________________
१३५
सानुवादस्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम्
भाष्यम् :- ततोऽप्येकेन वृद्धानि पिपीलिका-रोहिणिका-उपचिका-'कुन्थु-तुंबुरुकत्रपुस-बीज-कर्पासास्थिका- शतपद्युत्पतक-तृणपत्र-काष्ठहारक-प्रभृतीनां त्रीणि स्पर्शनરસન-પ્રાનિા તતોળે વૃદ્ધર બ્રમર-વટર-સાર-મક્ષા -પુત્તિવા-વંશ-શવવૃશ્ચિક - નન્દાવર્ત-ફટ-પતાકીનાં રત્વરિ પર્શન- રસન-પ્રાણ-ચક્ષુષિા
क्रमते कृम्यादीनां = कृमिप्रकाराणाम्, आदिशब्दस्य प्रकारार्थत्वात् । अपादिकादयः प्रायः प्रसिद्धाः, एषाम् एकेन वृद्धे स्पर्शन-रसने भवतः, पृथिव्यादिभ्यः सकाशादेकेनेन्द्रियेण (रसनेन) वृद्धे सति स्पर्शने द्वे स्पर्शन-रसने भवतः, अन्यथा योकेन वृद्धे स्पर्शन-रसने सम्बध्येते ततस्त्रीणि प्राप्नुवन्ति, ततोऽप्येकेन वृद्धानीत्यादिभाष्यम् । ततोऽपि = द्वीन्द्रियेभ्यः पिपीलिकादीनामेकेन घ्राणेन सहिते
ભાષ્યાર્થ:- કીડી, રોહિણિકા, ઉપચિકા, કુંથુ, તંબુરુક, ટપુસ, બીજ, કપાસ્થિકા, શતપદિ, ઉત્પતક, તૃણપત્ર, કાહારક આદિ તેઈન્દ્રિય જીવોને તે બેઈન્દ્રિય જીવો કરતાં પણ અધિક = વધેલી એક ઘાણ ઈન્દ્રિય હોય છે એટલે સ્પર્શન, રસન અને પ્રાણ એમ ૩ ઈન્દ્રિયો હોય છે. ભ્રમર, વટર, સારંગ, માખી, પુત્તિકા, વીંછી, ડાંસ, મચ્છ૨, નંદ્યાવત, કીટ, પતંગિયું આદિ જીવોને તે તેઈન્દ્રિય જીવ કરતાં પણ અધિક = વધેલી એક ચક્ષુ ઈન્દ્રિય હોય છે એટલે સ્પર્શન, રસન, ધ્રાણ અને ચક્ષુ એમ ૪ ઈન્દ્રિયો હોય છે.
– હેમગિરા -- ‘તાથા' આ પદ દ્વારા તે આનુપૂર્વી (= પરિપાટી)ને જણાવવા માટે પ્રારંભ કરે છે. --
પોર બેઈન્દ્રિય વગેરે જીવોના દાખલા : કૃમિ આદિ એટલે “કૃમિ અને તેવા પ્રકારના બીજા” એવો અર્થ કરવો કેમકે (અહીં જણાવેલ) “માઃિ' શબ્દ પ્રકારના અર્થમાં છે. અપાદિક આદિ જીવો પ્રાયઃ (લોકમાં) પ્રસિદ્ધ છે. આમ આઓને (= કૃમિ વગેરેને) એક વડે વધેલી સ્પર્શન હોતે છતે સ્પર્શન અને રસન હોય છે અર્થાત્ આ કૃમિ આદિ જીવોને પૃથ્વી આદિ જીવો કરતાં એક (રસન) ઇન્દ્રિય વડે વધેલી સ્પર્શન હોતે છતે સ્પર્શન અને રસન એમ બે ઇન્દ્રિયો હોય છે. અન્યથા (= નિ વૃદ્ધ તિ' સ્પર્શને એવો ‘ત્તિ'નો અધ્યાહાર કરી સતિ સામીનો અર્થ ન સ્વીકારાય પણ) જો ‘એક ઇન્દ્રિય વડે વધેલી સ્પર્શન-રસન’ એમ (વૃદ્ધે પદને પ્રથમ દ્વિવચન કરી પર્શન-રને પદ સાથે) સંબંધ કરાય છે તો (બેઇન્દ્રિય જીવોને) ત્રણ ઇન્દ્રિયો પ્રાપ્ત થાય છે, જે ઇષ્ટ નથી. (આવી અનિષ્ટની પ્રાપ્તિ ન થાઓ માટે ઉપરોક્ત અધ્યાહાર કરી યોગ્ય અર્થ કરવો.)
તતોડબેન.... - ઇત્યાદિ. તે બેઇન્દ્રિય જીવો કરતાં પણ કીડી આદિ જીવોને એક ધ્રાણ ૨. થુછુર . ૨. વનપ૦ . રૂ. નઘાવર્ત પ્રા. જુઓ પરિશિષ્ટ-૨ ટીપ્પણી • ૧૦, ૧૧ ૪. વૃક્રાનિ. પ્રા. વૃદ્ધનાત્યારિત્તેિરાપિ - મુ (. મ.)
