Agam 18 Upang 07 Jambudveep Pragnapti Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 55

प्रकाशिका टीका-सप्तमवक्षस्कारः सू० ५ मुहूर्तगतिनिरूपणम् संक्रमणकाले इह गतस्यैतत् क्षेत्रादौ स्थितस्य मनुष्यस्य मनुष्यस्येत्यत्र जातावेकवचनम् तेनेह गतानां भरतक्षेत्रस्थितानां मनुष्याणाम् 'सीयालीसाए जोयणसहस्सेहि' सप्तचत्वारिंशत् योजनसहस्रैः 'दोहिय तेवढेहिं जोयणसएहि' दाभ्यां च त्रिषष्टिभ्यां योजनशताभ्याम् त्रिषष्ठयधिकाभ्याम् द्वाभ्यां योजनशताभ्या मित्यर्थः, 'एगवीसाए य जोयणस्स सटिभाएहि एकविंशत्या च योजनस्य षष्ठिभागैः एकस्य योजनस्य षष्ठिभागाः कल्प्यन्ते तेषु षष्ठिभागेषु मध्यात् एकविंशतिभागैरित्यर्थः 'सरिए' उदयं गच्छन् सूर्यः 'चक्खुप्फासं हव्वमागच्छइ' चक्षुः स्पर्श चक्षुर्विषयं हव्वं शीघ्रमाच्छति लोकानां सूर्यः, अत्रस्पर्शशब्दो न इन्द्रियस्य विषगयस्स मणुसस्स सीयालीसाए जोयणसहस्सेहिं दोहिं तेक्टेहिं जोयणसहस्सेहिं एगवीसाए य जोयणस्त सहिभाएहि सूरिए चक्खुष्कासं हव्चमाग च्छइत्ति' जब सूर्य एक मुहूर्त में ५२५१३९ योजन प्रमाण क्षेत्र में भ्रमण करता है तब उस सर्वाभ्यन्तर मण्डल में संक्रमण काल में यह भरत क्षेत्रस्थ मनुष्यों की दृष्टि का विषय बनता है यहांसे वह ४७२६३.योजन को दूरी पर है यहां सूत्र में सूत्रकार ने जो चक्षुःस्पर्श" ऐसा पाठ रखा है वह चक्षु इन्द्रिय के विषयका बाचक है चश्नु इन्द्रिय के साथ उस पदार्थ के सनिकर्षका वाचक नहीं है क्योंकि जैन दर्शकों ने चाइन्द्रिय को अप्राप्यकारी माना है मन और चक्षु ये दोनों इन्द्रियां ऐसी हैं जो पदार्थ के साथ प्राप्त नहीं होती हैं शेष इन्द्रियां पदार्थों से भिडकर ही अपने २ विषयका बोध कराती हैं । अत:-"चक्षुः स्पर्श" शब्द चाक्षुषज्ञान विषयता परक है। दिन के आधे समय में जितना क्षेत्रव्यास होता है उतने प्रमाण क्षेत्र में व्यवस्थितहुआ सूर्य दिखाई देता है ५२५११६ ४ मुडूत गतिनु प्रमाण छ. 'तयाणं इह गयस्स मणुसास' त समये मा ક્ષેત્રમાં અર્થાત ભરતક્ષેત્રમાં રહેલા મનુષ્યના (યત્ તત) શબ્દને નિત્ય સંબંધ હોવાથી
જ્યાં યત્ શબ્દ હોય ત્યાં અવશ્ય જ તત્ શબ્દ હોય છે. એટલે અહીં પણ યત્ શબ્દને સંબંધ આવે છે. તેનાથી જ્યારે સૂર્ય એક મુહુર્તમાં આટલા પરપ૧૯ પ્રમાણવાળા ક્ષેત્રની ગતિ કરે છે ત્યારે સભ્યન્તર મંડળ એક જ કાળમાં અહીં રહેલા મનુષ્યોને 'सीयालीसाए जोयणसहस्सेहिं' ४७ सुस्ताla M२ या नथी 'दोहिय तेवढेहिं जोयण सएहि' २६3 स: योन 'एकवीसाए य जोयणस्स सद्विभाएहिं' ये योजना સાઠિયા એકવીસ ભાગ ૨ અર્થાત્ એક એજનના સાઠ ભાગની કલ્પના કરવી એ સાઠ लागीमाथी सवीसमा मायना 'सूरिए' गत वा सूर्य' 'चक्खुप्फास हव्वमागच्छई' सोनी દષ્ટિમાં આવે છે. અહીંયા સ્પર્શ શબ્દ ઈ દ્રિના વિષયેના સંનિકર્ષજનક નથી, કારણ કે જૈન દર્શનમાં ચક્ષુ ઈન્દ્રિય અપ્રાપ્યકારી માનેલા હોવાથી વિયેની સાથે તેના સંગને અભાવ છે. પરંતુ ચક્ષુ સંબંધી વિષયતાપરક છે. આ કથનને ભાવ એ છે કે અર્ધા દિવસમાં જેટલા પ્રમાણવાળું ક્ષેત્ર વ્યાપ્ત થાય છે એટલા ક્ષેત્રમાં વ્યવસ્થિતપણે સૂર્ય પ્રાપ્ત થાય છે. તેને જ
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર