________________
૭૬
सानुवादस्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम् भाष्यम् :- समासतस्त एव जीवा द्विविधा भवन्ति → समनस्काश्च अमनस्काश्च।।
- સ્થિતિ - समस्तमेव। कृतसमास निर्देशे चायमभिप्रायः → नैष सङ्घातो 'विशकलीभूतः प्रयुज्यते विशेषणतया, किन्तु संहतरूप एवैकस्य सम्भवतो विशेषणमिति, उभयसम्भवश्च संसारिणाम्, न मुक्तानाम्, अथवा व्याख्यानाद् विशेषप्रतिपत्तिः → संसारिणोऽभिसम्बध्यन्ते, न मुक्ताः, अथवा नेदं विधायकम्, किन्त्वनुवादकम्, येषां नामाम्नायेऽभिहितं समनस्कामनस्कत्वं तेषामेवानूद्यते सिद्धानां पुनरमनस्कत्वमेव, नोभयमिति।
अपरे पुनर्योगमुत्तरं विभजन्ते → संसारिण' इति, यथोक्तलक्षणाः संसारिणो भवन्ति, ततः संसारिण इत्यनुवर्तमाने त्रस-स्थावरा' इति, अन्ये पुनः सूत्रमेव विपर्यासयन्ति विभज्य, प्राक् तावत्
ભાષ્યાર્થ- સંક્ષેપથી તે જ જીવો બે પ્રકારે હોય છે - સમનસ્ક (= મનવાળા) અને અમનક (= મન વિનાના).
- હેમગિરા પણ ગ્રહણ કરવા હોત તો આચાર્યશ્રી સૂત્રમાં સમાસ કરીને નિર્દેશ ન કરત, પણ (બંને પદોને) છૂટા પાડીને પૂર્વના સૂત્રની જેમ સ્પષ્ટ રીતે અસમસ્ત = અલગ-અલગ જ કહ્યા હોત. તથા (સૂત્રમાં) સમાસ યુક્ત પદનો નિર્દેશ કરવામાં આ અભિપ્રાય છે કે આ સમૂહ રૂપ જે વિશેષણ છે, તેને છૂટું પાડી વિશેષણ તરીકે તેનો પ્રયોગ ન કરવો કિન્તુ સમાસ રૂપે જ પ્રયોગ કરવો, કેમકે આ બંને ભેદો બેમાંથી જે એક પ્રકારના જીવન વિશેષણ તરીકે સંભવે છે તે એકનું વિશેષણ છે અને આ બંને ભેદો સંસારીઓને સંભવે, મુક્ત જીવોને નહીં અથવા તો સૂત્રના વ્યાખ્યાન થકી જ વિશેષ પ્રતિપત્તિ થાય છે કે આ બે ભેદ દ્વારા સંસારી જીવો ગ્રહણ કરાય છે, મુક્ત જીવો નહિ અથવા તો એમ સમજવું કે આ સૂત્ર નવા લક્ષણ કે ભેદનું વિધાન નથી કરતું (= વિધાયક નથી) પણ અનુવાદ કરે છે અર્થાત્ શાસ્ત્રોક્ત વાતને ફરી કહે છે. તે આ પ્રમાણે કે - જે જીવો (= સંસારી જીવો) શાસ્ત્રમાં ‘સમનસ્ક અને અમન’ તરીકે કહેવાયા છે તે (સંસારી) જીવો જ સમનસ્ક અને અમનસ્ક તરીકે અહીં ફરી કહેવાય છે. વળી સિદ્ધ ભગવંતો તો અમનસ્ક જ છે પણ ઉભય સ્વરૂપે નથી.
અન્ય મતે થતી સૂત્ર રચનાનું નિરસન છે બીજા કેટલાક આગળના ૨/૧૨ સૂત્રનો વિભાગ કરે છે અર્થાત્ ૨/૧૧ સૂત્રમાં નામના ' પછી “સંસાર:' એવું ૨/૧૨ સૂત્ર જોડે છે અને તેનો અર્થ આ પ્રમાણે કરે છે કે – યથોકત (= સમનસ્ક અને અમનસ્ક) સ્વરૂપવાળા સંસારીઓ હોય છે (એવો ૨/૧૨ સૂત્રનો અર્થ કરી) ત્યાર પછી “સંસારિ:' પદની અનુવૃત્તિ આગળના ૨/૧૩૨ સૂત્રમાં લઈ ‘ત્ર-સ્થાવરા' ૨. વિવની - પા
