtadharmANAM 'pretya' paraloke sambodhirdharmaprAptirUpA punardurlabhA, khalu zabdasyA'vadhAraNArthatvAt sudurlabhaiva, no 'hu nizcaye, naivA'tikrAntA rAtraya 'upanamanti' punaDhokante, nAtikrAnto yauvanAdikAlaH punarAvarttata iti bhAvaH, punarapi 'jIvitaM' saMyamajIvitaM, 'no' naiva, sulabhaM, yadi vA 'jIvitaM' AyusruTitaM tatsandhAtuM na zakyata ityAyuSo'niyatatvamAha / / 73 / / gAthA - DaharA buDDA' ya pAsaha, gabbhatthA vi cayaMti mANavA / seNe jaha vaTTayaM hare, evaM AukhayaMmi tuTTai / / 74 / / vyAkhyA - "DaharA" bAlA eva eke-kecijjIvitaM tyajanti, tathA vRddhAzca, garbhasthA api mAnavA, upadezayogyatvAnmAnavagrahaNaM, etat pazyatyUyaM, yatsarvAsvapyavasthAsu prANI jIvitaM tyajatIti, tathAhi-tripalyopamAyuSkasyA'pi paryAptyanantaramantarmuhUrtenaiva kasyacinmRtyurupatiSThatItyatra dRSTAntamAha-yathA zyeno 'vartakaM' tittirijIvaM 'harate' hanti, evamAyuHkSaye prANAnmRtyurapaharedAyuHkSaye vA truTyati jIvitam / / 74 / / gAthA - tihuyaNajaNaM maraMtaM, daguNa nayaMti je na appANaM / viramaMti na pAvAo, dhiddhi dhidvattaNaM tANaM / / 75 / / 1. hu uvaNamaMti ityapi pAThaH / 2. vaTThA ityapi pAThaH / 3. vaDhAyaM hare evamAukkhayaMmi ityapi pAThaH / 40 vairAgyazatakam
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha bhASAMtara - zrI sUyagaDAMga sUtranA vaitAlIyAdhyayanamAM bhagavAna zrI AdinAtha, bharata cakravartInA tiraskArathI saMvega pAmelA potAnA putrone uddezIne kahe che, athavA sura-asura-manuja uraga tiryaMcone uddezIne kahe che ke bodha pAmo, AvI uttama sAmagrI prApta thavA chatAM kayA kAraNathI dharmane viSe bodha nathI pAmatA ? je kAraNathI nahIM karelA dharmavALAone paralokamAM dharmanI prAptirUpa bodhi durlabha che. vahu zabdano avadhAraNa artha hovAthI sudurlabha ja che. "du" nizcaya arthamAM che. pasAra thayelA rAtri-divaso pharI pAchA AvatA nathI, arthAt ke pasAra thayelo yauvanAdi kAla pAcho Avato nathI. tema saMyama jIvana paNa pharI-pharI sulabha nathI, athavA to truTita thayelA AyuSyane sAMdhavAne koI zaktimAna nathI. A pramANe AyuSyanuM anityapaNuM kahyuM. II73] gAthArtha juo ! bALako, vRddho ane garbhamAM rahelA manuSyo paNa mRtyu pAme che. bAja pakSI jema tetara pakSInuM haraNa kare che tema AyuSyano kSaya thatAM yamadeva jIvitane hare che. 74 // tame bodha pAmo. tame kema bodha pAmatA nathI ? kharekhara paralokamAM bodhibIja durlabha che. jema gayelA rAtri-divaso nizce pAchA AvatA nathI, tema jIvana pharI-pharI sulabha nathI. Ilesl - gAthArtha - bhASAMtara - juo keTalAka bALako jIvitane tyaje che tathA keTalAka vRddho ane garbhamAM rahelA mAnavo paNa jIvitane tyaje che. manuSya upadezane yogya hovAthI ahIM teonuM grahaNa karyuM che. jethI sarva avasthAmAM prANI jIvitane tyaje che. te A pramANe - traNa palyopamanA AyuSyavALAne paNa paryApti pUrNa thayA pachI aMtarmuhUrta vaDe ja keTalAkanuM mRtyu upasthita thAya che. dRSTAntane kahe che - jema bAja pakSI titira pakSIne haNe che, tema AyuSyano kSaya thaye chate prANone yamadeva-mRtyu haNe che, athavA to AyuSyanA kSayamAM jIvita naSTa thAya che. [74 - traNa bhuvanamAM mANasone maratA joIne jeo AtmAne dharmamArge doratA nathI ane pApathI aTakatA nathI, temanI dhRSTatAne dhikkAra thAo. II75aa vairAgyazataka 40
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - 'tribhuvanajanAn' samastalokAn, mriyamANAn dRSTvA ya AtmAnaM prakramAddharme 'na nayanti'na prApayanti, tathA pApAJca hiMsAdena viramanti' na nivartante, teSAM 'dhRSTatvaM' dhASTaryaM, dhig dhik / / 75 / / gAthA - mA mA jaMpaha bahuaM, je baddhA cikkaNehi kammehiM / savvesi tesi jAyai, hiyovaeso mahAdoso / / 76 / / vyAkhyA - khalvevamamI punaH punaH pratibodhyamAnA api kimiti na pratibudhyanta iti 'bahukaM' bahulaM, 'mA meti' niSedhe, 'jalpata' vadata, yadvA ayogyAn pratyupadizato gurUnprati sAdhUnAmidaM vAkyaM-he guravo ! mA mA bahukaM hitopadezAdikaM jalpata, kuto ?, yato ye prANinazcikkaNe nibiDaiH 'karmabhirjJAnAvaraNIyAdibhirbaddhA' AzliSTAsteSAM prANinAM hitopadezo' dharmopadezo mahAdoSo mahAdveSo vA, doSastu-"Ame ghaDe nihattaM, jahA jalaM taM ghaDaM viNAsei / iya siddhaMtarahassaM, appAhAraM viNAsei / / 1 / / " ityAdiko, darpAnmAmapyayamevamanuzAstItyAdirUpo dveSo vA 'jAyate' bhavati, brahmadattacakravartyAdivad, yata uktaM"upadezo hi mUrkhANAM, prakopAya na zAntaye / payaHpAnaM bhujaGgAnAM, kevalaM viSavardhanam / / 1 / / " tatazca yasmAnibiDakarmaNAM hitopadezo mahAdoSo mahAdveSo vA jAyate tasmAttAn prati mA bahu bahu jalpatetyarthaH / / 76 / / gAthA - kuNasi mamattaM dhaNasaya-Navihavapamuhesu'NaMtadukkhesu / siDhilesi AyaraM puNa, aNaMtasukkhaMmi mukkhaMmi / / 77 / / vyAkhyA - re mUDhAtman ! tvaM 'anantaduHkheSu' anantaduHkhakAraNeSu, dhanasvajanavibhavapramukheSu, dhanaM-hiraNyAdiH, svajano mAtrAdiH, vibhavohastyazvAdistatprabhRtiSu 'mamatvaM' mamIkAraM karoSi, tathA coktaM zrIAcArAGge [lokavijayAdhyayane prathamoddezake] 41 vairAgyazatakam
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - traNe bhuvanamAM samasta lokane maratA joIne, jeo AtmAne dharma mArgamAM joDatA nathI tathA hiMsAdi pApathI aTakatA nathI teonI dhRSTatAne dhikkAra thAo, dhikkAra thAo. li7pA gAthArtha - jeo cIkaNAM karmathI baMdhAyelA che, temane bahu bodha na Apo. te sarvene hitopadeza mahASamAM pariName che 76il bhASAMtara - khedanI vAta che ke A loko pharI pharI bodha pamADavA chatAM paNa zA mATe bodha pAmatA nathI ? A pramANe bolo nahIM. athavA ayogyanI prati upadeza ApavAthI guruonI prati ziSyo A pramANenA vAkyane kahe che. he guru ! bahu hitakArI upadeza na Apo. kayA kAraNathI ? ke je prANIo atyaMta gADha jJAnAvaraNIyAdi karmo vaDe je kAraNathI baMdhAyelA che. teone dharmano upadeza mahAdoSa athavA mahAdveSane mATe thAya che. doSa vaLI A pramANe - "kAcA ghaDAmAM sthApana kareluM pANI jema pANIno ane ghaDAno vinAza kare che tema A siddhAMtanuM rahasya alpa AdhAravALAne ke je pacAvI na zake tene ApavAmAM Ave to tenI jema nAza thAya che. gADha karmothI baMdhAyelA jIvone abhimAnathI mane paNa A e pramANe upadeza Ape che ityAdi rUpa dveSa thAya che. brahmadatta cakravaryAdinI jema. jethI kahevuM che ke "kharekhara mUrtone apAto upadeza kopane mATe thAya che, paraMtu zAntine mATe thato nathI. sarpone karAvAtuM dUdhanuM pAna kevala viSane vadhAranAruM che ||1|| ane je kAraNathI gADha karmovALAne hitopadeza mahAdoSa athavA mahAdvaiSa mATe thAya che. te kAraNathI tevA jIvone bahu bodha Apo nahIM. ll7kA gAthArtha - anaMta duHkhanA kAraNa rUpa evA dhana, svajana ane vaibhava vigeremAM tuM mamatva kare che, paraMtu anaMta sukha-rUpa mokSamAM tuM Adarane zithila kare che. I77. bhASAMtara - he mUDhAtmA ! tuM anaMta du:khanA kAraNa rUpa sonuM-rUpu vigere dhana, mAtA pitAdi svajana tathA hAthI, ghoDAdi vaibhavane viSe mamatva kare che tathA zrI AcArAMgamAM lokavijaya adhyayanamAM pahelA uddezAmAM) kaheluM che ke mArI mAtA, mArA pitA, mAro bhAI, mArI bena, mArI patnI, mArA verAgyazataka 41
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ "mAyA me piyA me bhAyA me bhagiNI me bhajjA me puttA me dhUtA me suNhA me sahisayaNasaMgaMthasaMthuyA me vivittopakaraNapariyaTTaNabhoyaNacchAyaNaM me, iJcatthaM gaDDie loe vase pamatte aho ya rAo ya paritappamANe kAlAkAlasamuTThAI saMjoga'TThI aTThAlobhI" [etaTTIkA] - "mAtRviSayo rAgaH saMsArasvabhAvAdupakArakartRtvAdvopajAyate, rAge ca sati madIyA mAtA kSutpipAsAdikAM vedanAM mA prApadityataH kRSivANijyasevAdikAM prANyupaghAtarUpAM kriyAmArabhate, tadupaghAtakAriNi ca tasyAM vA'kAryapravRttAyAM dveSa upajAyate, tadyathA - anantavIryaprasaktAyAM reNukAyAM rAmasyeveti, evaM pitA me, pitRnimittaM rAgadveSau bhavato, yathA rAmeNa pitari rAgAttadupahantari ca dveSAtsaptakRtvaH kSatriyA vyApAditAH, subhUmenApi triHsaptakRtvo brAhmaNA iti, bhrAtA me, bhaginI nimittena ca klezamanubhavati prANI, tathA bhAryAnimittaM rAgadveSodbhavastadyathA-cANAkyena bhaginIbhaginIpatyAdyavajJAtayA bhAryayA coditena nandAntikaM dravyArthamupagatena kopAnandakulaM kSayaM ninye, tathA putrA me na jIvantItyArambhe pravartate, evaM duhitA me duHkhinIti rAgadveSopahatacetAH paramArthamajAnAnastattadvidhatte yenaihikAmuSmikAnapAyAnavApnoti, tadyathA-jarAsangho jAmAtari kaMse vyApAdite svabalAvalepAdapasRtavAsudeva-padAnusArI sabalavAhanaH kSayamagAt, snuSA me na jIvatItyArambhAdau pravartate, 'sakhisvajanasaMgranthasaMstutA me' sakhAmitraM, svajanaH pitRvyAdiH, saMgrantha :- svajanasyApi svajanaH pitRvyaputrazAlAdiH, saMstuto bhUyo bhUyo darzanena paricito'thavA pUrvasaMstutomAtRpitrAdibhirabhihitaH, pazcAtsaMstutaH-zAlakAdiH, sa iha gAhyaH, sa ca me duHkhita iti paritapyate, viviktaM zobhanaM pracuraM vA, upakaraNaMhastyazvarathAsanamaJcakAdi, parivartanaM-dviguNatriguNAdibhedabhinnaM tadeva, bhojanaMmodakAdi, AcchAdanaM-paTTayugAdi, taJca me bhaviSyati naSTaM vA, "iJcattha" miti, ityevamarthaM gRddho lokasteSveva mAtRpitrAdirAgAdinimittasthAneSvAmaraNaM, pramatto-mamedamahamasya svAmI poSako vetyevaM mohitamanA 'vaset' tiSThediti, uktaM ca 42 vairAgyazatakam
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ putro, mArI dIkarI, mArI putravadhU, mArA mitra-svajana-saMgraMtha-saMstuta, mArA suMdara upakaraNa-parivartana-bhojana-AcchAdana e pramANe vRddha evo mohita manavALo lokamAM vase che. rAta divasa du:khI thato kAla akAlane joyA vagara pravRtti kare che. saMyogano arthI ane arthano lobhI hoya che. - tenI TIkA A pramANe - mAtA viSayaka rAga, saMsAranA svabhAvathI athavA te mAtA upakAra karatI hovAthI thAya che ane rAga thaye chate mArI mAtA sudhA-pipAsAdi vedanAne na pAme, AthI khetI, vepArAdi prANIono nAza karanArI kriyAne AraMbhe che. mAtAne upaghAta karanAranI upara athavA to mAtA akAryamAM pravRtta thAya to tenA upara dveSa utpanna thAya che. te A prakAre anaMtavIryanI upara rAgI banelI reNukAne viSe rAmane dveSa utpanna thayo tema. e pramANe A mArA pitA che e pramANe pitA nimitte rAga-dveSa thAya che. jema rAma vaDe pitA uparanA rAgathI ane temanA haNanArane viSe dveSathI sAta vAra kSatriyone marAvyA. subhUma vaDe paNa ekavIsa vAra brAhmaNone marAyA. A pramANe A mArA bhAI che bahena che, e nimitte prANI klezane anubhave che. tathA patnI nimittaka rAga-dveSa utpanna thAya che, te A pramANe - bahena ane banevI AdithI avajJA pAmelI bhAryAthI prerAyelA, ane dravyane mATe naMdanI pAse gayelA cANakya vaDe kopathI naMda kulano kSaya karAyo. tathA mArA putro jIvatA nathI, AthI AraMbhamAM pravarte che. evI ja rIte mArI putrI du:khI che, e pramANe rAga-dveSathI haNAyelA cittavALA, paramArthane nahIM jANatA tevA-tevA akAryone kare che ke jenA vaDe Aloka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI apAyone pAme che. te A pramANe - jamAI kaMsa marAte chate potAnA balanA avalepathI pAchA pharelA vAsudevanI pAchaLa janAra bala-vAhana sahita jarAsaMgha kSayane pAmyo. putravadhU mArI jIvatI nathI ityAdi AraMbhamAM pravarte che. mArA-mitro, kAkAdi svajano, saMgrantha eTale ke svajanonA svajana eTale kAkAnA putra, sALo vagere, saMstuta eTale ke pharI-pharI darzana vaDe paricita athavA pUrva saMstuta mAtA pitAdi vaDe kahevAyelA, pazcAtu saMstuta sALAdi mArA du:khita che, ema khedane pAme che. suMdara athavA pracura hAthI-ratha-Asana-palaMgAdi, modakAdi bhojana, paTTayugAdi AcchAdana te mAruM naSTa thaze e pramANe arthamAM ja AsaktivALo thayelo loka mAtA-pitAdi rAgAdi nimittaka sthAnone viSe maraNa paryata A mArA svajano athavA to huM A lokono vairAgyazataka 42
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'putrA me bhrAtA me, svajano me gRhakalatravargo me / iti kRtamemezabdaM, pazumiva mRtyurjanaM harati / / 1 / / putrakalatraparigraha-mamatvadoSairnaro vrajati nAzam / / kRmika iva kozakAraH, parigrahAdduHkhamApnoti / / 2 / / ' tadevaM kaSAyendriyapramatto mAtRpitrAdyarthamarthopArjanarakSaNatatparo duHkhameva kevalamanubhavatItyAha ca-"aho" ityAdi, ahazca sampUrNa rAtriM ca, ca zabdAtpakSaM mAsaM ca nivRttazubhAdhyavasAyaH parisamantAttapyamAnaH parittapyamAnaH san tiSThati, tadyathA-'kaIyA' vaccai sattho ?, kiM bhaMDaM ? kattha kettiyA bhUmI ? / ko kayavikkayakAlo ?, nivvisaI kiM kahiM keNa ? / / 1 / / ' ityAdi, sa ca paritapyamAnaH kimbhUto bhavatItyAha'kAle'tyAdi, kAla:-kartavyAvasarastadviparyAso'kAlaH, samyagutthAtuMabhyudyantuM zIlamasyeti samutthAyIti padArtho, vAkyArthastu kAlekartavyAsare akAlena-tadviparyAsena samuttiSThate'bhyudyatamanuSThAnaM karoti, tacchIlazceti, kartavyAvasare na karotItyanyadA ca vidadhAtIti, yathA vA kAle karotyevamakAle'pIti, yathA vA'navasare na karotyevamavasare'pIti, anyamanaskatvAdapagatakAlAkAlaviveka iti bhAvanA, yathA pradyotena mRgApatirapagatabhartRkA satI grahaNakAlamativAhya kRtaprAkArAdirakSA jighRkSiteti, yastu punaH samyakkAlotthAyI bhavati sa yathAkAlaM parasparAnAbAdhayA sarvA kriyAH karotIti, taduktaM'mAsairaSTabhirahnA ca, pUrveNa vayasA''yuSA / tatkartavyaM manuSyeNa, yenA'nte sukhamedhate / / 1 / / ' dharmAnuSThAnasya ca na kazcidakAlo mRtyoriveti, kimarthaM punaH kAlAkAlasamutthAyI bhavatItyAha-"saMjogaTThI' saMyujyate saMyojanaM vA saMyogo'rthaH-prayojanaM saMyogArthaH, so'syA'stIti saMyogArthI, tatra dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadarAjyabhAryAdiH saMyogastenA'rthI-tatprayojanI, athavA zabdAdiviSayaH saMyogo mAtApitrAdibhirvA, tenA'rthI kAlAkAlasamutthAyI bhavatIti, kiJca "aThThAlobhI" artho-ratnakupyAdistatra A-samantAllobho'rthAlobhaH, sa vidyate yasyetyasAvapi kAlAkAlasamutthAyI bhavati, mammaNavaNigvattathAhi1. kadA vrajati sArthaH, kiM bhANDaM kutra kiyatI bhUmiH / kaH krayavikrayakAlo, niviMzati (nirgacchati) kiM kva kena ? // 1 // 43 vairAgyazatakam
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmI athavA poSaNa karanAra, e pramANe mohita manavALo vase che. tathA kaheluM che ke mArA putro, mArA bhAI, mArA svajano, mAruM ghara, mArI patnIvarga e pramANe mAruM mAruM AvA zabdone bolatA janane mRtyu pazunI jema hare che. tenA putra-bhAryA ane parigrahanA mamatva doSo vaDe manuSya nAza pAme che, rezamanA kIDA (kozeTAnA kIDA)nI jema parigrahathI du:khane pAme che. rAI tathA e ja pramANe kaSAya ane indriyamAM pramatta evo mAtA-pitAdine mATe arthane upArjana karavAmAM ane rakSaNamAM tatpara kevala du:khane ja anubhave che. ane kahyuM che ke aho ! rAtri-divasa-pakSa-mAsamAM nivRtta thayelA zubhAdhyavasAyavALo jIva cAre bAjuthI du:khI thato rahe che. te A pramANe - sAthe kyAre jAya che ? kariyANuM kyAM che ? kyAM keTalI bhUmi che ? kaya-vikrayano kALa kayo che ? konA vaDe kyAM te kema nIkaLe che ? lo ane te kheda pAmato kevA prakArano thAya che ? to kahe che ke kAla eTale ke kartavya avasara, tenAthI viparIta akAla vaDe anuSThAnane kare che. arthAt karavAnA samaye kArya na kare ane anyadA kare, athavA to je pramANe kAle kare che tema ja akAle paNa kare. che ane jema anavasare na kare ema avasare paNa na kare. A pramANe anyamAM mana hovAthI dUra thayo che kAlAkAlano viveka jeNe te A pramANe kare che, "jema cAlI gayelo che svAmI jeno ane karI che killA AdithI rakSA jeNe evI mRgAvatIe pakaDAvAnA kAlane pasAra karIne pradyotarAjA vaDe grahaNa karAI. je vaLI samyakakAla utthAyI hoya che, te yathAkAla parasparane bAdhA na thAya tema sarve kriyA kare che. tathA kaheluM che ke "ATha mAsa vaDe, te rIte karavuM joIe ke cAra mAsa zAntithI pasAra thAya. divase te rIte karavuM joIe jethI rAtri sukhethI pasAra thAya. tevI ja rIte pUrva kroDanA AyuSya vaDe te pramANe karavuM joIe ke jethI aMte sukhI thavAya. ane dharmAnuSThAnane kAMI paNa akAla nathI, jema mRtyune akAla hoto nathI tevI rIte. vaLI kayA arthe kAlAkAla samutthAyI thAya che, to kahe che saMyoganuM prayojana je che te saMyogArthI kahevAya che. tyAM dhana-dhAnya-hiraNya dvipada, catuSpada, rAjya, panyAdi saMyoga tenA vaDe prayojana che jene te, athavA zabdAdi viSayonA saMyogano arthI athavA mAtA-pitAdinA saMyogano arthI hoya, te kAlAkAte kArya karavAvALo thAya che. vairAgyazataka 43
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ asAvatikrAntArthopArjanasamarthayaunavayA jalasthalapathapreSitanAnAdezabhANDabhRtabohitthagantRkoSTramaNDalikAsambhRtasambhAro'pi prAvRSi saptarAtrAvacchinnamuzalapramANajaladhArAvarSaniruddhasakalaprANigaNasaJcAramanorathAyAM mahAnadIjalapurAnItakASThAni jighRkSurupabhogadharmAvasare nivRttAparAzeSazubhapariNAmaH kevalamarthopArjanapravRtta iti, uktaM ca"ukkhaNaI khaNai nihaNai, ratiM Na suati diyA vi ya sasaMko / liMpai Thaei sayayaM, laMchiyapaDilaMchiyaM kuNai / / 1 / / bhuMjasu na tAva rikko, jemeuM navi ya ajja majjIhaM / na vi ya vasIhAmi dhare, kAyavvamiNaM bahuM ajja / / 2 / / " atha prakRtArtho-anantasaukhye mokSe punarAdaraM' anurAgaM, 'zithilayasi' zithilaM kuruSe, mokSagamanAya taddhetuSvahiMsAdiSu na pravartase iti bhAvaH ||77 / / gAthA - saMsAro duhaheU, dukkhaphalo dussahadukkharUvo y| na cayaMti taM pi jIvA, aibaddhA nehanialehiM / / 78 / / vyAkhyA - vyAkhyA-he jIva ! ayaM saMsAro duHkhasya hetuH-kAraNaM, tathA duHkhameva phalaM yasyA'sau duHkhaphalaH, ca punaH 'dussahaM, soDhumazakyaM yadduHkhaM tadrUpastatsvarUpaH, tamapi saMsAraM 'jIvAH' prANina; 'snehanigaDaiH' 1. utkhanati khanati nidadhAti (nihanti), rAtrau na svapiti divA'pi ca sazaGkaH / limpati sthagayati satataM, lAJchitapratilAJchitaM karoti / / 1 / / bhujhva na tAvadriktaH (nirvyApAro), jimituM nA'pi cAdya makSyAmi / nA'pi ca vatsyAmi gRhe, kartavyamidaM bahvadya / / 2 / / KRRIERRRRRRREKKKRREKKEKREKRKEXXX 44 vairAgyazatakam
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane vaLI artha te ratna-kukhyAdi, teno samasta prakAre lobha jene che, te arthano lobhI paNa mammaNa zeThanI jema kAla ane akAle kArya karanAra thAya che. te mammaNa zeThanI kathA A pramANe - A zeTha kevA prakArano che ? to kahe che ke arthane upArjana karavAmAM samartha evI yauvanavaya prasAra thaI gaI che jene tevo, jala-sthala mArge mokalelA che aneka dezomAM kariyANAthI bharelA vahANovALo, tathA gADA ane UMTanA samUhathI bharelA bhAravALo paNa, sAta rAtri sudhI niraMtara muzalanI dhArA samAna jaladhArA, varasate chate ane rokAI gayo che sakala prANIonA samUhano saMcArano manoratha evI varSARtumAM, mahAna nadIonA pANInAM pUrathI AvelA lAkaDAne grahaNa karavAnI icchAvALo, upabhoga ane dharmane ArAdhavAnA avasare paNa samasta zubha pariNAmathI parAbhukha thayelo phakta arthane upArjana karavAmAM ja pravRtta thayelo che. kahyuM che ke "uDe sudhI khode che, khode che ane nidhAna rUpe dATe che, rAtre sUto nathI ane divase paNa koI laI jaze evI zaMkAvALo rahe che. jyAM dhana dATeluM che tyAM lIMpe che. tene sthira kare che, ane kyAM saMtADyuM che e jaNAya te mATe cihna kare che. vAraMvAra cihna kare che. khAlI thaI javAnA bhayathI bhogavato nathI, khAvA mATe paNa samartha thato nathI. Aje ghare paNa rahIza nahIM, Aje ghaNuM kAma karavA yogya che. A pramANe anaMta sukha rUpa mokSamArgamAM tuM Adarane zithila kare che, paraMtu mokSe javAne mATe tenA heturUpa ahiMsAdimAM pravartato nathI. 77 gAthArtha - duHkhanuM ja kAraNa che, duHkhanuM je phala che ane je atyaMta duHkhe karIne sahana thAya tevA duHkharUpa che, te saMsArane paNa snehanI sAMkaLathI atizaya baMdhAyelA jIvo tyajatA nathI. 78 bhASAMtara - he jIva ! A saMsAra du:khano hetu che tathA du:kha ja che phala jenuM tevo du:khaphalaka che ane vaLI je sahana karavA mATe paNa azakya hoya tevA du:khanA svarUpavALo che, tevA bhayaMkara saMsArane paNa snehanI sAMkaLathI atizaya baMdhAyelA jIvo, brahmadattAdinI jema tyajatA nathI. maraNa rUpI aMta Ave tevA rogAdinI vedanA vaDe parAbhUta thayelo brahmadatta saMtApanA atizayapaNAthI sparza karatI potAnI priyAnI jema vizvAsanA sthAna verAgyazataka 44
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ premazRGkhalAbhiH 'atibaddhA' atizayena gRhItA na tyajanti, brahmadattAdivat, brahmadatto mAraNAntikarogavedanAdibhirabhibhUtaH santApAtizayAt spRzantI praNayinImiva vizvAsabhUmiM mUrchA bahumanyamAnastathA hastIkRto vihastatayA, viSayIkRto vaiSamyeNa, gocarIkRto glAnyA, daSTo duHkhAsikayA, kroDIkRtaH kAlena, pIDitaH pIDAbhirnirUpito niyatyA, Aditsito daivena, antike'ntyocchvAsasya, mukhe mahApravAsasya, dvAri dIrghanidrAyA, jihvAgre jIvitezasya vartamAno, viralo vAci, vihvalo vapuSi, pracuraH pralApe, jito jRmbhikAbhirityevambhUtAmavasthAmanubhavannapi mahAmohodayAdbhogAMzcikAGkSiSuH pArbopaviSTAM bhAryAmanavaratavedanAvazagaladazruraktanayanAM kurumati ! kurumatItyevaM vyAharannadhaH saptamI narakapRthvImagAt, tatrA'pi tIvrataravedanA'bhibhUto'pyavigaNayya vedanAM tAmeva kurumatI vyAharatItyevambhUto bhogAbhiSvaGgo dustyajo bhavati keSAJcid, anyeSAM punarmahApuruSANAmudArasattvAnAmAtmano'nyaccharIramityevamavagatatattvAnAM sanatkumArAdInAmiva yathoktarogavedanAsadbhAve satyapi mayaivaitat kRtaM soDhavyamapi mayaivetyevaM jAtanizcayAnAM karmakSapaNodyatAnAM na manaHpIDotpadyate iti, uktaM ca"upto yaH svata eva mohasalilo janmAlavAlo 'zubho rAgadveSakaSAya-santatimahAnirvighnabIjastayA / rogairaGkurito vipatkusumitaH karmadrumaH sAmprataM, soDhA no yadi samyageSa phalito duHkhairadhogAmibhiH / / 1 / / punarapi sahanIyo duHkhapAkastavAyaM, na khalu bhavati nAzaH karmaNAM saJcitAnAm / iti saha gaNayitvA yadyadAyAti samyak, sadasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutastyaH / / 2 / / " / / 8 / / gAthA - niyakammapavaNacalio, jIvo saMsArakANaNe ghore / kA kA viDaMbaNAo, na pAvae dusahadukkhAo / / 79 / / KKEREKKAKKAKKAREKKEKKEREKKEREKKEKREKKEREK 45 vairAgyazatakam
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAna mUrchAnuM bahumAna karato, veMtapaNA vaDe hAthane ka2to (nAnAne moTuM karato) viSamatA vaDe viSayabhUta karAyelo, glAni vaDe viSaya karAyelo, duHkhAsikA vaDe daMzAyelo, kAla vaDe khoLAmAM karAyelo, pIDAo vaDe pIDAyelo, niyati vaDe nirUpaNa karAyelo, bhAgya vaDe khAvAnI icchA karAyelo anya zvAsocchavAsanI najIkamAM, mahApravAsanA mukhamAM, dIrgha nidrAnA dvAramAM, yamanI jillAnA agrabhAgamAM 2helo, vANImAM virala thayelo, zarIramAM vitvala thayelo, pralApa ka2vAmAM pracUra, bagAsAdi vaDe jItAyelo A pramANenI avasthAne anubhavato hovA chatAM paNa mahAmohanA UdayathI bhogone bhogavavAnI icchAvALo satata vedanAnA vazathI jharatA AMsuthI lAla thayelA locanavALI ane pAse beThelI bhAryAne he kurumati ! kurumati e pramANe bolato sAtamI narakanI pRthvImAM gayo. tyAM narakamAM paNa tIvratara vedanAthI parAbhUta thayelo te vedanAne paNa avagaNIne te ja pramANe kurumatIne bolAve che A pramANe bhogono rAga keTalAkane dukhe karIne tyAjya thAya che. ane vaLI ghaNA sattvavALA AtmAthI zarIra anya che, ema jANelA tattvavALA keTalAka mahApuruSone sanatakumArAdinI jema vedanAno sadbhAva hovA chatAM paNa mArA vaDe ja A karAyela karma sahana karavA yogya che. A pramANe utpanna thayelA nizcayavALA ane karmane khapAvavAmAM udyata thayelAone manamAM pIDA utpanna thatI nathI. kaheluM che ke je svayaM ja vAveluM, moharUpI pANIthI siMcAyeluM, janma rUpI kyArAthI azubha, rAga-dveSa-kaSAyonI paraMparA rUpa mahAnirvighna bIjavALuM, rogo vaDe aMkurita thayeluM, vipattiothI puSpita thayeluM evuM A karma rUpI vRkSa hamaNAM che te sahana ka2vA yogya che. jo hamaNAM sahana na karAya to adhogAmi (narakAdinA) du:kho vaDe A karmavRkSa sArI rIte phalavALu thaze. / / 1 / - ane vaLI tAre A du:khono vipAka sahana karavA yogya che. ekaThA karelA karmono kharekhara nAza thato nathI. e pramANe gaNIne je-je du:kha Ave che, tene sArI rIte sahana kara. Avo sad-asano viveka anya gatimAM pharI kyAMthI thAya ? ll785 gAthArtha ghora saMsAra aTavImAM potAnA karma rUpI pavanathI calita thayelo jIva asahya vedanA yukta kaI kaI viTaMbaNAo pAmato nathI ? / / 9 / / vairAgyazataka 45
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA ayaM 'jIva' AtmA 'ghore' rodre 'saMsArakAnane' bhavakAntAre 'nijakarmapavanacalita' AtmIyajJAnAvaraNIyAdikarmavAyuprerito 'dussahaM' soDhumazakyaM duHkhaM yAbhyastA dussahaduHkhA, evaMvidhAH kAH kA 'viDambanA ' vadhabandhAdirUpANi vigopanAni na prApnuyAt ?, api tu sarvA api / / 79 / / gAthA - sisiraMmi sIyalAnila- laharisahassehi bhinnaghaNadeho / tiriyattaNaMmi raNNe, anaMtaso nihaNamaNupatto / / 80 / / - vyAkhyA - he jIva ! tvaM 'tiryaktve' tiryagbhave 'araNye' kAntAre 'zizire' zItakAle 'zItalAnilalaharisahasrai rhemantavAtapravAhasahasrai rghanaM ' pracuraM yathA syAttathA 'bhinno' vyathito deho yasya sa bhinnadhanadehaH, prAkRtatvAd vyatyayaH, evaMvidhaH san 'anantazo' anantavArAn, yAva' nnidhanaM' vinAzamanuprAptaH / / 80 / / gimhAyavasaMtatto, raNNe chuhio pivAsio bahuso / saMpatto tiriyabhave, maraNaduhaM bahu visUraMto / / 81 / / vyAkhyA re jIva ! tvaM tiryagbhave ' araNye' araNyAntaH patito, 'grISmAtapena' uSNakAlAtapena, 'santaptaH' santApitaH-pIDitaH san 'bahuzo' bahUnvArAn 'kSudhito' bubhukSitaH, 'pipAsita 'stRSito, 'bahu' atizayena, khidyamAno maraNaduHkhaM samprAptaH / / 81 / / gAthA - gAthA - vAsAsu raNNamajjhe, girinijjharaNodagehi vujjhato' / sIAnilaDajjhavio, maosi tiriyattaNe bahuso / / 82 / / vyAkhyA re jIva ! tvaM araNyamadhye 'tiryaktve' tiryagbhave 'varSAsu' varSAkAle, girINAM yAni 'nirjharaNodakAni' prazravaNajalAni, taiH 'UhyamAna 'stataH sthalAdanyatra nIyamAnaH 'zItalAnilena' himavAtena dagdhaH san 'bahuzo ' vAraMvAraM 'mRto'si' paJcatvaM prApto'si / / 82 / / gAthA - evaM tiriyabhavesu, kIsaMto dukkhasayasahassehiM / vasio aNaMtakhutto, jIvo bhIsaNabhavAraNNe ||83 || 1. vajjhato ityapi pAThaH / 46 vairAgyazatakam -
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - A AtmA bhayaMkara saMsAra rUpI aTavImAM potAnA jJAnAvaraNIyAdi karma rUpI vAyuthI calita thayelo je sahana karavA mATe azakya che evA prakAranI vadha-bandhanAdi rUpa kaI-kaI viTaMbaNAo pAmato nathI ? arthAtu ke sarve paNa vedanAne jIva pAme che. ll79o. gAthArtha - tiryaMca bhavamAM jaMgalamAM, zizira RtunA zItala pavananA hajAro susavATAthI tAro puSTa deha bhedAyo che ane anantavAra tuM mRtyune pAmyo che. llcol bhASAMtara - he jIva ! tiryaMca bhavamAM araNyamAM, ziyALAnA ThaMDA pavananA hajAro susavATAthI tAro deha pracura bhedAyo che, arthAtu ke tuM puSTa dehavALo hovA chatAM ghaNIvAra bhedAyelA zarIravALo thayo che. ahIM prAkRta hovAthI pitta ane vaLado zabda vyatyaya thayela che. e pramANe thayo chato anaMtavAra mRtyune paNa pAmyo che. Taoll gAthArtha - tiryaMca bhavamAM araNyamAM grISma RtunA tApathI atyaMta tapelo anekavAra sudhA tathA tRSAvALo tuM ghaNo ja kheda pAmato maraNanuM duHkha pAmyo che. 81 bhASAMtara - he jIva! tuM tiryaMca bhavamAM araNyanI aMdara paDelo grISmaRtunA tApathI tepelo ghaNI vAra sudhA tathA tRSAvALo tuM ghaNo ja kheda pAmato maraNanuM du:kha pAmyo che. ll81TI gAthArtha - tiryacabhave aTavImAM varSARtumAM parvatanA jharaNAnA jaLathI taNAto ane zItaLa vAyuthI dAjhelo te aneka vAra mRtyu pAmyo che. ll82ii. bhASAMtara - he jIva! tuM tiryaMcabhave aTavImAM varSARtumAM parvatonA jharaNAnAM pANIthI taNAto arthAtuM ke eka sthaLethI bIjA sthaLe laI javAto ane zItala vAyuthI dAjhelo aneka vAra paMcatvane eTale mRtyu pAmyo che. ll82aa. gAthArtha - e pramANe bhISaNa bhavanane viSe tiryaMca bhavamAM jIva evI rIte lAkho duHkhothI pIDAto, anaMtI vAra vaselo che. I8all vairAgyazataka 40
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - 'evaM' pUrvoktaprakAreNa tiryagbhaveSu jIvo duHkhazatasahasraiH 'klizyan' klezaM prApnuvan san anantavArAn bhISaNabhavAraNye 'uSitaH' sthitaH / / 83 / / gAthA - duTThakammapalayA-nilaperiu bhIsaNaMmi bhavaraNNe / hiMDaMto naraesu vi, aNaMtaso jIva ! patto'si / / 84 / / vyAkhyA - he jIva ! tvaM 'bhISaNe' bhayajanake bhavAraNye 'uSitaH' sthitaH, saMsArakAntAre 'duSTAni' duSTaphalAni yAnyaSTasaMkhyAni karmANi jJAnAvaraNIyAdIni, tAnyeva 'pralayAnila:' pralayapavanastena 'prerito' dolito 'hiNDamAnaH' paribhraman sannarakeSvapi 'anantazo' anantavArAn, pakramAdduHkhaM prApto'si / / 84 / / gAthA - sattasu narayamahIsuM, vajAnaladAhasIaviaNAsuM / vasio aNaMtakhutto, vilavaMto karuNasaddehiM / / 85 / / vyAkhyA - re jIva ! tvaM 'saptasu' saptasaMkhyAsu narakapRthvISu ratnaprabhAdiSu 'vajrAnalasya' vajrAgne rdAghasya' uSNasya 'zItasya' ca, himasya, yA 'vedanAH' pIDAstAsu 'karuNazabdaiH' dayAjanakarunai vilapan' vilApaM kurvan san 'anantakRtvo' anantavArAn 'uSitaH' sthitaH, narakeSUSNavedanAyAH zItavedanAyAzca svarUpamevamAgamajJAH prajJApayanti, tathAhi-nidAghacaramasamaye nabhomadhyamadhirUDhe caNDamahasi, meghanirmukte nabhasi, kasyApi puMso atyantapittaprakopAbhibhUtasya niSiddhAtapavAraNasya sarvato dIptavahnijvAlAkarAlasya yAdRguSNavedanA jAyate tato'pyuSNavedaneSu narakeSu nArakANAmanantaguNA, api ca yadi nArakA uSNavedanebhyo narakebhya utpATya jvalatkhAdirAGgArarAzau prakSipya dhmAyante tadA candanaliptA ivA'tyantasukhAnnidrAmapi labheran / tathA pauSe mAghe vA rAtrau nirabhre nabhasi hRdayAdikampakRti vAti mAruti himAcalasthalIkRtasthiteniragnenirAzrayasya nirAvaraNasya tuSArakaNasiktAGgasya puMso yA zItavedanA tato'pi zItavedaneSu narakeSu nArakANAmanantaguNA, kiJca yadi nArakAH zItavedanebhyo narakebhya utpATya yathoktapuruSasthAne sthApyante tadA te prAptAtyantanirvAtasthAnA iva nirupamasukhAnnidrAmapyAsAdayeyuriti / / 85 / / XREKKERARIKEKIKEKRREKKEKKEREKKEREKKEKEEKERS 47 vairAgyazatakam
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - pUrve kahelA prakAro vaDe tiryaMca bhavamAM jIva lAkho du:khothI kheda pAmato chato anaMtI vAra bhayaMkara evA bhava vanamAM vaselo che. I8all gAthArtha - he jIva! duSTa evA ATha karma rUpI pralayanA pavanathI prerAIne bhISaNa bhavATavImAM bhaTakatAM nArakImAM paNa te anaMtI vAra gayelo che. I84o bhASAMtara - he jIva ! tuM bhayajanaka evA bhavAraNyamAM rahelo, duSTa phalane ApavAvALA ja jJAnAvaraNIyAdi ATha saMkhyAvALA karmo, te ja karmo rUpI pralayakAlanA pavanathI prerAyelo chato rakhaDato nArakImAM paNa anaMtI vAra du:khane pAmyo che. ll84 gAthArtha - jyAM vajanA agni samAna dAha che ane atizaya ThaMDI nI vedanA che tevI sAta narakanI pRthvIne viSe karuNa zabdothI vilApa karato tuM anaMtI vAra vaselo che. ll8po. bhASAMtara - he jIva! tuM vajanA agni samAna dAhanI vedanA ane atizaya ThaMDInI vedanA jyAM che tevI sAta narakanI pRthvIne viSe karuNa zabdothI eTale dayAjanaka avAja vaDe vilApa karato anaMtI vAra vaselo che, narakane viSe uSNavedanA ane zItavedanAnA svarUpane Agamane jANanArA jaNAve che. te A pramANe - unALAnAM aMta samaye AkAzanA madhyabhAgamAM sUrya Avate chate ane meghathI rahita AkAza hoya tyAre atyaMta pItanA prakopathI pIDAtA, dUra karyA che, mastaka parathI sarvaprakAranA chatrane jene evA, ane jenI cAre bAju bhayaMkara agninI jvAlA baLI rahI che evA puruSane jevA prakAranI uSNa vedanA thAya che, tenAthI paNa uSNavedanAthI yukta narakamAM, nArakone anaMtaguNI uSNavedanA hoya che. ane vaLI uSNavedanAvALI narakathI nArakone upADIne baLatA khadiranA aMgArAnA samUhamAM nAkhIne baLAya, to caMdanathI jANe lepa karyo hoya tema atyaMta sukhethI nidrAne prApta kare. tathA poSa athavA mahA mahinAnI rAtrimAM, vAdaLa rahita AkAza hote chate, hRdayAdine kaMpAvanAro pavana vAte chate, himAcalanI pRthvImAM rahelA, agni rahita, Azraya rahita, gavaraNa rahita ane jhAkaLanA vairAgyazataka 47
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - piyamAyasayaNarahio, duraMtavAhihiM pIDio bahuso / maNuyabhave nissAre, vilavioM kiM na taM sarasi ? / / 86 / / vyAkhyA - re jIva ! 'nissAre'asAre manuSyabhave tvaM mAtRpitRsvajanai 'rahito' viyuktaH, prAkRtatvAdviparyayo, 'durantavyAdhibhiH' duHkhenAnto'vasAnaM yeSAM te durantA, evaMvidhA ye vyAdhayastaiH pIDitaH san 'bahuzo' bahubhiH prakArai vila(pito) pto' vilApaM kRtavAn, taM vilApaM kiM na 'smarasi' vicArayasi ?, anyatrApi manuSyabhavaduHkhAdhikAre uktaM"natthi ghare maha davvaM, vilasai loo payaTTai cchaNutti / DiMbhAi ruaMti ghare, haddhI kiM demi ? gharaNIe / / 1 / / diti na maha DhoaM pi hu, attasamiddhIi gavviyA sayaNA / sesA vi huNo dhaNiNo pari-havaMti na hu diti avagAsaM / / 2 / / ajja ghare natthi ghayaM, tilaM loNaM ca iMdhaNaM vatthaM / jAyA u ajja tauNI, kalle kiha hohI ? kuTuMbaM / / 3 / / vaTTai ghare kumArI, bAlo taNao viDhappai na atthaM / rogabahulaM kuTuMbaM, osahamullAiyaM nasthi / / 4 / / uDDoA maha gharaNI, samAgayA pAhUNA bahu anja / jiNNaM gharaM ca haTTa, jharai jalaM galai savvaM pi / / 5 / / kalahakarI maha bhajjA, asaMvuDo pariaNo pahU visamo / deso adhAraNijjo, eso vaJcAmi annattha / / 6 / / jalahiM pavisemi mahiM, bhamemi dhAuM dhamemi ahavA vi / vijaM maMta sAhe-mi devayaM vA vi aJcami / / 7 / / 1. vilAvio ityapi pAThaH / 48 vairAgyazatakam
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaNothI sIMcAyeluM che zarIra jene evA puruSane je zIta vedanA che tenA karatAM paNa zIta vedanAthI yukta na2kamAM nA2kone anaMtagaNI zIta vedanA hoya che. ane vaLI jo zIta vedanAthI yukta narakathI upADIne nArakone u52 kahelA zItavedanAthI yukta puruSanA sthAnamAM sthapAya tyAre te nA2ko atyaMta pavanarahita sthAnane jANe prApta karelu hoya tenI jema, upamA na ApI zakAya tevA sukhathI nidrAne paNa prApta kare. // 8 // gAthArtha - nissAra mAnavabhavamAM, pitA, mAtA, ane svajana vagarano tathA duraMta vyAdhithI aneka vAra pIDAto tuM vilApa karato hato, te tuM kema yAda karato nathI ? ||8GA bhASAMtara - he jIva ! tuM asAra evA manuSya bhavamAM mAtA-pitA svajano vaDe rahita, (ahIM prAkRta hovAthI viparyaya eTale piyamAya zabda che) du:khethI aMta lAvI zakAya tevI vyAdhiothI pIDAto chato ghaNA prakAre vilApa karato hato, te tuM kema yAda karato nathI ? anyatra paNa manuSyabhava du:khAdhikAramAM kaheluM che. "mArA gharamAM dravya nathI, loka vilAsa kare che., mahotsava pravarte che. bALako gharamAM rove che, hA ! huM gharanI strIne zuM ApIza ? ||1|| potAnI samRddhithI garviSTha thayelA svajano mane mAruM sthApana kareluM paNa ApatA nathI. bAkInA dhanavAno paNa parAbhava kare che, avakAza paNa ApatA nathI. / / 2 / / Aje gharamAM ghI, tela, mIThuM, baLataNa ane vastra nathI strI garbhavatI che. AvatI kAle kuTuMba kevI rIte raheze, // 3 // gharamAM kumArikA varte che dIkaro hajI bALa che dhana upArjana karato nathI. ghaNA rogothI vyApta kuTuMba che. davA lAvavA mATe paisA nathI / / 4 / Aje ghaNA mahemAna AvI gayA che, ghara ane dukAna jIrNa thaI gayA che, pANI jhare che ane sarve gaLI gayuM che // 5 // mArI patnI jhaghaDAkhora che. parijana asaMvRta che, svAmInI dRSTi viSama che, deza dhAraNa karavA yogya nathI rahyo eTale have bIje ThekANe jAuM chuM IIGA samudramAM praveza karuM ? pRthvI upara bhramaNa karuM ? dhAtune dhamAvuM ? athavA vidyA ke maMtranI sAdhanA karuM ke devanI pUjA karuM ? III Aje paNa zatruo jIve che, marI gayo hota to sAruM ! svAmI mArI upara ruSTa vairAgyazataka 48
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvai anja vi sattU, mao a iTTho pahU a maha ruTTho / dANiggahaNaM maggaM-ti vihaviNo kattha vaJcAmi ? / / 8 / / iJcAi mahAciMtA, jaragahiyA NiJcameva ya dariddA / kiM aNuhavaMti sukkhaM ?, kosaMbInayarivippuvva / / 9 / / " tatkathAnakamidaM kauzAmbyAM somilo dvija Ajanmadaridro bhAryAputraputrikAdikuTumbabahulo'nyadA dhanArjanAya dezAntare gataH san vANijyAdivyApArarahitaM sadAnabhogaM yoginamekamadrAkSIt, sa ca taM dvijaM cintAturaM pRcchati-kA cintA ?, tenoktaM-dAridyaM cintAkArI, yogI smAha-tvAmIzvaraM karomi, yadahaM kathayAmi tattvayA kArya, tato dvAvapi parvatanikuJja gatI, yogI prAha-eSa svarNarasaH zItavAtAtapAdisahamAnaiH zuSkakandamUlaphalAzibhiH zamIpatrapuTairmIlyate, dvAbhyAmapi tatastathaiva gRhIto rasaH, bhRtaM tambaM, vinirgatau vanAt, yogI smAha-bho ! apramattena tumbakaM dhArya, duHkhena SaNmAsairmIlito'sti raso'yaM, ityevaM punaH punaH kathane ruSTo vipro, DholitaM tumba, sAgapatreritastataH kSipto raso gataH sarvaH, tato'yogyo'yamiti parityaktaH pRthivyAM bhAntvA mRta iti / / 86 / / gAthA - pavaNuvva gayaNamagge, alakkhio bhamai bhavavaNe jIvo / ThANaTThANaMmi samu-jjhiUNa dhaNasayaNasaMghAe / / 87 / / vyAkhyA - he Atman ? ayaM 'jIvaH' prANI sthAne sthAne dhanasvajanasaMghAtAn "samujhiUNa"tti samujjhya-tyaktvA bhavavane alakSito' ajJAtasvarUpaH san 'bhramati' paryaTati, kasmin ka iva ?, 'gaganamArge' nabhovama'ni pavana iva, yathA gagane pavano' vAto alakSito' adRzyarUpaH sanbhramati, tathA'yaMjIvo'pi / / 87 / / gAthA - vidhijjaMtAasayaM, jammajarAmaraNatikkhakuMtehiM / duhamaNuhavaMti dhoraM, saMsAre saMsaraMta jiyA / / 88 / / 1. tumbastambAdaya iti nipAtyantaM, tumbamalAvu / 2. viddhijjatA ityapi pAThaH / KKAKKAREKARKIRKEKKEKREKKKKREKKIKAKKAKE 49 vairAgyazatakam
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. vaibhavavALA ApelAne grahaNa karavA mATe ugharANI kare che. IITA ityAdi varAthI grahita moTI ciMtAo che ane nitya daridra che te kausaMbI nagaranA brAhmaNanI jema kevI rIte sukhano anubhava kare ? tenuM kathAnaka A pramANe - kauzAmbI nagarImAM janmathI mAMDIne daridra, patnI-putra-putrAdi moTA kuTumbavALo, somila nAmano brAhmaNa hato. dhana meLavavA mATe dezAMtaramAM gayelA teNe vANijyAdi vyApArathI rahita, dAna karyA pachI jamavAvALA eka yogine joyo ane te yogI ciMtAtura te brAhmaNane pUche che, tane zI ciMtA che ? tenA vaDe kahevAyuM daridratAnI ciMtAvALo chuM, yogIe kahyuM tane huM samartha karuM chuM, paraMtu je huM kahuM te tArA vaDe karavA yogya che. tyAra pachI banne parvatanI jhADImAM gayA yogIe kahyuM, - A suvarNarasa ThaMDI-garamI sahana karavA vaDe, zuSka kaMdamUla-phalAdi khAvA vaDe zamIvRkSanAM patranA puTa vaDe maLe che. baMne vaDe paNa tyAra pachI te ja pramANe rasa grahaNa karAyo. tumbaDuM bharAyuM. vanathI te baMne nIkaLyA, yogIe kahyuM - he ! tArA vaDe apramattapaNe tuMbaDuM dhAraNa karavA yogya che. A rasa du:kha vaDe ghaNI mahenate cha mAsathI maLelo che, e pramANe pharI pharI kahevAte chate brAhmaNa ruSTa thayo. tuMbaDuM DhoLI nAkhyuM. sAganAM patro vaDe cAre bAju nakhAyelo sarva rasa DhaLI gayo. tyAra pachI A ayogya che e pramANe yogI vaDe tyajAyelo te daridra pRthvImAM bhamIne mRtyu pAmyo. ll8l gAthArtha - sthAne-sthAne dhana ane svajananA samUhane mUkIne bhavavanamAM nahIM oLakhAyelo jIva, AkAza mArgamAM pavananI jema adazya rahIne bhame che. 87ll bhASAMtara - he AtmA! A jIva dareka sthAnamAM dhana ane svajanonA samUhane choDIne bhavavanane viSe adRzya svarUpavALo bhame che. kayA sthAnamAM ane konI jema bhame che ? jema AkAza mArgamAM pavana. je pramANe AkAzamAM adRzya rUpavALo pavana bhame che te prakAre A jIva paNa bhame che. ll87 gAthArtha - saMsAramAM bhaTakatA jIvo janma, jarA ane mRtyu rU5 tINa bhAlAothI aneka vAra vIMdhAtA ghora duHkha anubhave che. 88 vairAgyazataka 49
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - he Atman ! amI jIvAH saMsAre cAturgatikarUpe saMsaranta' itastataH paryaTantaH santo 'asakRd' vAraMvAraM 'ghoraM' raudra'duHkhaM' asAtaM 'anubhavanti' prApnuvanti kimbhUtA jIvAH ?, janmajarAmaraNAnyeva 'tIkSNA' nizitA, ye 'kuntAH' prAsAstai vidhyamAnA' bhedyamAnA, ata eva duHkhAnubhavanaM jIvAnAm / / 88 / / gAthA - taha vi khaNaM pi kayA vi hu, anANabhuaMgaDaMkiA jIvA / saMsAracAragAo, na ya ubijjaMti' mUDhamaNA / / 89 / / vyAkhyA - yadyapyevaM duHkhamanubhavanti tathA'pi, 'hu nizcaye, 'kadA'pi' kasminnapi prastAve, amI 'mUDhamanaso' mUrkhA jIvA, ajJAnameva bhujaGgastena 'daSTA'bhakSitA, ajJAnAndhA ityarthaH, 'kSaNamapi' stokakAlamapi, saMsAra eva 'cArako' guptigRhaM, tasmAt 'na codvijante' nodvignA bhavanti / / 89 / / gAthA - kIlasi kiyaMta velaM, sarIravAvIi jattha paisamayaM / kAlarahaTTaghaDIhiM, sosijai jIviyaM'bhohaM / / 10 / / vyAkhyA - re jIva ! tvaM 'zarIravApyAM' deharUpadIrdhikAyAM kiyatI 'velAM' samayaM yAvat krIDiSyasi' raMsyase ?, kiyantaM kAlaM sthAsyasItyarthaH, yatra zarIravApyAM 'pratisamayaM' pratikSaNaM kAlAraghaTTaghaTIbhirjIvitAmbha ogho' jIvitajalapravAhaH zoSyate, yathA vApI arahaTTaghaTIbhiH pratisamayaM nirvAsyamAnajalena zoSamAsAdayati, tathedaM zarIramapi pratisamayaM kAlAtikramaNena jIvitajalazoSaNAdriktaM jAyata ityarthaH / / 10 / / gAthA - re jIva ! bujjha mA mujjha, mA pamAyaM karesi re pAva ! / kiM paraloe gurudukkha, - bhAyaNaM hohisi ? ayANa ! / / 11 / / vyAkhyA - 're jIva !' Atman ! tvaM 'budhyasva' dharme bodhaM karu, 'mA muhya' mA mohamApnuhi, 're pApa !' duSTAtman !, adRSTavazAtprApte dharme mA 'pramAdaM' mA AlasyaM kuru, he 'ajJAna !' mUDha ! 'paraloke' parabhave 'guruduHkhAnAM' mahadasAtavedanIyakarmajanyapIDAnAM 'bhAjanaM' pAtraM kiM bhavasi ?, vartamAnAyAM bhaviSyatprayogaH prAkRtatvAt / / 11 / / 1. uvavajjati ityapi pAThaH / 50 vairAgyazatakam
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - he AtmA ! A jIvo cAragati rUpa saMsAramAM Ama-tema bhaTakatA vAraMvAra ghora du:kha rUpa azAtAne prApta kare che. kevA prakAranA jIvo du:khane anubhave che ? janma-jarA-maraNa rUpa tIkSNa bhAlAo vaDe vIMdhAtA evA jIvo du:khane aneka vAra prApta kare che. I88. gAthArtha - to paNa ajJAna sarpathI DasAyelA mUDha manavALA jIvo saMsAra rUpI kArAgRhathI kyAre paNa kSaNa mAtra udvega pAmatA nathI e khedanI vAta che to bhASAMtara - Ama aneka prakAre jIvo du:khane anubhave che to paNa khedanI vAta che ke kyAre paNa mUDha manavALA teo ajJAna rUpI sarpathI DasAyelA arthAt ke ajJAnathI aMdha thayelA kSaNa mAtra paNa saMsAra rUpI kArAgRhathI udvega pAmatA nathI. ITalA gAthArtha - deha rUpI vAvaDImAM tuM keTalo samaya kriIDA karIza? jemAMthI dareka samaye kALa rUpI reMTanI ghaDIo vaDe jIvita rUpI pANIno pravAha zoSAI jAya che. alol bhASAMtara - he jIva! tuM zarIra rUpI vAvaDImAM keTalo samaya krIDA karIza ? arthAt ke keTalo kALa rahIza ? je zarIra rUpI vAvaDImAMthI dareka samaye kALa rUpI reMTanA ghaDAo vaDe jIvita rUpI pANIno pravAha zoSAya che. jema vAvaDI prati samaye reMTanA ghaDAo vaDe bahAra kaDhAtA pANIthI sUkAI jAya che. te pramANe A zarIra paNa prati samaye, kALa pasAra thaye chate, jIvita rUpI jala sUkAI javAthI khAlI thaI jAya che, nAza pAme che. alol gAthArtha - he jIva! bodha pAma, moha na kara. he pApI! pramAda na kara. he ajJAna ! paralokamAM bhAre duHkhanuM bhAjana zA mATe thAya che ? 91 bhASAMtara - he jIva! AtmA ! tuM dharmane viSe bodha pAma. moha na pAma. he pApI ! he duSTAtmA ! bhAgyanA yoge prApta thayelA dharmamAM ALasa na kara, he ajJAna ! he mUDha ! paralokamAM mahAna azAtAvedanIya karmathI utpanna thayelI pIDAnuM bhAjana zA mATe thAya che ? (prAkRta hovAthI vartamAna kALamAM bhaviSyattino prayoga che) II91che. vairAgyazataka 50
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - bujjhasure jIva ! tumaM, mA mujjhasu jiNamayammi nAUNaM / jamhA puNaravi esA, sAmaggI dullahA jIva ! / / 92 / / vyAkhyA re jIva ! tvaM 'budhyasva' dharme - bodhaM kuru, 'jJAtvA 'yathAsvarUpamavabudhya 'jinamate' sarvajJazAsane 'mA muhya' mA mohaM yAhi, jinamataM samyak pratipadyasvetyarthaH, yasmAd he jIva ! 'punarapi' ekazaH kAkatAlIyanyAyena prAptA vidyate, paraM bhUyo'pyeSA sAmagrI sAdhuzrAddhAdirUpA, 1. saMketaH / 2 - 51 "cattAri paramaMgANi, dullahANIha jaMtuNo / mANusattaM sui saddhA, saMjamammi ya vIriyaM / / 1 / / " iti rUpA vA, 'durlabhA' duSprApA, cakravedhavattathAhiiMdapuraM nagaraM, iMdadatto rAyA, tassa iTThANaM varANaM devINaM bAvIsaM puttA, aNNe bhAMti ekkAe ceva devIe puttA, te savve rAiNoNaM pANasamA, aNNA ekkA amaccadhUyA, sA paraMpariNateNa diThThilliyA, sA aNNatA kayAi riuNhAtA samANI acchati, rAyaNA ya diTThA, kA esa tti ?, tehi bhaNitaM tujjha devI esA, tAhe so tAe samaM rattiM ekkaM vasito, sA ya rituhAtA, tIse gabbho laggo, sA ya amaceNa bhaNillitA jadhA tubhaM gabbho AhUto bhavati tadA mamaM sAhejjasu, tAe tassa kathitaM divaso muhutto jaM ca rAyaNa ullavitaM sotiyaMkAro, teNa taM patta lihitaM, so ya sAraveti, NavaNhaM mAsANaM dArao jAto, tassa dAsaceDANi taddivasaM jAtANi, taMjahA - aggiyao pavvatao bahuliyo sAgaro ya, tANi saha jAtANi, teNa kalAyariassa uvaNIto, teNa lehAitAo gaNiyappadhANAo bAvattariM kalAo gAhito, jAghe tAo gAhiMti AyariyA tAdhe tANi taM ka Mti vAullaMti ya, puvvaparicaeNaM tANi roDaMti, teNa tANi No ceva gaNitANi, gahitAo kalAo, te a aNNe bAvIsaM kumArA gAhijjaMtA taM AyariyaM piTTaMti, avayaNANi bhAMti, jati so Ayariyo piTTeti tAdhe gaMtUNa mAUNaM sAhaMti, tAhe tAo AyariyaM khisaMti-kIsa AhaNasi ?, kiM sulabhANi puttajammANi ?, tato te Na sikkhiyAo / io ya mahurAe pavvao rAyA, tassa sutA Nidhuti nAma vairAgyazatakam
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha - he jIva! bodha pAma, jinamatane jANIne tuM mohana pAma. kAraNa ke he jIva ! A sAmagrI pharI maLavI durlabha che. I92aa. bhASAMtara - he jIva! tuM bodha pAma, jinamatane yathA svarUpe jANIne sarvajJanA zAsanamAM moha na pAma arthAt ke jinamatane samyak prakAre svIkAra. je kAraNathI he jIva!*kAkatAlIya nyAya vaDe A uttama sAdhu-zrAvakAdi rUpa sAmagrI eka vAra prApta thayelI che. paraMtu pharI A sAmagrI maLavI durlabha che. A saMsAramAM prANIone 1, manuSya janma, 2, dharmanuM zravaNa, 3, dharmanI zraddhA, ane 4, saMyamane viSe puruSArtha e rUpa cAra zreSTha aMgo durlabha che. eTale ke cakranA vedhanI jema du:khe karIne prApta thAya che. te A prakAreiMdrapura nAmanuM nagara hatuM, temAM iMdradatta rAjA hato. tene iSTa ane zreSTha evI devIone bAvIsa putro hatA. keTalAka kahe che ke - eka ja devIne putro hatA. te sarve putro rAjAne prANanI jema priya hatA-bIjI eka amAtyanI dIkarI hatI. te paraNatI vakhate jovAyelI hatI. te anyadA kyAreka RtusnAtA thayelI Ave che. rAjA vaDe jovAI, "A koNa che ? ema pUchAyuM, maMtrI vaDe kahevAyuM A tArI devI che. tyAre te teNInI sAthe eka rAtri vase che. te RtusnAtA hatI tethI tene garbha rahyo. teNI amAtya vaDe kahevAI ke jyAre tane garbha rahe tyAre mane kaheje. teNI vaDe tene te divasa ane mUhUrta kahevAyuM. je rAjA vaDe kahevAyelA saMketa karanAra hato tenA vaDe patramAM lakhAyuM. te tene sAcavI rAkhe che. nava mAsa pUrA thaye putra janmyo. tenA dAsIne paNa te ja divase bALako janmyA te A pramANe - (1) Agneyaka (2) parvataka (3) bahulika (4) sAgara, te sAthe utpanna thayelA hatA. maMtrI vaDe kalAcAryanI pAse dIkarInA bALakane lekhanAdi gaNita pradhAna bahottera kaLAo grahaNa karAvAI. jyAre te cAra bALako grahaNa karAvAya che, tyAre teo AcAryane herAna kare che ane vyAkuLa kare che. pUrvanA paricaya vaDe teo avAja kare che. kalAcArya tene gaNatA nathI ane kalAo grahaNa karAI. te bIjA bAvIza 1. kAkatAlIya nyAya eTale kAgaDAnuM besavu ane DALanuM paDavuM thAya tema sAdhusAdhvI zrAvakazrAvikA rUpa saMya prayatna vinA maLI gayo che. vairAgyazataka 51
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAriyA, sA raNNo alaMkiyA uvaNIyA, rAyA bhaNati jo tava royati [so te] bhattAro, tato tAe NAtaM jo sUro vIro vikkato so mama bhattA hou, se puNa rajjaM dijjA, tAdhe sA ya balavAhaNaM gahAya gatA iMdapuraM nagaraM, tassa iMdadattassa raNNo bahave puttA (suelliyA), iMdadatto tuTTho ciMte-NUNaM aNNehiMto rAIhiMto laTTho to Agamito, tato teNa ussitapaDAgaM nagaraM kAritaM, tattha ekkammi akkhe aTTha cakkANi, tesiM parato dhIyalliyA, sA acchimmi viMdhitavvA, tato iMdadatto rAyA saMnaddho Niggato sahaputtehiM, sA vi kaNNA savvAlaMkAravibhUsiyA egaMmi paese acchati, so raMgo rAyANo, te ya daMDabhaDabhoiyA, jAriso dovatIe, tattha raNo jeTThI putto sirimAlI NAma kumAro, so bhaNito - putta ! esA dAriyA rajjaM ca dhettavvaM ato viMdha etaM puttaliyaM ti, tAdhe so akatakaraNo tassa samUhassa majjhe dhaNUM ceva hituM Na tarati, kahaMci'NeNa gahitaM, teNa jatto vacau tatto vaccautti mukko saro, so cakke apphaDitUNa bhaggo, evaM kassa ekkaM aragaMtaraM volINo, kassai donhi kassai tihi, aNNesiM bAhireNaM ceva NIMti, tAdhe rAyA adhitiM pagato, aho !! ahaM etehiM dharisito tti, tato amaceNa bhaNito kIsa adhitiM kareha ?, rAyA bhaNati - etehiM ahaM appadhANo kato, amo bhaNati asthi puNo aNNo tujjha putto mama dhUtAe taNao bhaNAio suriMdadatto nAma, so samatyo viMdheDaM, abhiNNANANi se kahitANi, kahiM so ?, darisito, tatto rAiNA avagUhito bhaNito - seyaM tava ee aTTharahacakke bhettUNa puttaliyaM acchimmi vidhittA rajjasuhaM NivvutiM dAriyaM saMpAvittae, tato kumAro jaghA ANaveha tti bhaNittUNa ThANaM ThAittUNa dhaNuM geNhati, lakkhAbhimuhaM saraM sajjeti, tANi ya dAsaruvANi cauddisi ThitANi roDaMti, aNNe ya ubhayato pAsiM gahitakhaggA, jati kahavi lakkhassa cukkati tato sIsaM chiMditavvaM ti, so vi se uvajjhAo pAse Thio bhayaM deti mArijjasi jai cukkasi, bAvIsaM pi kumArA esa vidhissati tti visesaM uThANi vighANi kareMti, tato tANi cattAri te ya do purise bAvIsaM ca kumAre agaNiteNa tANaM aTThaNhaM rahacakkANaM aMtare jANiUNa taMmi lakkhe NiruddhA diTThIe 52 vairAgyazatakam
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ kamAro kaLAne bhaNAvatI vakhate te AcAryane mAre che. kharAba vacano bole che. jyAre te AcArya teone zikSA kare che. tyAre teo jaIne mAtAne kahe che tyAre te mAtAo AcAryanI hIlanA kare che. ke "kema haNo cho ? putrano janma zuM sulabha che ? tethI teo zikSA na apAyA. A tarapha mathurAmAM parvata rAjA hato tene nivRtti nAmanI dIkarI hatI. zaNagArelI te rAjA pAse lavAI. rAjAe kahyuM- "je tane game te tAro pati thAya" tyAre tenA vaDe jaNAvAyuM "je zUra, vIra ane parAkramavALo hoya te mAro pati thAo. tane vaLI rAjya apAya. tyAre te sainya ane vAhanane grahaNa karIne indrapura nagara tarapha gaI. tyAM iMdradatta rAjAnA ghaNA putro teNe sAMbhaLyA hatA.khuza thayelo iMdradatta vicAre che "kharekhara tyAra pachI, teNe nagarane uMcI dhajAothI zaNagAryuM. tyAM eka paiDAmAM ATha cakro che. tenI pAchaLa pUtaLI che. tene AMkhamAM vIMdhavAnI che. tyAra pachI taiyAra thayelo iMdradatta rAjA putro sAthe nIkaLyo. te kanyA paNa sarva alaMkArathI vibhUSita eka pradezamAM rahe che. te rAjAno raMgamaMDapa che. te daMDika rAjA sainya ane bhogika rAjA che, jevo draupadImAM svayaMvara maMDapa racAyela tevo maMDapa racAyela che. tyAM rAjAno moTo putra zrImALI nAmano hato te kahevAyo "he putra ! A putrI ane rAjya grahaNa karavA yogya che. tethI A pUtaLIne tuM vIMdhI nAkha. tyAre AvA kArya mATe jeNe prayatna-mahenata nathI karI tevo te samUhanI madhyamAM dhanuSyane grahaNa karavA mATe paNa zaktimAna na thayo. bIjA keTalAka putroe dhanuSyane grahaNa karyuM. tenA vaDe "jyAM javuM hoya tyAM jAo' e pramANe bANa mUkAyuM.te cakramAM athaDAIne bhAgI gayuMe pramANe koIkane eka ArAnI vaccethI pasAra thayuM, koIkane be ane koIkane traNa, keTalAkanuM cakranI bahAra jAya che. tyAre rAjA avRtine pAmyo. are ! huM A putro vaDe apamAnita karAyo. tyAre amAtya vaDe kahevAyuM. "zA mATe atine karo cho ?' rAjA kahe che "A putro vaDe huM halako karAyo. tyAre maMtrI kahe che. "Apano bIjo paNa putra che, je mArI dIkarIthI utpanna thayela surendradatta nAmano che. te zikSA apAyelo che. te viMdhavA mATe samartha che. tenI jANakArI kahevAI. rAjAe pUchayuM "te kyAM che?" te batAvAyo. tyAra pachI pragaTa karAyelo te rAjA vaDe kahevAyo ke tAre A ATha rathanA cakrone bhedIne pUtaLIne AMkhamAM vIMdhIne rAjyanuM sukha ane nRvRtti rAjakanyAne grahaNa karavA mATe zreyaskara che. tyAra pachI kumAre vairAgyazataka para
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNNamatiM akuNamANeNa sA dhIilliyA vAme acchimmi viddhA, tato lokeNa ukkiTThakalukalummisso sAdhukkAro kato, jaghA taM cakkaM dukhaM bhettuM, evaM esA sAmaggI vi / / 12 / / gAthA - dulaho puNa jiNadhammo, tumaM pamAyAyaro suhesI ya / dusahaM ca narayadukkhaM, kaha hohisi taM na yANAmo / / 13 / / vyAkhyA - he jIva ! ayaM 'jinadharmaH' tIrthakRtpraNIto dharmo ahiMsAdirekazo labdha iti gamyate, punardurlabho' duSprApaH, tvaM ca 'pramAdAkara' AlasyAdikhAniH, AlasyAdhupahato hi dharmaM na prApnoti, prAptamapi samyag nA'nutiSThati, yata uktaM zrIAvazyakaniryuktau"Alassa- moha-'vaNNA, thaMbhA kohA'-pamArya-kiviNattA / bhaya-" sogA aNNANA",-'vakkheva" kutUhalA ramaNA / / 1 / / AlasyAna sAdhusakAzaM gacchati zRNoti vA, mohAd gRhakartavyatAmUDho vA, avajJAto vA-kimete vijAnantIti, stambhAdvA-jAtyAdyabhimAnAt, krodhAdvAsAdhudarzanAdeva kupyati, pramAdAdvA-madyAdilakSaNAt, kRpaNatvAdvA dAtavyaM [bhaviSyati] kiJciditi, bhayAdvA-nArakAdibhayaM varNayantIti, zokAdvAiSTaviyogajAt, ajJAnAt-kudRSTimohataH, vyAkSepAbahukartavyatAmUDhaH, kutUhalAnnaTAdiviSayAt, ramaNAt-lAvakAdi kheDDeneti gAthArthaH, etehiM kAraNehiM, ladbhUNa sudullahaM pi mANussaM / na lahai sutiM hiyakariM, saMsAruttAriNiM jIvo / / 2 / / " tathA tvaM sukhaiSI ca ehikasukhavAJchakaH, narakaduHkhaM ca dussahaM' soDhumazakyaM, atastvaM kathaM bhaviSyasi paraloke tanna jAnImaH / / 93 / / 53 vairAgyazatakam
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jevI ApanI AjJA e pramANe kahIne sthAne besIne dhanuSyane grahaNa kare che. lakSyane abhimukha bANa taiyAra kare che. ne dAsanA bALako cAra dizAmAM rahelA avAja kare che. bIjA paNa baMne paDakhe hAthamAM talavAra laIne ubhA che ke koIpaNa rIte lakSyane cUke to tenuM zira chedI nAkhavuM.te upAdhyAya paNa paDakhe rahelo bhaya Ape che - jo cUkI jaIza to marAIza. te bAvIza kumAro paNa "A vIMdhaze' e pramANe vizeSa ulleTha evA vino kare che. tyAra pachI te cAra ane te bAvIza kumArone nahi gaNato te ATha rathanA cakronA aMtarane jANIne te lakSyamAM avarodha vagaranI dRSTi vaDe anyamati nahi karavA vaDe te pUtaLI DAbI AMkhamAM vIMdhAI. tyAre loka vaDe moTA kalakala avAja vaDe prazaMsA karAI. je pramANe te cakrane bhedavuM duSkara che e pramANe A sAmagrI paNa durlabha che. 9ro. gAthArtha - jinadharmanI pharI prApti durlabha che. te pramAdI ane sukhano abhilASI che, narakanuM duHkha duHsaha che. tAruM zuM thaze te ame jANatA nathI. 97ll. bhASAMtara - he jIva! jInezvare kahelo, ahiMsAdi rUpa, eka vAra prApta thayelo (e adhyAhArathI grahaNa karavAnuM che) A dharma pharI prApta thavo atyaMta durlabha che. tuM ALasAdi tera kAThiyAnI khANa che. AlasAdithI haNAyelo dharmane prApta karato nathI ane thaI jAya to prApta thayelA evA A dharmane kharekhara sArI rIte Acarato nathI. jethI Avazyaka niryuktimAM kaheluM che ke 1. ALasa 2. moha 3. avajJA 4. mAna 5. krogha 6. pramAda 7 kRpaNatA 8. bhaya 9. zoka 10. ajJAna 11. vyAkSepa 12. kUtuhala 13. 2mata A tera kAThIyA che. 1. AlasathI sAdhunI pAse jato nathI. 2. gharanA kAryamAM ja mUDha mohathI, dharmane sAMbhaLato nathI, 3. A sAdhuo zuM jANe ? e pramANe avajJA kare che. 4. jAti-baLAdinA abhimAnathI stabdha rahe che. 5. sAdhunA darzanathI ja kopa kare che. huM maghAdi pramAdane vaza thAya che. 7. kapaNatAthI koIne kAMIpaNa Apato nathI. 8. nArakAdinA varNanathI bhaya pAme che. 9. iSTanA viyoga rUpa zokathI 10. kudRSTi rUpa ajJAnatAthI 11. vyAkSepapaNAthI 12 kUtuhala rUpanaTAdi viSayothI, 13. ramaNatAthI -zokhathI-ttittirAdi pakSIonA zikAra vaDe. A badhA kAraNothI sudurlabha evA paNa manuSya bhavane meLavIne jIva saMsArathI pAra utAranArA ane hitakArI evA zravaNane pAmato nathI. ane vaLI tuM AlokanA sukhanI lAlasAvALo che. vaLI narakanuM du:kha duHsaha che eTale sahana karavuM azakya che. AthI ! paralokamAM tAruM zuM thaze ? te ame jANatA nathI. l93ii. vairAgyazataka 53
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - athireNa thiro samale-Na, nimmalo paravaseNa sAhINo / deheNa jai viDhappai, dhammo tA kiM na pajattaM ? // 94 / / vyAkhyA - re jIva ! asthireNa' azAzvatena dehena yadi 'sthiraH' paralokAnugAmI, dharma upAya'te tadA kiM na paryAptaM ?' kiM na paripUrNa ?-kiM na sampannamityarthaH, tathA 'samalena' purISaprazravAdipUrNena dehena nirmalo' nirdoSo dharmo yadyayaMte tadA kiM na paryAptaM ?, tathA paravazena' rogAdyAyattena dehena yadi 'svAdhInaH' svAtmAyatto dharmo'yaMte tadA kiM na paryAptam ? / / 14 / / gAthA - jaha ciMtAmaNirayaNaM, sulahaM na hu hoi tucchavihavANaM / guNavihavavajjiyANaM, jiyANa taha dhammarayaNaM pi / / 15 / / vyAkhyA - 'yathA' yena prakAreNa 'cintAmaNiratna' pratItaM 'sulabhaM' suprApaM 'na hu' naiva 'bhavati' jAyate 'tucchavibhavAnAM' tucchaH-svalpo vibhavaH-kAraNe kAryopacArAdvibhavakAraNaM puNyaM yeSAM te tucchavibhavAH-svalpapuNyA ityarthasteSAM, tathAvidhapazupAlavat, tathA 'guNA' akSudratAdayasteSAM vizeSeNa 'bhavanaM' sattA guNavibhavo, athavA guNA eva vibhavo' vibhUtirguNavibhavastena 'varjitAnAM' rahitAnAM 'jIvAnAM' paJcendriyaprANinAmuktaM ca"prANA dvitricatuH proktA, bhUtAni taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH zeSAH sattvA itIritAH / / 1 / / " api zabdasya vakSyamANasyeha saMbandhAdevaM bhAvanA kAryA ekendriyavikalendriyANAM tAvaddharmaprAptirnA'sti, paJcendriyajIvAnAmapi tadyogyatAhetuguNasAmagrIvikalAnAM 'tathA' tena prakAreNa dharmaratnaM sulabhaM na bhavatIti prakRtasaMbandha iti, pUrvasUcitapazupAla-dRSTAntazcA'yaM "bahuvibudhajanopetaM, harirakSitamapsaraH zatasametam / iha asthi hatthiNapuraM, puraM purandarapuruvva varaM / / 1 / / tatra zreSThigariSThaH, punnAgo nAgadevanAmA''sIt / nimmalasIlaguNadharA, vasuMdharA rohiNI tassa / / 2 / / tattanayo vinayojjvala-mativibhavabharo babhUva jayadevaH / dakkho rayaNaparikkhaM, sikkhai so bArasasamAo / / 3 / / 54 vairAgyazatakam
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha - asthira, malina ane parAdhIna dehathI jo sthira nirmaLa ane svAdhIna dharma upArjana thaI zake che, to tame zuM prApta nathI thayuM?94 bhASAMtara - he jIva! azAzvata evA zarIra vaDe jo paralokamAM paNa sAthe AvanAra dharma upArjana thaI zake che, to zuM prApta nathI thayuM ? arthAtuM ke zuM pUrNa nathI thayuM ? tathA viSTA ane mUtrAdi azucithI pUrNa evA deha vaDe jo nirmala evo dharma upArjana karI zakAya che, to zuM prApta nathI karAyuM ? tathA rogAdithI AdhIna evA deha vaDe AtmAne svAdhIna dharma meLavI zakAya che, to zuM nathI meLavAyuM ? 94o. gAthArtha - tuccha vaibhavavALAone jema ciMtAmaNi ratna sulabha nathI hotuM, tema guNa rUpI vaibhavathI rahita jIvone dharmaratna paNa sulabha thatuM nathI. paNa bhASAMtara - je prakAre ciMtAmaNi ratna tuccha vaibhavavALAne arthAt alpa puNyavALAne sulabha thatuM nathI. ahIM kAraNamAM kAryano upacAra karelo che. vaibhavanuM kAraNa je puNya che, te tuccha vaibhavavALAne alpa hoya che. ahIM kAraNa puNya ane kArya vaibhava che te kAraNa (puNya)mAM kArya (vaibhava)no upacAra karelo che. tevA prakAranA pazupAlakanI jema. te ja prakAre akSudratAdi guNonuM hovuM eTale tenI sattA te guNavaibhava tathA guNa e ja vaibhava te guNavaibhava, tevA guNa vaibhavathI rahita jIvone dharma rUpI ratna paNa sulabha thatuM nathI. ane kaheluM che ke beindriya, te indriya, caurindriyone prANIo kahevAya, vanaspatikAyane bhUta kahelA che. paMcendriya hoya te jIvo jANavA. te sivAyanA sarve santa kahevAyelA che. tevA api zabda je kahevAyela che, teno ahIM saMbaMdha hovAthI A pramANe artha karavo ke ekendriya ane vizlendriyone dharmanI prApti nathI. dharmanI yogyatAnA kAraNabhUta guNothI rahita paMcendriya jIvone paNa dharmaratna sulabha nathI. e pramANe saMbaMdha joDavo. pUrve sUcita karAyeluM pazupAlanuM dRSTAMta A pramANe - "ghaNA paMDitajanothI yukta, prabhuthI rakSita, seMkaDo apsarAothI yukta, indranA nagaranI jema zreSTha evuM hastinApura nAmanuM nagara che. ll1. tyAM zreSThIomAM uttama, puNyazALI nAgadeva nAmano zreSThI hato. tene nirmala evA zIla rUpa guNane dhAraNa karanArI vasuMdharA nAmanI patnI hatI. rA temano vinaya ane ujjavaLa mati rUpa vaibhavane dhAraNa karanAro jayadeva putra hatA. If vairAgyazataka 54
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijitAnyamahasamamalaM, vizadaM saJcintitArthadAnapaTum / ciMtAmaNiM pamuttuM, sesamaNI gaNai uvalasame / / 4 / / cintAmaNiratnakRte, sukRtI sa kRtodyamaH pure sakale / haTTaM haTTeNa gharaM, ghareNa bhamio aparitaMto / / 5 / / na ca tamavApa durApaM, pitarAvUce'tha yanmayA'tra pure / ciMtAmaNI na patto, to jAmi tayatthamannattha / / 6 / / tAbhyAmabhANi vatsa !, svacchamate ! kalpanaiva khalveSA / annattha vi katthai natthi esa paramatthao bhuvaNe / / 7 / / tadratnairasapatnairyatheSTamanyairapi vyavaharasva / nimmalakamalAkaliyaM, bhavaNaM te hoi jeNamiNaM / / 8 / / ityukto'pi sa cintAratnAptau racitanizcayazcaturaH / vArijaMta piyare-hiM niggao hatthiNapurAo / / 9 / / naganagaragrAmAkarakarbaTapattanapayodhitIreSu / tammaggaNapauNamaNo, suiraM bhaMto kilissaMto / / 10 / / tamalabhamAno vimanAH, dadhyau kiM nA'sti satyamevedam / ahavA na tassa ciMtaM, na annahA hoi satyuttaM / / 11 / / iti nizcitya sa cetasi, nipuNaM bambhramitumArabhata bhUyaH / paurAu maNikhaNIo, pucchApucchiM niyacchaMto / / 12 / / vRddhanareNaikena ca, so'bhANi yathA maNIvatIhA'sti / khANI maNINa tattha ya, pavaramaNI pAvai sapunno / / 13 / / tatra ca jagAma maNigaNamamalamanAratamatho mRgayamANaH / ego ya tassa milio, pasuvAlo bAliso ahiyaM / / 14 / / jayadevena niraikSyata, vartula upalazca karatale tasya / gahio paricchio taha, nAo ciMtAmaNi tti imo / / 15 / / so'yAci tena samudA, pazupAlaH prAha kimamunA kAryam ? | bhaNai vaNI sagihagao, bAlANaM kolaNaM dAhaM / / 16 / / so'jalpadIdRzA iha, nanu bahavaH santi kiM na gRhNAsi ? / siTThisuo bhaNai ahaM, samussuo niyayagihagamaNe / / 17 / / taddehi mahyamenaM, tvamanyamapi bhadra ! lapsyase hyatra / aparovayArasIlattaNeNa taha vi hu na so dei / / 18 / / 55 vairAgyazatakam
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoMziyAra evo te bAra varSa sudhI ratnanI parIkSA zIkhyo hato. jeNe anyanA tejane jItI lIdhuM che, nirmala, ciMtavelA arthane ApavAmAM hoMziyAra evA vizALa ciMtAmaNi ratnane choDIne bIjA maNione te patthara samAna mAne che. jo te udyamazIla evo jayadeva samagra nagaranA ghare ghare ane dukAne dukAne bhamato thAkyA vagara ciMtAmaNi ratnanI zodha mATe udyama kare che. pIdu:khe karIne prApta thAya tevuM ciMtAmaNI ratna tene prApta na thayuM. eTale mAtApitAne kahe che ke mArA vaDe ahIM nagaramAM ciMtAmaNi ratna prApta na karAyuM tethI tene zodhavA mATe huM anya ThekANe jAu chuM. koI teo vaDe kahevAyuM che svaccha mativALA vatsa ! samagra bhuvanamAM anyatra koI ThekANe AvuM ciMtAmaNi ratna nathI. kharekhara A ciMtAmaNi ratna kAlpanika che. i7ll tethI tenA samAna bIjA ratna vaDe iSTa vastune meLavavA vyavahAra kara, jethI nirmala kamalathI yukta bhavana tane thaze. ll8 A pramANe kahevA chatAM paNa te ciMtAmaNiratnanI prApti mATe karelo che nizcaya evo te buddhimAna mAtApitAe aTakAvyo hovA chatAM hastinApurathI nIkaLyo che. parvata, nagara, gAma, khANa, karbaTa, pattana, sAgaranA kinArAne viSe tene zodhavA mATe taiyAra thayelA manavALo lAMbo samaya bhamato, du:khane pAmato. ./10mAM paNa tene prApta nahi karato vaimanasyavALo vicAre che kharekhara AvuM ratna jagatamAM nathI e vAta zuM sAcI che ? athavA tenI ciMtA karavAnI jarUra nathI kAraNa ke zAstramAM kaheluM anyathA-phogaTa hotuM nathI. ll11ii e pramANe cittamAM nizcaya karIne pharIthI bhamavA mATe zarU kare che. ghaNI maNInI khANone vAraMvAra pUchato nizcaya karato 1rI eka vRddha puruSa vaDe te kahevAyo ke ahIM maNIvALI khANa che. maNIomAM zreSThamaNi puSyavALo ja pAme che. I13ii te tyAM gayo ane nirmala evA maNinA samudAyane zodhato hato, eTalAmAM eka adhika mUrkha evo pazupAla tene maLyo |14o jayadeva vaDe tenA hAthanA taLiyAmAM vartuLa evo patthara jovAyo, grahaNa karyo te pramANe parIkSA karyo ane e patthara ciMtAmaNi ratna che ema jANyuM napA ane AnaMdita thayelA evA teNe te mAgyuM. pazupAle kahyuM "AnA vaDe zuM kAma che ?" teNe kahyuM. ghare gayelo huM bALakane ramavA mATe ApIza. I19l. te pazupAle kahyuM "AvA ghaNA patthara ahIM che tene tuM kema grahaNa karato nathI ? zreSThiputre kahyuM. huM mArA ghare javA mATe utsuka thayo chuM. 17 vairAgyazataka 55
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ tata etasyA'pi ca vara-mayamupakartA'stu mAsma bhUdaphalaH / iya karuNArasiyamaI-siTThisuo bhaNai AbhIraM / / 19 / / yadi bhadra ! mama na datse, cintAmaNimenamAtmanA'pi tataH / ArAhasu jeNa tuhaM, pi ciMtiyaM dei khalu eso / / 20 / / itaraH proce yadi satyameSa cintAmaNirmayA'cinti / tA borakayarakaJcarapamuhaM maha deu lahu bahuyaM / / 21 / / atha hasitavikasitamukhaH, zreSThisutaH smAha cintyate naivam / kiMtuvavAsatigaM'tima-rayaNimuhe littamamAhivIDhe / / 22 / / zucipaTTanihitasicaye, snapitaviliptaM maNiM nidhAyoccaiH / kappUrakusumamAI-hi pUiuM namiya vihipuvvaM / / 23 / / tadanu vicintyata iSTaM, puro'sya sarvamapi labhyate prAtaH / iya souM so vAle-vi chAliyA gAmamabhicalio / / 24 / / na sthAsyati hastatale-'sya maNira(yaM)nUnamUnapuNyasya / iya ciMtiya siTThisuo, vi tassa puTiM na chaDDei / / 25 / / gacchan pathi pazupAlaH, prAha maNe ! chAgikA imA adhunA / vikkiNiya kiNiya ghaNasAramAi kAhAmi tuha pUyaM / / 26 / / mama cintitArthapUrtyA, sAnvayasaMjJo bhavestvamapi bhuvane / eva maNimullavaMte-Na teNa bhaNiyaM puNo eyaM / / 27 / / dUre grAmastAvan, maNe ! kathAM kathaya kAJcana mamAgre / aha na muNasi to'haM tuha, kahemi nisuNesu egaggo / / 28 / / devagRhamekahastaM, caturbhujo vasati tatra devastu / iya puNaruttaM vutto, vi jaMpae jAva neva maNi / / 29 / / tAvaduvAca sa ruSTo, yadi huGkatimAtramapi na me datse / tA ciMtiya'tthasaMpA-yaNammi tuha kerisI AsA ? / / 30 / / taJcintAmaNiriti te, nAma mRSA satyameva yadi vedam / jaM tuha saMpattIe, vi na maha phiTTai maNe ! ciMtA / / 31 / / kiJca kSaNamapi yo'haM, rabbAtavinA nahi sthAtum / / satto so'haM kahamiha, uvavAsatigeNa na marAmi ? / / 32 / / tanmama mAraNahetorvaNijA re ! varNito'si tadgaccha / jattha na dIsasi iya bhaNiya naMkhio teNa so sumaNI / / 33 / / 56 vairAgyazatakam
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI tuM mane te Apa ane he bhadra ! ahIM tuM bIjo paNa prApta karI leje chatAM paNa paropakAra karavAno svabhAva nahi hovAthI te Apato nathI. I/18 tethI A pazupAlane ciMtAmaNi ratna maLe te paNa zreSTha che ene upakAra karanAra thAo paNa 2tna aphaLa na thAo. tethI karuNAthI parikarmita thayelI buddhivALo zreSThiputra pazupAlane kahe che ||19o bhadra ! jo tuM mane nathI Apato to A ciMtAmaNine tuM pote ArAdhanA kara jenAthI tArI IcchAne tuM pUrI karaze. 20NI tyAre pazupAle kahyuM jo A sAco ciMtAmaNi che to mArA vaDe icchA karAya che ke bora-keraDA-kacarA pramukha mane ghaNuM Apo. ll1ii tyAre hasatA ane vikasita mukhavALA zreSThiputre kahyuM. A pramANe icchA na karAya. paraMtu traNa upavAsa karI chellA upavAsanI rAtrimAM pRthvIne lIpI pavitra vastra upara snAna ane vilepana karelA maNine sthApana karIne kapUra ane puSpAdi vaDe pUjIne vidhipUrvaka namaskAra karIne ArAdhanA karavAmAM Ave che/22, 23 pachI je icchitanI mAgaNI karAya, te A ratnanI AgaLa sarva prApta karAya, e pramANe sAMbhaLIne maNine uchALato pazupAla gAma tarapha cAlyo. //ra4ll nyUnapuNyavALA evA A pazupAlanA hAthanA taLiyAmAM A ciMtAmaNi ratna TakatuM nathI. e pramANe vicArIne zreSThIputra tenI keDane choDato nathI. 25NI rastAmAM jatA pazupAle kahyuM he maNi ! A ahIM chANA paDyA che tene veca ane vecIne kapUrAdi lAva. jethI tArI pUjAne karuM parapho mArA icchitane pUrA karavA vaDe tuM paNa traNa bhuvanamAM sArthaka nAmavALo thA. A pramANe maNine kahevAya chate maNie kAMI javAba na Apyo. ra7 gAma hajI dUra che, to he maNi ! mArI AgaLa tuM kathAne kara. have jo tuM nathI jANato to huM tane kahuM chuM. tuM ekalo sAMbhaLa. 28 eka devagRha eka hAthanuM hatuM temAM cAra hAthano tyAM deva vase che. e pramANe pharI kahyuM to paNa maNi kAMI bolato nathI 29o teTalAmAM gusse thaIne teNe kahyuM jo huMkAra mAga paNa mane Apato nathI to icchita arthane saMpAdana karavAmAM tArI pAse kevI rIte AzA rakhAya ? |3oll tethI ciMtAmaNi e pramANe tAruM nAma phogaTa che. satya jo hoya to tArI prApti thaye chate mArI ciMtA dUra kema na thAya ? 31vaLI kSaNa mATe paNa huM je rAba ane chAza vinA rahevA mATe zaktimAna nathI, to zuM huM traNa upavAsa vaDe marI na jAuM ? verAgyazataka pala
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayadevo muditamanAH, sampUrNamanorathaH praNatipUrvam / ciMtAmaNiM gahittA, niyanayarAbhimuhamaha calio / / 34 / / maNimAhAtmyAdullasitavaibhavaH pathi mahApure nagare / rayaNavainAmadhUyaM, pariNIya subuddhisiTThissa / / 35 / / bahuparikaraparikarito, jananivahairgIyamAnasuguNagaNaH / hatthiNapurammi patto, paNao piyarANa calaNesu / / 36 / / [yugmam / / abhinanditaH sa tAbhyAM, svajanaiH sammAnitaH sabahumAnaiH / thuNio sesajaNeNaM, bhogANaM bhAyaNaM jAo / / 37 / / jJAtasyAsyopanayo'yamuccakairamaranarakatiryakSu / iyaramaNINa khaNIsu va, paribbhamaMteNa kaha kaha vi / / 38 / / jIvena labhyata iyaM, manujagatiH sanmaNIkhanItulyA / tattha vi dulaho ciMtAmaNivva jiNadesio dhammo / / 39 / / pazupAlo'tra yathA khalu, maNiM na lebhe'nupAttasukRtadhanaH / jaha puNNavittajutto, vaNiputto puNa tayaM patto / / 40 / / tadvadgataguNavibhavo, jIvo na labhate dharmaratnamidam / avikalanimmalaguNagaNavihavabharo pAvai tayaM tu / / 81 / / (zrIdharmaratnaprakaraNavRttau zrIdevendrasUrikRtAyAM) / / 95 / / gAthA - jaha diTThIsaMjogo, na hoi jagaMdhayANa jIvANaM / taha jiNamayasaMjogo, na hoi micchaMdhajIvANaM / / 16 / / vyAkhyA - yathA 'jAtyandhAnAM' Ajanmato'ndhIbhUtAnAM 'jIvAnAM' prANinAM 'dRSTisaMyoga' zcakSussambandho na bhavati, tathA 'mithyAtvena' kuvAsanayA 'andhA' vivekavikalA ye jIvAsteSAM 'jinamatasya' zrIjinazAsanasya 'saMyogaH' prAptirna bhavati / / 16 / / / gAthA - paJcakkhamaNaMtaguNA', jiNiMdadhamme na dosaleso'vi / tahavi hu anANaM'dhA, naramaMti kayAvi tammi jiyA / / 17 / / 1. guNe ityapi pAThaH / 57 vairAgyazatakam
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3rA tethI mane mAravAnA hetuthI vANiyAe varNana karyuM che. jethI tane koI juve nahi, tyAM jA. e pramANe kahIne tenA vaDe te maNi nAkhI devAyo. 33 harSita thayela manavALo jayadeva saMpUrNa manorathavALo namaskArapUrvaka ciMtAmaNine grahaNa karIne have potAnA nagara tarapha cAlyo. 34/ maNinA prabhAvathI ullasita vaibhavavALo mahApura nagara tarapha jatAM rastAmAM subuddhinAmanA zreSThInI ratnAvatI nAmanI kanyAne paraNIne bahu parivArathI parivarelA jana samudAya vaDe guNo gavAto hastinApura pahoMcyo ane mAtA-pitAnA caraNomAM paDyo. 35,3vA te baMnenA svajano vaDe abhinaMdana apAto bahumAna vaDe sanmAna karAyela ane bAkInA mANaso vaDe prazaMsA karAyelo bhogonuM bhAjana thayo. A dRSTAMtano upanaya A pramANe che - deva, naraka ane tiryaMca gati e bIjA maNionI khANanI jema che. koIpaNa rIte paribhramaNa karavA vaDe jIva vaDe A sArA ratnanI khANa samAna manuSyagati meLavAI che. temAM paNa durlabha evA ciMtAmaNi ratna samAna paramAtmAe upadezela dharma che. 39o ahIM pazupAlanI jema jeNe sukata rUpI dhana nathI meLavyuM te maNine meLavI zakato nathI. jyAre puNyarUpI dhanathI yukta vaNikaputra jayadeve te prApta karyuM. [40] tevI ja rIte jenI pAse guNavaibhava nathI. te A dharmaratnane meLavato nathI. saMpUrNa ane nirmala guNanA samudAyanA vaibhavavALo dharmaratnane prApta kare che. 41al [zrI dharmaratna prakaraNanI devendrasUrikRta TIkAmAM] l95ll gAthArtha - janmAMdha jIvone jema cakSuno yoga na hoya tema mithyAtvathI aMdha jIvone jinadharmano yoga na hoya. AvA bhASAMtara - jema janmathI ja aMdha hoya tevA jIvone cakSuno yoga hoto nathI. te ja prakAre kuvAsanA rUpI mithyAtvathI je vivekathI rahita jIvo che teone zrI jinazAsananI prApti thatI nathI. 96l gAthArtha - zrI jinendradharmamAM pratyakSa anaMtaguNo che ane doSa lezamAtra nathI. khedanI vAta che ke to paNa ajJAnathI aMdha jIvo temAM ramaNatA karatA nathI. 197l. vairAgyazataka pa7
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - zrIjinendradharme 'pratyakSaM' sAkSAdanantaguNA ihaloke yazaHprabhRtiprAptiH paraloke ca svargamokSasaukhyAvAptiH, nA'smin doSANAM-ayazaHprabhRtInAM 'lezo'pi' lavo'pi' lavo'pi, tathApi, 'huH nizcaye 'ajJAnena' yathAvatsvarUpAnavabodhena, andhA jIvAH kadA'pi tasmin' jinendradharme 'na ramanta eva' na dhRti bandhantyeva, ajJAnitvAdeva / / 9 / / gAthA - micche aNaMtadosA, payaDA dIsaMti navi ya guNaleso / tahavi ya taM ceva jiyA, hI ! mohaMdhA nisevaMti / / 18 / / vyAkhyA - 'mithyAtve' kugurukudevakudharmAGgIkArarUpAdhyavasAye anantadoSA naraka pAtAdayaH 'prakaTAH' spaSTA dRzyante, nApi ca guNasya 'lezo' lavo dRzyate, 'tathApi ca' evaM jAnanto'pi 'hI' iti vismaye viSAde vA, mohena' ajJAnenA'ndhAH santo jIvAstadeva mithyAtvaM 'niSevante' Azrayanti / / 98 / / gAthA - dhiddhI tANa narANaM, vinANe taha guNesu kusalattaM / suhasaJcadhammarayaNe, suparikkhaM je na jANaMti / / 19 / / vyAkhyA - teSAM narANAM 'vijJAne' zilpe 'kuzalatvaM' naipuNyaM dhig dhik, kiM teSAM zilpakauzalena ?, tathA 'guNeSu' zauryodAryadhairyAdiSu kuzalatvaM dhig dhik, kathaM teSAM dhiktvamityAha-ye puruSAH 'zubhaM' zubhakAri, tathA 'satyaM' satyarUpaM, evaMvidhaM yaddharmaratnaM, tasmin 'suparIkSAM' satparIkSaNaM, 'na jAnanti' nA'vabudhyante, yathA'yaM dharmaH zreyAn utAyaM dharma iti parIkSAvikalAsteSAmanyatra kuzalatvamapi dhig, yaduktaM"bAvattarikalAkusalA, paMDiyapurisA apaMDiyA ceva / savvakalANaM pavaraM, je dhammakalaM na yANaMti / / 1 / / " / / 99 / / gAthA - jiNadhammo'yaM jIvANaM, apubbo kappapAyavo / saggApavaggasukkhANaM, phalANaM dAyago imo / / 10 / / 1. dhI dhI ityapi pAThaH / 58 vairAgyazatakam
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - zrI jinendranA dharmamAM A lokamAM yaza vigerenI prApti ane paralokamAM svarga ane mokSanA sukhanI prApti vigere sAkSAt anaMtaguNo che tathA ayaza vigere lezamAtra paNa doSa nathI, to paNa khedanI vAta che ke vastunuM jevuM svarUpa che tevA svarUpane nahIM jANanArA, ajJAnathI aMdha banelA jIvo, kyAre paNa jinezvare kahelA dharmamAM 2maNatA karatA nathI, ajJAna paNAthI ja teo vastunA sAcA svarUpane samajI zakatA nathI. Il97 // mithyAtvamAM anaMta doSo pragaTa dekhAya che ane temAM guNano lavaleza paNa nathI. khedanI vAta che ke chatAM paNa mohathI aMdha banelA jIvo mithyAtvane ja seve che. 98 gAthArtha bhASAMtara - kudeva, kuguru ane kudharmanA svIkAra karavAnA adhyavasAya rUpa mithyAtvanA sevanamAM na2kapAtAdi anaMta doSo spaSTa dekhAya che ane guNano leza paNa dekhAto nathI. AzcaryanI ke khedanI vAta che ke to paNa ajJAnathI aMdha banelA jIvo te mithyAtvane ja seve che - Azraya kare che. [98 gAthArtha - jeo sukhada satya dharma rUpa ratnanI sArI rIte parIkSA nathI karI zakatA, te puruSonI vijJAnanI ane guNonI kuzaLatAne dhikkAra thAo ! dhikkAra thAo ! / / 9 / / bhASAMtara - te puruSonA vijJAna rUpa zilpanA kuzalapaNAne dhikkAra thAo, teonA zilpanA kuzalapaNA vaDe zuM ? tathA zUravIratA, udAratA, dhIratAdi guNomAM rahelA kuzalapaNAne paNa dhikkAra ho, zA mATe teonuM dhikkArapaNuM kahyuM ? to kahe che ke je puruSo sukhane ApanArA satyarUpa dharmaratnanI parIkSA karI zakatA nathI ke A dharma ja kalyANakArI che ke bIjo ? e pramANe dharmanI parIkSAthI rahita teonuM anya ThekANe raheluM kuzalapaNuM paNa dhikkArane pAtra ja che. jethI kaheluM che ke sarva kaLAomAM zreSTha evI dharmakaLAne jeo jANatA nathI tevA bahoMttera kaLAomAM kuzala paNa paMDita puruSo apaMDita ja che arthAt ke mUrkha ja che. Il995 gAthArtha A jinadharma jIvone mATe apUrva kalpataru che, svarga ane muktinA sukha rUpa phalane te ApanAra che. 100 - vairAgyazataka 58
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA re jIva ! 'jIvAnAM' prANinAM ayaM jinadharmazca 'apUrvo' abhinavaH 'kalpapAdapaH' kalpavRkSaH, kathamapUrvatvaM ?, ityAha-yataH kimbhUtaH ?, svargApavargasaukhyAnAM phalAnAM 'dAyako' dAtA, anyo hi kalpavRkSa evaMvidhaphalAnAM dAtA na bhavati, ayaM caiSAmapyato'nyasmAtkalpapAdapAdayamapUrva iti / / 100 / / gAthA vyAkhyA - vyAkhyA " - dhammo baMdhu sumittoya, dhammo ya paramo gurU / mukkhamaggapayaTTANaM, dhammo paramasaMdaNo / / 101 / / gAthA - caugai'NaMtaduhAnala - palittabhavakANaNe mahAbhIme / sevasu re jIva ! tumaM, jiNavayaNaM amiyakuMDasamaM / / 102 / / vyAkhyA - re jIva ! tvaM 'mahAbhIme ' mahAraudre, catasRNAM gatInAM narakAdirUpANAmanantAni yAni duHkhAni tAnyeva 'analo' vahnistena 'pradIptaM ' jvalitaM yadbhavakAnanaM tasmin 'jinavacanaM' zrIsiddhAntamamRtakuNDasamaM 'sevasva' bhajasva, siddhAntoktamanuSThAnaM kuruSvetyarthaH / / 102 / / gAthA - visame bhavamarudese, aNaMtaduhagimhatAvasaMtatte / jiNadhammakapparukkhaM, sarasu tumaM jIva ! sivasuhadaM / / 103 / / re jIva ! ayaM zrIjinadharmo 'bandhuriva' bhrAteva yathA bhrAtA Apadi sAhAyyaM dadAti tathA'yaM dharmo'pi bhavApadi trAtA, 'ca' punarayaM dharmaH 'sumitra' susakhA,' yathA sumitraM hitArthasampAdanAt sukhayati tathA'yaM dharmo'pi, tathA'yaM dharmazca 'paramaH' prakRSTo guruH, yathA gururasanmArgAnnivartayati tathA'yaM dharmo'pi narakatiryaGmArgAnnivArayitA, tathA 'mokSamArgapravRttAnAM' zivapathapracalitAnAM jIvAnAmayaM dharmaH paramaH 'syandano' ratho yathA syandanena mArge sukhena gamyate tathA dharmeNA'pi mokSamArge pravRttAH puruSAH sukhena zivapurIM gacchanti / / 101 / / 1 he jIva ! tvaM 'viSame' dussaJcAre, tathA'nantaduHkhAnyeva grISmatApastena 'santapte' upadrute, evaMvidhe bhava eva saMsAra eva 'marudezo' marusthalaM, tasmin 1. baMdhU ityapi pAThaH / 2. na pUjanAditi [ 5-4-69 pA.] svatibhyAM na Tac / 59 vairAgyazatakam
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara - he jIva ! prANIone A jinadharma apUrva navA kalpavRkSa samAna che. zA mATe tenuM apUrvapaNuM kahyuM ? to kahe che ke A kevA prakAranuM che ? A dharma rUpI kalpavRkSa svarga ane mokSanA sukha rUpa phalane ApanAra che. kharekhara anya kalpavRkSa AvA uttama phalane ApanAra nathI thatuM. A dharma rUpI kalpavRkSa ene paNa ApanAra thAya che. tethI A dharma rUpI kalpavRkSanuM anya kalpavRkSothI apUrvapaNuM che. /108ll. gAthArtha - dharma baMdhu ane sumitra che ane parama guru che. mokSamArgamAM pravRtta thayelAone parama ratha samAna che. 1015. bhASAMtara - he jIva ! A jinadharma baMdhu jevo che. jema baMdhu ApattimAM sahAya kare che, te ja prakAre A dharma paNa bhavarUpI ApattimAM rakSaNa karanAra che. vaLI A dharma sumitra che. jema sumitra hitArthanAM saMpAdanathI sukhane Ape che, tema A dharma paNa sukhane Ape che. tathA A dharma paramaguru che. jema guru kharAba mArgathI pAchA vALe che, te pramANe A dharma paNa narakatiryaMcAdi rUpa durgati mArgothI pAchA vALe che. arthAt ke durgatimAM paDatA jIvone bacAve che. tathA mokSamArgamAM cAlatA jIvone A dharma ratha samAna che. jema ratha vaDe mArgamAM sukhethI javAya che tema dharma rUpI ratha vaDe paNa mokSamArgamAM pravRtta thayelA puruSo sukha vaDe zivapurImAM jAya che. 101 gAthArtha - he jIva! cAra gati rUpa anaMta dukhAgnithI baLatA evA A mahAbhayaMkara bhavavanamAM amRtakuMDa samAna jinavANInuM tuM sevana kara../102A bhASAMtara - he jIva ! mahAbhayaMkara, narakAdi cAragati rUpa je bhavavana che, te vana anaMta du:kho rUpI agnithI baLI rahyuM che. temAM amRtanA kuMDa samAna zrI jinavANInuM eTale ke zrI siddhAMtanuM sevana kara arthAt siddhAntamAM kahelA anuSThAnanuM tuM AcaraNa kara. /102ii. gAthArtha - he jIva! anaMta duHkha rU5 grISmaRtunA tApathI saMtapta ane viSama evA saMsArarUpa marudezamAM zivasukhane ApanAra jinadharmarUpI kalpavRkSanuM tuM smaraNa kara. ll103 bhASAMtara - he jIva! viSama eTale ke jemAM du:khe karIne pharI zakAya tevA tathA anaMta du:kha rU5 grISmaRtunA tApathI baLatA evA A saMsAra rUpa marudezamAM vairAgyazataka pala
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavamarudeze, jinadharma eva kalpavRkSastaM 'smara' vicintaya, rakSakatveneti, kimbhUtaM jinadharmakalpavRkSaM ?-'zivasukhAni' mokSasaukhyAni dadAtIti zivasukhadastam / / 103 / / gAthA - kiM bahuNA jiNadhamme, jaiyavvaM jaha bhavodahiM dhoraM / lahu tariumaNaMtasuhaM, lahai jio sAsayaM ThANaM / / 104 / / vyAkhyA - kiM 'bahunA' bahUktena ?, he jIva ! tathA 'jinadharme' jinapraNIte dharma, 'yatitavyaM' prayatnaH kAryoM, yathA 'jIvaH' svAtmA 'laghu' zIghraM 'ghoraM' raudramanAdyanantatvAd bhava eva 'udadhiH' samudrastaM tI| 'anantasukhaM' anavasAnasaukhyaM zAzvatasthAnaM mokSalakSaNaM labhate, tadavasthAyAM ca zarIrAdiduHkhakAraNAbhAvAt kevalaM sukhabhAgbhavatyAtmA, yaduktaM zrIAcArAGge lokasAranAni paJcamAdhyayane [SaSThoddezake] - "se na dIhe na hasse na vaTTe na taMse na cauraMse na parimaMDale, na kiNhe na nIle na lohie na hAlidde na sukille, na surabhigaMdhe na durabhigaMdhe, na titte na kaDue na kasAe na aMbile na mahure, na kakkhaDe na maue na gurue na lahue na sIe na uNhe na niddhe na lukkhe, na kAU na ruhe na saMge na itthI na purise na anahA, pariNNe sanne, uvamA na vijae, arUvI sattA, apayassa payaM natthi, se na sadde na rUve na gaMdhe na rase na phAse iti" [etaTTIkA]- (*"sa-paramapadAdhyAsI lokAntakrozaSaDbhAgakSetrAvasthAno'nantajJAnadarzanopayuktaH saMsthAnamAzritya na dIrgho na hrasvo na vRtto na yasro na caturasro na parimaNDalo, varNamAzritya na kRSNo na nIlo na lohito na hAridro na zuklo, gandhamAzritya na surabhigandho na durabhigandho, rasamAzritya na tikto na kaTuko na kaSAyo nAmlo na madhuraH, sparzamAzritya na karkazo na mRdurna laghurna gururna zIto noSNo na snigdho na rUkSo) "na kAU' ityanena lezyA gRhItA, yadivA na kAyavAn, (*yathA vedAntavAdinAM'eka eva muktAtmA, tatkAyamapare kSINaklezA anupravizanti, Adityarazmaya ivAMzumantamiti' tathA na, "ruha' bIjajanmani prAdurbhAve ca, rohatIti ruhaH, na ruho'ruhaH karmabIjAbhAvAdapunarbhAvItyarthaH, na punaryathA zAkyAnAM darzananikArato muktAtmano'pi punarbhavopAdAnamiti, uktaM ca*zodhanArthasaMgRhIteSucaturkhapyAdarzaSutruTito'styatravRttipAThaH, ato'yaMkaoNuMsasthaHpAThastatauddhRta iti| 60 vairAgyazatakam
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadharma ja kalpavRkSa samAna che, te ja rakSaNa karanAra che, ema tu vicAra. jinadharma rUpI kalpavRkSa kevA prakAranuM che ? te jinadharmarUpI kalpavRkSa mokSasukhone Ape che. 103 gAthArtha - ghaNuM kahevA vaDe zuM ! ghora bhavodadhine sahelAIthI tarIne anaMta sukhanuM zAzvata sthAna je rIte jIva prApta kare te rIte jinadharmamAM yatna karavo joIe. II104 bhASAMtara - he jIva ! ghaNuM kahevA vaDe zuM ? te prakAre jinezvare kahelA dharmamAM yatna ka2vA yogya che, jethI AtmA ghora ane anAdi anaMta hovAthI apAra evA bhava rUpI samudrane tarIne anaMta sukha rUpa, eTale jyAM sukhano aMta nathI evA zAzvata sthAnane meLave. te avasthAmAM zarIrAdi du:khanAM kA2Nono abhAva hovAthI AtmA kevala sukhane bhajanAro ja hoya che. zrI AcArAMgamAM lokasAra nAmanA pAcamA adhyayananA chaThThA uddezAmAM kaheluM che ke te parama pada rUpa mokSamAM rahela puruSa, anaMtajJAna ane anaMta darzanathI yukta hoya che. AkA2ne AzrayIne te lAMbo hoto nathI, nAno hoto nathI, gola, trikoNa catuSkoNa ane parimaMDalAkAre saMsthAnane AzrayIne hoto nathI. varNane AzrayIne kALo-lIlo-lAla-pILo ane sapheda hoto nathI. gaMdhane AzrayIne sugaMdha athavA durgaMdhavALo hoto nathI. rasane AzrayIne tIkho-kaDavo to-khATo ane mITho hoto nathI. sparzane AzrayIne kaTho2-komaLa, halako-bhAre, ThaMDo-garama, cIkaNolukhkho hoto nathI. te lezyAvALo temaja zarIradhArI paNa hoto nathI. (vedAntavAdi A pramANe mAne che ke eka ja muktAtmA che ane tenI kAyAmAM bIjA kSINa klezavALA jIvo praveze che. jema sUryanAM kiraNo sUryamAM praveze tema, paraMtu A pramANe hotuM nathI. rudgha dhAtu bIja rUpa janmamAM ane prAdurbhAvamAM che. rudgha eTale uge che ane aruha eTale ugato nathI tathA karmarUpI bIjano abhAva hovAthI punarjanmavALA nathI. (vaLI zAkya darzanavALA tIrthano uddhAra karavA mATe muktAtmAo pharI janmane dhA2Na kare che tema mAne che) kahyuM che ke "tAruM zAsana chinnabhinna thaye chate pArtha mATe zUravIra evo, mukta hovA chatAM karyo che bhava jene evo tuM, nathI dhAraNa karAI bhayanI niSThA jemAM evA nirvANanuM mathana karIne karma rUpI iMdhana baLI javA chatAM moharAjyavALA saMsArane pharI pAme che. tathA te amUrta vairAgyazataka 60
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAyA gAthA te dhannA te sAhU, tesiM ca namo akajjapaDivirayA / - 'dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya, nirvANamapyanavadhAritabhIruniSThaM / muktaH svayaM kRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam / / 1 / / ' tathA na vidyate saGgo'mUrttatvAdyasya sa tathA, na strI na puruSo) na 'anyathe 'ti [na] napuMsakaH, "pariNNe" iti kevalaM sarvairAtmapradezaiH parisamantAdvizeSato jAnAtIti parijJaH, tathA sAmAnyataH samyag jAnAtIti- pazyatIti saMjJaH, jJAnadarzanayukta ityarthaH, yadi nAma svarUpato na jJAyate muktAtmA tathApyupamAdvAreNA''dityagatiriva jJAyata eveta cettanna, yata Aha - "uvamA Na vijjae" upamIyate - sadRzAtparicchidyate yayA sA upamA-tulyatA, sA muktAtmanastajjJAnasukhayorvA na vidyate, lokAtigatvAtteSAM, kuta etaditi cedAha-"arUvI sattA" teSAM muktAtmanAM yA sattA sA'rUpiNI, arUpitvaM ca dIrghAdipratiSedhena pratipAditameva, kiJca " apayassa" ityAdi, na vidyate padaM - avasthAvizeSo yasya so'padastasya, padyate gamyate yenA'rthastatpadam-abhidhAnaM, tacca 'nA'sti' na vidyate, vAcyavizeSAbhAvAt, tathAhi - yo'bhidhIyate sa zabdarUparasagandhasparzAnyataravizeSeNA'bhidhIyate, tasya ca tadabhAva ityetaddarzayitumAha - " se Na sadde " ityAdi, 'sa' muktAmA na zabdarUpo na rUpAtmA na gandho na raso na sparza ityetAvanta eva vastuno bhedAH syuH, tatpratiSedhAcca nAparaH kazcidvizeSaH sambhAvyate nA'sau vyapadizyeti bhAvArtha:' [ityaacaaraanggvRttau]||104 / / dhIrA vayamasihAraM, caraMti jaha thUlabhaddamuNI / / 105 / / (te dhanyAste sAdhavaH, teSAM ca namaH (ye) akAryaprativiratAH / dhIrA vratamasidhAraM caranti yathA sthUlabhadramuniH ) / / iti vairAgya zatakaM saTIkam / / 61 vairAgyazatakam "" "
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ hovAthI saMga vidyamAna nathI hoto. te strI veda puruSa veda ane napuMsaka vedathI rahita hoya che. e pramANe kevala sarve Atmapradezo vaDe sarva prakAre vizeSathI jANe che. AthI parijJa tathA sAmAnyathI paNa sArI rIte jANe che arthAt ke dekhe che. AthI saMjJa eTale ke jJAna-darzanathI yukta che A pramANeno artha thayo. jo nAma ane svarUpathI muktAtmA jaNAto nathI to zuM upamA ApavA dvArA sUryanI gatinI jema jANI zakAya che ke nahIM ? e prakAre koI mAnatuM hoya to kahe che ke upamA dvArA paNa jANI zakAto nathI. jethI kahyuM che ke jenA sadazapaNAthI anya jANI zakAya te upamA kahevAya paraMtu te muktAtmAnA jJAna athavA sukhanI tulanA karavA mATe koI upamA nathI. teonuM lokAtigapaNuM che. kayA kAraNathI teonuM lokAtigapaNuM che ? te muktAtmAnI sattA rUpa rahita che. ane vaLI teonuM arUpIpaNuM dIrdhAdinA niSedha vaDe pratipAdana kareluM ja che. te AtmAnI koI avasthA vizeSa paNa nathI. AthI te apada che eTale ke tenuM koI vAcaka pada nathI. pado dvArA jenuM kathana karAya che temAM rUpa-rasa-gaMdha-sparzAdimAMthI koIpaNa avazya hoya che. paraMtu muktAtmAmAM AmAMthI badhAno abhAva che. ane teno abhAva batAvavA mATe kahe che ke te muktAtmA zabdarUpa nathI, rUpa svarUpa nathI, gabdha rUpa nathI rasa rUpa nathI, sparza rUpa nathI, ATalA ja vastunA bhedo hoya, paraMtu teno pratiSedha hovAthI muktAtmAmAM koIpaNa vizeSa saMbhavato nathI ke jenA vaDe A vyapadeza karI zakAya. A pramANe AcArAMganI TIkAmAM kaheluM che. 104 gAthArtha - akAryathI virata thayelA ane dhIra evA te sAdhuo dhanya che. teone namaskAra thAo, jeo talavAranI dhAra samAna duSkara evA vratane sthUlabhadra muninI jema Acare che. II10pA. je A pramANe verAgyazataka TIkA sahita che. vairAgyazataka 91
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthakRtprazasti : vyAkhyA zrIgurukharataragacche, zrImajjinacandrasUrirAjAnAM / - rAjye virAjamAne, "munivArdhira se dumitavarSe (1647) / / 1 / / zrIkSemarAjAbhidhapAThakAnAM, ziSyA viziSyA kSamayA kSamAbhAH / kSamAdharAkSobhyavineyavRndAH, zrIvAcakAH kIrttimahIjakandAH / / 2 / / pramodadamANikyasunAmadheyA-steSAM ca santyadbhutabhAgadheyAH / zAstrArthasarvasvakalApavijJA, jayanti sujJA jayasomasaMjJAH / / 3 / / teSAM zaSyeNeyaM, guNavinayAkhyena nirmame vyAkhyA / kA'pi yathAdarzamaNu-stvaritaM vairAgyazatakasya / / 4 / / yadyatprAkRtasUtra -rna milati tatrApi pUrvasUrigirAm / prAmANyAditi vibudhaiH, sarvaM satyaM samAdheyam / / 5 / / / iti zrIbhavavairAgyazatakaM sampUrNam / granthAgraM 995 / yathAprati saMvat 1663 varSe kArttikavadiSaSThI bhRgulikhitaM / sarvatra yo mohanalAlajIti, prAptaH prasiddhiM paramAM mahAtmA ! svargaM gataM saccaritaM pavitraM, namAmi nityaM munimohanaM tam / / 1 / / vAcanAcAryapapadavibhUSita- zrImad guNavinayagaNivarasaMkalitavRttyA samalaMkRtaM pUrvasUripravaravinirmitam / / indriyaparAjayazatakam / Ma 62 vairAgyazatakama
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthakAranI prazasti zrI thI yukta pradhAna evA kharataragacchamAM zrImad jinacaMdrasUri rAjAnuM rAjya birAjamAna hote chate 1647 varSe /1// zrI kSemarAja nAmanA pAThakanA ziSya, vizeSa karIne kSamA vaDe kSamA samAna, kSamAne dhAraNa karavAvALA ane kSobha na pAme evA ziSyasamUhavALA, kIrtirUpI vRkSanA kaMda samAna //rA zrI vAcaka pramoda mANikyanA nAmane dhAraNa karanArA hatA. teonA adUbhuta bhAgyane dhAraNa karanArA, zAstrArthanA sarvasva samUhane jANanArA, sujJa jayasoma nAmanA ziSya jaya pAme che. llpha teonA ziSya guNavinaya vaDe je prakAre pratamAM hatuM tevA vairAgyazatakanI A TIkA racAI che. jo temAM je je prAkRta sUtro sAthe na maLatuM hoya tyAM paNa pUrvanA AcAryonI vANInA pramANapaNAthI paMDito vaDe sarva satyanuM samAdhAna karavuM joIe. A pramANe zrIbhavaverAgyazataka saMpUrNa thayuM. ) graMthAgra - 995, je pramANe pratamAM hatuM te pramANe vi.saM. 1973 varSe kArataka vadI-6 nA roja lakhyuM che. sarva ThekANe je mohanalAlajI mahArAja e pramANe zreSTha prasiddhine prApta karI che te, svarge gayelA ane pavitra saccAritravALA te mohanalAlajI mahArAjane huM nitya namaskAra karuM chuM. indriyaparAjayazataka vairAgyazataka pha2
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / indriyaparAjayazatakam / / gAthA : praNamya mRgalakSmANaM, paJcamaM cakradhAriNam / zrI zAntimacirAsUnumacirAcchAntikAriNam / / 1 / / gAthA : vAJchitArthapradAne yazcintAmaNisamakriyaH / zrIcintAmaNipAvoM me, stAdvighnadhvaMsakArakaH / / 2 / / gAthA : sannidhattAM girAM samyagIzvarA zAradAbhidhA / yasyAH prasAdataH zAstrabodhe syAdvizadA matiH || 3 || gAthA : yoginInAM catuSSaSTiryena jigye mahAtmanA / sa zrImAtra jinadattAhvaH prasIdatu dayAnidhiH ||4 // gAthA : pathi pAthaH pradAnenApatho * nIvRti paprathe / yadyazorAzirunnidrabodhAya kuzalaprabhuH / / 5 / / gAthA : yugapradhAna sUrIndrajinacandragururguruH / gAthA : anUcAnasamIcInapadaprauDhibhRto guroH / saumyAM dRSTiM vidhattAM me zubhayogo hi siddhidaH / / 6 / / zrImajjayasomAkhyasyAdezAllezena likhyate / / 7 / prAcyAcAryavinirmitakhazatakavivRtirvicArya nijamatyA / svaparAvabodhahetoH zramaM mahAntaH saphalayantu / / 8 / / yugmam / / tatrAdau gAtheyam / gAthA : sojhiya sUro so ceva, paMDio taM pasaMsimo ni iMdiacorehi sayA, na luMTiaM jassa caraNadhaNaM // | 1 || vyAkhyA : sa eva zUrazcArabhaTaH / tathA caH samuccaye, evo'vadhAraNe, sa eva paNDitaH / paNDA tattvAnugAminI matiryasya sa paNDitaH / tathA taM nityaM 1. suciya mudrite / 2. corehiM mudrite / * nivRditi samRddho dezaH, rAjadhAnI, rAjyavibhAgate vA iti zabdaratnamahodadhau / ] anUcAnaH pravacane sAGgedhItI gaNizca sa iti abhidhAnacintAmaNI 78 tamazloke / indriyaparAjayazatakam 63 -
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ || indriyaparAjayazatakam // gAthArtha : haraNanA cihnavALA, pAMcamA cakravartI, acirA mAtAnA putra, vilaMba vinA zAMtine karanArA zrI zAMtinAtha bhagavAnane praNAma karIne. // 1 // gAthArtha : Icchitane ApavAmAM jenI ciMtAmaNi ratna samAna kriyA che, evA zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha bhagavAna mArA vighnono nAza karanAra thAo. / / 2 / / gAthArtha vANInI samyag mAlika evI zAradA-sarasvatI nAmanI devI che. jenI kRpAthI zAstranA bodhamAM (mArI) mati vizALa thAya, te mane sAnidhya karo. IIII gAthArtha : : cosaTha yogInIo je mahAtmA vaDe jItAI che evA tathA dayAnA bhaMDAra evA te zrImAna jinadatta nAmanA AcArya kRpA karo. II4 gAthArtha : jemaNe mArgamAM pANI ApavA vaDe *mArga vagaranI yazanI rAzine vistArI evA zrI jinakuzalasUrI prabhu vikasita bodhane mATe thAo. gAthArtha gAthArtha : vaDIla, yugapradhAna ane AcAryomAM IndrasamAna evA zrI jinacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA, mArI upara saumya dRSTine karo. kAraNa ke, zubhano yoga siddhine ApanAra che. kA : aMgasahita pravacanano abhyAsa karanAra, sArI rIte padanuM jJAna karavAmAM proDhatAne dhAraNa karanAra evA zrI jayasoma nAmanA gurunA AdezathI prAcIna AcArya dvArA racAyelI IndriyazatakanI TIkAne potAnI mati vaDe vicArIne sva ane parane bodha thAya e hetuthI kAMIka lakhAya che. mahAna puruSo zramane saphaLa karo. II7,8 tyAM prathama gAthA A pramANe gAthArtha : jenuM Indriya rUpI cauro vaDe zAzvata evuM cAritra rUpI dhana lUMTAyuM nathI, te ja zUravIra che. te ja paMDita che, tenI nitya prazaMsA karIe chIe. bhASAMtara: te ja zUravIra che. zlokamAM TM samuccaya arthamAM che. 'va' avadhAraNanizcaya arthamAM che. arthAt te ja paMDita che. arthAt tattvane anusaranArI jenI mati che, te paMDita kahevAya che. tathA tenI nitya-sadA ame prazaMsA karIe chIe - stavanA karIe chIe. jaMgalamAM jatA saMghane maMtrazakti vaDe pANI ApavA dvArA jemaNe yazanI rAzi vistArI ema anumAna karAya che. IndriyaparAjayazataka 25
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadA prazaMsAmaH saMstumaH / tacchabdo yacchabdamapekSata iti yasya mahAtmanaH sadA-zazvat indriyacaurairakSa taskaraizcaraNadhanaM cAritradravyaM na luNTitaM nA'pajahe / indriyANyeva hi jIvasya dharmasarvasvamapaharanti kiGkarIbhAvaM ca praguNayantIndriyANyeva yataH'AtmabhUpatirayaM cirantanaH pItamohamadirAvimohitaH / kiGkarasya manasopi kiGkarairindriyairahaha kiGkarIkRtaH // [ ] 'socciye'tyatra 'Nai-cea-ciya-caavadhAraNe' (si0 8-2-184) ityanena ciyeti prayuktaH sevAditvAd dvitvamapi 'te cciya dhannA te ceya supurisA' itivat / 'luTia' miti luNTaNa steye / atra granthakA maGgalaM satprazaMsaiva niradezi, maGgalaM vinA''rabdhaM zAstraM na samAptimAsAdayati, anyaJcAdau zUrapaNDitazabdaprayoga etadadhyetRNAmindriyajayakevalajJAne bhUyAstAmityetadartham / tathA ca vArtikakAreNAdau prayuktau yaH siddhazabdastadvyAkhyAsamaye bhASye uktaM "mAGkalika AcAryo mahataH zAstrI ghasya maGgalArthaM siddhazabdamAditaH prAyuta, maGgalAdIni zAstrANi prathante vIrapuruSakANi, bhavanti AyuSmatpuruSakANi ca, 'adhyetArazca siddhAH syuriti" / iti prathamagAthArtha : / / 1 / / + akSazabdaH akArAnto'pi zabdaratnamahodadhau vidyate / * sevAdau vA (si0 8-2-99) iti sUtre gaNapAThe cia, zia ityudAharaNamasti / SEEEEEEEKRkkkkkkkkkkkkkkkkk 64 indriyaparAjayazatakam
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ (tar zabda yar zabdane sApekSa hoya che. AthI tad zabdathI abhipreta paMDita che ane have thavuM zabdathI abhipreya vastune jaNAve che.) je mahAtmAnuM IMdriya rUpI coro vaDe zAzvata evuM cAritra rUpI dhana harAyuM nathI - lUMTAyuM nathI, tenI prazaMsA karIe chIe. Indriyo ja jIvanA dharmarUpa sarvasvane harI le che ane IMdriyo ja kiMkarI bhAvane pedA kare che. arthAt IMdriyo ja jIvane nokara jevo banAve che. AthI kahyuM che ke - are ! pIdhelI moha rUpI madirAthI mohita thayelo A navo AtmA rUpI rAjA kiMkara evI Indriyo vaDe kiMkara evA manano paNa nokara karAyo che. kahevAno Azaya e che ke, Indriyo ane mana vaDe AtmA nokara jevo karAyo che. 'sozciya' e pramANe ahIM 'kharU vega-viya-gnaavadhAraNe' (si.he. 8-2184) sUtrathI 'viya' pratyaya lagAvela che ane 'sevAvo' (si. 8-2-99) sUtrathI dvitva thayela che. te ja dhanya che te ja satpuruSa che enI jema samajavuM. 'huMTigaM e pramANe huTar - steya (corI) arthamAM vaparAyela che. ahIM graMthakAre satprazaMsA pada vaDe maMgalano nirdeza karela che. maMgala vinA prAraMbha karela zAstra samAptine prApta karatuM nathI ane bIjuM zarUAtamAM zUra-paMDita zabdanA prayoga dvArA e sUcave che ke, A graMtha bhaNanArAone Indriyano jaya ane kevalajJAnanI prApti thAo - A pramANe artha che. (zUra zabdathI vijayanI vAta karI ane paMDita zabdathI jJAnanI vAta karI.) tathA vArtikakAra vaDe zarUAtamAM siddha zabda je prayojelo che, te vyAkhyA samayanA bhASyamAM kahela che ke - 'mAMgalika' AcArya moTA zAstranA samUhane maMgala mATe siddha zabda zarUAtamAM prayoje che ane vIra puruSo maMgala Adi zAstrone vistAre che. tame paNa puruSArtha karanArA thAo cho. 'adhyetArarthe siddhA syuH' arthAt bhaNanArAo siddha thAya. e pramANe prathama gAthAno artha che. 1 7 ahIM zlokamAM satprazaMsA zabdathI graMthakAre maMgala karela che. A graMthano viSaya (abhidheya) Indriyajya che ane sarve jIvo Indriyano jya karanArA thAo, e prayojana che ane vAcyavAcaka svarUpa saMbaMdha che. A rIte prathama zloka maMgala, abhidheya, prayojana ane saMbaMdhane NAve che. IndriyaparAjayazataka 74
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ athendriyANAmeva jayaprakAramAhagAthA : iMdiyacavalaturaMge, duggaimaggANudhAvire nichaM / bhAviabhavassarUvo, ruMbhai jiNavayaNarassIhiM / / 2 / / vyAkhyA : bhAvitabhavasvarUpaH bhAvitaM dhAtUnAmanekArthatvAtparicchinnaM jinopadiSTa viziSTavairAgyataraGgitazAstrAbhyAsajanitasaMvegollAsavAsanayA bhavasvarUpaM saMsArasvabhAvaH saMyogaviyogAtmako yena sa bhAvitabhavasvarUpaH puruSaH / indriyacapalaturaGgAn-indriyANi zrotrAdIni capalaturaGgAzcaJcalAzvAstAn, indriyANAM svasvaviSayagrahaNalolupatayA capalaturaGgamopamAnaM ghaTata eva, ata eva teSAM rodho duSkaraH / jinavacanarazmibhistIrthakRtpraNItAgamarajjubhiH, 'ruMbhai tti prAkRtatvAliGarthe laT rundhyAt kuvaphno nivArayet / kiMbhUtAn indriyacapalaturaGgAn ? nityaM durgatimArga narakatiryagAdivartma *pratyanusaraNazIlAn yAni duArge saMcAritAni durgatiM nayantIti bhAvaH, 'ruMbhaitti 'rudhondhambhau ca' (si0 8-4-218) iti rundhai, rumbhai, iti / 'aNudhAvire' iti, zIlAdyarthasyeraH (si08-2-145) iti zIladharmasAdhvarthe vihitasya pratyayasya ira ityAdezo bhavati / / 2 / / 1. turaMgo mudrite / 2. nusAraNa. khaDaDa, / * atra saMcAritazabdaH svArthaNyanto jJAtavyaH, athavA "saMcAritAni = durmArge gantuM dattAvakAzAni" ityarthaH kAryaH / 65 indriyaparAjayazatakam
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha have IndriyonA ja vijayanA prakArane kahe che - - : bhavanuM svarUpa jeNe anubhavyuM che, evo jIva durgatinA mArgane anusaranArA indriya rUpI capala ghoDAone jinavacana rUpI doraDAo vaDe haMmezAM roke che. rA bhASAMtara : ahIM dhAtuono aneka artha hovAthI 'mAvitaM' padathI paricchinna' artha levAno che. arthAt jANyuM che bhavanuM svarUpa. jinezvara bhagavaMtoe upadezelA viziSTa vairAgyathI taraMgita thayelA zAstranA abhyAsathI utpanna thayela saMveganA ullAsanI vAsanA vaDe saMyoga ane viyoga svarUpa saMsAranA svabhAvane jeNe jANyo che, te puruSa bhavanA svarUpane jANanAra kahevAya. zrotrAdi indriyo rUpa capala azvone teonuM capalapaNuMcaMcaLapaNuM hovAthI aTakAvavA duSkara che. indriyo potapotAnA viSayane grahaNa ka2vAmAM lolupa hovAthI tene capala ghoDAnI upamA ghaTe che arthAt capala ghoDAne mArgamAM sthira ka2vA kaThIna hoya che, tema indriyone anAdi vAsanAnA kAraNe sva-sva viSayamAM jatI aTakAvavI duSkara che. (A indriyo rUpI capala ghoDAone tIrthaMkare prarUpelA Agama rUpI doraDAo vaDe khoTA mArgathI aTakAvavI joIe. 'ma' e prAkRta hovAthI liMga arthe d pratyaya lAge che. have indriyarUpI capala ghoDAo kevA prakAranA che ? haMmezAM naraka-tiryaMcAdi durgatinA mArga tarapha anusaravAnA svabhAvavALA che arthAt nakatiryaMca durgatinA jeTalA mArgo che, teTalA mArgo tarapha A indriya rUpI capala ghoDAo jIvane laI jAya che. ahIM "haMmapha" e 'monkammo' 'va' (si.he. 8-4-218) sUtrathI runyajJa, rummajJa banela che. tathA 'anudhAvire' ahIM zIvi arthamAM jJara evo pratyaya 'zIhAirthacera' (si.8-2-145) sUtra thI thAya che. e pramANe svabhAva, dharma ane sAdhu arthamAM 'phara' pratyaya kahelo che eTale 'aNudhAvire' rUpa A sUtrathI siddha thAya che. 2 IndriyaparAjayazataka 7pa
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : iMdiyadhuttANamaho, tilatusamittaMpi desu mA pasaraM / jai dino to nIo, jattha khaNo varisakoDisamoM / / 3 / / vyAkhyA : re Atman 'aho' iti Azcarye / indriyadhUrtAnAM indriyANyeva dhUrtAH kitavAsteSAm / tilatuSamAtramapi atyalpamapItyarthaH / mA iti niSedhe / prasaraM = svasvaviSayeSu pravartanam / mA desu mA dadyAH / indriyadhUrtavazago mA bhUyA ityarthaH / yadi tvayA tatra prasaro dattastadA tvaM tatra nItaH prApito yatra narakAdau kSaNaH kAlavizeSo nADikASaSThAMzo muhUrto vA varSakoTisamo varSakoTyA saMvatsarazatasahasreNa samastulyaH, yatraikopi kSaNo duHkhAkulatayA varSakoTisamAno bhavatIti bhAvaH / susthitAnAM gacchannapi kAlo nAkalanIyaH syAdanuttaravAsidevAnAmiva, narakAvasthitAnAM ca kSaNo'pi na pUrtimAyAti, ata eva te tato nirgamanamIhamAnA api nArakA na nirgantumIzate, tathA coktaM zrIrAjapraznIyopAGge :cauhi ThANehiM paesI ! ahuNovavatrae naraesu neraie icchena mANusaM logaM havvamAgacchittae, no ceva NaM saMcAei 1 ahuNovvatrae narae neraie se NaM tattha sumahanbhUe veyaNaM vedemANe iccheja mANusaM logaM havvamAgacchittae no ceva NaM saMcAei 2, ahuNovavatrae neraie NarayapAlehiM bhujo bhujo samAhidvijamANe icchai mANusaM logaM habvamAgacchittae no ceva NaM saMcAei 3 ahuNovavannae* (evaM) Naraesu Nerar3ae NarayAuyaMsi kammaMsi akhINaMsi aveiaMsi aNijinasi icchai mANusaM logaM No ceva NaM saMcAei 4 'icheiehiM cauhiM ThANehi paesI ! ahuNovavane naraesu neraie icchai mANusaM loga.... no ceva NaM saMcAeitti / / 3 / / 1. varasa0 mudrite / 2. tadAsattiM khaDaDa | 3. kSaNo na khar3a, naraesu naraie NirayaveyaNijaMsi kammaMsi akkhINaMsi aveiyaMsi, aNijjinaMsi icchai mANusaM logaM havvamAgacchatie no ceva NaM saMcAei 3 / + havvamAgacchittae iti rAjapraznIyopAGge / 66 indiyaparAjayazatakama
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : are AtmA, indrayo rUpI dhUrtono taNakhalA mAtrano paNa - alpa paNa prasAra na thavA de. (kAraNa ke) jo prasAra Apyo to tane jyAM eka kSaNa kroDa varSa samAna che tevI narakamAM laI jaze. Imall bhASAMtaraH he AtmA ! ahIM 'maho' AzcaryamAM che. indriyo rUpI dhUrtAne arthAt indriyone ja ahIM ThagArI kahI che. tene talanA taNakhalA mAtra paNa arthAt atyaMta alpa paNa potapotAnA viSayamAM pravartavA na de. "mA'niSedha arthamAM che. indriyo rUpI dhUrtone vaza thanAro tuM na thA e pramANe artha che. jo tArA vaDe tyAM pravartAI, to te tane tevI narakamAM laI jaze, je narakAdimAM eka kSaNa kroDa varSa samAna thaze. ahIM kSaNa e kAlavizeSa che. kSaNa=nADikAno SaSThAMza bhAga athavA muhUrta jANavuM. je narakAdimAM eka paNa kSaNa du:khathI Akula hovAthI varSakoTI samAna thAya che, ema kahevAno bhAva che. sArI avasthAmAM rahelAne anuttaravAsI devonI jema pasAra thato kALa khabara paDato nathI. narakamAM rahelA jIvone kSaNa paNa pUrAtI nathI, arthAt kSaNa paNa pasAra karavI kaThina paDe che, AthI ja te narakanA jIvo temAMthI nIkaLavAne icchatAM hovA chatAM paNa nIkaLavA mATe samartha thatA nathI. zrI rAjaprajJIya upAMgamAM kahyuM che ke ! he pradezI ! cAra sthAna vaDe. 1. narakamAM hamaNAM ja utpanna thayelo nArakano jIva manuSya lokamAM AvavA mATe icchA kare che paNa tyAMthI saMcAra karI zakato nathI. 2. narakamAM hamaNAM utpanna thayelo narakano jIva tyAM ghaNI moTI vedanAne bhogavato, manuSya lokamAM AvavA mATe icche che, paNa tyAMthI saMcAra karI zakato nathI. 3. narakamAM hamaNAM utpanna thayelo narakano jIva narakapAla vaDe vAraMvAra pakaDI rakhAye chate manuSya lokamAM AvavA mATe icchA kare che, paNa tyAMthI saMcAra karI zakato nathI. 4. narakamAM hamaNAM utpanna thayelo narakano jIva A pramANe narakanuM AyuSya karma kSINa thayA vagara, karma bhogavyA vagara, karma jIrNa thayA vagara manuSya lokamAM AvavA mATe icche che, paNa tyAMthI saMcAra karI zakato nathI. ityAdi cAra sthAna vaDe te pradezI ! hamaNAM narakamAM utpanna thayelo narakano jIva manuSyalokamAM AvavA mATe icche che paNa tyAMthI saMcAra karI zakato nathI 3|| IndriyaparAjayazataka 19
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : ajiiMdiehi caraNaM, kaTuM va ghuNehi kIrai asAraM / to dhammatthIhi daDhaM, jaiyavvaM iMdiyajayaMmi / / 4 / / vyAkhyA : ajitendriyairna jitAni svavazaM nItAnIndriyANi yaiste ajitendriyAstaizcaraNaM cAritraM siddhisaudhazikharasaMprApakaM kASThamiva dAviva ghUNaiH kASThakITaiH asAraM niHsAraM kriyate aphalaM jAyata ityarthaH / govAlo bhaMDavAlo vA jahA tahavva'nissaro / evaM aNissaro taMpi sAmaNNassa bhavissasi ? [utta0 adhya0 22gA0-45] tato dhArthibhirdharmaM samyaktvazrutadeza-sarvvaviratirUpaM arthayante abhilaSantItyevaMzIlA dhArthinastaiH dharmakaraNazIlaidRDhaM sthiraM syAttathA indriyajaye indriyavazakaraNe yatitavyaM yatno vidheyaH, indriyajayAdeva dharmaprApteH / yataHjayo yadbAhubalini vibhaGgo dazakandhare / jitAjitAni rAjendra ! hraSIkANyatra kAraNam / / 4 / / gAthA : jaha kAgiNIi heDaM, sahassaM hAraI naro / taha tucchavisayagiddhA, jIvA hAraMti siddhisuhaM / / 5 / / vyAkhyA : yathetyudAharaNopanyAsArthaH / kAkiNyA rupakAzItitamabhAgarUpAyA 'heuMti hetoH kAraNAtsahasraM dazazatAtmakaM kArSApaNAnAmiti gamyate, hArayennAzayennaraH puruSaH / atrodAharaNasaMpradAyaH - ego damago, teNa vittiM kareMteNa sahassaM kAhAvaNANa ajjiyaM, so taM gahAya 1. iMdiehiM mudrite / 2. dhammatthIhiM mudrite / 3. koDi rayaNANa hArae koI K / - eko dramakastena vRttiM kurvatA sahasraM kArSApaNAnAmarjitaM, sa tad gRhItvA sArthena samaM svagRhaM prasthitaH, tataH bhojanAdinimittaM rupyakaH kAkiNIbhyo bhinnaH, tato dine dine kAkiNyA bhute, tasya cAvazeSA ekA 67 indriyaparAjayazatakam
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : kASTano kIDo kASTane asAra kare che, tema nahIM jitAyelI indriyo vaDe cAritra asAra thAya che, tethI dharmanA arthIo vaDe indriya upara vijaya meLavavA mATe prayatna karavo joIe. jo bhASAMtaraH kASTano kIDo jema kASTane asAra-ni:sAra kare che. tema nahi jItAyelI - potAnA vazamAM nahi karAyelI indriyo vaDe cAritra ke je siddhi nAmanA mahelanA zikharane prApta karAvanAruM che te cAritra, asAra karAya che arthAt niSphaLa karAya che. ane kahyuM che ke govALa je paranI gAyane pALe che athavA bhaMDapAla je bIjAnA vAsaNonuM rakSaNa kare che, to paNa je pramANe te dravyano mAlika thato nathI, e pramANe zramaNa phakta kriyAkalApa kare ane indriya upara vijaya na meLave to zramaNapaNAno mAlika thato nathI. tethI dharmanA arthIo vaDe samyakatvazrata dezavirati, sarvavirati rUpa dharmanI mAgaNI karAya che, icchA karAya che. teo vaDe arthAt dharma karavAnA svabhAvavALAo vaDe sthira je pramANe thavAya te pramANe indriya jayamAM - indriyane vaza karavAmAM prayatna karavo joIe. kAraNa ke indriyanA vijayathI ja dharmanI prApti thAya che. kahyuM che ke... he rAjendra ! je bAhubalIno jaya ane rAvaNano vibhaMga (thayo hato, tyAM indriyono jaya ane ajaya kAraNa hato I4. gAthArtha ? jema kAkiNI mATe hajAra kaSupaNane mANasa hAre che, tema tucchaviSayamAM Asakta jIvo siddhi sukhane hAre che. ApaNe bhASAMtaraH zlokamAM nadayathA udAharaNanA upanyAsa mATe che. rUpiyAnA eMsImA bhAgane kAkiNI kahe che. kAkiNIne mATe eka hajAra kArdApaNone mANasa hAre che; zlokamAM kArdApaNa Apela nathI, paNa te adhyAhArathI grahaNa karavAnuM che. ahIM udAharaNa A pramANe che. eka garIba mANasa hato. AjIvikAne meLavatA tenA vaDe eka hajAra kArdApaNa prApta karAI, teNe tene grahaNa karIne sArthanI sAthe potAnA ghara tarapha prayANa karyuM. temAMthI bhojanAdi nimitte eka rUpiyAmAMthI kAkiNIo kharIdI. tyAra bAda divase divase kAkiNI vaDe bhojana IndriyaparAjayazataka 17
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattheNa samaM sagiha paTThi o, tao bhoyaNAinimittaM ruvago kAgiNihiM bhinno tao diNe diNe kAgiNIe bhuMjai, tassa ya avasesA egA kAgiNI, sA vissAriyA, satthe pahAvie so ciMtei 'mA meM ruvago bhiMdiyavvo hoi'tti naulagaM egattha goveuM, kAgiNInimittaM niyatto, sAvi kAgiNI anneNa haDA sovi naulao anneNa diTTho ThavijaMto, so taM ghettUNa naTTho, pacchA so gharaM gao soai / esa didaMtotatheti sAdRzye, tucchaviSayagRddhAH tuccheSvasAreSu viSayeSu zabdAdiSu paJcasu gRddhA mUrchitAH kAmAsaktA iti yAvat / jIvAH sattvAH siddhisukhaM = muktisaukhyaM hArayanti nirgamayanti / ayaM bhAvaH - kAkiNIsadRzA manuSyANAmamI viSayA ratnakoTisamasiddhisukhAnAM purataH, tatastadarthibhiH siddhisukhAni hAryyanta iti / kvacittu "koDiM rayaNANa hArae koI tti pAThastatra ratnAnAM karketanAdInAM koTiM zaMtalakSarUpAM kazciddhArayediti / / 5 / / gAthA : tilamittaM visayasuhaM, duhaM ca girirAyasiMgatuMgayaraM / bhavakoDIhiM na niTThai, jaM jANasu taM karijAsu / / 6 / / vyAkhyA : tilamAtraM araNyajapramANaM atitucchamityarthaH / viSayasukhaM zabdAdiviSayajanyaM sukham / duHkhaM ca narakAdAvasAtAnubhavarUpaM girirAjazRGgatuGgataraM girirAjaH suvarNAcalastasya yat zRGgaM zikharaM tadvattuGgataraM atizayenoccam / 1. samaM gehaM Da / 2. mA se dd| 3. iti bhAvaH khaDaDa Da / kAkiNI, sA vismRtA, sArthe pradhAvite sa cintayati 'mA me rUpyakaH bhettavyo bhavati' iti, nakulakamekatra gopayitvA kAkiNInimittaM nivRttaH, sA'pi kAkiNI anyena hRtA, so'pi nakulako'nyena dRSTaH sthApyamAnaH, sa taM gRhItvA naSTaH, pazcAt sa gRhaM gataH zAcati, eSa dRSTAntaH / -udAharaNamidam, uttarAdhyayane 'jahA kAgiNIe heu sahassaM hArae naro / apatthaM aMbagaM bhojhA rAyA rajaM tu hArae / / 7-11 / / gAthAyAH zrIvAdivetAlazAntisUriTIkAto'kSarazaH uddhRtaM pratibhAti / 68 indriyaparAjayazatakam
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ kare che. temAM eka kAmiNI bAkI rahI ane te rastAmAM bhUlI gayo. sArthamAM AgaLa vadhate chate teNe vicAryuM ke mAre (bIjo) rUpiyo bhAMgavo paDaze. AthI kArdApaNanI naLIne eka ThekANe saMtADIne kAkiNIne zodhavA gayo. te kAkiNI anya vaDe corAI gayelI. ane (A bAju) kArdApaNathI bharela naLI paNa saMtADatI vakhate anya vaDe jovAI hatI, te tene grahaNa karI ane nAThyo. pAchaLathI te garIba ghare jaIne zoka kare che. A dRSTAMta che.* ahIM tathA, sAdazya arthamAM che. tenI samAna tuccha viSayamAM Asakta - tuccha asAra zabdAdi pAMca viSayomAM Asakta jIvo muktinA sukhane hAre che. bhAvArtha e che ke ratnakoTI samAna siddhinA sukhonI AgaLa kAkiNI samAna manuSya saMbaMdhI A viSayo che. kAkiNI jevA tuccha viSayonA arthIo vaDe kArdApaNanI kothaLI jevA siddhinA sukho hirAya che. kvacit "oDuiM rayaTM dIraDhorDa' A pATha che, tyAM kakatanAdi je so lAkha rU5 kroDa kiMmatanA che, te ratnone eka kAkiNI meLavavA mATe hAre che. e pramANe artha karavo. pA. gAthArtha : tila mAtra viSaya sukhanA badalAmAM girirAjanA atizaya UMcA zikhara samAna duHkha bhava koDI vaDe - kroDo bhavo vaDe nAza pAmatuM nathI. - pUrNa thatuM nathI. je jANe te kara. kA. bhASAMtaraH zabdAdi viSayathI utpanna thayela viSaya sukha tila mAtra eTale araNyamAM utpanna thayela pramANavALa atituccha che. ane tenA badalAmAM narakAdimAM azAtAne anubhavavA svarUpa suvarNAcalanuM ucuM je zikhara tenI jema atizaya moTA du:kho che, je kroDa janmo vaDe paNa nAza pAmatA nathI. arthAt du:kha pUrNa thatuM nathI. anekArtha saMgraha 2-108mAM niSThAnA aneka artha batAvela che. jemake utkarSa vyavasthA, kleza, niSpatti, nAza, aMta, nirvAha yAcana ane vrata. ahIM niSThAno "nAza' artha abhipreta che. tethI je pramANe tane bodha thAya, * A udAharaNa uttarAdhyayanasUtramAM Ave che. IndriyaparAjayazataka 98
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavakoTibhirjanmakoTibhirapi / 'na niTThai' tti na niSThAM nAzaM yAti na pUrNIbhavatItyarthaH / tathAcAnekArthaH - niSThotkarSavyavasthayoH / / kleze niSpattau nAze'nte nirvAhe yAcane vrate' [anekArthasaMgrahe 2-108] tato yajjAnISe yadudhyase tatkuruSva ubhayamapyavalokya yadAtmahitaM tadvidhehIti gurUpadezaH, guravazca yatpariNAmasukhamApAte'priyaM tatprarUpayanti / yaduktam - vaidyo guruzca mantrI ca, yasya rAjJaH priyaMvadAH / zarIradharmakozebhyaH, kSipraMsa parihIyate / 1 / / 6 / / gAthA : bhuMjaMtA mahurA vivAgavirasA kiMpAgatullA ime / kacchUkaMDuaNaM va dukkhajaNayA dAviti buddhiM suhe / / 7 / / vyAkhyA : ime prakaraNAt sakalasaMsArijIvapratyakSAH kAmAH 'bhuMjaMtA' iti bhujyamAnA anubhUyamAnA madhurA mRSTA mukhe sukhakAriNo bhavanti vipAke (ca) tatphalodayAvasthAyAM virasA vairasyabhAjo virAgatAjanakA ityarthaH. / kimpAkatulyAH kimpAkaphalopamA yathA kimpAkaphalAni bhujyamAnAni= AsvAdyamAnAni rasena varNena zabdAd gandhAdinA ca manoramANyapi vipAke virasatAhetavastathA'mI kAmA api / tathA kAmAH kacchUkaNDUyanAnIva pAmAkaNDUyA iva duHkhajanakAH / sukhe buddhiM 'dAviMti' tti darzayanti yathA *pAmAM kaNDUyamAno nakhAdibhiH duHkhaM tadupataptirUpaM manyate saukhyaM tathA mohAturAH kAmaduHkhaM sukhaM bruvate 'svatoSAtparasmai kathayanti / 'dAviMtitti dRzerdAvadaMsadakkhavAH (si0 8-4-32) iti dRzerNyantasya dAvA''dezaH / / 7 / / - 1. svAtoSA. dd| * tAbhyAM vA''p Dit (si0 2-4-15) sUtreNa matrantAcchabdAt striyAM DAp vA bhavati, ataH pAmanvat pAmAzabdo'pyasti / 69 indriyaparAjayazatakam
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ te pramANe kara. viSayathI thatA sukha ane duHkha e baMne bAjuone joIne jyAM Atmahita thAya te kara. e pramANe guruno upadeza che. guruo je pariNAme sukha-rUpa hoya ane dekhAvamAM kadAca apriya paNa hoya, chatAM tenI prarUpaNA kare che. vaLI kahyuM che ke "vaidya, guru ane maMtrI je rAjAnuM priya bolanArA che, te rAjA zarIra, dharma ane kozathI jaladI hIna thAya che. kA. gAthArtha ? A (kAmo) bhogavatAM madhura ane vipAke virasa che. kiMpAka phalanI samAna che. kharajavAnI khaNajanI jema duHkhane utpanna karanArA che, chatAM paNa sukha ApanArA che evI buddhine pedA kare che. bhASAMtaraH A eTale ke sakala saMsArI jIvone pratyakSa evA viSayo anubhava karatAM mIThA lAge che arthAt mukhamAM sukha karanArA lAge che, paNa vipAkamAM arthAt tenA phalanA udayanI avasthAmAM virasa hoya che. virAgatAne utpanna karanArA hoya che ane vaLI te viSayo kiMpAka phalanI samAna che. je pramANe kiMpAka phalo bhogavatAM rasa vaDe, varNa vaDe, zabdathI, ane gaMdhAdi vaDe manorama che, paNa vipAkamAM virasatAnA hetu che te pramANe A viSayo paNa vipAkamAM virasa che, tathA viSayo kharajavAnI khaNajanA jevA du:khane utpanna karanArA che. sukhamAM buddhi pedA kare che, jemake kharajavAne nakhAdi vaDe khaNato upatati (saMtApa) rUpa du:khane sukha mAne che. te pramANe mohathI pIDAtA jIvo viSayanA du:khane sukha kahe che ane potAne saMtoSano anubhava thato hovAthI bIjAne paNa bhogonA du:khane sukha che ema jaNAve che. dazarvAvalaMgvA. (si. 8-4-32)thI daza dhAtune "ni' pratyaya lAgI rAva Adeza thAya che. chA IndriyaparAjayazataka 19
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : majjhaNhe miyatiNhiavva sayayaM micchAbhisaMdhippayA / bhuttA diti kujammajoNigahaNaM bhogA mahAveriNo / / 8 / / vyAkhyA : madhyAhne 'divasayauvane "mRgatRSNeva marumarIcikeva satataM-nirantaraM bhogA iti bhujyanta iti bhogAH zabdAdayo mithyAbhisandhipradAH mithyAbhisandhiM mithyAbhiprAyamasadbuddhiM' pradadatIti mithyAbhisandhipradAH / stanau mAMsagranthI kanakakalazAvityupamitI, mukhaM zleSmAgAraM tadapi ca zazAGkena tulitam / zravanmUtraklinnaM karivarakarasparddhijaghanaM, muhunindhaM rUpaM kukavikuvikalpairgurukRtam / / 1 / / [bhartR0 vairAgyazataka gAthA-20] yathA madhyAhne mRgatRSNA asatI jalabuddhiM janayati tathA'mI bhogA duHkharUpA api sukhabuddhiM janayantIti bhAvaH / tathA bhogA bhuktAH sevitAH santaH kujanmayonigrahaNaM kutsitaM ekasmin zvAsocchvAse sAdhikasaptadazavArajananamaraNarUpaM janmotpattiryAsu, evaMvidhA yonayo bhUjalAdirUpotpattisthAnAni, tAsAM grahaNaM svIkArastaddadati / kujanmayonigahanaM kujanmayonikAntAramiti vA vyAkhyeyaM, kAmA''sakto jantuvividhayoniSUtpadyata ityarthaH / ata eva mahAvairiNa iva mahAvairiNaH yathA mahAvairiNo duHkhaM janayanti, tathA'mI bhogAH kuyonijananadvArA duHkhIkuvantIti bhAvaH / / 8 / / gAthA : sakkA aggI nivAreuM, vAriNA jaliovi hu' / savvodahijaleNAvi, kAmaggI dunivArio / / 9 / / 1. dinayauvane DaDa, / 2.0 masattadbuddhi DaDa DaDa, 3. vAriNo jalao mudrite / 4. dunivArao mudrite / * svArthakapratyayAntasya mRgatRSNikAzabdasya mRgatRSNAzabdata eva niSpatteH dvAvapi zabdau siddhAveva / 70 indriyaparAjayazatakam
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : madhyAhnamAM mRgatRSNA jevA bhogo satata mithyAtvanA joDANane karanAra che ane bhogavAtA bhogo kharAbajanmarUpa yoni grahaNa karAve che. A pramANe bhogo mahAvairI che. 8 / / bhASAMtara: satata eTale niraMtara ane bhogavAya te bhoga. madhyAhna eTale divasanA yauvana samaye mRgatRSNA eTale jhAMjhavAnA nIranI jema zabdAdi bhogo mithyA abhiprAyane Ape che arthAt asat buddhine pedA kare che. arthAt madhyAhna samaye marudezamAM dekhAtA jhAMjhavAnA nIra asat che, tema satata bhogavAtA zabdAdi bhogo asat che ane jhAMjhavAnA nIranI jema mithyA abhiprAyane pedA kare che, tema bhogo paNa mithyA abhiprAya ne pedA kare che. kayA mithyA abhiprAyone pedA kare che ? te kahe che - bhartRha2I vairAgyazataka gAthA-20 mAM kahela che ke kanakanA kaLazanI upamA apAya evA be stano Akhare mAMsanA locA che. caMdranI sAthe sarakhAvAtuM mukha e zleSmanuM ghara che. kukuvinA kuvikalpo vaDe moTuM gaNAvAyeluM liMga (puruSa cihna) Akhare jharatA evA mUtrathI bhInuM, hAthInA sUMDhanI spardhA karatuM, vAraMvAra niMdA karavA yogya rUpavALuM che. je pramANe madhyAhnamAM jhAMjhavAnuM nIra asat jalabuddhine utpanna kare che, tema du:kha rUpa bhogo paNa sukhanI buddhine utpanna kare che, tathA sevAtA bhogo kutsita janmanI yoninA grahaNane Ape che. te kayA janmone Ape che ? tenA javAbamAM kahe che ke - eka zvAsocchvAsamAM sattara vArathI adhika janmamaraNa rUpa utpatti jemAM che, tevI pRthvI jalAdi rUpa utpatti sthAnone grahaNa karAvI Ape che. athavA kujanmayonigahana arthAt kujanma rUpa yoni svarUpa kAntAra jaMgalane Ape che. A pramANe vyAkhyA karavI joIe. kAmamAM Asakta jIva vividha yonimAM utpanna thAya che. AthI kAmonebhogone kujanma yoninA ApanArA kahela che. AthI ja te bhogo mahAvairI che. je pramANe mahAvairI du:khane utpanna kare che, te pramANe A bhogo kuyonimAM utpanna karavA dvArA duHkhI kare che. 8 // gAthArtha : saLagelo paNa agni pANI vaDe nivAravA mATe - zAMta karavA mATe zakya che. (paraMtu) kAma rUpI agni sarva samudronA pANI vaDe paNa bujhAvI zakAya tema nathI. Ile IndriyaparAjayazataka 70
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : hunizcaye jvalito'pi ghRtamadhusekAduddIpito'pyagnirvibhAvasurvAriNA jalena nivArayituM zamayituM zakyaH / paramayaM kAmAgnirvAmadhUbhUvikSepAdhuddIpitaH sarbodadhijalenApi samagrapArAvAravArApi duniyoM na zAmyati agnitvasAmyAdevaM vacanopanyAso'nyathA sarvodadhivAriNApi dunirvArya ityetadanucitameva kathanam / / 9 / / gAthA : visamiva muhaMmi mahurA, pariNAmanikAmadAruNA visayA / kAlamaNaMtaM bhuttA, ajjavi muttuM na kiM juttA / / 10 / / vyAkhyA : re Atman ! amI viSayA viSamiva kSveDa iva mukhe ApAte madhurA mRSTAH / paraM 'pariNAmanikAmadAruNAH' pariNAme tadvipAkakAle nikAmamatizayena dAruNA raudrAH, kSetrajA'nyonyakRtAyudhaja-paramAdhArmikajanitanarakaduHkhajanakatvena raudratA teSAm, yathA viSaM mukhe prathamaM rasanAyoge mAdhuryaM darzayati, paraM vipAke duHkhajanakam, tathA'mI api kamapyupadezaviSayIkRtaM puruSamupadizati - re bhavya ! devAnupriya ! anantamaparyantakAlaM bhuktA api amI viSayA adyApi moktuM 'kiM' kSepe kSepo nindA na yuktA=na ghaTante / ayamartho'nantakAlaM bhuktA api viSayAstRptiM na cakrustarhi alpakAlamAsevyamAnA mAnuSe bhave kAM tRptiM janayiSyanti tatastyAjyA evetyupadezaH / / 10 / / / gAthA : visayarasAsavamatto, juttAjuttaM na yANai jIvo / jhUrai kaluNaM pacchA, patto narayaM mahAghoraM / / 11 / / vyAkhyA : ayaM jIvo viSayarasa eva Asavo maireyastena matto vikalatAmApto yuktA'yuktaM sadasadrUpaM na jAnAti na paricchinatti yathA''savapAnena' pAravazyamApto na sadasatI vicArayati tathA'yamapi viSayAsakta iti / pazcAnmaraNAnantaraM mahAghoramatiraudraM narakaM prAptaH / karuNaM vivekinAM kRpAkAraNaM dInavAkyaM yathA syAttathA / 'jhUrai' tti smarati, 'kimiti mayA manuSyabhave labdhvA dharmasAmagrI viSayAsaktirvihitA yena duHkhito'nvahaM tiSThAmi' iti smaraNam / kaluNamiti "haridrAdau laH" (si0 8-1-254) / / 11 / / 1. yathA madapAnena dd| RRRRRRRRRRRRRRRRRRRREk 71 indriyaparAjayazatakam
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtaraH "hu' nizcaya arthamAM che. saLagelo paNa arthAt ghI-madhunA siMcanathI uddIpta thayelo paNa agni pANI vaDe zAMta pADavA mATe zakya che, paraMtu strInA bhramaranA kaTAkSathI uddIpta thayelo A kAmAgni samagra samudranA pANI vaDe paNa zAMta thato nathI. ahIM kAmanuM agninI sAthe sAmya che AthI AvA vacanano upanyAsa karyo che. anyathA samagra samudranA pANI vaDe durnivArita che, te kathana anucita thAta. lA. gAthArtha : viSa jevA viSayo mukhamAM (zarUAtamAM) madhura che. (paraMta) pariNAme atizaya dAruNa che. anaMtakAla bhogavelA paNa tRpti ApatA nathI, to zuM Aje paNa mUkavA yogya nathI ? 1oll bhASAMtaraH he AtmA ! A viSayo ke je viSa jevA che te mukhamAM eTale ke dekhAvamAM madhura che, paraMtu pariNAme - tenA vipAkanA kAle atizaya dAruNa-raudra che. kSetrathI utpanna thayela, paraspara karAyela, zastrothI utpanna thayela ane paramAdhAmIthI utpanna karAyela, je narakamAM du:kha che, te du:kha utpanna thavAnuM kAraNa viSayahovAthI te bhayaMkara che, je pramANe viSa, mukhamAM jIbhano saMyoga thaye chate mudharatA batAve che, paraMtu vipAke du:khane utpanna kare che. te pramANe A viSayo paNa jANavA. koIpaNa purUSane upadezano viSaya karIne upadeza Ape che ke he bhavya ! he devAnupriya ! anaMtakAla bhogavIne paNa A viSayo Aje paNa mUkavA mATe zuM yogya nathI?ahIM zlokamAM 'vikra' no prayoga niMdA arthamAM che arthAt anaMtakAla sudhI bhogavelA paNa viSayoe jo tRptine na karI, to alpakAla manuSya bhavamAM sevAtA viSayo zuM tRptine utpanna karaze ? arthAt nahIM kare AthI tyAjya che. 10 gAthArtha : viSayarasa rUpI dArUthI matta jIva yogya-ayogyane jANato nathI. pAchaLathI mahAbhayaMkara narakane prApta kare che. ane (vivekA) karuNatA pUrvaka (manuSyabhavamAM maLelI dharmasAmagrIne) yAda kare che. bhASAMtaraH A jIva viSayarasa ke je dArU (Asava) che, tenAthI matta thayelo gAMDapaNane pAmelo yukta-ayukta asatune jANato nathI. je pramANe dArUnA pAna vaDe paravazatAne pAmelo sadasane vicArato nathI. te pramANe viSayAsakta paNa sa-asano vicAra karato nathI. pAchaLathI maraNa pachI atiraudra narakane prApta kare che. jIva smaraNa kare che ke mArA vaDe manuSyabhavamAM dharmasAmagrI ne prApta karIne viSayAsakti karAI jethI haMmezAM dukhI thayelo rahuM chuM dInavAkyane tevI rIte bole che, je kAraNe vivekIone kRpAnuM kAraNa bane che. haridrAno stra: (si. 8-1-254) sUtrathI rano 4 thavAthI 'hu' e pramANe banela che. [11] IndriyaparAjayazataka 71
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : jaha niMbaDumuppaNNo', kIDo kaDuaMpi mantrae mahuraM / taha siddhisuhaparukkhA, saMsAraduhaM suhaM biMti / / 12 / / vyAkhyA : yathA nimbudrumotpannaH nimbadrumo'riSTavRkSastasmAdutpanno jAtaH / kITa: kSudrajantuH / kaTukamapi oSaNamapi rasam / madhuraM gulyam / manyate manute Alocayata ityarthaH / tatheti sAdRzye / siddhisukhaparokSAH siddhisukhaM muktisaukhyaM parokSamapratyakSaM yeSAM te siddhisukhaparokSAH siddhisukhAnicchava ityarthaH / saMsAraduHkhaM dhanopArjanAdirUpam / sukhamiti 'biMti'tti bruvanti kathayanti pareSAM purata iti / yataH - arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / Aye duHkhaM vyaye duHkhaM dhigarthaM duHkhasAdhanam / / 12 / / / ] gAthA : athirANa caMcalANa ya khiNamittasuhaMkarANa pAvANaM / duggainibaMdhaNANaM viramasu eyANa bhogANaM / / 13 / / vyAkhyA : re Atman ! 'eyANa bhogANaM ti paJcamyarthe SaSThI, "kvacid dvitIyAdeH" iti dvitIyAdInAM vibhaktInAM sthAne SaSThI bhavati, 'caurassa bIhai = corAdvibhetItyarthaH' itivat, etebhyo bhogebhyastvaM virama nivartasva / atha nivarttanopadezadAne kAraNamAha- kiM bhUtebhyo bhogebhyaH ? asthirebhyo'cirasthAyibhyastathA caJcalebhyazcaTulebhya ekArthikAvimAvatizayadyotanArthI atizayena caJcalebhya ityarthaH / tathA kSaNamAtraM kSaNaM yAvat sukhakarAn priyaMkarAn prAkRtatvAdalAkSaNiko mumAgamaH, tathA pApebhya; pAparUpebhya; aniSTarUpebhya ityarthaH, tathA durgatinibandhanebhyo narakAdidurgatikAraNebhyazcaJcalatvaM kSaNasukhakAritvaM pApatvaM durgatikAraNatvaM ca bhogAnAM viramaNe heturiti / / 13 / / 1. niMbadumu0 mudrite / 72 indriyaparAjayazatakam
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : je pramANe lImaDAnA vRkSamAM utpanna thayelo kIDo, kaDavA paNa rasane madhura mAne che. te pramANe siddhi sukhathI parokSa jIva saMsAranA duHkhane sukha kahe che. II12aa. bhASAMtaraH je pramANe lImaDAnA vRkSamAMthI utpanna thayela kIDo (sudraduMtu) kaDavA paNa rasane madhura mAne che - vicAre che. tathA sadazya arthamAM che. te pramANe muktinuM sukha parokSa-apratyakSa che jeone, evA te jIvo muktinA sukhane nahIM icchatA dhana upArjanAdi svarUpa saMsAranA du:khane paNa bIjAonI AgaLa sukha kahe che. jethI kahyuM che ke - dhananI prAptimAM du:kha, meLavelAnuM rakSaNa karavAmAM duHkha, lAbhamAM duHkha, vyayamAM duHkha (Ama) du:khanA sAdhana evA arthane dhikkAra che. II1ro gAthArtha : asthira, caMcala, kSaNamAtra sukhane karanArA, pApasvarUpa, durgatinA kAraNa evA A bhogothI virAma pAma. I17ll bhASAMtara: he AtmA!"A bhogothI' tyAM paMcamInA arthamAM SaSThI thaI che. 'vad dvitIyA ' sUtrathI kyAre dvitIyAdi vibhaktine sthAne SaSThI thAya che, jemake vIrasya vIda = corathI gabharAya che. A pramANe pheraphAra thAya che. te AtmA A bhogothI te virAma pAma-pAcho phara. have pAchA pharavAno upadeza ApavAmAM kAraNa batAve che. bhogo kevA prakAranA che ? A bhogo lAMbo samaya rahenAra nathI eTale asthira che. caMcala che arthAt caTula che. asthira ane caMcala e be zabdo eka ja arthane sUcana karanArA che, eTale eka arthavALA zabdano be vAra upayoga karela che. te bhogo atizaya caMcaLa che te jaNAvavA mATe che. tathA kSaNa mAtra sukha karanArA che. eTale priya karanArA che. ahIM prAkRta hovAthI ma no Agama alAkSaNika che, tathA pApa rUpa - aniSTa rUpa che arthAt enuM koI kArya nathI. e bhogo narakAdi durgatinA kAraNa che ahIM caMcalapaNuM, kSaNasukhakArIpaNuM, pApapaNuM, durgatikAraNapaNuM e bhogonA viramaNamAM hetu che. 13 IndriyaparAjayazataka 72
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : pattA ya kAmabhogA, suresu asuresu taha ya maNuesuM / naya tujjha jIva ! tittI, jalaNassa va kaTThaniyareNa / / 14 / / vyAkhyA : re jIva ! tvayA sureSu vaimAnikadeveSu tathA asureSu pAtAlavAsiSu dazasu bhavanapatiSu deveSu / tathaiva co'vadhAraNe / manuSyeSu kAmabhogAH kAmyanta iti kAmAH zabdAdayasta eva bhogAH kAmabhogAH, yadvA kAmAH zabdarUpANi bhogAH gandharasasparzAH pazcAd dvandvaH, kAmabhogAH prAptAH labdhAH, caH pAdapUraNe, paraM tRptirvAJchAnivRttirna ca jAtA, yataH - anneSu jIvitavyeSu, bhogeSu ca dhaneSu ca / atRptA jantavaH sarve, yAtA yAsyanti yAnti ca / / 1 / / [ ] kena ? kasyeva ? kASThanikareNa dArusamUhena, jvalanasyevA'gneriva, yathA kASThavRndena nAgniH zAmyati / yataH - nAgnistRpyati kASThAnAM nApagAnAM mahodadhiH / / nAntakaH sarvabhUtAnAM na pusAM vAmalocanA / / 2 / / 14 / / [bhartR0 subhASitasaMgraha gAthA : jahA ya kiMpAkaphalA, maNoramAraseNa vaNNeNaya bhuNjmaannaa| tekhuTTae jIvia paJcamANA, eovamA kaamgunnaavivaage||15|| vyAkhyA : yathA ca yathaiva / kimpAkaphalAni, apergamyamAnatvAt manoramANyapi rasena varNena, ca zabdAd gandhAdinA ca bhujyamAnAni / tAni lokapratItAni / 'khuTTaItti ArSatvAt kSodayanti vinAzayanti / jIvitaM pacyamAnAni vipAkAvasthAprAptAnyetadupamAH kAmaguNA vipAke vipAkadAruNatAsAmyena tattulyA iti / / 15 / / - 1. khuDDae mudrite / 2. esovamA mudrite / * tRpyati-tRptimanubhavati = agniH kASThAnAM tRptiM nAnubhavati, arthAt kASTherna tRpyati iti / 73 indriyaparAjayazatakam
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : he jIva tArA vaDe vaimAnika devalokamAM bhavanapatimAM temaja manuSyalokamAM kAma,bhogo prApta karAyA che. (paNa tRpti thaI nathI) (jemake) lAkaDAnA samUha vaDe agnine tRpti thatI nathI. (arthAt lAkaDAnA samUha vaDe agni zAMta paDato nathI, paNa vadhe che.) 14 bhASAMtara: he jIva ! tArA vaDe vaimAnika devalokamAM tathA pAtAlavAsI bhavanapati devalokamAM ane manuSyajanmamAM kAmabhogo prApta karAyA che ane paraMtu tRpti thaI nathI arthAt icchAno nirodha thayo nathI je jIvone tRpti eTale icchAno nirodha thato nathI ahIM 'taya'mAM 7 che te avadhA2Na arthamAM che. jenI icchA karAya te kAma ane zabdAdi te bhogo, athavA zabda ane rUpa e kAma che. gaMdha, rasa ane sparza e bhoga che. e baMneno dvandva samAsa che eTale kAma ane bhoga. zlokamAM 6 pAdapUraNa mATe che. tevA jIvo mATe kahyuM che ke - annane viSe, jIvanane viSe, bhogane viSe, dhanane viSe tRpta nahi thayelA jIvo sarva jagyAe gayA che, jaze ane jAya che. jIvane kAmabhogo zAMta thatA nathI konA vaDe ane konI jema ?te upamA dvArA batAve che.lAkaDAnA samUha vaDe agni jema zAMta thato nathI.tema jIvanA kAma ane bhogo zAMta thatA nathI. (paNa ulaTAnA vadhe che. vAMchA vadhe che) bhartRharI subhASita saMgrahamAM kahyuM che ke lAkaDAo vaDe agni tRpta thato nathI. nadIo - vaDe sAgara tRpta thato nathI. yamadeva sarva prANIo vaDe tRpta thato nathI. purUSo vaDe strI tRpta thatI nathI. / / 14 / : gAthArtha je pramANe rasa vaDe ane varNa vaDe manorama paNa kiMpAkanA phaLo khAnAranA jIvitano nAza kare che (te pramANe) vipAka sthAnane prApta karelA kAmaguNo vipAkamAM kiMpAkaphaLa samAna che. / / 15 / / bhASAMtara: yathA - je pramANe ane 7 e va arthamAM che. zlokamAM moramA sAthe api no prayoga na hovA chatAM te adhyAhArathI grahaNa karavAno che. AthI 2sa vaDe, varNa vaDe ane ya zabdathI gaMdha vaDe bhogavAtA manorama paNa kiMpAkanA phaLo jIvitano nAza kare che. ahIM 'chuTTa' e ArSa prayoga hovAthI nAza kare che ema artha che. tevI rIte vipAka sthAnane prApta karAyelA kAmaguNo vipAkamAM kiMpAka phalanI upamAvALA che arthAt kiMpAka phaLa ane kAmaguNonuM phaLa bhayaMkaratAnI vipAka dAruNatAnI sAmyatAe tulya che eTale ke baMneno vipAka dAruNa che // 15 // IndriyaparAjayazataka 73
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : savvaM vilaviaMgIaM, savvaM narse viDaMbiyaM / savve AbharaNA bhArA sabve kAmA duhAvahA / / 16 / / vyAkhyA : sarvaM vilapitaM vilapitaprAyaM nirarthakatayA gItam, mattabAlakagItavat / sarvaM nRtyaM viDambitaM viDambanAprAyam, yakSAdhiSThapItamadyAdyaGgavikSepavat" sarvANyAbharaNAni bhArAstattvato bhArarUpatvAtteSAm, tathAhi-kasyacit zreSThiputrasya bhAryA praNayavatyAsIt, sA'nyadA nijazvazcA zilAputrakaM gRhamadhyAdAnAyitA, tayoktaM na zaknomyahamenamatibhArakamAnetum, tatastadbharttA tacchrutvA 'aho etasyAH zarIravyAyAmarakSaNAyAlIkavanottaradAnam, tacchikSayAmyenAm, iti vicintya, 'maThayitvA'sau zilAputrakaH suvarNena samarpitastasyAH, tayA ca kaNThAbharaNIkRtaH / anyasminnahani smAritaM tadvacasteneSat smitvA tasyAH / vilakSIbhUtA'sAviti / tathA sarve kAmA duHkhAvahA mRgAdInAmivAyatau duHkhahetutvAnnarakahetutvAJceti / / 16 / / gAthA : deviMdacakkavaTTittaNAi, rajjAi uttamA bhogA / pattA aNaMtakhutto, na ya huM tattiM gao tehiM / / 17 / / vyAkhyA : re jIva ! tvayA 'devendracakravartitve rAjyAni, casya gamyamAnatvAd, uttamAH pradhAnA bhogAzca anantakRtvo'nantavArAn prAptAH / prakaraNAt devatve manuSyatve ca, devatvamanuSyatvayorjAteranantavArAn prApterghaTanAdro gAnAmapyanantakRtvaH prAptirghaTata eva yataH1. nikSepavat kha / 2 vaSTottara khaDaDa Da, / 3. haM mudrite / 4. devendratve cakravartitve ca rAjyAdi - AdizabdAdviSayasukhAni vibhaktivipariNAmAt / prAptaM-labdham, tathA casya... Da, / * vikSepaH = dhamapachADa, lathaDIyA iti bhASAyAm / + maThayitvA = maThArIne iti bhASAyAm / 74 indriyaparAjayazatakam
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : sarva gIta vilApa samAna che. sarva nRtya viDaMbanA prAya che. sarve AbhUSaNo bhAra samAna che. sarve kAmo duHkhane vahana karanArA che. 195 bhASAMtara: sarva gIta nirarthaka hovAthI vilApa jevA che eTale ke matta bAlakanA gIta jevA nirarthaka che. sarva nRtya viDaMbanA prAya che, jema yakSathI adhiSThita ane dArU Adi mAdaka dravya pIdhelAnA aMganA dhamapachADA viDaMbanA prAya che, tema sarva nRtya viMDabanA prAya che. sarva AbhUSaNo bhAra samAna che, te A pramANe-- koIka zreSThiputrane bhAryA priya hatI, teNI eka vAra potAnI sAsu vaDe gharanA madhyamAMthI khala vATavAnA pattharane lAvavA mATe bolAvAI, teNI vaDe kahevAyuM ke atibhA2vALA te pattharane lAvavA mATe huM samartha nathI, tethI tenA patie te sAMbhaLIne (vicAryuM ke) are ! Ane zarIranA vyAyAmanA rakSaNa mATe eTale zarIrane takalIpha na paDe te mATe khoTo ane vakra uttara Apyo che, tethI teNIne zikSA karuM e pramANe vicArIne khala vATavAnA pattharane suvarNa vaDe maThArIne teNIne ApyuM ane teNI vaDe te kaMThanuM AbharaNa karAvyuM. eka divase te zreSThiputra vaDe smita karIne teNInA te vacanane yAda karAvyuM. te vilakhI paDI gaI. A pramANe sarve kAmo du:khane vahana karanArA che arthAt duHkhane ApanArA che. mRgAdinI jema AgAmI kALe duHkhanA hetu hovAthI ane narakanA hetu hovAthI du:khane vahana karanArA che. jema mRga gItamAM Asakta thAya che to baMdhana rUpa du:kha pAme che. tema kAmamAM Asakta jIva duHkha pAme che. II16 // gAthArtha : devendrapaNAmAM cakravartipaNAmAM rAjyo ane uttama bhogo anaMta vAra prApta karAyA (paNa) te bhogo vaDe tRpti prApta na thaI. / / 17 / / bhASAMtara: he jIva ! tArA vaDe devendrapaNAmAM ane cakravartIpaNAmAM rAjyo ane uttama-pradhAna bhogo anaMta vAra prApta karAyA che. zlokamAM 6 na hovA chatAM adhyAhArathI grahaNa karavAno che eTale rAjya ane uttama bhogo ema artha karela che. prakaraNathI devapaNAmAM ane manuSyapaNAmAM baMnemAM levAnuM che. devapaNAnI ane manuSyapaNAnI jAtinI anaMtI vA2 prApti ghaTatI hova'thI bhogo paNa anaMta vAra prApta karAyelA che, te ghaTe che. kahyuM che ke- de vapaNuM, cakravartipaNuM, tIrthaMkarapaNuM ane aNagArapaNAnA IndriyaparAjayazataka 74
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ "deviMdacakvaTTi-taNAi mottUNa titthakarabhAva / aNagArabhAviyA viya, sesA ya aNaMtaso pattA" / / [ ] iti / huM iti pRcchAyAM tvaM pRcchyasa ityarthaH, na ca taiH rAjyaiH bhogaizca tRpti gataH prAptaH / "huM dAnapRcchAnivAraNe" (si08-2-197) iti, dAne huM geNha appaNo ciya' / pRcchAyAM huM sAhasu sabbhAvaM / nivAraNe 'huM nillajja ! samosara' iti / / 17 / / gAthA : saMsAracakkavAle, savve vi ya puggalA mae bahuso / AhAriA ya pariNA-miA ya na ya tesu tittohaM / / 18 / / vyAkhyA : saMsAracakravAle = bhavacakre, mayA nAnAyoniSu paryaTatA, sarve'pi, caH samuJcaye, bahuzo = bahUn vArAn, pudgalA = pUraNagalanadharmANaH, pudgalA ghRtAdayaH, AhAritA* = bhuktAH pariNAmitAzca khalarasabhAvena prApitAzca / na teSu ghRtAdipudgaleSu tRpto'ham / yataH - himavaMtamalayamaMdaradIvodahidharaNisarisarAsIo / ahiyaro AhAro chuhieNAhArio hujA / / 1 / / janeNa jalaM pIaM ghammA''yavajagaDieNa taM pi ihaM / sabvesu vi agaDatalAyanaisamuddesu na vi hujjA / / 2 / / pIaMthaNayaracchIraM sAgarasalilAo bahuaraM hujjA / saMsAraMmi aNaMte mAUNaM annamatrANamiti / / 3 / / 18 / / ] gAthA : uvaleho hoi bhogesu, abhogI novalippai / bhogI bhamai saMsAre, abhogI vippamuI / / 19 / / vyAkhyA : 'bhogesu' tti tRtIyAyAH sthAne saptamI, bhogairAtmanaH karmabhirupalepa = ____ AzleSo bhavati, AtmA bhogaiH kRtvA karmasambaddho bhavatItyarthaH / 1. rAjyAdipradhAnabhogaizca r3a, / 2. AhariyA mudrite / 3. tattohaM mudrite / 4. ghaNaya0 DaDa, / * naikeSu sthaleSu svArthe NidRzyate, tadudAharaNamevaitat / 75 indriyaparAjayazatakam
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvamAM tIrthaMkara bhAvane mUkIne bAkInA bhAvo anaMtI vAra prApta karAyA che. huM e avyaya pRcchA arthamAM che eTale tuM pUchAya che ke te rAjya ane bhogo vaDe, tuM tRptine nathI pAmyo ? (si. 8-2-197) sUtrathI 'huM' dAna pRcchA ane nivAraNa arthamAM vaparAya che. dAnamAM are grahaNa kara potAnuM ja che. pRcchAmAM are ! sadbhAvane kahe, nivAraNamAM are ! nirlajja ! khasa. e pramANe udAharaNa che. ||17 gAthArtha : bhavacakramAM mArA vaDe sarve paNa pudgalo bahu vAra bhogavAyA ane pariNamAyA (mUkAyA) (to paNa) teone viSe huM tRpta thayo nathI. II18 bhASAMtara: saMsAra cakravAlamAM eTale ke bhavacakramAM mArA vaDe aneka prakAranI yoniomAM bhaTakatAM sarve paNa ghI vagere pudgalo ke je pUraNa, galananA svabhAvavALA che. te pudgalono bahu vAra AhAra karyo arthAt bhogavyA ane khala-2sa bhAva vaDe pariNamAvyA to paNa te ghI Adi pudgalomAM huM tRpta thayo nathI. jethI kahyuM che ke gAthArtha himavaMta parvata, malaya parvata, meru parvata, dvIpa, sAgara ane pRthvInI samAna athavA enAthI paNa adhikatara evo AhAra bhUkhyA vaDe khavAyo hoya (1) bApha ane AtapathI pIDA pAmela vaDe jeTaluM pANI pIvAyuM hoya te sarve kUvAo, taLAvo, nadIo, samudro jeTaluM paNa na thAya arthAt tenAthI adhika thAya to paNa jIvane tRpti thaI nathI. anaMta saMsAramAM bhamatAM ekabIjI mAtAonA stananuM eTaluM dUdhI pIdhuM che ke jo tenI gaNatrI karavAmAM Ave to sAgaranA pANIthaI paNa adhikatara thAya. (3) // 18 // : bhogo vaDe karIne (AtmA) lepAya che, abhogI lepAto nathI. bhogI saMsAramAM bhame che, abhogI mukta thAya che. / / 19 / bhASAMtara: 'monesu' tRtIyAnA sthAne saptamI thayelI che. bhogo vaDe AtmAno karmanI sAthe AzleSa-saMbaMdha thAya che. arthAt AtmA bhogo vaDe karIne karmathI baMdhAyelo thAya che. (si. 8-3-135) sUtrathI dvitIyA ane tRtIyAnA sthAne kyAreka saptamI thAya che. jemake gAmamAM rahuM chuM, nagara tarapha jato IndriyaparAjayazataka 75
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dvitIyAtRtIyayoH saptamI (si0 8-3-135) iti dvitIyAtRtIyayoH sthAne kvacit saptamI bhavati / gAme vasAmi, nayare na jAmi, atra dvitIyAyAH / *mai vevirIe maliAI, tisu tesu alaMkiA puhaI, atra tRtIyAyAH / abhogI = bhogebhyo virato nopalipyate na kAzliSTo bhavatIti / bhogI saMsAre bhramati, abhogI vipramucyate karmebhyaH AtmA viyujyata ityarthaH / / 19 / / gAthA : allo sukko a do chUDhA' golayA maTTiyAmayA / dovi AvaDiyA kUDe, jo allo so tattha laggaI / / 20 / / evaM laggati dummehA je narA kAmalAlasA / virattAo na laggati, jahA sukke a golae / / 21 / / vyAkhyA : ArdraH zuSkazca dvau mRnmayau golako vRttAkArau, kenacit kSiptau = karAnmukto, dvAvapi kuDye = bhittau, Apatitau = AzliSTau, tatra ya Ardo golakaH sa tatra lagati kuDyena saha saMpRkto bhavati / evamanena prakAreNa ye narAH kAmalAlasAH = kAmalampaTA: durmedhaso durbuddhayaste laganti stryAdibhiH saha saMyujyanta ityarthaH / viraktAH punaH zivakumAravat srIbhiH parivRttA api na laganti, na tAsa rAgamatiM kurvantIti bhAvaH / kiMvat ? yathA zuSkazca golakazca, zuSkagolako hi kuDye na lagati, tathA viraktA iti / zivakumArakathA ceyamitazca bhavadattasya jIvaH svargAtparicyutaH / vijaye puSkalAvatyAM videhovIziromaNau / / 1 / / nagaryAM puNDarIkiNyAM, vajradattasya cakriNaH / yazodharAbhidhAnAyA, rAjyAH kukSAvavAtarat / / 2 / / yugmam / / tasminnupAgate kukSisarovaramarAlatAm / abhUdyazodharAdevyA, dohado'mbhodhimajjane / / 3 / / tatazcA'mbhodhisadhrIcyAM", sItAnadyAM mahIpatiH / krIDayitvA mahAdevIM taddohadamapUrayat / / 4 / / 1. chaDDA mudrite / * tRtIyAyA arthe saptamI bhavati "mayA vepamAnayA marditAni, taiH tribhiH alaGkatA pRthvI / ** saha aJcati = gacchati iti kvip, 'sahasamaH saghrisami' (si03-2-123) sUtreNa sahAdezaH saghriH, 'aJcaH' (si02-4-3) sUtreNa strIliGge DIH, azva prAgdIrghazca' (si0 2-1_104) sUtreNa alope pUrvadIrghatve ca saghrIcI = sahacarI, bhAryA, sakhI vA / / 76 indriyaparAjayazatakam
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. ahIM dvitIyAnA sthAne sAtamI thaI che. ane "dhrujatI evI mArA vaDe mardana karAyA" "te traNa vaDe pRthvI alaMkRta karAI che." ahIM tRtIyAnA sthAne saptamI thaI che. abhogI eTale ke bhogothI virAma pAmelo lapAto nathI, karmathI lapAto nathI. bhogI saMsAramAM bhame che, abhogI karmothI mUkAya che arthAt AtmA karmothI mUkAya che. 19 gAthArtha : eka bhIno ane eka sUko ema be mATInA goLA koI vaDe bhIMta upara pheMkAyA. baMne bhIMtane viSe paDyA emAMthI je bhIno hato, te bhIMta upara coMTI jAya che. e ja pramANe je puruSo kAmamAM lampaTa ane durbuddhivALA hoya che te (bhInA goLAnI jema) strI AdinI sAthe lAge che ane jeo virakta hoya che, teo sUkA goLAnI jema lAgatA nathI. 20-21 bhASAMtaraH bhIno ane sUko ema be goLAkAra mATInA goLA koInA vaDe hAthathI bhIMta upara pheMkAyA. baMne bhIMta upara paDyA, emAMno je bhIno goLo hato, e bhIMtanI sAthe coMTI jAya che, e ja prakAra vaDe je loko kAma lAlasAvALA eTale ke kAmamAM lakhyuTa hoya che, durbuddhi hoya che, teo strIonI sAthe joDAya che eTale ke Asakta thAya che. jyAre jeo virakta che, teo zivakumAranI jema strIo vaDe parivarelA hovA chatAM teone viSe rAganI buddhi karatA nathI. konI jema ? jema sUko mATIno goLo bhIMta upara nathI coMTato ema virAgI jIvo strIo viSe rAga karatA nathI. zivakumAranI kathA A pramANe che - bhavadattano jIva svargamAMthI auvelo puSkalAvatI vijayanI mahAvideha kSetranI pRthvIne viSe ziromaNi evI puMDarikiNI nagarImAM vajadatta cakrInI yazodharA nAmanI rANInI kukSimAM avataryo I/1,ii te garbha, kukSi rUpI sarovaramAM haMsapaNAne pAme chate yazodharAdevIne samudramAM snAna karavAno dohada thayo (3) ane rAjAe samudranI patnI evI sItA nadImAM mahAdevIne krIDA karAvIne te dohada pUrNa karyo. (4) saMpUrNa thayelA dohadavALI yazodharA IndriyaparAjayazataka 76
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampUrNadohadA sA'tha, mahAdevI yazodharA / vallIva kalayAmAsa lAvaNyamadhikAdhikam / / 5 / / pUrNe ca samaye'sUta, mahiSI cakravartinaH / uttamaM tanujanmAnaM, gaGgeva kanakAmbujam / / 6 / / yazodharAyA utpannadohadAnugatAM nRpaH / sAgaradatta ityAkhyA, tasyA'kRta zubhe'hani / / 7 / / dhAtrIbhirlAlyamAnazca payaHpAnAdikarmabhiH / / zAkhIvAsAdayavRddhiM, rAjaputraH krameNa saH / / 8 / / vaktuM pravINatAM prAptaH, sa kumAro'dhyajIgapat / udyamya kAJcanalatAmutsukaH zukazArikAH / / 9 / / prauDhIbhavan suhRdbhizca, reme ratnakaraNDakaiH / pInAM'sabhUmikAraGganRtyanmANikyakuNDala: / / 10 / / samaye sa narendreNa, niyukto gurusannidhau / guroH kalAH paripapau, kUpAdapa ivAdhvagaH / / 11 / / vizvasyApi bhRzaM netrakairavANi pramodayan / zazIva sampUrNakalaH, pratipede sa yauvanam / / 12 / / svayaMvarAgatAH kanyAH, pitRbhyAM paryaNAyi saH / etA hi pAtramAyAnti ratnAkaramivApagAH / / 13 / / / anaDvAhIbhirukSeva, kareNubhiriva dvipaH / tArAbhiriva zItAMzustAbhiH samamaraMsta saH / / 14 / / nArIbhiranyadA krIDan, prAsAde madanopamaH / merusannibhamAkAze, sa dadarzAbhramaNDalam / / 15 / / acintayaJca yAdRk hi, zrUyate merurAgame / tAdRgabhramayaH so'yaM, kApyaho ramaNIyatA / / 16 / / evaM merunibhaM meghamaNDalaM tasya pazyataH, / nAbhUdavAgmukhIdRSTivilaneva tadantare / / 17 / / 1. sa reme ratnakaraNDakaiH khaDaDa, / 2. anaDuhIbhi kha / + Ga. pare Nau "Nau sanDe vA"(si0 4-4-27) sUtreNedhAtorgAdeze, "atirIlIhI0" (si0 4 2-21) sUtreNa pAgame, "upAntyasyA'samAna." (si0 4-2-35) sUtreNa gApa upAntyahasvatve'dyatanyAM tRtIyapuruSaikavacanam : adhyajIgapat = pAThyannAsIdityarthaH / 0 anaDvAhyanaDuhyuSA / / 1265 / / ityabhidhAnacintAmaNinirdezAdanaDuhIvadanaDvAhI zabdo'pi vidyate / 77 indriyaparAjayazatakam
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ devIe, pUrNa thayelA dohadavALI velaDInI jema adhika adhika lAvaNyane prApta karyuM. (5) pUrNa samaya cakravartInI rANIe, gaMgA jema suvarNa kamaLane utpanna kare ema eka uttama putrane janma Apyo. () yazodharAne utpanna thayelA dohadane anusAra eka zubha divase tenuM "sAgaradatta' evuM nAma rAkhyuM. (7) dhAtrIo vaDe stanapAnAdi karma vaDe lAlana karAto te rAjaputra krama vaDe karIne vRkSanI jema vRddhine pAmyo. (8) bolavAmAM pravINatAne prApta thayelo, utsuka evo kumAra suvarNa latAne UMcI karIne popaTapopaTIone bhaNAvato hato. (9) vRddhine prApta karato, puSTa evA khabhA rUpI raMgabhUmikAne viSe nRtya karatA mANekanA kuMDalo rahelA che jene evo te, mitronI sAthe ratnakaraMDaka vaDe ramato hato. (10) avasara prApta thaye chate te rAjA vaDe gurunI pAse mokalAvAyo ane musAphara jema kUvAmAMthI pANIne pIe, tema te guru pAsethI kalAone pIto hato. (11) samagra vizvanA netrarUpI kamaLone atyaMta pramodane karAvatA, caMdranI jema saMpUrNa kalAvALA teNe yauvanane prApta karyuM. (12) svayaMvarathI AvelI evI kanyAo sAthe mAtApitA vaDe te paraNAvAyo. nadIo jema samudra pAse, tema A badhI kanyAo paNa yogya pAse ja Ave che. (13) baLada jema gAyanI sAthe, hAthI jema hAthaNI sAthe, caMdra jema tArAonI sAthe tema te kanyAonI sAthe ramato hato. (14) kAmadevanI upamAvALo te strIonI sAthe mahelamAM krIDA karatA eka vakhata AkAzamAM meru jevA unnata abhramaMDalane joyuM (15) ane eNe vicAryuM ke AgamamAM je prakArano meru saMbhaLAya che, te ja prakArano vAdaLamaya meru che. aho kevI ramaNIyatA! (10) e pramANe meru jevA meghamaMDalane jotA evA tenI dRSTi jANe meghamaMDalanI madhyamAM lAgI gaI hoya ema nIce jonArI na thaI. (17) UcuM jotAM kumAre jeTalAmAM meghamaMDalane joyuM eTalAmAM to pANInA parapoTAnI jema te vilIna thaIne IndriyaparAjayazataka 77
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumAro'pazyadutpazyo, yAvattanmeghamaNDalam / vAribudbudavattAvadvilIya prayayau kvacit / / 18 / / kumAro'cintayaJcaivaM, kSaNiko'yaM yathAmbudaH / tathA zarIramapyetat, kA kathA sampadA punaH / / 19 / / yatprAtastanna madhyAhne, yanmadhyAhne na tanizi / nirIkSite bhave'smin hI padArthAnAmanityatA / / 20 / / vivekajalasiktasya, martyajanmamahIruhaH / sakAmanirjarAsAraM, tad gRhNAmi vrataM phalam / / 21 / / sudhIH sAgaradatto'pyaparaM vairAgyamudvahan / vratAdAnAya pitarAvApapraccha' kRtAJjaliH / / 22 / / pitarAvUcaturvatsa!, yauvane'pi vratAgrahaH / vINAyAM vAdyamAnAyAM, zAstrapATha ivaiSa te / / 23 / / idAnIM yuvarAjastvaM, rAjApi tvaM bhaviSyasi / rAjyaM ciraM pAlayitvA, gRhNIyAH samaye vratam / / 24 / / sAgaro vyAharat pUjyAH, pratyAkhyAtA mayA zriyaH / parivrajyAmupAdAtuM, tadAdizatha kiM na mAm / / 25 / / ityAgrahakuThAreNa, premapAzaM tayoH sudhIH / cicchede'thAnvamanyethAM tau vratagrahaNAya tam / / 26 / / anekarAjatanayaparivAro'tha sAgaraH / Adade vratamamRtasAgarAcAryasannidhau / / 27 / / vidhidhAbhigrahadharo, gurusevAparAyaNaH / kramAtsAgaradatto-bhUcchrutasAgarapAragaH / / 28 / / na dUre tapasaH kiJciditi pratyayakAraNam / avadhijJAnamutpede sAgarasya tapasyataH / / 29 / / bhavadevasya jIvo'pi, pUNe kAle divazcyutaH / tatraiva vijaye vItazokAyAM pUHziromaNau / / 30 / / padmarathAbhidhAnasya, mahaddheravanIpateH / mahiSyAM vanamAlAyAM, zivo nAma suto'bhavat / / 31 / / yugmam / / 1. 0papracche khdddddd| * 'ttAvattadvilIya yayo' pariziSTaparvaNi (1-407) / + 'nirIkSyate' pariziSTaparvaNi (1-409) / vratamamRtaM pariziSTaparvaNi (1-416) / 78 indriyaparAjayazatakam
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAMka jatuM rahyuM (18) ane kumAre A pramANe vicAryuM, je rIte A megha kSaNika che, te ja rIte A zarIra paNa kSaNika che ane vaLI saMpattinI to zuM vAta ? (19) je savAre che te bapore nathI dekhAtA, je bapore che te rAtrimAM nathI dekhAtA. A saMsAramAM kharekhara padArthonI anityatA kevI che? IlravA viveka rUpI pANI vaDe siMcAyelA manuSya janma rUpI vRkSanA, sakAmanirjarA prApta thAya evA sAravALA vrata rUpI phaLane huM grahaNa karuM. (21) suMdara buddhivALo, utkRSTa vairAgyane vahana karatA sAgaradatte aMjali karIne vratane grahaNa karavA mATe mAtApitAne pUchyuM. (22) mAtApitAe tene kahyuM he vatsa ! yauvanamAM A tAro vatano Agraha te vINA vAgate chate zAstrapATha jevo che. (23) atyAre te yuvarAja che, rAjA paNa tuM thaze. rAjyanuM lAMbA kALa sudhI pAlana karIne samaya Ave chate vratane grahaNa karaje. (24) sAgare paNa kahyuM "he pUjyo ! mArA vaDe lakSmInuM paccakhANa karAyuM che to saMyamane grahaNa karavA mATe mane zA mATe Adeza nathI ApatA! (25) A pramANe subuddhivALA evA teNe AgraharUpI kuhADA vaDe mAtApitAnA prema rUpI pAzane chedI nAkhyo. have te baMnee tene vrata grahaNa karavA mATe anumati ApI. (26) aneka rAjaputronA parivAravALA evA sAgare amRtasAgara nAmanA AcAryanI pAse vratane grahaNa karyuM. (27) vividha abhigrahane dhAraNa karato, gurusevAmAM parAyaNa evo sAgaradatta zrutasAgarano pAra pAmanAro thayo. (28) "tapathI dUra kaMI nathI" e sUktinI khAtarInuM kAraNa evuM avadhijJAna tapane karatA evA sAgarane utpanna thayuM. (29) have pUrNa kAle bhavadevano jIva paNa devalokamAMthI velo te ja vijayamAM, nagarIomAM ziromaNi evI vItazokA nAmanI nagarImAM padharatha nAmanA mahA-RddhivALA rAjAnI vanamAlA nAmanI rANIne viSe ziva nAmano putra thayo. (30, 31) yatna vaDe karIne pAlana karAto te kalpavRkSanI jema moTo thayo. krame karIne vRddhine pAmato evo te mAthAmAM coTalIne dhAraNa karanAro thayo. (32) paraspara grahaNa karAyelA IndriyaparAjayazataka 78
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa pAlyamAno yatnena, kalpadruma ivodgataH / krameNa kalayan vRddhiM, 'kAkapakSadharo'bhavat / / 32 / / sAkSimAtrIkRtagurau tasmin prAjJaziromaNI / mitho gRhItasaGketA, iva saJcakramuH kalAH / / 33 / / yauvane paryaNaiSItsa, rAjakanyAH kulodbhavAH / sampRktazcA'zubhat tAbhirlatAbhiriva pAdapaH / / 34 / / sakalatrasya cA'nyedyuH, prAsAde tasya tasthuSaH / sAgararSiH purIbAhyopavane samavAsarat / / 35 / / tatra kAmasamRddhAkhyaH, sArthavAho mahAmunim' / taM pratyalAbhayadbhaktyA, mAsakSapaNapAraNe / / 36 / / gRhe kAmasamRddhasya, pAtradAnaprabhAvataH / vasudhArA'patadvyomnaH, pAtre dAnAddhi kiM nahi ? / / 37 / / zivastadadbhutaM zrutvA gatvA'vandata taM munim / niSasAda ca tatpAdapadmAnte rAjahaMsavat / / 38 / / caturdazAnAM pUrvANAmAkaraH sAgaro'pi hi / zivasya saparIvArasyA''cakhyau dharmamArhatam / / 39 / / vizeSatazca saMsArA'sAratAM tasya dhImataH / gamayAmAsa sa munirmanasi sphaTikAmale / / 40 / / zivo'pRcchacca tamRSiM, kiM prAgbhavabhavaH prabhoH / sneho me pazyato yattvAM, harSo'yamadhikAdhikaH / / 41 / / jJAtvA cA'vadhinA''cakhyau munistvaM pUrvajanmani / kaniSTho'bhUrmama bhrAtA, prANebhyo'pyativallabhaH / / 42 / / mayA pravrajitena tvamanicchannapi hi vratam / upAyena grAhito'si paralokahitecchayA / / 43 / / abhUva ca surAvAvAM, saudharme paramarddhikau / kumudendoriva prItistatrA'pyabhavadAvayoH / / 44 / / bhave'smin vItarAgo'haM, sve pare vA samAnadRk / tvaM tvadyApi sarAgatvAt prAgbhavasnehabhAramayi / / 45 / / 79 1 1. dhUro0 Da / 2. muni Da / 3. hitaM vratam Da / chAtrAdibAlAnAM yA cUDA (= coTalI iti * 9 bhASAyAm) saiva kAkapakSaH iti 572 tamazloke'bhidhAnacintAmaNau / indriyaparAjayazatakam
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMketavALI ja na hoya ema buddhizALIomAM ziromaNi, sAkSImAtra karyA che gurune jeNe evA tene viSe badhI kalA saMkramita thaI. (33) yauvanamAM te kulamAM utpanna thayelI rAjakanyAone paraNyo. latAnI sAthe saMparkavALA vRkSanI jema te kanyAo sAthe zobhato hato. (34) eka vakhata patnIo sahita te mahelamAM rahe chate sAgara RSi nagarInI bahAra upavanamAM samavasaryA. (35) tyAM kAmasamRddhi nAmanA sArthavAha mAsakSamaNane pAraNe bhaktipUrvaka te mahAmunine vahorAvyuM. supAtra dAnanA prabhAvathI kAmasamRddhinA ghare AkAzamAMthI vasudhArA thaI. supAtradAnathI zuM na thAya ? (37) ziva te camatkArane sAMbhaLIne, jaIne te munine vaMdana karyuM ane temanA padakamaLanI pAse rAjahaMsanI jema te beTho. (38) cauda pUrvadhara evA sAgara munie parivAra sahita zivane arihaMta bhagavaMte prarUpelA dharmane kahyo. (39) te munie te buddhizALInA sphaTika jevA nirmaLa manamAM saMsAranI asAratAne vizeSathI samajAvI (40) ane zive te munine pUchyuM "zuM prabhu upara A sneha pUrvanA bhavano che ? je tamane jotA mane A harSa adhikAdhika thAya che." (41) avadhijJAna vaDe jANIne munie kahyuM ke pUrva janmamAM tuM prANothI paNa ativallabha evo mAro nAno bhAI hato. (42) dIkSA grahaNa karAyelA evA mArA vaDe paralokanA hitanI icchA vaDe upAya vaDe nahi icchato evo paNa tu vrata grahaNa karAvAyo. (43) ApaNe baMne saudharmamAM paramaddhika deva thayA. tyAM paNa kumuda ane candranI jema ApaNA baMnenI prIti thaI. (44) A bhavamAM sva ane parane viSe samAna dRSTivALo evo huM vitarAga chuM, tuM Aje paNa rAga sahita hovAthI mArA viSe pUrvabhavanA snehane bhajanAro che. (45) zive kahyuM ke pahelA paNa huM vratane grahaNa karavAthI deva thayo, to pUrvabhavanI jema A bhavamAM paNa mane vratane Apo. (46) mAtApitAne pUchIne vratane mATe huM jeTalAmAM AvuM tyAM sudhI he pUjya, jo tame kRpAluM IndriyaparAjayazataka 79
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivo'vadad vratAdAnAddevo'bhUvaM purApyaham / tadihApi bhave pUrvabhavavadehi me vratam / / 46 / / ApRcchaya pitarau yAvadAyAmi vratahetave / pUjyAstAvadihaivA''ddhvaM, yadi yUyaM kRpAlavaH / / 47 / / gatvA zivakumAro'pi, pitRpAdAn vyajijJapat / adya sAgaradattaH, zuzruve dezanA mayA / / 48 / / tatprasAdAdadhigatA, bhavasyA'sAratA mayA / tatastasmAdviraktosmi, vIvadhAdiva bhArikaH / / 49 / / tat sarvathA'nujAnItha, pravrajyAgrahaNAya mAm / pratyUSo mohatamasaH, zaraNaM sAgaro'dya me / / 50 / / pitarAvUcaturvatsa ?, vrataM mA''datsva yauvane / nA'dyApi pUryate'smAkaM tvatkrIDA''lokajaM sukham / / 51 / / atyantaM nirmamo'bhUstvaM kathamekapade'pi hi / asaMstutAnivA''yuSman !, yadasmAnvijihAsasi / / 52 / / yadi bhakto'si yadyasmAnApRcchaya ca gamiSyasi / tannakAraikavAtUlA, bhavitrI rasanA''vayoH / / 53 / / ityanAdizatoH pitroH, zivo gantumanIzvaraH / tatraiva sarvasAvadhaniyamAdbhAvayatyabhUt / / 54 / / muneH sAgaradattasya, ziSyohamiti nizcayI / tasthau sa maunamAlambya, maunaM sarvArthasAdhakam / / 55 / / balAdapyAsito bhoktuM, na kiJcid bubhuje ca saH / mahyaM na rocate kiJcidityevamavadanmuhuH / / 56 / / evamudvejito rAjA, zivena zivakAkSiNA / ibhyaputraM dRDhadharmaM samAhUya samAdizat / / 57 / / vratArthamavisRSTena, zivena tanayena me / maunamAlambitaM vatsa!, grAvaniSThuracetasA / / 58 / / moghaphAla iva dvIpI, karIva prabhavan madaH / bhojanAyApi yatate, na sa cATuzatairapi / / 59 / / 1. yadyasmAnanApRcchya khaDaDa Da / * yUyaM mayi kRpAlavaH pariziSTaparvaNi (1/436) / KAKKKEREKKEKKEKKREKKEREKKEKREKKKREKKEk 80 indriyaparAjayazatakam |
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ cho to tame ahIM ja raho, (47) zivakumAre paNa jaIne pUjya pitAne vinaMti karI ke Aje mArA vaDe sAgaradatta RSi pAsethI dezanA saMbhaLAI. (48) temanI kRpAthI mArA vaDe bhavanI asAratA jaNAI, bhArathI jema bhArika virakta thAya tema tethI huM saMsArathI virakta thayo chuM (49) te kAraNathI pravrajyA grahaNa karavA mATe mane anujJA Apo. moha rUpI aMdhakAravALA mAre have prabhAta jevA sAgaramuni ja zaraNa che. (50) mAtApitAe kahyuM "he vatsa ! yauvanavayamAM tuM vratane grahaNa na kara. hajI paNa tArI krIDAne jovAthI amane maLatuM sukha pUruM nathI thatuM. (51) he AyuSyamAnuM !acAnaka tuM atyaMta nirmama kevI rIte thaI gayo ke je nahi oLakhatAnI jema amane tuM choDI javAne icche che. (52) jo tuM bhakta che ane jo tuM amane pUchIne ja javAno che to amArA baMnenI jIbha to eka na' kArane ja bolanArI thaze. (53) A pramANe mAtApitA Adeza na Apate chate ziva javA mATe asamartha thayo, paNa tyAM ja sarva sAvadyano niyama karIne te bhAva yati thayo. (54) huM muni sAgaradattano ziSya chuM e pramANe nizcita thayo ane mauna laIne rahyo. mauna badhA arthanuM sAdhaka che. (55) baLapUrvaka paNa bhojana mATe besADAyelA evA zivakumAra kaMI paNa vAparatA nathI. "mane kaMI gamatuM nathI' e pramANe vAraMvAra bolatA hatA. (pa) A pramANe mokSanI icchAvALA zivakumAra vaDe udvigna karAyelA rAjAe zreSThIputra daDhadharmane bolAvIne Adeza karyo, (57) ke he vatsa ! vrata mATe rajA nahi apAyelA, patthara jevA niSphara hRdayavALA evA mArA putra ziva vaDe mauna karAyuM che. (58) niSphaLa gayelI phALavALo dIpaDo hote chate samartha thatA madavALA hAthInI jema te seMkaDo madhura vacano vaDe paNa bhojana nathI karato. (59) tuM je rIte paNa jANe e rIte mArA putra zivane bhojana karAva, ane Ama karatA evA tArA vaDe mAro zuM zuM upakAra nahIM karAya ? (eTale ke moTo upakAra thaze) IndriyaparAjayazataka 80
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathA vetsi tathA vatsa!, vatsaM bhojaya me zivam / tvayA caivaM kRtavatA, kiM kiM nopakRtaM mama ? / / 6 / / majjIvapakSiNaM kAyakulAyAd gantumutsukam / pratyAzApAzabandhena, niyantraya mahAzaya! / / 61 / / dRDhadharmo'pi tAmAjJAmurarIkRtya bhUpateH / yayau zivakumArasyAbhyaNe buddhijalArNavaH / / 62 / / kRtvA naiSedhikIM tasya, sadanAntaH pravizya ca / kramajJaH praticakrAma, sa eryApathikI sudhIH / / 63 / / vandanaM dvAdazAvarta, dattvA bhUmiM pramAya' ca / niSasAda vadannuJcairanujAnIhi mAmiti / / 64 / / zivo'vadadaho ibhya ! sAdhUnAmupasAgaram / vinayo'yaM mayA dRSTaH, sa kathaM mayi yujyate ? / / 65 / / ibhyaputro'bhyadhAt samyagdRSTInAM yatra kutracit / samabhAvo hi yogyaH syAt, sarvasya vinayasya bhoH ! / / 66 / / yasya kasyApi hi svAntaM samabhAvAdhivAsitam / sa vandanA: bhavati, doSAzaGkApi neha bhoH ! / / 67 / / kumAra ! kiMtu pRcchAmi, praSTumevAhamAgamam / rasajvarAtureNeva kiM tvayA'tyAji bhojanam / / 68 / / zivovadadvisRjato, vratAya pitarau na mAm / tato bhAvayatIbhUya sthito'smi virato gRhAt / / 69 / / yathA hyudvijya pitarau, vihAya mamatAM mayi / vratArthamAdizato mAmataH kurve na bhojanam / / 70 / / ibhyo'bhyadhatta yadyevaM, tadbhuJjIthA mahAzaya ! / dharmo hyadhIno dehasya, dehazcAhArasambhavaH / / 71 / / AhAraM niravadyaM hi, gRhNantyapi maharSayaH / zarIre tu nirAhAre, duSkarA karmanirjarA / / 72 / / kumAro'pyabhyadhAdibhyasUno sampadyate mama / nAhAro'pyanavadyo'tretyasmAdvaramabhojanam / / 73 / / 1. kramazaH khaDaDa, Da / 81 indriyaparAjayazatakam
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ (60) he mahAzaya ! mAruM jIva rUpI pakSI A kAyA rUpI piMjarAmAMthI javA mATe utsuka thayuM che (61) to AzA rUpI pAzanA baMdhana vaDe karIne tuM e jIva rUpI pakSIne rokI le". buddhino sAgara evo dRDhadharma paNa rAjAnI te AjJAno svIkAra karIne zivakumAranI pAse gayo. (32) nisIhi karIne tenA gharanI aMdara praveza karIne kramane jANanAra subuddhi evA teNe iriyAvahiyA karI. (63) dvAdazAvartta vaMdana karIne 'mane anujJA Apo' ema bolato bhUminI pramArjanA karIne dRDhadharma beTho. (64) ziva bolyo 'aho zreSThI ! sAdhuono Avo vinaya sAgaramuninI pAse mArA vaDe jovAyo hato. te vinaya mArA viSe kevI rIte yogya che ? (65) zreSThIputra bolyo "samyagdaSTi jIvone jyAM kyAMya (je paNa koI vyaktimAM) samabhAva che te (te vyakti) sarva vinayane yogya thAya che. (66) je koInuM paNa antaHkAraNa samabhAvathI vAsita che te vaMdanane yogya thAya che. emAM doSanI zaMkA paNa nathI. (67) paNa he kumAra ! huM pUchuM chuM ane pUchavA mATe ja ahIM Avyo chuM ke rasajvaranA rogInI jema tArA vaDe bhojana zA mATe tyAga karAyuM che ?" (68) zive kahyuM "mAtApitA mane vratane mATe rajA nathI ApatA te kAraNathI bhAvayati thaIne gharathI virAma pAmelo huM rahyo chuM.(69) jethI mAtApitA kaMTALIne mArA uparanI mamatAne choDIne vrata mATe mane Adeza Ape, te kAraNathI huM bhojana nathI karato" (70) zreSThIe kahyuM," jo ema che to he mahAzaya ! tuM bhojana karI le. kema ke dharma, dehane AdhIna che ane deha AhAra vaDe ja Take che. (71) maharSio paNa niravagha AhArane grahaNa kare che. vaLI AhAra vagaranuM zarIra hote chate karmanirjarA duSkara che. (72) kumAre paNa zreSThIputrane kahyuM "mane anavadya bhojana ahIM prApta nahIM thAya, ethI bhojana na ka2vuM e ja zreSTha che." (73) zreSThIe kahyuM "havethI tame mArA guru cho ane huM tamAro ziSya chuM. je paNa icchazo te IndriyaparAjayazataka 21
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ ibhyo'vAdIdgurustvaM me, ziSyaste'hamataH param / sarvaM sampAdayiSyAmi, niravadyaM yadicchasi // 74 / / vyAjahAra kumAro'pi, sakhe / tarhi nirantaram / SaSThaM kRtvA kariSye'hamAcAmAmlena pAraNam / / 75 / / zivasya bhAvayatinastadAdyapi mahebhyasUH / vinayaM kartumArebhe, sAmAcArIvicakSaNaH / / 76 / / tapasyataH zivasyApi, yayau dvAdazavatsarI / mohAtpitRbhyAM na punarvyasarji gurusannidhau / / 77 / / mRtvA zivakumAro'bhUd brahmaloke mahAdyutiH / vidyunmAlyabhidhAno'yamindrasAmAnikaH suraH / / 78 / / * iti / / 20,21 / / gAthA : taNakaTThehiva' aggI, lavaNasamuddo naIsahassehiM / na imo jIvo sakko, tippeuM kAmabhogehiM / / 22 / / vyAkhyA : ayaM jIvaH kAmabhogaistarpayituM prINayitumAzApUraNena toSayituM na zakyaH = na sahyaH, kAmabhogairasyAzA na pUryata ityarthaH / kaiH ka iva ? tRNakASThairagniriva, tRNaM ca kiliJcAdi, kASThAni ca dArukhaNDAni, tairyathA agnistarpayituM na zakyate, tathA nadIsahasraiH sahasramityupalakSaNamanekAbhirapyApagAbhiH samudro lavaNAdiryathA na tarppayituM zakyastathA'yaM jIvaH kAmabhogairiti / / 22 / / gAthA : bhUttUNavi bhogasuhaM, suranarakhayaresu puNa pamANaM / pijjai nara bherava - kalakala - tautaMbapANAI / / 23 / / vyAkhyA : punarvizeSe, vizeSeNa pramAdena = nidrAviSayAdirUpeNa, suranarakhacareSu surAzca khacarAzca=vidyAdharAdayasteSu bhogasukhaM bhuktvApyanubhUyApi kAlAntare narake bhairavakalakalatraputAmrapAnAni bhairavANi raudrANi bhayajanakAni kalakaletya1. vi khaDaDa, Da, / 2. naraesu mudrite + A apagacchati, ApaUMabdhiM gacchati, apsambandhinA vegena gacchatIti ApagA / ime'STasaptatizlokAH pariziSTaparvaNa uddhRtAH / * indriyaparAjayazatakam 82
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhuM huM niravadya prApta karAvI ApIza. (74) kumAre paNa kahyuM 'to he mitra ! nirantara chaThTha karIne AyaMbila varDa pA2NuM karIza. (75) tyArathI sAmAcArImAM kuzaLa evA zreSThIputre bhAvayati evA zivano vinaya ka2vA mATe zarU karyuM. (76) tapa tapatA zivakumAranA bAra varSa pasAra thaI gayA. mohathI mAtApitA vaDe te guru pAse na javA devAyA. (77) marIne A zivakumAra brahmalokamAM (5mA devalokamAM) mahAvrutivALo vidyutamAlI nAmano indrano sAmAnika deva thayo. (78) 20,21 // gAthArtha : tRNa ane kASTha vaDe jema agni, hajAro nadIo vaDe jema lavaNasamudra, tema kAmabhogo vaDe A jIva saMtoSa pamADavA mATe zakya nathI. II22 // bhASAMtara: A jIva kAmabhogo vaDe, AzA pUravA vaDe khuza karavA dvArA saMtoSavo zakya nathI. kAmabhogo vaDe paNa A jIvanI AzA pUrAtI nathI. konA vaDe karIne konI jema ? ghAsa ane lAkaDAnA aneka TukaDA vaDe jema agni saMtoSavo zakya nathI ane hajAro nadIo vaDe eTale ke upalakSaNathI aneka nadIo vaDe lavaNAdi samudro saMtoSAtA nathI te rIte A jIva aneka kAmabhogo vaDe saMtoSAto nathI. II22 / / gAthArtha : vaLI sura nara ane khecaranA (bhavomAM) pramAda vaDe bhogasukhanA anubhava karanArane paNa kAlAMtare narakamAM bhayAnaka 'kalakala' ukaLatA sIsA ane tAMbAno rasa pIvaDAvAya che. II23 // bhASAMtaraH vaLI nidrA, viSayAdi pramAda vaDe sura, nara ane vidyAdharonA (bhavamAM) bhogasukhane bhogavIne eTale ke anubhavIne paNa keTalAka kALa pachI to karmono udaya thavAthI na2kamAM bhairava eTale ke raudra, bhayajanaka 'kalakala' e anukaraNa zabda che. eTale ke ukaLatA evA 'kalakala' e pramANe avAjane mUkatA evA sIsu ane tAMbAnA pAnIya - 2sa te pIvaDAvAya che. je pIvAya te pAna, pAnIya // 23 // IndriyaparAjayazataka 82
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ nukaraNazabdo'yaM utkAlyamAnAni kalakaleti dhvaniM muJcanti* traputAmrANAM yAni pAnAni pAnIyAni tAni pIyante Acamyante / pIyata iti pAnaM pAnIyam / / 23 / / gAthA : ko lobheNa na nihao, kassa na ramaNIhi bholiyaM hiayaM / ko majhuNA na gahio, ko giddho neva visaehiM / / 24 / / vyAkhyA : lobhena vividhavastuvAJchayA ko na nihataH ? ko na vyathitaH ? lobhasya sarvadoSebhyo'pyadhikadoSatvAt yaduktaM bhartRhariNAlobhazcedaguNena kiM ? pizunatA yadyasti kiM pAtakaiH ?, satyaM cettapasA ca kiM ? zucimano yadyasti tIrthena kim ? / saujanyaM yadi kiM nijaiH ? svamahimA yadyasti kiM maNDanaiH ? sadvidyA yadi kiM dhanairapayazo yadyasti kiM mRtyunA ? / / 1 / / nItizataka gAthA-55] kasya puruSasya ramaNIbhiH kAminIbhirhadayaM cittaM na bholiyaM' ti na mohitaM na vazIkRtaH ? ityarthaH / mRtyunA yamena ko na gRhItaH ? ko na svadaMSTrAyAM kSiptaH ? yataH - dupayaM cauppayaM bahupayaM ca apayaM samiddhamahaNaM vA / aNavakae vi kayaMto harai hayAso paritaMto / / 1 / / pratyahaM nIyamAneSu janeSu yamakiGkaraiH / svasthAvasthaM jagatsarvaM kimAzcaryamataH param ? // 2 / / svato'nyata itastato'bhimukhadhAvamAnApadA, maho nipuNatA nRNAM kSaNamapIha yajIvyate / mukhe phalamatikSudhA sarasamalpamAyojitaM, kiyaciramacarvitaM dazanasaGkaTe sthAsyati ? // 3 // [ ] 'visaehiM' ti saptamyarthe tRtIyA, viSayeSu ko naiva gRddho mUrchitaH ? / / 24 / / 1. ramaNIhiM mudrite / 2. va khaH / * "pAnAni" ityasya vizeSaNametat / KKREEEXEKXEEEEEEKREEKREEKREE* 83 indriyaparAjayazatakam
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha lobha vaDe koNa nathI haNAyo ? strIo vaDe konuM citta vazIkRta nathI karAyuM ? mRtyu vaDe koNa grahaNa nathI karAyo ? viSayomAM koNa mUrchA nathI pAmyuM ? (eTale ke badhA ja) // 24 // ? bhASAMtara: lobha vaDe eTale ke vividha vastunI icchA vaDe koNa nathI haNAyo ? eTale ke koNa vyathA nathI pAmyo ? kAraNa ke lobha sarva doSomAM adhika doSa che. je bhatRhira vaDe kahevAyuM che ke "jo lobha (moTo durguNa) che to durguNo vaDe zu ? jo cADIyApaNuM che to (anya) pApo vaDe zuM ? jo satya che to tapa vaDe karIne zuM ? jo pavitra mana che to tIrtha vaDe saryuM, jo saujanya che to svajano vaDe saryuM. jo svamahimA che to AbhUSaNo vaDe zuM ? jo sadvidyA che to dhana vaDe zuM ? ane jo apayaza che to mRtyu vaDe zuM ? (nItizataka gAthA 55) kayA puruSanuM citta 2maNIo-strIo vaDe nathI bhoLavAyuM ? nathI mohita karAyuM ? athavA vazIkRta nathI karAyuM ? mRtyu eTale ke yamarAjA vaDe koNa grahaNa nathI karAyuM ? eTale ke potAnI dADhAmAM koNa nathI naMkhAyuM ? jethIdvipada, catuSpada, bahupada ke apada, samRddha hoya ke nirdhana darekane, thAkelo ane hatAza thayelo yamadeva apakAra na karyo hoya to paNa haraNa karI le che. (1) yamarAjAnA nokaro vaDe dararoja loko laI javAte chate paNa AkhuM jagata svastha raheluM che AthI vadhAre zuM Azcarya ? (2) potAnAthI ke anyathI A bAjuthI ane te bAjuthI potAne abhimukha doDatI ApattivALA manuSyonI kevI nipuNatA che ke tenA vaDe kSaNa mATe paNa jIvAya che. kAraNa ke atibhUkhyA vaDe atimadhura ane alpa evuM moDhAmAM mUkAyeluM phaLa cavAyA vagaranuM, be dAMtanI vacce keTalo kALa rahI zake ? tAtparya e ke jema AvI avasthAmAM phaLa tarata ja cavAI jAya tema saMsAramAM ATalI ApattithI gherAyelo jIva keTalo kALa bhAva maraNathI bacI zake ? gAthAmAM 'visaa' e pramANe saptamI vibhaktinA arthamAM tRtIyA vibhakti karI che. eTale ke viSayomAM koNa Asakta na thAya ? / / 24 / / IndriyaparAjayazataka 83
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : khaNamittasukkhA bahukAladukkhA, pagAmadukkhA anikAmasukkhA / saMsAramukkhassa vipakkhabhUA, khANI aNatthANa u kAmabhogA / / 25 / / vyAkhyA : kSaNamAtrasaukhyAH kSaNamAtraM saukhyaM yeSu / tathA 'bahukAladukkhA' bahukAlaM narakAdiSu dukkhaM zArIrAdi yebhyaste / prakAmaduHkhA atizayaduHkhAH / anikAmasaukhyA aprakRSTasukhAH / saMsAramokSasya saMsArAnmokSo viyogo yasmAtsa saMsAramokSo muktistasya pratibandhakatayA pratikUlAH / kimityevaMvidhAH ? (tata) ityAha 'khanirAkaro'narthAnAM, tu zabdo'vadhAraNe bhinnakramazca, tataH khanireva kAmabhogA uktarUpAH / / 25 / / gAthA : savvagahANaM pabhavo, mahAgaho savvadosapAyaTTI / kAmaggaho durappA, jeNabhibhUaM jagaM savvaM / / 26 / / vyAkhyA : sarvagrahANAM samastonmAdAnAM prabhava utpattisthAnam / mahAgrahaH bRhadunmAdaH / 'savvadosapAyaTTi' tti sarvadoSANAM paradArA''karSaNAdInAM pravartaka ityarthaH / ko'sau ? kAmagraho madanacittabhramo durAtmA duSTasvabhAvo yenAbhibhUtaM vazIkRtaM jagatsarvvamiti / / 26 / / gAthA : jaha kacchullo kacchaM, kaMDuamANo duhaM maNai sokkhaM / mohAurA maNussA, taha kAmaduhaM suhaM biMti / / 27 / / vyAkhyA : 'jaha kacchullo kacchu' ti yathA pAmAvAn pAmAM kaNDUyamAno nakhAdibhiH duHkhaM tadupataptirUpaM manyate saukhyam / mohAturA=madanaviparyAsavihvalA manuSyA jIvAstathA kAmaduHkhaM sukhaM bruvate svatoSAtparasmai kathayanti / / 27 / / 1. 0mokkhassa mudrite / 2. tata khaDaDa Da / 3. muNai sukkhaM mudrite / "te" ityadhyAhAro'tra sugama eva / + "syAdAkaraH khaniH khAniH" iti abhidhAnIya 1036 tamazlokAt khanikhAnizabdau siddhAveva / 84 indriyaparAjayazatakam
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : kAmabhogo kSaNa mAtra sukha ApanArA, ghaNA kAla sudhInA duHkhane ApanArA, atizaya du:khavALA, tuccha sukhavALA, mokSane pratikULa ane anarthonI khANa ja che. IFrapA bhASAMtaraH kSaNa mAtra eTaluM ja sukha che jemAM evA kSaNa mAtra sukhavALA, ghaNA kALa sudhI zarIra saMbaMdhI narakAdimAM du:kha che jenAthI evA bahukAla du:khavALA, prakAma eTale ke atizaya du:khavALA, anikAma eTale aprakRSTa-tuccha sukhavALA, saMsArathI mokSa eTale ke saMsArathI viyoga che jemAM te saMsAramokSa eTale ke mukti, e muktine aTakAvatA hovAthI pratikULa che, mATe saMsAramokSanA vipakSabhUta che. evA prakAranA kema che ? to kahe che ke - kahevAyelA svarUpavALA kAmabhogo anarthonI khANa ja che. "tu' (1) zabda avadhAraNamAM che ane bhinna jagAe joDavAno che. tethI kAmabhogo anarthonI khANa ja che. ripo gAthArtha : jenA vaDe AkhuM jagata vazIkRta karAyeluM che evo kAma nAmano graha, sarva unmAdonuM utpattisthAna che, moTo unmAda che, sarva doSone pravartAvanAra che. sarakA bhASAMtaraH sarvagrahono prabhAva eTale ke samasta unmAdonuM utpattisthAna, mahAgraha eTale ke moTo unmAda ane sarvadoSano pravartaka, sarvadoSa - parastrIne AkarSaNa vigere je doSo teno pravartaka evo koNa che ? kAmagraha-eTale ke madana vaDe thayelo cittano bhrama. vaLI kevo che ? durAtmA eTale duSTa svabhAvavALo, jenA vaDe AkhuM jagata abhibhUta eTale ke vazIkRta karAyuM che. //rakA gAthArtha : jema kharajavAnA rogavALo kharajavAne khaNato utpanna thayelA duHkhane sukha mAne, te ja rIte mohathI vihavaLa thayelA manuSyo kAmathI janita duHkhane sukha kahe che. l27 bhASAMtaraH jema kharajavAnA rogavALo kharajavAne nakhAdi vaDe khaNato ane khaNavAthI utpanna thayelA du:khane sukharUpa mAne che. tevI ja rIte mohAtura eTale ke madana janita viparyAsa eTale ke kAmathI utpanna thayelI viparIta buddhi vaDe vihvaLa thayelA manuSyo paNa kAma janita duHkhane "pote saMtuSTa thayo" ema mAnato bIjAne sukha rUpe kahe che. ll27ll IndriyaparAjayazataka 84
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : sallaM kAmA visaM kAmA, kAmA AsIvisovamA / kAme patthemANA', akAmA jaMti duggaiM / / 28 / / vyAkhyA : zalyamiva zalyaM kAmAH, viSamiva viSaMkAmAH, yathA viSaM bhujyamAnaM madhuramivApAte AbhAtyatha ca pariNatau dAruNam, evamete kAmAH / kAmA AzIviSopamAH Azyo daMSTrAstAsu viSamasyeti AzIviSaH sarpastadupamAH / kiMca kAmAn prArthayamAnA apergamyamAnatvAt pArthayamAnA api akAmA apUryamANakAmA iSyamANakAmA'bhAvAdyAnti durgatimiti dramakavat, yathAbhoge abhuMjamANAvi kevi mohA paDaMti aharagaI / kuvio AhAratthI jattAi jaNassa damaguvva / / 1 // [ ] rAjagRhe mahotsave gate vaibhAragirimudyAnikAyAM loke bhikSAmalabhamAnaH kazcidraGkaH zrutvA''rakSakebhyo gatastatraiva, tatrApi pramattatayA lokasyA'labdhabhikSasya jAto'sya tIvrakopaH cUrNayAmyenaM sarvaM durAtmAnaM janamiti cintayaMzcaTitaH parvataM khanitreNonmUlito gaNDazailaH, tena ca patatA sa eva pravarddhamAnaraudradhyAnazcUrNito gataH saptamanarakaM, lokastu naSTa iti / / 28 / / gAthA : visae avaikkhaMtA, paDaMti saMsArasAyare ghore / visaesu nirAvikkhA, taraMti saMsArakaMtAraM / / 29 / / vyAkhyA : viSayAn apekSamANA=viSayAsaGgaM kurvANAH / ghore raudre saMsArasAgare bhavasamudre patanti / viSayeSu nirapekSAstatpratibandhamavidadhAnAH, saMsArakAntAraM saMsArATavIM, taranti=laGghante siddhisaudhamadhyamadhyAsata ityarthaH / / 29 / / 1. kAme ya patthemANA mudrite / 2. mAnamadhura kha / 3. kAmA khaDaDa, Da, / 4. 0kaMtAre mudrite / 85 indriyaparAjayazatakam
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : kAmA te zalya che, kAmo viSa che. kAmo sarpa jevA che. kAmonI prArthanA karatA manuSyo akAmA eTale nahi pUrI thayelI icchAvALA durgatimAM jAya che. 28 // bhASAMtara: kAmo te zalya-kAMTA che, kAmo te viSa jevA che, jema khavAtuM evuM jhera zarUAtamAM madhura lAge che ane pariNatimAM dAruNa eTale ke mota nipajAvatuM hovAthI bhayaMkara che, e rIte A kAmo paNa evA ja che. vaLI kAmo AzIviSanI upamAvALA che. AzI eTale dADha ane dADhamAM che viSa jene e AzIviSa, eTale ke sarpa tenI upamavALA kAmo che. vaLI kAmane mATe prArthanA karatA paNa 'akAmA' eTale ke nathI pUrI thatI icchAo jenI; icchAyelA kAmono abhAva thavAthI akAma evA manuSyo dramakanI jema durgatimAM jAya che, je pramANe AhAra meLavavA mATe loko upara gusse thayelA bhikhArInI jema bhogone nahi bhogavavA chatAM mohAtura manuSyo adhogatimAM paDe che. rAjagRhI nagarImAM mahotsavamAM loko vaibhArigira upara rahelA udyAnamAM gaye chate, bhikSAne nahIM prApta karato evo koIka bhikhArI ArakSako pAsethI sAMbhaLIne te ja udyAnamAM gayo. tyAM paNa loko mahotsavamAM rakta banelA hovAthI lokonA pramAda vaDe nahIM prApta thayelI bhikSAvALo A bhikhArI loko upara tIvra krodhavALo thayo. A badhA durAtmA lokone huM cUrI nAkhuM', e pramANe vicArato e parvata upara caDhyo. kodALI vaDe moTo patthara khodIne kADhyo, potAnI upara paDatA evA te patthara vaDe vadhatA evA rodradhyAnavALo evo te bhikhArI ja cUrAI gayo ane sAtamI narakamAM gayo. loko nAzI gayA. // 28 // gAthArtha : viSayonI apekSA karatA (manuSyo) ghora evA saMsArarUpI sAgaramAM paDe che ane viSayone viSe nirapekSa (manuSyo) saMsArarUpa aTavIne oLaMgI jAya che. 2aa bhASAMtara: viSayonI apekSA karatA eTale ke viSayanA saMgane karatA manuSyo ghora eTale ke raudra-bhayaMkara evA saMsArasAgara bhavasamudramAM paDe che. viSayone viSe nirapekSa evA manuSyo eTale viSayomAM rAgane nahi karatA saMsArarUpI aTavIne tare che-oLaMgI mahelamAM rahe che. / / 29 / jAya che. siddhi rUpI - IndriyaparAjayazataka 85
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : chaliA avaikkhaMtA, nirAvaikkhA gayA aviggheNaM / tamhA pavayaNasAre, nirAvaikkheNa hoyavvaM / / 30 / / vyAkhyA : viSayAniti gamyamAnatvAt viSayAn apekSamANAzchalitA mokSasukhAdvaJcitAH / viSayeSu nirapekSA avighnena muktiM gatAH / tasmAt pravacanasAre pravacanasya jinazAsanasya sArastattvarUpaH saMyamastasmin, dvitIyArthe saptamI, prApyeti gamyate, saMyamaM prApya viSayeSu nirapekSeNa bhavitavyam / / 30 / / gAthA : viSayAvikkho nivaDai, niravikkho tarai duttarabhavohaM / devI-dIva-samAgaya-bhAua-jualeNa didruto / / 31 / / vyAkhyA : viSayApekSo niHpatati, saMsArasamudramiti gamyate, viSaye nirapekSo dustarabhavaughaM dustarabhavasAgarapravAhaM tarati, tatra sUtrakAra eva dRSTAntamAvedayati devIdIvasamAgayabhAuajualeNa diTuMto, devIdvIpasamAgataM yat bhrAtRyugalaM jinapAlitajinarakSitalakSaNaM tena dRSTAnto nidarzanaM tathAhi*evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM2 caMpA NAma nayarI, puNNabhadde ceie, tattha NaM mAyaMdI NAmaM satthavAhe parivasai aDDe tassa NaM bhaddA nAmaM bhAriyA / tIse NaM bhaddAe attayA duve satthavAhadArayA hotthA, taM jahA jiNapAlie ya jiNarakhie ya, tate NaM tesiM mAgaMdiyadArayANaM kayAi egao sahiyANaM imeyArUve miho kahAsamullAve samuppAjjitthA / * evaM khalu jambu ! tasmin kAle tasmin samaye campA nAma nagarI, pUrNabhadraM caityaM tatra mAkandirnAma sArthavAhaH parivasati ADhyaH, tasya bhadrA nAma bhAryA, tasyA bhadrAyA Atmajau dvau sArthavAhadArako abhavatAm / tadyathAjinapAlitazca jinarakSitazca, tatastayormAkandikadArakayoH kadAcit ekataH sahitayorayametadrUpo mithaH kathAsamullApaH samudapadyata / 1. aliA0 mudrite / 2. bhavoghaM mudrite / 3. bhAu DaDa, / 4. pravAdaM Da / 5. bhAujualeNa khaDaDa, Da / 6. aTTe dd| REKKEKAKKAREKKERKKRREKKERREKKERKHEREKk 86 indriyaparAjayazatakam
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : (viSayonI) apekSA karatA (manuSyo) ThagAyA che ane (viSayone) viSe nirapekSa (manuSyo) vidana vagara (muktimAM) gayA che te kAraNathI pravacananA sArane pAmIne (saMyama prApta karIne) nirapekSa thavA yogya che. 30 bhASAMtaraH "viSayo" zabda mULamAM na Apelo hovA chatAM jaNAto hovAthI viSayonI apekSA rAkhatA manuSyo ThagAya che. eTale ke mokSanA sukhathI vaMcita rakhAya che ane viSayone viSe nirapekSa manuSyo vighna vinA muktimAM gayA che. te kAraNe pravacanasAramAM eTale ke jinazAsanano je sAra eTale ke tatva rUpa je saMyama, te saMyamane prApta karIne viSayone viSe nirapekSa thavA yogya che. ahIM dvitIyAnA arthamAM saptamI che. 30 gAthArtha : viSayanI apekSAvALo (saMsAra samudramAM) paDe che, viSayonI apekSA nahi rAkhato dukhethI karI zakAya evA bhavasamudranA pravAhane tarI jAya che. devIdvIpa upara AvelA bhrAtRyugalanuM ahIM dRSTAMta che. [31] . bhASAMtaraH viSayonI apekSA rAkhato (manuSya) saMsAra samudramAM paDe che, ahIM saMsAra samudrane adhyAhArathI grahaNa karavAnuM che. viSayamAM nirapekSa evo dustarabhavogha eTale ke du:khethI tarI zakAya evA bhava samudranA pravAhane tarI jAya che. emAM sUtrakAra ja devIdvIpamAM AvelA be bhAIo-jinapAlita ane jinarakSitanuM dRSTAMta jaNAve che. te A pramANee pramANe nicce jaMbu ! te kAle te samaye caMpA nAmanI nagarI hatI. pUrNabhadra caitya hatuM. tyAM mAkandi nAmano RddhimaMta sArthavAha raheto hato. tenI bhadrA nAmanI patnI hatI. te bhadrAne be sArthavAhaputro hatA. te A pramANe - eka jinapAlita nAmano ane bIjo jinarakSita nAmano. kyAreka eka jagyAe sAthe rahelA evA te baMne mAkadiputrono paraspara A pramANeno vArtAlApa thayo. IndriyaparAjayazataka 86
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM khalu amhe ammayAo ! ekkArasavArA taM ceva jAva niyayaM gharaM havvamAgayA taM icchAmo NaM ammayAo ! tunbhehiM abbhaNunnAyA samANA duvAlasaM lavaNasamudaM poyavahaNeNaM ogAhittae / tate NaM te mAgaMdiyadArae ammApiyaro evaM vayAsI - ime bho jAyA ajjagapajjagapiupajjayAgae subahuhiraNNe ya, suvanne ya, kaMse ya, dUse ya, viuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNamAie saMtasArasAvaijje, alAhi jAva AsattamAo kulavaMsAo pakAmaM dAuM, pakAmaM bhottuM, taM aNuhoha tAva jAyA ! viule mANussae iDDIsakkArasamudae, kiM bhe sapaJcavAeNaM nirAlaMbaNeNaM lavaNasamuddottAreNaM ? evaM khalu puttA duvAlasamI jattA sovasaggA yAvi bhavati, taM mANaM tubbhe duve puttA duvAlasaMpi lavaNa jAva ogAheha, mA hu tujhaM sarIrassa vAvattI bhavissati / evaM khalu AvAM lavaNasamudraM potavahanena ekAdazavArAn avagADhau, sarvatrApi ca labdhArthI, kRtakAryoM anaghasamagrau punarapi nijagRhaM zIghramAgato, tat zreyaH khalu AvayoH devAnupriya ! dvAdazamapi (vAraM) lavaNasamudraM potavahanenAvagAhayitumiti kRtvA'nyo'nyasyaitamarthaM pratizRNutaH, pratizrutya yatraiva ambApitarau tatraivopagacchataH, upagamyaivamavadatAm, evaM khalu AvAM pitarau ! ekAdaza vArAn tacceva yAvat nijakaM gRhaM zIghramAgatau tat icchAvaH pitarau ! yuvAbhyAmanujJAtau santau dvAdazaM (vAraM) lavaNasamudra potavahanenAvagAhayitum / tatastau mAkandikadArako ambApitarau evamavadatAmidaM jAtau ! AryakaprAryakapitRparyAyAgataM subahuhiraNyaM ca suvarNa ca kAMsyaM ca duSyaM ca vipuladhanakanakaratnamaNimauktikazaGkha-zilApravAlaraktaratnAdikaM satsArasvApateyaM alaM yAvat AsaptamAt kulavaMzAt prakAmaM dAtuM prakAmaM bhoktuM (prakAmaM paribhAjayituM) tadanubhavataM tAvat jAtau ! vipulamAnuSyakaRddhisatkArasamudayaM kiM yuvayoH sapratyapAyena nirAlambanena lavaNasamudrottAreNa ? evaM khalu putrau ! dvAdazI yAtrA sopasargA cA'pi bhavati, tad mA yuvAM dvau putrau dvAdazamapi (vAraM) lavaNasamudraM (potavahanena) avagAhayatam, mA hu yuvayoH zarIrayo:vyApattirbhaviSyati, 87 indriyaparAjayazatakam
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ anu utaravA mATe kahyuM - BY "e rIte kharekhara ApaNe baMne vahANa vaDe agiyAra vAra lavaNasamudramAM UtaryA ane badhe ja prApta karelA arthavALA, karAyelA kAryovALA, puNyazALI evA ApaNe pAchA svagRhe jaldI AvI gayA. tethI he devAnupriya ! bAramI vAra paNa lavaNasamudramAM utaravuM te ApaNA baMnenuM kalyANa ja che. ema karIne anyonya e prayojanane (vAtane) baMnee svIkArI ane svIkArIne jyAM mAtApitA hatA, tyAM pAse gayA. pAse jaIne A pramANe bolyA, he mAtApitA ! ame baMne agiyAra vAra jaIne zIdhra ghare pAchA AvyA tethI te mAtApitA! tamArA baMne vaDe anujJA apAyelA evA ame baMne bAramI vAra lavaNa samudramAM vahANa vaDe utaravA mATe icchIe chIe. tyAra bAda mAtApitAe te mAkandiputrone A pramANe kahyuM - he putro ! mahApitA-mAtA ane pitAnI paraMparAthI AveluM ghaNuM hiraNya, suvarNa, kAMsya, vastro, vipula dhana, kanaka, ratnamaNi, mauktika, zaMkhazilA, pravAla raktaratnAdi badhuM sArabhUta ane potAnI ja mAlikInuM che, te sAta peDhI sudhI ghaNuM ApavA mATe, atyaMta bhogavavA mATe ane atyaMta paribhogavavA mATe pUratuM che, to tene ja bhogavo. he putro ! tamane vipula evI manuSya saMbaMdhI Rddhi ane satkArano samudaya che, to vipnavALA ane jarUra vagaranA evA lavaNasamudranA utAraNa vaDe tamane zuM ? (kaMI prayojana nathI) ane vaLI he putro ! bAramI yAtrA upasargavALI paNa thAya, tethI tame be putro bAramI vAra vahANa vaDe lavaNa samudrane na utaro. jethI tamArA baMnenA zarIrane Apatti na thAya. IndriyaparAjayazataka 87
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ tate NaM ca te mAgaMdiyadAragA ammApiyaro docaMpi taJcaM pi evaM vayAsI evaM khalu amhe ammayAo ! ekkArasavArA lavaNa0 jAva ogAhittae tate NaM te mAgaMdiyadArae ammApiaro jAhe no saMcAeMti bahUhiM AghavaNAhi ya pannavaNAhi ya Aghavittae vA paNNavittaee vA, tAhe akAmayA ceva eyamaDheM aNumanitthA / tate NaM te mAgaMdiyadAragA ammApiuhiM abbhaNunAyA samANA gaNimaM ca mejaM ca pAricchejjaM ca jahA arahannagassa, jAva lavaNasamudaM bahutiM joyaNasayAtiM ogADhA (suutr-79)| tatazca to mAkandikadArakAvambApitarau dvitIyamapi tRtIyamapi (vAra) evamavadatAm, evaM khalu AvAM pitarau ! ekAdaza vArAn lavaNasamudra (potavahanena) avagADhau, (sarvathApi ca labdhArthI kRtakAryo anaghasamagrau punarapi nijagRhaM zIghramAgato, tataH icchAvaH pitarau ! yuSmAbhirabhyanujJAtau santau dvAdaza mapi (vAraM) lavaNasamudra potavahanenAvagAhayitum) tatastau mAkandikadArako ambApitarau yadA na zaknutaH bahvIbhirAkhyApanAbhizca prajJApanAbhizca AkhyApayituM vA prajJApayituM vA tadA akAmau caiva etadarthamanvajJApayatAm, tatastau mAkandikadArako ambApitRbhyAmabhyanujJAtau santau gaNimaM ca (dharimaM ca) meyaM ca pAricchedyaM ca yathA'rahannakasya yAvat (bhANDakaM gRhItaH, gRhItvA zakaTazAkaTikaM ca sajjayataH, sajjayitvA gaNimasya ca dharimasya ca meyasya ca pAricchedyasya ca bhANDakasya zakaTazAkaTikaM bibhRtaH, bhRtvA zobhane tithikaraNanakSatramuhUrte vipulamazanaM ca pAnakaM ca khAdimaM ca svAdimaM ca upaskArayataH, upaskArya mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanaM AmantrayataH, Amantrya tataH pazcAt snAtau vipulena puSpavastragandhamAlA'laGkArAdinA satkArayataH sanmAnayataH, satkArya sanmAnya ca tameva mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanaM yAvad ApRcchataH, ApRcchya zakaTazAkaTakiM yojayataH, yojayitvA campAyA nagaryA madhyamadhyena yatraiva gambhIrapotapattanam, tatraivopAgacchataH, upAgatya zakaTazAkaTikaM mocayataH, mocayitvA potavahanaM sajjayataH, sajjayitvA gaNimena ca yAvat caturvidhena bhANDakena bibhRtaH, taNDUlaizca samitena ca tailena ca guDasya ca ghRtena ca gorasena 88 indriyaparAjayazatakam
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra bAda te baMne mAkandiputroe mAtApitAne bIjI ane trIjI vAra paNa AjJA ApavA mATe Agraha karyo ane kahyuM ke - ame agiyAra vAra lavaNasamudrane utaryA chIe (ane badhI vAra saphaLatA maLI che, mATe amane AjJA Apo) jyAre ghaNuM kahevA vaDe ane samajAvavA vaDe paNa kahevA ke samajAvavA mATe asamartha thayA, tyAre nahi icchatA evA mAtApitAe javA mATe anujJA ApI. tyAra bAda mAtApitA vaDe anujJA apAyelA te baMnee arahinnakanI jema gaNima, dharima, meya, pArichedya kariyANAne grahaNa karyuM, grahaNa karIne sajja karyuM, sajja karIne gaNima, dharima, meya ane pArichedya kariyANAnA gADA bharyA, bharIne zubha tithi, karaNa, nakSatra ane muhUrte ghaNu azana, pAna, khAdima ane svAdima taiyAra karAvaDAvyuM. taiyAra karAvIne mitra, jJAti, potAnA svajana saMbaMdhi, parijanane AmaMtraNa karIne, snAna karelA te baMnee ghaNA puSpa, vastra, gandhamAlA, alaMkArAdi vaDe teono satkAra karyo. satkAra ane sanmAna karIne te ja mitrajJAti, potAnA svajana saMbaMdhi ane parijanane pUchyuM, pUchIne gADAne joDyA, joDIne caMpA nagarInA jyAM gaMbhIrapata nAmanuM pattana hatuM tyAM gayA. jaIne gADAdine choDyA. choDIne vahANane sajja karyuM. sajja karIne gaNimAdi cAre prakAranA kariyANA vaDe bharyuM. cokhA, IMdhaNa, tela, goLa, ghI, gorasa, pANI, pANInA bhAjano, auSadho, tRNa, kASTha, AbharaNa, zastra, ane anya paNa ghaNA vahANane yogya dravyo vaDe vahANa bharyuM. zubha tithi, karaNa, nakSatra muhUrta ghaNA azana pAna svAdima ane khAdima taiyAra karAvyA. taiyAra karAvIne mitra, jJAti, potAnA svajanasaMbaMdhi parijanane pUchyuM. pUchIne jyAM vahANanuM sthAna hatuM tyAM badhA gayA. tyAM te baMneno parijana iSTa, priya, manojJa; udAra, kalyANavALI, zivavALI, dhanya maMgala karavAmAM kuzaLa, zobhAvALI, hRdayaMgama, hRdayane AnaMdadAyI, mita, madhura ane maMjula vANI vaDe strIonI sAthe abhinaMdana karato ane stuti karato (parijana) A pramANe bolyo - he Arya ! he tAta ! he bhAI! he IndriyaparAjayazataka 88
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ codakena codakabhAjanaiHzcauSadhaizca bheSajaizca tRNena ca kASThena cAbharaNaizca praharaNaizcAnyaizca bahubhiH potavahanaprAyogyairdravyeH potavahanaM bibhRtaH / zobhane tithikaraNanakSatramuhUrte vipulamazanaM ca pAnaM ca svAdimaM ca khAdimaM copaskArayataH, upaskArya mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanamApRcchataH, ApRcchya yatraiva potasthAnam, tatraivopAgacchanti, tatastayoH mAkandikadArakayoH parijanaH tAbhiriSTAbhiH kAntAbhiH priyAbhirmanojJAbhirudArAbhiH kalyANAbhiH zivAbhirdhanyAbhirmaGgalakaraNe pravaNAbhiH sazrIkAbhirhadayaGgamAbhirhRdayaprahlAdanIyAbhirmitamadhuramaJjulAbhistAdRzIbhirvAgbhirabhinandan cAbhisaMstuvan caivamavadat - Arya ! tAta ! bhrAtaH ! mAtula ! bhAgineya ! bhagavatA samudreNa anabhikhedyamAnau anabhikhedyamAnau ciraM jIvatam bhadraM ca yuvayoH, labdhArthI kRtakAryau anaghasamagrau nijakaM gRhaM zIgramAgatau pazyAmaH' iti kRtvA tAbhiH saumyAbhiH snigdhAbhidIrghAbhiH : sapipAsAbhiH praplutAbhirdRSTibhirnirIkSamANo muhUrtamAtraM saMtiSThati / tataH samApiteSu puSpabalikarmasu datteSu sarasaraktacandanadardarapaJcAGgalitaleSu anukSipte dhUpe, pUjiteSu samudravAteSu saMsAritAsu valayabAhAsu ucchriteSu siteSu dhvajAgreSu, paTupravAditeSu tUryeSu, jayikeSu sarvazakuneSu, gRhIteSu rAjavarazAsaneSu, mahatA utkRSTisiMhanAdabolakalakalaraveNa prakSubdhamahAsamudraravabhUtAmiva medinIM kurvANau ekadizaM mAkandikadArakau nAvamArUDhau / tataH puSyamANavaH vAkyamudAharat "haMho sarveSAmapi arthasiddhiH, upasthitAni kalyANAni, pratihatAni sarvapApAni, yuktaH puSyaH, vijayo muhUrtaH, ayaM dezakAlaH" / tataH puSyamANavena vAkye udAhRte haSTatuSTA... kukSidhArakarNadhAragarbhajasaMyAtrAnaukAvANijakAH vyApiparuH, tAM nAvaM pUrNAtsaGgAM pUrNamukhAM bandhanebhyaH muJcanti / tataH sA nauH vimuktabandhanA pavanabalasamAhatA ucchritasitA vitatapakSA iva garuDayuvatiH, gaGgAsalilatIkSNazrotovegaiH saMkSubhyantI saMkSubhyantI UrmimAlAsahasrANi samatikrAmantI samatikrAmantI katibhirahorAtraiH) lavaNasamudraM bahUni yojanazatAni avagADhA, (sUtra - 79) 89 indriyaparAjayazatakam
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtula ! he bhANeja ! bhagavAna evA samudra vaDe nahi kheda karAyelA evA tame baMne lAMbu jIvo. tamArA baMnenuM kalyANa thAo. prApta karelA arthavALA, pUrNa karAyelA kAryovALA, puNyazALI evA tamane baMnene potAnA ghare zIdhra pAchA AvelA ame joIe. e pramANe karIne te saumya, snigdha, dIrgha AA dRSTio vaDe joto parijana kSaNa mAtra rahe che. tyAra bAda puSpa balikarma apAye chate, pUruM thaye chata, sarasa lAla caMdananA lepavALI hatheLIo apAye chate, dhUpa karAye chate, samudravAta pUjAye chata, valayabAho phelAvAye chate, zveta dhvajAo UMcI karAye chate, vAjiMtro vagADAya chata, sarva zukano jaya pAmate chate, rAjAnuM zreSTha zAsana grahaNa karAye chate, moTA utkRSTa siMhanAdanA bolanA kalakala avAja vaDe, khaLabhaLa thayelA samudranA avAjavALI ja na hoya, evI pRthvIne karatA mAkaddhiputro ekadizA tarapha nAvamAM cA. tyAra bAda puSyamANave vAkyane kahyuM. badhAne artha siddhi che. kalyANo upasthita che. sarvapApo haNAI gayA che, puSya yukta vijaya muhUrtavALo dezakALa che. tyAra bAda puSyamANava vaDe uccArAye chate harSita ane saMtuSTa thayelA kukSidhAra, karNadhAra, garbhamAM rahelA saMyAtra, naukavaNijo vyApArita thayA. te pUrNa bharelI evI nAvane baMdhanathI teoe mUkI. tyAra bAda te choDAyelA baMdhanavALI, pavananA baLathI prerAyelI, UMcA thayelA saDhavALI, jANe pahoLI karelI pAMkhavALI garuDI na hoya tevI, gaMgAnA pANInA tINa pravAhanA vego vaDe vAraMvAra khaLabhaLatI, hajAro taraMgonI zreNIne oLagatI, keTalAka divasa rAta vaDe lavaNa samudramAM seMkaDo yojana UtarI. IndriyaparAjayazataka 89
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ tate NaM tesiM mAgaMdiyadAragANaM aNegAiM joyaNasayAti ogADhANaM samANANaM aNegAiM uppAiyasayAti pAunbhUyAtiM taM jahA :akAle gajjiyaM akAle vijjuyaM thaNiyasadde kAliyavAte tattha samuTThie / tate NaM sA NAvA teNaM kAliyavAteNaM AhuNijjamANI 2 saMcAlijjamANI saMkhubhijjhamANI salilatikkhavegehiM aNiyaTTijamANI2 koTTimakaratalAhate viva tiMdUsae tatthevara avayappayaMtI2 uppayamANIya uppayamANI viva dharaNitalAo "siddhavijjavijjAharakannAgA ovayamANI viva gagaNatalAo bhaTThavijjA vijjAharakannagA, viva palAyamANI viva mahAgarulavegavittAsiyA bhuyagavarakannagA, dhAvamANI viva mahAjaNarasiyadda vittatthA, ThANabhaTThA AsakisorI NiguMjamANI viva gurujaNadiTThA'varAhA sujaNakulakannagA, ghuNNamANI viva vIcIpahArasatatAliyA, galiyalaMbaNA viva gagaNatalAo royamANI viva "sayalagaMThivippairamANaghorasuvehiM NavavahuuvaratabhattuyA vilavamANI viva paracakkarAyAbhirohiyA paramamahabbhayA mahApuravarI tatastayoH mAkandika-dArakayoranekAni yojanazatAnyavagADhayoH satoranekAnyautpAtikazatAni prAdurbhUtAni tadyathA-akAle garjitamakAle vidyotitaM yAvat stanitazabdaH, kAlikavAtastatra samutthitaH / tataH sA naustena kAlikavAtena AdhUyamAnA AdhUyamAnA saJcAlyamAnA saJcAlyamAnA saMkSobhyamAnA saMkSobhyamAnA salilatIkSNavegairAvaya'mAnA kuTTimakaratAlahataH kandUka iva tatraiva tatraiva adhaHpatantI, adhaHpatantI iva dharaNitalAt siddhavidyAvidyAdharakanyakA, avapatantI iva gaganatalAt bhraSTavidyA vidyAdharakanyakA, palAyantI iva mahAgaruDavegavitrAsitA bhujagavarakanyakA, dhAvantI iva mahAjanarasitazabdavitrastA sthAnabhraSTA azvakizorI, niguJjantI iva gurujanadRSTAparAdhA sujanakulakanyakA, ghUrNayantI iva vIciprahArazatatADitA galitalambanA iva gaganatalAt rudatI iva sakalagranthiviprakIradghorAzrupAtaiH navavadhUH uparatabhartRkA, vilapantI iva paracakrarAjA'bhirodhitA paramamahAbhayA (abhidrutA) mahApuravarI, 1. uppAIyasayAtiM aNeAI jJAtAdharmakathAGge / 2. jAva tattha jJAtAdharmakathAGge / 3. koTTimaMsi jJAtAdharmakathAGge / 4.ovayamANIjJAtAdharmakathAle / 5. siddhvijaahrkngaajnyaataadhrmkthaangge|6. vicapalAyamANI D2 / 7. ghummamANI jJAtAdharmakathAGge / 8. salilagaMThi jJAtAdhakathAGge / 9. paramamahabbhayAbhiduyA jJAtAdharmakathAGge / 90 indriyaparAjayazatakam
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra bAda te mAkandiputro seMkaDo yojana aMdara Utare chate seMkaDo utpAta uddabhavyA te A pramANe - akAle garjanA, akAle vIjaLI, meghano gaDagaDATa, kAlika vaMToLIyo thayo. tyAra bAda te nAva, te vaMToLiyA vaDe vAraMvAra haDaselAtI vAraMvAra khaLabhaLAtI, pANInA tIvra vega vaDe pheravAtI, jANe bhIMta upara hAtha vaDe haNAyelA daDAnI jema, tyAMne tyAM ja vAraMvAra UMce jatI, jANe dharaNItalathI uDatI, vidyAne siddha karelI vidyAdhara kanyA na hoya ! ane vAraMvAra nIce paDatI jANe bhraSTavidyAvALI gaganatalathI nIce paDatI vidyAdhara kanyA na hoya ! palAyana thatI hatI jANe mahAgaruDanA vegathI trAsa pAmelI sarpiNI na hoya ! ane doDatI hatI jANe ghaNA lokonA moTA avAjathI trAsa pAmelI, sthAnathI bhraSTa thayelI bAlaghoDI na hoya ! niguMjana karatI hatI jANe vaDIlo vaDe batAvAyo che aparAdha jene evI sujanakulanI kanyA na hoya ! vaLI bhamatI hatI jANe taraMgonA seMkaDo prahAra vaDe tADana karAtI nA hoya ! jANe gaganamAMthI chUTI gayelA AdhAravALI na hoya ! ane vaLI patinA viyogavALI, badhI granthiomAMthI jharatA ghora azrupAta vaDe navavadhUnI jema raDatI ane vaLI zatrurAjA vaDe gherAI gayelI, 52ma bhayavALI mahAnagarInI jema vilApa karatI, IndriyaparAjayazataka 80
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAyamANI viva 'kavaDacchomaNapauyajuttA joga parivAiyANI samANI' viva mahAkattAraviNigNayaparissaMtA pariNayakyA ammayAsoyamANI viva tavacaraNaravINaparibhogA cayaNakAle devavarabahusaMcunniya-kaDhukUvarA bhaggameDhimoDiya sahassamAlA sUlAiyA vaMkaparibhAsA phalahaMtarataDataDetaphuTuMtasaMdhiviyalaMtaloharavIliyA savvaMgaviyaMbhiyA parisaDiya rajjuvisarattasavvagattA AmamallagabhUyA akayapunajaNamaNoraho viva ciMtijamANaguruvI hAhAkayakannadhAraNA viyavANiga'jaNa kammakaravilaviyA NANAviharayaNapaNiyasaMpunnA bahuhiM purisaehi royamANehiM kaMda. soya. tippa. vilavamANehiM egaM mahaM aMto jalagayagirisiharamAsAittA saMbhaggakUvatoraNe moDiyajhayadaMDA, valayasayakhaMDiyA karakarassa tattheva viddavaM ca uvagayA tateNaM tIe NAvAe bhijjamANIe te bahave purisA vipulapaNiyabhaMDamAyAe aMto "jalaMmi NivajavippayAyA vi hotthA dhyAyantI iva kapaTacchadmaprayogayuktA yogaparivrAjikA, niHsvasantI iva mahAkAntAravinirgataparizrAntA pariNatavayA ambA, zocantI iva tapazcaraNakSINaparibhogA cyavanakAle devavaravadhUH, saMcUrNitakASTakUpArA bhagnameDhimoTitasahasramAlA zUlAyitavakra-parimarzA phalakAntarataTataTAyamAnasphuTatsandhivigaladlohakIlikA sarvAGgavijRmbhitA parizaTitarajjuvizIryamANasarvagAtrA AmamallakabhUtA akRtapuNyajanamanoratha iva cintyamAnagurvI hAhAkRtakarNadhArakAvitta-vANijakajanakarmakaravilapitA nAnAvidharatnapaNyasaMpUrNA bahubhiH puruSazataiH rudadbhiH zocadbhi-starpadbhirvilapadbhirekaM mahad jalAntargataM girizikharamAsAdya saMbhagnakUpatoraNA moTitadhvajadaNDA valayazatakhaNDitA karakara iti kRtvA tatraiva vidravaM ca upagatA / tatastasyAM naukAyAM bhidyamAnAyAM te bahavaH puruSAH vipulapaNyabhANDamAdAya antaHjale nimagnA viprajAtA apyabhavan / 1. kavaDacchomappaoga. jJAtAdharmakathAGge / 2. jisAsamANI jJAtAdharmakathAGge / 3. khecarabahu kha / 4. visaraMtasavvagattA jJAtAdharmakathAGge / 5. guruI jJAtAdharmakathAGge / 6. vANiyagaM jJAtAdharmakathAGge / 8. jalaMmi NimajjAvi yAvi hotthA jJAtAdharmakathAGge / PAKKKKRXXXKAKKKKAKKAREKKERAKAR 91 indriyaparAjayazatakam
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ kapaTa ane mAyAnA prayogathI yukta evI yoga parivrAjikAnI jema dhyAna karatI, vaLI mahA aTavImAMthI nIkaLelI, khUba thAkI gayelI, vRddha mAtAnI jema zvAsa letI ane vaLI tapa ane cAritra vaDe (upArjana karelA puNyanA) kSINa thaI gayelA paribhogavALI, cyavanakALe indrANInI jema zoka karatI, saMpUrNa cUrNa thaI gayelA lAkaDAnA phUpAravALI, bhAMgI gayelI, meDhI ane vAMkI thayelI sahasramAlAvALI, vIMdhAI gayelA vAMkA parimarzavALI, (naukAnuM lAkaDuM) phalakanI aMdara tat tat avAja karatI, tUTatA sAMdhAvALI, nIkaLI jatI che lokhaMDanI khIllIo jenI, sarva aMga pragaTa thaI gayA che jenA evI, nAza thayelI rajUne kAraNe chUTA paDI gayelA sarvagAtravALI, kAcA pAtra jevI thaI gayelI, nahIM karelA puNyavALA manuSyanA manorathanI jema vicAravAmAM ja moTI, hAhAkAra karAyo che karNadhAra vaDe jemAM, dhananA vyApArI ane karmakara vaDe karAyo che vilApa jemAM evI, vividha ratno ane kariyANA vaDe saMpUrNa, raDatA, zoka karatA, du:khI thatA, vilApa karatA evA seMkaDo puruSonI sAthe eka moTA pANInI aMdara rahelA girinA zikharane prApta karIne bhAgI gayelA kUpanA toraNavALI, maraDAI gayelA dhvajadaMDavALI, seMkaDo AvoM vaDe khaMDita thaI gayelI karakara e pramANe karIne tyAM ja vinAzane pAmI. tyAra bAda bhedAtI evI te naukAmAM rahelA te ghaNA puruSo ghaNA kariyANA ane bhANDane grahaNa karIne jaLanI aMdara nimigna thayelA vipranI jAtivALA (arthAt phakta laMgoTane dhAraNa karanArA) paNa thayA. IndriyaparAjayazataka 91
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ taNaM te mAgaMdiyadAragA cheyA dakkhA pattaTThA kusalamehAvI NiuNasippovagayA bahUsu poyavahaNasaMparAesu ya kayakaraNAladdhavijayA amUDhA amUDhahatthA evaM mahaM phalagakhaMDaM AsAdeMti jaMsi ca NaM padesaMsi se poyavahaNe vivanne tesiM ca NaM padesaMsi ege mahaM payaNaddIve NAmaM dIve hotthA aNegAI joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aNegAI joyaNAI parikkheveNaM NANAdumasaMDamaMDaudde sassirIe pAsAIe / / 4 / / tassa NaM bahu majjhadesabhAe tattha NaM mahaM= ege pAsAyavaDeMsae hotthA abbhuggayamUsie jAva sassirIyarUve pAsAIe tattha pAsAyavaDeMsae rayaNaddIvadevatA NAmaM devayA parivasai pAvA caMDA ruddA khuddA sAhassiyA tassa NaM pAsAyavaDeMsayassa cauddisiM cattAri vaNasaMDA kinhA kiNhobhAsA' tate NaM te mAgaMdiyadAragA teNaM phalayakhaMDeNaM uvujjhamANA2 rayaNadIvaM teNaM saMvUDhA yAvi hotthA tate NaM te mAgaMdiyadAragA' thArala hatti muhuttataraM AsasaMti phalagakhaMDaM visajjenti2 rayaNadIvaM uttaraMti2 phalANa maggaNagavesaNaM kareMti phalAI AhAreMti 2 92 tatastau mAkandikadArakau chekau dakSau prAptArthau kuzalamedhAvinau nipuNazilpopagatau bahuSu potavahanasaMparAyeSu ca kRtakAraNalabdhavijayau amUDhau amUDhahastau ekaM mahat phalakakhaNDamAsAdayataH yasmin ca pradeze tad potavahanaM vyApannaM tasmiMzca pradeze eko mahAn ratnadvIpo nAma dvIpo'bhavat, anekAni yojanAni AyAmaviSkambhe anekAni yojanAni parikSepeNa nAnAdrumakhaNDamaNDitadeze sazrIkaH prAsAdIyaH / / 4 / / tasya bahumadhyadezabhAge tatra mahAn ekaH prAsAdAvataMsako'bhavat / abhyadgatocchritakaH yAvat sazrIkarUpaH prAsAdIyaH, tatra prAsAdAvataMsake ratnadvIpadevatA nAma devatA parivasati / pApA caNDA rudrA kSudrA sAhasikI / tasya prAsAdAvataMsakasya caturdizi catvAri vanakhaNDAni kRSNAni kRSNabhAsAni ... (Asan), tatastau mAkandikadArakau tena phalakakhaNDenopodyamAnau ratnadvIpAntena saMvyUDhau cApi abhavatAm, tatastau mAkandikadArakau sthAghaM labhete muhUrtataraM AzvasyataH, Azvasya phalakakhaNDaM visRjataH, visRjya ratnadvIpamuttarataH, uttIrya phalAnAM mArgaNagaveSaNAM kurutaH, kRtvA ( phalAni gRhNanti, gRhItvA ) phalAnyAharataH, 1. kiNhAbhAsA kha 2. thAlaM labhatti jJAtAdharmakathAGge / 3. phalAI giNhaMtira AhAreMti3 jJAtAdharmakathAGge / indriyaparAjayazatakam 223
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra bAda te baMne mAkadiputro catura, dakSa, prApta thayelA arthavALA, kuzaLabuddhivALA, nipuNa zilpane prApta karelA, ghaNA vahANanA saMgrAmamAM karAyelA (parAkrama)nA hetuthI prApta karelA vijayavALA, amUDha hAthavALA eka moTA phalakanA TUkaDAne prApta kare che. je pradezamAM te vahANa nAza pAmyuM te ja pradezamAM eka mahAna ratnadvIpa nAmano dvIpa hato. laMbAI ane pahoLAImAM aneka yojana, gherAvAmAM aneka yojanavALo, vividha vRkSonA vano vaDe zobhatA dezavALo, zobhA sahitano, AnaMdane utpanna karanAro hato. te dvIpanA madhyabhAgamAM eka mahAna prAsAda rUpI ghareNuM hatuM. te mahela atyaMta UMco, zobhAvALo ane AnaMdane utpanna karanAro hato. te uttama prAsAdamAM ratnadvIpadevatA nAmanI devI vasatI hatI. te pApI, caMDa, rudra (bhayaMkara), kSudra, sAhasI hatI. tenA mahelanI cAre dizAmAM cAra kALI AbhAvALA kALA vano hatA. tyAra bAda te baMne mAkandiputro te phalakanA TukaDA vaDe vahana karAtA ratnAdvIpanI najIka vahana karAyelA thayA. tyAra bAda te baMne mAkadiputroe kinArAne prApta karyo. muhUrtamAM AzvAsana pAmyA, AzvAsana pAmIne phalaka khaMDane choDI dIdho, choDIne ratnadvIpamAM UtaryA, UtarIne phaLonI zodha karI, karIne phaLone grahaNa karyA, grahaNa karIne teno AhAra karyo, IndriyaparAjayazataka 92
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAlierANaM maggaNagavesaNaM karetti NAliyarAiM phoDetti 2 NAliyaratelleNaM annamannassa gattAiM abbhaMgetti 2 pokkhariNI ogAhiMti jalamajjaNaM kareMti jAva paJcattaraMti puDhavisilApaTTayaMsi nisIyaMti 2 AsatthA vIsatthA suhAsaNavaragayA caMpanayariM ammApiuApucchaNaM ca lavaNasamuddottAraM ca kAliyavAiyasaMmutthaNaM ca poyavahaNavivattiM ca phalayakhaMDayassAsayaNaM ca rayaNuddIvuttAraM ca aNucittemANA 2 ohayamaNasaMkappA jAvajjhiyAyatti tate NaM sA rayaNadIvadevatA te mAgaMdiyadArae ohiNA Abhoei asiphalavaggahatthA sattaTTha talappamANaM uDDuM vehAsaM uppayai 2 tA te ukkiTThAe jAva devagatIe vIyamANI 2 jeNeva mAgaMdiyadArage teNeva uvAgacchai AsurattA te mAgaMdiyadArae kharapharusaniDuravayaNehi evaM vayAsI haM bho mArgadiyadArae appatthiyapatthiyA tujhe saddhiM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANA viraha to a jIvayaM ahaNaM tujhe ma siddhiM viulAI no viharaha to bhe imeNaM nIluppalagavalaguliyajAvakhuradhAreNaM asiNA rattagaMDamaMsuyAI mAuyAhiM uvasohiAI tAlaphalANIva sIsAi egatto pADemi' AhRtya nAlikerANAM mArgaNagaveSaNA kurutaH, kRtvA nAlikerANi sphoTayataH, sphoTayitvA nAlikeratailenA'nyo'nyasya gAtrANi abhyaGkaH, abhyajya puSkariNImavagAhayataH, jalamajjanaM kurutaH, kRtvA yAvat pratyuttarataH, pratyuttIrya pRthvIzilApaTTake nISIdataH, niSadya Azvastau vizvastau sukhAsanavaragatau campAnagarImambApitrApracchanaM ca lavaNasamudrottAraM ca kAlikavAtasamutthAnaM ca potavahanavipattiM ca phalakakhaNDakasyAsAdanaM ca ratnadvIpottAraM cAnucintayamAnau apahatamanaHsaMkalpau yAvat dhyAyataH, tataH sA ratnadvIpadevatA tau mAkandikadArakau avadhinA''bhogayati, asiphalakavyagrahastA saptASTatalapramANamUrdhvaM vihAyasi utpatati, utpatya tataH tayA utkRSTayA yAvat devagatyA samatikrAmantI samatikrAmantI yatraiva mAkandikadArakau tatraivopAgacchati / AzuraktA sA mAkandikadArako kharapuruSaniSThuravacanairevamavadatbho ! mAkandikadArakau ! aprArthitaprArthakau ! yadi yuvAM mayA sArdhaM vipulAn bhogabhogAn bhuJjantau viharatam, tataH bho ! asti jIvitam, atha yuvAM mayA sArdhaM vipulAn no viharatam, tadA yuvayoH etena nIlotpalagavalagulikAyAvayutkSurapradhAreNa asinA raktagaNDazmazruNI mAtRkAbhirupazobhite tADaphale iva zIrSe ekataH pAtayAmi / 1. egaMte eDemi jJAtAdharmakathAGge / 93 indriyaparAjayazatakam
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhAra karIne nALiyeranI zodha karI, karIne nALiyerane phoDyA, phoDIne nALiyerInA tela vaDe ekabIjAnA gAtrone abhaMgana (coLyA) karyuM. abhaMgana karIne vAvaDImAM avagAhana karyuM, pANImAM majjana karyuM, karIne bahAra AvyA, bahAra AvIne pRthvInI zilAnA paTane viSe beThA, besIne AzvAsana pAmelA vizvAsane pAmelA, zreSTha sukhAsanamAM rahelA, caMpAnagarI, mAtApitAne pUchavuM, lavaNa samudranuM utaravuM, kAlika vaMToLiyAnuM utpanna thavuM, vahANanuM nAza pAmavuM, phalaka khaMDanuM prApta thavuM ane ratnadIpamAM UtaravuM, A badhuM vicAratAM, haNAI gayelA mananA saMkalpavALA dhyAna kare che. tyAra bAda te ratnadvIpa devatA te baMne mAkAntiputrone avadhi vaDe jANe che, talavAra ane phalakathI yukta hAthavALI, sAta ATha tala pramANa UMce AkAzamAM UDe che, UDIne te utkRSTa devagati vaDe (mArgane) oLaMgatI oLagatI jyAM mAkadiputro hatA tyAM ja AvI. krodhita thayelI teNIe mAkadiputrone karkaza, kaThora ane niSphara vacano vaDe A pramANe kahyuM "he mAkadiputro ! mRtyune prArthanA karatA ! jo tame mArI sAthe vipula bhogone bhogavatA vicaro, to ja tamAruM jIvita che, have tame mArI sAthe vipula bhogone bhogavatA nahIM vicaro to tamArA baMnenA nIlotpala, pADo ane gulikA jevI kALI, surapra jevI (tINa) dhAravALI talavAra vaDe, lAla gAla, dADhI ane mUcha vaDe zobhatA evA mastakane viSe nALiyerInA phaLanI jema eka prahAra ApIza. IndriyaparAjayazataka 93
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ tate NaM te mAgaMdiyadAragA' rayaNaddIvadevayAe aMtie eyamaTuM socA bhIyA karayala evaM janaM devANuppiyA vattissai tassa ANAuvavAyavayaNaNiddese ciTThissAmo tate NaM sA rayaNadIvadevayA te mAgaMdiyadArae geNhai jeNeva pAsAyavaDeMsae teNeva 2 uvAgacchai asubhapuggalAvahAraM karei 2 suhapoggalapakkhevaM karei 2 tato pacchA tehiM saddhiM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANI viharai kallAkaliM ca amayaphalAI uvaNeti (sUtra-80) tate NaM sA rayaNadIvadevayA sakkavayaNasaMdeseNaM suTThieNaM 'lavaNasamudde tisattakhutto aNupariyaTTiyavvetti jaMkiMci taNaM vA pattaM vA kaTuM vA kayavaraM vA asui pUyadurabhigaMdhamacokkhaM taM savvaM AhuNiya 2 tisattakhutto egaMta eDeyatti kaTTa' NiuttA tate NaM sA rayaNadIvadevayA te mAgaMdiyadArage evaM vayAsI evaM khalu ahaM devANuppiyA suTThiyataM ceva jAva NiuttA, taM jAva ahaM devA0 lavaNasamudde jAva pADemi tAva tujhe iheva pAsAyavaDeMsae suheNaM abhiramamANA ciTThaha tatastau mAkandikadArako ratnadvIpadevatAyA antike etamarthaM zrutvA bhItI karatala evaM yad devAnupriye ! vadiSyati tava AjJopapAtavacananirdeze sthAsyAvaH, tataH sA ratnadvIpadevatA tau mAkandikadArako gRhNAti, yatraiva prAsAdAvataMsakaH tatraivopAgacchati, upAgatya azubhapudgalApahAraM karoti, kRtvA zubhapudgalaprakSepaM karoti, kRtvA tataH pazcAt tAbhyAM sArdhaM vipulAn bhogabhogAn bhuJjantI viharati / pratidinaM ca amRtaphalAni upanayati (sU.80) tataH sA ratnadvIpadevatA zakravacanasandezena susthitena lavaNasamudraH trisaptakRtvo'nuparivartayitavya iti yat kiJcit tRNaM vA patraM vA kASThaM vA kacavaraM vA azucipUti durabhigandhi acokSaM tat sarvaM AdhUya AdhUya trisaptakRtvaH ekAnte nikSeptavyamiti kRtvA niyuktA / tataH sA ratnadvIpadevatA to mAkandikadArako evamavadat - evaM khalu ahaM devAnupriyo ! zakra...yAvat niyuktA, tad yAvadahaM devAnupriyau ! lavaNasamudre yat kiJcit... yAvat pAtayAmi tAvat yuvAmihaiva prAsAdAvataMsake sukhena abhiramamANau tiSThatam / 1. rayaNadIva aMtie khaDaDa Da / 2. lavaNAhivahiNA lavaNasamudde - jJAtAdharmakathAGge / 3. pUtiyaM jJAtAdharmakathAGge / 4. eDeyavvaM tikaTTa jnyaataadhrmkthaangge| 94 indriyaparAjayazatakam
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra bAda te baMne mAkandiputro ratnadvIpadevatA pAsethI AvA prayojanane sAMbhaLI gabharAI gayA, jANe hAthaveMtamAM mRtyu hoya ! (kahyuM ke, he devAnupriyA ! je kahezo te, rIte tArI AjJA rUpe prApta thayelA vacana pramANe rahIzuM. tyAra bAda te ratnadvIpadevatA te baMne mAkandiputrone grahaNa kare che. jyAM mahela hato tyAM Ave che. AvIne azubha pudgalo dUra kare che, karIne zubhapugalono prakSepa kare che, karIne tyAra pachI te baMnenI sAthe vipula bhogone bhogavatI vicare che. dararoja amRta phaLone lAve che. tyAra bAda te ratnadvIpadevI indranA vacananA saMdeza vaDe susthita deva vaDe niyoga karAI ke lavaNa samudra ekavIza vAra pharavA yogya che e pramANe je kaMI paNa tRNa athavA patra, athavA kASTha athavA kacaro athavA azucipUti, durabhigandhavALI azuci hoya te sarva dUra karavI, karIne ekavIza vAra ekAnta jagyAe nAkhavuM. tyAra bAda te ratnadvIpadevatAe te baMne mA kandiputrone A pramANe kahyuM "he devAnupriya ! zakranA AdezathI susthita vaDe huM niyoga karAI chuM. eTalAmAM huM he devAnupriya ! huM lavaNa samudramAM je kaMI azucine dUra karuM tyAM sudhI tamAre baMnee ahI ja A mahelamAM sukhapUrvaka krIDA karatA rahevuM. IndriyaparAjayazataka 94
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ jati NaM tujjhe eyaMsi aMtaraMsi uvviggA vA ussuyA vA uppuyA vA bhavejjAha NaM tujhe purathimillaM vaNasaMDaM gacchejjAha tattha NaM do UU sayA sAhINA taM pAuse ya vAsAratte ya tattha u kaMdalasiliMdhadatto niuravarapupphapIvaraMkaro / kuDayajjuNaNIvasurabhidANo pAusauUgayavaro sAhINo / / 1 / / tattha suragoyamaNi vicitto dahurakularasiyaujjharavo varahiNaviMdapariNaddhasiharo vAsAratta uU pavvau sAhINo / / 2 / / tattha NaM tujhe devANuppiyA bahusu vAvIsu ya jAva sarasarapaMttiyAsu ya bahusu AlIgharaesu ya jAva kusumagharaesu ya suhaMsuNa abhiramamANA 2 viharijjAha jai NaM tujjhe tattha viuvviggA vA ussuyA vA uppuyA vA bhavejjAha tANaM tujjhe uttarillaM vaNasaMDaM gacchejjAha tattha do UUsayA sAhINA taM sarado ya hemaMto ya tattha u saNasattivannakaoho NIluppalapaumarNAlaNasaMgo sArasacakkAyaravitaghoso sarayaUU govatI sAhI / / 1 / / tat ya siyakuMdadhavalajunho kusumiyalu ddhavaNasaMDamaMDalatalo / tusAradagadhArapIvarakaro hemaMta UU sasI sayA sAhINo / / 2 / / tattha NaM tujhaM devA. vAvIsu ya jAva viharejjAha jate NaM tujjhe tattha vi uvviggA vA jAva ussuyA vA bhavejjAha to NaM tujjhe avarillaM vaNasaMDaM gacchejjAha yadi yuvAmatrAntare udvignau vautsukau vA utplutau vA bhavetam, tarhi yuvAM paurastyaM vanakhaNDaM gacchatam, tatra dvau RtU sadA svAdhIne tadyathA prAvRT ca varSArAtrazca tatra tu kandalasilinpradattanikuravarapuSpapIvarakaraH kuTabharjunanIyasurabhidAnaH prAvRRtugajavaraH svAdhInaH / / 1 / / tatra suragopamaNivicitraH dardurakularasitojjhararavo barhiNavRndapariNaddhazikharaH varSArAtraH RtuH pravrajatu svAdhInaH / / 2 / / tatra yuvAM devAnupriyau ! bahuSu vApIsu ca yAvat sarassarapaGkiSu ca bahuSu jAligRheSu ca yAvat kusumagRheSu ca sukhasukhenAbhiramamANau abhiramamANau viharatam, yadi yuvAM tatrApi udvignau votsukau votplutau vA bhavetam, tadA autarAhaM vanakhaNDaM gacchatam, tatra dvau RtU sadA svAdhInau tad zaracca hemantazca / tatra tu zaraNazaktivarNakaughaH nIlotpalapadyanalinasaGgaH sArasacakravAkaravitaghoSaH zaradarturgopatiH svAdhInaH / / 1 / / zvetakundalajyotsnaH kusumitalabdhavanakhaNDamaNDalatalaH tuSAradakadhAra - pIvarakaraH hemantaH RtuH zazI sadA svAdhInaH / / 2 / / yuvAM devAnupriyau vApISu ca yAvat viharatam / yadi yuvAM tatrApi udvignau vA yAvat utsUkau vA bhavetaM tadA yuvAmapAcInaM vanakhaNDaM gacchataM, tatra 23232323232 95 indriyaparAjayazatakam
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo tame baMne vacce kyAreya udvigna athavA utsuka athavA UMcA manavALA thAo, to tamAre baMnee pUrva taraphanA vanakhaMDamAM javuM. tyA be Rtu haMmezAM svAdhIna che. te A pramANe - prAvRt ane varSArAtra, temAM vaLI aMkurAvAlA siliMdha (vRkSa vizeSa) vaDe sthApana karAyelo, nikuranA (vRkSavizeSa) zreSTha puSpone puSTa karavAvALo (sUMDhavALo) kuTabha, arjuna nIva vigere vRkSone surabhine ApanAra, AvI varSA Rtu rUpI gajavara svAdhIna che. tyAM suragopa (eka prakAranuM jIvaDuM) rUpa maNi vaDe vicitra, deDakAnA samUha vaDe nIkaLelA aMdaranA avAjavALI, mo2nA vRndathI vIMTaLAyelA zikharothI yukta evI varSARtu svAdhIna varto. tyAM tamAre he devAnupriya ! ghaNI vApIomAM, sarovaronI paMktione viSe, jAligRhane viSe, kusumagRhane viSe, sukha sukhapUrvaka ramatA vicaravuM. jo tame tyAM paNa udvigna athavA, utsuka athavA UMcA manavALA thAo tyAre uttaramAM 2helA vanakhaMDamAM javuM. tyAM be Rtu haMmezAM svAdhIna che te zarada ane hemanta, temAM zaNa (eka jAtanuM ghAsa), zakti (vRkSavizeSa) ane caMdananA samUhavALI, nIlotpala, padma ane nalinInA saMgavALI, sArasa ane cakravAkanA avAjathI ghoSita thayelI evI zaradaRtu rUpI sUrya svAdhIna che ane tyAM zveta kundala (puSpa)nI jyotsnAvALI, kusumita thavAthI prApta thayelA vanakhaMDanA maMDalavALI pRthvIthI yukta baraphanA pANInI dhArAne puSTa karanArI hemantaRtu rUpI caMdra svAdhIna che. tyAM tamAre baMnee he devAnupriya ! vApIone viSe vicaravuM. jo tame baMne tyAM paNa udvigna athavA utsuka thAo tyAre tamAre pazcima taraphanA vanakhaMDamAM javuM IndriyaparAjayazataka 95
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattha NaM do UU susAhINA taM vasaMte ya gimhe ya, tattha u sahakAracAruhAro kiMsuyakaNNiyArAsogamauDo / UsitatilagavaulAyavatto vasaMtauUNaravatI sAhINo / / 1 / / tattha ya pADalasirIsasalilo mAlliyAvAsaMttiyadhavalavelo sIyalasurabhianilamagaracario gimhaUU sAgaro sAhINo / / 2 / / tattha NaM bahusu jAva viharejjAha jai NaM tujhe devANuppiyA tattha viuvviggA ussuyA uppuyA bhavejjAha tato NaM tujhe jeNeva pAsAyavaDeMsae teNeva uvAgacchejAha mamaM paDivAlemANA 2 cedvejjAha mA NaM tujhe dakkhiNillaM vaNasaMDaM gacchejjAha tattha NaM mahaM ege uggavise caMDavise ghoravise mahAvise aikAyamahAkAeM masimahisamUsAkAlaeNayaNavisarosapunnae aMjaNapuMjaniyarappagAse rattatthe jemalajuyalacaMcalacalaMtajIhe dharaNiyaveNibhUe ukkaDaphuDakuDilajaDilakakkhaDaviyaDaphuDADovakaraNadacche lohAgaradhammamANadhamadhameMtaghose aNAgaliyacaMDativvarose samuhiM turiyaM cavalaM dhamatte diTThIvise sappe parivasai mA NaM tujhaM sarIragassa vAvattI bhavissati te mAgaMdiyadArae doJcaM pitaJcaM pi evaM vadaMti 2 veuvviyasamugdhAeNaM samohannai 2 tAe ukkiTThAe lavaNasamudaM tisattakhutto aNupariyaTTeuM payattA yAvi hotthA (sUtra-81) tatra dvau RtU susvAdhInau tad vasantazca grISmazca, tatra tu sahakAracAruhAraH kiMzukakarNikArAzokamukuTa: ucchritatilakabakulAtapatraH vasantaRtunarapatiH svAdhInaH / / 1 / / tatra ca pATalAzirISasalila: mallikAvAsantikadhavalavela: zItalasurabhi anilamagaracaritaH grISmartuH sAgaraH svAdhInaH / / 2 / / tatra bahuSu yAvat viharataM, yadi yuvAM devAnupriyau ! tatrApi udvignau utsukau utplutau bhavetaM, tataH yuvAM yatraiva prAsAdAvataMsaH tatraivopagacchataM, mAM pratipAlyantau pratipAlyantau tiSThataM mA yuvAM dAkSiNAtyaM vanakhaNDaM gacchataM tatra mahAn ekonaviSaH, caNDaviSaH, ghoraviSaH, mahAviSa; atikAyamahAkAyaH masimahiSamuSAkAlakanayana-viSaroSapUrNo'JjanakuJjanikaraprakAzaH raktAkSaH yamalayugalacaJcalacalantajihvaH dharaNitalaveNIbhUtaH utkaTasphuTakuTila-jaTilakarkazavikTasphuTATopakaraNadakSaH lohakAradhyAyamAnadhamadhamAyamAna-ghoSo'nargalitacaNDatIvraroSaH zvamukhI tvaritaM capalaM dhaman dRSTiviSaH sarpaH parivasati, mA yuvAM zarIrasya vyApattirbhaviSyati, tau mAkandikadArako dvitIyavAraM tRtIyavAramapyevaM vadati, uktvA vaikriyasamuddhAtena samuddhanti, samuddhatya tayA utkRSTayA lavaNasamudraM trisaptakRtvo'nuparivartayituM pravRttA cApi abhavat (sUtra 81) 1. mahAkAe jahA teyanisagge masi. jJAtAdharmakathAGge / 2. uttarillehi kha / HEREKKERRIEREKKKREKKAKKAKKARMER 26 indriyaparAjayazatakam
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAM be Rtuo svAdhIna che te vasaMta ane grISma, tyAM vaLI sahakAra vRkSa rUpI suMdara hAravALI, kiMzuka (vRkSa vizeSa), karNikAra (vRkSa vizeSa) ane azoka vRkSa rUpI mugaTavALI, UMcA evA tilaka ane bakula vRkSarUpI chatravALI vasaMta RturAja svAdhIna che. ane tyAM pATalA (vRkSa), zirISa (vRkSa) rUpI pANIvALI, mallikA, vAsantika vigere puSpo rUpI zveta taraMgovALI, zItala sugaMdhI evA pavana rUpI magara vaDe Azraya karAyelI grISmaRtu rUpI sAgara svAdhIna che. tyAM ghaNIvAra vicaratAM jo tame baMne he devAnupriya ! tyAM paNa udvigna, utsuka athavA UMcA manavALA thAo, tyAMthI tamAre baMnee ahIM ja mahelamAM AvI javuM, mArI ja rAha jotA jotA rahevuM, paNa tamAre beu jaNe dakSiNa taraphanA vanakhaMDamAM na javuM, tyAM mahAn eka ugra viSavALo, caMDa viSavALo, ghora viSavALo, atikAya mahAkAyavALo, bheMsa pADo, AMkhamAM vyApelA 2oSathI pUrNa ane musAjevo kALo tathA aMjananA DhagalAnA samudAyanA prakAzavALo, lAla AMkhavALo,... caMcala cAlatI jIbhavALo, pRthvInA talane veNIrUpa karelI che jene evo, utkaTa, phUTatA, kuTila ane jaTila tathA karkaza ane vikaTa Avo pragaTa ADaMbara karavAmAM hoMziyAra, luhAra vaDe phUMkAtI dhamadhama thatI dhamaNa jevA avAjavALo, maryAdA vagaranA pracaMDa tIvra roSavALo potAnA mukha ta2pha jonAra upara tvarita ane capala rIte dhamato evo dRSTiviSa sApa vase che. tamArA baMnenA zarIrane bAdhA na thAo. e pramANe te mAkandinA be putrone be vAra traNa vAra paNa A pramANe kahyuM. kahIne vaikriya samuddAta vaDe samuddAta kare che. samuddAta karIne utkRSTa evI teNI vaDe lavaNa samudrane 21 vAra paribhramaNa karavA mATe pravRtta paNa thavAyuM. IndriyaparAjayazataka 97
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ tate NaM te mAgaMdiyadArayA tao muhuttaMtarassa pAsAyavaDeMsae saI vA raiM vA dhiiM vA alabhamANA annamannaM evaM vayAsI evaM khalu devA. rayaNadIvadevayA amhe evaM vayAsI evaM khalu ahaM sakkavayaNasaMdeseNaM suTThieNaM lavaNAhivaiNA jAva vAvattI bhavissai taM seyaM khalu amhe devANuppiyA purathimilaM vaNasaMDaM gamittae annamannassa eyamaTuM paDisuNetti jeNeva puritthamille vaNasaMDe teNeva uvA0 tattha NaM vAvIsu ya0 jAva AlIgharaesu ya jAva viharaMti tate NaM te mAMgadiyadAragA tattha vi saI vA jAva alabhamANA jeNeva uttarille vaNasaMDe teNeva uvAra jAva viharaMti tate NaM te mAgaMdiyadArayA tattha vi saI vA jAva alabha0 jeNeva paJcatthimale vaNasaMDe teNeva uvA. jAva viharaMti, tate NaM te mAgaMdiyadAragA tattha vi satiM vA jAva alabha0 annamannamevaM vayAsI evaM khalu devA. amhe rayaNadIvadevayA evaM vayAsI evaM khalu amhe devANuppiyA sakkassa vayaNasaMdeseNaM suTThieNaM lavaNAhi. jAvamA NaM tujhaM sarIragassa vAvittI bhavissaitaM bhaviyavvaM tatastau mAkandikadArako tataH muhUrtAntaraM prAsAdAvataMse smRtiM vA ratiM vA dhRtiM vA'labhamAnau anyo'nyamevamavadataM, evaM khalu devAnupriyaH ratnadvIpadevatA AvAmevamavadat, evaM khalvahaM zakravacanasandezena susthitena lavaNAdhipatinA yAvat vyApattirbhaviSyati, tacchreyaH khalvAvAM devAnupriye ! paurastyaM vanakhaNDaM gantuM, anyo'nyasyaitadarthaM pratizRNvataH, pratizrutya yatraiva paurastyaM vanakhaNDaM tatraivopagacchataH, upagamya tatra vApISu ca yAvat jAlIgRheSu ca yAvat viharataH, tatastau mAkandikadArako tatrApi smRtiM vA yAvadalabhamAnau yatraiva autarAhaM vanakhaNDaM tatraivopagacchataH, upagamya yAvad viharataH, tatastau mAkandikadArako tatrApi smRtiM vA yAvadalabhamAnau anyo'nyamevamavadat, evaM khalu devAnupriya ! AvAM ratnadvIpadevatA evamavadat, evaM khalvahaM devAnupriyo ! zakravacanasandezane susthitena lavaNAdhipatinA yAvat mA yuvayoH zarIrasya vyApattirbhaviSyati tad bhavitavyam, 1. dhamadhameti jJAtAdharmakathAle / 2. amhe kha / XXXXXXXXXXXXXXkkkkkkkkkkkkk 97 indriyaparAjayazatakam
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra pachI te be mAkandInA putro muhUrta pachI pradhAna mahelamAM smRtine, ratine, dhRtine nahi pAmatA baMnee ekabIjAne A pramANe kahyuM "kharekhara ! devAnupriya ! ratnadvIpanA devAtAe ApaNane bene A pramANe kahyuM che. A pramANe kharekhara huM zakranA vacana dvArA saMdeza vaDe lavaNa samudranA adhiSThAyaka susthita vaDe AjJA karAI yAvat zarIrane bAdhA thaze. tethI he devAnupriya ! pUrva taraphanA vanakhaMDa tarapha ApaNe baMne javuM kharekhara zreyaskara che. baMne ekabIjAnI A vAtane sAMbhaLe che ane sAMbhaLIne jyAM pUrva taraphanuM vanakhaMDa che, tyAM jAya che. jaIne tyAM vAvaDImAM yAvat jAlIgRhamAM vicare che. tyAra pachI te baMne mAkandinA putro tyAM paNa smRti vagerene nahi pAmatA, jyAM uttara taraphanuM vanakhaMDa che tyAM jAya che. tyAM jaIne yAvat vicare che tyAM paNa te mAkandInA be putro smRti vagerene nahi pAmatA jyAM pazcima taraphanuM vanakhaMDa che tyAM jAya che ane yAvat vicare che. tyAra pachI tyAM paNa mArkandanA baMne putro smRti vagerene nahi pAmatA ekabIjAne A pramANe kahe che - he devAnupriya ! ApaNane baMnene ratnadvIpanA devatAe kharekhara A pramANe kyuM che "he devAnupriya ! kharekhara A pramANe zakranA vacana dvArA saMdeza vaDe lavaNa samudranA adhiSThAyaka susthita deva vaDe AjJA karAI yAvatu tamArA bannenA zarI2ne bAdhA na thAo, paraMtu te thanArI che, - IndriyaparAjayazataka 62
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ ettha kAraNeNaM taM seyaM khalu amhaM dakkhiNimallaM vaNasaMDaM gamitta tti kaTTu annamannassa eyamadvaM paDisuNetti jeNeva dakkhiNile vaNasaMDe teNeva pahArittha gamaNA te tao NaM gaMdhe NiddhAi se jahA nAmae ahimaDeti vA jAva aNiTThatarAe tate NaM te mAgaMdiyadArayA teNaM asubheNaM gaMdheNaM abhibhUyA samANAsaehi 2 uttarijjehiM1 AsAtiM pehiMti2 jeNeva dakkhiNile vaNasaMDe teNeva uvAgayA tattha NaM mahaM egaM AghataNaM pAsaMti uTThiyarAsisaMtasaMkulaM bhImadarasaNijjaM egaM ca tattha sUlAiyaM purisaM kaluNAyaM kaTThAI virasarAI kuvvamANaM pAsaMti2 bhIyA jAva saMjAyabhayA jeNeva se sUlAtie purise teNeva uvAgacchaMti2 taM sUlAiyaM evaM vadAsI esaNaM devA. kassAghayaNe tumaM ca NaM ke kau vA ihavvamAgae keNa vA imeyArUvaM se keuvAi AvayaM pAvie ? tate NaM se sUlAie purise te mAgaMdiyadArae evaM vayAsI esa NaM devANu rayaNadIvadevayAe AghayaNe ahaM devANa jaMbuddIvAo bhArahAo vAsAo kAgaMdae AsavANiae vipulapaNiyabhaMDayAe poyavahaNeNa lavaNasamuddaM u yAe tate NaM haM poyavahaNavivattIe NivvuDAbhaMDasAre egaM phalagakhaMDaM AsAemi tate NaM ahaM ubujjhamANe 2 rayaNadIvaMte NaM saMvUDhe tate NaM rayaNadIvadevayA mamaM pAsati' 2 ma gehai 2 mae saddhiM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANI vihara atra kAraNena tacchreyaH khalvAvayoH dAkSiNAtyaM vanakhaNDaM gantumiti kRtvA'nyo'nyasyaitamarthaM pratizrutya yatraiva dAkSiNAtyayaM vanakhaNDaM tatraiva prAdhArayatAM, gatvA tau tataH gandhaH nirdhAvati yathA nAma ahimRtaka iti vA yAvadaniSTataraH, tatastau mAkandikadArakau tenAzubhena gandhenAbhibhUtau santau svaiH svaiH uttarIyaiH Asye pidadhataH yatraiva dAkSiNAtyaM vanakhaNDaM tatraivopagatau, tatraikaM mahat AghAtanaM pazyataH, (dRSTvA) asthikarAzizatasaMkulaM bhImadarzanIyamekaM ca tatra zUlAbhinnaM puruSaM karuNakaM kaSTAni visvarAni kUjantaM pazyataH, dRSTvA bhI yAvat saMjAtabhayau yatraiva zUlAbhinnaH puruSaH tatraivopagacchataH, (upagamya) taM zUlAyitamevamavadat, eSa devAnupriya ! kasyAghAtanam ? tvaM ca kaH kuto vA iha zIghramAgataH ? kena vA imAmetadrUpAM ApadaM prApita, tataH sa zUlAyitaH puruSastau mAkandikadArakau evamavadat eSa devAnupriyau ratnadvIpadevatAyA AghAtanaM ahaM devAnupriyo ! jambUdvIpAt bhAratAd varSAt kAkandyA azvavANijakaH vipulapaNyabhANDakaH potavahanena lavaNasamudraM tu yAtaH, tato'haM potavahanavipattau nibruDitabhANDasAra ekaM phalakakhaNDamAsAdayAmi, tato'hamuduhyamAna uduhyamAnA ratnadvIpAntaH saMvyUDhaH, tataH ratnadvIpadevatA mAM pazyati, mAM gRhNAti, mayA sArddhaM vipulAn bhogabhogAn bhuJjantI viharati / 1. vissarAtiM kaThThAtiM jJAtAdharmakathA / 2. mamaM ohiNA pAsai jJAtAdharmakathA / 18 indriyaparAjayazatakam
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ AthI ApaNA baMnene dakSiNa taraphanA vanakhaMDa tarapha javA mATe zreyaskara che. e pramANe karIne ekabIjAe te vAtane svIkArIne jyAM dakSiNa taraphanuM vanakhaMDa che tyAM padhAryA. jaIne te baMnee ahIM sApanuM maDaduM-mRtaka paDeluM che, tyAMthI gaMdha Ave che, je aniSTatara che tethI te gaMdhathI parAbhava pAmelA te be mAkaMdIputroe potapotAnA khesa vaDe mukhane DhAMkatA jyAM dakSiNa taraphanuM vanakhaMDa che, tyAM AvyA. tyAM eka moTuM... vadhanuM sthAna jue che. joIne tyAM seMkaDo hADakAnA DhagalAthI vyApta, mayaMkara dekhAvavALA zUlAthI bhedAyelA karuNa rIte visvara rIte kaNasatA eka puruSane jue che. tene joIne gabharAyelA yAvatu bhayavALA jyAM zUlAthI bhedAyela puruSa che, tyAM te baMne Ave che, AvIne te zUlAthI bhedAyelA puruSane A pramANe kahyuM - he devAnupriya ! A konuM vadhanuM sthAna che ? tuM koNa che ? ane ahI zIghra kyAMthI Avyo che ? konA vaDe AvA prakAranI A Apatti prApta karAyo ? tyAre te zUlAthI bhedAyelA puruSe te be mAkaMdinA putrone A pramANe kahyuM - he devAnupriya ! A ratnadvIpadevatAnuM vadhanuM sthAna che. he devAnupriya ! huM jaMbUdvIpathI bhArata varSathI kAkaMdI nagarIno ghoDAno vepArI ghaNA kariyANAnA sAdhanavALo vahANa vaDe lavaNa samudramAM gayo hato, tyAM huM vahANanI ApattimAM DUbI gayelA kariyANAvALA meM eka pATiyAne prApta karyuM. tyAMthI taNAto taNAto huM ratnadvIpanI aMdara Avyo. tyAM ratnadvIpadevatAe mane joyo. mane grahaNa karyo, mArI sAthe vipula bhogone bhogavatI te devI rahelI che. ... IndriyaparAjayazataka 98
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ tateNaM sArayaNadIvadevayA annayA kayAi ahAlahusagaMsi avarAhasi parikuviyA samANI mamaM eyArUvaM AvaI pAvei taM Na Najai NaM devANa. tujhaMpi imaMsi sarIragANaM kA manne AvaI bhavissai ? tate NaM te mAgidiyadAragA tassa sUlAigassa aMtie socA Nisamma baliyataraM bhIyA jAva saMjAyabhayA salAitayaM purisaM evaM va0-kahanaM devANu amhe rayaNadIvadevayAe hatthAe sAhatthi NittharijjAmo ? tate NaM se sUlAie purise te mAgaMdiya0 evaM vayAsI - esa NaM devANu. purathimille vaNasaMDe selagassa jakkhAyayaNe selae NAmaM AsarUvadhArI jakkho parivasai tate NaM se selae jakkhe cAuddasaTThamudiTThapunamAsiNIsu Agayasamae pattasamae mahayAra saddeNaM evaM vadati kaM tArayAmi kaM pAlayAmi? taM gacchaha NaM tujhe devA. purathimillaM vaNasaMDaM selagassa jakkhassa maharihaM puSphaJcaNiyaMkarehara jannupAyavaDiyA paMjaliuDA viNaeNaM pajjuvAsamANA viharaha jAhe NaM se selae jakkhe Agayasamae pattasamae evaM vadejjA kaM tArayAmi kaM pAlayAmi? tAhe tujjhe vaijaha amhe tArayAhi amhe pAlayAhi, selae se jakkhe paraMrayaNadIvadevayAo hatthAo sAhatthiM nicchArijjA annahA bhena yANAmi imesiM sarIragANaM kA manne AvaI bhavissai ? (sUtra 82) tataH sA ratnadvIpadevatA anyadA kadApi yathA laghusvake'parAdhe parikupitA satI mAM etadrupAmApattiM prApayati, tatra jJAyate devAnupriyau ! yuvayorapi anayoH zarIrakayoH kA manye ApattirbhaviSyati ? tatastau mAkandikadArako tasya zUlAyitasyAntike zrutvA, nizamya balikataraM bhItau yAvat saMjAtabhayau zUlAyitaM puruSamevamavadatAM, kathaM devAnupriya ! AvAM ratnadvIpadevatAyAH hastAt svahastena nistarAvaH, tataH sa zUlAyitaH puruSastau mAkandikadArako evamavadat, eSa devAnupriyau ! paurastye vanakhaNDe zailakasya yakSAyatane zailako nAmAzvarUpadhArI yakSaH parivasati, tataH sa zailako yakSazcaturdazyaSTamyuddiSTapaurNamAsISu Agatasamaye prAptasamaye mahatA zabdenaivaM vadati-kaM tArayAmi ? kaM pAlayAmi ? tad gacchataM yuvAM devAnupriyau paurastyaM vanakhaNDaM zailakasya yakSasya mahArhaM puSpArcanikAM kurutaM, kRtvA jAnupAdapatitau prAJjalipuTau vinayena paryupAsamAnau viharataM, yadA sa zailako yakSaH Agatasamaye prAptasamaye evaM vadiSyati-kaM tArayAmi ? kaM pAlayAmi ? tadA vadetaM-AvAM tAraya, AvAM pAlaya / zailako yuvAM yakSaH paraM (samarthaH) ratnadvIpadevatAyAH hastAt svahastena nistArayet, anyathA yuvayoH na jAnAmyanayoH zarIrakayoH kA manye ApattirbhaviSyati (sU. 82) 1. aMtie eyamaTuM socA jJAtAdharmathAGge / 2. itthAha kha itthAo jJAtAyAm / 3. selagassa jakkhassa jakkhA. jJAtAyAm / 4. ciTThaha jJAtAyAm / 99 indriyaparAjayazatakam
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra pachI te ratnadvIpanI devIe eka vAra koI nAnA aparAdhamAM kopa pAmelI thakI A prakAranI Apatti prApta karAvI che. te devAnupriya ! tyAM jaNAya che ke tamane baMnene paNa A zarIrane koI Apatti thaze ema huM mAnuM chuM. tyAra pachI te be mAkaMdInA putroe te zUlAthI bhedAyela puruSanI pAsethI sAMbhaLIne vadhAre gabharAyelA yAvatuM utpanna thayelA bhayavALA te bee zUlAthI bhedAyelA puruSane A pramANe pUchyuM - he devAnupriya ! ame be kevI rIte ratnadvIpanI devInA hAthamAMthI potAnA hAthe uddharI zakIe ? tyAre te zUlAthI bhedAyelA puruSe te be mAkaMdinA putrone A pramANe kahyuM - he devAnupriya ! pUrva taraphanA vanakhaMDamAM zailaka nAmanA yakSanA maMdiramAM zailaka nAmanA ghoDAnA rUpane dhAraNa karanAra yakSa vase che. tyAra pachI te zailaka yakSa caudaza, AThama ane udiSTa evA pUname samaya prApta thaye chate samaya Ave tyAre moTA zabda vaDe A pramANe bole che - kone tAruM ? konuM rakSaNa karuM ? tethI he davAnupriya ! tame be tyAM pUrva taraphanA vanakhaMDa tarapha jAo ane zailaka yakSane moTA puruSane yogya evI puSpAdi vaDe pUjAne karo. karIne DhIMcaNa vaDe page paDelA, aMjaline joDIne vinaya vaDe temanI upAsanA karatA vicaro. jyAre te zailaka yakSa samaya prApta thaye chate, samaya Ave tyAre A pramANe bolaze - kone tAruM ? konuM rakSaNa karuM ? tyAre tame be kahejo - amane bene tAro, amArA benuM rakSaNa karo. samartha evo zailaka yakSa tamane bene ratnadvIpanI devInA hAthamAMthI potAnA hAthe vistAra karaze. e sivAya jANato nathI ke tamArA benA A zarIranI kaI Apatti thaze. ema huM mAnuM chuM. IndriyaparAjayazataka 99
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ tate NaM se mAgaMdiyadA0 tassa sUlA. aMtie Nisamma' sigghaM caMDaM cavalaM turiyaM ceiyaM jeNeva puratthimille vaNasaMDe jeNevara pokkhariNi teNeva uvAga. pokkhariNI ogAhaMti 2 jalamajjaNaM kareMti jAI tattha uppalAI jAva geNhai2 jeNeva selagassa jakkhAyayaNe teNeva uvAra Aloe paNAmaM kareMti maharihaM pupphaJcaNiyaM kareMtti 2 junnupAyavaDiyA sussUsamANA nama'samANA pajjuvAsaMti, tate se sela jakkhe Agatasamae pattasamae evaM vayAsI kaM tArayAmi kaM pAlayAmi ? tate NaM te mAgaMdiyadArayA uTThAe uTTheti karayala evaM va0 amhe tArayAhi amhe pAlayAhi, tate NaM se selae jakkhe mAgaMdiyA0 evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA tujjhaM mae saddhiM samuddamajjhaM vIyavayamANANaM sA rayaNadIvadevayA pAvA caMDA ruddA khuddA luddhA sAsassiyA bahUhiM kharaehi ya mauehi ya aNulomehi ya paDilomehi ya siMgArehi ya kaluNehi ya uvasaggehi ya uvasaggaM karehIti jaiNaM tujhe devANuppiyA rayaNadIvadevayAe eyamaTTaM ADhAha vA pariyANAha vA avayakkhaha vA to bhe ahaM piTThAto vihUNAmi, aha NaM tujjhe raNadIvadevayA eyamaTThe no ADhAha No pariyANaha No avayakkhaha to bhe raNadIvadevayAhatthAo sAhatthiM nitthAremi tatastau mAkandikadArakau tasyaM zUlAyitasyAntike ( etamarthaM zrutvA ), nizamya zIghraM caNDaM capalaM tvaritaM cetitaM yatraiva paurastyaM vanakhaNDaM yatraiva puSkariNI tatraivopagacchataH, yatraiva puSparINImavagAhayataH jalamajjanaM kurutaH, yAni tatrotpalAni yAvat gRhNItaH, gRhItvA yatraiva zailakasya yakSAyatanaM tatraivopagacchataH Aloke praNAmaM kurutaH, kRtvA mahArhaM puSpArcanikAM kurutaH, kRtvA jAnupAdapatitau zuzrUSantau namasyantau paryupAsAte, tataH sa zailako yakSaH Agatasamaye prAptasamaye evamavadat - kaM tArayAmi, kaM pAlayAmi ? tatastau mAkandikadArakau utthayA uttiSThataH karatala. evamavadatAM AvAM tAraya, AvAM pAlaya, tataH sa zailako yakSaH mAkandikau evamavadat evaM khalu devAnupriyo ! yuvAM mayA sArddhaM samudramadhyaM vyativrajantau sA ratnadvIpadevatA pApA caNDA rudrA kSudrA lubdhA sAhasikA bahubhiH kharakaizca mRdukaizcAnulobhezca pratilomaizca zRGgAraizca karuNaizcaupasargAzcopasargaM kariSyatIti, yadi yuvAM devAnupriyo ! ratnadvIpadevatAyA etamarthamAdriyethe vA parijAnAthe vA'pekSethe vA tataH yuvAmahaM pRSThAt vidhUnomi, atha yuvAM ratnadvIpadevataitamarthaM no Adriyethe no parIjAnAthe no'pekSethe tataH yuvAM ratnadIpadevatAhastAt svahastena nistArayAmi 1 aMtie Nisamma jJAtAyAm / 100 indriyaparAjayazatakam - -
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra pachI te be mAkadinA putro te zUlAthI bhedAyelA puruSanI pAse A arthane sAMbhaLIne jaldI pracaMDa, capala, tvarAthI caitanyapUrvaka gati vaDe jyAM pUrva taraphanuM vanakhaMDa che ane jyAM puSkariNI che tyAM ja Ave che. jyAM puSkariNI che enuM avagAhana karatAM pANImAM snAna kare che. tyAM je kamaLo che tene yAvat grahaNa kare che. grahaNa karIne jyAM zailaka yakSanuM maMdira che tyAM ja Ave che ane darzana thatAM baMne praNAma kare che. karIne mahApuruSane yogya evI puSpanI pUjA kare che, karIne DhIMcaNa sudhI namIne page paDelA, sevA karatA, namaskAra karatA, upAsanA karatA rahelA che. tyAra pachI te zailaka yakSa samaya prApta thaye chate samaya Ave tyAre kone tAruM ? konuM rakSaNa kare ? e pramANe kahyuM. tyAra pachI te be mAkaMdinA putroe ubhA thaIne hAthanA taLiyA vaDe aMjali karIne A pramANe kahyuM - amane bene tAro, amArA benuM pAlana karo. tyAra pachI te zailaka yakSe mArkadinA be putrone A pramANe kahyuM- he devAnupriya !kharekhara A pramANe che to tame be mArI sAthe samudranI madhyamAM pAchA AvatAM te pApI, pracaMDa, bhayaMkara, kSudra, lobhI ane sAhasika evI ratnadvIpanI devI ghaNA kaThora ane komaLa, anukULa ane pratikULa zRMgAra ane karuNa evA upasargo vaDe upasarga karaze. he devAnupriya ! jo tame baMne ratnadvIpadevInI e vAtane Adarazo, jANazo athavA apekSA karazo, to tyAre huM tamane baMnene pAchaLathI pADI nAkhIza. ane tame ratnadvIpa devInA te arthane nahi Adaro, nahi jANo ane apekSA nahi karo to tamane baMnene ratnadvIpadevInA hAthamAMthI potAnA hAthe nistAra karIza. IndriyaparAjayazataka 100
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ tate NaM te mAgaMdiyadAragA selagaM jakkhaM evaM vayAsI jannaM devANu vaissaMtti tassa NaM uvAvAya vayaNaNiddeseM ciTThissAmo tate NaM se selae jakkhe uttarapuritthamaM disIbhAgaM uvakkamati veubviyasamugdhAeNaM samohannai 2 saMkhejjAiM joyaNAI daMDaM Nissirai doJcaMpi' veuvviyaM samugghAeNa egaM mahaM AsarUvaM viuvvai2 te mAgaMdiyadArae evaM vayAsI haM bho mAgaMdiyadArayA Aruhaha NaM devANuppiyA mama paTuMsi tate NaM te mAgaMdiya. haTTha ! selagassa jakkhassa paNAmaM selagassa piTuM durUDhA tate NaM se selae mAgaMdiya. durUDhe jANittA sattaDhuMtAlappamANamettAI uDDe vehAsaM uppayatira tAe ukkiTThAte turiyAe divvA lavaNasamudaM mujha2 jeNeva jaMbuddIve2 jeNeva bhArahe jeNeva caMpAnayarI teNeva pAhArettha gamaNAe (sUtra-83) tae NaM sA rayaNadIvadevayA lavaNasamudaM tisattakhutto aNupariyaTTai jaM tattha taNaM vA jAva pADei jeNeva pAsAyava.sae tatastau mAkandikadArako zailakaM yakSamevamavadataM, yad devAnupriyAH ! vadiSyanti tasyopapAtAvakramya vacananirdeze sthAsyAvaH, tataH sa zailako yakSa uttarapaurastyaM dizibhAgamupakrAmati, upakramya vaikriyasamuddhAtena samuddhanti, samuddhatya saGkhyeyAni yojanAni daNDaM nissArayati, niHsArya dvitIyamapi (tRtIyamapi vAraM) vaikriyasamuddhAtena ekaM mahadazvarUpaM vikaroti, vikuLa tau mAkandikadArako evamavadat-haMho mAkandikadArako ! ArohataM devAnupriyau mama pRSThe, tatastau mAkandikarAdako hRSTau... zailakasya yakSasya praNAmaM kurutaH, kRtvA zailakasya pRSThaM durUDhau, tataH sa zailako mAkandikadArakau durUDhau jJAtvA saptASTatAlapramANamAtrANi UrdhvaM vihAyasi utpatati, utpatya tayA utkRSTayA tvaritayA divyayA lavaNasamudraM madhyaMmadhyena yatraiva jambUdvIpaH yatraiva bhArataH, yatraiva campAnagarI, tatraiva prAdhArayat gamanAya (sU. 83) tataH sA ratnadvIpadevatA lavaNasamudra trisaptakRtvo'nuparivartayati, yad tatra tRNaM vA yAvat pAtayati, yatraiva prAsAdAvataMsakaH 1. doccaMpi taccaMpi jJAtAyAm / KRkRREKKINEKHAKERBERAREEKERNETREKKitke 101 indriyaparAjayazatakam
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra pachI mArkadinA te be putroe zailaka yakSane A pramANe kahyuM - he devAnupriya ! je Apa kahezo tenA upasargane oLaMgIne ApanA vacananA nirdeza mujaba rahIzuM. tyAra pachI te zailaka yakSa uttarapUrva eTale izAna dizAnA bhAga tarapha jAya che, jaIne vaikriya samuddAta vaDe samudyAta kare che, samudyAta karIne saMkhyaya yojananA daMDane bahAra kADhe che, bahAra kADhIne be vAra, traNa vAra vaikriya samuddAta vaDe eka moTA ghoDAnA rUpane vidurve che. vikarvIne te mAkaMdinA be putrone A pramANe kahyuM - are he mAkaMdinA putro ! devAnupriya ! mArI pITha upara besI jAo. tyAra pachI te mAkaMdinA be putro yAvatuM harSa pAmyA. zailaka yakSane praNAma kare che karIne zailakanI pITha upara ArUDha thayA. tyAra pachI te zailaka mAkaMdinA be putro barAbara ArUDha thayA che e jANIne sAta-ATha tADa pramANa rUpa karIne upara AkAzamAM uDe che. uDIne te utkRSTa, tvarita ane divya gati vaDe lavaNa samudranA madhya madhyabhAga vaDe jyAM jaMbudvIpa che jyAM bharatakSetra che jyAM caMpAnagarI che tyAM javA mATe dhAraNA karI. tyAra pachI te ratnadvIpanI devI lavaNasamudrane 21 vAra paribhramaNa karI ane tyAM je kAMI paNa ghAsa Adi che tene dUra karI jyAM teno pradhAna mahela che tyAM Ave che IndriyaparAjayazataka 101
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ teNeva uvAgacchai2 te mAgaMdiyA pAsAyavaDeMsae apAsamANI jeNe purathimile vaNasaMDe jAva savvao samaMtA maggaNagavesaNaM karei2 tesiM mAiMdiyadAragANaM katthai suiM vAra alabhamAnI jeNeva uttarille evaM ceva paJcatthimille vi jAva apAsamANI ohiM pauMjai te mArgadiyadArae selaeNa saddhiM lavaNasamuhaM majjhaM majjheNaM vItIvayamANe2 pAsati AsurattA asikheDagaM geNhai2 sattaTTha jAva uppayai2 tAe ukkiTThAe jeNeva mAgaMdiya teNeva uvA. 2 evaM va0-haM bho mAgiMdiya upatthiyapatthiyA kinnaM tubbhe jANaha mamaM vippajahAya selaeNaM jakkheNaM saddhiM lavaNasamuddaM majjhaM majjheNaM vItIvayamANA taM evamavi gae jati NaM tujhe ma avayakkhaha to bhe atthi jIviyaM ahaNNaM NAvayakkhaha to bhe imeNaM nIluppalagavala jAva pADemi tate NaM te mAgiMdiya. rayaNadIvadevayA aMtie' so. si bhIyA atatthA aNuvviggA akkhubhiyA asaMbhaMtA rayaNadIvadevayAe eyamaTThaNo ADhaMti no pari No avayakkhaMti aNADhemANA apari0 aNavayakkhamANA selaeNaM jakkheNa saddhiM lavaNasamuddaM majjhaM majjheNaM vIvayaMti tatraivopagacchati, upagamya tau mAkandikadArakau prAsAdAvataMsake apazyantI yatraiva paurastyaM vanakhaNDaM yAvat sarvataH samantAt mArgaNagaveSaNAM karoti, kRtvA tayoH mAkandikadArakayoH kutracit zrutiM vA'labhamAnA yatraiva autarAhaH evaM caivApAcIno'pi yAvadapazyantI avadhiM prayuGkte, (prayujya) tau mAkandikadArakau zailakena sArddhaM lavaNasamudraM madhyaMmadhyena vyativrajantau pazyati, AzuraktA asiphalakaM gRhNAti gRhItvA saptASTau yAvadutpatati, utpatya tayA utkRSTayA yatraiva mAkandikadArakau tatraivopagacchati, upagamyaivamavadat, haMho aprArthitaprArarthakau ! kiM na yuvAM jAnIthaH, mAM viprahAya zailakena yakSena sArddhaM lavaNasamudraM madhyaMmadhyena vyativrajantau tadevamapi gate yadi yuvAM mAmapekSayAthAM, tataH yuvAyorasti jIvitaM, atha nApekSetAM tataH yuvAmanena nIlotpalagavala... yAvat pAtayAmi, tatastau mAkandikadArakau ratnadvIpadevatAyA antike ( etamarthaM ) zrutvA abhItau atrastau anudvignau akSubhitAvasambhrAntau ratnadvIpadevatAyA etamarthaM nAdriyete no parijAnAte no apekSAte, anAdriyamANau, aparijAnAnau anapekSamANau zailakena yakSena sArddhaM lavaNasamudraM madhyamadhyena vyativrajanti, 1. aMtie eyamahaM so. jJAtAyAm / 102 indriyaparAjayazatakam
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane AvIne te pradhAna mahelamAM te mArkadinA be putrone nahIM jotI jyAM pUrva taraphanuM vanakhaMDa che tyAM jAya che yAvatuM sarva ThekANe cAre bAju mArganI gaveSaNAne kare che. karIne mAkaMdinA te be putronA kAMI samAcArane nahIM prApta karatI jyAM uttara taraphanuM vanakhaMDa che e pramANe pazcimamAM paNa vAva nahIM jotI avadhijJAnano upayoga mUke che. upayoga mUkIne mAkadinA te be putro zailakanI sAthe lavaNa samudranA madhya madhyabhAga vaDe jatA jue che. tarata kopAyamAna thayelI talavAra ane DhAlane grahaNa kare che, grahaNa karIne sAta-ATha DagalA jeTalAmAM uDe che, uDIne utkRSTa gati vaDe jyAM mArkadinA be putro che tyAM ja Ave che. AvIne A pramANe kahyuM are ! mRtyunI prArthanA karanArA ! zuM tame baMne jANatA nathI ke jethI mane choDIne zailaka yakSanI sAthe lavaNa samudranA madhya madhya bhAga vaDe jaI rahyA cho. A pramANe gaye chate paNa jo tame baMne mArI apekSA karazo to tamArA baMnenuM jIvana che ane jo mArI apekSA nahi karo to tamane baMnene lIlAkamaLa, paththaranI jema yAvatuM mastakane pADIza. tyAra pachI te mAnaMdinA be putroe ratnadvIpa devInI pAse A artha sAMbhaLIne nahI gabharAyelA, trAsa nahIM pAmelA, udvegane nahIM pAmatA, kSobhane nahi pAmelA, saMbhramavALA nahi thayelA te baMne ratnadvIpanI devInI te mAgaNIno svIkAra karatA nathI, jANatA nathI ane apekSA karatA nathI. svIkAra nahi karatA, nahi jANatA ane apekSA nahi karatA zailaka yakSanI sAthe lavaNa samudranA madhya madhya bhAga vaDe jAya che IndriyaparAjayazataka 102
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ tate NaM sA rayaNadIvadevA te mArgadie. jAhe no saMcAeti bahuhi paDilomehi ya uvasaggehi ya cAlittae vA khobhittae vA vipariNAmittae vA tAhe mahurehiM siMgArehi ya kaluNehi ya uvasaggehi ya uvasaggeuM payattA yAvi hotthA haM bho mAgaMdiyadAragA jaiNaM tujjhehiM devANuppiyA mae saddhiM hasiyANi ya ramiyANi ya leliyANi ya kIliyANi ya hiMDiyANi ya mohiyANi ya tAhe NaM tujhe savvAti agaNemANA mamaM vippajahAya selaeNa saddhiM lavaNasamudaM majjhaM majjheNaM vItIvayaha, tateNaM sA rayaNadIvadevayA jiNarakkhiyassa maNaM ohiNA Abhoeti AbhoettA evaMvayAsI-NiJcaM pi yaNaM ahaM jiNapAliyassa aNiTThA jatiNaM niJcaM mama jiNapAlie aNiDhe, nizcaMpi ya NaM mamaM jiNarakkhie iTe, jati Na mama jiNapAlie royamANI kaMdamANI somANI tippamANiM vilavamANI NAvayakkhati kinnaM tumaMpi jiNarakkhiya ! mamaM royamANiM jAva nAvayakkhasi, tate NaM-sA pavararayaNadIvassa devayA ohiNA jiNarakkhiyassa maNaM / NAUNa vadhanimittaM uvariM mAgiMdiyadAragANaM doNhaM pi / / 1 / / / dosakaliyA salaliyaM NANAvihacuNNavAsamIsaM diJcaM / yANa maNanivvuikaraM savvaM uu ya surabhikusumavuddhiM pamuMcamANI / / 2 / / NANAmaNikaNagarayaNaghaMTiya khikhiNiNeuramehalabhUsaNaraveNaM / disAu vidisAu pUrayaMtI vayaNamiNaM beMti sA sakalusA / / 3 / / tataH sA ratnadvIpadevatA tau mAkandiko yadA no zaknoti / bahubhiH pratilomaizcopasagaizcAlayituM vA kSobhayituM vA vipariNAmayituM vA tadA madhuraiH zRGgAraizca karuNaizcopasagaizcopasargayituM pravRttA cApi abhavat ! haMho mAkandikadArako ! yadi yuvAbhyAM devAnupriyau mayA sArddha hasitAni ratAni ca lalitAni ! krIDitAni ca hiNDitAni ca mohitAni ca tadA yuvAM sarvANi agaNayantau mAM viprahAya zailakena sArdhaM lavaNasamudraM madhyaMmadhyena vyativrajathaH, tataH sA ratnadvIpadevatA jinarakSitasya mano'vadhinA''bhogayati, Abhogya evamavadat - nityamapi cAhaM jinapAlitasyAniSTA yadi nityamapi ca mAM jinapAlitasyAniSTaH, nitya cAhaM jinarakSitasya iSTa: nityamapi ca mama jinarakSita iSTaH, mAM jinapAlitaH rudatIM krandatIM zocantIM tepayantI vIjayantI nApekSate, kiM tvamapi jinarakSitaH ? mama rudatIM nApekSase, tataH sA pravararatnadvIpasya devatA'vadhinA jinarakSitasya mano jJAtvA vadhanimittaM upari mAkandikadArakayoH dvayorapi / / 1 / / dveSakalitA salalikaM nAnAvidhacUrNavAsamizraM divyaM, ghrANamanoHnivRttikaraM savartukasurabhikusumavRSTiM pramuJcantI / / 2 / / nAnAmaNikanakaratna-ghaNTitakhiviNInupUramekhalAbhUSaNa raveNa / dizaH vidizaH pUrayantI vacanamidaM bravIti sA sakaluSA / / 3 / / 1. tae vA lobhittae vA jJAtAyAm / 103 indriyaparAjayazatakam
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAre ratnadvIpanI devI mAdinA te be putrone ghaNA pratikULa upasargo vaDe calAvavA mATe, kSobha pamADavA mATe ane pariNAma badalAvavA mATe zaktimAna na thaI tyAre madhura zRMgAra ane karuNa upasarga vaDe herAna karavA mATe pravRtta paNa thaI. are ! mAkaMdinA be putro ! he devAnupriya ! jo tamArA baMne vaDe mArI sAthe hasavAnI krIDA, ratinI krIDA, manohara evI krIDAo, pharavAnuM ane mohanI krIDA karAI che ane te sarvanI avagaNanA karatA tame baMne mane choDIne zailakanI sAthe lavaNa samudranA madhya madhya bhAga vaDe zA mATe jaI rahyA cho ? tyAre te ratnadvIpanI devI jinarakSitanuM mana avadhijJAna vaDe jANe che. jANIne A pramANe kahyuM - huM haMmezAM jinapAlitane aniSTa hatI ane mane paNa haMmezAM jinapAlita aniSTa hato. huM haMmezAM jinarakSitane iSTa hatI ane haMmezAM jinarakSita mane paNa iSTa hato. jinapAlita rotI, AkraMdana karatI, du:khI thatI ane vilApa karatI mane apekSA nathI karato paNa zuM jinarakSita tuM paNa rotI evI mane svIkAra karato nathI ? tyAra pachI te zreSTha ratnadvIpanI devIe avadhijJAna vaDe jinarakSitanA manane jANIne te mAkaMdinA baMne putro upara vadhane mATe dveSathI yukta banelI lIlApUrvaka judA judA cUrNa ane gaMdhathI mizra evI divya tema ja nAka ane manane AnaMda ka2nA2I sarvaRtunA sugaMdhI evI puSpanI vRSTine varasAvatI tathA judA judA prakAranA maNi sonA ratnathI racelI khIkhI avAja karatI evA jhAMjhara ane keDanA dorA rUpa AbhUSaNanA avAja vaDe dizA ane vidizAone pUratI, klezavALI, te A pramANe vacanane bole che - IndriyaparAjayazataka 103
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'hAlasulagolaNAhadayita piya ramaNakaMta sAmiya NigviNa NitthakkaM chiNNa Nikkiva akayannu ya siDhilabhAvaNillajja lukka akaluNa jiNarakkhiya majjha hiyayarakkhagA maNa hu jujjasi ekkayaM aNAhaM abaMdhavaM tujjhacalaNaovAyakAriyaM ujjhiuM madhannaM / guNasaMkara ! haM tume vihuNA Na samatthA jIvi khaNaMvi / / 5 / / imassa u aNegajjhasamagaravividhasAvayasayAolagharassa / rayaNAgarassa majjhe appANaM bahemi tujjha purao ehi NittAhi isi vi kkhamAhi ekkAvarAhaM me / / 6 / / tujjha ya vigayaghaNavimala sasimaMDalAgArasissirIyaM sArayaNavakamalakumudakuvalayavimala-dalaNika sarisanibhaM / nayaNaM vayaNaM pivAsAgayAe saddhA me picchiuM je avaloehi tA io mamaM NAha jA te picchAmi vayaNakamalaM / / 7 / / evaM sappaNayasaralamahurAtiM puNo 2 `kaluNAI jaMpamANI pAvAmaggao samaNNei pAvahiyA / / 8 / / ta NaM se jiNarakkhie calamaNe teNeva bhUsaNaraveNaM kannasuhamaNahareNa jehi ya sappaNayasaralamahurabhaNiehiM saMjAyaviuNarAe rayaNadIvassa devayAe tIse suMdarathaNajaghaNavayaNakaracaraNanayaNalAyannarUvajjovvaNasiriM ca divvaM sarabhasauvagUhiyAiM jAtiM vibbayavilasiyANi hola ! sula ! gola ! nAtha ! priya ! ramaNa ! kAnta ! svAmin ! nirghuNa ! anavasarajJa ! styAna ! akRtajJa ! ca zithilabhAva ! nirlajja ! rukSa ! nilIna ! akaruNa ! jinarakSita ! mama hRdayarakSaka ! na khu arhasi ekakAM anAthAM abAndhavAM tava caraNopapAtakArikAmujjhituM mAM guNazaGkara ! ahaM tvayA vihInA na samarthA jIvituM kSaNamapi / / 5 / / anekajhaSamakaravividhazvApadazatAkulagRhasya ratnAkarasya madhye AtmAnaM hanmi tava purataH, ehi, nivarttasva, yadyasi kupitaH kSamasva ekAparAdhaM me / / 6 / / tava ca vigatadhanavimalazazimaNDalAkAra- sazrIkazAradanavakamalakumudakuvalaya vimaladalanIkarIsadRzanibhaM nayanaM vadanaM pipAsA''gatAyAH zraddhAH me prekSituM avalokaya tAvaditaH mAM nAtha ! yAvat te prekSe vadanakamalam / / 7 / / evaM sapraNayasaralamadhurAni punaH punaH karuNAni jalpantI pApA mArgataH samanveti pApahRdayA / / 8 / / tataH sa jinarakSitaH calamanAH tenaiva bhUSaNaraveNa karNasukhamanohareNa yaizca sapraNayasaralamadhurabhaNitaiH saMjAtaviguNarAgaH ratnadvIpasya devatAyAstasyAH sundarastanajaghanavadanakaracaraNanayanalAvaNyarUpayauvanazriyaM ca divyaM sarabhasopagUhitAni yAni vibbokavilasitAni , 1. hola vasula jJAtAyAm / 2. kaluNAI vayaNAtiM jaMpa. jJAtAyAm / * 104 indriyaparAjayazatakam
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAla ! sula ! gola ! nAtha ! dayita ! priya ! ramaNa ! kAnta ! svAmI ! nirdaya ! avasarane nahi jANanAra ! jaDa ! kRpA vagaranA ! akRtajJa ! zithilabhAvavALA ! nirlajja rukSa! nilIna ! kAruNyahIna ! he jinarakSita ! he mArA hRdayanA rakSaka !anAtha, abAdhava ekalI je tArA caraNanA paDakhAnI sevikA evI mane choDavA mATe tene yogya nathI. he guNomAM zaMkara samAna ! huM tArA vagara kSaNa vAra paNa jIvavA mATe samartha nathI. aneka jalacara prANI magara ane vividha seMkaDo prANIothI vyApta evA ghara samAna samudranI madhyamAM huM tArI AgaLa AtmaghAta karuM chuM, Ava, pAcho vaLa. jo tuM mArA para kupita thayo che to mArA eka aparAdhanI kSamA kara. cAlI gayelA vAdaLathI nirmala thayelI, caMdranA maMDalanA AkAravALI tathA zobhA sahita zaradaRtunA navA kamaLa, kumuda, kuvalayanA nirmala pAMdaDAnA samUha samAna tAruM nayana ane vadana batAva. pipAsAthI AvelI evI mane te jovA mATe zraddhA che tethI A tarapha he nAtha ! juo, eTalAmAM tamArA vadana rUpI kamalane jouM. A pramANe premapUrvaka sarala ane madhura evA karuNasvarone vAraMvAra bolatI, pApIhRdayavALI tevI pApI mArganI sAme Ave che. tyAra pachI te karNane sukha ApanAra, manohara evA AbhUSaNanA avAja vaDe tathA premapUrvakanA sarala ane madhura vacana vaDe calita thayuM che jenuM mana evo jinarakSita te ratnAdvIpanI devInA suMdara stana, yoni, vadana, hAtha, paga, nayana, lAvaNya rUpa svarUpa yauvananI divya evI zobhAne jhajhajhajhajhajhajhajhajhajhajhajhajhajha IdriyaparAjayazataka 104
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ ya vihasiya sakaDakkhadiTThinissasiyamaliyA 'uvalaliyANi ya gamaNapaNapari-vajjiyavasAiyANi ya saramANe rAgamohiyamatI avase kammavasagae avayakkhati maggato sAviliyaM tate NaM jiNarakkhiyaM samuppannakaluNabhAvaM maJcugalacchallaNolliyamaI avayakkhaM taM taheva jakkhe ya selae jANiUNa saNiyaM 2 uvvihati NiyagapaTThAhi vigayasate tate NaM sA rayaNadIvadevayA NissIlA kaluNaM jiNarakkhiyaM sakalusA selagapaTThAhi uvayaMtaM dAsa ! mausitti jaMpamANI apattaM sAgarasalilaM giNhiya bAhAhiM ArasaMtaM uTheM uvvihai aMbaratalehiM uvayamANaM ca maMDalaggeNa paDicchittA nIluppalagavalayaayasippagAseNa asivareNa khaMDAkhaMDiM karetira tattha vilavamANaM tassa ya sarasabahiyassa ghettUNa aMgamaMgAI ukkhittabaliM cauddisiM kareti sA paMjalI pahaTThA (sUtra 84) evameva samANAu so jo amhaM NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA aviya pavvaie samANe puNaravi mANussae kAmabhoe Asayati pacchiyai pIhei abhilasai se NaM iha bhave ceva bahuNaM samaNANa jAva saMsAraM aNupariyaTTissai jahA vAse jiNarakkhie chalio avayakkhaMto nirAvayakkho gao aviggheNaM / tamhA pavayaNasAre nirAvayakkheNa bhaviyavvaM / / 1 / / ca vihasitasakaTAkSadRSTi - niHzvasitamilitopalalitAni ca gamanapraNayaruSTaprasAditAni ca smaran rAgamohitamatiravazaH karmavazagataH apekSate mArgataH savyalIkaM tataH jinarakSitaM samutpannakaruNabhAvaM mRtyugalachaleNa noditamatimapekSamANaM tathaiva yakSazca zailakazca jJAtvA zanairudvijahAti nijapRSThAt vigatasvAsthyaM / tataH sA ratnadvIpadevatA nRzaMsA karuNaM jinarakSitaM sakaluSA zailakapRSThAdavapatantaM 'dAsa ! mRtA'si' iti jalpantI aprAptaM sAgarasalIlaM gRhItvA bAhubhyAmArasantamadvijahAti, ambaratalAdavapatantaM ca maNDalAgreNa pratIcchya nIlotpalagavalAtasiprakAzenAsivareNa khaNDakhaNDaM karoti tatra vilapantaM, tasya sarasavadhitasya gRhItvA'GgAni utkSiptabaliM caturdizaM karoti sA prAJjalI prahaSTA (sUtra 84) evameva zramaNAyuSaH yaH asmAkaM nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA antike pravrajitaHsan punarapi mAnuSyakAn kAmabhogAnAsAdayati prehati, abhilaSati, sa ihabhave caiva bahUnAM zramaNAnAM yAvat saMsAramanuparivartiSyati, yathA vA sa jinarakSitaH chalito'pekSamANaH nirapekSaH gato'vighnena, tasmAt pravacanasAre niravakAkSeNa bhavitavyam / / 1 / / 1. uvalaliyaThiyagamaNapaNaya. jJAtAyAm / 2. vigayasatthaM jJAtAyAm / 3. aMtika jJAtAyAe / 105 indriyaparAjayazatakam
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA ekadama gUDha che tathA mazkarI sahitanI kaTAkSa dRSTinA nizvAsathI maLelA vilAso ane gamana, prema ane rIsAyelane manAvavA Adine yAda karato, rAgathI mohita banelI che mati jenI evo, AtmAne vazamAM nahi rAkhanAra, karmane vaza banelo khoTI rIte tenI apekSA kare che. tyAra pachI mArgamAM utpanna thayelo che karuNAbhAva jene, mRtyu rUpI galanA chaLa vaDe prerAI rahI che mati jenI, jenuM svAstha cAlyuM gayuM che tevA, apekSA karatA jinarakSitane jANIne zailaka yakSa dhImethI potAnI pITha uparathI teno tyAga kare che. tyAra pachI puruSanI hiMsaka, kleza sahita te ratnadvIpanI devI zailakanI pIThathI paDatA evA jinarakSitane "dAsa ! tuM marelo che" e pramANe bolatI samadranA pANImAM pahoMce te pahelA grahaNa karIne be bAhu vaDe AkAzanA taLiyAthI nIce paDatA ane rotA evA tene, talavAranA agrabhAga vaDe grahaNa karIne nIlotpala, patthara ane atasinI jema zyAma prakAzavALI evI talavAra vaDe tenA TUkaDe TUkaDA kare che. sArI rIte vadha karAyelA tenA aMgone grahaNa karIne cAre dizAmAM baline nAkhavAnI jema nAkhe che. te aMjalIpUrvaka atyaMta harSane pAme che. e pramANe je AyuSyanuM zramaNa nigraMtha athavA nirgathI evA amArI pAse pravrajita thayelo pharIthI paNa kAma bhogone pAme che, apekSA rAkhe che, icchA rAkhe che te A bhavamAM bahu zramaNonA yAvatuM saMsAranuM paribhramaNa kare che. je pramANe apekSA rAkhato jinarakSita chalanA pamAyo ane nirapekSa evo jinapAlita vidana vinA muktine pAmyo te kAraNathI pravacananA sAramAM apekSA vagaranA thavuM joIe. IndriyaparAjayazataka 105
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhoge avayakkhaMtA paDeMti saMsArasAgare ghore / bhogehiM niravayakkhA taraMti saMsArakaMtAraM / / 2 / / (satra-85) tate NaM sA rayaNadIvadevayA jeNeva jiNapAlie teNeva uvA02 bahuhi aNulomehi ya paDilomehi ya kharamausiMgArehi ya kaluNehi ya jAhe no saMcAetti cAlittae vA khobhittae vA vippa0 / tAhe saMtA taMtA paritaMtA NivvinnA samANA jAmeva disaM pAu0 tAmeva disi paDigayA, tate NaM se selae jakkhe jiNapAlieNa saddhiM lavaNasamudaM majjhaM 2 vItIvayatira jeNe va caMpAnayarI teNeva caMpAnayarI teNeva uvA0 2 caMpAe nayarIe aggujjANaMsi jiNapAliyaM piTThato uyAreira evaM va02 esa NaM devA0 caMpAnayarI dIsai tti kaTTa jiNapAliyaM pucchati jAmeva disiM pAubbhUte tAmeva disiM paDigate (sUtra-86) tate NaM jiNapAlie caMpaM aNuppavisai jeNeva sae gehe jeNeva ammApiyaro teNeva uvA02 ammApiUNaM royamANe jAva vilavamANe jiNarakkhiyavAvattiM nivedai, tate NaM jiNapAlie ammApiyaro mittaNAi jAva pariyaNeNa saddhiM royamANAI bahuiM loIyAi mayakiJcAI kareMti 2 bhoganavakAGkSantaH patanti saMsArasAgare ghore, bhogaiH niravakAGkSAstaranti saMsArakAntAram / / 2 / / (sU. 85) tataH sA ratnadvIpadevatA yatraiva jinapAlitaH tatraivopagacchati, upagamya bahubhiranulomaizca pratilomaizca kharamRduzRGgAraizca karuNaizca yadA no saMzaknoti cAlayituM vA kSobhayituM vA vipariNAmayituM vA / tadA zAntA tAntA paritAntA nirviNNA satI yataH eva diza : prAdurbhUtA tAmeva dizaM pratigatA, tataH sa zailako yakSaH jinapAlitena sArddha lavaNasamudraM madhyaM madhyena vyativrajati, yatraiva campA nagarI tatraivopAgacchati, upAgamya campAyAH nagaryA agrodyAne jinapAlitaM pRSThata uttArayati, uttArya evamavadat eSA devAnupriya ! campAnagarI dRzyate, iti kRtvA jinapAlitaM ApRcchati, ApRcchya yata eva dizaH prAdurbhUtaH tAmeva dizaM pratigataH (sU. 86) tato jinapAlitaH campAmanupravizati, anupravizya yatraiva svaM gRhaM yatraivAmmApitarau tatraivopAgacchati, ammApitRbhyAM rudan vilapan jinarakSitavyApattiM nivedayati, tato jinapAlitaH ammApitarau mitrajJAti yAvat parijanena sArddhaM rudantaH bahUni laukikAni mRtakRtyAni kurvanti, 106 indriyaparAjayazatakam
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogonI AkAMkSA rAkhanAra ghora saMsAra sAga2mAM paDe che. ane bhogo vaDe nirAkAMkSa thayelo saMsAra aTavIne tare che. tyAra pachI te ratnadvIpanI devI jyAM jinapAlita che, tyAM jAya che. jaIne ghaNA anukULa ane pratikULa, kaThora ane komaLa tema ja zRMgAra ane karuNa upasargo vaDe calAvavA mATe, kSobha pamADavA mATe, pariNAma badalAvavA mATe samartha na thaI tyAre zAnta thayelI, thAkelI, ekadama thAkelI, kheda pAmelI je dizAmAMthI AvelI te dizAmAM yAlI gaI. te zailaka yakSa jinapAlitanI sAthe lavaNasamudranA madhya madhya bhAga vaDe jAya che jyAM caMpA nagarI che tyAM Ave che. AvIne caMpA nagarInA agra udyAnamAM jinapAlitane pITha uparathI utAre che, utArIne A pramANe kahyuM he devAnupriya ! A caMpA nagarI dekhAya che ? e pramANe karIne jinapAlitane pUche che. pUchIne je dizAmAMthI Avelo te dizAmAM pAcho jAya che. - tyAra pachI jinapAlita caMpA nagarImAM praveze che. praveza karIne jyAM potAnuM ghara ane jyAM potAnA mAtApitA che tyAM Ave che. roto yAvat vilApa karato mAtApitAne jinarakSitanA maraNane jaNAve che. tyAra pachI jinapAlita mAtApitA, mitrajJAti yAvatu saMbaMdhIo sAthe rotA ghaNA laukika evA mRtakAryone kare che. IndriyaparAjayazataka 106
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAleNaM vigayasoyA jAyA, tate NaM jiNapAliyaM annayA kayAI suhAsaNavaragayaM aMmmApiyaro evaM vayAsI kahaNaM puttA jiNarakkhie kAlagae ? tate NaM se jiNapAlie ammApiUNa lavaNasamuddottAraM ca kAliyasaMmutthaNaM ca poyavahaNavivattiM phalahakhaMDa AsAyaNaM ca rayadIvRttAraM ca rayaNadIvadevayAgimhaNaM ca bhogavibhoiM ca rayaNadIvadevayAAghataNaM ca sUlAiyapurisadarisaNaM ca selagajakkhaAruhaNaM ca rayaNadIvadevayAuvasaggaM ca jiNarakkhiyavivattiM ca lavaNasamuddataraNaM ca caMpAgamaNaM ca selagajakkha ApucchaNaM ca jahAbhUyamavitahamasaMdiddhaM parikahei, tate NaM jiNapAlie jAva appAsoge jAva vipulAi bhogebhogAI bhuMjamANe viharai (sU. 87) teNaM kANaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe dhammaM soccA pavvatie ekkArasaMgavI mAsieNaM sohamme kappe do sAgaropame mahAvidehe sijjahi tti / evaM samaNAuso jAva mANussae kAmabhoge No puNaravi AsAi seNaM jAva vItIvayatissati jahA vA se jiNapAlie iti * / / 31 / / kAlena vigatazokA jAtAH, tato jinapAlitamanyadA kadAcit sukhAsanavaragatamammApitarAvevamavadataM kathaM putra ! jinarakSitaH kAlagataH ? tataH sa jinapAlito'mmApitRbhyAM lavaNasamudrottAraM ca kAlikasamutthAnaM ca potavahanavipattiM ca phalakakhaNDAsAdanaM ca ratnadvIpottAraM ca ratnadvIpadevatAgrahaNaM ca bhogavibhUtiM ca ratnadvIpadevatA''ghAtanaM ca zUlAyitapuruSadarzanaM ca zailakayakSArohaNaM ca ratnadvIpadevatopasargaM ca jinarakSitavipattiM ca lavaNasamudrottaraNaM ca campA''gamanaM ca zailakayakSApRcchanaM ca yathAbhUtamavitathaM cAsaMdigdhaM parikathayati, tato jinapAlitaH yAvadalpazokaH ( AtmazaucaH ) yAvat vipulAn bhogopabhogAn bhuJjan viharati (sUtra 87) tasmin kAle zramaNaH bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH, dharmaM zrutvA pravrajitaH, ekAdazAGgavit mAsikena saudharme kalpe dvau sAgaropamau mahAvidehe setsyatIti / evaM zramaNAyuSaH yAvat mAnuSyakAn kAmabhogAn no punarapi AsvAdayati saH yAvat vyativrajiSyati yathA vA saH jinapAlitaH iti / / / 31 / / * 1. kAliyavAyasamutthaNaM jJAtAyAm / 2. devayAgihaM jJAtAyAma / navamAdhyayanarUpA vidyate / iyaM kathA jJAtAdharmakathAGgasya 107 indriyaparAjayazatakam
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAla vaDe zoka vagaranA thayA. tyAre ekavAra zreSTha evA sukhAsAnane pAmelA evA jinapAlitane kyAreka mAtApitAe A pramANe pUchyuM he putra ! jinarakSita kevI rIte mRtyune pAmyo ? tyAre te jinapAlite mAtApitAne lavaNasamudranuM utaravuM, kAlika vAta utpanna thavo, vahANanI Apatti, phalakanA TukaDAnuM prApta thavuM, ratnadvIpamAM utaravuM, ratnadvIpadevI dvArA grahaNa thavuM, bhogano vaibhava maLavo, ratnadvIpadevInA vadhanuM sthAna zUlAthI bhedAyela puruSanuM darzana thavuM, zailaka yakSa upara ArohaNa ane ratnadvIpanI devIno upasarga thavo, jinarakSitanuM maraNa, lavaNa samudra utaravo, caMpA nagarImAM Agamana, zailaka yakSanuM pUchavuM, A pramANe je thayeluM te satya hakIkata zaMkA vagara kahI. tyAra pachI jinapAlita yAvat alpazokavALo thayelo vipula evA bhogone bhogavato rahe che. te kALane viSe zramaNa bhagavAna mahAvIra samavasaryA. dharma sAMbhaLIne jinapAlite dIkSA grahaNa karI, agIyAra aMgano jANakAra thayo, mAsika anazana vaDe saudharma devalokamAM be sAgaropamanA AyuSyaLo deva thayo ane mahAvideha kSetramAM siddha thaze. A pramANe AyuSman evo zramaNa yAvat manuSyanA kAmabhogone pharI paNa AsvAda karato nathI te yAvat mokSane pAme che je pramANe jinapAlite mokSane prApta karyo tema. II31II IndriyaparAjayazataka 107
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : jaM aitikkhaM dukkhaM, jaM ca suhaM uttamaM tiloyaMmi / taM jANasu visayANaM, vuDDikkhayaheuaM savvaM / / 32 / / vyAkhyA : yat atitIkSNaM atyugraM duHkhaM narakAdau, yaJca uttamaM sukhaM traya eva lokAlokyaM tasmin trailokye tatsarvaM jAnIhi avabuddhyasva viSayANAM vRddhikSayahetukam, vRddhizca kSayazca vRddhikSayau, tAveva heturyatra tat vRddhikSayahetukam, viSayANAM vRddhau atitIkSNaM duHkhaM viSayANAM kSaye ca uttama sukhamiti / / 3 / / gAthA : iMdiyavisayapasattA, paDaMti saMsArasAyare jIvA / / pakkhivva chintrapakkhA', susIlaguNapehaNa-vihUNA' / / 33 / / vyAkhyA : indriyaviSayeSu prasaktA AsaktAH, saMsArasAgare patanti nimajjanti / kiMbhUtAste ? "sUsIlaguNapehaNavihUNa" tti suzIlasya zobhanAcArasya, ye guNAH saGghasatkArAdayasteSAM yatprekSaNamavalokanam, tena vihInA rahitA suzIlaguNaprekSaNavihInAH / viSayAsaktAH suzIlaguNAna prekSanta ityarthaH / kIdRzAH ke iva ? chinnapakSAH * = ulUnacchadAH, pakSiNa iva=vihagA iva, yathA chinnapakSAH pakSiNaH patanti tathA'mI api / / 33 / / gAthA : na lahai jahA lihaMto, mahalliyaM aTThiaMtahA suNao / sosai tAluyarasiyaM, vilihaMto mannae sukkhaM / / 34 / / mahilANa kAyasevI, na lahai kiMci vi suhaM tahA purisoM / so mantrae varAo, sayakAyaparissamaMsukkhaM ||35||yugmm / / vyAkhyA : tathA'zvA=asthibhuk, 'mahalliyaM' ti mahat svArthe illapratyayaH, asthi kIkasaM lihana AsvAdayan, sukhaM nirvRttim, na labhate nAsAdayati, yathA haDDu vilihan tAlukarasikaM ghaNTikAsthitalAlAjalaM zoSayati tat saukhyaM manyate / AtmanA sukhaM mAnayati rasa eva rasikaH, svArthe Than** / / 34 / / 1. chinnapaMkhA mudrite / 2. pehuNa khaDaDa Da, / 3. mahillayaM khaDaDa Da, muhalliyaM aTTiaM jahA mudrite / 4 purisaM mudrite / * atra dvIprazno, prathamastAvat ke iva ? taduttaram - pakSiNa iva, dvitIyaH kiM svarUpAH (kIdRzAH) pakSiNa iva ? taduttaram - chinnapakSAH pakSiNa iva / ** pANini vyAkaraNe "ika" pratyayasya Than saMjJA vidyate / 108 indriyaparAjayazatakam
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : traNa lokamAM je ati-tIkSNa duHkha che ane je uttama sukha che te sarva viSayonI vRddhi ane viSayonA kSaya rUpa hetuvALA che te tu jANa. II32 // bhASAMtara: je atitIkSNa eTale ke ati ugra narakAdi viSayavALuM du:kha ane je uttama sukha traNa evA je loka e triloka te saMbaMdhI trailokya temAM-te sarva (sukha ane du:kha) tuM jANa ke viSayonI vRddhi ane kSayanA hetuvALA che. eTale ke vRddhi ane kSaya te vRddhi kSaya ane te baMne che hetu jemAM te vRdghikSayahetuka kahevAya che. tAtparya e ke viSayonI vRddhimAM ati tIkSNa duHkha ane viSayonA kSayamAM uttama sukha che. II32 // gAthArtha : indriyonAviSayomAM Asakta,suzIlavALAnA guNone nahi jotA evA jIvo kapAI gayelI pAMkhavALA pakSInI jema saMsAra rUpI sAgaramAM paDe che. II33 / / bhASAMtaraH indriyanA viSayomAM Asakta saMsAra sAgaramAM paDe che eTale ke DUbe che. kevA jIvo ? 'susImuLapedaLa vistULa' eTale ke suMdara AcAravALAnA je guNo-saMgha satkArAdi teonuM je jovuM tenAthI rahita. viSayomAM Asakta jIvo suzIlanA guNone jotA nathI. kevA prakAranA konI jema ? (teo paDe che ?) chedAI gayelI pAMkhavALA pakSIonI jema. jema chedAyelI pAMkhavALA pakSIo paDe tema AvA jIvo paNa paDe che. II33mA gAthArtha : jema moTA evA hADakAne cATato kUtaro sukha prApti nathI karato paNa tALavAmAM rahelI lALane ja cUsato e sukha mAne che, te ja rIte strIonA zarIrane sevanAro puruSa jarA paNa sukha prApta karato nathI, paNa te bicAro tenA bhogathI potAnA dehane thatA parizrama rUpa duHkhane ja sukha mAnI le che. II34,35 / / bhASAMtara: jema zvAna-hADakuM khAnAro - cATato mahazriyaM eTale moTA, svArthamAM 'phka' pratyaya che. asthi eTale kIkasa, -hADakuM tene khAto - cATato - sukhane tRptine pAmato nathI kAraNa ke hADakAne cATato tAlunA rasane ghaMTikAmAM rahelI lALane cUse che, tene ja sukharUpe mAne che, AtmAne sukhI mAne che. 'rasa' eja 'rasika svArthamAM Thanu () pratyaya lAgyo che. te ja rIte mahilA eTale strIono kAyasevI eTale teonA zarIranA paribhogane karato puruSa jarAka paNa eTale ke alpa paNa sukhane prApta IndriyaparAjayazataka 108
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA mahilAnAM strINAM kAyasevI zarIraparibhogavidhAyI puruSaH kiMcidapi alpamapi sukhaM na labhate / 'puruSa' iti upadezArhatvAtpuruSANAM tannivRttezca saMbhavAt, casya gamyamAnatvAt, sa ca varAkastapasvI svakAyaparizramaM = tadbhoge nijazarIrakhedaM sukhaM manyate / mohavazagasya bhrAntireva sarvatra vilasati / / 35 / / gAthA : suTThavi maggijjaMto, katthavi kelII natthi jaha sAro / iMdiyavisaesu tahA, natthi suhaM suTThavi gavilR / / 36 / / vyAkhyA : yathA kadalyAM = rambhAyAma, suSTupyatizayena, mAryamANo'pi= vilokyamAno'pi, kutrApi tatpredeze sAro balaM nAsti, tathA indriyaviSayeSu suSvapi 'gavilRti vilokitaM sukhaM nAsti 'gaveSaNa mArgaNe' (hai0 dhAtupATha - 1919] ktarUpam, kavalI kelIti prAkRte / / 36 / / gAthA : siMgArataraMgAe, vilAsavelAi juvvaNajalAe / ke ke jayaMmi purisA, nArInaIe na buTuMti / / 37 / / vyAkhyA : evaMvidhAyAM nArInadyAM nAyeva nadI = sarittasyAM ke ke puruSA narA jagati na bruDanti na nimajjanti ? sarve'pi strIvazagA bhavantIti bhAvaH / yaduktaM bhartRhariNA - saMsAra ? tava nistAra-padavI na davIyasI / antarA dustarA na syuryadi re madirekSaNAH / / 1 / / zRGgArazatakA yAM cintayAmi satataM mayi sA viraktA, sA'pyanyamicchati janaM sa jano'nyasaktaH / asmatkRte ca parituSyati kAcidanyA, dhiktAM ca taM ca madanaM ca imAM ca mAM ca / / 2 / / nItizataka gAthA-2] kiMbhUtAyAM nArInadyAm ? zRGgArA eva taraGgA = vIcayo yasyAM sA tathA 1. kayalIi mudrite / 2 vilAsavelAe khaDaDa, / 109 indriyaparAjayazatakam
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ karato nathI "puruSa' zabda eTalA mATe ke puruSa upadezane yogya che ane puruSono ja tenAthI (kAyasevanathI) pAchA pharavAno saMbhava hovAthI. ahIM adhyAhArathI grahaNa karavAno hovAthI ane vaLI te bicAro (strIkAyasevI) svIkAyanA parizramane eTale ke tenA bhAgamAM potAnA zarIrano je kheda tene ja sukharUpa mAne che. mohane vaza thayelAne bhrAnti ja badhe vikase che. [34, 3pI. gAthArtha ? je rIte keLanA jhADamAM sArI rIte jovAyA chatAM paNa tenA koI paNa pradezamAM sAra nathI (dekhAto) te ja rIte indriyanA viSayone viSe paNa sArI rIte jovAyA chatAM paNa sukha nathI dekhAtuM. /kAM bhASAMtaraH je rIte, kadalIne viSe sArI rIte paNa eTale atizaya rIte jovAyA chatAM paNa kyAMya paNa koI paNa pradezane viSe sAra eTale ke baLa nathI, te ja rIte indriyanA viSayomAM paNa sArI rIte jovAyA chatAM gaveSaNA karavA chatAM kyAMya paNa sukha nathI dekhAtuM. veSa mAne (he. dhAtupAi 1919) sUtramAM mArgaNA arthamAM gaveSaNuM dhAtu che tathA strInuM prAkRta kevI tathA kelI thAya che. 3DA gAthArtha : zRMgArarUpI taraMgovALI, vilAsarUpI velAvALI, yauvana rUpa jaLavALI evI nArI rUpI nadImAM jagatamAM kayA kayA puruSo nathI DUbatA? I37 bhASAMtaraH A prakAranI nArI rUpa nadImAM kyA kayA puruSo jagatamAM DUbatA nathI ? sarva paNa puruSo strIne vaza thanArA hoya che. je kAraNe bhartuhari vaDe kahevAyuM che ke jo vacce dustara evI strIo na hota to he saMsAra ! tArA nistAranI padavI (mokSa) te dUra nathI, |1|| (zRMgArazataka) jeno vicAra huM karuM chuM te mArA viSe virakta che, teNI vaLI anya janane Icche che, te jana anya upara Asakta che. koIka anya strI vaLI mArA mATe icchA kare che. kharekhara tene dhikkAra thA o, te janane, te madanane, Ane (jeno vicAra huM karuM chuM, ane mane paNa dhikkAra thAo. merA (nItizataka gAthA) kevA prakAranI nArI rUpI nadIomAM DUbe che? zRMgAra rUpI taraMgovALI eTale ke zRMgAra rUpI taraMgo che jeNImAM evI te patipatnInuM paraspara ratinuM vAraMvAra varNana karavuM te zuMgAra kahevAya. tathA vilAsa eTale ke sthira IndriyaparAjayazataka 109
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ tsyaam| jAyApatyomitho ratyA''vRttiH zRGgAra ucyate / rateH punaH punaranuzIlanaM parasparavarNanaM' ratyA''vRttiH / tathA vilasanaM vilAsaH sthAna-gamanAdi-vaiziSTyaM sa eva velA jalavRddhiryasyAM sA tathA tasyAM velAyAH samudradharmatve'pi sAgaminyAM sariti na tadasambhavaH, tathA yauvanaM tAruNyameva jalaM nIraM yasyAM sA tathA tasyAm / / 37 / / gAthA : soyasarI duriadarI, kavaDakuDI mahiliyA kilesakarI / vayara-viroaNa-araNI , duHkkhakhaNI sukkhapaDivakkhA / / 38 / / vyAkhyA : evaMvidhA nArI varttata ityadhyAhAraH kiMbhUtA ? zokaH iSTaviyogajanitaM manoduHkham tasya saridiva=nadIva zokasarit zoko'syAmanvahaM pravartata ityarthaH / iyaM duzzIlA'kathitakAriNI / 'vandhyA vetyAdivilokanAcchoka eva pariNeturbhavatIti bhAvaH tathA duritasya pApasya darI-kandarA tathA kapaTasya kUTasya kuTI=mandiram, yataH - devANa dANavANaM, mantaMmantaMtimaMtaniuNA je itthIcariaMmi puNo, "tANa vimaMtA kahiM naTThA / / 1 / / / strINAM kapaTanATakapATave kathAnakamidam - tadyathaiko yuvA svagRhAnirgatya "vaizikakAmazAstramadhyetuM pATaliputraM prasthitaH / tadantarAle'nyataragrAmavartinyaikayA yoSitA'bhihitastadyathA - 'sukumArapANipAdazobhanAkRtistvaM kva prasthito'si ?' tenApi yathAvasthitameva tasyAH kathitam / tayA coktam - 'vaizikaM paThitvA mama madhyenAgantavyam / tenApi tathaivAbhyupagatam / adhItya cAsau madhyenAyAtaH / tayA ca snAnabhojanAdinA samyagupacarito vividhahAvabhAvaizcApahatahRdayaH saMstAM hastena gRhNAti / tatastayA mahatA zabdena pUtkRtya, janA''gamanA'vasare mastake vArivarddhanikA prakSiptA / tato lokasya samAkuleyamAcaSTe yathA'yaM gale lagnena godakena manAk na mRtaH, tato mayodakena sikta iti / gate ca loke sA pRSTavatI 'kim ? tvayA vaizikazAstropadezena 1. zRGgAramucyate kha / 2. parasparavarNanamityAvRttiH kha / 3. 0miva Da / 4. duhakhANI - mudrite 5. ___ vanthyAdivilo0 ch| 6. kandaraH kha / 7. tAe Da / * vezyAsambandhikAmazAstramityarthaH / ** kadalyAmadrume (si08-1-220) sUtra TIkAyAM ime ve api rUpe nirdiSTe staH / 110 indriyaparAjayazatakam
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha rahevAnI ke gamana karavAmAM je viziSTatA te rUpa je velA eTale ke jaLavRddhi che jemAM (je nArI rUpa nadImAM) te tathA tevIne viSe. velA te samudramAM ja hovA chatAM vaheNavALI (Agama sahitanI) nadImAM velAno asaMbhava nathI. tathA yauvana eTale ke tAruNya te rUpa je jala te che jemAM (je nArIrUpanadImAM te tathA tevIne viSe. koNa nathI goal? 113911 : nArI te zokanI nadI, duritonI guphA, kapaTanuM maMdira, klezane utpanna karanArI, vera rUpI agni mATe araNinA lAkaDA jevI, duHkhanI khANa ane sukhanI vairiNI che. I // 38 // bhASAMtara: nArI A prakAranI che e adhyAhAra karavuM. kevI che ? zoka eTale ke iSTanA viyogathI utpanna thatuM mananuM duHkha tenI nadI, eTale ke zoka nArImAM haMmezAM pravarte che. A duSTa zIlavALI arthAt nahIM kaheluM karanArI athavA vandhyA che vigere e pramANe jovAtI hovAthI tene paraNanArane paNa zoka ja thAya che. tathA durita eTale pApa tenI darI eTale kandarA (guphA) che, tathA kapaTanI eTale kUTanI kuTI eTale maMdira (kapaTanuM sthAna) che. je kAraNathI kahyuM che ke - maMtra taMtramAM nipuNa evA jeo, devo ane dAnavonA maMtrane maMtre che, teonA paNa maMtro strIcaritranA viSayamAM kyAMya nAzI jAya che. have strIonI kapaTa nATakanI caturAI upara A kathAnaka che. te A pramANe - eka yuvAna potAnA gharethI nIkaLIne vaizika (vaizyA saMbaMdhI) kAmazAstrane bhaNavA mATe pATaliputra tarapha cAlyo. vacce koI gAmamAM rahelI eka strI vaDe te A pramANe kahevAyo. komaLa evA hAtha ane paga vaDe suMdara AkRtivALo evo tuM kyAM jAya che ? yuvAna vaDe jevuM hatuM tevuM teNIne kahevAyuM. teNI vaDe kahevAyuM 'vaizika kAmazAstrane bhaNIne mArI pAse AvavuM. yuvAna vaDe paNa svIkArAyuM. bhaNIne te vacce pAcho Avyo. teNI vaDe snAna bhojanAdi vaDe sArI rIte satkAra karAyo. vividha hAvabhAvo vaDe haraNa karAyelA hRdayavALo te thayo chato teNIne hAtha vaDe grahaNa kare che. tyAra bAda teNI e moTA avAja vaDe pokAra karIne loka AvavAnA samaye mastaka upara pANInI dhAra nAkhI hAMphaLI phAMphaLI thayelI lokone kahe che ke A gaLAmAM lAgelA godaka nAmanA prANIthI jarAkamAM te na maryo (shejamAM bacI gayo.) have jhera AgaLa na vadhe tethI meM pANIthI IndriyaparAjayazataka 110
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ strIsvabhAvAnAM kiM parijJAtam ? ityevaM strIcaritraM durvijJeyamiti, nA'trAsthA kartavyeti tathA coktam hadyanyadvAcyanyatkarmaNA'nyat puro'tha pRSTe'nyat / anyattava mama cAnyat strINAM sarvaM kimapyanyad / / 1 / / iti [ ] tathA klezakarI-klezajanayitrI / tathA vairameva virocano'gnistasya janane araNiriva yA sA vairavirocanAraNiH araNiragnimathanakASTam, tathA duHkhAnAM khaniH= AkaraH etAsvAsaktAnAM duHkhAni sulabhAnyeva pAtAlasundarIprasaktasArthavAhavat / tathA sukhasya svargamokSasaukhyasya pratipakSA-vairiNI / / 38 / / gAthA : amuNia-maNaparikammo, sammaM ko nAma nAsiuM tarai / vammaha-sara-pasarohe, diTThicchohe mayacchINaM / / 39 / / vyAkhyA : mRgAkSINAM subhruvAm, dRSTikSobhe dRzorapAGgasaJcAre jAte sati, 'kaH' iti sAmAnyoktiHsarvavyAptisUcikA, nAmeti komalAmantraNe, samyak naMSTuM palAyitum, tarati zaknoti na ko'pItyarthaH / sarve'pi tadvazagA bhavantIti bhAvaH / kiM bhUtaH kaH ? 'amuNiamaNaparikammu' tti ajJAtamanaHparikA , na jJAtaM manaHparikarmA manovyApAro yena saH, yathA manastAvat srISveva prasarati / / yataHpuSphaphalANaM ca rasaM surAi maMsassa mahiliyANaM ca / jANaMtA je virayA te dukkarakArae vaMde / / 1 / / / / evaM ca sa na jAnIte kimetAsAM darzane mama bhaviSyatIti, yadi manovyApAramevaMvidhaM jAnIyAttadA kathamasau tadadRSTisaJcAre tiSThediti / kiM bhUte dRSTikSobhe ? manmathazaraprasaraudhe manmathazarANAM unmAdanamohanatApanazoSaNamAraNAkhyAnaM paJcAnAM kAmabANAnAM prasaraughaH pravRttipravAho yatra sa tathA tasmin / / 39 / / 1. nAraNiragnimathana0 Da / 2. mathanakASTho Da / 3. pasaroho mudrite / 4. kArayA kha / * yathetyavyayamapapradarzane kIdRzaH manovyApAraH yena na jJAtaH ? tadevopadarzayati- manastAvata strISveva prasaratItyAdi / + kAlikApurANe harSaNarocanadrAvaNazoSaNamAraNAkhyapaJcabANoktiH kAmamanmathakandarpamakaradhvajamIna ketvitinAmapaJca-kaniruktizca dvitIyAdhyAye vartate / brahmavaivartapurANe zrIkRSNajanmakhaNDe 32tame'dhyAye... sammohanonmAdanau ca zoSaNastApanastathA / stambhanazceti kAmasya paJca bANAH prakIrtitAH / / ityAdi paJcAnAM varNanaM samasti / KKKKKKRREKKERRRRRRRRRRRRRRRRRRRREAK 111 indriyaparAjayazatakam
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIMjavyo. loko vikharAyA eTale teNIe pUchyuM kema bhAI teM vezyA saMbaMdhI kAmazAstranA mArgadarzanathI strIonA svabhAvane viSe zuM jANyuM ? e pramANe strInuM caritra duHkhe karIne jANI zakAya evuM che. ahIM vizvAsa karavA yogya nathI. ane kahyuM che ke - "hRdayamAM jUduM, vANImAM jUduM, kArya vaDe jUduM ane vaLI AgaLa jUduM pAchaLa jUduM, tane jUThuM ane mane paNa jUduM strIonuM sarva paNa jUduM" tathA klezakarI eTale ke klezane utpanna karanArI tathA vaira rUpI virocana eTale agni, tene utpanna karavAmAM araNi jevI je che te vairavirocanAraNi. "araNi, eTale agnine mathana karanAruM kASTha', tathA du:khonI khANa eTale Akara. strIone viSe Asakta lokone du:kho sulabha ja che. pAtAlasuMdarI upara Asakta thayelA sArthavAhanI jema. tathA sukhanI eTale ke svarga-mokSasukhanI pratipakSA che eTale ke vairiNI che mATe strIne sukhapratipakSA kkI che. ll38 gAthArtha H strIonA manmathanA bANonA prasaratA pravAha jevo daSTino kSobha thaye chate, nathI jANyo manano parikarma jeNe evo koNa nAzI javA samartha thAya?(koI nahIM) 39. bhASAMtaraH mRgAkSIo eTale ke strIono dRSTikSobha, eTale dRSTino apAMgasaMcAra (asvabhAvika rIte dRSTine nAMkhavI) thaye chate 'jo' "koNa" e sarvavyAptine sUcavanArI sAmAnya ukti che. "nAma' e komaLa AmaMtraNa mATeno zabda che, samyak (kuzaLatApUrvaka) nAzavA mATe-palAyana thavA mATe zakyamAna che ? koIpaNa nahIM. badhA ja strIne vaza thanArA hoya che e bhAva che. je zaktimAna nathI te kevo che ? nathI jANyo manano parikarma jeNe eTale ke nathI jANyo strInA manano vyApAra jeNe evo. manano vyApAra kevo che ? mana haMmezAM strImAM ja prasAra pAme che. Avo manano vyApAra jeNe jANyo nathI, te strInA daSTinA kSobhathI nAzI javA mATe samartha nathI. kahyuM che kepuSpa, phaLo, maMdirA mAMsa, ane mahilAonA rasane jANatA evA paNa je virata che (tenAthI aTakelA che) te duSkara karanArane huM vaMduM chuM. e rIte te jANato nathI ke A strIonuM darzana thaye chate mAruM zuM thaze ? jo strIonA A prakAranA manovyApArane te jANato hoya, to e kevI rIte teNIno evo dRSTisaMcAra thaye chate tyAM rahe ? kevA IndriyaparAjayazataka 111
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : pariharasu tao tAsiM, diDhi diTThIvisassa va ahissa / jaM ramaNinayaNabANA, carittapANA' viNAsaMti / / 40 / / vyAkhyA : tatastasmAddhetostAsAM mRgAkSINAM dRSTiM parihara, tAsAM dRggocare mA gaccherityarthaH / kasyeva dRSTiviSasyAheriva, yathA dRSTiviSAherdRSTiviSayatA parihAryA, tathA 'tAsAmapi / tatra hetumAha - yad yasmAdramaNInayanabANAzcAritraprANAn vinAzayanti / strIbhiH kaTAkSitAH ke na cAritraM tyajanti ? / / 40 / / gAthA : siddhaMtajalahipAraMgaovi, vijiiMdio vi sUro vi / daDhacitto vi chalijai, juvaipisAIhi khuDDAhiM / / 41 / / vyAkhyA : evaMvidho'pi puruSo yuvatipizAcIbhizchalyate = vaJyate sanmArgAccAvyata ityarthaH / kiMbhUtAbhiH ? kSudrAbhiruttAnamatibhiH / kiMbhUtaH saH ? siddhAntajaladhipAragato'pi = siddhAntajaladheH pAraM prApto'pi, alAkSaNiko *"mumAgamaH / / tathA vijitAni vazIkRtAnIndriyANi yena sa vijitendriyaH evaMvidho'pi, tathA zUro'pi vIro'pi, tathA dRDhacitto'pi dRDhaM cittaM yasyeti evaMvidho'pi / / 41 / / 1. carittapANe mudrite 2. tathA sA'pi Da / 3. pisAihiM khuhAhiM mudrite / ___ atra 'ramaNi' iti hUsvatvaM 'dIrghahrasvau mitho vRttau' (si. 8-1-4) sUtreNa saMmatamasti ** lakSaNena = kenApi vyAkaraNasUtreNA'nirdiSTaH, ArSaprayoge lokAdvA jJAyamAnaH ko'pi prayogo'lAkSaNika ucyate / 112 indriyaparAjayazatakam
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha prakArano dRSTino kSobha ? - manmatha eTale kAmadeva, tenA zara eTale bANa, *unmAdana, mohana, tApana, zoSaNa ane mAraNa e nAmanA pAMca bANo, teonA prasa2no ogha eTale pravRttino pravAha che jemAM evo dRSTino kSobha thaye chate, tyAM te kevI rIte rahe ? 395 bhASAMtara: te kAraNathI teonI eTale strIonI dRSTino tyAga kara eTale ke teonI dRSTinA viSayamAM na jA. konI jema ? dRSTiviSa sarpanI dRSTinI jema, je rIte dRSTiviSa sarpanI dRSTinuM viSayapaNuM tyAga karavA yogya che te ja rIte strIonI dRSTinuM viSayapaNuM paNa tyAga karavA yogya che. temAM kA2Na kahe che - je kAraNathI nayana rUpI bANovALI strIo cAritra rUpI prANono nAza kare che. strIo vaDe kaTAkSa karAyelA evA koNa cAritrano tyAga nathI karatA ? (badhA kare che) II4ll : je kAraNathI strInA nayanabANo cAritra rUpI prANono nAza kare che. te kAraNathI daSTiviSasarpanA jevI strIonI dRSTine parihara kara. II40nA tyAga gAthArtha : kSudra evI yuvati pizAcIo vaDe siddhAnta rUpI samudrane pAra pAmelo paNa, jitendriya evo paNa, zUravIra evo paNa, daDhacittavALo paNa (puruSa) ThagAya che. II41| bhASAMtaraH AvA prakArano paNa puruSa yuvati rUpI pizAcIo vaDe ThagAya che. sanmArgathI dUra karAya che. kevI strIo vaDe ? kSudrA eTale chIcharI buddhivALI strIo vaDe. kevo puruSa ? siddhAMtarUpI samudrane pAra pAmelo paNa, gAthAmAM 'pAraMae' e zabdamAM alAkSaNika maiM no Agama che. + kAlikApurANamAM harSaNa, rocana, drAvaNa, zoSaNa ane mAraNa nAmanA pAMca bANa kahevAyelA che. ane kAma, manmatha, kandarpa, makaradhvaja ane mInaketu e pAMca nAma bIjA adhyAyamAM che. brahmavaivartapurANamAM zrIkRSNajanmakhaMDanA 32mA adhyAyamAM sammohana, unmAdana, zoSaNa tApana ane stambhana e pAMca kAmanA bANo kahevAyA che. ** gAthAmA 'raLi' hasvapaNuM "TIrghatvo mitho vRtto" (si.8-2-4) sUtrathI thayuM che. koIpaNa vyAkaraNa sUtra vaDe nirdeza nahIM karAyelo, ArSaprayogamAM athavA lokathI jaNAto koI paNa prayoga alAkSaNika kahevAya che. IndriyaparAjayazataka 112
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : mayaNa-navaNIya-vilao, jaha jAyai jalaNasaMnihANaMmi / taha ramaNi - saMnihANe, viddavai maNo muNINaM pi / / 42 / / vyAkhyA : yathA jvalanasannidhAne'gnisAmIpye * madananavanItavilayo jAyate madanasya sikkakasya' navanItasya ca vilayo bhavati kAThinyamapayAtItyarthaH, tathA ramaNIsannidhAne strIsaMyoge munInAmapi mano vidravati vilInaM bhavati dA parityajya zithilaM bhavatItyarthaH / / 42 / / gAthA : nIyaMgamAhiM supayoharAhiM, uppeccha- maMtharAgaIhiM / mahilAhi nimaggAhiva, girivaraguruA vi bhijjanti // 43 // vyAkhyA : evaMvidhAbhirmahilAbhiH = strIbhirnimnagAbhiriva girivaragurukA api, (bhidyante) kiM bhUtAbhirmahilAbhiH ? nIcagAminIbhiruccaM janaM parityajya nIcaiH saha saMyujyanta ityarthaH / tathA zobhanau pInau payodharau kucau yAsAM tAstAbhiH supayodharAbhiH, tathA utprekSyA UrdhvamucairbhUya prakarSeNa avalokanayogyA mantharA savilAsA gatiryAsAM tAstAbhiH / nadyopyevaM nIcagAminyaH, zobhanaM payaH pAnIyaM dharantIti supayodharAH, mantharagatayazca bhavantIti / / 43 / / = gAthA : visayajalaM mohakalaM, vilAsavivvoajalayarAinnaM / mayamayaraM uttinnA, ' tAruNNamahannavaM dhIrA ||44 // 1. siktasya kha / 2. uppitthamaMtharagaIhiM mudrite / 3. mahilAhiM mudrite / 4. utprekSA utprezrA kha / 5. tArunnaM Da / * 'pINa' iti bhASAyAm / 113 indriyaparAjayazatakam
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA vijita karAI che eTale ke vaza karAI che indriyo jenA vaDe te vijitendriya evo paNa tathA zUra eTale ke vI2 evo paNa, tathA dRDhacittavALo paNa puruSa strIo vaDe ThagAya che 41 gAthArtha H je rIte agninA saMparkamAM mINa ane mAkhaNa vilIna thaI jAya che, te ja rIte ramaNInA saMnidhAnamAM muninuM paNa mana vidrave che. 42 bhASAMtaraH je rIte agninuM samIpapaNuM hote chate, madana ane navanIta vilayane pAme che eTale ke mINa ane mAkhaNanuM kaThinapaNuM dUra thAya che, te ja rIte 2maNIsaMnidhAnamAM eTale ke strInA saMyogamAM munionuM paNa mana vidrave che, vilIna thAya che. daDhapaNuM choDIne zithila thAya che. II42 // I : gAthArtha H jema nIce janArI, sArA pANIne dhAraNa karanArI, maMthara gativALI nadIo vaDe girivara bhedAya che, te ja rIte UMcA lokano tyAga karIne nIca lokanI sAthe saMyoga karanArI, puSTa payodharavALI, UMcA thaIne atyaMta jovA yogya maMtharagativALI strIo vaDe girivara jevA mahAna puruSo paNa bhedAya 99.118311 bhASAMtaraH A prakAranI mahilAo vaDe nadIonI jema girivara jevA mahAna paNa bhedAya che. kevI mahilAo vaDe ? nIcagAminI eTale ke UMcA lokano tyAga karIne nIca lokanA saMyogane karatI tathA zobhana eTale ke puSTa payodhara eTale ke stana che jeNInA evI supayodharavALI tathA utprekSya eTale UMcA thaIne prakarSa vaDe (atyaMta rIte) avalokana karavA yogya evI, maMthara eTale ke vilAsavALI gati che jeonI, evI strIo vaDe mahAna puruSa paNa bhedAya che. nadIo paNa e ja rIte nIce (nIcu vaheNa hovAthI) janArI hoya che, zomAM payaH eTale sArA pANIne dhAraNa ka2nA2I eTale supayodharA ane manthara (dhImIdhImI) gativALI hoya che. ahIM strIne nadInI upamA ApI che. nIce janArI, supayodharavALI, maMthara gativALI e traNanI sAthe atre sAmyatA batAvI che. 43 / / gAthArtha : viSayo rUpI jaLavALA, moha rUpI kala (madhura avAja) vALA, vilAsa ane vivloka rUpI jaLacaro vaDe vyApta, mada rUpa magaro che jemAM evA tAruNya rUpI mahAsamudrano dhIra puruSo pAra pAme che. 544 // IndriyaparAjayazataka 113
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : dhIrA=manodArDhyadhAriNaH puruSA evaMvidhaM tAruNyamahArNavaM yauvanasamudraM uttIrNAH pAragAmino jAtAH / kiMbhUtaM tAruNyamahArNavam ? viSayajalaM viSayA eva jalaM yatra sa tam / tathA moha eva kalamavyaktamadhuradhvAno yatra sa tathA tam / tathA vilAsaH * sthAnagamanAdivaiziSTyam, vivvoka: saubhAgyagarvAdiSTe'pyavajJA, tAveva jalacarA-matsyAstairAkIrNaM vyAptam / tathA mado 'jAtyAdiraSTavidhaH sa eva makarA jalacaravizeSAH yatra sa tathA tam / tAruNye hyete viSayamohavilAsavivvokamadAkhyA bhAvA bhavanti, bhavanti, samudre'pi jalakalajalacaramakarAH syuriti tAruNye'mbudhisAmyamApAditam / kalaM ca jIrNaretasoH avyaktamadhuradhvAne (2-488) ityanekArthaH / / 44 / / = = gAthA : jai vi paricattasaMgo, tavataNuaMgo tahA vi parivaDai / mahilAsaMsaggIe, kosAbhavaNosiyamuNivva / / 45 / / vyAkhyA : yadyapi parityaktasaGgaH parityaktaH parihRtaH strINAM saGgaH samIpasthAyitvaM yena saH / tathA tapasA SaSThASTamAdividhAnena tanu- kRzamaGga- zarIraM yasya evaMvidhastathApi mahilAsaMsargyA' - strIsaGgena paripatati saMyamAd bhrazyati / ka iva ? kozAbhavanoSitamuniriva, kozAbhavane uSitaH sthito yo muniH siMhaguhAvAsisAdhuH, sa iva / tatkatheyam : # 1. bhavaNUsiya mudrite / lIlA vilAsovicchittirvivvokaH kilikiJcitam / / 5.7 / / moTAyitaM kuTTumitaM lalitaM vihRtaM tathA vibhramazcetyalaMkArAH strINAM svAbhAvikA daza / / 508 / / vAgveSaceSTitaiH priyasyAnukRtirlIlA, sthAnagamanAdiveziSTyaM vilAsaH, zobhAkRdgarvAdalpAkalpavinyAso vicchittiH, saubhAgyagarvAdiSTeSvavajJA vivvokaH, saubhAgyagarvAt smitAdInAM saMkaraH kilikiJcitam, priyakathAdau tadbhAvabhAvanotthA ceSTA moTAyitam, adharAdigrahaNAd duHkhe'pi harSaH kuTTumitam, masRNAGganyAso lalitam, bhASaNAvasare vyAjAdabhASaNaM vihRtam, saubhAgyagarvAd vacanAdInAmanyathA nivezo vibhramaH / iti abhidhAnacintAmaNitaTTIkayoH / + " jAI - kula-balaruve tava-Isarie sue lAhe" tti AvazyakaniryukticaturthAdhyayane hAribhadrIyAyAm madavibhAgaH / 114 indriyaparAjayazatakam
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara: dhIra eTale ke mananI dRDhatAne dhAraNa karanArA puruSo, AvA prakAranA tAruNya mahArNava eTale ke yauvana rUpI samudra uttIrNa kare che eTale ke tenA pAragAmI (pAra pAmanArA) thAya che. kevA tAruNya mahArNavane ? viSayo rUpI pANI che jemAM, tathA moha rU5 kala eTale ke avyakta madhura avAja che jemAM, tathA vilAsa - sthira rahevuM ke gamana karavA AdimAM viziSTapaNuM, vibloka eTale saubhAgyanA garvathI iSTane viSe paNa avajJA ane *vilAsa ane viveka rUpI jalacaro mAchalA vigere teo vaDe AkIrNa eTale vyApta tathA madajAti Adi ATha prakArano te mada rUpI magaro jalacaravizeSa che jemAM evA yauvanapaNAmAM A viSaya, moha, vilAsa, vivoka, mada nAmanA bhAvo hoya che. samudramAM paNa jaLa, kala (madhura avAja), jalacara,magaro hoya che mATe tAruNyamAM samudranuM sAmya prApta karAvAyuM che. kala zabda jIrNa, retasu ane avyakta madhura avAja e pramANe aneka arthamAM che. ahIM yuvAnIne samudra sAthe sarakhAvI che. yuvAnImAM viSaya, moha, vilAsa viDvoka, madanA bhAvone jala, kala, jalacara ane magara sAthe sarakhAvyA che. II44o. gAthArtha ? jo ke tyAga karAyelA saMgavALo ane tapa vaDe kaza thaI gayelA aMgavALo hoya to paNa kozAnA bhavanamAM rahelA muninI jema mahilAnA saMsargathI paDe che. 4po bhASAMtaraH jo ke tyAga karAyo che strIono saMga eTale ke najIka rahevApaNuM jenA vaDe evo, tathA tapa vaDe eTale ke chaThTha, aThThamAdi karavA vaDe jenuM zarIra kRza-dubaLuM thaI gayuM che tevo paNa mahilAnA saMsargathI paDe che eTale saMyamathI bhraSTa thAya che. konI jema ? kozAnA bhavanamAM rahelo je muni, siMhaguphAvAsI sAdhu, tenI jema. tenI kathA A * lIlA, vilAsa, vicchitti, vibloka, kilikiMcita, moTAyita, kuTuMmita, lalita, vihata ane vibhrama e daza strIonA svAbhAvika alaMkAro che. emAM vANI ane veSanI ceSTAo vaDe priyanuM anukaraNa te lIlA, sthira rahevAmAM ke gamana Adi karavAmAM viziSTatA te vilAsa, zobhAne karanArA evA garvathI alpa vastrane paheravA te vicchitti, saubhAgyanA garvathI iSTanI paNa avajJA te vivoka, saubhAgyanA garvathI smitAdinuM je mizraNa te philikiMcita, priyanI kathAdimAM tenA sabhAvanI bhAvanAthI utpanna thatI je ceSTA te moTAyita, adharAdinA grahaNathI du:kha thatuM hovA chatAM je harSa te kumita, komaLa rIte aMgane sthApavuM te lalita, bolavAnA avasare bahAnAthI na bolavuM te vihata, saubhAgyanA garvathI vacanAdino judI rIte prayoga te vibhrama. IndriyaparAjayazataka 114
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ *thUlabhaddasAmI vi saMbhUyavijayANaM sagAse ghorAgAraM tavaM karei viharanto pADaliputtamAgao / tinni aNagArA abhiggahaM geNhaMti, ego sIhaguhAe, taM pecchaMto sIho uvasaMto / anno sappavasahIe so vi dihriviso uvasaMto / anno kUvaphalae / thUlabhaddo kosAe ghare / sA taTThA parisahaparAjio Agautti, bhaNiyaM 'kiM karemi ?' / 'ujjANage ThAyaM dehi' dino, ratti savvAlaMkAravibhUsiyA AgayA cADaM pakayA / so maMdaro iva nippakaMpo na sakkai khobheuM tAhe sabbhAveNa pajjuvAsai, bhagavayA vi paDibohiyA, kahaM ? sarilakkhehi samuddo bahuhi kaTThAsaNehi jai jalaNo to sijjai tA jIvo visaehi, atitta-puvvo tti / / suiraM vasiuM saha bandhavehi, ramiUNa hiyayaITehiM / suIraM ca sarIraM lAliyaM pi chaDDe vi gaMtavvaM / / iTTajaNaM ghaNadhannaM visayA paMcagavallahaM deho ekkapae mottavvaM tahA vi dIhA''sa jIvANaM / / evamAi soUNa susAvigA jAyA, bhaNai "jai rAyavaseNaM anneNa samaM vasejjA, iyarahA baMbhacAriNI" / punne ya abhiggahe tAhe sIhaguhAe sAhU Agao cattAri mAse uvavAsaM kAuNa, AyariehiM Isitti abbhuTThio bhaNiyaM 'sAgayaM dukkarakArayassa' tti / evaM sappai-ttovi' kUvaphalagaitto vi / thUlabhaddasAmI vi tattheva gaNiyAghare paidiNaM savvakAmaguNiyamAhAraM geNhati, so vi causu mAsesu pugnesu Agao / AyariyA saMbhameNa abbhuTThiyA * sthUlabhadrasvAmyapi saMbhUtavijayAnAM sakAze ghorAkAraM tapaH karoti, viharan pATalIputramAgataH trayo'nagArA abhigrahAn gRhNanti-eka: siMhaguhAyAM, taM prekSamANaH siMha upazAntaH, anyaH sarpavasatau so'pi dRSTiviSa upazAntaH, anyaH kUpaphalake, sthUlabhadraH kozAyAH gRhe, sA tuSTA, pariSahaparAjita Agata iti, bhaNati- 'kiM karomi' ? udyAnake sthAnaM dehi, dattaH, rAtrau sarvAlaMkAravibhUSitA AgatA, cATuprakRtA sa mandara iva niSprakampaH, na zaknoti kSobhayituM tadA sadbhAvena 1 kkhehi khaDaDa, Da, 2. muiraM va DaDa / 3. dehA Da, 4. mahA Da / 5. mAsaM uvAvasaM dd| * atra strIliGgaH saMsargIzabdaH kena niyamena saMskRtacchAyayA'vAtAri ? tanna jAnImahe / + ThAyazabdaH puMliGgasthAnavAcI ca prAkRtazabdamahArNave / - cATUni yathA syustatheti kriyAvizeSaNam, prakRte cA'karmakAt kartariktaH cATuni kartuM pravRttA ityarthaH / ** 'tarhi jIvo viSayastoSayituM kathaM zakyate ? yataH pUrvaM kadApi tRpto nAsti' itthaM yato'rthe iti prayogaH / ++ "sarpabilasatko'pi" ityarthaM kurvanti sAgarAnandasUrayaH vAdivetAliyottarAdhyayanaTIkAchAyAyAm / 115 indriyaparAjayazatakam
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANe - sthUlabhadrasvAmI paNa saMbhUta vijayanI pAse ghora AkAravALA tapane kare che. vihAra karatA te pATalIputramAM AvyA. traNe paNa sAdhu bhagavaMto abhigrahone grahaNa kare che. eka siMhaguphAmAM, tene joto siMha upazAnta thayo. anya sAdhu sarpanI vasatimAM, te dRSTiviSa sarpa paNa upazAnta thayo; anya kUvAnA bhAravaTA upara. sthUlabhadra kozAnA ghare. te khuza thaI, ke pariSahothI parAbhava pAmelo ahIM Avyo che. tene kahe che huM zuM karuM ? "udyAnamAM mane sthAna Apa." teNI vaDe apAyuM. rAtrimAM sarva alaMkArathI vibhUSita thayelI AvI, madhura vacano bolavAnuM zarU karAyuM. te meruM jevA niSpakampa rahyA. tene kSobha pamADavA asamartha thaI tyAre sabhAva vaDe sevA kare che. bhagavaMta vaDe paNa te pratibodha karAI. kevI rIte ? - jo lAkho nadIo vaDe samudra, ghaNA kASThanA bhakSaNa vaDe agni saMtoSa pAme to pUrve kyAreya tRpti nahIM pAmelo jIva viSayo vaDe saMtoSa pAme. lAMbA kALa sudhI baMdhuonI sAthe vasIne, haiyAnI iSTa vastuo vaDe ramIne - bhogavIne lAMbA kALathI lAlana karAyeluM zarIra paNa choDIne ja javAnuM che. iSTajana, dhanadhAnya, viSayo, paMcaMgavallabha, deha badhuM eka sAthe joDavAnuM che, to paNa jIvonI AzA lAMbI hoya che. A badhuM sAMbhaLIne kozA suzrAvikA thaI. kahe che ke "jo rAjAnA vazakI hoya to ja anyanI sAthe mAre vasavuM, nahIM to huM brahmacAriNI rahIza." abhigraha pUrNa thaye chate cAra mAsanA upavAsa karIne siMhaguphAthI sAdhu pAchA AvyA, tyAre AcArya vaDe jarAka A pramANe abhyatthAna (sAme javAyuM) karAyuM kahevAyuM ke "duSkara karanAranuM svAgata che." e pramANe sarpanA bilanI pAsethI ane kUvAnA bhAravaTA uparathI AvelA sAdhunuM paNa jarAka abhyatthAna karAyuM. sthUlabhadrasvAmI paNa tyAM ja gaNikAnA ghare dararoja sarvakAmathI yukta AhArane grahaNa kare che. te paNa cAra mAsa pUrNa thaye chate pAchA AvyA. AcAryae saMbhrama vaDe adbhutthAna karyuM ane IndriyaparAjayazataka 115
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaNio ya sAgayaM te aidukkaradukkarakArayassa' / te bhaNanti tinivi "pecchaha AyariyA rAgaM karenti 'amaJcaputto tti kAuM etthavi loio vavahAro, esa suhaMsuheNaM tattha TThio 'tao pasaMsijjati" / bIe varise sIhaguhAkhamaNo 'gaNiyAgharaM vaJcAmi' tti abhiggahaM geNhai / AyariyA uvauttA, vArio, appaDisuNaMto gao, vasahI maggiyA, dinnA, sA sahAveNa orAliyasarIrA vibhUsiyA avibhUsiyA vA dhammaM suNei / tIse sarIre so ajjhovavanno, obhAsai, sA necchai, paDibohaNatthaM bhaNati jai kiMci navari desi' kiM demi 'sayasahassaM' so maggiumAraddho nepAlavisae sAvaggo rAyA jo tahiM jAi tassa sayasahassamollaM kaMvalagaM dei / so tahiM gao, dinno rAyaNA* eeNa / vaMsadaMDayavidAre' cchoDhUNa eti / egattha corehiM paMtho baddho, sauNo vAsai paryupAsati, bhagavatA'pi pratibodhitA, kathaM sarillakSaiH samudraH bahubhi kASTAzanaiH yadi jvalanaH sidhyati tadA jIvaH viSayaiH atRptapUrvaH' iti suciraM kleSitvA saha bAndhavaiH rantvA hRdayeSTeH / suciraM ca zarIraM lAlitamapi gantavyam / iSTajanaM ghaNadhanaM viSayAH paJcAGgavallabha dehaM ekapade moktavyaM tathApi dIrghAzA jIvAnAm / evamAdi zrutvA suzrAvikA jAtA, bhaNati-yadi rAjavazenAnyena samaM vaseyam itarathA, brahmacArINi, pUrNe cAbhigrahe tadA sihaguhAyA Agatazcaturo mAsAn upavAsaM kRtvA AcAryairISadityabhyutthitaH, bhaNitaM svAgataM duSkarakArakasyeti evaM sarpabilasatkopi, kUpaphalakasatkopi, sthUlabhadrasvAmyapi tatraiva gaNikAgRhe pratidinaM sarvakAmaguNitAhAraM gRhNAti, so'pi caturpu mAseSu pUrNeSu AgataH, AcAryAH saMbhrameNotthitAH bhaNitazca svAgataM te'tiduSkarakasyeti te bhaNanti trayo'pi pazyata AcAryA rAgaM kurvanti amAtyaputra iti kRtvA atrApi laukika: vyavahAraH, eSaH sukhaMsukhena tatra sthitastataH tapasaM prazaMsati / dvitiyavarSe siMhaguhAkSapaNo gaNikAgRhaM vrajAmIti abhigrahaM gRhNAti, AcAryA upayuktAH vAritaH, apratizRNvan gataH, vasatirgitA, dattA, sA svabhAvenodArazarIrA vibhUSitA avibhUSitA vA, dharmaM zRNoti, tasyAH zarIre so'dhyupapannaH avabhASayati (yAcate), sA necchati, pratibodhArthaM bhaNati - yadi kiJcida navaraM dadAsi, kiM dadAmi ? zatasahasraM, sa mArgayitumArabdhaH, 1. tapa saMsijati Da / * 'irjasya No NADau' (si08-3-52) sUtravRttau tRtIyaikavacanaM "rAyaNA" udAhatamasti / + yasya dvau vibhAgau vidArya kRtau sa vidAraH iti prAkRtazabdamahArNave __vaMzarUpadaNDakasya ca vizeSaNametat / / 116 indriyaparAjayazatakam
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahevAyuM ke "atiduSkara duSkara karanAra evA tAruM svAgata che." te traNe sAdhu kahe che "juo amAtyaputra che ema karIne AcArya rAga kare che. ahIM paNa laukika vyavahAra che. A sthUlabhadra) sukhasukhapUrvaka tyAM rahyo to paNa prazaMsA karAyo." bIje varSe siMha guphAvAsI zramaNa "gaNikAnA ghare jaIza" e pramANe abhigraha grahaNa kare che. upayukta thayelA AcAryae ene vAryo (rokyo) paNa nahIM sAMbhaLato te tyAM gayo. vasati mAMgI. teNI vaDe apAI. teNI svAbhAvika ja audArikazarIravALI vibhUSita thayelI athavA avibhUSita ja dharmane sAMbhaLe che. teNInA zarIra upara te (zramaNa) rAgI thayo, ane yAcanA kare che. teNI icchatI nathI. paNa pratibodha karavA mATe kahe che "paraMtu jo tuM kaMIka mane Ape to"! "zuM ApuM ? "lAkha mUlya" te (zramaNe) lAkha mUlya zodhavAnuM zarU karyu. nepAla dezamAM zrAvaka rAjA je koI tyAM jAya che tene lAkha mUlyavALuM kaMbala Ape che te tyAM gayo. e rAjA vaDe apAyuM. vaMzanA daMDanA bhAga karIne polANamAM kaMbalane nAkhIne te Ave che. eka jagyAe coro vaDe mArga rokAyo. popaTa bole che "lAkha mUlya Ave che" te corano senApati jANe che, paNa AvatA evA saMyatane jue che. ane pAcho phare che. pharI popaTa bole che, lAkha mUlya gayuM" te coranA senApati vaDe jaIne barAbara jovAyuM ane pUchAyuM. tenA vaDe abhaya apAye chate zramaNa vaDe kahevAyuM ke kaMbala che, gaNikA mATe laI jAuM chuM. choDI devAyo. tyAra bAda gaNikAne apAyuM. teNI vaDe khALamAM naMkhAyuM. te vAre che, ke "tene naSTa na kara' teNI kahe che "tuM A kaMbalano zoka kare che, AtmAno zoka nathI karato. A kaMbala jevuM ja tArA jevAnuM paNa thaze e pramANe upazAnta karAyo, kevI rIte ? taruNapaNAmAM dIrghakALa sudhI sunirmala zIla pALyuM che. dhyAna ane adhyayanathI (temaja) tapazcaryAothI pApa rUpI kAdavane pakhALyo = dhoI nAkhyo che. AvI (su) halAhala jhera jevI viSayanI AzAne thaMbhAvI de. (jevo ghATa ghaDavo tevo ghaDI zakAya ane mela-bheLaseLa hoya e nIkaLI jAya e mATe ogALeluM =) dhameluM ujjavaLa varNavALuM sonuM phUMkathI hArI na jA arthAt phUMka mAre eTalI seMkanDamAM hArI IndriyaparAjayazataka 116
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sayasahassaM ei' / so coraseNAvaI jANai navaraM ejaMtaM saMjayaM pecchai / volINa puNo vi vAsai 'sayasahassaM gayaM' teNa seNAvaiNA gaMtUNa paloio pacchio ya, abhaye dinne kahiyaM asthi kaMbalo gaNiyAe nemi' / mukko, tao tIse dino, tAe caMdaNiyAe, chUDho', so vArei, mA viNAsehi, sA bhaNai "tumaM eyaM soyasi ! appayaM na soyasi ! tuma eriso ceva hohisi" tti uvasAmio / kahaM ? - [sIlusunimmala dIhu kAlataruNattUNi pAliu, jjhANa jjhayaNihiM pAvapaMka tavacaraNihi khAliu / / iya hAlAhala visasariccha visayA sa nivArahi Ujjalavanna suvannadhamiu ma phukai hArahiM / / ajjhasiu dhIrapaya nANavara Avajjiu muNigaNa / tA saMpai uvasami dharahi maNu Avai turiyaM jaramaraNu / / 2 / / evamAi aNusAsio saMvegamAvanno, attANaM niMdato, "pecchaha paramanigguNANa pasaMsaNa-piyattaM, ahavA saMtaguNakittaNeNa vi purisA lajjaMti je mahAsattA, iyarA u Na aliyapasaMsaNe vi, 'hiyae na mAyaMti, tA kiM kayAi samo vi vanneNa bago kalahaMsacariyAi aNugarei ? kiM khajjoo tulei taraNimaMDalaM" ti pasaMsaMto thUlabhaddamahAmuNiM, 'icchAmi aNusaTuiM' ti bhaNiUNaM, gao gurumUlaM, AloiyapaDikto viharai / Ayariehi vi - "vaggho vA sappo vA sarIrapIDAkarA muNeyavvA / nANaM ca daMsaNaM vA caraNaM ca na paJcalA. bhittuM / / bhayavaM pi thUlabhaddo tikkhe caMkamiuM na puNa chinno / aggIsihAe vaccho cAummAse na puNa daDDho / / evaM dukkararakArao thUlabhaddo, puvvapariciyA ukkaDarAgA ahiyAsiyA, "iyANiM saDDI jAyA adiTThadosA ya tume "patthiya" tti uvAladdho evaM te viharaMti sA ya gaNiyA jahA rahagassa dinnA jahA thUlabhaddassa guNe pasaMsei tahA kahANayaM Avassae daTThavvaM jahA thUlabhaddeNitthiparisaho ahiyAsio tahA ahiyAsiyavvo na uNa jahA teNaM na ahiAsiuttI' / etAvatA kozAbhavanoSitasAdhuvatke na strIbhiH saMyamabhraMzaM na labhante ? ityarthaH / / 45 / / nepAlaviSaye zrAvaka: rAjA, yastatra yAti tasmai zatasahasramUlyaM kambalakaM dadAti, sa tatra gataH, dattaH rAjJA etena vaMzadaNDakavidAre kSiptvaiti - ekatra caureH panthA baddhaH zakuno vAsayati zatasahasrameti, sa caurasenApatirjAnAti navaraM yantaM saMyataM prekSate, valitaH, punarapi vAsayati - zatasahasraM gataM, tena senApatinA gatvA pralokitaH, pRSTazca, 1. hiyaye kha / 2. daTTho cha / 3. ejataM te saMjaya kha / 4. chUTo D bUDho cha / 5. iyANi kha / * pratyalAH = samarthA ityarthaH / + iyaM prAkRtakathA prAyo'kSarazaH zrIvAdivetAlIyottarAdhyayana (2-17) TIkAtaH uddhRtA pratibhAti / 117 indriyaparAjayazatakam
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ na jA. dhIra puruSonA pagalA upara adhyAsita = ArUDha thA. uttama jJAnavALA munigaNane Avarjita kara (prasanna karo. atyAre sau prathama (tAvatu=bAdhakAma paDatA mUkIne) manane upazamamAM laI jA (dharahi) (kAraNa ke) ghaDapaNa ane maraNa jaldI (doDatuM) AvI rahyuM che. A pramANe anuzAsana karAyelo saMvegane pAmyo. AtmAnI niMdA kare che. paramanirguNa vyaktionuM prazaMsAnuM priyapaNuM jo athavA vidyamAna evA guNo vaDe je mahAsattvazALI puruSo lajjA pAme che. jyAre bIjA khoTI prazaMsAmAM paNa lajjA pAmatA nathI. paraMtu AnaMda hRdayamAM mAto nathI. ane zuM kyAreya varNa vaDe samAna evo paNa bagalo kalahaMsanA caritranuM anukaraNa karI zake ? zuM khajuo sUryamaMDalanI tulanA karI zake ? e pramANe sthUlabhadra muninI prazaMsA karato, "huM AjJAne icchuM chuM" e pramANe kahIne gurunI pAse gayo, AlocanA karIne pratikramaNa karyuM, vihAra kare che. AcAryo vaDe paNa kahevAyuM "zarIrane pIDA karanAro vAgha athavA sarpa jJAna, darzana ane cAritrane bhedavA mATe samartha nathI. bhagavAna evA sthUlabhadra tIkSNa (talavAra) upara vAraMvAra cAlyA vaLI cheDAyA nahIM, agninI zikhA upara cAra mAsa vasyA paNa baLyA nahIM" e pramANe duSkaraduSkara karanAra evA sthUlabhadra che. pUrvanI paricita, utkaTa rAgI evI te sahana karAI ane atyAre nathI jovAyA doSa jemAM evI zrAvikA thaI. tArA vaDe te (kozA) prArthanA karAI "e rIte Thapako apAyo. e pramANe teo vihAra kare che ane te gaNikA je rIte rathikane apAI, je rIte sthUlabhadranI prazaMsA kare che te pramANe kathAnaka AvazyakyAM jovA yogya che. je rIte sthUlabhadrajI vaDe strI parisaha sahana karAyo te rIte te sahana karavo joIe paNa te rIte nahIM je rIte tenA vaDe (siMhaguphAvAsI sAdhu) sahana na karAyo e pramANe kozAbhavanamAM rahelA sAdhunI jema strIo vaDe koNa saMyamabhraMzane nathI prApta karatA ? I4pA. IndriyaparAjayazataka 117
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhaye datte kathitaM, asti kambala:, gaNikAyai nayAmi, muktaH, tatastasyai dattaH, taMyA candanikAyAM (va!gRhe) nikSiptaH, sa vArayati, mA vininezaH, sA bhaNatitvametaM zocasi, AtmAnaM na zocasi tvametAdRzazcaiva bhaviSyasi iti upazAmitaH, kathaM ? zIlanirmalaM dIrgha kAlataruNatve pAlitaH, pAlayitvA dhyAnAdhyayanaiH pApapata tapacaraNaiH kSAlayitvA / ete hAlAhalavisasadRzA viSayA zA nivAraya, ujjvalavarNasuvarNaM dhamitvA mA phUtkAreNa hAraya, dhIrapadAn adhyAsaya, jJAnavarAn Avarjaya munigaNAn tAvat saMprati upazamaM dhara manasi, AyAti, tUrtaM jarAmaraNaM / evamAdi anuzAsitaH saMvegamApanaH AtmAnaM nindana pazyata paramanirguNasya prazaMsanapriyatvaM athavA sadguNakIrtanenApi puruSAH lajjanti ye mahAsattvA itarastu na alIkaprazaMsane'pi hRdaye na mAnti, tathA kiM kadApi samo'pi varNena bakaH kalahaMsacaritAni anukaroti / kiM khadyotastulyeta taraNimNaDalaM iti prazaMsan sthUlabhadramahAmuni, 'icchAmi anuzAsti' iti bhaNitvA gato gurumUlaM, Alocya pratikrAntaH viharati / AcAryairapi evaM duSkara-duSkarakArakaH sthUlabhadraH pUrvaparicitA, utkaTarAgA, adhyAsitA idAnIM zrAddhI jAtA adRSTadoSA ca tvayA prArthiteti upAlabdhaH, evaM te viharanti, sA ca gaNikA yathA rathikAya dattA, yathA sthUlabhadrasya guNAn prazaMsati tathA kathAnakaM Avazyake dRSTavyaM, yathA sthUlabhadreNa strIpariSaho'dhyAsitastathA'dhyAsitavyaH na punaryathA tena nAdhyAsita iti, gAthA : savvaggaMthavimukko, sIIbhUo pasaMtacitto ya / jaM pAvai muttisuhaM, na cakkavaTTI vi taM lahai / / 46 / / vyAkhya : evaMvidhaH sAdhuryatprApnoti muktisukhaM muktiH - nirlobhatA, tasyAH sukhaM 'tat cakravartyapi catuHSaSTisahasraramaNIbhogAsakto'pi na labhate sukham / kiMbhUtaH sAdhuH ? sarvasmAd granthAd bAhyAbhyantaraparigrahAdvimuktastadvirahita ityarthaH / grathyate badhyate AtmA yena sa granthaH, bAhyaparigraho dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadAdirAntarastu' "micchattaM veyatigaM hAsAIcchakkagaM ca bodhavvaM / kohAINa caukkaM caudasa abjiMtarA gaMThI / / 1 / / tathA zItIbhUtaH rAgAdyutpattivirahitaM zaityaM prAptaH, prazAntacittaH = uditakaSAyANAM viphalIkaraNAt / / 46 / / 1. tatra khaDaDa1 Da2 / 2. bAhyaparigraho dhanadhAnyAdirAntarastu kha / AKKERKKEEKKERKEEKEEREKKAREKKEEKEk 118 indriyaparAjayazatakam
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : sarva granthathI mukta thayelo, zItaLa thayelo, prazAnta cittavALo evo (sAdhu) je muktisukhane pAme che te sukha cakravartI paNa nathI pAmato. II47 bhASAMtaraH A prakArano sAdhu je muktisukha prApta kare che. mukti eTale nirlobhatA ane tenuM ja sukha te muktisukha. te (sukha) cakravartI paNa cosaTha hajAra strIonA paribhogamAM Asakta evo paNa nathI pAmato. kevo sAdhu ?sarva granthathI-bAhya-atyaMtara parigrahathI mukta eTale tenAthI rahita, baMdhAya che AtmA jenA vaDe te grantha, bAhya parigraha te dhana, dhAnya, hiraNya, dvipada, catuSpadAdi ane atyaMtara vaLI mithyAtva, strI, puruSa, napuMsaka e traNe veda, hAsya, rati, arati, bhaya, zoka ane jugupsA e cha, kodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra ema cauda atyaMtara granthi jANavI (ane vaLI kevo ?) - tathA zItIbhUta eTale ke rAgAdinI utpattithI rahita je zItaLatA tene prApta thayelo, prazAntacitta te udaya pAmelA kaSAyone niSphaLa karavA vaDe (upAzAnta thayelo evo sAdhu) muktisukhane prApta kare che. 46 IndriyaparAjayazataka 118
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : khelaMmi paDiamappaM, jaha na tarai macchiA vimoeuM / taha visayakhelapaDiaM, na tarai appaMpi kAmaMdho / / 47 / / vyAkhyA : yathA makSikA zleSmaNi' = khaTe' patitamAtmAnaM svazarIraM vimocayituM zleSmaNo vizleSayituM na tarati=na zaknoti, tathA kAmAndhaH pumAn viSayazleSmaNi patitaM viSayazleSmapatitamAtmAnamapi viSayazleSmaNoM vimocayituM = uddhartuM viSayapratibandhAt tyAjayituM na tarati na zaknotIti bhAvaH / / 47 / / gAthA : jaM lahai vIarAo, sukkhaM taM muNai suzciya na anno / na hi gattAsUarao, jANai suraloiaM sukkhaM // 48 // vyAkhyA : yadvItarAgo gataviSayarAgabuddhiH saukhyamAhlAdaM labhate / tat sukhaM sa eva vItarAga eva labhate, / na anyaH= na tasmAtparaH / na hi garttAzUkaraka: suraloke bhavaM sauralokikaM anuzatikAditvAdubhayapadavRddhiH, saukhyaM svargasambandhisukhaM jAnIte budhyate / / 48 / / gAthA : jaM ajjavi jIvANaM, visaesu duhAsavesu paDibaMdho / taM najjai guruANa vi', alaMghaNijo mahAmoho / / 49 / / vyAkhyA : yat adyApi viSayaviraktatodbhAvakazrIjinAgamazravaNavAsitAntaH karaNatve'pi / jIvAnAM duHkhAzraveSu duHkhAnyAzravanti-pravizanti yebhyaste duHkhAzravA duHkhopAdAnakAraNAni evaMvidheSu viSayeSu yaH pratibandhaH sAtatyena pravRttiH, keSAM ? gurUNAmapi mahAzayAnAmapi tat jJAyate alaGghanIyo duratikramaNIyo mahAmohaH / mahAmohasya balavattaratvAnmahatAmapi na viSayebhyo viratirjAyata ityarthaH, yataH1. appami Da / khele Da / 2. khele kha / 3. zleSmaNA Da, / 4. prajayituM Da / * khaTaH = kaphaH iti abhidhAnacintAmaNau / 5. guruANi vi cha / 6. duHkhAnyAzravanti-kSaranti ye te duHkhAzravAsteSu viSayeSu yaH pratibandhaH sAtatyena... kha / * ye ye prAptyarthAste te jJAnArthA iti nyAyena jAnAtItyarthaH kAryaH / + lokottarapadasya ca ThaJ vaktavyaH (mahAbhASya 795) KAKKARKETREKKEEKEREKKKKARKEkkkkk 119 indriyaparAjayazatakam
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : jema zleSma (kapha)mAM paDelI mAkhI potAne emAMthI chUTI karavA samartha nathI thatI te ja rIte kAmAMdha puraSa viSaya rUpI zleSmamAM paDelo potAnA AtmAne temAMthI uddharavA samartha thato nathI. I47ii bhASAMtaraH je rIte makSikA (mAkhI) zleSma eTale khaTa (kapha)mAM paDelA potAnA zarIrane zleSmamAMthI chUTuM karavA samartha nathI thatI, te ja rIte kAmAMdha puruSa viSaya rUpI zleSmamAM paDelA potAnA AtmAne temAMthI vimocana karavA eTale ke uddhAra karavA mATe samartha thato nathI. eTale ke viSayano rAga hovAthI AtmAne teno tyAga karAvavA mATe (viSayone jItavA mATe) samartha thato nathI..47I. gAthArtha : je sukha vItarAga prApta kare che te sukhane te ja (vItarAga) jANe paNa anya nahi. khAbociyAmAM raheluM bhaMDa-Dukkara te devalokanA sukhane nicce nathI jANatuM. I48. bhASAMtaraH vItarAga eTale ke cAlI gaI che viSayo uparanI rAganI buddhi jenI evo je, sukhane eTale ke AlAdane prApta kare che te sukha te ja, eTale vItarAga ja prApta kare che (jANe che) paNa bIjo nahIM eTale vItarAga sivAyano bIjo nathI jANato. khADAmAM rahelo Dukkara suralokamAM thatuM te sauralaukika "anuzatikAdi gaNapAThano hovAthI ubhayapadavRddhi thaI che. - saukhya eTale svarga saMbaMdhI sukhane jANato nathI. I48 gAthArtha H je kAraNathI hajI paNa duHkhonA Azrava rUpa evA viSayone viSe jIvone je pratibaMdha (pravRttinuM sAtatyapaNuM) che, te kAraNathI jaNAya che ke moTAone paNa mahAmoha te alaMghanIya che. I49o. bhASAMtara je kAraNathI Aje paNa eTale ke viSayathI viraktatAne utpanna karanArA zrI jinAgamanA zravaNa vaDe vAsita thayeluM aMta:karaNapaNuM hote chate paNa, jIvono duHkhAzrava rUpa eTale ke du:kho Azrave che, praveza kare che jenAthI te du:khAzravo arthAt duHkhonA upAdAna (mukhya) kAraNabhUta evA prakAranA viSayone viSe je pratibandha eTale ke sAtatya vaDe (niraMtara) pravRtti che, te kAraNathI jaNAya che ke moTAone eTale ke mahAzayone paNa mahAmoha te alaMghanIya eTale ke du:khe karIne ulaMghana karAya (jItI zakAya) evo che. mahAmohanuM baLavattarapaNuM hovAthI moTAone paNa viSayothI virati thatI nathI. je kAraNathI kahyuM che ke * je je "prApti arthavALA che te te "jJAna" arthavALA che e nyAyathI ahIM jANe che evo artha karavo yogya che. IndriyaparAjayazataka 119
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ akkhANa rasaNI kammANa mohaNI taha vayANa baMbhavayaM / guttINa ya maNaguttI cauro duHkkhehi jippaMti / / 1 / / jaha matthaya sUIe'hayAeM hammaI talo / taha kammANi hammati mohaNIe khayaM gae / / 2 / / 49 / / / / gAthA : je kAmaMdhA jIvA, ramaMti visaesu te vigayasaMkA / je puNa jiNavayaNarayA, te bhIrU tesu viramaMti / / 50 / / vyAkhyA : ye kAmAndhA jIvA jantavaste vigatazaGkAH / zaGkayA rahitA niHsaMzayaM viSayeSu ramante rajyanti / ye punarjinavacanaratAstIrthakRdupadiSTA''gamasevinaste bhIravaH saMsArasAgarAdvibhyatItyarthaH / tesu' tti paJcamyarthe saptamI / tebhyo viSayebhyo viramanti nivartante / / 50 / / gAthA : asui-muttamalapavAharuvayaM, vaMtapittavasamajjaphophasaM / **mea-maMsa bahu haDDukaraMDayaM, cammamittapacchAiyaM juvai aMgayaM / / 51 / / maMsaM imaM muttapurIsamIsaM, siMdhANakhelAia-nijjharaMtaM / eaM aNiccaM kimiANa vAsaM, pAsaM narANaM maibAhirANaM // 52 / / yugmam / / vyAkhyA : matibAhyAnAM tattvabuddhivikalAnAM narANAM etAvateraGga-zarIraM pAza iva pAzaH, pAzaH pAdabandhanagranthiH yataH 1. harakaraMDaya cammamittapacchAiya juvaiaMgaya mudrite / 2. eva ghuvataraGga Da / ** dvitIyacaraNe gRhItasya vasAzabdasya, atratyasya . medaH zabdasya sthUlaM paryAyazabdatve'pi / 120 indriyaparAjayazatakam
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ indriyomAM rasanA, karmomAM mohanIya karma, tathA vratomAM brahmavrata guptiomAM manogupti te cAre ya du:khe karIne jItAya che. jema mastakane viSe rahelI soya vRkSano agra bhAga) haNAye chate tAlavRkSa haNAI jAya che tema mohanIya kSaya pAme chate badhA karmo haNAya che. ll49 gAthArtha : je kAmAnya jIvo che teo zaMkA rahita thatA viSayomAM rame che. je vaLI jinavacanamAM rata che teo bhIru thayelA viSayothI virAma pAme che. paol. bhASAMtaraH je kAmAndha jIvo eTale ke jajuo vigata zaMkAvALA arthAtu zaMkA rahita thayelA che teo ni:saMzayapaNe viSayomAM rame che eTale ke rAga kare che. jeo vaLI jinavacanamAM rata eTale ke tIrthakara vaDe upadeza karAyelA Agamane sevanArA che teo, bhIruM eTale ke saMsAra sAgarathI gabharAyelA che teo, tethI eTale te viSayothI virAma pAme che, pAchA phare che. "tesu" te paMcamInA arthamAM saptamI karI che. paoll gAthArtha H matibAhya evA puruSone azuci mUtramaLanA pravAharUpa, vamana, pitta, mAMsa, carabI, phephasAvALuM, meda, mAMsa ane ghaNA hADakAnA karaMDiyA rUpa, cAmaDI mAtra vaDe DhaMkAyeluM, sAkSAt mAMsanA piMDa jevuM, mUtra ane purISathI mizrita thayeluM, zleSmakaphAdi azucine jharatuM, anitya, kRmIonuM raheThANa, evuM yuvatinuM aMga te pAza (badhA) che. palA bhASAMtaraH matibAhya arthAt tattvabuddhithI rahita evA puruSone A yuvatinuM aMga zarIra te pAza che eTale pagane bAMdhanArI granthi jevuM che. je kAraNathI kahyuM che ke IndriyaparAjayazataka 120
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArIgayANa* jAlaM timINahariNANa vaggurA ceva / pAsA ya sauNayANaM narANa bandha itthamitthIo |1| | J kibhUtaM yuvatyaGgam ? azucimUtramalapravAharUpakaM azucirapavitro mUtrasya prasrAvasya, malasya ca=viSTAyA yaH pravAhaH = sAtatyapravRttistadrUpaM tatsvarUpam / malatva / / kiTTe kadaye viSTAyAmityanekArthaH (2-517) / / tathA 'vAntapittavasAmajjApuSpasaM' vAntaM vamanam, pittaM -mAyuH, 'pIyate jalamanena, patati=sraMsate vA pittam, vasA-mAMsajam, majjA=asthisnehaH, puSpasaH hRdayasya vAmapArzve raktaphenAjjAtaM mAMsakhaNDam, tato dvandvaste yatra tat / tathA medo=mAMsamedasoravasthAkRto bhedaH, medazca mAMsaM ca palalaM bahUni haDDAni ca kIkasAni teSAM karaNDakamAdhAraH karaNDakaM puSpAdyAdhAraH liGgAnuzAsanavRttau / tathA carmmamAtreNa tvacaiva pracchAditamAveSTitam / / 51 / / tathA yuvatyaGgaM 'idaM mAMsaM' mAMsopacitvAt sAkSAnmAMsapiNDa ivetyarthaH / tathA mUtra - purISa mizra mUtraviSTAsaMvalitaM punaH kathanamatijugupsyatAdyotanArtham / tathA 'siMGghANa - zleSmAdikam, nijjharaMtaM' tti nitarAmatizayena kSarat-galat kSarerete SaDAdezA bhavanti khirai jharai pajjharai - pacaDai - nicalainiTTuai' iti / ziGkhANo ghrANasambhavaM malaM tathA anityaM azAzvataM tathA kRmINAM kSudrajantUnAM vAso'vasthAnAzrayaH / / 52 / / - - gAthA : pAseNa paMjareNa ya, bajjhati cauppayA ya pakkhI ya / ia juvaipaMjareNaM, baddhA purisA kilissaMti / / 53 / / 1. pAyate / 2. niTTuai kha / 3. caupayA ya pakkhIi mudrite / * hrasvadIrgho mitho vRttau (si0 81- 4) sUtreNa vArizabdasya dIrghatvam / + atthaMzabdo'trAdezaH / # phupphuseti udarAntarvatanyantravizeSarUpANi, 'phephasA' iti bhASAyAm, 'kALaju' zabdena lokapracalitaM dravyaM cA'tra TIkAyAm / liGgAnuzAsane puMnapuMsakaliGgaprakaraNe ekAdazazlokavivecane / ** (si0 8-4-1973) sUtreNaite bhavanti / 121 indriyaparAjayazatakam Si
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAthIone pANI, mAchalAne jALa, haraNane vargIrA, pakSIone pAza ane puruSone strIo ahIM baMdhana che. kevuM yuvatinuM aMga pAza che ? azuci mUtramaLanA pravAharUpa - azuciapavitra mUtra eTale prasrAva, mala te viSTA eno je pravAha arthAt niraMtara pravRtti te rUpa aMga che. mala zabda vaLI agha, kiTTa, kadarya, viSTA ema aneka arthamAM che. (2517) tathA 'vAntapittavasAmannA puSpasaM' vAnta eTale vanama pitta eTale mAyu athavA pIvAya che jaLa AnA vaDe te pitta athavA paDe che te pitta, vasA eTale mAMsathI utpanna thayela carabI, majjA eTale hADakAnI cikAza, puSpasa te hRdayanA DAbA paDakhe lohInA phenathI thayelo mAMsano khaMDa te badhAno dvandva samAsa te vAntapittavasAmajjApuSpasa, te che jemAM evuM (aMga) tathA meda te mAMsa ane medano avasthA vaDe karAyelo bheda. mAMsa te palala ane ghaNA hADakA eTale kIkasa, teono karaMDaka eTale ke AdhAra che. kadaMDaka eTale puSpAdino AdhAra evo artha liMgAnuzAsananI TIkAmAM karela che. tathA carmamAtra vaDe cAmaDI vaDe ja AcchAdita eTale ke vIMTaLAyeluM che. tathA yuvatinuM aMga mAMsano jaththo hovAthI sAkSAt mAMsapiMDa ja che. tathA 'mUtra purISa mizra' eTale mUtra ane viSTAthI yukta ahIM mUtra viSTAnuM pharIthI kathana karyuM te ati jugupsAne dekhADavA mATe che. tathA siMdhANa - zleSmAdi tene nijjharatuM te atizaya jharatuM, gaLatuM. dhAtunA cha Adezo thAya che. (si. 8-8-173) sUtrathI vira, phlara, pAraD, paththa', niSparU, niklRar e pramANe siMdhANa te nAkamAM thato mala tathA anitya arthAt azAzvata tathA kRmI te kSudra (nAnA) jantuono vAsa, raheThANa che. 51,52 gAthArtha : pAza vaDe catuSpada ane pAMjarA vaDe pakSI baMdhAya che. e rIte yuti rUpI pAMjarA vaDe baMdhAyelA puruSo klezane anubhave che. II53 1. byusa te peTanI aMdara raheluM AMtaraDuM vizeSa, 'phephsa', ane lokamAM kALajuM zabdathI pracalita dravya te ahIM TIkAmAM che. IndriyaparAjayazataka 121
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : pAzena bandhanagranthinA paJjareNa ca vItaMsena' krameNa catuSpadA mRgAdayaH, pakSiNazca vihagA badhyante = niyantryante / evaM yuvatipaJjareNa baddhA vazIkRtAH puruSAH klizyanti klezamanubhavanti, na strIbhyo mucyanta ityarthaH / / 53 / / gAthA : aho moho mahAmallo, jeNaM amhArisA vi hu / jANaMtA vi aNiccattaM, viramanti na khaNaM pi hu / / 54 / / vyAkhyA : aho iti Azcarye, moho mohanIyakarma, mahAmallo, mahAbalI, 'mallaH kapAle balini matsye pAtre.' (2-517) ityanekArthaH yena kAraNena, asmAdRzA api sakalazAstrArthAvabodhena anityatvaM zarIrAderjAnanto'pi na kSaNamapi, hunizcaye stryAdisaGgAdviramanti=nivartante / mohasya dustyajatvAt, yataH - muNDaM ziro, vadanametadaniSTagandha, bhikSA'Tanena bharaNaM ca hatodarasya / gAtraM malena malinaM gatasarvazobhaM, citraM tathApi manaso madane'sti vAJchA / / 1 / / bhartR. subhASitasaMgraha) gAthA : juvaIhi saha kuNaMto, saMsaggiM kuNai sayaladuHkkhehiM / na hi mUsagANa saMgo, hoi suho saha biDAlIhiM / / 55 / / vyAkhyA : yuvatibhiH saha saMsarga sambandhaM kurvANaH sakaladuHkhaiH saha saMsarga karoti / yuvatisambadhe tapaHzIlavratAdi bhaGgAt sarvaduHkhAni jAyanta ityarthaH yataHsabbhAvo vIsaMbho, neho-raivaiyaro ya juvaijaNe / sayaNadhara-saMpasAro, tavasIlavayAi phoDiz2A / / 1 / / yato biDAlIbhirmAjArIbhiH saha mUSakANAM AkhUnAM saGga-saMyogo, nahi naiva sukhaH-sukhakara : / / 55 / / 1. juvaihiM mudrite / 2. musagANaM... vilADehiM mudrita 3. saMsargi DaDa, Da / 4. zIlavRttAdi kha / / + vItaMsI = jAlaH / prAkRte "saMsaggI" zabdo yadyapi dIrghAntastathApi "hasvo'mi" (si08-3 36) sUtreNa strIliGgamAtraM nAma ami pare hasvAntaM bhavati / 122 indriyaparAjayazatakam
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtaraH pAza vaDe arthAtu bandhanagranthi vaDe, paMjara eTale ke "vAMsa vaDe anukrame catuSpada mRgAdi ane pakSIo-vihago baMdhAya che eTale ke niyaMtrita karAya che. e ja rIte yuvati rUpI pAMjarA vaDe baMdhAyelA vazIkRta thayelA puruSo klezane anubhave che. strIothI chUTatA nathI. pa3. gAthArtha ? kharekhara (Azcarya che ke, moha te mahAmalla che, je kAraNathI anityatvane jANatA evA amArA jevAo paNa nicce kSaNa mATe paNa (strIAdinA saMgathI) virAma nathI pAmatA. bhASAMtaraH 'gado' zabda Azcarya arthamAM che. moha eTale mohanIya karma, mahAmalla arthAt mahAbalI che. malla zabda kapAla, balI, matsya, pAtra (2-517) ema aneka arthamAM che. (abhidhAna ciMtAmaNi) je kAraNathI amArA jevA paNa arthAt sakala zAstranA avabodha vaDe zarIrAdinA anityapaNAne jANatA evA paNa kSaNa mATe paNa strI AdinA saMgathI virAma nathI pAmatA, pAchA nathI pharatA. "du' zabda nizcaya arthamAM che. moha te du:khe karIne tyAga karI zakAya evo che. je kAraNe kahyuM che kemastaka muMDa che, A mukha aniSTa gaMdhavAnuM che, varAka evA A peTanuM bharaNa bhikSA mATe pharavA vaDe thAya che, mela vaDe malina ane cAlI gayelI sarva zobhAvALuM AkhuM zarIra che to paNa Azcarya che ke manane hajI kAmanI icchA che. pa4o. gAthArtha : yuvatIonI sAthe saMsargane karato (puruSa) sakala duHkhonI sAthe saMsarga kare che, je kAraNathI bilADIono saMsarga uMdarone kyAreya sukhakara nathI hoto. papA bhASAMtara: yuvatIonI sAthe saMsarga eTale ke saMbaMdhane karato sakala du:khonI sAthe saMsarga kare che. yuvatinA saMbaMdhamAM tapa; zIla vratAdinA bhaMgathI badhA dukho thAya che. je kAraNe kahyuM che ke - zayana gharamAM prasarato evo yuvatijanane viSe sadbhAva, vizvAsa, sneha, ratino vyatikara, te tapa, zIla ane vratAdine phoDe (bhAMge) che. je kAraNathI bilADIonI sAthe mUSaka eTale Akhuono saMga eTale ke saMyoga nicce sukhakara nathI hoto. papA IndriyaparAjayazataka 122
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : harihara-caurANaNa,-candasUrakhaMdAiNo vi je devA / nArINa kiMkarataM, kuNaMti dhiddhI visayatiNhA / / 56 / / vyAkhyA : hariharacaturAnanacandrasUryaskandAdayopi devA' nArINAM kiMkaratvaM dAsatvaM kurvanti / dhik dhik viSayatRSNAM indriyArthalolatAm / laukikamate hyamI devAH, te ca strIbhirnavanavaprakArairvinaTitA tatra harirnArAyaNastasya tu strIpAravazyaM rukmiNIpANigrahaprastAve boddhavyam, krIDAlolatayA ca gopISu tasya tattadvigopakaprakArA laukikaprasiddhatvAdanekazo jJeyA yathA - rAdhA punAtu jagadacyutadattadRSTi, manthAnakaM vidadhatI dadhiriktabhANDe / tasyAH stanastabakalolavilocanAli, dehepi dohanadhiyA vRSabhaM nirundhan // 1 // [ ] ityAdi haro=mahezvaraH, tasya ca pArvatIvirahAsahiSNutayA'rddhanArInATezvaramUrtidhArakatve spaSTameva nArIkiMkaratvam / yaduktam* mayaNataNudahaNavaiyaranirappaNo phuDamavIsasaMtIe / gaurIiM caMdacUDo nivesio niyasarIreNa / / 1 / / [ ] anyaJca ambeyaM neyamambA nahi kilakapilaH zvazrurasyA mukhAgre, tAto'yaM naiva tAtaH stanaguruhRdayaM naiva dRSTaM kadAcit / keyaM koyaM kimetatkathamiti sabhayaM yAti sUno vizAkhe, devyA sArddha sahAsyaM rahasi pariNataH pArvatIzaH punAtu / / 2 / / [ ] ityAdi kiyaducyate / caturAnano brahmA, tadvRttaM cedam - kila prajApatiH pUrvaM kadAcit kAnanaM zritaH / adhyuSTAH "zaradAM koTIstapastepe sudussaham / / 1 / / tajjJAtvA tridazAdhIzazzukSobha nijacetasi / yadyeSa krodhamAdhatte mAmapi bhraMzayetpadAt / / 2 / / 1. visayataNhA mudrite / 2. dayo'pi te devA kha / * anaGgadahanavRttAntena nirAtmIyaH anAtmavazIbhUtaH ityarthaH / + kArtikeye ityarthaH / . adhyuSTazabdo'rdhacaturthavAcI zabdaratnamahodadhau / 123 indriyaparAjayazatakam
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : je kAraNathI hari, hara, caturAnana, candra, sUrya, skaMdAdi je devo paNa, nArInuM kiMkarapaNuM (dAsatva) kare che. e viSatRSNAne dhikkAra thAo. //pako. bhASAMtaraH hari, hara, caturAnana caMdra, sUrya, skaMdAdi devo paNa strIonuM kiMkaravA eTale dAsatva kare che. dhikkAra che evI viSayanI tRSNAne arthAt indriyonI arthalolatAne laukika mate ja A badhA devo che ane teo strIo vaDe judA judA prakAre nacAvAyA che. temAM hari eTale nArAyaNa (kRSNa) tenuM vaLI strInuM paravazapaNuM rukmiNInA pANigrahaNanA avasare jANavA yogya che ane krIDAnI lolatA vaDe gopIone viSe tenA te te cheDatInA prakAro laukika prasiddhapaNA vaDe aneka prakAre jANavA. je A pramANe azruta - kRSNane apAyelI che dRSTi jenA vaDe, dahIMthI rikta evA bhAjanamAM (vAsaNamAM) manthAnaka (valovavAnuM) ne karatI evI rAdhA jagatane pavitra karo ane teNInA stanarUpI gucchA upara lola dRSTi bhramaravALA dohavAnI buddhivaDe (gAyane badale) vRSabhane bAMdhatA evA kRSNa paNa (pavitra karo) hara eTale mahAdeva, tenuM paNa pArvatInA virahane nahIM sahana karavA vaDe ardhanArI nArezvaranI mUrtinA dhArakapaNAmAM nArInuM kiMkarapaNuM spaSTa ja che. je kAraNathI kahevAyuM che ke madana vaDe dehanA dahananA vyatikara vaDe vazamAM nahIM rahelo caMdracUDa (zaMkara), phuTa rIte nahi vizvAsa (sahana) karatI evI gaurI (pArvatI) vaDe potAnA zarIra vaDe vAsa karAyo. A zuM aMbA che ? nA A aMbA nathI. A koI puruSa paNa nathI. AnA mukhanA agramAM dADhI che to zuM pitA che ? nA pitA paNa nathI. stana vaDe moTuM hRdaya kyAreya jovAyuM nathI. ANI koNa che ? athavA A puruSa koNa che ? A zuM che ? A kevI rIte che? e pramANe bhaya sahita kArtikeya gaye chad, devInI sAthe hAsyapUrvaka ekAntamAM pariNata thayelA pArvatIza pavitra karo. e pramANe keTaluM kahevAya ? caturAnana eTale brahmA tenuM vartana A pramANe - pahelA kyAreka prajApati jaMgalamAM rahetA hatA. zarada RtumAM ati du:saha evo sADA traNa karoDa IndriyaparAjayazataka 123
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ na merau ramate naiva nandane'pyabhinandati / no nATakamabhiSTauti na prINIte priyA api||3|| itthaM vigatacetaskamupalakSya biDojasam / kRtAJjalipuTAH prAhu rambhAdyAstridazastriyaH / / 4 / / svAdhInasarvasaMpatterdevarAja ! tavApi kim ! / duHsAdhyaM vidyate kiMcidviSaNNo yena lakSyase ? / / 5 / / yadyapi strI na mantrArhA svabhAvacapalAzayA / tathApi hi hite duHkhaM nivedya sukhamApyate / / 6 / / [ ] taduktam - suhRdi nirantaracitte guNavati bhRtye priyAsu nArISu / svAmini sauhRdayukte "nivedya duHkhaM sukhI bhavati / / 7 / / caturdazajagatssraSTA prajApatirapi svayam / yattapastapyate tIvra tena me kampate manaH / / 8 / / 'kiyanmAtramidaM svAmin ? kSobhayAm: kSaNena tam' / iti tAH pratijAnAnA visRSTAstena bhUtale / / / / 9 / / surAGganAH sandhivRttisvaragrAmaikapezalam / saMgItaM trayanti sma puraH saMbhUya vedhasaH / / 10 / / tadgItanRtyavAditravyAkSiptasakalendriyaH / nizceSTakAyatAM prApa brahmA hariNavatkSaNAt / / 11 / / babhASe tAstaponyasyAH vRNIdhvaM varamIpsitam / tAsu rambhopamAnoru rambhovAca pitAmaham / / 12 / / etA vayam, asau cchAgaH seyaM kAdambarI prabho / / amISvAdriyatAmekaM yadyasmAsu prasAdabhAk / / 13 / / sraSTrA vimRSTaM bhraMzAya tapasaH sevitA hyamUH / chAgazca jIvaghAto'yamucito na tapasvinAm / / 14 / / surA tu salilA''kArA na duSTA ziSTacetasAm / atastAmurarIkRtya papau nizaGkamAtmabhUH / / / / 15 / / jAtonmAdaH kSudhAkrAntazchAgaM hatvA jaghAsa saH / kAmayAmAsivAMstAzca parIkSAmiti cakrire / / / / 16 / / 'haddhagasindhoH' (si0 7-4-25) sUtreNa bhAvavAcake'Ni pare sauhArda-sauhRdayorUbhayayorapi siddhiH| 124 indriyaparAjayazatakam
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSa sudhI tapa karyo. (1) te jANIne indra potAnA cittamAM kSobha pAmyA. jo A prajApati (brahmA) krodhane dhAraNa kare to mane paNa padathI bhraSTa karI de. (2) A ciMtAnA kAraNe merune viSe 2matA nathI, naMdanavanamAM paNa AnaMda nathI pAmatA, nATakanI paNa prazaMsA nathI karatA, priyAone paNa khuza nathI karatA. (3) A pramANe zUnyamanaska evA indrane oLakhIne aMjalino puTa joDIne raMbhA vigere devIo bolI. (4) "he devarAja sarva saMpatti svAdhIna che tamane zuM du:sAdhya che ? je kAraNathI kaMIka khedavALA dekhAo cho ? (5) jo ke svabhAve capaLa AzayavALI evI strI rahasya kahevA mATe yogya to nathI, to paNa hitamAM che ke jethI du:kha kahIne sukhane prApta karAya. (6) te kAraNathI kahyuM che ke 'niraMtara cittamAM rahelA mitrane, guNavAna evA sevakane, priyA evI nArIne, maitrIthI yukta evA svAmIne du:kha kahIne sukhI thavAya che.' (7) indre kahyuM "cauda jagatano sarjanahAra prajApati svayaM je tIvra tapa tape che, te kAraNathI mAruM mana kampe che. (8) he svAmin ! A keTaluM mAtra che ? kSaNamAM ame ene kSobha pamADIe. e pramANe pratijJAne karatI evI te devIo indra vaDe bhUtala upara visarjana karAI. (9) devIoe sAthe maLIne brahmAnI AgaLa sandhivRtti svaragrAma vaDe advitIya ane manohara evA saMgItane karyuM, (10) te gIta, nRtya, vAditra vaDe vyAkSipta thaI gayelI sakala indriyavALA brahmA kSaNamAM ja haraNanI jema nizceSTa kAyAvALA thayA. (11) tapamAM rahelI te devIone kahyuM "icchita varane vo.' teomAMnI keLanI upamAvALA sAthaLavALI raMbhAe pitAmahane kahyuM (12) "A ame chIe A chAga che ane A kAdambarI (surA) che he prabhu !jo tame amArA upara prasanna thayA ho to A traNamAMthI ekano Adara karo (sevo) (13) brahmAe vicAra karyo sevAyelI A devAMganAo tapanA bhraMzane mATe thAya, ane A chAga (bakaro) che tenA jIvano ghAta ka2vo tapasvione Ucita nathI. (14) ane vaLI surA (madirA) to pANI ja che te ziSTa cittavALAone duSTa nathI. AthI madirAne svIkArIne nizaMka thayelA AtmAvALA brahmAe pIdhI, (15) utpanna thayelA unmAdavALA, kSudhAthI AkrAnta thayelA teNe chAgane haNIne khAdho ane te devAMganAonI paNa icchA karI teNIoe A pramANe parIkSA karI. (16) "A brahmA ekaThA karAyelA bhAva tapathI to nizce bhraSTa karAyo che. have pahelAno ekaTho karAyelo tapa kevI rIte kharIdAya ?" (17) e pramANe vicAra karIne nRtya IndriyaparAjayazataka 124
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'cIyamAnAdasau bhAvAttapaso bhraMzito dhruvam / vikrINIte kathaM pUrvAcIrNaM dhyAtveti tAstadA / / / / 17 / / nRtyantyo dakSiNAzAyAM jagmurdevyastato vidhiH / mukhamekaM tapovarSakoTyA tatsammukhaM vyadhAt / / / / 18 / / evaM dvitIyakoTyA tu tRtIyaM vidadhe mukham / caturthaM cottarAzAyAM cakre taddarzanotsukaH / / 19 / / anurAgaparIkSArthaM nRtyantyo gagane gatAH / ardhakoTyA'tha saMjajJe zIrSe kharamukhaM punaH / / 20 / / namaskRtyopahasyA'tha gatAH svargaM surAGganAH / itthaM caturmukho jAtaH strIdAsatvamiyAya ca / / 21 / / indrazca kila jyotiSkendrapadavIprAptiprastAve surAsuraiH saparivArairnamaskaraNArthamAgataiH rUpAhUtacittaH suragurubhAryAmabhigamya budhamajIjanat sUryazcatejo'sahamAnAM pazcimAzAmAzritya vaDavArUpadhAriNI ratnAdevInAmnI bhAryAmajasramabhigantukAmastvaSTrA nijazarIramatatakSat / skandhazca kArtikeyaH, sa yadyapi laukikAnAM brahmacAritayA'bhimatastathApi devazcedaviratatvAduHzIlatAbhAjanameveti / AdizabdAdahalyAjAratayA prasiddhA indrAdayo'pi jJeyAH / yaduktam - kimu kuvalayanetrAH santi no nAkanArya, stridazapatirahalyA tApasIM yat siSeve / hRdayatRNakuTIre dIpyamAne smarAgnA, / vucitamanucitaM vA vetti kaH paNDito'pi? // iti gAthAkSarArthaH / / / 56 / / [ ] gAthA : sIaM ca uNDaM ca sahaMti mUDhA, itthIsu sattA aviveavaMtA / ilAiputta'vva cayaMti jAi, jIaMca nAsaMti ya rAvaNuvva / / / / 57 / / vyAkhyA : strISu saktAH = abhiSvaGgavanto mUDhA mUrkhAH zItaM ca zItavedanAm uSNaM coSNavedanAm, sahante kSamante / kiM bhUtAH ? avivekavanto vivekavikalAH / tathA strISvAsaktAH ilAtIputra iva jAti svIyAM sukulotpattilakSaNAM tyajanti, 1. vIya. Da2 / 2. ahalyAM kha / 3. putta cayaMti dd| * ahalyAjAratayA prasiddhastivandra eka eva, na khalu sA bahupatigAminI, indrAdayo'pItyatrAdizabdena ahalyAbhinAnAM bharatayA prasiddhAnAM grahaNaM kAryam / 125 indriyaparAjayazatakam
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatI teNIo dakSiNa dizAmAM gaI. tethI brahmAe eka koTI varSanA tapa vaDe eka bIjuM mukha teonI sanmukha karyuM. (18) e pramANe bIjA eka koTI varSanA tapa vaDe trIjuM mukha karyu ane teNIonA darzana mATe utsuka evA teNe uttara dizAmAM cothuM mukha karyuM. (19) anurAganI parIkSA karavA mATe nRtya karatI teNIo gaganamAM gaI. have ardha koTI varSanA tapa vaDe vaLI mAthA upara gadheDAnA mukhane brahmAe karyu. (20) have namaskAra karIne, upahAsa karIne surAMganAo svargamAM gaI. A pramANe brahmA caturAnana thayo ane strInA dAsapaNAne paNa pAmyo. (21) - ane indra paNa kharekhara jyotiSkanA indranI padavInI prAptinA avasare parivAra sahita namaskAra karavA mATe AvelA surAsuro vaDe rUpa vaDe AkarSAyelA cittavALA evA indra (candra) suragurunI (bRhaspati) patnIne sevIne budhane janma Apyo. ane sUrya paNa - potAnA tejane nahIM sahana karI zakatI pazcima dizAne AzrayIne ghoDInA rUpane dhAraNa karatI evI ratnAdevI nAmanI bhAryAne niraMtara sevavAnI icchAvALA teNe raMdhA vaDe potAnuM zarI2 cholI nAkhyuM. ane skanda eTale kArtikeya, tene jo ke lokoe brahmacArI tarIke mAnyo che, to paNa jo te deva che, to aviratapaNAne lIdhe duHzIlatAnuM bhAjana ja che. Adi zabdathI* ahalyAnA jAra (vITa) paNe prasiddha evA indra Adi jANavA. je kAraNe kahyuM che ke "zu kamaLa jevA netrovALI devAMganAo na hatI ke indre ahalyA tApasIne sevI ? "hRdaya rUpI ghAsanI kuTiramAM kAmAgni baLate chate paMDita evo paNa koNa Ucita athavA anucitane jANe ?" paDI gAthArtha : strIomAM Asakta evA avivekI mUDha puruSo ThaMDI ane garamIne sahana kare che, ilAtI putranI jema jAtino tyAga kare che ane rAvaNanI jema jIvano paNa nAza kare che. 57nA bhASAMtara : strIone viSe Asakta - abhiSyaMgavALA (rAgavALA) mUDha arthAt mUrkha puruSo zIta vedanA ane uSNavedanAne sahana kare che. teo kevA che ? - avivekavaMta-vivekathI vikala ane strImAM Asakta evA ilAtIputranI jema ahalyAnA jA25NA vaDe eka indra ja prasiddha che paNa te bahupati sevanArI na hatI. indrAdi paNa e pramANe 'Adi' zabdathI ahalyA sivAyanI strIonA jA2paNA vaDe prasiddha evAonuM grahaNa karavuM. IndriyaparAjayazataka 125
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ * yathA ilAtIputreNa svakulaM parityajya raGgopajIvisevitvamAdRtam tathA'nyepi tyajanti / tatrelAtIputradRSTAntazcAyam - ego dhijjhAiu tahAruvANaM therANaM aMtie dhammaM socA samahilio 'pavvaio uggaM uggaM pavvajjaM karei, navaramavaropparaM pItI Na osarai, mahilA 'maNAgaM 'dhijjAtiNitti gavvamuvvahati, mariUNa devalogaM gayA, jahAugaM bhuttaM / ato ya ilAvaddhaNe nagare ilA devayA taM caegA satthavAhI puttakAmI alaggai, so caviUNa putto se jAo nAmaM ca se ka' ilAputto 'ti / iyarI vi jAtigavvadoseNaM tato cuyA laMkhagakule uppaNNA, dovi jovvaNaM pattANi / annayA teNa sA laMkhaceDI diThThA, puvvabhavarAgeNa ajjhovanno sA maggijjaMtI vi na labbhai, jattieNa suvaNNeNa tulaI.", tANi bhati eSA akkhayanihI, jai sippaM sikkhasi, amhehi ya samaM hiMDa, so tehiM samaM pahiDio, sikkhio ya tAhe 'vivAhanimittaM ranno pecchaNayaM karehi tti bhaNite bennAyaDaM gayANi, tattha rAyA' pecchaI saM'teuro, ilAputto khellAo kare i rAyassa diTTaM 'dAriyAe, rAyANae adeMte aNNevi na deMti, sAhukkArarAvaM vaTThati', bhaNio laMkha ! paDaNaM karehi, taM ca kira vaMsasihare aDDa-kaTThe kaellayaM, " tattha khIlayA, so pAuyAu baMdhaI mUle viddhiyAo tato asikheTahatthagao AgAsaM uppaittA te khIlagA pAuyANAliyAi paveseyavvA sattaaggimA sattapacchimAiTThe kAUNa jai phiTTai' tato paDio satahA khaMDijjai / teNaM kathaM, rAyA dAriyaM paloei, loeNa kalayalo kao, Na ya deti rAyA, rAyA ciMtei 'jai marai to ahaM dAriyaM pariNemi' / bhaNati 'na diTThe' / puNo vi kayaM / eko dhigjAtIyastathArUpANAM sthavirANAmantike dharmaM zrutvA samahilaH pravrajitaH, ugrAmugrAM pravajyAM kurutaH, navaraM parasparaM prItirnApasarati, mahilA dhigjAtIyeti manAk garvamudvahati, mRtvA devalokaM gatA, yathA''yuSkaM bhuktam / itazcelAvardhane nagare ilAdevatA, tAmekA sArthavAhI putrakAmA'valagati, sa cyutvA putrastasya jAtaH, nAma ca tasya kRtamilAputra 1. samahilio pavvakhaM khaDa, / 2. maNAga khaDaDa, Da, / 3. eSo kha / 4. picchai K / 5. dAriyAe 2 2 1 nivaDIyA Da, / 6. vaTTati / 7. pAuAI khaDaDa, Da, / 8. jai phiTTai kAUNa jai poTTai khaDa, / * iyaM kaSA''vazyakaniryuktau 846 tamagAthAyA hAribhadrIyAto'kSaraza uddhRtA / *** yAvatA suvarNena tolayati ityasya " yAvat suvarNena tolayituM sajjo bhavati" ityarthaH / ** vaMzazikhare tiryakkASThaM vyavasthApyate / tasya kASThasyobhayapArzvayordve dve kIlike vyavasthApyete tatreyaM sthApanA tatazca sa ilAputraH pAduke caraNayoH paridadhAti / te ca pAduke madhyatalapradeze ekaikacchidrayukte / tato'sau khaGgakheTakavyagrahastastiryak kASThamadhyadeze sthitvA AkAzatalamutplutya saptAgrato mukhAni sapta pazcAnmukhAni prastAvAcaraNAni dattvA kIlike vAraM (2) pAdukAnAlikAyAmiti pAdukAcchidrayoH pravezitavAnityarthaH ityullekhaH * Da, / Zong 126 indriyaparAjayazatakam
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAti arthAtu potAnI sukulamAM utpatti rUpa je jAti teno tyAga kare che. je rIte ilAtIputra vaDe potAnuM kula tyAga karIne, nATaka karIne, AjIvikA calAvanArA naTonuM sevakapaNuM Adara karAyuM te pramANe anya puruSo paNa jAti Adino tyAga kare che. tyAM ilAtiputranuM dRSTAMta A pramANeeka dhijAtIya (brAhmaNa) sthira thayelA sthavironI pAse dharmane sAMbhaLIne patnI sahita dIkSA grahaNa karI. baMne ugramAM ugra pravrajyAne kare che paNa paraspara prIti ochI thatI nathI. patnI te brAhmaNapatnI chuM e pramANe jarAka garvane paNa vahana karatI hatI. marIne devalokamAM gayA. AyuSya anusAra bhoga bhogavyA. A bAju IlAvardhana nagaramAM IlAdevI hatI. putrane icchatI evI eka sArthavAhapatnI te devatAne seve che. te brAhmaNa eNvIne teNIno putra thayo. teNIe "ilAtIputra' e pramANe nAma karyuM. brAhmaNanI patnI paNa jAtigarvanA doSa vaDe tyAMthI velI lakhagakulamAM (naTakula) utpanna thaI. baMnee yauvana prApta karyuM. eka vakhata ilAputra vaDe te lakhaputrI jovAI. pUrvabhavanA rAga vaDe te rAgavALo thayo. suvarNa vaDe tolIne mAMgI to paNa te maLI nahi. teo bolyA A lakhaputrI akSayanidhi che. jo tuM zilpane zIkhe ane amArI sAthe phare to tane maLe. te teonI sAthe pharyo ane zIkhyo. tyAre "vivAhanA nimitte rAjAnA prekSaNaka (nATaka)ne kara" e pramANe kahevAya chate benAtaTa nagaramAM gayA. tyAM anta:pura sahita rAjA jue che. IlAputra krIDA kare che. rAjAnI dRSTi lakhaputrI (naTI) upara paDI. rAjA dhana nahIM Apate chate anya loka paNa ApatA nathI. vAha, vAha evo avAja varte che. te kahevAyo he lakha!patanane kara. have patana eTale A pramANe - vaMzanA zikhare tIThuM lAkaDuM sthApana karAya. te lAkaDAnI baMne bAju be be khIlIo sthapAya te sthApanA A rIte. te ilAputra pagamAM pAdukA pahere. te baMne pAdukAo taliyAnA madhyabhAgamAM eka eka chidrathI yukta che. tyAra bAda A ilAputre talavAranI muThThI vaDe vyagra hAthavALA evA tI lAkaDAnA madhyabhAgamAM rahIne AkAzamAM UDI chalAMga mArIne pAdukAnI nalikAmAM te kAlikA praveza karAvavAnI, e rIte sAta vAra AgaLa tarapha ane sAta vAra pAchaLa pagane mUkIne A rIte pAdukAnA chidramAM kalikAne praveza karAvAya tyAre patana nAmanI krIDA pUrI thAya. jo e cUke to tyAMthI pahelA tenA seMkaDo khaMDa thaI jAya. ilAputra vaDe te karAyuM. rAjA naTIne jue che. loko vaDe kalakala avAja karAyo. rAjA Apato nathI. rAjA vicAre che ke jo marI jAya, to huM A naTIne paraNuM. ane kahe che ke nathI jovAyuM. vaLI pAchuM karAyuM tyAre paNa nathI jovAyuM', IndriyaparAjayazataka 127
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattha vi, 'na diTuM' / tatiyaM pi vAraM kayaM / tattha vi 'na diTuM' / cautthiyAe vArAe bhaNio 'puNo karehi' / eso viratto tAhe so ilAiputto vaMsagge Thio viciMtei 'dhiratthu bhogANaM, esa rAyA ciMtei ettiyAhiM na titto eyAe raMgovajIviyAe laggiuM maggai, etAe kAraNA maM mAreumicchai / so ya tattha Thiyao egattha seTThaghire sAhuNo paDilAbhijjamANe pAsati savvAlaMkArAhiM itthiyAhiM, sAhuNo ya virattatte paloyamANe pecchai / tAhe bhaNai 'aho dhanyA niHspRhA viSayeSu, ahaM seTThisuo etthaMpi esa avatthA / tattheva virAgaM gayassa kevalanANaM uppannaM / tAe vi ceDIe virAgo, vibhAsA / aggamahisIe vi / ranno vi punarAvattI jAyA, virAgo, vibhAsA / evaM te cattAri kevalI jAyA, siddhA ya / evaM 'asakkAreNa' samAiyaM labbhai ityadhikAre ilAtIputreNa strIvazagena svakulamapi parityaktamiti / ca = punaH strIvazagA rAvaNa iva jIvitavyaM nAzayanti / yataHamaranara asura visarisa-porisa cario vi prrmnnirsio| visamadasaM saMpatto laMkAhivaI vi raMkuvva / / 1 / / / tathAhi - zrIrAvaNaH sItA'pahAreNa rAvaNalakSmaNasaGgrAme bibhISaNAdibandhuvargeNa viyujya tAdRgjagajjayArjitorjasvisAmrAjyalakSmIparibhraSTo raGka iva kRtAntAtithitAM prApta iti / yata :pariharata parAGganAnuSaGga bata yadi jIvitamasti vallabhaM vaH / hariharihariNIdRzo nimittaM dazadazakandharamaulayo luThanti / / 1 / / 57 / / iti, itarApi jAtigarvadoSeNa tatazcyutA laDakakule utpannA, dvAvapi yauvanaM prAptau, anyadA tena sA lavakaceTI duSTA, pUrvabhavarAgeNa adhyupapannaH, sA mAryamANA'pi na labhyate, yAvatA suvarNena tulyate, te bhaNanti - eSA'kSayanidhiH, yadi zilpaM zikSase asmAbhizca samaM hiNDase, sa taiH samaM hiNDitaH zikSitazca, tadA vivAhanimittaM rAjJaH prekSaNakaM kurviti bhaNite benAtaTaM gatAH, tatra rAjA prekSate sAntaHpuraH, ilAputraH krIDA karoti, rAjJo dRSTiArikAyAM, rAjyadadati anye'pi na dadati sAdhukAraravo varttate, bhaNitolakSaka ! patanaM kuru, tatra ca vaMzazikhare tiryakASThaM kRtaM, tatra kIlikAH, sa pAdake paridadhAti mUlaviddhe, tato'sikheTahastagata AkAzamutpatya tAH kIlikAH pAdukAnalikAsu pravezayitavyAH, saptAgrAviddhAH sapta pazcAdAviddhAH kRtvA yadi skhalati tataH patitaH zatadhA khaNDyate, tena kRtaM, rAjA dArikAM pralokayati, lokena kalakalaH kRtaH, na ca dadAti rAjA, rAjA cintayati-yadi mriyate tadA'hametAM dArikAM pariNayAmi, bhaNati-na dRSTaM, punarapi kRtaM, 1. rAyA ciMtei jai ettiyAhi Da / 2. paloyamAloyamANe kha / 3. visarasa. khaDaDa Da / 4. nuSaGgADa / 127 indriyaparAjayazatakam
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIjI vAra karAyuM tyAre paNa nathI jovAyu', cothI vAramAM kahevAyo ke "pharIthI kara". ilAputra virakta thayo, tyAre te ilAputra vaMzanA agrabhAga upara rahelo vicAre che. "bhogone dhikkAra thAo. A rAjA ATalI rANIo vaDe tRpta nathI. A lakhaputrInI sAthe lAgavAnI icchA kare che. A strInA kAraNe mane marAvavAne icche che. ane te tyAM rahelo eka zreSThInA gharamAM sarva alaMkAravALI strIo vaDe pratilAbha karatA (vahorAvAtA) sAdhune jue che. sAdhune viraktapaNA vaDe jue che. tyAre vicAre che ke aho ! viSayone viSe niHspRha lokone dhanya che. huM zreSThIputra chuM. to paNa A avasthA che. tyAM ja vairAgyane pAmelA ene kevalajJAna utpanna thayuM. te naTIne paNa vairAgya, kevalajJAna utpanna thayuM, rAjAnI ajhamahiSI (paTarANI)ne paNa ane rAjAne paNa te ja rIte vairAgya ane kevalajJAna utpanna thayuM. e rIte te cAre paNa kevalI thayA ane siddha paNa thayA. A pramANe 'praznAre' sAmayiM tRmar e adhikAramAM strIne vaza gayelA ilAputra vaDe potAnuM kula paNa tyAga karAyuM. ane vaLI strIne vaza pAmelA rAvaNanI jema jIvitavyano nAza kare che. je kAraNe kahyuM che ke - deva, mAnava, dAnava jevA parAkramavALo paNa parastrIno rasiyo evo laMkAdhipati raMkanI jema viSamadazAne prApta thayo. te A pramANe - zrI rAvaNa sItAnA apaharaNa vaDe rAvaNa-lakSmaNanA saMgrAmamAM bibhISaNAdi bandha vargathI viyoga karAIne te prakAranA jagatane jaya karavA vaDe prApta thayelI urjasvi sAmrAjya rUpI lakSmIthI paribhraSTa thayelo raMkanI jema yamarAjAnA atithipaNAne prApta thayo. je kAraNe kahyuM che ke - jo tamane jIvita vhAluM che to parastrI saMgano tyAga karo AzcaryanI vAta che ke vAnara senAnA indra evA rAmanI patnI sItAne mATe rAvaNanA daza mastako ALoTe che. paNa tatrApi na dRSTaM tRtIyamapi vAraM kRtaM, tatrApi na dRSTaM, caturthe vAre bhaNitaH - punaH kuru, eSa viraktaH, tadA sa ilAputro vaMzAgre sthitaH vicintayati-dhigastu bhogAn eSa rAjA cintayati - etAvatIbhirna tRptaH, etayA raGgopajIvikayA lagitumabhilaSyati, etasyAH kAraNAt mAM mArayitumicchati sa ca tatrasthita ekatra zreSThigRhe sAdhUn pratilambhyamAnAn pazyati sarvAlaGkArAbhiH stribhiH, sAdhUMzca viraktatve pralokayan prekSate, tadA bhaNati- 'aho dhanyA niHspRhA viSayeSu' ahaM zreSThisutaH atrApi etadavasthA, tatraiva vairAgyaM gatasya kevalajJAnamutpannam / tasyA api ceTyA vairAgyaM vibhASA, agramahiSyA api, rAjJo'pi punarAvRttirjAtA vairAgyaM vibhASA, evaM te catvAro'pi kevalino jAtAH siddhAzca / 4mArA sAmAyiOM gyate I - IndriyaparAjayazataka 127
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : vuttUNa vi jIvANaM, sudukkarAiM ti pAvacariyAI / bhayavaM jA sA sA sA, paccAeso hu iNamo te / / 58 / / vyAkhyA : vaktumapi, jIvAnAM suduSkarANi suSThu duHzakyAni ityevaM pApacaritAni duSTaceSTitAni bhagavan yA sA sA setyanena dRSTAntaM sUcayan ziSyaM pratyAha 'pratyAdezo dRSTAnto, huH pUraNArtho'yamevaMbhUtaste tava ataH pApacaritAni na kathaJcitkAryANItyabhiprAyaH / kathAnakamadhunA-mahAvIrasya bhagavataH samavasaraNe bhillaH kazcinmanasA pRcchati sma / bhagavAnAha bhadra vAcA pRccha / sa prAha bhagavan yA sA sA seti ? bhagavatoktaM bhadra ! yA sA sA seti / gato bhillaH / tato gautamo lokaprabodhanArthamAha - kimanena pRSTam ? kiM vA bhaTTArakaiH kathitam ? / tato bhagavAMstadvRttAntamAcacakSe-vasantapure'naGgasenanAmA suvarNakAraH strIlolupatayA IpsitadAnapradAnena nijarUpopahasitAmarasundarINAM taruNastrINAM paJcazatAni patnInAM mIlayitvAparatayA prAsAde nidhAya rakSannAste sma / na ca svaparibhogavatIM vihAyAnyAsAM saMskAraM kartuM dadAvanyadA'nicchannIto mitreNa prakaraNe'vasaroyamiti kRtvA kRtasnAnavilepanAbharaNanepathyA hastanyastadarpaNAH krIDitumArabdhAH patnyaH / samAyAto'sau gataH kopaM gRhItvaikA hatA 'marmasu viyuktA'subhizcintitamanyAbhirasmAkamapyevaM kariSyati / bhayena muktA yugapadAdarzakAstasyopari mRtazca / mRte ca tasmin saJjAtaH pazcAttApo nA'nyA gatiH patimArikANAmiti saJcintya praviSTA jvalane / sAmudAyikakarmavazAdekatra pallayAM saJjAtAzcauratayeti / prathamahatapatnIjIvastu kvacid grAme jAto dArakaH / suvarNakArastiryagyoniSu paryaTya samutpannastadbhaginIbhAve / pUrvabhavavAsanAvedhAdatimohotkaTatayA roditi sA pratikSaNam, spRSTA kathaMcidAvAcyadeze dArakeNa, tUSNIM sthitA, ayamupAya iti punaH punaH upasthaM spRzatyasau dRSTaH pitRbhyAM vArito'bhito'tiSThan nissArito gehAd, gataH pallI saJjAtastadadhipatiritarApi varddhamAnaprabalakAmatarSatayA gatA kaMcid grAmam, patitAstatra te caurAH, samarpitastayA kiM mAM na nayata' iti vacanenAtmA, teSAM, jAtA sarveSAM patnI, tatkRpayA cAnItA tairanyApi strI, mameyaM rativighnaheturiti saJcintya gateSu kSiptA tayA'sau kUpe, na dRSTA 1. iNamaM khaDaDa, Da, iNamA mudrite / 2. pApacaritAni duSTaceSTitAni na kathaJcitkAryANItyabhiprAyaH khaDaDa / 3. pratyAdezo Da / 4. bhUtasto cha / 5. marmastu KI * "idaM tadeva saMjAtam, yat kenaciducyate" ityarthaH / 6. punaH punaH nu upasthaM kh|| 128 indriyaparAjayazatakam
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : jIvonA pApacaritro kahevA mATe paNa atiduSkara che. "yavaM nA sA sA sA e ahIM dRSTAMta che. pa8 bhASAMtaraH jIvonA pApacaritro dugreSTitA kahevA mATe paNa suduSkara arthAtu sArI rIte du:zakya che. "bhagavAn jeNI te che teNI te che?enA vaDe dRSTAntane sUcavatA ziSyane kahe che. pratyAdeza eTale dRSTAnta,dupUraNa arthamAM. A dRSTAnta) A prakAre che. tAre e kAraNathI koI paNa rIte pApa carito karavA yogya nathI. e ahIM abhiprAya che. have kathAnaka - mahAvIra bhagavAnanA samavasaraNamAM koI eka bhIla, mana vaDe pUche che. bhagavAne kahyuM he bhadra ! vANI vaDe pUcha' teNe kahyuM bhagavanuM jeNI te che teNI te ja che ? bhagavAna vaDe kahevAyuM he bhadra ! jeNI te che teNI te che. bhala jato rahyo, tyAra bAda gautame lokone pratibodha karavA kahyuM "enA vaDe zuM pUchAyuM ? athavA Apa pUjya vaDe zuM kahevAyuM ?" tyAra pachI bhagavAne tenA vRtAntane kahyo. vasaMtapuramAM anaMgasena nAmano suvarNakAra hato. strInI lolupatA vaDe icchita dAnane ApavA vaDe potAnA rUpa vaDe tiraskRta karI che devAMganAone jeNe evI pAMcaso yuvAna patnIone bhegI karIne irSAmAM tatparapaNA vaDe badhIne mahelamAM sthApana karIne teonuM rakSaNa karato raheto hato. potAnA paribhoga mATenI strI sivAya bIjI koI paNa strIone vastrAbhUSaNa vigere vaDe saMskAra karavA nahoto deto. have ekavAra nahi icchato evo paNa te mitra vaDe prakaraNamAM kyAMka prasaMge) laI javAyo. "A avasara che" ema karIne karAyelA snAna, vilepana, AbharaNa ane nepaththavALI, hAthamAM lIdhA che darpaNa jeNIoe evI badhI patnIo krIDA karavA lAgI. suvarNakAra pAcho Avyo. krodhita thayo. darpaNa grahaNa karIne eka patnIne marmabhAgane viSe haNI. prANothI viyoga karAvAI. anya patnIo vaDe vicArAyuM ApaNane paNa A e pramANe karaze. bhayathI eka sAthe teovaDe badhA darpaNo tenA upara naMkhAyA.te marI gayo. te mare chate pazcAttApa thayo. patine mAranArIonI anya gati nathI, ema vicArIne dareke agnimAM praveza karyo. sAmudAyika karmanA vazathI eka pallImAM badhI cora tarIke thaI. pahelA haNAelI patnIno jIva te koIka gAmamAM bALaka thayo. suvarNakAra tiryaMcayoniomAM bhamIne te bALakanI bena tarIke utpanna thayo. pUrvabhavanI vAsanAnA tIvrapaNAthI atimohanI utkaTatA vaDe teNI pratikSaNa raDe che. te chokarA vaDe sahasA IndriyaparAjayazataka 128
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA''gataistaistato'nayaitadanuSThitamiti vijJAyaivaM bahumohA kimiyaM sA madbhaginI bhaviSyatIti saJjAtAzaGkaH pallIpatiH zrutvA madvArtAmeSa samAyAto na ca zaknoti praSTuM tenoktaM yA sA sA seti / asyAyamartho 'yA'sau madbhaginI sA kimeSA vanavartinI pApA ? mayA'pi kathitaM yA sA seti tadAkarpo'ho duranto viSayasaGgastadidamAyAtaM yadAha- kazcit - sarvAbhirapi naiko'pi tRpyatyekA'pi nA'khilaiH / dvitIyaM dvAvapi dviSTaH kaSTaH strIpuMsasaGgamaH / / 1 / / / ] iti vigaNayya pratibaddhA bahavaH prANina iti / / 58 / / gAthA : jalalavataralaM jIaM, athirA lacchIvi bhaMguro deho / tucchA ya kAmabhogA, nibaMdhaNaM duHkkhalakkhANaM / / 59 / / vyAkhyA : jalalavavat kuzAgrasthitA'vazyAyabinduvattaralaM capalaM jIvitavyaM jIvitam / lakSmIrapyasthirA / tathA dehaH zarIraM bhaGgaraH svayameva bhajyata ityevaMzIlo bhaGgara svayameva vinazanazIlaH / "bhaJjabhAsamidodhuraca karmakarttari zIlArthe / 1. viSAnaM tat kha / + idaM sUtraM pANinIyaM pratibhAti, tatsthAne siddhaheme "bhaJjibhAsimido dhuraH" (si0 5-2-74) sUtramasti / dehaM caitraH bhanaktIti kartari prayogaH, dehazcaitreNa bhajyate, iti karmaNi prayogaH, dehaH svayameva bhajyate iti karmakartari prayogaH / karmakartaryapi zIlArthasya mukhyatvena svayameva bhajyamAnasvabhAvaH = bhaGguraH ityarthaH / 129 indriyaparAjayazatakam
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja teNI guhya pradezane viSe sparza karAI. te mauna thaI gaI. A teNIne raDatI baMdha karavAno upAya che e pramANe vAraMvAra A chokaro teNInA guhyabhAgane sparze che. mAtApitA vaDe jovAyuM. badhI rIte vAraNa karavA chatAM nahIM aTakato te chokaro gharamAMthI kADhI mUkAyo. te pallImAM Avyo ane teno adhipati thayo. pelI chokarI paNa (suvarNakArano jIva) vadhatI evI prabala kAmatRSNA vaDe koIka gAmamAM gaI. te gAmamAM pelA coro AvyA. teNI vaDe "mane kema nathI laI jatA ?' evA vacana vaDe pote teone samarpita thaI. te darekanI te patnI thaI. teNInI kRpA vaDe te coro vaDe bIjI paNa strI lavAI. "A strI mArI ratikrIDAmAM vipnanA hetubhUta che e pramANe vicArIne coro gaye chate teNI vaDe pelI bIjI strI kUvAmAM naMkhAI. pAchA AvelA coro vaDe bIjI na jovAI tethI A strI vaDe ja AvuM karAyuM che evuM jANIne AvI bahumohavALI zuM A te mArI bena to nahIM hoya ne ? e pramANenI utpanna thayelI zaMkAvALo pallIpati mAruM (bhagavAnanuM) ahIM Agamana sAMbhaLIne ahIM Avyo ane badhAnI vacce pUchavA mATe zakya na hatuM tethI tenA vaDe kahevAyuM "jeNI te che tethI te ja che' ? eno artha A che ke "je mArI bahena che te zuM A vanamAM rahetI pApiNI ja che" ? mArA vaDe paNa kahevAyuM ke - jeNI te che teNI te ja che. e pramANe te sAMbhaLIne kharekhara viSayano saMga duHkhada akhtavALo che. tethI A pramANe kahevAyeluM che kebadhI strIo vaDe ekalo paNa ane badhA puruSo vaDe ekalI paNa tRpta nathI thatI. bIjuM baMne paNa vairabhAvavALA hoya, strIpuruSano saMgama kharekhara kaSTa che. A pramANe vicArIne ghaNA jIvo bodha pAmyA. pa8. gAthArtha : jaLanA bindu jevuM caMcaLa jIvana che, lakSmI paNa asthira che, deha bhaMgura (nAzavaMta) che, kAmabhogo paNa tuccha che ane lAkho duHkhonuM kAraNa che. I[pA bhASAMtaraH jaLanA lavanI jema arthAt tRNanA agra bhAga upara rahelA jhAkaLanA bindu jevuM tarala eTale ke capaLa jIvitavya che. lakSmI paNa asthira che tathA deha-zarIra bhaMgura che. svayaM ja bhAMgI jAya e pramANeno svabhAva che jeno te bhaMgura, svayaM ja vinAza pAmavAnA svabhAvavALuM. IndriyaparAjayazataka 129
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca-punaH, kAmabhogAstucchA asArA alpakAlAvasthAnAt duHkhalakSANAM nibandhanaM kAraNam / yata; - prANinAM bAdhakaM caitacchAstre gItaM maharSibhiH / nAlikA taptakaNaka-pravezajJAtatastathA / / / 1 / / mUlaM caitadadharmasya bhavabhAvapravarddhanam / tasmAdviSAnnavat tyAjyamidaM pApamanicchateti / / 2 / / / / 59 / / gAthA : nAgo jahA paMkajalAvasanno, daTuM thalaM nAbhisamei tIraM / evaMjiAkAmaguNesugiddhA, sudhammamaggenarayAhavaMti / / 60 / / vyAkhyA : nAgo hastI, yathetyupanyAse, paGkapradhAnaM jalaM paGkajalaM, tatrAvasanno nimagnaH paGkajalAvasannaH san dRSTvA sthalaM na-naivA'bhisameti prApnoti tIraM pAramapergamyamAnatvAttIramapyAstAM sthalamiti bhAvaH, evaM jIvAH kAmaguNeSu gRddhAH sudharmamArge zobhanasAdhudharmAvartmani na ratA AsaktA bhavanti / / 60 / / gAthA : jaha viTThapuMjakhutto, kimI suhaM mannae sayAkAlaM / taha visayAsuIrasoM, jIvo vi muNai suhaM mUDho / / 61 / / vyAkhyA : yathA viSTApuo purISoJcaye, kkhutto tti nimagnaH 'cahuTTae khutta' (2-74) tti dezyAM,2 kRmiH sadAkAlaM sukhaM manyate / idamavasthAnaM sukhakArIti vicArayati / tathA viSaya eva azuciH apavitrAtmakatvAttatra rakto mUDho jIvo'pi viSayaM sukhaM manyate / / 61 / / 1. sayA'suiratto kha / 2. dezyo kha, dRzyAM Da / 130 indriyaparAjayazatakam
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ *magnamAmi dhuram pharmartari zItrArthe" e sUtrathI mad dhAtune pura pratyaya zIla arthamAM che vaLI kAmabhogo tuccha eTale ke asAra che, alpa kALa mATe ja rahetA hovAthI asAra kahyA ane lAkha duHkhonuM kAraNa che. je kAraNe kahyuM che ke maharSio vaDe zAstramAM kAma bhogo nAlikAtaptakaNaka pravezanA dRSTAntathI jIvanA bAdhaka kahevAyelA che. A adharmanuM mULa che, bhavabhAvane vadhAranArA che, tethI pApane nahi icchatA evA vaDe viSa mizrita annanI jema kAmabhoga tyAga karavA yogya che. paNa gAthArtha : jema kAdavavALA pANImAM khUMpelo hAthI sthaLane joto chato kinArAne paNa prApta nathI karI zakato te ja rIte kAmabhogane viSe Asakta (vRddha) evA jIvo suMdara dharmanA mArgane viSe rata (Asakta) nathI thatA. kaon. bhASAMtaraH nAga eTale ke hAthI, je rIte, paMka-kAdava che mukhyatAe jemAM evuM pANI te paMkajala, temAM avasagna arthAt nimagna thayelo sthaLane joto chato tIra eTale ke kinArAne prApta karato nathI. 'mapi' no artha adhyAhArathI grahaNa karavAno hovAthI sthaLa to dUra raho paNa tIra-kinArAne paNa prApta karato nathI. e pramANe kAmabhogone viSe gRddha arthAt Asakta jIvo sudharmamArga-suMdara, sArA evA dharma mArgane viSe rata eTale ke Asakta thatA nathI. kaoll. gAthArtha : jema viSTAnA DhagalAmAM khUMpelo kRmi haMmezAM sukha mAne che tema viSaya rUpI azucimAM khUMpelo mUrkha jIva sukha mAne che. kalo. bhASAMtaraH jema viSTAnA puMjamAM khUMpelo kRmi haMmezAM sukha mAne che - A mAruM raheThANa sukhakArI che e pramANe te vicAre che ahIM 'kutto' eTale khUMpelo, "vA utta' (2-74)thI dezya zabda banela che. te ja rIte viSaya rUpI azuci - viSayo apavitra hovAthI tene azuci kahyA. temAM rakta evo mUDha jIva paNa viSayone sukharUpe mAne che. IIkalA. A sUtra pANinI vyAkaraNanuM lAge che. tenA sthAne siddha hema vyAkAraNamAM "bbamamiko pura:" (si. 1-2-74) sUtra che. "caitra dehane bhAMge che" te kartari prayoga. caitra vaDe deha bhaMgAya che." te karmaNi prayoga 'deha svayaM ja bhaMgAya che e karmakartari prayoga, karmakartarimAM paNa zIla arthanI mukhyatA hovAthI svayaM ja bhAMgavAno svabhAva = bhaMgura." IndriyaparAjayazataka 130
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : mayaraharo va jalehi, tahavi hu duppUrao imo' AyA / visayA''misaMmi giddho, bhave bhave vaccai na tattiM / / 62 / / vyAkhyA : yathA makaradharo makarAkaraH samudro jalairambhobhiH duSpUraH pUrayitumazakyaH / apirevArthastathaiva hurnizcaye, ayamAtmA dUSpUraH bahubhirapi viSayasukhaiH / yato viSayAmiSe viSayalakSaNabhogyavastuni gRddho mUrchito bhave bhave janmani janmani tRptiM na vrajati nApnoti / AmiSaM pale / 2-770 / / sundarAkArarUpAdau sambhoge lobhalaJcayorityanekArthaH / 'vaJcaitti vrajanRtamadAM caH' (si0 8-4-225) iti eSA mantyasya dviruktaH co bhavati vaJcai naJcai maJcai iti / / 62 / / gAthA : visayavasaTTA jIvA, ubbhaDarUvAiesu vivihesu / bhavasayasahassadulahaM, na muNaMti gayaMpi niyajammaM / / 63 / / vyAkhyA : viSayasya vazaH pAratantryaM tena RtAH pIDitAH viSayavazArtA jIvA vividheSu nAnAprakAreSu udbhaTAnyudArANi rUpAdIni teSu gRddhAH santo gatamapi nijajanma na jAnate / kiM bhUtaM nijajanma ? bhavazatasahasradurlabhaM janmalakSaduHprApam / / 63 / / gAthA : ciTuMti visayavivasA, muttuM lajaMpi ke vi gayasaMkA / na gaNaMti kevi maraNaM, visayaMkusasalliyA jIvA / / 64 / / vyAkhyA : kepi gatazaGkA niHsaMzayA lajjAM hiyaM muktvA'pi viSayeSu vivazAH parAdhInAstiSThanti, tathA ke'pi jIvA viSayAGkuzena zalyitAH nikhAtazalyA apergamyamAnatvAnmaraNamapi na gaNayanti viSayAsaktAnAM maraNamapi bhavati / yataH kampa : svedaH zramo mUrchA bhramiglAnirbalakSayaH / 1. rahavi D / 2. ime mudrite / 3. visaTTA mudrite / 4. muttUNa mudrite / 131 indriyaparAjayazatakam
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : makaradhara (samudra) jema jala vaDe dUSpara che eTale ke pUravA mATe azakya che te ja rIte viSaya rUpa AmiSa (bhogya vastu)ne viSe Asakta evo AtmA bhave bhave dareka bhavamAM tRpti nathI pAmato. II72 bhASAMtara: jema maka2dha2-makarAkara arthAt samudra pANI vaDe duSpara arthAt pUravA mATe azakya che. 'pi' e Dva arthamAM che, te ja rIte 'du' nizcaya arthamAM, A AtmA ghaNA viSayasukho vaDe dUSpara che, je kAraNathI viSayAmiSamAM-viSaya rUpa bhogyavastumAM Asakta evo te dareka bhavamAM tRpti nathI pAmato. AmiSa zabda mAMsa (2-770) suMdara AkAravALA rUpAdi, saMbhoga, lobha, lAMca evA aneka arthamAM che. 'vazvarU' e vrananRtamAM 4H' (si.8-4-225) e sUtrathI vrat, nRta ane mad dhAtuonA antyane dviruktivALo 'va' thAya che. vArU najIrU masarU e pramANe 62 // gAthArtha : vividha udbhaTarUpone viSe gRddha viSayanA pAratantya vaDe pIDAtA jIvo lAkho bhavamAM durlabha evA gayelA evA potAnA janmane jANatA nathI. II63 // bhASAMtara: viSayane vaza arthAt pAratantya, tenA vaDe pIDAtA te viSayavazArta, evA jIvo vividha-judA judA prakAranA ubhaTa arthAt udAra rUpone viSe vRddha thayA chatA, gayelA evA paNa potAnA janmane jANatA nathI. kevA potAnA janmane ? lAkha bhavomAM durlabha lAkha janma vaDe paNa du:khethI prApta karAyelA evA potAnA janmane jANatA nathI. II63 // gAthArtha : cAlI gayelI zaMkAvALA evA keTalAka jIvo lajjAne mUkIne paNa viSayane vivaza rahe che. viSaya rUpI aMkuza vaDe zasthita (kAMTo vIMdhAyelo hoya evA) keTalAka jIvo maraNane paNa gaNatA nathI. / / 34 / / bhASAMtara: keTalAka cAlI gayelI zaMkAvALA ni:saMzaya lajjAne mUkIne paNa viSayone viSe vivaza arthAt parAdhIna rahe che, tathA keTalAka jIvo viSaya rUpI aMkuza vaDe zalpita-arthAt ropAyelA zalyavALA 'pi'no artha jaNAto hovAthI, maraNane paNa gaNatA nathI (paravA nathI karatA) viSayAsakta lokonuM maraNa paNa thAya che. je kAraNathI kahyuM che ke - kampana, sveda, thAka, mUrchA, cakkara, glAni, baLano kSaya, rAjayakSma (kSaya) vigere rogo maithuna sevavAthI thAya che. (yogazAstra dvi.pra.gA-78) IndriyaparAjayazataka 131
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjyakSmAdirogAzca bhaveyumaithunotthitAH / / 1 / / yogazAstra dvi0 pra0 gA0-63] kRzaH kANaH khaJjaH zravaNarahitaH pucchavikalo, vraNIpUyatklinnaH kRmikulazatairAvRtatanuH / kSudhAkSAmo jIrNaH piTharakakapAlArpitagala', : zunImanveti zvAhatamapi ca hantyevamadanaH ||64||shRnggaarshtkgaathaa-63] gAthA : visayavaseNaM jIvA, jiNadhammaM hAriUNa hA narayaM / vaccaMti jahA cittaya-nivArio baMbhadattanivo / / 65 / / vyAkhyA : jIvA viSayavazena viSayAyattatayA jinadharmaM hArayitvA, "hA" iti khede, narakaM vrajanti yatrA'sahyaM krakacapATanakumbhIpAkAdikaM paramAdhArmikA''pAditaM, parasparodIraNAkRtaM, svAbhAvikaM ca duHkham / dRSTAntena draDhayati, yathA citranivArito brahmadattanRpastadRSTAntazca zrI uttarAdhyayanasiddhAnte yathoktastathAha vRttikAraHjAIparAjio khalu kAsi niyANaM tu hatthiNapurammi u / culaNIi baMbhadatto uvavanno paumagummAo / / 1 / / kaMpille saMbhUo citto puNa jAo purimatAlaMmi / saTThikulaMmi visAle dhammaM soUNa pavvaio / / 2 / / kaMpillaMmi ya nayare, samAgayA dovi cittasaMbhUyA / suhaduHkkhaphalavavAgaM kahiMti te ikkamikkassa / / 3 / / cakkavaTTI mahiDio, baMbhadatto mahAyaso / bhAyaraM bahumANeNa imaM vayaNamabbavI / / 4 / / Asimo bhAyarA dovi, annamannavasANugA / annamanamaNUrattA annamannahiesiNo / / 5 / / dAsAdAsanne AsI miyA kAliMjare Nage / haMsA mayaMgA tIrAe caMDAlA kAsibhUmie / / 6 / / 1. jIrNapiTharakapAlArpitagalaH Da / 2. zunImanyeti Da / 3. visayaviseNaM mudrite / 4. imaM gihaM dd| KKKKKAKKARKEKKERXXXREKKERREKKER 132 indriyaparAjayazatakam
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane vaLI kahyuM che ke - kRza, kANo, laMgaDo, bahero, kapAI gayelI pUchaDIvALo, ghAmAMthI nIkaLatI azuci vaDe bhIMjAyelo, bhUkha vaDe kSAma thayelo, gharaDo, jUnA evA piTharanA kapAla upara gaLuM TekavIne rahelo evo paNa kUtaro kUtarIne anusare che. kharekhara madana (kAma) te haNelAne paNa haNe che. kA. gAthArtha : khedanI vAta che ke viSayane vaza jIvo jinadharmane hArIne narakamAM jAya che. jema citra vaDe nivAraNa karAyelo brahmadatta rAjA narakamAM gayo tema..kapA. bhASAMtaraH viSayane vaza arthAt viSayanI parAdhInatAne kAraNe jIvo jinadharmane hArIne narakamAM jAya che. 'hA' zabda kheda arthamAM che. jyAM asahya evA karavata vaDe cIrAvuM, kazmImAM pakAvavuM vigere, paramAdhAmIo vaDe apAyeluM, paraspara udIraNA karAyeluM, ane svAbhAvika du:kha hoya che. dRSTAnta vaDe daDha kare che. je A pramANe - citra vaDe nivAraNa karAyelo brahmadatta rAjA. te dRSTAnta zrI uttarAdhyayana siddhAntamAM je pramANe kahyuM che te vRttikAra bhagavaMta kahe che - cAMDAlajAtithI parAbhava pAmelA saMbhUtie hastinApuramAM nidAnane karyuM. padmagulma vimAnathI eNvIne kAMpIlya nagaramAM cUlaNInI kukSimAM brahmadatta tarIke utpanna thayo. (1) citra vaLI purimatAla nagaramAM vizALa evA zreSThIkuLamAM utpanna thayo. dharma sAMbhaLIne dIkSA lIdhI. (2) e citrano jIva ane saMbhUtano jIva baMne kAMpIlya nagaramAM maLyA. (teoe upAya vaDe ekabIjA oLakhyA) teo ekamekane sukhadu:kha rUpa phaLa vipAkane kahe che. (3) mahAna RddhivALA, mahAna yazavALA brahmadatta cakravartIe bahumAna vaDe bhAIne (pUrvabhavanA) A vacano kahe che. (4) "ApaNe baMne ekabIjAne anusaranArA, ekabIjAmAM anurakta, ekabIjAnAnA hitane icchanArA evA bhAIo hatA.(5) (e pachInA bhavamAM) dazArNa nagaramAM dAsa thayA, (tyAra pachInA bhavamAM) kAliMjara parvata upara mRga thayA, pachI mRtagaMgAne kAMThe haMsa thayA, te pachI kAzI dezamAM caMDAla thayA () ane IndriyaparAjayazataka 132
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAya devalogaMmi Asi amhe mahaDDiyA / imANo chaTTiyA jAI, annamantreNa jA viNA / / 7 / / kammA niyANa pagaDA tu rAya viciMtiyA / tesiM phalavivAgeNa, vippaogamuvAgayA / / 8 / / savvasoyappagaDA kammA mae purA kaDA / te ajja paribhuMjAmo kiM nu citte vi se tahA / / / / 9 / / savvaM sucinnaM saphalaM narANaM kaDANa kammANa na mukkhu atthi / atthehi kAmehi ya uttamehiM AyA mamaM punnaphalovaveyaM / / 10 / / jANAsi saMbhUya mahANubhAgaM mahiDDiyaM punnaphalovaveyaM / cittaM pi jANAhi taheva rAyaM iDDhIjuI tassa viyappabhUyA / / 11 / / mahattharuvA vayaNappabhUyA gAhANugIyA narasaMghamajjhe / bhikkhuNIlaguNoveyA ihajjayaMte samaNomijAo / / 12 / / uccoyae mahukke ya baMbhe, pavveiyA AvasahAyarammA | imaM 'giraM cittadhaNappabhUyaM pasAhI paMcAla guNovaveyaM / / 13 / / naTTehi gIehi ya vAiehiM nArIjaNAI parivArayaMto / bhuMjAhi bhogAi imAi bhikkhU mama royaI pavvajjA hu dukkhaM / / 14 / / taM puvvaneheNa kayANurAgaM narAhivaM kAmaguNesu giddhaM / dhammassiu tassa hiyANupehI citto imaM vayaNamudAharitthA / / 15 / / savvaM vilaviyaM gIyaM savvaM NaTTaM viDaMbiyaM / savve AbharaNA bhArA savve kAmA duhAvahA / / / / 16 / / bAlAbhirAmesu duhAvahesu na taM suhaM kAmaguNesu rAyaM / virattakAmANa tavohaNANaM jaM bhikkhuNo sIlaguNe rayANaM / / 17 / / nariMdajAI ahamA narANaM sovAgajAI duhao gayANaM / jahiM vayaM savvajaNassa vesA vasIya sovAganivesaNesu / / 18 / / tIse ya jAI iu pAviyAe vucchAmu sovAganivesaNesu / savvassa logassa dugaMchaNijjA ihaM tu kammAi pure kaDAI / / 19 / / so dANisiM rAya mahANubhAgo mahiDDio punnaphalovaveo / caittu bhogAI asAsayAiM AdANaheuM abhinikkhamAhi / / 20 / / iha jIvie rAya AsAsayaMmi ghaNiyaM tu punnAi akuvvamANo / se soyaI mamuhovaNI dhammaM akAUNa paraMmi loe / / 21 / / 133 indriyaparAjayazatakam
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaLI devalokamAM paNa ApaNe baMne mahardika devo thayA chIe. A ja ekabIjAnA saMbaMdha vinAno ApaNo chaThTho bhava che." (7) (have citra kahe che) "tArA vaDe vicArIne (ArtadhyAna karAIne) nidAna karma baMdhAyuM. te karmanA phala-vipAka vaDe ApaNe viyoga pAmyA." (8) tethI brahmadatta (saMbhUtino jIva) kahe che" mArA vaDe pahelA karAyelA satya, zauca (nirmAyatA) vaDe baMdhAyelA (zubha) karmane huM Aje bhogavuM chuM. zuM citra paNa te (zubhakarmane) te pramANe bhogave che ? (9) have bhikSu hovAthI nathI bhogavato mATe zuM tAruM zubha karma viphala thayuM ? (cakrI e kahyuM tyAre Ama muni (citrano jIva) bolyo "manuSyonuM badhuM sAruM karAyeluM AcaraNa saphaLa ja che. karAyelA karmono mokSa nathI. uttama artha ane kAmo vaDe mAro AtmA puNyaphaLathI yukta ja che. (10) he saMbhUti ! tuM jema potAne (puNyaphaLathI yukta) jANe che te ja rIte citrane mahAnubhAga, mahardika, puNyaphaLathI yukta jANa. he rAjan ! tene paNa (citrane paNa) Rddhi ane vruti ghaNI ja che. (11)mahAna arthavALI,vacana vaDe alpabhUta (thoDA ja vacanavALI) gAthA (dezanA) narasaMghanI vacce gavAya che jenAthI (je sAMbhaLIne) zIla ane guNothI yukta evA bhikSuo ahIM (pravacanamAM) yatanA kare (pravarte) che, huM paNa (te sAMbhaLIne) zramaNa thayo. (munie A pramANe kahyuM tyAre cakrI potAnI saMpatti vaDe nimaMtraNa karatAM kahe che.) (12) uccodaya, madhu, karka, madhya ('va' zabdathI grahaNa karyo) ane brahmA e pAMca (pradhAna mahelo) ane 2mya evA bIjA bhavano (vaakiratana vaDe mane) apAyA. paMcAla dezanA (atisamRddha deza) guNothI (indriyonA iSTa viSayothI) yukta, vividha prakAranA ghaNA dhanavALA evA A gharane tuM pALa (bhogava) (13) ane vaLI nRtyo, gIto ane vAjiMtro sahita nArIjanathI parivarelo evo tuM A bhogone bhogava. he bhikSu ! mane pravrajyA nizce duHkharUpa lAge che." (14)pUrva snehavaDe karAyelA anurAgavALo, kAmabhogomAM Asakta evA te rAjAne dharmamAM rahelo ane tenA (cakrInA) hitane icchato evo citra AvA vacana bolyo (15) sarva paNa gIta te vilApa che, sarva nRtya te viDaMbanA prAyaH che, sarva paNa AbharaNo bhArarUpa che, sarva kAmo (bhogo) te duHkhane ApanArA che. (16) mUDha puruSone manoha2, duHkhane ApanArA evA kAmaguNone viSe he rAjan ! te sukha nathI ke je kAmathI virakta thayelA,tapodhana, zIlaguNamAM rakta evA bhikSuone che. (17) he narendra ! IndriyaparAjayazataka 133
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja sIho va miyaM gAya maccU naraM nei hu aMtakAle / na tassa mAyA va piyA va bhAyA kAlaMmi taMmiM saharA bhavaMti / / 22 / / na tassa dukkhaM vibhayaMti nAio na mittavaggA na suyA na baMdhavA / ikko sayaMpavvaNuhoi dukkhaM kattArameva 'aNujAi kammaM / / 23 / / ciccA dupayaM ca cauppayaM ca khittaM gihaM dhaNadhannaM ca savvaM / sakammabIo avasopayAi paraM bhavaM suMdara pAvagaM vA / / / / 24 / / taM ikkagaM tucchasarIragaM se ciIgayaM dahiyauM pAvageNa / bhajjA ya putto vi ya nAyao ya dAyAramannaM aNusaMkarmati / / 25 / / uvaNijjai jIviyamappamAyaM vannaM jarA harai narassa rAyaM / paMcAlarAyA vayaNaM suNAhi mA kAsi kammAi mahAlayAI / / 26 / / ahaMpi jANAmi jaheha sAhU jaM me tume sAhasivakkameyaM / bhogA ime saMgakarA bhavanti je dujjayA ajjo amhArisehiM / / / / 27 / / hatthiNapuraMmi cittA daTThUNaM naravaI mahIDDIyaM / kAmabhogesu giddheNaM niyANamasuhaM kaDaM / / 28 / / tasa me aDikkatassa imaM eyArisaM phalaM / jANamANo vi jaM dhammaM kAmabhogesu mucchio / / 29 / / nAgo jahA paMkajalAvasanno daTTu thalaM nAbhisamei tIraM / evaM vayaM kAmaguNesu giddhA na bhikkhuNo maggamaNuvayAmo / / / / 30 / / accei kAlo taraMti rAiu na yA vi bhogA purisANa niccA / uvicca bhogA purisaM cayaMti dumaM jahA khINaphalaM va pakkhI / / / / 31 / / jai taM si bhoge caiuM asatto ajjAI kammAi karehi rAyaM / dhamme TThio savvapayANukaMpI, to hohisi devo io vivvI / / 32 / / na tujjha bhoge caiUNa buddhI, giddhosi AraMbhapariggahesu / mohaM kao itti vippalAvo, gacchAmi rAyaM AmaMtiosi / / / / 33 / / paMcAlarAyA vi baMbhadatto, sAhussa tassa vayaNaM akAuM / aNuttare bhuMjiya kAmabhoe, aNuttare se narae paviTThI / / 34 / / citto vi kAme vittakAmo udaggacAritta tavo mahesI / aNuttaraM saMjamaM pAlaittA aNuttaraM siddhigaiM gao tibemi / / 35 / / 1. ANujAi kha / *Fa Zhuang Kuang Fa 134 indriyaparAjayazatakam
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvapAkajAti (caMDAla)ne prApta thayelA ApaNA baMnenI manuSyomAM sauthI adhama jAti hatI. jyAM badhA lokone aprItikara evA ApaNe caMDAlanA gharamAM ja rahyA. (18) te pApI jAtimAM badhA lokone jugupsanIya evA ApaNe baMne caMDAlanA ghare rahyA. A janmamAM vaLI pahelA karAyelA karmo ja zubha jAtinuM kAraNa che. (19) (je pahelAM caMDAla bhavamAM saMbhUti muni hatA) te tuM hAlamAM mahAna RddhivALo, mahAnubhAga ane puNyaphaLathI yukta evo rAjA che. azAzvata evA bhogono tyAga karIne AdAna (cAritra)nA hetuthI abhiniSkramaNa kara (pravajyA grahaNa kara) (20) he rAjana! ahIM azAzvata evA jIvitamAM ghaNA evA puNyane nahIM karato, mRtyunA mukhane prApta thayelo zoka kare che ane dharmane nahIM karIne paralokamAM gayelo paNa zokane kare che.) (21) jema siMhamRgane tema mRtyu aMtakAle manuSyane grahaNa karIne laI jAya che ane te kAle tene mAtA, pitA athavA bhAI aMzadhara - tenA bhAgane dhAraNa karanArA nathI thatA. (22) tenA duHkhano jJAtio nahIM, mitravarganahIM, putronahIM ke bAMdhavo paNa vibhAga nathI karatA.ekalo svayaM ja du:kho anubhave che. karma kartAne ja anusare che. (23) dvipada, catuSpada, kSetra, ghara, dhana, dhAnya badhuM choDIne potAnuM karma che bIjuM evo ekalo ja parAdhIna evo suMdara athavA pApaka asuMdara evA parabhavamAM jAya che. (24) tenA saMbaMdhI ekalA, citAmAM gayelA evA tuccha zarIrane agni vaDe bALIne bhAryA, putra, jJAtijana athavA dAtAra paNa pAchaLa jato nathI. (25) he rAjanuM!naranuM jIvita pramAda vagara (niraMtara) (mRtyu tarapha) laI javAya che. jarA tenA varNana kare che. he paMcAlarAjA ! (A) vacanane sAMbhaLa. (paMcendriyano vadha vigere) mahAna karmone tuM karIza nahi. (20) (have cakrI kahe che)" he sAdhu ! huM paNa jANuM chuM, je pramANe tuM mane A (upadezane) vAkyane kahe che." he Arya ! Asaktine karAvanAra evA A bhogo amArA jevA vaDe du:khe karIne jItavA yogya (tyAga karavA yogya) thAya che. (27) he citra!hastinApuramAM mahaddhika evA narapatine joIne kAmabhogomAM Asakta evA mArA vaDe azubha niyANuM karAyuM. (28) tene (niyANAne) pratikramaNa nahIM karelA evA mane A AvA prakAranuM phaLa maLyuM ke jethI dharmane jANato evo paNa huM kAma bhogomAM mUcchita chuM (Asakta chuM). (29) jema kAdavamAM khUMpelo hAthI sthaLane (najIkamAM) joto chato kinAre paNa javA samartha nathI thato, e rIte kAmabhogamAM IndriyaparAjayazataka 134
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathA citreNa bahubhirapyupadezairvArito'pi brahmadattacakravartI viSayAnaparityajya saptamaM narakaM jagAma, tathA'nye'pi viSayAparityAge narakaM vrajantIti / / 65 / / gAthA :dhI dhI tANa narANaM, je jiNavayaNAmayaM pi mottUNaM / caugaiviDaMbaNakara, piaMti visayAsavaM ghoraM / / 66 / / vyAkhyA : tAn narAn dhik dhik dvitIyArthe SaSThI / ye jinavacanAmRtaM muktvA'pi catusRSu gatiSu narakAdiSu viDambanakaraM vigopanavidhAyakaM ghoraM raudraM raudranarakakAraNatvAt viSayAsavaM viSayamaireyaM pibanti dhayanti / amRtaM parityajya kena madyamAsvAdyam ? iti bhAvaH / / 66 / / gAthA : maraNe vi dINavayaNaM, mANadharA je narA na jaMpaMti / te vi hu kuNaMti lalliM, bAlANaM nehagahagahilA / / 67 / / 1. ghiddhI ... muttUNaM mudrite / 135 indriyaparAjayazatakam
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asakta evA ame bhikSunA mArgane anusarI nathI zakatA (30) (sAdhue kahyuM, "(yathAyuSya) kALa pasAra thAya che. rAtrio jAya che. vaLI puruSonA - bhogo paNa nitya nathI, bhogo sAme jaIne puruSano tyAga kare che, jema kSINaphaLavALA vRkSano tyAga pakSIo kare tema. (31) jo tuM bhogone tyAga karavA asamartha che, to he rAjanuM!(ziSTa puruSane chAje) evA Arya karmane karaje. sarva prajA pratye anukaMpAvALA dharmamAM rahelo che. ahIMthI (marIne) vaiikriya (zarIravALo) deva thaIza. (32) (hajI paNa) jo bhogone tyAga karavAnI tane buddhi nathI ane AraMbha parigrahamAM tuM gRddha che to ATalo vipralApa (upadeza rUpa) te niSphaLa ja karAyo. (javAnI AjJA mATe) tuM AmaMtraNa karAyelo che he rAjanuM ! huM jau chuM."(33) paMcAlarAjA brahmadatta paNa te sAdhunA vacanane nahi gaNakArIne anuttara (sarvottama) bhogone bhogavIne anuttara (badhI narakamAM moTI-apratiSThAna nAmanI) narakamAM pravezyo. (34) kAmabhogothI virakta, udAtta cAritra ane tapavALo, maharSi evA citra muni paNa anuttara (sarvottama) saMyamane pALIne anuttara evI siddhigatine prApta thayA. ema huM kahuM chuM. (35) jema citra muni vaDe ghaNA upadezo vaDe vAraNa karAyelo paNa brahmadatta cakravartI viSayone tyAga nahIM karIne sAtamI narakamAM gayo teja rIte anya puruSo paNa viSayanA aparityAgathI narakamAM jAya che. paNa gAthArtha H te puruSone dhikkAra thAo ke jeo jinavacana rUpI amRtane mUkIne cAra gatimAM viDaMbanAne karAvanArI ghora evI viSaya rUpI madirAne pIe che. kalA bhASAMtaraH te narone dhikkAra che dvitIyAnA arthamAM ahIM SaSThI karI che. ke jeo jinavacana rUpI amRtane paNa mUkIne cAra gati-narakAdine viSe arthAt vigopana (kadarthanA)ne karato ghora-raudra (bhayaMkara) evI narakagatinuM kAraNa hovAthI ghora evo viSaya rU5 Asava maireya-madirAne pIe che. amRta tyajIne konA vaDe madya AsvAda karAya ? IkaDA gAthArtha ? je mAnane dharanArA (uttama) puruSo maraNa Ave to paNa dInavacano nathI bolatA evA paNa teo snehanA kadAgraha vaDe grahaNa karAyelA bALAone (strIone) lalli-rakanI jema prArthanA kare che. IIka7ll IndriyaparAjayazataka 135
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : ye mAnadharA uttamA narA maraNe'pi prANA'vasAnepi dInavacanaM hInavAkyaM na kathayanti 'kathervvajjarapajjaroppAla pi suvaNasaMghabollacavajaMpasIsasAhAH' (si. 8-4-2) iti prAkRtavyAkaraNasUtreNa 'jaMpa' iti * jampanti / khalu nizcayena dspi mAninaH snehagrahagrahilAH premakadAgrahagrastAH santo bAlAnAM strINAM lalliM kurvvanti raGkavatprArthanAzcATuvAkyAnyudIrayanti / mAnadhanA mAno garvvaH, sa dhanaM yeSAmiti ta evottamAH yaduktam adhamA dhanamicchanti dhanamAnau hi madhyamAH / uttamA mAnamicchanti mAno hi mahatAM dhanam / / iti atra ca zrIvijayapAlanRpapadmAdRSTAntaH / tathAhipuraM purimatAlAkhyaM yatra saudhAgrabhUmiSu / ArUDhastrImukhairAsIdakAle candravibhramaH / / 1 / / rAjA vijayapAlAkhyastatra mAniziromaNiH / tasyodyadvibhramArambhA nAmnA'sti vallabhA / / 2 / / anyadA gajamAruhya, sa vrajan rAjapATikAm / lakSmIM zreSThisutAM nAmnA'drAkSIllakSmImivAparAm / / 3 / / tannetravAgurAkRSTAM vyAvRttyA''gatya sadmani / tatpiturmArgayitvA tAM paryaNaiSInnarAdhipaH / / 4 / / antaHpuramamuJcAno rAtriMdivamananyadhIH / tAmeva ramate rAjA tyaktarAjyavyavasthitiH / / 5 / / tadbhoganaTitaH kITa iva vismRtacetanaH / vivekavikalaH kAlaM kiyantamapi so'nayat / / 6 / / anyadA mantriNA'bhANi svAmin rAgavazaMgataH / sAmAnyo'pi naro yAti laghutvaM kimu pArthivaH / / 7 / / sevyamAnAH krameNaiva dharmmakAmArthavistarAH / phalanti vAJchitAn bhogAnanyathA niSphalA ime / / 8 / / rAgorugaralAndhAnAM nazyanti guNinAM guNAH / gurUNAmupadezAzca pravizanti na karNayoH / / 9 / / zatravastava rAjendra ! bhavantyudyamazAlinaH / tadAsaktiM vimucyAtmarAjyacintAM kuru prabho ! / / 10 / / AkarNayA'nabhijJo'si` mantristenetthamucyase / nidrAlu-ghUrNamAnaH kiM paTTatUlIM * * pratIkSate / / 11 / / 1. rAgorugarujAndhAnAM kha / 2 'nabhirAjJo'si Da / 3. mucyate Da, / ** 'iti' ' ityasya' ityarthaH / palyaGkopari prastAritAM zayyAmityarthaH / 936 indriyayarAjayazatakam
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtaraH je mAnane dharatA evA arthAt uttama puruSo maraNamAM paNa eTale ke prANane tyAga karavAno avasara Ave to paNa dInavacana arthAt hIna vAkya bolatA nathI 'thendrekhtarapakhtaropA vi suvaLasaMdhavojI navakhaMpasIsaptAhA:' (si. 84-2) e prAkRta vyAkaraNanA sUtrathI dh nA jhaMpa nuM 'nRpati' thayuM che. nizce te mAnIo paNa snehagrahagahila arthAt premanA kadAgraha vaDe grahaNa thayelA chatAM bALAone eTale ke strIone lalli eTale TaMkanI jema prArthanA, kare che. cATu vAkyone bole che. mAnadhana-mAna eTale garva te ja che dhana jeonuM te mAnadhana te ja uttama che. je kA2Ne kahyuM che ke - adhama puruSo dhanane icche che. madhyama puruSo dhana ane mAna baMne icche che ane uttama puruSo mAnane icche che. mAna ja moTAonuM dhana che. ahIM zrI vijayapAlarAjA ane padmAnuM dRSTAnta che. te A pramANe - purimatAlanAmanuM nagara hatuM, jyAM mahelanI agrabhUmi (agAsI) upara caDhelI strIonA mukho vaDe akAle candrano vibhrama thato hato. (1) tyAM mAnIomAM ziromaNi evo vijayapAla nAmano rAjA hato. tene ughatvibhramA evI raMbhA nAmanI patnI hatI. (2) eka vakhata hAthI upara beThelA,rAjamArga upara jatA evA teNe jANe bIjI lakSmI ja na hoya evI lakSmI nAmanI zreSThIputrIne joI. (3) pAchA pharIne mahelamAM AvIne tenA netrarUpa jALa vaDe kheMcAyelA teNe tenA pitA pAse mAMgIne rAjA teNIne paraNyo.(4)tyAga karI dIdho che rAjyano vyavahAra jeNe, aMtaHpurane nahIM choDato, anyatra kyAMya buddhi nathI jenI evo rAjA rAta divasa teNInI sAthe 2me che. (5) kIDAnI jema te bhogomAM rata, vismaraNa thaI gayelI cetanAvALo,vivekarahita evo te keTalAka kALane Ama pasAra kare che.(6) eka vakhata maMtrI vaDe kahevAyuM "he svAmin ! sAmAnya mANasa paNa rAgane vaza gayelo laghupaNAne pAme che to rAjAnuM to zuM kahevuM ?" (7) krama vaDe sevAtA evA ja dharma-kAma-ane arthano samUha icchita bhogone Ape che anyathA A badhA (dharma-kAma ane artha) niSphaLa che. (8) rAga rUpa sarpanA jhe2thI andha thayelA evA guNIonA guNo nAza pAme che. guruonA upadeza teonA kAnamAM pravezatA nathI. (9) he rAjendra ! tArA zatruo udyamazAlI thAya che (arthAt baLavAna thatA jAya che.) he prabhu !te kAraNathI IndriyaparAjayazataka 139
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ pipAsurjalamAsAdya kiM sudhArthamudIkSate / tathA rAmAnuraktaH kimanyakArye'nurajyate / / 12 / / kintu yAvanmRgAkSIyaM varttate netragocare / tAvajAnIhi me jIvaM na kAryaM rAjacintayA / / 13 / / itthaM bhUmipatiM matvA rAjyacintAbahirmukham / yAvatkimapi sambhUya sUtrayanti parasparam / / 14 / / tAvatprAbhAtikI vAntiM prApa sA nRpavallabhA / AhUtAzca tato rAjJA saMrambheNa cikitsakAH / / 15 / / pratikriyAbhiratyarthaM yAvatopacaranti te / tAvadbhAnUdaye jAte sahasA mRtyumApa sA / / 16 / / rAjA tatkAlamunmIlya mUrchAvihvalavigrahaH / papAta dharaNIpIThe kASThavadgatacetanaH / / 17 / / cAndanaiH salilaiH siktastAlavRntaizca vIjitaH / prApya caitanyamastanya iva bAlo ruroda saH / / 18 / / kva gatA'si priye dehi prativAcaM mamocitAm / evaMvidhamahaM hAsyaM na ciraM soDhumIzvaraH / / 19 / / ityAdilapatastasya tasyAH pArzvamamuJcataH / / deva ! tAvanmRtaiveyaM saMskAraH kAryatAmataH / / 20 / / nRpatiH kupito'vAdItko'yaM daurAtmyabhAjanam / takSNoti kaTukairvaNaiH 'karNI TaGkikayeva me / / 21 / / re re saMskAryatAM pApAH svaputrapramukho janaH / mama prANapriyA tveSA jIviSyati zataMsamAH / / / / 22 / / tasmAdvAkyamamAGgalyaM yo vakSyati sa me ripuH / ityupekSya nRpaM guptaH saMskAro'syA vinirmame / / / / 23 / / viziSya tAmathApazyaMstadadvaitanimagnadhIH / niruddhendriyasaJcAro yogAtmevAbhavannRpaH / / / / 24 / / yAvanopalabhe prANapriyAyAH zuddhimuttarAm / tAvanna bhojanaM kuddhe pratyajJAsIdidaM nRpaH / / 25 / / bhojanatyAgino rAjJo'tikrAntA daza vAsarAH / mantribhiH zikSayitveti preSi ko'pi nRpAntike / / / / 26 / / 1. rbANaiH kha 137 indriyaparAjayazatakam
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asaktine choDIne rAjyanI cintA karo.(10)rAjAe kahyuM. "hemantrI ! sAMbhaLa tuM ajJAna che mATe AvuM bole che. nidrALu, ghorato evo zuM tuM zapyAnI rAha jue che? (11) tarasyo pANIne prApta karIne zuM amRtanI zodha kare ? tathA strImAM anurakta thayelo zuM anya kAryamAM anurAgavALo thAya? (12) kiMtu jyAM sudhI A strI AMkhonA viSayamAM varte che tyAM sudhI mAro jIva che, rAjya cintA vaDe mAre kaMI kAma nathI. (13) A pramANe rAjaciMtAthI bahirmukha evA rAjAne mAnIne keTalAmAM maMtrIo bhegA maLI paraspara kaMIka maMtraNA kare teTalAmAM te rAjAnI priyAne savAramAM ulaTI thaI. tethI rAjA vaDe vaidyo bolAvAyA.(14,15) teo ghaNA upacAro vaDe jeTalAmAM teNIno upacAra kare che teTalAmAM sUryodaya thaye chate sahasA teNI mRtyu pAmI. (16) rAjA tatkALa ja AMkho baMdha karIne cAlI gayelI cetanAvALo, kASThanI jema mUccha vaDe vihvaLa zarIravALo pRthvI upara paDyo. (17) caMdananA drava vaDe siMcAyelo, tAlavRtta vaDe vIMjAyelo evo te caitanyane prApta karIne stanapAna nahIM karAyelA bALakanI jema raDavA lAgyo. (18) he priyA!tuM kyAM gaI che?mane ucita javAbane Apa.A prakAranI mazkarI lAMbA kAla sudhI sahana karavA mATe huM asamartha chuM. (19) A rIte te vilApa karate chate teNInuM paDakhuM nahIM mUkatA evA rAjAne maMtrIe kahyuM he deva!A mRtyu pAmI che, AthI saMskAra karAya. (20) gusse thayelA rAjAe kahyuM A duSTatAnuM bhAjana evo koNa AvuM bolyo ? kaTukazabdo vaDe TAMkaNAnI jema mArA karmone cholI nAkhe che. (21) re re pApIo !tamArA putravigere loka saMskAra karAya, A mArI prANapriyA to so varSa jIvaze.(22) te kAraNe je amaMgala vAkya bolaze te mAro zatru che. Ama rAjAnI upekSA karIne eNIno gupta saMskAra karAyo. (23) teNIne nahIM joto rAjA vizeSa rIte bIje kyAMya ekAgra nahIM thayelI (phakta teNImAM ja rahelI) buddhivALo, ruMdhAI gayelI indriyano saMcAra jevo, yogAtmAnI jevo rAjA thayo. (24) jyAM sudhI prANapriyAnI khabara nahIM maLe tyAM sudhI huM bhojana nahIM karuM' e pramANe pratijJA karI. (25) bhojanano tyAga karanArA rAjAnA daza divaso pasAra thayA. mastrIo vaDe zIkhavADAIne koI puruSa rAjA pAse mokalAvAyo. (27) teNe jaIne kahyuM IndriyaparAjayazataka 137
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAdya vardhyase diSTyA, priyAyAH zuddhilabdhitaH / pRcchati kSitipo modAtsa gIrvANagirAgRNot / / / / 27 / / deva ! zakrasabhAmadhyamadhyAsInA tava priyA / manISitasukhaiH poSaM dhatte mattebhagAminI / / / / 28 / / tvaddarzanamRte kintu tAmyantI tvAmathAkhyata / tavApi tatrAvasthAtuM, martyaloke na yujyate / / / / 29 / / yenAdhivyAdhidaurgandhyabAdhAbhiH picchilo hyayam / svargaH sarvvendriyaprItisphAtikRdbhogabhAsuraH / / / / 30 / / tatrAtha cenmayA kAryaM zIghramatra samehi tat / svAdhIne nandane vidvAn ko nAma ramate marau / / / / 31 / / bho bho mantrijanAH zIghraM darzyatAM svargavartma me / yena gacchAmi pazyAmi priyAyA vadanAmbujam / / 32 / / vidhehi bhojanaM deva snAnapAnAdikaM kuru / sAmrAjyarAjyakozAdi' smara puNyaM ca sAdhaya / / / / 33 / / yAvadvadAmi gatvA'haM tatra yauSmAkamAgamam / iti tadvacasA rAjA bhojanAdikamAcarat / / / / 34 / / yataH nirbuddhI' raGko vA subuddhiryadi vA nRpaH / alIkamapi rAgeNa vetti satyatayA pumAn / / / / 35 / / cireNa punarAgatya sa pumAnnRpateH puraH / nAgaraGgakalAnyuccairapUrvAjyupadAmadhAt / / 36 / / devIprahitakalpadruphalAnImAni sa bruvan / yayAce taddvirA bhUpaM, sarvvAGgAbharaNAni ca / / / / 37 / / dattvAsmaitAni bhUpasya pazyato maGkSu mantriNaH / pracchannaM sthApayAmAsuH katicidvAsarAnamum / / 38 / / atItairvAsaraiH kaizcideti yAti muhurmuhuH / kazciddhUrttanaro'jJAsIdamuM vRttAntamanyadA / / / / 39 / / bhUrjapatramiva zlakSNaM hemapatraM vidhAya saH / mRganAbhirasairbabhre tatrotkIryAkSarAvalIm / / / / 40 / / 1. kozAdeH Da, kozAdiH khaDa / 2 nirbuddhirvA raGko khaDDa / 138 indriyaparAjayazatakam
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ "he deva ! Aje Apa vardhApana karAo cho. bhAgyathI priyAnI khabara maLI che." rAjAe harSathI pUchyuM. pachI te, te devanI vANI vaDe bolyo. (27)"he deva ! zakranI sabhAnI madhyamAM beThelI tamArI priyA, matta hAthINInI jevI cAlavALI icchita sukho vaDe puSTine dhAraNa kare che. (28) paraMtu tamArA darzana vagara du:khI thAya che. AthI tamane kahe che ke tamAre paNa ahIM mRtyulokamAM rahevuM ucita nathI. (29) kAraNa ke Adhi, vyAdhi, durgaMdha vigere bAdhAo vaDe A mRtyuloka saMkIrNa che ane svarga sarve indriyonI prItine vistAranArA bhogo vaDe bhAsura che.(30) jo mArA vaDe kArya che to jaldIthI ahI Ava. nandana vana svAdhIna hote chate paMDita evo koNa marubhUmimAM 2me (31) rAjAe kahyuM "re mantrIo ! mane jaldIthI svargano rasto dekhADo. je kAraNathI huM jAuM ane priyAnA mukhakamaLane jouM.(32) mantrIe kahyuM "he deva ! bhojana karo, snAnapAnAdi karo. moTA evA rAjyanA kozAdine yAda karo ane puNyane sAdho (33) jeTalAmAM huM tyAM jaIne tamAruM Agamana kahuM chuM." A vacano vaDe rAjAe bhojanAdi karyu. (34) je kAraNathI nirbuddhi hoya ke subuddhi, raMka hoya ke rAjA, rAga vaDe karIne puruSa khoTA vacano paNa satyapaNe jANe che. (35) lAMbA kALa pachI te puruSa nRpatinI sAme AvIne atyaMta apUrva evA nAgaraMganA phaLo bheTaNA tarIke dhAraNa karyA.(36)"devI vaDe mokalAvAyelA kalpavRkSanA A phaLo che" ema bolatA teNe rAjAnI pAse devInI vANI vaDe (devIe maMgAvyA che e rIte) sarva aMganA AbharaNo mAgyA. (37)rAjA jote chate jaldIthI mantrIoe te AbharaNo ApyA. keTalAka divaso sudhI A vRtAnta chUpo rAkhyo. (38) keTalAka divaso sudhI vAraMvAra AvatA jatA koI eka dhUrte eka vakhata A vRtAnta jANyo. (39) tADapatranI jevA cIkaNA suvarNapatrane karIne teNe (dhUrte) tenA upa2 akSaro kotarIne kasturInA rasane bharyo. (40) tyAra bAda lekhanI jema vIMTALIne rAjAnA hAthamAM te Apyo."devI vaDe svargathI mokalAvAyelo huM dUta chuM."(41) e sAMbhaLIne e lekhane kholIne romAMcanA vistAra vaDe UbhA thayelA romavALo rAjA "A devanI sAmagrI dhanya che." e pramANe ati AnaMda pAmato vAMvA lAgyo.(42) IndriyaparAjayazataka 138
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ tato lekhamivAveSTya, nRpahaste tadArpayat / devyA prasthApitaH svargAddevAhaM lekhavAhakaH / / 41 / / zrutvetyunmocya 'romAJca-prapaJcodaJciromabhRt / dhanyeyaM devasAmagrItyati nandannavAcayat / / / / 42 / / svastizrIpurimatAle pAkazAsanatejasaH / zrImadvijayapAlasya rAjJaH pAdapayoruhAn / / / / 43 / / zrI svargAdAzravA rAjJI lakSmIrnatvAnurAgataH / vijJApayati sotkaNThaM yathA'tra kuzalaM mama // 44 // kAryaM ca - gurubhAravatIvAhaM tvayA hRdayavAsinA / na zaknomi samAgantumutkaNThotkaNThayA yutA / / / / 45 / / tasmAdAbharaNaM svIyaM sarvAGgINaM prasadya me / praheyaM yena devISu patimAnabharaM vahe / / / / 46 / / anyacca pakSamAsAntaH sadvastrAbharaNAdikam / preSyamasyaiva vRddhasya haste svazreyasA saha / / / / 47 / / bhaNitA mantriNo rAjJA sAramAbharaNaM mama / vastrAGgarAgasaMyuktamasya haste vitIryatAm / / 48 / / yataH- vAcikaM labhate lakSaM lekhaH koTiM vizeSayet / dRSTeH koTizataM maulyaM nirmUlyaH sveSTasaGgamaH / / / / 49 / / avimRzyatayA rAjJo, jJAtvA rAjyaM vinazvaram / mantribhirmantrayitvAtha, vijJaptaH sAdaraM nRpaH / / / / 50 / / eSa svargaM kathaM gantA ? ' rAjJoce'trA''gato yathA / devIprasAdataH svAminnatrA''gAdyAti tatkatham ? / / / / 51 / / zrutveti rAjA papraccha 'prAktanaH sa kathaM gataH ?' / vahnidagdha iti prokte tathainamapi cA''dizat / / 52 / / tato jAjvalyamAnAgnipAtanAya pracAlitam / taM dRSTvA zreSThinA padmanAmnA'vAci narezvaraH / / 53 / / eSa devAtivarSIyAn bahuvAcikabhAritaH / nanu gantumakSamaH kopi tatpreSyastaruNo naraH / / / / 54 / / 3 romAJcaparaMdodaJci. Da / 2. rAjJo vetrI dd| * tulyArthaistRtIyAdyAH (si0 2 - 2 - 116) sUtreNa iyaM tRtIyA, samArthazabdAdhyAhArazca tataH " mukhadoSeNa samaH aparAdhaH kazcana na vidyate " ityarthaH / 32 2732 139 indriyaparAjayazatakam Si Si
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ "zrI purimatAlamAM indra jevA tejasvI zrImad vijayapAla rAjAnA caraNakamaLonuM kalyANa thAo. (43) zrI svargathI rANI lakSmI anurAgathI namana karIne utkaMThA sahita vinaMti kare che, te A pramANe - ahIM mAru kuzaLa che. (44) hRdayamAM rahetA tamArA vaDe huM jANe moTA bhAravALI chuM. gaLA sudhI AvelI utkaMThAthI yukta evI huM tyAM AvavA mATe zaktimAna nathI. (45) te kAraNathI prasAda karIne mane tamArA sarva aMganA AbharaNo mokalavA yogya che, e pramANe karavuM jethI devIone viSe huM patinA mAnanA samUhane vahana karuM. (46) ane bIju e ke sArabhUta evA vastra AbharaNAdi paMdara divasa ke mahinAnI aMdara A vRddhane hAthe potAnA AzIrvAda sAthe mokalavAM. (47) rAjA vaDe mastrI kahevAyA "mArA vastra, aMgarAgathI yukta evA sArabhUta AbharaNa AnA hAthamAM apAya. (48) je kAraNathI saMdezo lAkha (mUlya) prApta kare, lekha koTi vaDe vizeSita karAya, darzananuM koTIzata mUlya che ane iSTanI sAthe saMgama te amUlya che. (49) rAjAnA avicArIpaNA vaDe rAjyano nAza (thaze ema) jANIne mastrIo vaDe maMtraNA karAI ane have Adara sahita rAjA vinaMti karAyA. (50) "A svargamAM kevI rIte javAno che?rAjA vaDe kahevAyuM "jevI rIte ahIM Avyo evI rIte ?" "he svAmI ! devInI kRpAthI ahIM Avyo paNa jaze kevI rIte ?" (51) sAMbhaLIne rAjAe pUchyuM "pahelI vAra te kevI rIte gayo hato ?" "agnimAM baLAyo hato" e pramANe kahevAya chate "te rIte Ane paNa (baLAya)" ema Adeza (rAjAe) karyo. (52) tyAra pachI baLatA agnimAM nAkhavA mATe laI javAtA tene joIne pA zreSThI vaDe rAjA kahevAyA. (53) "he deva ! A bahu vRddha ane ghaNA saMdezA (laI javAnA hovAthI) bhAravALo che mATe kharekhara javA mATe asamartha che te kAraNe koI yuvAna nara mokalavA yogya che." (54) sacivo vaDe Adara karAyuM (svIkArAyuM, "he svAmI!A (padmazreSThI) ja sArA uttarane ApanAro, mukhara (vAcALa), zIdhra janAro che. devInI pAse ene mokalAvAya." (55) tyAre te ja pramANe rAjAe svIkAra kare chate kasAI vaDe jema paze tema mantrIo vaDe laI javAto (pA) IndriyaparAjayazataka 139
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacivairAdRtaM svAminneSa eva saduttaraH / mukharaH zIghrago devyAH pArzvata: preSyatAmiti / / / / 55 / / tathaiva pratipedAne rAjJi mantrijanaistadA / niyantrya nIyamAno'sau saunikena paryathA / / / / 56 / / pRSTaH sambandhibhirdoSaH ko nAmA'nena nirmitaH / tairUce mukhadoSeNa nAparAdho'sti kazcana / / 57 / / sambhUya svajanairmantrivargamAmantrya bhaktitaH / mocitaH prathamazcApi kRpayA tairamucyata / / / / 58 / / anyadA punarAha sma mantrivRddhAnarAdhipaH / svargAdAnAyyatAM devIM duHkhito'haM vinA tayA / / / / 59 / / itazcAvimRzya sacivaiH kAcinRpAlaGkAradhAriNI / nAmnA lakSmInavodbhinayauvanA nAyikottamA / / / / 60 / / sthApitA bahirudyAne zikSayitvA vicakSaNA / nRpAgre'vAci devyarthaM, svarge'sti preSito janaH / / 61 / / dvitIye divase prAptaH pumAnvijJaptavAnnRpam / udyAnamAgatA devI devadiSTyAbhivardhyase / / / / 62 / / dattvA sarvAGgasaMlagnaM tasmai svAbharaNAdikam / sAmA tu mahatyA'tha prApadudyAnamAdarAt / / / / 63 / / dRSTvA devI nRpo hRSTa AcaSTa sacivottamAn / svargavAso mahAdevyA jJApito rUpasampadA / / / / 64 / / pUrvaM zyAmA hrasvakarNA lamboSThI vakranAsikA / / AsIdeSAdhunA'nyAdRk sampannA citrakAraNam / / 65 / / kA bhrAntiratra tatratyabhojanaM hi sudhArasaH / ita evAnuyoktavyAH sarve bhAvA divaukasAm / / 66 / / kiJca tuSTena zakreNa yuSmadIyoparodhataH / sarvAGgasundarIkRtya prahitA nAtha ! sundarI / / / / 67 / / AnandamedurIbhAvamApanena mahIbhujA / nijebhaskandhamAropyopaninye''ntaHpure rayAt / / / / 68 / / pravarddhamAnarAgeNa bhuJjAnastAM divAnizam / pRcchati svargavArtAzca vakti sA'pi suzikSitA / / / / 69 / / evaM mahAmAnadharA narA ye tRNAnurUpAm maNayanti pRthvIm / te'pi smarAvezavazena cATu, zatAni kurvanti manasvinInAm / / 70 / / iti snehagrahilatve vijayapAlanapadRSTAntaH / / 67 / / 140 indriyaparAjayazatakam
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTakAvAIne saMbaMdhIo vaDe pUchAyuM "AnA vaDe kayo doSa karAyo che ?" teo vaDe kahevAyuM "mukhadoSa (vadhu bolavuM te) jevo bIjo koI aparAdha nathI." (paka,57) svajano vaDe bhegA thaIne matrI vargane bhaktithI AmaMtraNa karAyo ane te (pA) choDAvAyo. kRpA vaDe teo (mastrIo) vaDe pahelo (dhUrva) puruSa paNa choDI devAyo. (58) eka divasa pharIthI rAjAe vRddha mantrIone kahyuM "svargamAMthI devI laI avAya teNI vinA huM duHkhI chuM." (pa9) A bAju sacivo vaDe vicAra karIne koIka rUpa ane alaMkArane dhAraNa karanArI, uttama, nAyikA navayauvanavALI, nAma vaDe lakSmI, vicakSaNa evI zIkhavADIne bahAra udyAnamAM sthApana karAI. rAjAne kahevAyuM "devIne (lAvavA) mATe svargamAM mANasa mokalAvyo che" (90,31) bIje divase AvelA puruSe rAjAne kahyuM "devI udyAnamAM AvI che. he deva ! tame bhAgya vaDe vadho cho" (62) badhA aMgane viSe rahelA potAnA AbharaNAdi tene ApIne moTI sAmagrI sAthe AdarathI rAjA udyAnamAM AvyA. (63) devIne joIne khuza thayelA rAjAe sacivone kahyuM "rUpanI sammadA vaDe ja devIno svargavAsa jaNAya che. (14) pahelA zyAma, nAnA kAna, lAMbA hoTha, vakranAsikA hatI, ane Azcarya che ke have to A bIjA jevI prApta thaI che. (65) paNa emAM saMzaya zuM hoya ? kAraNa ke tyAMnuM bhojana ja sudhArasa che, vigere devonA badhA bhAvo joDavA yogya che." (je kAraNathI A ATalI rUpavatI thaI che.) (66) "ane vaLI harSa pAmelo indra vaDe he nAtha ! tamArA AgrahathI sarva aMgane suMdara karIne suMdarI mokalAvAI che, ema sacive kahyuM. (67) AnaMda vaDe puSTa bhAvane prApta thayelA rAjA vaDe potAnA hAthInA skaMdha upara besADIne jaldIthI aMta:puramAM laI javAI. (18) vadhatA evA rAga vaDe rAta divasa teNIne bhogavato rAjA teNIne svarganI vArtA pUche che ane sArI rIte zIkhavADelI teNI paNa kahe che. (19) A pramANe moTA mAnane dhAraNa karanArA je puruSo pRthvIne tRNa jevI mAne che, teo paNa kAmanA AvezanA vazathI strIone seMkaDo kAlAvAlA kare che (70) e pramANe sneha vaDe grahaNa thayelA vijayapAlarAjAnuM dRSTAnta che. IIko . IndriyaparAjayazataka 140
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : sakko vi neva khaMDai, mAhappamaDupphuraM jae jesi / te vi narA nArIhiM, karAviyA niyayadAsattaM / / 68 / / vyAkhyA : yeSAM puruSANAM mAhAtmyamaDaphpharaM sphUrti-garvaM jagati saMsAre zakropi na khaNDayati, AstAM manuSyo, devendropi yeSAmahaMkAraM nirAkartuM na kSamaH, te'pi narA nArIbhirnijadAsatvaM kAritAH / ye svavIryAdahaMyutayA zaktamapi na gaNayanti te'pi strIbhirnAnAbhaGgayA viDambitA iti, atra ca bhuvanAnandarAjJIripumardananRpadRSTAntamAhaastIha bharatakSetre sukhavAsAbhidhaM puram / yatrAbhraMlihasaudheSu tArakairakSatAyitam / / / / 1 / / tatra mAnonnatastIvrapratApatapanAnvitaH / sumerurivaratnADhyo ripumardanabhUpatiH / / / / 2 / / tasyAsti sacivo buddhisAgaro nyAyasAgaraH / preyasI premasarvasvaM tasyAsti ripusundarI / / / / 3 / / tatrAste pUrvadigbhAge vimAnopasamunnatam / zrImadyugAdidevasya caityamatyantusundaram / / / / 4 / / tatpurastAdatisphArasahakAro drumottamaH / tatrAste kIramithunaM narabhASAvizAradam / / / / 5 / / anyedyustanaye jAte harSitau kIradampatI / narendrAdadhikaM svasya sAphalyaM dadhaturbhuvi / / / / 6 / / anyakIrIsamAsaktaM patiM matvA'nyadA zukI / na pravezamadAnIDe gamyatAM yatra te priyA / / 7 / / anyAsakte nare prema parAyattAzca sampadaH / nirvizeSajJasevA ca nRNAmeSA viSatrayI / / / / 8 / / apunaHkiyayA bhadre'parAdhaH kSamyatAM mama / zukenAtyarthamuktApi nAmanyata tadA zukI / / / / 9 / / zuko'vAdIttadA dehi putraM me kulakAraNam / yatheSTaM yena gacchAmi tvamathA''stha yathAsukham / / / / 10 / / aparAdhAn svayaM kRtvA hanta putraM ca yAcase / atidakSosi bho kIra ! kimu nIrAjakaM jagat ? / / / 11 / / 1. niraajkNdd| 141 indriyaparAjayazatakam
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ : gAthArtha je puruSonA mAhAtmyanA garvane jagatamAM indra paNa khaMDita nathI karI zakato evA paNa puruSo nArIo vaDe potAnuM dAsapaNuM karAvAyA che. 68 bhASAMtaraH jeonA - je puruSonA mAhAtmyanA maDaphpharane arthAt zaktinA garvane jagatamAM arthAt saMsAramAM zakra paNa khaMDita nathI karato eTale ke manuSyo to dUra raho paNa devendra paNa jeonA ahaMkArane jItavA mATe samartha nathI te puruSo paNa strIo vaDe potAnuM dAsapaNuM karAvAya che. svavIrya vaDe abhimAnavALA samartha evAnI paNa gaNanA nathI. teo paNa zarIranI vividha racanAo vaDe strIo vaDe viDaMbanA karAvAyA che. ahIM bhuvanAnaMdA rANI ane ripumardana rAjAnuM dRSTAnta che, te A pramANe - A bharatakSetramAM sukhavAsa nAmanuM nagara che, jyAM atyaMta uMcA mahelone viSe tArAo vaDe akSatanuM AcaraNa karAtuM hatuM. (1) tyAM AgaLa mAna vaDe unnata, tIvra pratApa rUpI sUryathI yukta evA sumeru (meru parvata)nI jema ratno vaDe samRddha evo ripumardana rAjA hato. (2) tene eka nyAyano sAgara evo buddhisAgara nAmano mantrI hato. tene premALa evI ripusundarI nAmanI patnI hatI. (3) tyAM AgaLa pUrva dizAmAM vimAnane aDatuM hoya eTaluM UMcuM atyaMta suMdara evuM zrImad AdinAtha devanuM caitya hatuM. (4) tenI pUrvamAM ati vizALa evuM AMbAnuM uttama vRkSa hatuM. tyAM manuSyanI bhASAne jANatuM evuM popaTa mithuna rahetuM hatuM. (5) eka vakhata putrano janma thaye chate harSita thayelA popaTa dampatI bhUmi upara rAjAthI paNa adhika potAnI saphaLatAne dhAraNa karatA hatA. (6) eka vakhata anya popaTInI upara Asakta evA potAnA patine mAnIne popaTIe 'jyAM tArI priyA che tyAM tAre javAya" e pramANe mALAmAM praveza na karavA dIdho. (7) kahyuM che ke anyamAM Asakta evA puruSa upara prema, bIjAne AdhIna evI saMpatti ane kadara nahIM karanAranI sevA e puruSone traNa viSa che. (8) "he bhadre ! bIjI vakhata nahIM karavAnI kabUlAta vaDe mane kSamA kara" e pramANe popaTa vaDe atyaMta rIte kahevAyA chatAM paNa jyAre popaTI mAnI nahIM.' (9) tyAre popaTe kahyuM ke "mArA kuLanuM kAraNa evA mArA putrane Apa jethI huM icchA mujaba jauM ane sUkhapUrvaka tuM ahIM rahe." (10) "svayaM aparAdhone ka2Ine putrane paNa IndriyaparAjayazataka 141
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM vivadamAnau tau putrArthe jAtasaMzayau / / kramAdrAjakulaM prApya svarUpaM nijamUcatuH / / / / 12 / / vaptA kSetre yathAbIjamuptaM satprApyate'khilam / tathaiva pitrA labhyeyamavazyaM putrasantatiH / / / / 13 / / itthaM vicArya kIrAya bhUbhujA dApitaH sutaH / tAM sthitiM lekhayAmAsa vahikAyAM ca kIrikA / / / / 14 / / zrutajJAninamAsInaM sahakAratarostale / vairAgyagarbhitA svAyurvanditvA pRcchati sma sA / / / / 15 / / ito baddhamanuSyAyustRtIyadivase zuki ! / mantriputrItvamApAdya rAjabhAryA bhaviSyasi / / / / 96 / / kadAcid daivayogena dRSTvA jAtismRtirbhavet / iti sAdhUktavRttAntaM caityabhittAvalekhayat / / / / 17 / / svayaM gatvA muneH pArzve yuktayA'nazanamagrahIt / yathAvatpAlayAmAsa varddhamAnazubhAzayA / / / / 18 / / mantriNo ratisundaryA bhAryAyAH kukSipaGkajam / susvapnasUcitA zrImadadhitasthau shubhodyaa|| / / 19 / / utpannA samaye devI jayantI rUpasampadA / tanayA bhuvanAnandA nAmnA prauDhimavApa sA / / / / 20 / / stokaireva dinaiH prApya puNyasya paripAkataH / kalAkalApaprAviNyaM jagrAhe bhAratIva sA / / / / 21 / / anyadodyAnazRGgAre caitye dRSTvA'kSarAvalIm / jAtajAtismRtiH kIrabhavasya drutamasmarat / / 22 / / tasyaiva zrIjinezasya prabhAvAnmantrisadmani / / jAtAhamiti taM nityaM pUjayAmAsa bhaktitaH / / / / 23 / / itazca - jAtAnnijaturaGgIbhirjAtu mantrituraGgamAn / kizorakAnane kAMstAnanyadA'nAyayannRpaH / / / / 24 / / na dadau bhuvanAnandA dAtuM yattAtavAjinA / jAtA ete yato bIjaM yasya tasyaiva vastu tat / / / / 25 / / 1. nAmnI dd| 142 / indriyaparAjayazatakam
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAMge che atidakSa che te popaTa ! zuM jagata rAjA vagaranuM (nyAya karanAra vagaranuM) che ?" (11) e pramANe utpanna thayelA saMzayavALA te baMne putrane mATe vivAda karatA krame karIne rAjakuLamAM AvIne potAnA svarUpane kahyuM. (12) "je pramANe khetaramAM bIja vavAye chate badhuM ja vAvanArane maLe te ja rIte putranI paraMparA avazya pitAne ja meLavavA yogya che." (13) A pramANe vicArIne rAjA vaDe putra popaTane apAvAyo. popaTIe te sthitine vAhikAmAM (copaDAmAM) lakhAvaDAvI. (14) AMbAnA vRkSanI nIce beThelA zrutajJAnIne vairAgya vaDe, garbhita evI popaTIe vaMdana karIne potAnuM AyuSya pUchyuM. (15) "he popaTI ! bAMdhyuM che manuSyanuM AyuSya jeNe evI tuM AjathI trIje divase marIne mastrInI putrIpaNAne prApta karIne rAjAnI patnI thaIza." (16) kyAreka bhAgyanA yoge joIne jAtismaraNa thAya" ema vicArIne popaTIe sAdhue kahelA vRtAntane caityanI bhIMta upara lakhAvyo. (17) svayaM muninI pAse jaIne yuktipUrvaka anazanane grahaNa karyuM. (18) vadhatA evA zubha AzayavALI teNe jevuM lIdhuM evuM pAlana karyuM. matrInI ratisundarI nAmanI patnInI kukSipaMkajamAM svapna vaDe sUcavAyelI, zubhodayavALI evI teNI avatarI. samaye utpanna thaI. (19) rUpanI saMpatti vaDe devIne jItI letI, nAma vaDe bhuvanAnandA putrI evI teNIe prauDhapaNuM prApta karyuM. (20) puNyanA paripAkathI thoDA ja divasomAM teNIe sarasvatInI jema kalAkalApamAM pravINatAne meLavI. (21) eka vakhata udyAnanA zRMgArarUpa caityamAM akSarAvalIne joIne utpanna thayelA jAtismaraNavALI evI teNIne tarata ja popaTIno bhava yAda Avyo. (22) "te zrI jinezvaranA prabhAvathI ja mastrInA ghare huM utpanna thaI "e pramANe bhaktithI nitya tenI pUjA karatI hatI. (23) A bAju potAnI ghoDIo vaDe mastrInA utpanna thayelA aneka nAnA ghoDAone eka vakhata rAjAe maMgAvyA. (24) "je kAraNathI A badhA pitAnA ghoDAo vaDe utpanna thayA che, jethI "jenuM bIja tenI ja te vastu" ema bhuvanAnandAe ApavA na dIdhA. (25) jo rAjA vizvAsa na kare to potAnI vahikAne jovAya, je IndriyaparAjayazataka 142
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ na pratyeti nRpazcettadvIkSatAM vahikAM nijAm / yatkIradvandvaputrasya vivAde likhitaM svayam / / !!26 !! tathaiva tadvilokyA'tha vahikAyAM mahIbhujA / vismayApanacittena sA jJAtA bAlapaNDitA / / / / 27 / / dinaiH kaizcidatikrAntai ripumardanabhUpatiH / sAmarSo bhuvanAnandAM pariNIyedamAdizat / / / / 28 / / paNDitA'si priye tAvannAgantavyaM gRhe mama / sarvvalakSaNayuk yAvajjAto bhavati no sutaH / / / / 29 / / ISatsmitvA tayA'pyuktaM putre jAte dhruvaM hyaham / / svAmiMstvadnehameSyAmi kintvedamaparaM zRNu / / / / 30 / / tadA'haM kApi cettvatto dhAvayAmi nijau padau / vAhayAmi bhavantaM ca svakIyopAnahAviti / / / / 31 / / iti pratijJAmAsUtrya gatA nijapiturgRhe / kathayAmAsa caikAnte vRttAntaM mantriNaH puraH / / / / 32 / / vatse ! kathamidaM yAti durghaTaM ghaTanApadam / tAta ! kiM suprayuktAyA asAdhyaM vidyate mateH / / / / 33 / / yaduktaM nItau - ekaM hanyAnna vA hanyAdiSurmukto dhanuSmatA / buddhirbuddhimatotsRSTA hanti rASTra sarAjakam / / / / 34 / / mantriNA'bhANi no buddhayA na dAnairna ca pauruSaiH / vidhAtuM zakyate kAryaM muktvA daivabalaM param / / 35 / / bhuvanAnandayA proktamityameva na saMzayaH / sA'pi karmavazAd buddhiH prANinAmiha jAyate / / / / 36 / / paraM tAta ! nRpAvAsapratyAsannamahItale / zrImannAbheyadevasya bhavanaM guru kAryatAm / / / / 37 / / zubhagA gItavAditragItaistatra yathAGganAH / saGgItaM kurvate tAstatrikAlaM kAryatAM tathA / / / / 38 / / antarvilAsinI gehaM kAryatAM madgRhaM punaH / taduktaM kArayAmAsa mantrI mantramahodadhiH / / / / 39 / / vAdyamAnairathA''todyairgIyamAnaizca gItakaiH / nanarta sphArazRGgArA tatra mantrisutA svayam / / / / 40 / / Kakkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk 143 indriyaparAjayazatakam
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIrayugalanA putranA vivAda vakhate svayaM lakheluM hatuM" (26) vahinAmAM te ja pramANe te (lakheluM) joIne have vismaya prApta karelA cittavALA rAjA vaDe teNI bAlapaMDitA jaNAI. (27) keTalAka divaso pachI mAtsaryavALA ripumadana rAjAe bhuvanAnandAne paraNIne A pramANe Adeza karyo. (28) "he priyA ! tuM paMDitA che, tAre mArA ghare tyAM sudhI na AvavuM jyAM sudhI tene sarva lakSaNathI yukta evo putra utpanna thayelo na thAya, (29) jarAka hasIne teNI vaDe paNa kahevAyuM "he svAmI ! putra thaye chate ja nicce huM tamArA gharamAM AvIza, paNa ATaluM bIjuM sAMbhaLo. (30) jo ema che ke huM kaMIka chuM to tamArI pAse mArA paga dhovaDAvIza ane tamArI pAse mArA paganA joDA upADAvIza" (31) A pramANe pratijJA karIne potAnA pitAnA ghare gaI. ekAntamAM mastrInI AgaLa vRtAnta kahyo. (32) "putrI ! durghaTa evuM A kevI rIte ghaTI zake ?" "he tAta ! sArI rIte prayoga karAyelI buddhine zuM asAdhya che ?" (33) je kAraNathI nItizAstramAM kahyuM che "dhanurdhArI vaDe mUkAyeluM bANa ekane haNe athavA na paNa haNe paNa buddhizALI vaDe calAvAyelI buddhi rAjA sahita rASTrane haNe" (34) matrI vaDe kahevAyuM. "phakta bhAgyanA baLane choDIne buddhi vaDe paNa nahIM, dAna vaDe paNa nahIM ane puruSArtha vaDe paNa A kArya karavA mATe zakya nathI." (35) bhuvanAnandA vaDe kahevAyuM "emAM koI ja saMzaya nathI ke ahIM evI buddhi paNa prANIone karmanA vazathI thAya che. (36) paNa he tAta ! rAjAnA mahelanI najIkanI pRthvI upara zrImad AdinAthanuM moTu bhavana karAvAya. (37) je pramANe tyAM traNe kALa saubhAgyavALI strIo, gIta, vAjiMtro vaDe saMgItane kare te pramANe karAvAya. (38) te strIonA gharanI aMdara vaLI mAruM ghara paNa karAvAya. teNInuM kaheluM matronA sAgara evA mastrIe karAvyuM. (39) have vagADAtA vAjiMtro, gavAtA gItonI sAthe ghaNA zaMgAravALI evI mastrIputrI (bhuvanAnandA) svayaM tyAM nRtya karatI. (40) "kyAreka nAmane sAMbhaLIne rAjA mane yAda na kare. ema vicArIne teNIe "lIlAvatI' IndriyaparAjayazataka 143
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dvAre Da / kadAcidabhidhAM zrutvA mA'smaranmAM narezvaraH / lIlAvatItyato nAma babhArA'paramAtmanaH / / / / 41 / / kalapaJcamakAkalpA gItAnyAdi - jinezituH / saudhAgrabhAgamArUDhaH zuzruve pArthivo'nyadA / / 42 / / sAmAnyarAjaputrasya veSamAdhAya bhUmibhRt / tatraitya pazcimadvAroM vIkSate prekSaNIyakam / / / / 43 / / nRtyantyA nRpatirnetrakSurapreNa tathA hataH / lIlAvatyA yathA sthAnAdutthAtumapi nA'smarat / / / / 44 / / sukhAsanena saGgItAnantaraGgatayA tayA / rAjApi tadgRhe'naiSItkSaNadAM kSaNikAmiva / / 45 / / evaM pratidinaM tatra prekSate prekSaNakSaNam / rAtriM nayati tatraiva satrAgAre manobhuvaH / / / / 46 / / yadyadviceSTate tatra rAjA sA tat pituH puraH / jJApayatyakhilaM so'pi lilekha vahikApaTe / / / / 47 / / anyadopAnahau muktvA sA ruroha sukhAsane / upAnadvAhinI nAsti tadete tvamudA''naya / / / / 48 / / tenApi zirasA''dAya samAnIte tadaGgaNe / tathaiva ca nizIthinyAM narttakI tamasUSupat / / / / 49 / / anyadoktaM tayA svAmin matpAdau dahyatastamAm / utthApaya sakhIM yena talahastayatikSaNam / / / / 50 / / tRtIyajanasaJcAramasahiSNuH svayaM nRpaH / tathA vyazrAmayatpAdau nidadrau sA yathAsukham / / / / 51 / / sampUrNacandraM sA pravizantaM nijA''nane / dRSTvA jAgaritA'pazyatsaMvAhanaparaM nRpam / / / / 52 / / nivArya sahasotthAya tasyA'gre svapnamAkhyata / noktaM tanayo bhAvI bhadre sarvottamastava / / / / 53 / / rAtrervirAmasaMsUcI zaGkho dadhvAna tAvatA / utthAya satvaraM rAjA jagAma nijamandiram / / 54 // dharmmadhyAnaM dadhAnA sA rajanImatyavAhayat / udite bhAsvati prAtaH prApa sA janakA''layam / / 55 / / 144 indriyaparAjayazatakam
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ e pramANe potAnuM bIjuM nAma dhAraNa karyuM. (41) manohara paMcamaka jevA AdijinezvaranA gIto eka vakhata mahelanA agrabhAga upara caDhelA rAjAe sAMbhaLyA. (42) sAmAnya rAjaputranA veSane paherIne rAjA tyAM pazcima dvAre AvIne nRtyane jue che. (43) nRtya karatI lIlAvatI vaDe netrorUpI astrA vaDe rAjA e rIte haNAyo ke te sthAnathI uThavAnuM paNa ene yAda na AvyuM. (44) saMgItamAM magna evI teNInI sAthe sukhAsana vaDe rAjAe paNa teNInA ghare eka kSaNanI jema rAtrine pasAra karI. (45) e pramANe dararoja tyAM nRtyane jue che ane rAte tyAM ja kAmadevanI dAnazALAmAM rAtrine pasAra kare che. (46) tyAM rAjA je je ceSTA kare che te badhuM teNI pitAne jaNAve che ane mastrI paNa badhuM vahikApaTa upara lakhe che. (47) eka vakhata pagarakhAne mUkIne te pAlakhImAM caDhI gaI. "pagarakhAne laI janArI (dAsI) nathI to A tame upara laI Avo" e pramANe rAjAne kahyuM. (48) rAjA vaDe paNa mastaka vaDe tenA ghare lavAyA ane te ja rIte rAte nartakIe tene tyAM suvADyo. (49) eka vakhata teNI vaDe kahevAyuM "he svAmi ! mArA paga atizaya baLe che. to sakhIne uThADo jethI e mane thoDIvAra taLIyAmAM hAthethI mAliza karI Ape. (50) trIjA koInI hAjarIne nahI sahana karatA rAjAe pote ja pagane mAliza karI ApI. (51) teNI sukhapUrvaka sUI gaI. svapnamAM saMpUrNa candrane potAnA mukhamAM praveza karato joIne e jAgI. (52) kaMIka bolavA jatA evA rAjAne joyo aTakAvIne sahasA uThIne tenI AgaLa svapna kahyuM. rAjA vaDe kahevAyuM "he bhadra ! tane sarvotama evo putra thaze" (pa3) teTalAmAM rAtrinA virAmane sUcavanAro zaMkha vAgyo. jaldIthI UThIne rAjA potAnA mahelamAM gayo. (54) dharmadhyAnane karatI teNIe rAtrine oLaMgI. savAramAM sUrya Uge chate teNI pitAnA ghare AvI. (55) pitAne rAtrIno vRtAnta kahIne gharanA dvArane baMdha karIne ekAntamAM rahelI te sukhapUrvaka garbhane pALavA lAgI. IndriyaparAjayazataka 144
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ uktvA piturnizAvRttaM gRhadvAraM pidhAya ca / sukhena pAlayAmAsa garbhamekAntamAzritA / / / / 56 / / dvitIye'hni nRpastasyAH papraccha prAtivezmikIm / lIlAvatI gatA kutra ? na jAnAmIti sA'vadat / 57 / / rAjA'pi viraheNA'syAH sutarAM durmmanAyitaH / nirgamayya nizAM kaSTAt prAtaH papraccha mantriNam / / 58 / / yuSmaddevagRhe mantrinyA''sInmUlavilAsinI / nAmnA lIlAvatI sA''ste kva gateti nivedyatAm / / 59 / / deva ! sA kutsitAcArA caityAnniSkAzitA mayA / yena kasyA'pi gehe sA gatvA nayati zarvvarIm ||60 / / tasmAttadAspade kApi gaveSyAnyAsti narttakI / zrutveti maunamAlambya tasthau guptAkRtirnRpaH / / / / 61 / / prAsUta samaye sApi sutaM sarvAGgalakSaNam / pracchannaM mantriNA nItaH kalApArINatAM kramAt / / / / 62 / / anyadA tanayAM mantrI saputrAM nItavAn sabhAm / kRtA'vaguNThanA keyaM ? papraccheti ca bhUpatiH / / 63 / / saiveyaM bhuvanAnandA matputrI tava vallabhA / putraste mama dauhitrazcaiSa nAthAvadhAryatAm / / 64 / / yAvatA bhASate bhUpaH kiMcidvisphuritAdharaH / amAtyastAvatA tasya haste svAM vahikAmadAt / / 65 / / yatkRtaM jalpitaM yacca tayA sArddhaM rahasyapi / tatsarvaM likhitaM dRSTvA nRpazcitrArpito'bhavat / / / / 66 / / 'upasneharasonmizro dRSTimArgamanUrdhvayan / smAraM smAraM nijaM vRttaM zirazciramadhUnayat / / / / 67 / / sutaM sarvAGgamAlokya svIyAGkamadhiropya ca / uvAca vatsa ! te rAjyamidaM lakSmyastathAkhilAH / / 68 / / raJjito raJjitazcAhaM jananyA yasya helayA / putrotpatyA mahAsatyA pratijJAyAzca pUraNAt / / / / 69 / / 1. suputrAM DaDa, / 2. nAtho'va0 DDa / 3. putrasneha. Da / mApAdya Da 1 1 145 indriyaparAjayazatakam
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ (56) bIje divase rAjAe teNInI paDozaNane pUchyuM lIlAvatI kyAM gaI ? teNIe kahyuM "huM nathI jANatI." (57) rAjA paNa eNInA viraha vaDe duHkhI manavALo thayo, rAtri kaSTapUrvaka pasAra karIne savAre mastrIne pUchyuM. (58) "he matrI tArA caityamAM pahelA lIlAvatI nAmanI nartakI hatI, te kyAM gaI ? e nivedana karAya." (59) "he deva ! kharAba AcAravALI evI te mArA vaDe caityamAMthI kADhI mUkAI. jethI koInA paNa ghare jaIne te rAtri pasAra kare che. (60) tethI tenA sthAne koI paNa bIjI nartakI zodhavA yogya che." e pramANe sAMbhaLIne chUpAvelI AkRtivALo rAjA mauna rahyo. (91) samaye teNIe chUpI rIte sarvAga lakSaNavALA putrane janma Apyo. krame karIne matrI vaDe te kalAomAM pAraMgata banAvAyo. (32) eka vakhata matrI putra sahita evI putrIne rAjasabhAmAM laI gayo. rAjAe pUchyuM mukha DhaMkAyelI A koNa che ? (63) "A e ja mArI putrI, tamArI vallabhA bhuvanAnandA che. A tamAro putra mAro dauhitra che. te nAtha ! avadhAraNa karAya. (64) jeTalAmAM skurAyamAna thayelA che hoTha jenA evo rAjA kaMIka bole eTalAmAM amAtyae tenA hAthamAM potAnI vahikA ApI. (65) teNInI sAthe ekAntamAM paNa je karAyuM, ane je bolAyuM te badhuM lakhAyeluM joIne rAjA Azcarya cakita thayo. (67) putranA snehanA rasa vaDe mizra evA rAjAe potAnA vRtAntane dRSTinA mArga uparathI dUra nahIM karatA, vAraMvAra smaraNa karI karIne lAMbA samaya sudhI mastakane dhuNAvyuM. (17) putranA sarva aMgane joIne potAnA khoLAmAM AropIne kahyuM he putra ! A rAjya ane A badhI lakSmI tArI che, (18) ke jenI mAtA vaDe lIlAmAM putranI utpatti vaDe huM raMjita karAyo ane mahAsatInI pratijJA pUrNa thavAthI paNa huM raMjita thayo chuM. (19) te dherya, vIrya, zaurya ane yaza sahita evA paNa mane | dhikkAra che ke je huM lIlA mAtramAM eka strI vaDe jitAI gayo. IndriyaparAjayazataka 145
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhikdhik dhairyeNa vIryeNa zauryeNa yazasA'pi ca / lIlayA nirjito yo'haM hanta patyuta yoSitA / / / / 7 / / mantryUce na viSattavyaM pratApo'yaM tavaiva yat / mAhAtmyaM tadraverdhvAntaM yattiraskurute'ruNaH / / 71 / / paraM vairAgyamApadya dattvA rAjyaM sutasya ca / dIkSAmAdAya rAjendraH paramArthamasAdhayat / / 72 / / IdRzo'pi pracaNDAtmA ripumardanabhUpatiH / dAsatvaM kAritaH panyA pareSAM gaNanA tu kA / / / / 73 / / iti strIdAsatve ripumardananRpakathA / / 68 / / gAthA : jaunaMdaNo mahappA, jiNabhAyA vayadharo caramadeho / rahanemi 'rAimaI-rAyamaI kAsi hI visayA / / 69 / / vyAkhyA : yadunandanaH zrIsamudravijayanarendrasUnuH mahAtmA upazAntacittaH jinabhrAtA zrImanemijinalaghubAndhavaH vratadharo gRhItadIkSaH caramadehastadbhava eva mokSagAmI evaMvidhopi rathanemI rAjImatI rAgamatIzcakAra / rAjImatyAM zrImadugrasenAtmajAyAM rAgonurAgazcetaH kSobhastasminmatIH buddhIzcakre / hI viSayA indriyavikArAH khedAvahA durlakyAH / ko bhAvaH ? yaviSayairevaMvidhopi rathanemirvikArAkAratAM prApitaH / te viSayAH kena jetuM zakyanta iti gAthArthaH / bhAvArthaH kathAnakagamyastaJcedam - rAjyaM rAjImatiM cApi parityajya viraktadhIH / dvAviMzaH zrIjino nemiH prapanno raivate vratam / / 1 / / rathanemirlaghubhrAtA pANigrahaNalipsayA / rAjImatiM prati preSItprAbhRtAni prasattaye / / 2 / / prAbhRtaM preSayatyeva svabhrAtuH premato mayi / iti tatsnehataH sA'pi nirvikalpatayA'grahIt / / 3 / / vivAhAkAGkSayAnyedyuH prArthayantaM nRpAGgajA / madanaM phalamAghrAya vamitveti tamabravIt / / 4 / / 1. rAyamaI rAyamaI mudrite| 146 indriyaparAjayazatakam
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ (70) mantrIe kahyuM ke tamAre viSAda karavA yogya nathI je kAraNathI A tamAro ja pratApa che. jema ke te vinuM ja mAhAtmya che ke je aruNa aMdhakArane dUra kare che. (71) zreSTha evA vairAgyane prApta karIne putrane rAjya ApIne rAjAe dIkSA grahaNa karIne paramArthane sAdhyo. (72) Avo pracaMDAtmA evo ripumardana rAjA paNa patnI vaDe dAsapaNuM karAvAyo to bIjAnI to zuM gaNanA ? (73) A pramANe strInA dAsatva upara ripumardana rAjAnI vArtA che. 68 // gathArtha yadunaMdana, mahAtmA, zrInemijinano laghubhrAtA, vratane dhAraNa karanArA carama zarIrI evA rathanemie rAjImatIne viSe rAgabuddhine karI. kharekhara viSayo durvyaghya che. 69 // bhASAMtara: yadunaMdana zrI samudravijayarAjAnA putra, mahAtmA-upazAnta cittavALA jinabhrAtA-zrInemijinanA laghubandhu, vratadhara-grahaNa karelI dIkSA che jemaNe evA, carama za2I2I-te ja bhavamAM mokSamAM janArA evA paNa rathanemie rAjImatIne viSe rAganI mati karI. arthAt zrImad ugrasenanI putrI rAjImatIne viSe rAga eTale ke anurAga vaDe cittano kSobha tene viSe mati arthAt buddhine karI. 'hI' eTale kharekhara viSayo eTale indriyanA vikAro khedane prApta karAvanArA che, durlathya che. bhAva e ke je viSayo vaDe AvA paNa 2thanemi vikAranA AkArane prApta karAvAyA te viSayo konA vaDe jItavA mATe zakya che. kathAnaka A pramANe rAjya ane rAjImatIne paNa choDIne virakta buddhivALA bAvIzamA zrIjina evA nemie raivatagiri upara vratane svIkAryuM. (1) pANigrahaNanI icchA vaDe nAnAbhAI 2thanemie rAjImatIne prasanna karavA mATe bheTaNAo mokalyA.(2)"potAnA bhAI uparanA premane kAraNe ja A (2thanemi)mane bheTaNA mokale che" e pramANe tenA (nemijinanA) premathI rAjImatI paNa kaMI paNa vikalpa karyA vinA tene grahaNa kare che. (3)rAjImatIe eka vakhata madana phalane sUMghIne vamana karIne vivAhanI AkAMkSA vaDe prArthanA karatA tene (2thanemine) kahyuM "A (vanama kareluM) khA."(4) (2thanemie kahyuM) "zuM huM kUtaro chuM ke pIDitanI jema A vameluM khAuM ?"(rAjImatIe kahyuM)"to pachI IndriyaparAjayazataka 147
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhukSvedam, kimahaM zvAno bhuo yadvAntamArttavat / bhrAtrA tyaktAM kathaM tarhi mAmupabhoktumarhasi / / 5 / / ko nAma gajamujjhitvA rAsabhaM bahumanyate / ko vA ratnamanAdRtya kAce'pi kurute matim / / 6 / / bhrAtRsnehAnugAmyeSa iti prAbhRtamAdade / janmAntarepi no bhUyAdvaro me 'nemitaH paraH / / 7 / / utpanne kevalajJAne svAmino'tha pativratA / upAdAya vrataM rAjImatI jajJe mahattarA / / 8 / / viharannanyadA svAmI raivate samavAsarat / yayuH sAntaHpurAstatra kRSNAdyA vandituM prabhum / / 9 / / zrRtvA saMsAravairAgyajananIM dharmadezanAm / rathanemirupAdatta cAritraM zrIjinAntike / / 10 / / rAjImatyantike straiNaM* svasya dIkSAmapAlayat / uttamArthavidheyeSu zithilAH kRtinaH kimu / / 11 / / anyadA neminaM natvA rathanemiH pathi vrajan / bAdhito vRSTikAyena prAvizatkandarAM gireH / / 12 / / rAjImatyapi meghAmbubAdhitA tadguhAntare / rathanemimajAnAnA tatrasthaM prAvizattadA / / 13 / / tamadRSTvA tamisreNa zroNinihitacakSuSam / vastrANi parito'kSapsIdudvAnAya mahAsatI / / 14 / / svargalokajayAyeva sAdhayantIM tapaHkriyAm / dRSTvA vivasanAM tanvIM babhUvotkalikAkulaH / / 15 / / piNDitaM sRSTi'sarvasvamivAsau hA mRgekSaNA / naikazopi mayA bhuktA dhigme janmanirarthakam / / 16 / / bhrAturvairAdivAjaghne tathA kAmena marmasu / yathA vivazitasvAntaH svAtmAnamapi nA'smarat / / 17 / / ISatkampravapurbhRtya ivotthAya visaMsthulaH / rathanemiH purastasyAstasthAvuttAnitekSaNaH / / 18 / / 1. neminaH dd| 2. sarvasvAmivAsau dd| * straiNaM = strINAM samUhaH / kkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk 147 indriyaparAjayazatakam
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAI vaDe tyAga karAyelI (vamana karAyelI) evI mane bhogavavA mATe tuM kevI rIte yogya che ?" (5) hAthIne choDIne gadheDAnuM bahumAna koNa kare ? athavA ratnano anAdara karIne kAca viSe paNa koNa buddhine kare ? (6) "bhAInA snehane anusaranArA A (bhaTaNA) che' - e pramANe meM grahaNa karyA. janmAMtaramAM paNa nemi sivAya bIjo koI mAro vara na thAo. (7) svAmIne kevaLajJAna utpanna thaye chate pativratA evA rAjImatI vrata grahaNa karIne mahattarA thaI. (8) eka vakhata vihAra karatA svAmI raivatagiri upara samavasaryA. kRSNAdi antaHpura sahita prabhune vaMdana karavA gayA. (9) saMsAra upara vairAgyane utpanna karanAra evI dharmadezanAne sAMbhaLIne zrI jinanI pAse rathanemie cAritra grahaNa karyuM. (10) rAjImatInI pAse strIno samUha potAnI dIkSA pALato hato. uttamArtha mATe karavA yogya kAryomAM paMDito kyAMthI zithila hoya ? (11) eka vakhata nemiprabhune namIne rathanemi mArgamAM jatAM vRSTi vaDe bAdhita karAyelA girinI guphAmAM pravezyA. (12) rAjImatI paNa vRSTi vaDe bAdhita thayelI tyAre tyAM rahelA rathanemine nahIM jANatI te ja guphAmAM pravezI. (13) aMdhakAra hovAthI kaTIpradeza upara sthApana karelA cakSuvALA evA tene (2thanemine) nahIM joIne mahAsatIe vastrone sUkavavA mATe AjubAju nAkhyA. (14) svargalokane jItavA mATe ja tapakriyAne sAdhatI, pAtaLI, nirvastra evI teNIne joIne teo (2thanemi) ubhA thaI gayelA romAMca vaDe AkuLa thaI gayA. (15) sRSTinuM sarvasva ja jANe piDita thayeluM hoya evI A mRgezaNA kheda che ke, "eka vakhata paNa mArA vaDe na bhogavAI, dhikkAra che mane ! mAro janma nirarthaka che." (16) bhAInA vairathI ja jANe na hoya (arthAt nemiprabhune kAma jItI na zakyo mATe vaira hatuM.) ema tyAre kAma vaDe marmane viSe te (rathanemi) te rIte haNAyA ke, je rIte vivaza thayelA antaHkaraNavALA evA teo potAnA AtmAne paNa bhUlI gayA. (17) jarAka kaMpatA zarIravALA, vihvaLa evA te rathanemi sevakanI jema uThIne pahoLI thayelI dRSTivALA evA te teNInI AgaLa ubhA rahyA. (18) "he bhadra ! svecchApUrvaka Ava. ApaNe baMne janmane saphaLa karIe. pAchalI uMmaramAM tapavidhine IndriyaparAjayazataka 147.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agaccha svecchayA bhadre kurkhahe saphalaM tanuH / ubhAvapi vayaHprAnte cariSyAvastapovidhim / / 19 / / zrutvetyazravyamavyAjacittA saMvIya vAsasI / satI spaSTamabhASiSTa dhArayitvA'tha dhIratAm / / 20 / / mahAnubhAva ! saMrambhaH ko'yaM te bhavakAraNam ? saMsmara svapratijJAM tAM pravrajyAM mA sma vismaraH / / 21 / / saMyatIpratisevAdi yaduktaM bodhighAtakam / zrImatA neminAthena tattavA'dyaiva vismRtam / / 22 / / yaduktam- saMyatIpratisevAyAM dhammoDDAharSighAtayoH / devadravyavinAze ca bodhighAto niveditaH / / 23 / / pUrvaM gRhasthayA yastvaM mayA vAcA'pi nehitaH / sAhaM vratapratijJAyAM tvAmadya kathamAdriye / / 24 / / ahaM zrI bhojavaMzIyA tvamandhakakulodbhavaH / idaM cA'nucitaM karma dvayortIDAvivardhakam / / 25 / / agandhanakule jAtAstiryaJco ye bhujaGgamAH / te'pi vAntaM na cA'znanti tadicchustvaM tato'dhikaH / / 26 / / idaM hi saphalaM janma niHkalaGkasya dehinaH / khaNDitabrahmacaryasya dhigidaM jIvitaM punaH / / 27 / / yadi strIsaGkale loke 'nirAsthaM hRdayaM tava / na kvApi sthitimApnoti vAtonmUlitavRkSavat / / 28 / / varATikAkRte tasmAnmA sma koTiM vinAzaya / tasmAddhIratvamAdhAya zuddhaM dharmaM samAcara / / 29 / / ityAdimadanonmAdadarpasappaikajAGgulIm / taduktiyuktimAkarNya cintayAmA-sivAnidam / / 30 / / strIjAtAvapi dhanyA'sau nidhAnaM guNasampadAm / kukarmajaladhau mano dhigahaM puruSo'pi hi / / 31 / / aho dhIratvametasyA gRhavAsadazAvadhi** / ko'thavA jAtyaratnasya vetti mUlyamiyattayA / / 32 / / 1. nirAstu kha / 2. tasmAdvIratvamAdhAya DaDa / 3. gRhe dd| ** 'gRhasthA'vasthAtaH Arabdham' ityarthaH / Kkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk 148 indriyaparAjayazatakam
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApaNe AcarIzuM." (19) nahIM sAMbhaLavA yogya evuM AvuM sAMbhaLIne nirvikalpa cittavALI satI vastrane dhAraNa karIne have dhIratAne dhAraNa karIne spaSTa rIte bolI, (20) "he mahAnubhAva ! bhavanuM kAraNa evo A tAro kevo saMbhrama che ? te pravajyAnI potAnI pratijJAne yAda kara paNa ene bhUla nahIM. (21) zrImad neminAtha bhagavaMta vaDe je kahevAyuM che ke, saMyatInI pratisevanAdi (sAdhvIno saMsargAdi) bodhinuM ghAtaka che, te tane Aje ja visarAI gayuM ? (22) je kAraNathI kahevAyuM che ke, saMyatInI pratisevanAmAM, dharmanA uDDAhamAM, RSighAtamAM ane devadravyanA vinAzamAM bodhino ghAta nivedana karAyo che. (23) pahelA gRhastha evI paNa mArA vaDe je tame vacana vaDe paNa nahotA IcchAyA, te huM vrata pratijJAmAM rahelI Aje tamane kevI rIte Adara karuM ? (24) huM zrI bhojavaMzanI chuM ane tame aMdhakavRSNinA kuLamAM utpanna thayA cho. A anucita karma bannene lajjA vadhAranAruM che. (25) agadhanakuLamAM janmelA tiryaMca evA paNa je sarpo che, teo paNa vameluM nathI khAtA, tenAthI adhika evA tame tenI IcchA (vamelAnI IcchA karanArA) kevI rIte karo ? (27) niSkalaMka jIvono ja A janma saphaLa che. khaMDita thayelA brahmacaryavALA jIvonA jIvitane vaLI dhikkAra che. (27) jo strIothI vyApta evA lokamAM tamAruM hRdaya asthira che, to pavanathI mULathI ukhaDI gayelA vRkSanI jema kyAMya paNa sthiratA prApta nahIM kare. (28) te kAraNathI varATikA mATe koTino nAza na kara. AthI dhIratvane sthApIne zuddha dharmanuM Acara. (29) A pramANe madananA unmAdanA darparUpI sarpane vaza karavA uttama jAMgulI samAna teNInI uktinI yuktine sAMbhaLIne rathanemi A pramANe vicAravA lAgyA. (30) "strInA avatAramAM paNa guNasaMpattinA nidhAna rUpa Ane dhanya che. kukarmarUpI samudramAM magna, puruSa evA paNa mane dhikkAra che. (31) gRhasthapaNAthI ja ANInuM dhIratva kevuM che ? athavA jAtyaratnanuM mUlya, pramANa (ATaluM che) vaDe koNa jANI zake ? (32) mArA vaDe pahelAM paNa ane hamaNAM paNa teNIthI viruddha AcaraNa karAyuM. dhikkAra che ! athavA to puruSonI laghutA ane gurutA baMne avasthAnA vazathI thAya che. IndriyaparAjayazataka 148
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayA pUrvamidAnIM ca dhigAcIrNamanIdRzam / yadvA'vasthAvazAtpuMsAM laghutA gurutApi ca / / 33 / / tasmAdeSaiva bandhurme gururvApi na saMzayaH / / uddhRto'haM mahAsatyA yayA narakakUpataH / / 34 / / bhAvayitveti puNyAtmA zrImannemipadAntike / gatvA duzcIrNamAlocya tapasyAM 'gADhamagrahIt / / 35 / / caturvarSazataprAnte chAdmasthyaM varSamekakam / prapAlya kevalI jAtaH paJcavarSazatAni saH / / 36 / / varSAdhikA navazatIM zaradAmakhilAyuSaH / prapUrya sarvvazuddhAtmA rathanemiH zivaM yayau / / 37 / / aho daurAtmyameteSAM viSayANAmanuttaram / yairasau caramAtmApi cakre nijavaMzavadaH / / 38 / / iti zrIrathanemikathA / / 69 / / gAthA : mayaNapavaNeNa, jai tArisA vi suraselanicalA caliA / tA pakka-patta-sattANa, iyara-sattANa kA vattA ? / / 70 / / vyAkhyA : madanapavanena kandarpavAtena yadi surazailanizcalA merudhIrAstAdRzA api zrIAIkanandiSeNarathanemiprabhRtayopi mahAmunayazcalitAzcaJcalacittA jAtAstadA pakvapatrasadRzAnAmapi hInasattvAnAM sAmAnyaprANinAM kA vArtA ? na kApItyarthaH / / 7 / / gAthA : jippaMti suheNaM ciya, hari-kari-sappAiNo mahAkUrA / ikkuJciya dujeo, kAmo kaya-sivasuhavirAmo / / 71 / / vyAkhyA : mahAkrUrA duSTA'dhyavasAyAH harikarisarpAdayaH siMhahastibhujaGgamaprabhRtayo jIvAH sukhenaiva jIyante tattadupAyaiH puruSairvazIkRtya damyante paraM kRtazivasukhavirAmo dalitamokSaH, ata eva kAmo manmatho durjeyaH jetumazakyaH, uktaM ca,mattebhakumbhadalane bhuvi santi zUrAH kecitpracaNDamRgarAjavadhe'pi dakSAH / 1. gADhamabravIt Da, / 2. balAtkAreNetyarthe'vyamidam / 149 indriyaparAjayazatakam
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ (33) te kAraNathI A ja mAro baMdhu, guru paNa A ja che. emAM koI saMzaya nathI. mahAsatI evI jethI vaDe naraka rUpa kUvAmAMthI uddhAra karAyo. (34) A pramANe bhAvanA karIne pavitrAtmA evA temaNe zrImad nemininI pAse jaIne duSTa AcaraNanI AlocanA karIne gADha tapazcaryA grahaNa karI, (35) (janmathI) cAraso varSane aMte eka varSa chadmasthapaNAmAM rahIne pAMcaso varSa sudhI te kevalIpaNAmAM rahyA. (36) navaso ne eka varSanuM AkhuM AyuSya pUrNa karIne sarva zuddhAtmA rathanemi mokSe padhAryA. (37) A viSayonuM durAtmapaNuM kharekhara kevuM anuttara che ke, jeo vaDe A carama zarIrI paNa potAne vaza karAyA. (38) e pramANe zrI rathaneminI kathA che. IIkalA gAthArtha madana rUpI pavana vaDe jo merugiri jevA nizcala (dhIra) evA paNa calita karAyA, to pAkelA pAMdaDA jevA (hIna) sattvavALA bIjA sAmAnya prANIonI to zuM vAta ? I7all bhASAMtaraH madana pavana arthAt kaMdarpa rUpI vaMToLiyA vaDe jo surazaila nizcala arthAt meru jevA dhIra evA paNa zrI Adraka, nadiSeNa, rathanemi vagere mahAmunio paNa calita eTale calacittavALA thayA. tyAre pAkelA pAMdaDA jevA arthAtu hIna sattvavALA sAmAnya prANIonI to zuM vAta ? koI ja vAta na thAya. arthAt teo to cokkasa calita thAya. /7ll gAthArtha : mahAkrUra evA siMha, hAthI, sarpa Adi jIvo sukhapUrvaka ja jItAya che. zivasukhamAM bAdhA jeNe karI che evo eka kAma ja durjeya che. 71 bhASAMtaraH mahAkrUra, duSTa adhyavasAyavALA evA hari kari sarpAdi arthAt siMha, hAthI ane bhujaMgamAdi jIvo sukhapUrvaka ja jItAya che. arthAt te te upAya vaDe puruSo vaDe vazIkRta karIne damana karAya che. paNa karAyo che zivasukhano virAma jenA vaDe arthAt daLI nAkhyo che mokSa jeNe evo kAma-manmatha te durjeya arthAt jItavA mATe azakya che. kahyuM che ke - jhajhajhajhajhajhajhajha IndriyaparAjayazataka 149
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ kintubravImikRtinAMpurataHprasahya kndrpdrpdlnevirlaamnussyaaH||1|| [zuGgArazataka gAthA-59parapityadhyAhAryam, 'NiyaceyaciyaJca avadhAraNe' (sila 8-2-184) iticiyaitigAthArthaH / / 71 / / gAthA : visamA visayapivAsA, aNAibhavabhAvaNAi jIvANaM / aidujjeyANi ya iMdiyAiM taha caMcalaM cittaM / / 72 / / atra grantha iyamagrimA gAthA 'thevamasAra' mityAdirUpA nA'lekhi, paraM sambandhAnuvRttyA vRttikAreNa likhyatethevamasAraM sattaM, mohaNavallI a mahiliyAo vi / ii kahavi caliacitto, ThAvae evamappANaM / / yugmam / / vyAkhyA : jIvAnAM prANinAmanAdibhavabhAvanayA'bhyastatvena viSamA viSayapipAsA dustarA bhogatRSNA ati durjeyAni cendriyANi tathA caJcalaM cittaM capalaM noindriyam / nanu sattvena tRSNAM nirotsyantItyAhaH- 'theva' miti stokamatyalpam, asAraM kSaNabhaGgaraM, sattvaM cittadhASTryaM mahilAzca striyo mohanavallayaH svabhAvenaiva mohotpAdikA iti= evaMprakAraizcalitacittaH prANI, kathamapi, evaM pUrvoktastrIsaMsargavarjanabhaGgayA''tmAnaM sthApayet / zIlabhaGgaM na prApnotItyarthaH / / 72 / / gAthA : kalamala-arai-abhukkhA,-vAhI-dAhAi-vivihadukkhAI / maraNaM pi hu virahAisu, saMpajai kAmataviANaM / / 73 / / 1. vyANi iMdiyANi mudrite / asukkhaM mudrite / 3. maraNaM pi a virahA... DaDa Da, / 150 indriyaparAjayazatakam
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmi upara matta hAthInA kuMbhane daLI nAkhavAmAM ghaNA zUravIra hoya, koI vaLI pracaMDa evA siMhano vadha karavAmAM hoMziyAra hoya paraMtu baLAtkAra vaDe paMDitonI AgaLa huM kahuM chuM ke kaMdarpanA darpanuM dalana karanAra virala manuSyo ja hoya che. II71. "param' zabda adhyAhArathI levAno che. eTale paraMtu eka kAma ja durjaya che. Liyeviya-vadhAro (si.8-2-184)e sUtrathI viya' avadhAraNa arthamAM che. gAthArtha : jIvone anAdi bhavabhAvanA vaDe (abhyAsa hovAthI) viSaya pipAsA viSama (bhogatRSNA dustara) che tathA Indriyo ati durjaya che, citta caMcaLa che. (kharekhara sattvathI tRSNA dUra karAtI hovAthI AgaLa kahe che) - sattva alpa, asAra che. strIo mohanavelI che. (mohane utpanna karanArI che) e pramANe (hote chate) calita cittavALo puruSa AtmAne kema karIne sthApana kare. arthAt zIlabhaMgane prApta na kare. ll72 ahIM graMthamAM A AgaLanI gAthA nathI, paNa saMbaMdha besato hovAthI vRttikAra bhagavaMte lakhI che. 72 bhASAMtaraH jIvone - prANIone anAdi bhavabhAvanA vaDe arthAtu abhyastapaNA vaDe viSama evI viSayapipAsA arthAt dutara - duHkhe karIne nivArI zakAya evI bhogatRSNA ane ati durjeya evI Indriyo tathA caMcala citta eTale ke capaLa evuM mana che. kharekhara sattva vaDe ja tRSNAne nivArI zakAya mATe kahe che - "beva..' ati thoDuM, ati alpa, asAra, kSaNabhaMgura evuM sattva che. arthAt cittanI daDhatA, sthiratA che. mahilA strIo te mohanavelIo che. svabhAvathI ja moha utpAdikA che. AvA prakAro vaDe calita cittavALo jIva keme karIne A pramANe pahelA kahevAyelA strI saMsarga varjanarUpe AtmAne sthApana kare ? arthAt zIlabhaMgathI bacelo rahe ? II72I gAthArtha : kalamala, arati, khorAkanI arUci vyAdhi, dAha Adi vividha duHkho ja nahIM, paraMtu kAma vaDe saMtapta jIvone nicce (strIthI) virahAdi hote chate maraNa paNa prApta thAya che. I73ll. IndriyaparAjayazataka 150
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : kalamalo= lAmpaTyAttadaprAptau cittakSobhaH aratirgAdaM cittakSobhaH, abubhukSA tattacintAvyAkulitAntaratvAdarocakama, vyAdhirAdisambhavaH, dAhastApodreka: AdizabdAnmUrchAdyasukhAni, na kevalametAni jAyante maraNaM= prANatyAgo'pi, huravadhAraNe' kAmasantaptasya virahAdiSu strIviyogAdiSu sampadyante maraNAntA dazA'pyavasthAH prANI smarAturatayA'nubhavati / yaduktam - prathame tvabhilASaH syAd dvItIye hyarthacintanam / anusmRtistRtIye ca caturthe guNakIrtanam / / / / 1 / / udvegaH paJcame jJeyo vilApaH SaSTha ucyate / unmAdaH saptame jJeyo bhaved vyAdhirathASTame / / / / 2 / / navame jaDatA proktA dazame maraNaM bhavet / tathA ca - savyAdheH kRzatA, kSatasya rudhiraM, daSTasya lAlAsrutiH, sarvaM naitadihAsti tatkathamasau pAntho varAko mRtaH ? A jJAtaM madhulampaTairmadhukarairAbaddhakolAhale, nUnaM sAhasikena cUtamukule dRSTiH samAropitA / / iti gAthArthaH / / 73 / / gAthA : paMciMdiya visaya pasaMgaresi, maNavayaNakAya navi saMvaresi / taMvAhisi kattiya gala paesijaM aTTha kamma navi nijaresi / / 74 / / vyAkhyA : atha granthakAra AtmAnamevAnuzAsti re jIva paMciMdiyavisaya pasaMgaresItyatrAkSaracyutakam, karesItyavaseyam / atha granthakAra AtmAnamevAnuzAsti re jIva paMciMdriyavisaya pasaMgaresItyagAkSaracyutakam, karesItyavareyam / / *naiSadhe'pi nipIya yasya kSitirakSiNaH kathAstathAdriyante na budhAH sudhAmapi" ityatra vasudhAmapi, itivat / paJcendriyANi viSayAzca teSu prasaGgamAsaktiM yat karoSi vidadhAsi / tathA manovacaHkAyAMzca yanna saMvRNoSi manovAkkAyavyApArAn 1. stApodrekaH Adau yeSAM, mUrchAdInAM evaMvidhAni yAni duHkhAni mUrchAdirUpAnekasukhAni na kevalametAni ... dd| 2. suravazyaM kha / 3. iti yat dd| * zrI harSapraNItam zrInaiSadhIyacaritamahAkAvyam / 151 indriyaparAjayazatakam
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtaraH kalamala arthAt lAMpasya-Asakti hovAthI te viSaya jo prApta na thAya to cittano kSobha, arati eTale gADha cittano kSobha, abubhakSA te te viSayonI ciMtA vaDe vyAkuLa mana hovAthI arucipaNuM, vyAdhi te vara AdithI saMbhavatu duHkha, dAha eTale atizaya tApa, Adi zabdathI mUccha Adi asukhane grahaNa karavA. phakta A ja (duHkho) nathI thatA paNa maraNa eTale ke prANatyAga paNa thAya che. "du' avazya arthamAM che, kAmamAM saMtapta jIvone virahAdi arthAt strInA viyogAdi hote chate maraNa che. aMtamAM evI dazA-avasthA prApta kare che ane te smaranI AturatA vaDe jIvo anubhave che. je kAraNe kahyuM che ke - (kAmamAM Asakta jIvane) pahelA abhilASa thAya che. bIje naMbare padArthanuM ciMtana, trIje e padArthanI vAraMvAra smRti, cothe enA guNonI prazaMsA thAya, pAMcame uga jANavo, chachuM vilApa kahevAya che, sAtame naMbare unmAda jANavo ane vyAdhi AThame thAya, navame jaDatA kahevAyelI che ane dazame maraNa thAya che ane vaLI kahyuM che ke - vyAdhigrasta mANasa dubaLo hoya, cheDAyuM hoya-ghA paDyo hoya to lohI nIkaLe, (sApa) haMselA mANasane moDhAmAMthI lALa jhare, ahIM (A mANasamAM) A badhuM nathI, to A bicAro musAphara zI rIte maryo ? hA ! jaNAyuM. madhamAM laMpaTa banelA bhamarAoe macAvelA kolAhalavALI AMbAnI maMjharI upara dRSTi sthApanA karI. (tethI bhamarAone ema lAgyuM ke A musAphara maMjharI laI leze, tene karaDyA, jhera caDyuM mATe marI gayo.) I73ll gAthArtha : (he jIva !) (je tuM) paMcendriyanA viSayomAM Asaktine kare che. mana, vacana ane kAyAne saMvarato nathI (ane vaLI) je ATha karmonI nirjarA paNa nathI karato, te tuM svayaM ja tArA gaLA upara charIne (dhAraNa kare che) mUke che. 74. bhASAMtaraH have granthakAra AtmAne zikhAmaNa Ape che. re jIva ! "gvaliya-visarSa pasaMjasi' ahIM eka akSarathI vikala evuM pada che, mATe resi e pramANe levuM. jema ke je naLa rAjAnI kathA sAMbhaLIne paMDitajano pRthvIno paNa teTalo Adara karatA nathI. ahIM sudhA arthAt vasudhA artha karavAno che. paMcendriyo ane tenA) je viSayo tene viSe prasaMga arthAt Asaktine IndriyaparAjayazataka 151
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMyamamArge yatpravartayasItyarthaH / yadvA paJcendriyaviSayaprasaGgArthaM manovacaHkAyAn yanna saMvRNoSIti yogaH / apabhraMze tAdaye dyotye resIti nipAtaH yaduktaM prAkRte zabdAnuzAsane tAdarthya kehite hiresi resiMtANe NA (si0 8-4-425) iti / tathA yadaSTakarmANi jJAnAvaraNIyAdIni, apiravadhAraNArthaH / naiva nirjarayasi yanna mUlata unmUlayasItyarthaH / tat tvaM galapade= svIyanigaraNapradeze, kartarI kRpANI vAhayasi, galakandale. kRpANI cchedanAya dadAsItyarthaH / / 74 / / gAthA : kiM tumaMdhosi kiM vAsi dhattUrio, ahava kiM saMnivAeNaAUrio / amayasamadhammu jaM visaM va avamanase, visayavisavisamaamayaM va bahumatrase / / 75 / / vyAkhyA : re Atman tat kiM tvamandhosi gatA'kSo'si ? vA=athavA, kiM tvaM dhattUrito'si* ? bhakSitamAtulaputrakabIjo'si ? athavA sannipAtena = vAtapittazleSmaNAmekatrAvasthAnaM sannipAtastena kiM ApUrito vyApto'si sannipAtito vartase ? ityarthaH / yat tvaM amRtasamaM pIyUSapAnopamaM dharma viSayanivRttirUpaM viSamiva avamanyase avahelayasi yathA viSamavagaNyate, tathA dharmamapi sudhAtulyaM avagaNayasItyarthaH / tathA viSamaM duHsahaM saMyamajIvitavyaparopaNAdviSayaviSaM amRtamiva bahu manyase bahumAnayasi, atra te atattvabuddhivilasitameva bIjam, bhrAnto hi sat asadiva jAnIte, asat sadiva / / 75 / / 1. visava mudrite / 2. amiyaM va mudrite / 3. manyate khaDaDa Da / ** kadalyupame gale ityarthaH / 152 indriyaparAjayazatakam
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ je tuM kare che ane mana, vacana ane kAyAne je saMvarato nathI. arthAt manavacana-kAyAne asaMyama mArge pravartAve che athavA paMcendriyanA viSaya upara Asakti hovAthI mana, vacana ane kAyAne saMvarato nathI ema joDavuM. apabhraMza, tAdarthya ane ghotita karavuM e arthamAM "sI" e zabdanipAta thayo che. je kAraNe prAkRta zabdAnuzAsanamAM kahyuM "tAva Rhite disitAne ' (si. 8-4-425) tathA je jJAnAvaraNIya vagere ATha karmone, 'Apa' zabda avadhAraNa arthavALo che. arthAt avazya nirjarato nathI arthAt mULathI teonuM umUlana nathI karato, te badhuM galapade arthAt potAnA gaLAnA bhAga upara, kartarI eTale (charIne vahana karAve che. arthAt keLanI upamAvALA (komaLa) gaLA upara chedavA mATe charIne mUke che. I74o. gAthArthaH re AtmA!tuM zuM AMdhaLo che? athavA zuM dhatUrAne tuM khAI gayo che? athavA zuM sannipAta vaDe tuM vyApta che? ke je kAraNe amRta jevA dharmane viSanI jema avagaNe che ane viSama evA viSaya rUpI viSane amRtanI jema bahumAne che. (bahumAna kare che.) chapA bhASAMtaraH re AtmA ! te zuM tuM AMdhaLo che - cAlI gayelI AMkhavALo che ? athavA zuM tuM dhatUrita che ? arthAt khAdheluM che mAtula putraka bIjA jeNe evo che ? athavA sannipAta vaDe arthAt vAta, pitta, glekha e traNenuM eka sAthe rahevuM te sannipAta, tenA vaDe ApUrita arthAt vyApta che. eTale tane zuM sannipAta thayo che ke je amRta jevuM, pIyuSanA pAna (pIvA)nI upamAvALA dharmane arthAtu viSayathI nivRttirUpa je dharma tene viSanI jema apamAne che, avagaNanA kare che. jema viSanI avagaNanA karAya e rIte amRta jevA dharmanI avagaNanA kare che, tathA viSama eTale duHsaha, saMyama jIvanano nAza karatA hovAthI viSama evA viSaya rUpI viSane amRtanI jema bahumAne che. ahIM tArI atattva buddhinuM ja ceSTita (kArya) mULamAM che. bhramavALo ja asane sat ane satune asat arthAt sArAne kharAba ane kharAba vastune sArI jANe. 7pI. IndriyaparAjayazataka upara
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : tujjha tava-nANa-vitrANa-guNaDambaro, jalaNajAlAsu nivaDantu jia nibbharo / / payai vAmesu kAmesu jaM rajase, jehi puNa puNa vi narayAnale paJcase / / 76 / / vyAkhyA : he jIva ! Atman ! tava tapojJAnavijJAnaguNAnAM = tapazca caturthaSaSThASTamAdi, jJAnaM ca zAstrAvabodho, vijJAnaM ca kriyAsu kauzalaM, guNAzca dhaiyaudAryyadAkSiNyAdayasteSAM Dambara ADambara ATopa ityarthaH / sa 'ni:bhari' tti' tRtIyArthe prathamA, nirbhareNAtizayena, jvalanajvAlAsu agnizikhAsu nipatatu vizatu guNagaNastava sarvo'pi bhasmasAd bhavatvityarthaH / 'nivaDaMtu' ityatra bindulopaH* prAkRtatvAt / yat tvaM prakRtyA svabhAvena vAmeSu mokSamArga prati pratikUleSu kAmeSu zabdAdiviSayeSu rajyase "raJja rAge" karmakarttari yak - svayameva rakto bhavasi / viSayAMstyaktuM na zaknoSItyarthaH / yaiH kAmaistvaM punaH punarapi bhUyo bhUyo'pi narakA'nale narakAgnau pacyase / kAmairhi bahuzo narakAvAptau, agnikumbhISu pacanaM sulabhameva / / 76 / / gAthA : dahai gosIsa sikkhaMDa-chArakkae chagala-gahaNa?merAvaNaM / vikkae kappataru toDi eraNDa so vAvae, juji visaehi maNuattaNaM hArae / / 77 / / 1. taha mudrite / *mAtuko dhattUraH, mAtulaputrakaM-dhattUraphalami tyarthaH / 2. sirikhaMDa mudite / 3 jU ji mudrite / * 'hrasvaH saMyoge' (si08-1-84) sUtreNa saMyuktavyaJjanAtpUrvaH svaro hasvo bhavati / + "nivaDaMtu" ityetat prAkRtarUpam, ataH bindulopaH kartuM zakyata ityarthaH / pANinIye dhAtupAThe bhvAdiSu 1024 tamo'yaM dhAtuH / / 'kuSiraJjoH' (pANini. 1-3-90) sUtreNa, 'kuSiraoppye vA parasmai ca' (si0 3-4-74) sUtreNa vA "rajyati" sidhyati / 153 indriyaparAjayazatakam
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha: he jIva! tArA tapa, jJAna, vijJAna ane guNono vistAra atizaya vaDe atyaMta rIte agninI jvALAmAM paDo. kAraNe () vAma evA (mokSamArga mATe pratikULa evA) kAmone viSe svabhAvathI ja rajita thAya che ane jeo vaDe (je viSayo vaDe) pharI pharI narakarUpI agnimAM pakAvAya che. AvA bhASAMtara: he jIva ! he AtmA ! tArA tapa, jJAna, vijJAna ane guNono, tapa - cothabhakta, chaThTha, aThThama vagere tapa, jJAna te zAstrano avabodha, vijJAna te kriyAomAM kauzala, guNo, vairya, audArya, dAkSiNya Adi guNo, teono. Dambara arthAtuM ADambara, ATopa vistAra te 'nimara' e tRtIyAnA arthamAM prathamA che. mATe "nirbhare' atizaya vaDe (atyaMta rIte), jvalana jvAlA eTale agni zikhAone viSe paDo, praveza karo. tAro sarva paNa guNono samUha bhasmasAt thAo. (nivaDaMtu e pramANe ahIM prAkRta hovAthI binduno lopa zakya che, paNa thayo nathI. je te prakRtithI ja arthAt svabhAvathI ja vAma eTale ke mokSamArga mATe pratikULa evA kAma arthAt zabdAdi viSayo tene viSe rAga kare che. * "ra rA" karmakartari arthamAM yajJa pratyaya mATe svayaM ja rAgavALo thAya che. e pramANe artha che. viSayono tyAga karavA mATe zakyamAna nathI. je kAmo vaDe tuM pharI pharI naraka rUpI agnimAM pakAvAya che. kAmo vaDe ja ghaNI vAra narakanI prApti thaye chate agnikumbhIomAM pakAvavuM te sulabha ja che. 7ko gAthArtha : je je viSayo vaDe manuSyatvane hAre che, te bhasmane mATe gozIrSa (caMdana) ane zrIkhaMDane bALavAnuM kare che, e rAvaNa hAthIne vecIne bokaDAne kharIdavA jevuM kare che. kalpavRkSane ukheDIne tyAM eraMDane vAvavAnuM kare che. I77 pANinI dhAtupAThamAM A svAdi dhAtuomAM 1024mo dhAtu che. suSiro (pani 2-310) sUtra vaDe athavA "divya vA para ' (. rU-4-74) sUtra vaDe "caMti' rUpa siddha thAya che. IndriyaparAjayazataka 153
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : 'jujjitti yo yo viSayairmanujatvaM hArayati = viSayAsaktatayA mAnuSabhavaM viphalayati, svargamokSaphalaprAptilakSaNaphalahAraNAt, sa evaMvidho jJeyastadeva darzayati, gozIrSa-haricandanaM zrIkhaNDaM-malayajastayoH khaNDaM zakalaM kSArakRte bhasmanimittaM dahati bhasmIkaroti / bhasmanimittaM gozIrSazrIkhaNDe jvalane kSipatItyarthaH / tathA chagalazchAgastadgrahaNArthaM airAvaNaM zakradvipaM vikrINIte zakragajaM vikrIya chagalaM krINAtItyarthaH, tathA kalpatarUM kalpavRkSaM, troTayitvA=ullUya, eraNDaM paJcAgulaM vapati tatsthAne AropayatItyarthaH, ArSatvAdvibhaktilopaH / / 77 / / gAthA : adhuvaM jIviaM nazA, siddhimaggaM viANiA / viNiaTTija bhogesu, AuM parimiyamappaNo / / 78 / / vyAkhyA : he Atman ! jIvitaM prANAn, adhruvamazAzvatam, tathA ca hArilavAcakaHcalaM rAjyaizvaryaM dhanakanakasAraH parijano, nRpAd vAllabhyaM ca calamamarasaukhyaM ca vipulam / calaM rUpArogyaM calamiha varaM jIvitamidaM, jano dRSTo yo'sau janayati sukhaM so'pi capalaH / / 1 // [ ] NaJcA=jJAtvA 'jJo Navva Najjau' (si0 8-4-252) iti jAnAteH karmabhAve 'NaJca Najja' ityAdezau bhavataH / siddhimArga muktipathaM samyagjJAnadarzanacAritrarUpaM zAzvatasukhakAriNaM vijJAya, tathA AtmanaH svasya parimitaM pramANopetaM varSazatAdirUpaM atizayenA'lpamityarthaH, AyurjJAtvA tRtIyArthe saptamI bhogebhyo vinivartasva virama, 'vartamAna bhaviSyantyozca 'ja jjA' (si08-3-177) iti vartamAnAyA bhaviSyantyAzca vidyAdiSu ca vihitasya pratyayasya sthAne ityetAvAdezau vA bhavataH, 'haseja hasejjA hasatu hasedvetivat / / 78 / / 1. caraM Da / 2 haseja haseja kha / 154 indriyaparAjayazatakam
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara :nujJa je je viSayo vaDe manuSyatvane hAre che arthAt viSayamAM AsaktapaNA vaDe manuSyano bhava niSphaLa kare che - svarga-mokSarUpa phaLanI prAptirUpa je phaLa tene hArI javAthI niSphaLa kare che, te (puruSa) AvA prakArano jANavo. te batAvatA kahe che - gozISa eTale haricaMdana ane zrIkhaMDa e malayagirimAM thatu uttama caMdana te baMneno khaMDa eTale TUkaDAne, te kSAra eTale bhasmane meLavavA mATe bALe che. eTale ke bhasma jevI asAra vastune mATe gozISa zrIkhaMDane agnimAM nAkhe che tathA chagala eTale chAga (bokaDo) tene grahaNa karavA mATe airAvaNa te Indrano hAthI tene vece che. IndranA hAthIne (uttama prANI) vecIne chAgane (tuccha prANIne) kharIde che tathA kalpatarune eTale kalpavRkSane toDIne laNIne eraMDa eTale paMcAMgulane (tuccha vanaspati) vAve che. arthAt tenA sthAne Arope che. ahIM ArSaprayoga hovAthI vibhaktino lopa thayela che. II77ii. gAthArtha: he AtmA ! jIvitane adhruva jANIne, muktinA mArgane jANIne, potAnA parimita AyuSyane jANIne bhogothI virAma pAma. 78 bhASAMtara he AtmA ! jIvitane arthAt prANone, adhruva - azAzvata che, ema jANIne ane vaLI hArilavAcake kahyuM che ke - rAjya, aizvarya, dhana, kanaka ane sArabhUta badhuM, parijana, rAjAnI maherabAnI badhuM anitya che.vipula evuM devanuM sukha paNa anitya che, rUpa ane Arogya paNa cala che. zreSTha evuM A jIvita paNa cala che. je A dekhAto loka sukhane kare che, te loka paNa capaLa che." jJo dhva jJo' (si. 8-4-252) e sUtrathI jJa dhAtuno karmabhAvamAM Adezo thAya che. siddhimArga arthAt muktipathane - samyajJAna-darzana-cAritrarUpa, zAzvata sukhane karanArA evA e mArgane jANIne tathA potAnA parimita arthAt pramANa sahita so varSa vagere rUpa pramANa arthAt atizaya alpa evA AyuSyane jANIne bhogothI virAma pAma, nivartana kara. "mokaluM' e tRtIyAnA arthamAM thayelI saptamI vibhakti che. * pAMca AMgaLIo jevA pAMdaDA che jenA te eraMDa te ja paMcAgula. IndriyaparAjayazataka 154
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : sivamaggasaMThiANa vi, jaha dujeA jiyANa puNa visayA / taha annaM kiM pi jae, duje natthi sayale vi / / 79 / / vyAkhyA : yathA zivamArge saMsthitAnAmapi jIvAnAM punarvizeSe vizeSeNa viSayA jetumazakyAH / tathA anyatkimapi sakale'pi jagati durjeyaM nAsti, subhaTakoTirapi sujeyA paraM durjeyA viSayA iti bhAvaH / 79 / gAthA : saviDaMkubbhaDarUvA, diTThA mohei jA maNaM itthI / Ayahi ciMtaMtA, dUrayareNaM pariharaMti / / 8 / / vyAkhyA : saviTaGkodbhaTarUpA ityatra viTaGko vibandhaH zubhAdhyavasAyaskhalanaM, 'Takibandhana * ' iti vacanAt saha viTaGkena vartata iti saviTaGkamudbhaTamudAraM saviTaGkamudbhaTaM rUpaM yasyAH sA tathA dRSTA vilokitA mohayati vicittatAM nayati yA kAcinmano'ntaHkaraNaM strI yoSit tAmAtmahitaM svapathyaM cintayanto gaNayantaH sAdhavaH dUratareNa gADhaM dUreNa pariharanti varjayantIti / yataH - 'vAtodbhUto dahati hutabhugdehamekanarANAM, matto nAgaH kupitabhujagazcaikadehaM nihanti / jJAnaM zIlaM vinayavibhavaudAryavijJAnadehAn, sarvAnarthAn dahati vanitA''muSmikAMzcaihikazca / / 1 / / iti / / 1. paNaviSayA mudrite| *** pANinIye dhAtupAThe curAdau 105 tamo'yaM dhAtuH / xkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk 155 indriyaparAjayazatakam
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ viTTa' e vartamAnamaviSyoza' 4 3 vA' (fsa. 8-2-77) sUtrathI vartamAna ane bhaviSyattinA vidhi vageremAM thayelA pratyaya sthAne ' e pramANe Adezo vikalpa thAya che. hasejha, haseHI - hasatu, dakSet thAya enI jema. II78. gAthArtha : je kAraNe zivamArgamAM sArI rIte sthitine karelA jIvone paNa vizeSa karIne viSayo durjeya che, te kAraNathI AkhA jagatamAM durjeya bIjuM kaMI paNa nathI. Il79. bhASAMtaraH je kAraNe zivamArgamAM saMsthita arthAt sArI rIte sthiti karelA evA jIvone paNa vizeSa karIne viSayo durjaya che, te kAraNe AkhA paNa jagatamAM anya kaMI paNa *durjaya nathI. karoDa subhaTo paNa sujeya arthAt sArI rIte jItI zakAya, paNa viSayone jItavA ati duSkara che. ll79ll gAthArtha : viTaMka sahita ane ubheTa rUpavALI jovAyelI strI manane mohe che. Atmahitane vicAratA (sAdhuo tene) ati dUrathI ja tyAga kare che. ITaol. bhASAMtaraH saviTokreTa - ahIM viTaMka eTale vibandha-viziSTa bandha arthAt zubha adhyavasAyanA smalana rUpa (bAdhArUpa) kAraNa ke, "Ta' dhAtu bandhana arthamAM che ane viTaMkanI sahita varte te saviTaMka. udubhaTa eTale udAra, vizALa ane saviTaMka ubhaTa evuM rUpa che, jeNInuM evI jovAyelI je koIpaNa strI, mana eTale aMtaHkaraNane mohe che arthAt vicittapaNAne pamADe che. teNIne Atmahita eTale potAnA pathyano vicAra karatA evA sAdhuo (sajjana puruSo) dUratarathI ati dUrathI ja parihare che, varje che. je kAraNe - pavanathI phUMkAyelo agni keTalAka puruSonA zarIrane bALe che. matta thayelo hAthI ane krodha pAmelo sarpa paNa keTalAnA zarIrane haNe che, paNa strI to Aloka ane paraloka saMbaMdhI jJAna, zIla, vinaya, vaibhava, audArya, vijJAnarUpa sarva sArabhUta dehone bALe che. lcoll IndriyaparAjayazataka 155
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : sacaM suaM pi sIlaM, vinnANaM taha tavaM pi veruggaM / as aNeNa savvaM, visayavaseNaM jaINaM vi' / / 81 / / vyAkhyA : satyamavitathavAkyaM zrutaM Agamo'pi zIlaM aSTAdazazIlAGgasahastrabhedabhinnaM brahma tathA vijJAnaM kriyAkauzalaM viziSTajJAnaM vA tathA tapo'pi caturthaSaSThASTamAdi tathA vairAgyaM bhavaviraktatA etatsarvvaM yatInAmapi AstAmanyeSAM viSayavazena viSayAyattatayA kSaNena vrajati apayAti / viSayAsaktAnAM sarvvamapyetadvilInaM bhavatItyarthaH / / 81 / / gAthA : re jIva ! sa maikappiya, nimesa suhalAlaso kahaM mUDha ! / sAsayasuhamasamatamaM, hArasi sasisoyaraM ca jasaM / / 82 / / vyAkhyA : re jIva ! bhoH svAtman ! mativikalpitaM nijabuddhivyavasthApitaM yat nimeSasukhaM cakSuspandapramANavaiSayikasukhalezastatra lampaTaH san mUrkha asamatamaM zAzvatasukhaM' zIlazIlanalabhyamanantaM mokSasukhaM zazisodaraM ca candranirmalaM yazo hArayasi nirgamayati yaduktam - dattastena jagatyakIrttipaTaho gotre maSIkUrcaka, cAritrasya jalAJjalirguNagaNA''rAmasya dAvAnalaH / saGketaH sakalApadAM zivapuradvAre kapaTo dRDhaH, kAmArttastyajati prabodhayati vA svastrIM parastrIM na yaH / / [sindura prakara0 zlo0 37] iti gAthArthaH / / 82 / / gAthA : pajjalio visayaggI, carittasAraM Dahijja kasiNaMpi / sammattaM "pia virAhi, aNaMtasaMsAriaM kujjA / / 83 / / 1. veraggaM mudrite / 2. visayaviseNa jaiNaM pi mudrite 3. jAivigappiya mudrite / 4. hArisi mudrite / 5. sukhaM zIlanalabhya. Da / 6. mahijja kha / 7. samattaMmi mudrite / ** 156 indriyaparAjayazatakam
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : satya, Rta, zIla, vijJAna, tapa ane vairAgya - A badhuM viSayanA vaza thavA vaDe yationuM paNa kSaNamAM ja cAlyuM jAya che. I81! bhASAMtaraH satya arthAtu avitatha vAkya, zrata te Agama, zIla te aDhArahajAra zIlAMganA bhedavALuM, brahma ane vijJAna eTale kriyAnuM kauzala athavA viziSTa jJAna ane tapa - upavAsa, chaThTha, aThThamAdi ane vairAgya eTale bhava viraktapaNuM - A badhuM yationuM paNa, bIjAnuM to dUra raho paNa viSayane vaza thavA vaDe yationuM paNa A badhuM kSaNamAM ja jAya che, dUra thaI jAya che. viSayAsakta jIvonuM A badhuM vilIna (nAza) thAya che. II8nA gAthArtha kare jIva ! matithI kalpanA karAyelA, AMkhanA palakArA jeTalA sukhamAM laMpaTa thayo chato mUDha evo jenI samAna bIjuM koI sukha nathI, tevA zAzvata sukhane ane candra jevA nirmaLa yazane zA mATe hAre che ? I82aa bhASAMtaraH re jIva! he mArA AtmA!matikalpita arthAtu potAnI buddhi vaDe sthApana karAyeluM sukha tarIke manAyeluM) evuM je nimeSa sukha eTale AMkhanA palakArA jeTaluM vaiSayika sukhanA lezamAM laMpaTa thayo chato mUDha eTale ke mUrkha evo (8) asamatama eTale jenI samAna bIjuM nathI evuM zAzvata sukha - zIlane sevavAthI prApta thayelA anaMta evA mokSasukhane ane zazisodara eTale candra jevA nirmaLa yazane kema hArI jAya che! kema dUra haDasele che ? je kAraNe kahyuM che ke - kAmArNa evo je svastrIne tyAga kare che athavA parastrIne prabodhato nathI. tenA vaDe jagatamAM akIrtino paDaha apAya che. gotrane viSe mazIno kUcaDo apAyo che, cAritrane jyAMjali apAI che, guNonA samUha rUpI bAgane dAvAnaLa apAyo che, sakala Apattione saMketa (AvakAra) apAyo che, zivapuranA dvArane viSe daDha kapATa apAyo che. I82aa gAthArtha : prajvalita thayelI viSaya rUpI agni sakaLa paNa cAritra rUpI sArane bALI nAkhe che. samyaktane paNa virAdhIne anaMta saMsArane kare che. 83 IndriyaparAjayazataka 157
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : prakarSeNa jvalito dIpto viSayAgniviSayAnalaH kRtsnamapi sakalamapi cAritrameva sAraM draviNaM cAritrasAraM dahed-bhasmIkuryAt, AstAM cAritradahanaM samyaktvamapi virAdhya taddoSotpAdanena malinIkRtya mithyAtvaM prApyetyarthaH / anantasaMsAritAM kuryAt anantabhavabhramaNamapi labhetetyarthaH / / 83 / / gAthA : bhIsaNabhavakaMtAre, visamA jIvANa visayatiNhAo / jAe naDiA caudasa-puvvI vi rulaMti hu niggoe / / 84 / / vyAkhyA : bhISaNabhavakAntAre raudrasaMsArATavyAM jIvAnAM bhavAbhinandinAM sattvAnAM viSamA dussahA viSayatRSNA viSayavAJchA yataHkhalollApAH soDhAH kathamapi tadArAdhanaparai, nigRhyAntarbASpaM hasitamapi zUnyena manasA / kRtazcittastambhaH pratihatadhiyAmaJjalirapi tvamAze ! moghAze kimaparamato narttayasi mAm / / 1 / / vairAgyazataka) yayA viSayatRSNayA nATitA vigopitAzcaturdazapUrviNopi caturdazapUrvadharA api AsatAmanye, nigode sUkSmabAdarabhedabhinne anantajIvAtmake zrIjinAgamaprasiddhe, hunizcayena rulanti luThanti jIvA viSayAsaktatayA paThanapAThanAdivyAsaGgAbhAvAccaturdazA'pi pUrvANi vismArayanti tato nigode bhramantIti / yata uktaM jIvAnuzAsanavRttau - caturdazadharAH zrutakevalinopi cAnantakAye pratIte nivasanti tiSThanti pUrvagatasUtrAbhAve mRtveti zeSaH, pUrvasUtre punarneti / / / 4 / / gAthA : hA visamA hA visamA, visayA jIvANa jehi paDibaddhA / hiMDaMti bhavasamudde, aNaMtaduHkkhAi pAvaMtA / / 85 / / 1. jIe mudrite / 2. statrAbhAve Da, / 3. jehiM mudrite 4. duHkkhAI mudrite / 157 indriyaparAjayazatakam
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara prakarSa vaDe baLAyelo, dipta thayelo viSayAgni arthAt viSaya rUpI anala kRtna eTale sakala paNa cAritrasArane arthAt cAritra rUpa sArabhUta dravyane bALe che. bhasmIbhUta kare che. cAritrane bALavAnuM to dUra raho, samyaktane paNa virAdhIne - tenA doSanA utpAdana karavA vaDe malina karIne arthAt mithyAtvane prApta karIne anaMta saMsArIpaNAne kare che arthAt anaMta bhavabhramaNane paNa prApta kare che. II83. gAthArtha : bhISaNa evA bhava rUpI aTavImAM jIvonI viSaya tRSNAo viSama che. jenA vaDe nacAvAyelA cauda pUrvadhara paNa nicce nigodamAM bhame che. ll84 bhASAMtara: bhISaNa evA bhavarUpI kAntAramAM arthAtu raudra evI saMsAra rUpI aTavImAM jIvonI eTale ke bhavAbhinandI prANIonI viSaya tRSNA eTale ke viSayavAMchA te viSama che. arthAt duHsaha che. je kAraNe kahyuM che ke - AzAnA ArAdhanamAM tatpara evAo vaDe aMdaranI varALa ane hasavAnuM paNa rokIne zUnya mana vaDe durjana puruSonA ullApo keme karIne sahana karAyA, cittano staMbha karAyo, haNAyelI buddhivALAone paNa aMjali (praNAma) karAI to he AzA ! niSphaLa AzA ! tuM AnAthI vadhAre hajI zuM nacAve che ? je viSaya tRSNA vaDe nacAvAyelA arthAt vigopana karAyelA evA caudapUrvIo paNa, bIjAnI vAta to dUra raho, - sUkSma ane bAdara e be bhedavALI nigodamAM - anaMta jIvovALI zrI jinAgamamAM prasiddha evI nigodamAM, "du' zabda nizcaya arthamAM che nicce roLAya che arthAt gabaDe che. jIvo viSayanA AsaktapaNA vaDe paThana-pAThana AdinI AsaktinA abhAvathI caudapUrvanuM paNa vismaraNa kare che ane tyAMthI nigodamAM bhame che. je kAraNe jIvAnuzAsana vRttimAM kahyuM che ke - pUrvanA sUtranA abhAvamAM marIne caudapUrvI evA zrutakevalI paNa prasiddha evA anaMtakAyamAM vase che, rahe che. vaLI pUrvanA sUtra hote chate nahIM. II84l. gAthArtha: (hA kheda arthamAM) khedanI vAta che ke, jIvone viSayo atyaMta viSama che, ke je viSayone viSe Asakta thayelA anaMta duHkhone pAmatA bhava samudramAM bhame che. pa8pA. IndriyaparAjayazataka 157
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : hA iti viSAde, jIvAnAM hA viSamA hA viSamA atyantavaiSamyadyotanArthaM dviruktiH viSayAH / saptamyarthe tRtIyA", yeSu viSayeSu pratibaddhA AzritA bhavasamudre saMsArAmbhodhau hiNDante gacchanti bhramantItyarthaH 'hiDiG gatau'' kiM kurvantaH ? anantaduHkhAni prApnuvantaH santaH / / 85 / / gAthA : mAiMdajAla' cavalA, visayA jIvANa vijuteasamA / khaNadivA khaNanaTThA, tA tesiM ko hu paDibaMdho / / 86 / / vyAkhyA : jIvAnAM viSayA IdRzAH mAyendrajAlaM mAyayA zAThyena paravaJcanAya yadindrajAlaM kuhakaM avAstavaM tattadvastUdbhutopadarzanamityarthaH, tadvaJcapalAzcaJcalAstathA vidyuttejaHsamA= acirAprabhopamAH** kSaNadRSTAH prathamakSaNe dRSTAH dvitIyakSaNe naSTA iti ata eva vidyuttejasopamIyante viSayAH 'tA' iti tasmAt, saptamyarthe SaSThI, teSu viSayeSu, hurnizcaye, kaH pratibandhaH manaso'vaSTambhaH ? / / 86 / / gAthA : sattU visaM pisAo, veAlo huavaho vi pajalio / taM na kuNai jaM kuviA, kuNaMti rAgAiNo dehe / / 87 / / vyAkhyA : zatrurvairI, viSaM garaH, pizAco vyantaravizeSaH vetAlo'' rajanicaravizeSaH, prajvalito, ghRtamadhusekAduddIpito hutavaho vahnirapi dehe taM vikAraM na kurvanti yaM vikAraM kupitA udrekamAptA rAgAdayaH kurvanti / viSAdayo hyekaza eva mRtyu dadate rAgAdayazcAnantazo maraNAni dadatIti bhAvaH / / 87 / / 1. jA iMdajAla mudrite / 2. kA mudrite / 3. paDibaMdhA Da / 4. veAlA huavaho va mudrite / * saptamyA dvitIyA (si08-3-137) sUtrasya svopajJavRttau - "saptamyAH sthAne - x - ArSe tRtIyA'pi dRzyate, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM tasmin kAle, tasmin samaye, ityarthaH ityullekhena jJAyate saptamyarthe tRtIyA / + 'hiDi gatyanAdarayoH' iti pANInIyadhAtupAThe bhvAdau 269 tamo dhAturayam / * aciraprabhA eva acirA, bhImo bhImasena iti nyAyAd, 'telugvA' (si03-2-108) sUtrAdvA jJeyA / ++ bhUtAdhiSThitaM zabam vetAlaH ityamarakoze / 158 indriyaparAjayazatakam
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara kahI e zabda viSAda arthamAM che. khedanI vAta che ke, jIvone viSayo atyaMta viSama che. atyaMta vaiSamyane batAvavA mATe 'TA visa'nI dvirukti karI che. "naidi' zabda saptamInA arthamAM tRtIyAvALo che. je viSayone viSe pratibaddha - Azraya karelA (jIvo) bhava samudramAM arthAt saMsAra rUpI abbodhimAM hiDe che, jAya che, bhame che. "hiDito ' hi dhAtu gati arthavALo che. zuM karatA evA jIvo ? anaMta duHkhone prApta karatA bhava samudramAM bhame che. II8pI. gAthArtha : jIvone viSayo mAyA vaDe racAyelI IndrajALa jevA capaLa che, vidyutanA teja jevA kSaNamAM jovAyelA kSaNamAM nAza pAmatA che, te kAraNathI te viSayone viSe nicce pratibaMdha (Asakti) kevo ? TakA bhASAMtaraH jIvone viSayo mAyA-IndrajALa jevA che. arthAt mAyA vaDe - zaThapaNA vaDe bIjAne chetaravA mATe je IndrajALa - jAdu - avAstavane, te te vastunA uddabhavanane dekhADavuM te jevA capaLa che ane vidyutanA teja jevA aciraprabhA jevA prathama tejanA kSaNamAM jovAyelA bIjI kSaNamAM nAza pAmatA, AthI ja viSayo vidyutunA tejanI sAthe sarakhAvyA che. "tA' arthAt tethI 'si' te viSayomAM (ahIM saptamI arthamAM SaSThI thaI che.) du' zabda nicce arthamAM che. mATe nicce kevo pratibaMdha ? eTale ke manano upakhaMbha arthAt rAga zeno ? I86ll gAthArtha zatru, viSa, pizAca, vetALa ane prajvalita thayelo agni e badhA paNa dehane viSe te vikArane nathI karatA, je kupita thayelA rAgAdi kare che. al87l bhASAMtara: zatru eTale vairI. viSa eTale gara, pizAca te vyaMtara vizeSa, vetALa te bhUta vaDe adhiSThita thayeluM zaba athavA rajanIcara, vizeSa prajvalita eTale ke ghI, madhunA siMcana vaDe uddIpana thayelo agni paNa dehane viSe te vikArane nathI karatA, je vikAra kupita thayelA eTale ke - ugratAne prApta karelA rAgAdi kaSAyo kare che. viSa Adi eka ja vAra mRtyune Ape, jyAre rAgAdi to anaMtavAra maraNo Ape che. I87 IndriyaparAjayazataka 158
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : jo rAgAINa vase, vasaMmi so sayaladuHkkhalakkhANaM / jassa vase rAgAI, tassa vase sayalasukkhAI / / 88 / / vyAkhyA : yo rAgAdInAM vaze bhavati adhIno bhavatItyarthaH / sa sakaladuHkhalakSANAM vaze syAt, rAgAdiparavazo hi duHkhalakSANyAsAdayatItyarthaH / yasya vaze rAgAdayaH, yena rAgAdayo jitA ityarthaH / tasya vaze sakalasukhAni, samastasukhAni labhata ityarthaH / yataH - avazyaM yAtArazcirataramuSitvA'pi viSayA, viyoge ko bhedastyajati na jano yatsvayamamUn / vrajantaH svAtantryAdatulaparitApAya manasaH, svayaMtyaktA hyete zamasukhamanantaMvidadhati / / 1 / / 88 / / [vairAgyazatakamgA.16] gAthA : kevala duhanimmavie, paDio saMsArasAyare jIvo / jaM aNuhavai kilesaM, taM AsavaheuaM savvaM / / 89 / / vyAkhyA : evaMvidhe saMsArasAgare patito jIvo yaM klezamasAtAvedyaM duHkhamanubhavati AsvAdayati / taM sarvaM klezaM AzravahetukaM Azravanti galanti karmajalamityAzravAH paJca viSayAsta eva hetavo nimittaM yasya sa AzravahetukastaM jAnIhIti gamyate / viSayebhyo hi klezotpatteH / viSayAzca kila dustyajAH yataH - bhikSAzanaM tadapi nIrasamekavAraM, zayyA ca bhUH parijano nijadehe mAtram / vastraM ca jIrNazatakhaNDamayI, ca kanthA, hA hA tathApi viSayAnna parityajanti / / 1 / / 89 / / vairAgyazataka gAthA-19] gAthA : hI saMsAre vihiNA, mahilArUveNa maMDiaMjAlaM / bajhaMti jattha mUDhA, maNuA tiriA surA asurA / / 10 / / 159 indriyaparAjayazatakam
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : je puruSa rAgAdine vaza che, te sakala lAkho duHkhonA vazamAM che ane rAgAdi jenA vazamAM che, tenA vazamAM sakala sukho che. 588 bhASAMtaraH je rAgAdine vaza che arthAt tene AdhIna che, te sarva lAkho duHkhone vaza thAya che. arthAt rAgAdine paravaza kharekhara lAkho duHkhone prApta kare che. jenA vazamAM A rAgAdi che arthAt jenA vaDe rAgAdi jItAI gayA che, tenA vazamAM sakala sukho che. eTale ke e samasta sukhone prApta kare che. je kAraNe kahyuM che ke - lAMbA kALa sudhI rahIne paNa viSayo avazya janArA che. (teonA) viyogamAM evo kayo bheda che ke, jethI loka svayaM ene tyAga nathI karato ? svataMtra rIte jatA evA A viSayo manane atula saMtApa mATe thAya che. jyAre svayaM tyAga karAyelA A viSayo anaMta zamasukhane kare che. ll88. gAthArtha H phakta duHkha vaDe ja nirmANa karAyelA saMsArasAgaramAM paDelo jIva je klezane anubhave che te sarva Azrava (viSayo)nA hetuvALo che arthAt Azravane lIdhe ja utpana thayelo che (ema tuM jANa) li89 bhASAMtaraH A prakAranA arthAt du:kha vaDe ja nirmANa karAyelA saMsAra sAgaramAM paDelo jIva je kleza eTale ke azAtA vaDe vedavA yogya evA du:khane anubhave che te sarva kleza Azravahetuka che. karma rUpI jalane Azrave arthAt gaLe te Azrava eTale ke pAMca viSayo te ja che hetu arthAt nimitta jenA evA kleza che. tene tuM jANa. viSayothI ja klezanI utpatti che. ane viSayo kharekhara du:khe karIne tyAga karI zakAya evA che. je kAraNe kahyuM che kebhikSA vaDe prApta thayeluM bhojana ane te paNa nIrasa ane eka ja vAra maLatuM, bhUmi ja zayyA che, svajana te potAno deha mAtra ja che, jIrNa ane seMkaDo thIgaDAvALuM vastra che ane (besavA mATe) kothaLo che. kharekhara kheda che ke to paNa viSayone tyAga karatA nathI. ITalA gAthArtha : kharekhara khedanI vAta che ke mahilAnuM rUpa lIdhelA brahmA vaDe jALa racAI che, jyAM mUDha evA manuSyo, tiryaMco, sura ane asuro baMdhAya che. 90 IndriyaparAjayazataka 159
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : hI iti viSAde vismaye vA 'zatakRtvopyadhIyAnA hI na vidmo jaDA vayam' 'hatavidhilalitAnAM hI vicitro vipAkaH' iti vidhinA brahmaNA mahilArUpeNa vanitAkAreNa saMsAre 'jAlamAnAyo matsyabandhanaM, maNDitaM vibhaktaM racitam, yathA jAlena matsyA badhyante tathA striyA puruSA iti / 'rUpaM tu zlokazabdayoH pazAvAkAre (2-301) ityAdyenakArthaH, yathA manuSyarUpeNa mRgAzcarantIti / yatra strIrUpajAle manujAstiryazcaH surA asurAzca badhyante niyantryante / / 10 / / gAthA : visamA visayabhuaMgA, jehiM DasiyA jiA bhavavarNami / kIsaMti duhaggIhi, culasII joNilakkhesu / / 11 / / vyAkhyA : viSamA viSayabhujaGgA yairviSayabhujaGgairdaSTA bhakSitA jIvA bhavavane duHkhAgnibhiH klizyanti durmanIbhavanti / kva ? caturazItiyonilakSeSu, tAnyamUni - pRthvyaptejovAyukAnAM pratyekaM saptasaptayonInAM lakSA bhavanti, evaM pratyekavanaspatikAyasya daza, anantavanaspatikAyasya caturdaza, dvitricaturindriyANAM pratyekaM dve dve, surANAM nArakANAM paJcendriyatirazcAM ca pratyekaM catasraH catasraH, narANAM caturdaza, evaM sarvamIlane caturazItiyonilakSA bhavanti / / 91 / / / gAthA : saMsAracAragimhe, visayakuvAehi lukkiyA jIvA / hiamahiaM amuNaMtA'NuhavaMti aNaMtadukkhAI / / 12 / / vyAkhyA : saMsAra eva cAraH kArAgRhaM sa eva grISma Atapastasmin, viSayaireva kuvAtairuSNatvAtizayAtsantApajanakaiH kumArutailUMkitA lUkA marudezaprasiddho grISmavAtastAM prAptA lUkitAH, hitaM sukhakAri, ahitaM duHkhajanakaM, tadajAnanto'budhyamAnA anantaduHkhAnyanubhavanti AsvAdayanti / yathA grISme 1. jAlamanAya kha / 2. duhaaggIhiM iva Da.Da, / 3. visaya kuvAeNa mudrite / 160 indriyaparAjayazatakam
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtaraH rI' zabda kheda athavA vismaya (Azcarya) arthamAM che jema ke so vAra bhaNelA evA paNa kheda che ke jaDa evA ame jANatA nathI. 'havidhiTitAnAM DhI vivitravipAva: durAzaya evI vidhi (bhAgya)vaDe poSAyelAone Azcarya che ke Avo vicitra vipAka che. e pramANe hI zabda kheda ane Azcarya ema baMne arthavALo jovA maLe che. vidhi arthAt brahmA, mahilA eTale ke vanitAnA rUpane dhAraNa karelA evA brahmA vaDe saMsAramAM jALane eTale AnAya-masyabaMdhana maMDala karAI che, racAI che je rIte jALa vaDe mAchalIo baMdhAya che te rIte strIo vaDe puruSo baMdhAya che. "rUpa' zabda zloka, zabda, pazu ane AkAra evA aneka arthamAM che. jema ke manuSyarUpa vaDe mRgo care che. (phare che) je strIrUpa jALamAM manuSyo, tiryaMco, sura ane asuro baMdhAya che niyaMtrita karAya che. ll9Oll gAthArtha : viSaya rUpI bhujaMgo (sarpo) viSama che jeo vaDe DasAyelA jIvo corAzIlAkha yonirUpa bhavanamAM duHkharUpI agni vaDe kleza pAme che. 91|| bhASAMtaraH viSayarUpI bhujaMgo viSama che. je viSayarUpI bhujaMgo vaDe DasAyelA jIvo bhavavanamAM du:kharUpI agni vaDe kleza pAme che duHkhI manavALA thAya che. kyAM rahelA ? corAzI lAkha yonimAM rahelA. te yonio A pramANe pRthvI, apa, teu ane vAyu kAya pratyekanI sAta sAta lAkha yoni, pratyeka vanaspatikAyanI dazalAkha, anantavanaspatikAyanI cauda lAkha, beindriya, teindriya ane caurindriya pratyekanI be lAkha, devo, nAraka ane paMcendriya tiryaMca pratyekanI cAra cAra lAkha yonio, manuSyonI cauda lAkha yonIo e pramANe corAzI lAkha yonio che. AvA gAthArtha : saMsArakArAgRharUpI grISmamAM viSayarUpI kuvAta (kharAba vAyu) vaDe lUkina thayelA arthAtu lUne prApta thayelA hita ahitane nahIM jANatA anaMtaduHkhone anubhave che. 192ll bhASAMtaraH saMsAra e ja cAra kArAgRha te rUpa je grISma - unALo temAM viSayarUpI kuvAta uSNa hovAthI atisaMtApane utpanna karanArA kharAba vAyu vaDe lUti thayelA. lU e marudezamAM prasiddha evo unALAno vAyu-lU tene prApta thayelA jIvo hita arthAt sukhakArI, ahita te du:khajanakane nahI jANatA anaMtadu:khone anubhave che, IndriyaparAjayazataka 160
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ lUkayA vyathitA hitAhitavibhAgamajAnAnA duHkhAviSTAstiSThanti tathA'mI viSayAta iti / 192 / / gAthA : hA hA duraMta-duTThA, visayaturaMgA' kusikkhiA loe / bhIsaNabhavADavIe, pADaMti jiANa muddhANaM / / 13 / / vyAkhyA : hA iti 'viSAdazokajugupsAsu ativiSAdadyotanArthaM hAheti, durantA duravasAnAzca duSTAzca durantaduSTA, viSayaturaGgA viSayAzvA loke kuzikSitAH kutsitazikSA prApitAH pratikUlagatyA'vinItA bhISaNabhavATavyAM dvitIyArthe SaSThI mugdhAn mUDhAn jIvAn pAtayanti = pravezayanti / yathA kuzikSitA azvA aTavIM nayanti puruSAn tathA viSayA bhavATavIM bhramayanti / / 93 / / gAthA : visayapivAsAtattA, rattA nArIsu paMkilasaraMmi / duhiA dINA khINA, rulaMti jIvA bhavavaNaMmi / / 94 / / vyAkhyA : viSayapipAsayA viSayatRSayA taptAH santApitAH nArISu mRgekSaNAsu paGkilasarasi kardamavatsarasyAM raktA duHkhitA dInAH kSINA jIvA bhavavane rulanti luThanti / yathA tRSA'bhibhUtA puruSAH saraHpaGke nimagnA duHkhitA dInA kSINAzca bhavanti tathA viSayodanyA taptA iti / duHkhaM zArIrIM vyathAM prAptA dukhitAH, dInA manasi vaimanasyaM prAptAH, kSINA vapuSi krazimAnaM prAptAH / / 94 / / 1. kuraMgA kha / kriyatAM tulanA - "hA viSAdazokArtiSu" iti cAdayo'sattve (si0 1-1-31) sUtrasya svopajJabRhannyAse / tathA "hA iti vismayaviSAdajugupsArtiSu, hA labdhaM pATaliputram, kanyAntaH purameva hA pravizati kruddho munirbhArgavaH, hA priye jAnaki !, hA devadatta ! hA hato'smi mandabhAgyaH" iti gaNaratnamahodadhau caturthazlokasvopajJavRttau / 161 indriyaparAjayazatakam
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAda kare che. jema grISma RtumAM lU vaDe vyathita (du:khI) thayelA juvo hita zuM ane ahita zuM ? ema nahIM jANatA du:kho vaDe vyApta thayelA rahe che te ja rIte A viSayathI pIDAtA jIvo paNa du:khano anubhava kare che. ll9rA gAthArtha : khedanI vAta che ke lokamAM duraMta ane duSTa kuzikSita evA viSaya rUpI azvo mugdha jIvone bhISaNa bhavATavImAM pADe che. 93ll bhASAMtara: 'hA' zabda viSAda, zoka ane jugupsA ema traNa arthamAM che. ati khedane jaNAvavA mATe 'dA hai' ema be vAra che. duranta arthAt du:khada che aMta jeno te, ane duSTa evA, viSaya rUpI azvo lokamAM kuzikSita arthAt kharAba zikSAne prApta thayelA - pratikULa gati vaDe avinIta evA A viSaya taraMgo bhISaNa bhavATavImAM mugdha eTale ke mUDha jIvone pADe che, praveza karAve che. "nizA'e dvitIyAnA arthamAM SaSThI jANavI. jema kuzikSita azvo aTavImAM puruSone laI jAya tema viSayo jIvone bhavATavImAM bhramaNa karAve che. Ileall gAthArtha : viSayanI icchA vaDe saMtapta thayelA kAdavavALA sarovaranI jema nArIone viSe rakta, duHkhI, dIna ane kSINa thayelA jIvo bhava vanamAM bhame che. 94o. bhASAMtara: viSaya pipAsA arthAt viSayo bhogavavAnI icchA vaDe tapta eTale ke saMtApane prApta karelA jIvo, nArIone viSe rakta thayelA, kAdavavALA sarovaramAM rakta thayelAnI jema duHkhita thayelA, dIna ane kSINa thayelA jIvo bhavavanamAM rakhaDe che, bhame che, paDe che. jema tarasa vaDe parAbhava pAmelA puruSo sarovaranA kAdavamAM nimagna thayelA, khUMpI gayelA du:khita dIna ane kSINa thAya che, te ja rIte viSaya pipAsA vaDe saMtapta jIvo paNa thAya che. du:kha te zArIrika vyathA tene prApta thayelA te duHkhita dIna te vaimanasyane (viparIta manane) prApta thayelA, kSINa te zarIrane viSe kuzapaNAne prApta thayelA. ll94 IndriyaparAjayazataka 191
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA : guNakAriAI dhaNiaM, dhiirajjuniaMtiAI tuha jIva / niayAiM iMdiAI, valliniyattA turaMguvva / / 15 / / vyAkhyA : re jIva ! tava nijakAnIndriyANi dhRtireva rajjustayA niyantritAni saMyatAni ghaNiyaM tti atizayena guNakArINI mUlottaraguNapoSakANItyarthaH / dhRtvA indriyadame hi saMyamaH puSyatItibhAvaH / ke kIdRzA iva ? vallilatA, tayA nivRttA apathagamanAd vyAvRttAsturaGgamA ivAzvA iva, yathA turaGgamA vallirajjubhirniyantritA guNakAriNo bhavanti, ArUDhapuruSasyA''hlAdaguNaM janayantIti bhAvaH / athavA valayaH kezAH, arthAdgavAdiromANi tairniSpannA rajjurapi valliH / valliH vallarI villariu kesesu (7-32 dezInAmamAlA) iti dezyAm / / 95 / / gAthA : maNavayaNakAyajogA, suniattA te vi guNakarA huMti / aniattA puNa bhaMjaMti, mattakariNuvva sIlavaNaM / / 16 / / vyAkhyA : manovacanakAyayogAH manovAkkAyavyApArAH suSThu abrahmaNo nivRttAH, ye na manasA na vacasA na kAyenA'brahmasevAM vidadhatItyarthaH / te'pi manovAkkAyayogA api guNakarAH saMyamanairmalyaguNavidhAyino bhavanti / anivRttA abrahmaNa iti gamyate, punasta eva yogA mattakariNa iva zravanmadajalAvilagajA iva zIlavanaM bhaJjanti AmaInti / yathA mattakariNo vanaM bhaJjanti tathA anivRttA amI yogA api / / 96 / / gAthA : jaha jaha dosA viramai, jaha jaha visaehiM hoi veraggaM / taha taha vinnAyavvaM, AsannaM se ya paramapayaM / / 9 / / 1. 0AIM mudrite / xkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk 162 dandiyaparAjayazatakam
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha : he jIva! jema vallI (raju) vaDe niyaMtrita karAyelo azva guNakArI che tema dhRtirUpI raju vaDe niyaMtrita karAyelI tArI indriyo atizaya guNakArI che. paNa bhASAMtaraH re jIva ! tArI Indriyo dhRtirUpI raju vaDe niyaMtrita saMyata karAyelI atizaya guNakAriNI che arthAt mUlottaraguNanI poSaka che. dhRti vaDe indriyanA damanamAM ja saMyama puSTa thAya che. koNa kevAnI jema ? vali arthAt latA, tenA vaDe nivRtta karAyelA eTale ke khoTA mArgamAMthI pAchA vaLAyelA turaMgama eTale azvonI jema. jevI rIte azva valli (rajja) vaDe niyaMtrita karAyelo guNakArI thAya che, tenA upara ArUDha thayelA puruSane AnaMda kare che. athavA valli eTale keza, ahIM gAya AdinA roma tenA vaDe banAvAyelI raju te valli. va8 varzarI vicharIsesu (7-rUra rezInAmamAtrA) e pramANe dezya zabdomAM valli zabda keza mATe che. ll9pA gAthArtha : sunivRtta thayelA evA mana-vacana ane kAyAnA yogo paNa guNane karanArA che. anivRtta rahelA vaLI A yogo matta hAthInI jema zIlarUpI vanane bhAMgI nAkhe che. ll96ll. bhASAMtaraH mana vacana ane kAyAnA yogo arthAtu mana, vacana ane kAyAnA vyApAro sArI rIte abrahmathI nivRtta thayelA (pAchA pharelA) arthAt jeo (je puruSo) mana vaDe, vacana vaDe ane kAyA vaDe paNa abrahmane nathI sevatA, te paNa eTale ke evA manavacanakAyAnA yogo paNa guNakara che. saMyamanI nirmaLatA rUpa guNane karanArA che. abrahmathI nivRtta nahIM thayelA evA A yogo matta hAthInI jema jharatA evA madanA jalathI yukta hAthInI jema zIla rUpI vanane bhAMgI nAkhe che mardana kare che. jema matta hAthI vanane bhAMge tema anivRtta evA A yogo paNa zIlane bhAMge che. kA. gAthArtha : jema jema rAgAdi doSo virAma pAme, jema jema viSayothI vairAgya thAya, tema tema jANavuM ke tene (te puruSane) paramapada najIka che. 97 IndriyaparAjayazataka 162
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : yathA yathA doSA rAgAdayo viramanti nivartante, yathA yathA viSayebhyo vairAgyaM viraktatA, tato nivRttirityarthaH bhavati tathA tathA vijJAtavyaM boddhavyaM tasya puruSasya paramapadaM-niHzreyasaM AsannaM samIpasthaM AsanamuktipadAnAmeva hi rAgadibhya uparamo viSayebhyo nivRttizca / yataHAsannakAlabhavasiddhiassa jIvassa lakkhaNaM iNamo / viSayasuhesu na rajjai savvatthAmesu ujjamai / / 1 / / 97 / / / / gAthA : dukkarameehiM kayaM, jehiM samatthehi juvvaNatthehiM / bhaggaM iMdiasinnaM, dhiipAyAraM vilaggehiM / / 18 / / vyAkhyA : ebhiH puruSairduSkaraM duHsAdhyaM karma kRtaM yauvanasthaistaruNAvasthAM prAptairapi samathairindriyadame prabhubhirindriyasainyaM indriyANyeva sainyaM senA tadbhagnaM vidalitam / tAruNye'pi yairindriyANi vazIkRtAnItyarthaH / yataHativAhitaM matigahanaM vinApavAdena yauvanaM yena / doSanidAne janmani kiM na prAptaM phalaM tena / / 1 / / / / kiM bhUtaiyaiH ? dhRtiprAkAraM dhRtirmanaso'vaSTambhaH, saiva prAkAro vaprastaM vilagnairArUDhaiH, dhRtiprAkAramAruhya yairindriyasenA jitetyarthaH / anyopi vaprabalena ripusenAM jayatIti ghaTata eva / / 98 / / gAthA : te dhannA tANa namo, dAsohaM tANa saMjamadharANaM / addha'cchi-piccharIo, jANa na hiae khuDukkaMti / / 19 / / 1. khaDukkaMti mudrite / 163 indriyaparAjayazatakam
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtara: jema jema rAgAdi doSo virAma pAme arthAt nivarte (pAchA phare) jema jema viSayothI vairAgya eTale ke viraktapaNuM thAya tenAthI nivRtti thAya, tema tema jANavuM ke te puruSane paramapada-ni:zreyasa (mokSa) najIkamAM che. najIka che muktipada jene, eone ja rAgAdithI aTakavAnuM hoya che. ane viSayothI paNa nivRtti teone ja hoya che. je kA2Ne kahyuM che ke je jIvano bhavanI siddhino AsannakALa che tenuM A lakSaNa che ke sarva parAkrama vaDe te udyama kare ke jethI viSayasukhomAM te rAgI na thAya. [1975 - : eo vaDe (e puruSo vaDe) duSkara karAyuM che ke, yauvana avasthAne prApta thayelA hovA chatAM (indriya damanamAM) samartha evA, dhRtirUpI prAkAra (killA) upara ArUDha thayelA evA jeo vaDe indriyarUpI sainya bhAMgI naMkhAyuM. Il98 bhASAMtaraH e puruSo vaDe duSkara arthAt du:khe karIne sAdhI zakAya evuM kArya karAyuM che ke jeo vaDe, yauvana avasthAne prApta thayelA evA paNa indriya damanamAM samartha eTale ke prabhu evAo vaDe indriya rUpI je sainya-senA te bhAMgI naMkhAI, daLI naMkhAI, eTale ke taruNa avasthAmAM paNa jeo vaDe indriyo vaza karAI teoe duSkara karyuM che. je kAraNathI doSonA hetubhUta evA A janmamAM mati che gahana jemAM evuM yauvana jenA vaDe apavAda vagara (koI kalaMka vaga2) ja oLaMgAyuM tenA vaDe kayuM phaLa prApta nathI karAyuM ? (arthAt badhuM ja phaLa tene maLyuM che) gAthArtha - kevA thayelA teo vaDe ? dhRtiprAkAra arthAt kRti te mananI dhIratA te rUpa je prAkAra killo tenI upara caDhelA evA. dhRtirUpa killA upara caDIne jeo vaDe indriyarUpI senA jItAI tenA vaDe kayuM phaLa nathI meLavAyuM ? bIjAo paNa killAnA baLe zatrunI senAne jIte che mATe ahIM te ghaTe ja che. [985 gAthArtha : jeonA hRdayamAM aDadhI AMkha vaDe jovAnA svabhAvavALI strIo nathI pharakatI. teo dhanya che, teone namaskAra thAo. te saMyama karanArAono huM dAsa chuM. / / 9 / / IndriyaparAjayazataka 163
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA : te dhanyAH zreSThAH caturthyarthe SaSThI tebhyo narebhyo namaH namaskAro'stu / teSAM saMyamadharANAM cAritravatAmahaM dAso'smi kiMkaro vartte / yeSAM hRdaye citte arddhAkSidarzanazIlA nayanArddhena prekSaNakAriNyo mRgekSaNA 'na khuDukkanti' = na khATkurvvanti na hRdaye sphurantItyarthaH / yataH AvarttaH saMzayAnAmavinayabhavanaM pattanaM sAhasAnAM, doSANAM sannidhAnaM kapaTazatagRhaM kSetramapratyayAnAm / svargadvArasya vighnaM narakapuramukhaM sarvamAyAkaraNDaM, strIyantra kena sRSTaM viSamamRtamayaM prANilokasya pAzaH / / 1 / / / / 99 / / / ] gAthA : kiM bahuNA jai vaMchasi, jIva tumaM sAsayaM suhaM aruaM / tA piasu visayavimuho, saMvega- rasAyaNaM nicaM / / 100 / / vyAkhyA : kiM bahunA = kiM bahUktena ? re ! jIva yadi tvaM zAzvatamanantam, arujaM rogarahitaM sukhaM muktisthAyiparamAnandarUpaM sAtaM yadi vAJchasi=Ihase, tatastvaM viSayebhyo vimukha; parAGmukhaH san nityaM saMvega eva cittaviraktataiva rasAyanaM jarAmaraNApahamauSadhaM piba / anyopi yo'rogatAmicchati, sa kila rasAyanaM pibatyeva, tathA zivamarujaM sukhaM yadi kAmayase tadA saMvegarasAyanapAnaM vidheyamityarthaH / / 100 / / itIndriyaparAjayazatakaM vyAkhyAnataH siddhimalabhata / granthakAraprazastiH zrImatkharataragacche sakriyasaMvijjalairati svacche / pAThaka'vAcakayatitati khelatsavilAsavaravatse / / / / 1 / / vikramato'mbudhirasa 'rasa' zazi' (1667) varSe jagati janitajanaharSe / zrImadyugrapadhAna zrIjina- candrAryyasUrIndre / / / / 2 / / vijayini varajinasiMha- zrImatsUriH pratiSThitaH paTTe / svIye yena prabhutAvRddhividhAnAya dhiSaNadhiyA / / / / 3 / / 1. catte arddhA darzanazIlA Da / 2. vAdaka Da / 3. surendre Da, / 4. brahmasthAnAM kha / Shi Shi Shi Shi Shi Shi Shi Shi 164 indriyaparAjayazatakam
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAMtaraH te dhanya che, zreSTha che, - caturthInA arthamAM have SaSThI karI che ke te puruSone namaskAra thAo, te saMyama dhAraNa karanArAono arthAt cAritrIno huM dAsa chuM, kiMkara chuM jeonA hRdayamAM eTale ke cittamAM ardhAkSidarzanazIlA arthAt ardha nayana vaDe jonArI te strIo khATuM nathI karatI eTale ke pharakatI nathI. jeonA hRdayane strIo calAyamAna nathI karatI. teono huM dAsa chuM. je kAraNathI kahyuM che ke - saMzayonuM Avarta, avinayanuM bhavana, sAhasonuM gAma, doSono bhaMDAra, seMkaDo kapaTonuM ghara, avizvAsanuM kSetra, svargadvAranuM vijJa, narakapuranA mukha samAna, sarvamAyAno karaMDiyo, amRtamaya viSa, prANIlokane bAMdhanAruM evuM A strI rUpa yantra konA vaDe sarjAyuM ? ll99o gAthArtha re jIva!vadhAre kahevA vaDe zuM? jo tuM rogarahita evA zAzvata sukhane icche che to viSayathI vimukha thayelo tuM saMvega rUpI rasAyaNane nitya pI./10oll bhASAMtara: vadhAre kahevA vaDe karIne zuM ? re jIva, jo tuM zAzvata eTale ke anaMta, aruja arthAt rogarahita, sukha arthAt muktimAM rahelI paramAnaMda rUpa zAtAne Icche che, vAMche che to tuM viSayothI vimukha eTale ke parAmukha thayo chato nitya saMvega arthAt cittaviraktatA te rUpI rasAyaNa arthAt jarA ane maraNane dUra karanArA auSadha tene pI. anya paNa je ArogyapaNAne icche che te kharekhara rasAyaNane pIe ja che, te ja rIte ziva eTale ke arogarUpa je sukha tene jo icche che, to saMvega rasAyaNanuM pAna karavA yogya che. (10) A pramANe indriya-parAjaya-zatakanA vivaraNathI siddhi maLo. sakriyA ane jJAnarUpI jala vaDe svaccha evA zrI kharataragacchamAM kriIDA karatA zreSTha vilAsasahita vatsa pAThaka, vAcaka, yatinI paraMparA hote chate, zrImad yugapradhAna sama zrI jinacaMdrasUrino vijaya hote chate, vikramathI 1967 varSe jagatamAM lokone harSa utpanna thaye chate catura buddhi vaDe samarthatAthI vRddhi karavA mATe potAnA paTTa upara zrImad jinasiMhasUrinI pratiSThA karAI tyAre ramya evI vijayAdazamInA divase sUtranI pratimAne joIne mArA bodha pramANe vicArIne indriya IndriyaparAjayazataka 164
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijayadazamyAM ramyAM sUtrapratimasya vIkSya vihiteyam / indriyazatake vRttiryathAvabodhaM vicArya mayA ||4|| zrIjayasomagurUNAM sadasadbhAvAvabodhana gurUNAm / pAThakapadavIM mahatIM dadhatAM mahatAM sadA''dadatAm * / / / / 5 / / ziSyeNa rAjadhAnyAM zrIguNavinayena vAcakaramAyAH / prauDhiM vahatA tatra ca ye'jJAnAdbhASitA doSAH / / / / 6 / / te dUreNotsAryyAH prasAdamAdhAya mayi vizeSajJaiH / chadmasthAnAM yasmAnna yogazuddhirjinairuditA / / 7 / / nA'sya vyaloki vRttiH prAcyavipazcidvinirmitA kA'pi / khazatakabodhAmbhodheH pAraprAptau guruH potaH / / 8 / / tatrAbhUnmama sadhyaG **teneyaM vRttirApa siddhipadam / lezenendriyavijayaM labdhvA labhatAM zivaM lokaH / / 9 / / pAThaM pAThaM zrAvaM zrAvaM vairAgyagarbhitaM zAstram / idamavadAtayazobhirdhavalitabhUvalayamAnandAt / / 10 / / vizodhiteyaM gurubhirmadIyaiH siddhAntasindhoH parapAramAnyaiH / svarNaprakRtyA subhagaM hi bhAgyAdratnAnuSaGge kimu vAcyamAryyA / / 11 / / zrIjinadattagurUNAM zrImajjinakuzalasUrirAjanAm / paramaprasAdabhAvAt zrIsukhasiddhiH sadA bhavatAt / / / / 12 / / / / zrI / / / / zrI / / / / zrI / / zrI / / / / zrI // * sat = zobhanaM gRhNatAm / 165 indriyaparAjayazatakam 'vRttiracanAyAM potasamaH guruH mama sahAyo'bhavadityarthaH / **
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ zataka upara A TIkA mArA vaDe karAI. sadasa5dArthonA avabodha vaDe moTI pAThaka padavIne dhAraNa karatA evA guru zrI jayasomaguru evA moTAonuM zubha grahaNa karo. vAcaka rUpI lakSmInI prauDhatAne dhAraNa karatA ziSya evA zrIguNavijaya vaDe A racAI che, temAM je ajJAnathI doSo kahevAyA hoya te mArA upara kRpA karIne vizeSajJo vaDe dUra karavA yogya che. kAraNa ke jinezvara vaDe chadmasthone yoganI zuddhi kahevAyelI nathI. A indriya parAjaya zatakanI prAcIna ke arvAcIna racAyelI evI koIpaNa TIkA jovAI nathI. indriyazatakanA bodha rUpa sAgarane pAra pAmavAmAM guru e vahANa samAna mane sahAyaka thayA che, tenA vaDe A vRtti siddhipadane pAmI che. AnaMdathI bhUvalayane ujjavaLa karyuM che tathA yazane vadhAranAruM A vairAgyagarbhita zAstrane bhaNI bhaNIne tathA sAMbhaLI sAMbhaLIne leza paNa indriyanA vijayane prApta karIne loka siddhine prApta karo. siddhAMta rUpa sAgarane pAra pAmelA mArA guru vaDe A saMzodhana karAyelI che. svarNanI prakRtinI jema subhaga bhAgyathI tene ratnano anusaMga thAya to zuM kahevAya ? zrI jinadattaguru ane zrImad jinakuzalasUrirAjanI parama kRpAnA bhAvathI sukha ane siddhi haMmezAM thAo. || zrI | zrI | zrI | zrI | zrI || IndriyaparAjayazataka 195
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ salamAe Horld Sanmarg prakashan Ph. 535 20 72 ISBN - 81 - 87163 - 46-1