________________
सानुवादस्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम्
२८७ मनुभवतः कृत्स्नपरिक्षयो मृत्युः, स पुनः किमकालेऽपि पूर्वप्रतिबद्धायुः 'संस्कारविच्छेदावधावपरिसमाप्तेऽपि भवति आहोस्विन्नियमत एव तावन्तं कालं प्राणिति प्राणीति, कुतः पुनरयं संशयः ? सकललोकप्रवादात्, एवं लौकिकाः प्रभाषन्ते → अयमकाले मृतो जन्तुर्व्यापादितो वा, अयं पुनः स्थविरः स्वकालपरिमाणमायुरनुभूय मृत्युगोचरमायात इत्यतः सन्देहः किमकालेऽपि मरणयोग इति ? तथैव सङ्ग्रामे समर्थतरुणबहुजनव्यापत्तिमनुप्रेक्ष्य युगपत् संशयप्रसवः, न तत्र प्रतिपत्तिराधातुं शक्याऽऽत्मनि अयुक्तिकत्वात् सर्व एते समायुषः, सममेकसंख्यानिबन्धनमेभिर्भवान्तरमासाद्यायुरुपचितमिति न शक्यमवगन्तुम्, अतः संशेते मनः किमकालमृत्युरप्यस्तीति', तथा तत एव आयोधनादक्षतवपुषः
- હેમગિરા - માનમૃત્યુ... અકાળમાં મૃત્યુ તે અકાળમૃત્યુ અર્થાત્ પૂર્વે (= પૂર્વભવમાં) બાંધેલા જીવનકાળ (= આયુષ્ય)ની અવધિની પહેલાના કાળમાં, જીવે પોતે ઉપાર્જન કરેલ મનુષ્ય વગેરે ભવના આયુષ્યના દલિકોનો અનુભવ દ્વારા સંપૂર્ણ ક્ષય તે અકાલ મૃત્યુ છે. સંશયકારનો પ્રશ્ન એ છે કે તે મૃત્યુ શું અકાળમાં પણ અર્થાત્ જ્યારે પૂર્વબદ્ધ આયુષ્યના સંસ્કારોના વિચ્છેદ (= નાશ)ની અવધિની પરિસમાપ્તિ ન થઈ હોય ત્યારે પણ સંભવે કે શું નિયમા જ તેટલા કાળ સુધી પ્રાણી જીવે છે ?
ક દોરી તૂટી આયુષ્યની ત્યાં સાંધનારું કોણ છે ? : પ્રશ્નઃ આ સંશય શાથી થયો?
ઉત્તર : આ સંશય થવાનું કારણ સકલ લોકનો પ્રવાદ છે, તે આ પ્રમાણે કે – ઘણાં લોકો આ મુજબ બોલે છે કે - આ જીવ અકાળમાં મરણ પામ્યો અથવા આ જીવ અકાળે મરાયો. વળી એવું પણ સંભળાય છે કે આ વૃદ્ધ પોતાના આયુકાળના પરિમાણવાળા સંપૂર્ણ આયુષ્યને ભોગવીને મૃત્યુના વિષયમાં આવ્યો અર્થાત્ મર્યો. આ પ્રમાણે હોવાથી સદેહ થયો છે કે શું અકાળે પણ મરણનો યોગ હોય છે ?
તે પ્રમાણે જ સંગ્રામમાં સમર્થ અને યુવાન એવા ઘણાં લડવૈયા-જનોના એક સાથે થતાં મરણને વિચારીને પણ આ સંશય ઉત્પન્ન થયો છે. ત્યાં (= તે શંકા વિશે) આત્મામાં ‘આ સર્વે સમાન આયુષ્યવાળા છે' એવો નિર્ણય કરવો શક્ય નથી કેમકે એ માટે કોઈ ઠોસ નિર્ણાયક યુક્તિ નથી અર્થાત્ આ સંગ્રામીઓ વડે ભવાંતર (= પૂર્વ ભવ)ને મેળવીને એક સાથે, સમાન એક સંખ્યાવાળા (એક સરખા સમયવાળા) જીવનનું કારણ એવું આયુષ્ય બંધાયું હતું એમ કહેવું શક્ય નથી. આથી મન સંશય કરે છે કે – શું અકાળ મૃત્યુ પણ છે ? વળી બીજી બાજુ એમ પણ દેખાય છે કે તે જ (ઉપરોક્ત) યુદ્ધમાંથી અખંડ દેહવાળા, વયના પરિણામથી સેંકડો રીતે ક્ષીણ થયેલા સકળ સાંધાઓવાળા, તીવ્ર શસ્ત્ર સમૂહથી યુકત હાથવાળા વૃદ્ધો યુદ્ધને પાર ૨. Rાવિ ાં. માં. ૨. સંવિદ મિયT - g. માં. રૂ. "તતિ, તા - મુ. (ઉં.)
