Book Title: Updeshprasad Part 1
Author(s): Vijaylakshmisuri, 
Publisher: Jain Book Depo Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002170/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI vijayalakSmIsUri viracita zrI upadezaprAsAda 1 bhASAMtara didikhAmavisasmirohiMdivAmaniyArasagAAmamiyANaMcAnimAraMpAgaNadiyAmAmadAsayA nivAsmayAgidinyamayAmAma rAgidinyUmadAnama svAmiyAgaraNaevAvA kyAdhyAzmayAgaNepavAva diyAzaMcAramAnidiyArNabAramAvavAdiyAnamalidiyAgAMvAramAmammiyanizyima / / vArasAmamipaMcaya mayAApakanamAmavAjammamayApakabAmaekadivAsavarimitiArAmAvatamAmayaMgadicAurimidyA niyimaya miyA nimAvimanyamiyara sAmiyanimirA viskarANAminyatimirAsayATiyAgdavAmiznapAdAmahAdavividaNamaMmiyAriNacA suyAdavayApaNAmAmAlA pAmArakarasAyamAyaNamiskiyaNAgauzyANapavayaNAdavimaMtikArataMgAmamA minAthanaMnava sNvtshyaashcrykaanikss| ritaMgAmamAmiAjamAdhanaMnavatAaanokakasthiravaIkAnika niAmamakhanikA rupanalimAmAmanikAlivinAciranaMdaaitanAra naCS DIpo.mamahAvAha-1 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ or sei9 AcArya zrI vijayalakSmIsUri viracita mApAMtara zALael: mA bhAga - 2 . (staMbha 1 thI 4, vyAkhyAna 1 thI 61) samakitanA 67 bola upara vRSTAMtayukta vivecana gUrjara anuvAdaka sva. zrI kuMvarajIbhAI ANaMdajIbhAI : prakAzaka jaina buka DIpo 147, taMboLIno khAMco, dozIvADAnI poLa, amadAvAda-388 001 phona : (079) 2356154 prAptisthAna jazavaMtalAla giragharalAla zAha jainaprakAzana eMdi2 309/4, khatrInI khaDakI, dozIvADAnI poLa, amadAvAda-380001 phona : 5356806, 53pa6197 prathamavRtti pAMca bhAganA seTanI kiMmata rUpiyA pAMcaso. I.sa. 2001 2 D, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa saujanya * zrI jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara prastuta graMtha punarmudraNa karavAnI paravAnagI ApI te badala zrI azokabhAI jaina (zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa) saMzoghana tathA zuddhipUrvaka pustakanuM saMpAdana karavA badala AkAzamAM sUrya Uge che ane dharatI para rahela gulAbanuM puSpa khulavA lAge che, khIlavA lAge che hRdayamAM jinavacanono sUrya udaya pAme che ane AtmAmAM saNono ughADa thavA lAge che paNa sabUra! saNonA ughADanuM pariNAma ApaNe anubhavatA hoIe to ja mAnavuM ke hRdayamAM jinavacanono sUryodaya thaI cUkyo che. satata karatA rahIe ApaNe AtmanirIkSaNa ane prayatnazIla banyA rahIe e samyaka pariNAmanI anubhUti mATe e aMgenuM suMdara mArgadarzana Apato graMtha eTale ja zrI upadezaprAsAda graMtha...... mudrakaH zrI jaina prakAzana maMdira, amadAvAda prAptisthAno jaina prakAzana maMdira - ajaya sevaMtilAla jaina 309/4, khatrInI khaDakI, dozIvADAnI poLa, | 20, mahAjana galI, jhaverI bajAra, amadAvAda-380001 phona : 5356806 muMbaI-400 002 zrI pArzvanAtha pustaka bhaMDAra zrI pArzvanAtha pustaka bhaMDAra phuvArA sAme, taLeTI roDa, bhojanazALA sAme, pAlitANA-364270 zaMkhezvara-384246 zrI mahAvIra jaina upakaraNa bhaMDAra gurugautama enTaraprAIjha zaMkhezvara tathA sUrata cIkapeTha, beMglora-pa60053 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EIDA DALDALI ITAI E www.jainelibrary or Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA anaMta kalyANakara, anaMta sukhakara, anaMta hitakara ane anaMta duHkhahara evA jinazAsananI prApti; cAra gatimAM rakhaDatA jIvane anaMta puNyanA udaye thAya che. karoDo rUpiyAnA kharce jhaverI bajAramAM dukAna maLavI eka apekSAe sahelI che paraMtu jinazAsananI prApti atyaMta muzkela che. je puNyazALI AtmAone paramAtmAnA zAsananI prApti thaI che teone ArAdhanAmAM AgaLa vadhAravA ane pApathI mukta banavA mATe sAmAnyatayA upadezanI jarUra rahe ja che. upadeza vinA bALajIvo sAdhanAmAM joDAtA nathI ane virAdhanAthI aTakatA nathI. bALajIvone ArAdhanAmAM joDavA mATe dharmanuM baLa zuM che...dharmanI tAkAta zuM che te jaNAvavuM paDe ane virAdhanAthI aTakAvavA mATe virAdhanAnuM phaLa batAvavuM paDe...puNyabaMghanuM AkarSaNa jIvane dharmamAM joDe che ane pApanA vipAkanI jANakArI jIvanamAMthI pApo ochA karAve che athavA pApano rasa ocho karAve che. prastuta zrI upadezaprAsAda graMtha mAtra upadezAtmaka graMtha nathI paraMtu sthAne sthAne zAstrIya prasaMgo, aitihAsika prasaMgo, bodhadAyaka kathAo vagereno samAveza karI graMthane bodhaka ane rocaka banAvavAmAM Avyo che. dareka sAdhakane temAMthI sAdhanAmATenuM baLa maLe tevo graMtha che. A graMthamAM dravyAnuyoga tathA kathAnuyoganuM adbhuta saMmizraNa che. pahelA siddhAMta ane pachI te siddhAMtane hRdayamAM sthira thavA dRSTAMto Apela che. jema goLa sAthe kaDavI davA paNa bALaka laI le tema goThavaNa karI che. A mULa graMthanA kartA AcArya zrI vijaya-lakSmIsUri che. temaNe A graMtharUpa prAsAdanA 24 staMbho kalpI dareka staMbhanI paMdara paMdara asra (hAMza) kalpI che. e rIte varSanA divasapramANa 360 vyAkhyAnorUpa A graMtha saMskRta bhASAmAM racyo che. prasaMgopAtta aneka sUtro tathA graMthomAMthI prastuta viSayane dRDha karatAM zloko tathA gadya avataraNo ApI graMthane paripUrNa ane samRddha karyo che. potAnA gurubhAI zrI premavijayajI mahArAjanI preraNAthI temaNe A graMtha racI jainasamAjano ghaNo ja upakAra karyo che. prathama vyAkhyAnanI zarUAta caitra sudi 1 thI karelI che. tyAra pachInA divasonI gaNatarIe badhA parvanA vyAkhyAno ApelA che. dAkhalA tarIke dIpotsavI (Aso vadI 30)nuM vyAkhyAna 210muM, besatA varSanuM (kArtika suda 1nuM) vyAkhyAna 211muM, jJAnapaMcamI (kArtika suda 5nuM) vyAkhyAna 215muM e rIte badhA parvo mATe samajI levuM. A graMthane atyupayogI jANIne tenuM gujarAtI bhASAMtara ghaNA varSo pahelA zrI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tii jaina gharma prasAraka sabhA-bhAvanagara taraphathI sva. zrI kuMvarajIbhAI ANaMdajIbhAIe ja athAga prayatnapUrvaka cIvaTathI karIne prakAzita karela. hAla keTalAya vakhatathI te raka aprApya hovAthI amo temanI saMmati laIne gujarAtI lipimAM prakAzita karIe to chIe. A graMtha mukhyatve upadezaboghano che. koI paNa vastu draSTAMtathI samajAvatAM vizeSa dRDha thAya che ane hRdayamAM soMsarI UtarI jAya che. e zailI graMthakAre ApanAvelI che. samakti, samakitanA 67 bola, zrAvakanA pAMca aNuvrata, traNa che baka guNavrata, cAra zikSAvrata ane te badhA vratanA aticAro, gharmanA cAra bheda-dAna, zIla, tapa, bhAva; tIrthayAtrA ane tenuM phaLa; jinapUjA, jinamUrti, jinacaitya; devadravya-bhakSaNanA mAThAM phaLo, tIrthakara bhagavAnanA paMca kalyANakonuM varNana; che mA ArAnuM svarUpa, dIpotsavI, jJAnapaMcamI Adi parvonuM varNana; pAMca samavAya kAraNa; navanitava, aMtaraMgazatruo; jJAnAcAra, darzanAcAra, tapAcAra ane vIryAcAranuM svarUpa; yazovijayajI upAdhyAyanA 32 aSTakonuM vivecana-vagere viSayo upara TUMka ke vizada vivecana karI nAnA-moTA draSTAMtothI asarakAraka vyAkhyAna ApelAM che. prastuta bhAga 1mAM 61 vyAkhyAnomAM ekaMdara 57 kathAo ApelI che ane satata samakitanA 67 bhedanuM vistArathI varNana karela che. te 67 bheda A pramANe che-(4) zraddhA, (3) liMga athavA cihna, (10) vinaya, (3) zuddhi, (5) dUSaNa, (8) prabhAvaka, % (5) bhUSaNa, (5) lakSaNa, (6) yAtanA, (6) AgAra, (6) bhAvanA, (6) sthAna. samakita gharmanuM mULa che. samakita vinAnI badhI gharmakaraNI mithyA che, ekaDA 3 vagaranA mIMDA jevI che. tethI samakitanI abhilASA prathama kartavya che A bhAgamAM enuM ja varNana kareluM che. graMthanI upayogitA mATe dareka bhAganA aMte kathAo tathA draSTAMtonI A varNAnukramaNikA ApI che, jethI koIne draSTAMta zoghavuM hoya to sahelAIthI tene maLI nA zake. graMthanI zarUAtamAM anukramaNikA paNa Apela che. ( zrAvakamAtranA gharamAM A mahAgraMtha hovo jarUrI che ke jemAM AkhA varSano nitya , navo svAdhyAya che. 360 divasa pramANe 360 vyAkhyAna alaga alaga viSayo upara saMkalanAbaddha ane draSTAMto sAthe ApelA che. A graMthamAM kAMIka draSTidoSathI ke ajJAnathI koI kSati ke bhUla rahI gaI hoya to te badala jJAnIvarga amane kSamA kare, ane sUcanA Ape jethI bhaviSyamAM sudhArI zakAya. s prakAzaka jazavaMtalAla giradharalAla zAha che Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara bhAga 1 anukrarmANakA (staMbha 1 thI 4) (vyAkhyAna 1 thI 1) ja viSaya pRSThaT viSaya (staMbha 1) vyAkhyAna 8 samakitanI cothI zraddhA-pAkhaMDI saMgarvajana32 > vyAkhyAna 1 iMdrabhUti (gautamasvAmI)nuM draSTAMta 33 mAM " maMgaLAcaraNa vyAkhyAna - cotrIza atizayonuM varNana samakitanA traNa liMga) vyAkhyAna 2 samatinuM paheluM liMga-zuzruSA samyagdarzananuM svarUpa sudarzana zreSThI ne arjuna mALInuM draSTAMta 8. mahAbaLa rAjakumAranuM draSTAMta - vyAkhyAna 10 vyAkhyAna 3 samakitanuM bIjuM liMga-gharmarAga je samakitanA be hetu 12 cilAtIputranuM draSTAMta 1 adhigama samakita upara kRSIvala vyAkhyAna 11 che, (kheDUtonuM draSTAMta samakitanuM trIjuM liMga-vaiyAvRtya * vyAkhyAna 4 naMdiSaNanuM draSTAMta samakitanA traNa bheda 15. vyAkhyAna 12 draDha samakita upara zreNika rAjAnuM draSTAMta 16 (vinayakAra) vyAkhyAna 5 daza prakAre vinaya (samakitanA 67 bolo bhuvanatilakamunino prabaMgha samakitanI pahelI zraddhA-paramArthasaMstava 20 vyAkhyAna 13 Y, abhayakumAranuM draSTAMta vinaya prazaMsA aMgAradAhakanuM draSTAMta 24 vinayaprasaMga upara zreNika rAjAno prabaMgha vyAkhyAna 6. vyAkhyAna 14 I samakitanI bIjI zraddhA-gItArtha sevA 26 | avinayanA phaLa puSpacUlA sAthvInuM draSTAMta 26 | phUlavAlakamuninuM draSTAMta vyAkhyAna 7. vyAkhyAna 15 - samatinI trIjI zraddhA (samakitanI traNa zuddhi) vyApatradarzanIno tyAga 29 | samakitanI prathama zaddhi-manazuddhi 55 3 jamAlinuM draSTAMta (prathama nihnava) 29 | manazuddhi upara jayasenAnuM draSTAMta 55 20. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya staMbha 2 vyAkhyAna 16 manazuddhi viSe AnaMdazrAvakanuM dRSTAMta vyAkhyAna 17 samakitanI bIjI zuddhi-vacanazuddhi zrI kAlikAcAryanuM dRSTAMta vyAkhyAna 18 samakitanI trIjI zuddhi-kAyazuddhi vajrakarNanuM dRSTAMta vyAkhyAna 19 (samakitanA pAMca dUSaNo samakitanuM prathama dUSaNa--zaMkA zaMkA para be bALakanuM dRSTAMta tiSyagupta nihnavanuM dRSTAMta nihnavonI noMdha vyAkhyAna 20 samakitanuM bIjuM dUSaNa--AkAMkSA jitazatru rAjA ne tenA maMtrInI kathA sarva devanI bhakti karanAra zrIgharanuM dRSTAMta vyAkhyAna 21 samakitanuM trIjuM dUSaNa--vicikitsA durgaMdhA rANInuM dRSTAMta vyAkhyAna 22 samakitanuM cothuM dUSaNa-- mithyAtvInI prazaMsA sumati ane nAgilanuM dRSTAMta vyAkhyAna 23 samakitanuM pAMcamuM dUSaNa-- mithyAvRSTi saMstava dhanapALa kavinuM dRSTAMta pRSTha | viSaya 58 58 61 61 63 63 66 66 66 68 69 69 70 71 72 74 74 vyAkhyAna 24 ATha prabhAvaka samakitano pahelo prabhAvaka- pravacana prabhAvaka vajrasvAmInuM dRSTAMta vyAkhyAna 25 samakitano bIjo prabhAvaka-- dharmakathaka prabhAvaka sarvajJasUrinuM dRSTAMta vyAkhyAne 26 upadeza labdhi naMdiSaNamuninuM dRSTAMta vyAkhyAna 27 samakitano trIjo prabhAvaka- vAdI prabhAvaka mallavAdI sUri prabaMdha vyAkhyAne 28 vAdathI zAsanoti vAdI devasUrinI kathA vyAkhyAna 29 vAdane yogya puruSanA lakSaNa vRddhavAdIsUri ane siddhasena divAkaranuM dRSTAMta vyAkhyAna 30 samakitanA cothA prabhAvakanimittavettA prabhAvaka bhadrabAhu svAmInuM dRSTAMta staMbha 3 vyAkhyAna 31 samakitanA pAMcamA prabhAvaka tapasvI prabhAvaka 76 77 | kASThamuninuM dRSTAMta * pRSTha 84 84 87 62 02 90 94 94 96 96 100 100 106 107 109 109 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 148 ' viSaya pRSTha | viSaya vyAkhyAna 32 vyAkhyAna 40. hya samakitanA chaThThA prabhAvaka samakitanuM pAMcamuM bhUSaNa-tIrthasevA 140 vara 2, vidyA prabhAvaka 111 liaukika tIrthasevA para tuMbaDInuM draSTAMta 141 > hemacaMdrasUrinI kathA 111 sutIrthanI yAtrA para trivikramanI kathA 142 vyAkhyAna 33 vyAkhyAna 41 samakitanA sAtamA prabhAvaka samakitanAM pAMca lakSaNa) kara siddha prabhAvaka 11 | samakitanuM paheluM lakSaNa-zamI 143 - pAdaliptasUrinuM draSTAMta 115 kUragaDu muninI kathA 143 vyAkhyAna 34 vyAkhyAna 42 vana samakitanA AThamA prabhAvaka- 1 145 samakitanuM bIjuM lakSaNa-saMvega kavi prabhAvaka 118 8, haribhadrasUrinI kathA nigraMtha (anAthI) muninI kathA 118 vyAkhyAna 43 vyAkhyAna 35 - bIjA atizayavALA kavinuM svarUpa 121 | samakitanuM trIjuM lakSaNa-nirveda ki mAnatuMgasUrino prabaMgha 122 harivAhana rAjAnI kathA 148 Tii, bappabhaTTasUrino prabaMgha 123 vyAkhyAna 44 vyAkhyAna 36 samakitanuM cothuM lakSaNa-anukaMpA 152 (samakitanA pAMca bhUSaNa) caMDakauzikanI kathA 153 154 3. samakitanuM paheluM bhUSaNa-svairya cAra rANIonuM dRSTAMta T129 sulasA caritra 129 vyAkhyAna 45 samakitanuM pAMcamuM lakSaNa-AstikyatA 155 vyAkhyAna 37 - samakitanuM bIjuM bhUSaNa prabhAvanA 132 padrazekhara rAjAnI kathA 155 1devapALa rAjAnI kathA 133 staMbha 4 vyAkhyAna 46. vyAkhyAna 38 samakitanuM trIjuM bhUSaNa-kriyAkuzaLatA 134 samakitanI cha yatanA vana udAyI rAjAnI kathA 134 | pahelI be yatanA vyAkhyAna 39 saMgrAmazUra rAjAnI kathA ja samakitanuM cothuM bhUSaNa-aMtaraMga bhakti138 vyAkhyAna 47 NR eka strInuM draSTAMta samakitanI bAkInI cAra yatanA 161 - jIrNa zreSThInI kathA 139 saddAlaputranI kathA 161 158 158 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ji viSaya pRSThaT viSaya pRSTha 166 | sa 197 vyAkhyAna 48 vyAkhyAna papa (samakitanA cha AgAra) (samakitanA cha sthAnaka) ke, samakitano pahelo Agara samakitanA prathama be sthAnaka 187 A rAjAbhiyoga 163 indrabhUti (gautama)no prabaMdha 188 ja kArtika zreSThInuM draSTAMta 164 vyAkhyAna 56 1 kozA gaNikAnI kathA 165 samaktinuM trIjuM tathA cothuM sthAnaka 193 vyAkhyAna 49 agnibhUtinuM draSTAMta 193 samakitano bIjo AgAra - vyAkhyAna 57 ja gaNAbhiyoga samaktinuM pAMcamuM tathA chaThuM sthAnaka 196 ja Aha sudharmarAjAnI kathA 166 prabhAsa gaNadharano prabaMgha vyAkhyAna 50 (saDasaTha bhedanuM vivaraNa saMpUrNa - samakitano trIjo AgAra-vRttikAMtAra 170 vyAkhyAna 58 1 aeNkArI bhaTTAnI kathA 171 (samakitanA anya prakAro vyAkhyAna 51 rocaka samakita 202 ja samakitano cotho AgAra-gurunigraha 173 kRSNa vAsudevano prabaMgha 203 - sulasanI kathA 173 vyAkhyAna pa9 - ArogyadvijanuM draSTAMta 174 kAraka samakita vyAkhyAna para kAkajaMgha ane kokAzanI kathA ke samakitano pAMcamo AgAra vyAkhyAna u0 devAbhiyoga 176 | dIpaka samakita 214 namirAjarSinI kathA 177 aMgAramardaka sUrino prabaMgha 216 vyAkhyAna 53 vyAkhyAna 61 - samakitano chaThTho AgAra-balAbhiyoga 181 samakitanuM vastusvarUpa ke, sudarzana zreSThInI kathA 182 subuddhi maMtrInuM draSTAMta vyAkhyAna 54 samakitanI cha bhAvanAo 184 pariziSTa vikramarAjAnI kathA 184 | kathAo tathA draSTAMtonI varNAnukramaNikA 224 anupama adhyAtma graMtho ane sAtvika sAhitya vinA vilaMbe vasAvo...! "zrI jena prakAzana maMdira" ane "jaina gharma sAhitya" A banne bAbato parasparanA paryAyarUpa banI cUkI che. sAhitya zuddhi, bhASAzuddhi, AkarSaka mudraNa, TakAu 3. kAgaLa ane majabUta bAInDIMga jevI tamAma bAbatonI saMpUrNa mAvajata bhAre jatanapUrvaka karIne zrI jaina prakAzana maMdira, 8 - jainagharmanA utkRSTa adhyAtma graMthonuM prakAzana kare che. tattva ane sattvano samanvaya temaja yugeyuge parivartana pAmatAM mUlyo : SS sAthe kadama milAvIne A saMsthA bhagIratha kArya rahI che. tethI ja to samAjamAM kahevAya che ke "zrI jaina prakAzana maMdira" . kevaLa vyAvasAyika abhigamathI ja nahIM, paNa upayogitA, yathArthatA ane navInatA samucita draSTikoNathI navAM navAM prakAzano kare che. 20 2 18 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vijayalakSmIsUri viracita zrI parasAda sAkAra bhAga-1 (2dla ) vyAkhyAna 1 maMgaLAcaraNa svastizrIdo nAbhibhUvizvabandhu-rgIrvANAryo vastutastattvasindhuH / bhAsvaddIptyAnirjitAdityacandraH sattvAnavyAdAdimo'yaM jinendrH||1|| bhAvArtha-je nAbhirAjAnA putra kalyANa ane lakSmIne ApanArA che, samagra vizvane banyu samAna che, paramArthathI tattvajJAnanA sAgara samAna che, jenI devatAo prArthanA kare che, ane jeNe potAnI dedIpyamAna kAntithI sUryacaMdrane jItelA che evA A prathama jinendra (RSabhasvAmI) sakala jIvonuM rakSaNa karo." zrIbhUpanAbhijanapAnvayapuSkaratve, cidrUpadIdhitigaNai ravirevayo'bhUt / svIyaujasA zamitamohatamaHsamUho, kalyANavarNavibhurastuvibhUtaye sH||2|| bhAvArtha-"pRthvInuM pAlana karanAra zrImAnuM nAbhirAjAnA vaMzarUpI AkAzamAM je prabhu) samyam jJAna rUpI kiraNonA samUhavaDe sUrya samAna thayA, ane jemaNe potAnA tejathI moharUpI aMdhakAranA samUhano nAza karyo te suvarNa samAna kAttivALA prabhu amArI saMpattinI vRddhi mATe thAo." mokSalakSmInA advitIya heturUpa, traNalokanI lakSmInA sadvitIya heturUpa, AtmasvarUpane prakaTa karanAra ane gaMbhIratArUpa lakSmIne utpanna karavAmAM sAgara samAna evA zrI vizvasena rAjAnA putra zrI zAMtinAtha svAmIno huM Azraya karuM chuM. moharUpI asurano nAza karavAmAM nArAyaNa (viSNu) jevA ane kAmadevano nAza karavAmAM mahAdeva (zaMkara) jevA tathA manane jItanArA temaja pANigrahaNa karavAnA miSe karIne tiryaMco para dayA karavAne mATe ja rathamAM beThelA evA zrI neminAtha prabhu amone sukha ApanAra thAo. zaMkhane ghAraNa karanAra (zaMkhezvara) kRSNa jenI prArthanA karI che, tathA je nAthanA paNa nAtha che evA he vAyArANInA putra zaMkhezvara pArzvanAtha svAmI! tame jayavaMta varto. e pramANe jinezvara thakI tripadIrUpa varNane pAmelA evA gaNagharoe jemanI stuti karI che evA tathA je pArzvanAtha svAmInA upanAmanI saMkhyA aMtarikSa, navapallava vagere nAmovaDe jinatanu lakSaNanA pramANa jeTalI eTale eka hajAra ne AThanI karelI jagaprasiddha che te sukhadAyI saMkhyAnI huM harSapUrvaka stuti karuM chuM. je siddhArtharAjAnA putra anaMtajJAnarUpI kalpavRkSanA naMdanavana samAna che, saMsAranA tApane nAza karavAmAM bAvanAcaMdana jevA che, jemaNe aniMdita vacanavaDe vizvane vikasita karyuM che, ane jemaNe 1 bIjA hetu sAthe prabaLa AlaMbanarUpa (bhAga 1-1 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 potAnA (tIrthaMkaranA) bhavanI pUrvanA trIjA bhavamAM agiyAra lAkha eMzI hajAra ne pAMcaso mAsakhamaNa karyAM che te zrI vIrasvAmI jayavaMta varto. ra bhavya prANIone arcana karavA yogya, kAmadevane jItanArA, svayaMbhU tathA saMsArano nAza karanArA evA zrI ajitanAtha saMbhavanAtha vagere tIrthaMkaro graMthanA vaktA ane kartA vagere zubha AtmAvALA satpuruSone sukhanA kAraNabhUta thAo. prathama paMcaparameSThIne namaskAra karIne huM A upadezaprAsAdanI vRtti temAM varSanA divasa pramANe traNaso ne sATha vyAkhyAno kahelAM hovAthI 'savva vina parimitA' nAmanI karuM chuM. A sthaLe huM prathama traNa praNava (kAra) sthApIne pachI traNa AkAzabIja (hIM) sthApIne ane pachI sarasvatIbIja (e)ne sthApIne--e rUpa maMtrane namana karIne A zAstra zarU karuM chuM. jema bALakanuM kANuM bobaDuM boleluM vacana paNa pitAnI pAse zobhe che, tema A mAruM pralAparUpI vacana paNa zrutagharonI pAse satyapaNAne pAmaze. jema koI tRSAtura mANasa kSIrasAgaramAMthI thoDuM jaLa laIne paNa potAnI tRSA dUra kare che, tema huM ghaNA zAstromAMthI thoDuM thoDuM grahaNa karIne A vyAkhyAna lakhuM chuM, tethI huM niMdya nahIM thAuM. A graMthamAM prathama eka eka zloka kahIne tenA upara gadyamAM eka eka dRSTAMta ApeluM che, tethI tenI saMkhyA paNa varSanA divasa pramANe traNaso ne sAThanI thayelI che. dareka graMthanI zarUAtamAM 1namaskArarUpa, graMthanI vastunuM pradarzana karavA rUpa athavA OMAzIrvAdarUpa maMgaLa vidhranA nAza mATe tathA ziSTa jananA AcAranuM pAlana karavA mATe karavuM joIe, kahyuM che ke-- zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kvApi yAnti vinAyakAH // 1 // bhAvArtha-mahApuruSone paNa zreyanA kAryamAM ghaNAM vidhro Ave che, ane azubha kAryamAM pravartelA mANasonAM vidhro dUra jatAM rahe che.'' tethI karIne graMthanA AraMbhamAM vidhrUsamUhanI zAMti karavA mATe upara kaheluM maMgaLa zAstranA prAraMbhamAM, madhyamAM ane aMtamAM karavAne iccheluM che. ahIM koI ziSya prazna kare che ke, ''syAdvAda gharmanA varNanarUpa A graMtha hovAthI samagra graMtha ja maMgaLarUpa che; to pachI zAstranA AraMbha, madhya ane aMtamAM maMgaLa karavAnI zI jarUra che? kema ke maMgaLa karavAnuM kAMI paNa prayojana rahetuM nathI.'' A praznanuM gurumahArAja samAdhAna kare che ke ''he ziSya! 'maMgaLa karavAnuM kAMI paNa prayojana nathI' emAM je te maMgaLa nahIM karavAmAM hetu Apyo che te hetu asiddha che. kAraNa ke ziSyajano nirvighrapaNe graMtha pUrNa karI zake (abhyAsa karI zake), teTalA mATe AraMbhamAM maMgaLa karavuM joIe, te ja graMtha ziSyajanonA hRdayamAM sudRDha thavA mATe madhyamAM maMgaLa karavuM joIe, ane te ja graMtha ziSya praziSyAdika paraMparAe karIne sarvane upakArI thavA mATe anya maMgaLa karavuM joIe. mATe teM maMgaLa 1 jemAM iSTadevatAne namaskAra karavAmAM Ave te. 2. jemAM prakRta graMthano viSaya dekhADavAmAM Ave te. 3. jemAM AzIrvAdanuM vacana kahevAmAM Ave te. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 1] maMgaLAcaraNa nahIM karavAmAM batAveluM kAraNa asiddha che. te viSe prazaMsanIya bhASyarUpI ghAnya utpanna karavAmAM pRthvI samAna zrI jinabhadragaNi mahArAje kahyuM che ke taM maMgalamAIe, majjhe pajjaMtae ya satthassa / paDhamaM satthatthAviggha-pAraM gamanAya niddiThaM // 1 // ityAdi bhAvArtha-"zAstranA prAraMbhamAM, madhyama ane aMtamAM maMgaLa karavuM joIe. temAM prathama maMgaLa zAstra ane tenA arthano nirvidhra pAra pAmavA mATe kaheluM che." ityAdi. temaja he ziSya! ziSTajanono A maMgaLa karavA rUpa AcAra paNa avazya jovAmAM Ave che. ziSTa koNa kahevAya che? zAstrarUpa sAgaranA pArane pAmavA mATe jeo zubha vyApAramAM pravarte te ziSTajana kahevAya che. kahyuM che ke ziSTAnAmayamAcAro, yatte saMtyajya dUSaNam / nirantaraM pravartante, zubha eva prayojane // 1 // bhAvArtha-ziSTajanono A AcAra ja hoya che, ke teo dUSaNano tyAga karIne nirantara zubha kAryamAM ja pravarte che." vaLI buddhimAna puruSo phaLanI icchAvALA ja hoya che, kema ke prayojana vinA to mArgamAM paDelI kAMTAvALI DAMkhaLInuM upamardana karavAnI jema niSphaLa prayatna thAya che, tethI tevI zaMkA TALavA mATe, buddhimAna puruSone A graMthanA paThana pAThanamAM pravRtta karavA mATe tathA upadravono nAza karavA mATe graMthakAra iSTa devatAne namaskAra karavA pUrvaka saMbaMdha, abhidheya ane prayojanane sUcavanAra prathama zloka kahe che- _aindra zreNinataM zAMti-nAthamatizayAnvitam / / natvopadezasadmAkhyaM, graMtha vakSye prabodhadam // 1 // zabdArtha-indronA samUhavaDe vaMdanA karAyelA ane atizayothI yukta evA zAMtinAtha svAmIne namaskAra karIne huM prabodhane ApanArA A upadezaprAsAda nAmanA graMthane kahuM chuM. vizeSArtha-huM upadezaprAsAda nAmanA graMthane kahuM chuM. e rIte kriyApadano saMbaMdha che. temAM "upadeza" eTale hamezAM vyAkhyAna ApavAne yogya evA traNaso ne ekasaTha drAMtonuM "sagha" eTale sthAna (mahela-prAsAda), te nAmano graMtha huM kahuM chuM. te graMtha kevo che? tenuM vizeSaNa kahe che ke praboghadam' eTale samyagU jJAnane ApanAra-utpanna karanAra che. te graMtha zuM karIne kahuM chuM? namaskAra karIne kahuM chuM. arthAt mana vacana kAyAvaDe namaskAra karIne kahuM chuM. kone namaskAra karIne? zAMtinAthane-acirA mAtAnA putra ne vizvasena rAjAnA putra soLamA tIrthakarane. te zAMtinAtha kevA che? cosaTha indra, bAra cakravartI, nava vAsudeva, nava prativAsudeva, nava baLadeva tathA gaNagharo, vidyAgharo ane mRgendro (siMha) vagerenA samUha vaDe namaskAra karAyelA che. vaLI kevA che? apAya apagama vagere cAra athavA prakArAMtare cotrIza atizayothI yukta che, evA zAMtinAtha svAmIne praNAma karIne huM upadezaprAsAda nAmanA graMthane kahuM chuM. A pramANe prathama zlokano vizeSArtha che. 1. jJAnAtizaya, vacanAtizaya, pUjAtizaya ne apAyApagamAtizaya e cAra. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 1 A prathama zlokamAM "atizayothI yukta evuM zAMtinAthanuM vizeSaNa ApyuM che. temAM temanA cotrIza atizayo sUcavyA che. te atizayo pUrvAcAryanI gAthAvaDe batAve che- cauro jammappabhiI, ikkArasa kammasaMkhae jAe / navadasa ya devajaNie, cauttIsaM aisae vande // 4 // bhAvArtha-"tIrthakarone janmathI AraMbhIne cAra atizayo, karmanA saMkSayathI utpanna thayelA agiyAra atizayo ane devatAoe karelA ogaNIza atizayo hoya che. te cotrIza atizayavALA bhagavAnane huM vaMdanA karuM chuM." te atizayo A pramANe che1. tIrthaMkarano deha sarva loko karatAM zreSTha (lokottara) ane adbhuta svarUpavAna hoya che, tathA vyAdhi rahita ane parasevA tathA mela rahita hoya che. 2. tIrthaMkarono zvAsozvAsa kamalanA parimalanI jevo sugandhI hoya che. 3. jinezvaronuM mAMsa ane rudhira gAyanA dUgha jevuM ujjavala (zveta) hoya che; tathA 4. bhagavAnano AhAra ane nihAra carmacakSuvALA prANIone (manuSyAdikane) adgazya hoya che, paraMtu avadhi vagere jJAnavALA puruSo te joI zake che. A cAre atizayo bhagavAnane janmasamayathI ja utpanna thAya che. have jJAnAvaraNIyAdika cAra ghAtikarmonA kSayathI 11 atizayo utpanna thAya che te batAve che1. bhagavAnanA samavasaraNanI bhUmi mAtra eka yojana vistAravALI hoya che, to paNa teTalI bhUmimAM karoDo devatAo, manuSyo ane tiryaMcono samAveza thAya che, ane paraspara saMkocanI bAghArahita sukhe bese che. bhagavaMte dezanAmAM kahelI pAMtrIza guNothI yukta ardhamAgadhI bhASA devatAo, manuSyo ane tiryaMcone potapotAnI bhASAmAM samajAvAthI gharmano avabogha karanArI thAya che; tathA te vANI eka yojananA samavasaraNamAM rahelA sarva prANIone eka sarakhI rIte ja sAMbhaLavAmAM Ave che. jo ke bhagavaMta to eka ja bhASAmAM upadeza Ape che; paraMtu varasAdanA jaLanI jema te bhASA bhinna bhinna jIvorUpa Azrayane pAmIne te te jIvonI bhASApaNe pariNAma pAme che. te viSe kahyuM che ke devA daivIM narA nArI, zabarAzcApi zAbarIm / tiryadhopi hi tairazcIM, menire bhagavagiram // 1 // bhAvArtha-bhagavAnanI vANIne devatAo daivI bhASA mAne che, manuSyo mAnuSI bhASA mAne che, bhIla loko potAnI bhASA mAne che ane tiryaMco paNa potAnI (pazu-pakSInI) bhASA bolAya che ema mAne che. 1. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane attarAya-A cAra ghAtikarma che. tenA kSayathI prANIne kevaLajJAnAdi pragaTa thAya che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 1] - 5 maMgaLAcaraNa AvA prakAranA bhuvanAbhuta atizaya vinA samakALe aneka prANIono upakAra thaI zakato nathI. A saMbaMghamAM eka bhIlanuM draSTAMta che- saraHzarasvarArthena, bhillena yugapadyathA / saro natthIti vAkyena, priyAstistro'pi bodhitaaH||1|| bhAvArtha-sarovara, bANa ane sAro kaMTha e traNe artha kahevAnI icchAvALA koI bhIle "saro natyikasara nathI." e vAkya karIne potAnI traNe strIone samajAvI dIdhI. te draSTAMta A pramANe che- koI eka bhIla jyeSTha mAsamAM potAnI traNa strIone sAthe laIne koI gAma tarapha jato hato. mArgamAM eka strIe tene kahyuM ke, "he svAmI! tame sukaMThathI gAyana karo, ke je sAMbhaLavAthI mane A mArgano zrama tathA sUryano tApa bahu duHsaha na thAya." bIjI strIe kahyuM ke, "he svAmI! tame jaLAzayamAMthI kamaLanI sugaMdhavALuM zItaLa jaLa lAvI ApIne mArI tRSAnuM nivAraNa karo." trIjI strI bolI ke, "he pati! mane mRganuM mAMsa lAvI ApIne mArI sughAnuM nivAraNa karo." A pramANe te traNe strIonAM vAkyo sAMbhaLIne te bhale "sara nalthi" e eka ja vAkyathI te traNene javAba Apyo. temAM pahelI strI ema samajI ke "mAro svAmI kahe che ke mAro "saro' eTale svara-sAro kaMTha nathI; tethI zI rIte gAna karuM?" bIjIe ghAryuM ke ""saro' eTale sarovara koI ATalAmAM nathI; eTale kyAMthI pANI lAvuM?" trIjI samajI ke ""saro' eTale zara-bANa nathI, to zI rIte mRgane mArIne tenuM mAMsa lAvI zakAya? A pramANe bhIlanA eka ja vAkyathI te traNe strIo potAnA kahevAno uttara sAMbhaLIne svastha thaI; to bhagavAnanI vANI to upamArahita tathA vacanane agocara che, eTale te vANIthI aneka prANIo samaje, temAM zuM Azcarya che! kahyuM che ke nayasaptazatIsapta - bhaMgIsaMgatisaMgatam / zRNvanto yagiraM bhavyA, jAyante shrutpaargaaH||1|| bhAvArtha-"sAta nayanA sAtaso bhAMgAthI ane samabhaMgInI racanAthI mizritayukta bhagavAnanI vANI sAMbhaLIne aneka bhavya prANIo zratanA pAragAmI thAya che." 3. bhagavAnanA mastakanI pAchaLa bAra sUryabiMbanI kAntithI paNa adhika tejasvI ane manuSyone manohara lAge tevuM bhAmaMDaLa eTale kAMtinA samUhano udyota prasarelo hoya che. zrI vardhamAna dezanAmAM kahyuM che ke __rUvaM picchaMtANaM, aidullahaM jassa hou mA vigcha / ___ to piMDiUNa teaM, kuNaMti bhAmaMDalaM pitte||1|| bhAvArtha-"bhagavaMtanuM rUpa jonArAne tenuM atizaya tejasvIpaNuM hovAthI sAmuM jovuM atyaMta durlabha thaI paDe che; tema na thavA mATe te sarva tejano ekatra piMDa thaIne bhagavaMtanA mastakanI pAchaLa rahe che, jethI bhagavaMtanuM rUpa jonArAo sukhe sukhe bhagavaMtanI sAmuM joI zake che. 4. dayAnA advitIya nidhi samAna bhagavAna je je sthaLe vihAra kare che te te sthaLe sarva dizAomAM pacIza pacIza yojana ane upara nIce sADA bAra sADA bAra yojana ema Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 pAMcaso+ gAu sudhImAM prathama thayelA jvarAdika rogo nAza pAme che, ane navA rogo utpanna thatA nathI. 5. upara kahyA pramANe bhagavAnanI sthitithI pAMcaso gAu sudhImAM prANIone pUrva bhavamAM bAMdhelAM ane jAtithI utpanna thayelAM (svAbhAvika) vaira paraspara bAdhAkArI hotAM nathI. 6. upara kahyA pramANenA pAMcaso gAu sudhImAM Itio (sAta prakAranA upadrava), tathA ghAnyAdikane nAza karanArA tIDa, sUDA ane uMdara vagere utpanna thatA nathI. 7. upara kahI teTalI bhUmimAM mArI (marakI), duSTa devatAdike karelo utpAta (upadrava) ane akAla mRtyu thatAM nathI. 8. teTalI bhUmimAM ativRSTi eTale uparAuparI niraMtara varasAda thato nathI ke jethI dhAnyamAtra kohI jAya. 9. teTalA sthaLamAM anAvRSTi eTale sarvathA jaLano abhAva thato nathI ke jethI dhAnyAdikanI niSpatti ja na thAya. 10. te sthaLe durbhikSa--dukALa paDato nathI. 11. potAnA rAjyanA lazkarano bhaya (hullaDa vagere) tathA bIjA rAjya sAthe saMgrAmAdika thavAno bhaya utpanna thato nathI. A pramANe karmakSayajanya 11 atizayo jANavA. have devatAoe karelA ogaNIza atizayo A pramANe- 1. prabhu je sthaLe vicare tyAM AkAzamAM dedIpyamAna kAMtivALuM dharmane prakAza karanAra dharmacakra phare (AgaLa cAle.) 2. AkAzamAM zveta cAmaro banne bAju cAle. 3. AkAzamAM nirmaLa sphaTika maNinuM raceluM pAdapITha sahita siMhAsana cAle. 4. AkAzamAM bhagavAnanA mastaka para traNa chatra rahe. 5. AkAzamAM ratnamaya dharmadhvaja prabhunI AgaLa cAle. sarva dhvajanI apekSAe A dhvaja atyaMta moTo hovAthI te indradhvaja paNa kahevAya che. A pAMce atizayo jyAM jyAM jagadguru bhagavAna vihAra kare tyAM tyAM AkAzamAM cAlyA kare che, ane jyAM jyAM bhagavAna bese tyAM tyAM yathAyogya upayogamAM Ave che, eTale ke dharmacakra tathA dharmadhvaja AgaLanA bhAgamAM rahe che, pAdapITha paga taLe rahe che, siMhAsana upara prabhu bese che, cAmaro vIMjAya che, ane chatro mastaka para rahe che. 6. mAkhaNanA jevA komaLa, suvarNanAM nava kamaLo devo race che, temAM be kamaLa upara tIrthaMkara bhagavaMta potAnA be paga rAkhIne cAle che. bAkInA sAta kamaLa bhagavAnanI pAchaLa rahe che, temAMthI be be kamaLa kramasara bhagavAnanI AgaLa AgaLa AvyA kare che. 1. dareka dizAmAM pacIza pacIza yojana eTale so so gAu maLIne cAra dizAnA cAraso gAu tathA upara ane nIce sADA bAra sADA bAra yojana eTale pacAsa pacAsa gAu maLIne so gAu; sarva maLIne pAMcaso gAu. A pramANe agiyAramA atizaya sudhI samajavuM. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 1] maMgaLAcaraNa 7 7. tIrthaMkaranA samavasaraNa pharatA maNino, suvarNano ane rUpAno ema traNa gaDha devatAo race che. temAMno bhagavAnanI pAseno pahelo gaDha (prAkAra) vicitra prakAranA ratnamaya vaimAnika devatAo banAve che, bIjo eTale madhya prAkAra suvarNamaya jyotiSI devo banAve che, tathA trIjo eTale bahArano prAkAra rUpAno bhuvanapati devatAo race che. 8. tIrthaMkara jyAre samavasaraNamAM siMhAsana para bese che, tyAre temanuM mukha cAre dizAmAM dekhAya che. temAM pUrva dizA tarapha mukha rAkhIne prabhu pote ja birAje che, bAkInI traNa dizAmAM jinendranA ja prabhAvathI temanA jevA ja rUpavALI siMhAsana vagere sahita traNa mUrtio devatAo vikurve che. te racavAno hetu e che ke sarva dizAomAM beThelA devo vagerene prabhu pote ja amArI sAme besIne amane upadeza kare che evo vizvAsa Ave. 9. jyAM jyAM prabhu sthiti kare che te te sthaLe jinezvaranI upara devatAo azoka vRkSa race che. te azoka vRkSa RSabhasvAmIthI AraMbhIne zrI pArzvanAthasvAmI sudhI trevIza tIrthaMkaro upara temanA potAnA zarIranA mAnathI bAra guNo UMco racavAmAM Ave che; ane mahAvIrasvAmI upara batrIza dhanuSa UMco racavAmAM Ave che. kahyuM che ke- usabhassa tini gAuya, battIsadhaNuNi vaddhamANassa / sesajiNANamasoo, zarIrao vArasamuLa zA bhAvArtha-'"RSabhasvAmI upara traNa gAu UMco azoka vRkSa hoya che. vardhamAna (mahAvI2) svAmI upara batrIza dhanuSa UMco hoya che, ane bAkInA jinezvaro upara temanA zarIrathI bAra guNo UMco hoya che.'' ahIM koI zaMkA kare ke-'Avazyaka cUrNamAM zrI mahAvIrasvAmInA samavasaraNanA prastAvamAM kahyuM che ke basonavarapAvavuM biLa--tANo vArasamuLa so viGavvarUtti-indre jinezvaranI UMcAIthI bAra guNo UMco azoka nAmano zreSTha taru vidhuryo; ne ahIM to batrIza dhanuSa UMco kahyo, te kema saMbhave?'' A praznano uttara e che ke--Avazyaka cUrNAmAM je bAragaNuM UMcAInuM pramANa kahyuM che te kevaLa azokavRkSanuM kahyuM che, ane ahIM je batrIza ghanuSanuM mAna kahyuM che, te sAla vRkSa sahita azokavRkSanuM pramANa kaheluM che. ahIM paNa azokavRkSa to bAragaNo ja samajavo. eTale mahAvIrasvAmInuM zarIra UMcAImAM sAta hAtha che, tene bAragaNuM karavAthI corAzI hAtha eTale ekavIza dhanuSa UMco azokavRkSa, ane tenA para agiyAra dhanuSa UMco sAla vRkSa hovAthI banne maLIne batrIza dhanuSanuM mAna samajavuM. A pramANe pravacanasAroddhAranI vRttimAM kaheluM che.'' 10. jyAM jyAM tIrthaMkara vicare tyAM tyAM kAMTAo aghomukha thaI jAya che eTale mArgamAM rahelA kAMTAonI aNIo nIcI thaI jAya che. 11. jyAM jyAM bhagavaMta cAle che tyAM tyAM vRkSo bhagavAnane praNAma karatA hoya tema nIcA name che. 12. bhagavAna lIlA sahita je sthaLe vicare che, tyAM AkAzamAM devaduMdubhi vAgyA kare che. 13. bhagavaMta jyAM vicare che tyAM saMvartaka jAtino vAyu eka yojana pramANa pRthvIne zuddha karIne Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 (kacaro vagere dUra karIne) sugaMdhI, zItaLa ane maMda maMda temaja anukULa vAya che, tethI sarva prANIne te sukhakArI thAya che. te viSe zrI samavAyAMga sUtramAM kahyuM che ke-"sIyatneLa suhAsenuM suminA mArumeLuM khoyaLa parImaMDaLaM savvo samaMtA patti" eTale zItala, sukhasparzavALo ane sugaMdhayukta evo pavana sarva dizAomAM cotarapha eka eka yojana bhUmi pramArjana kare che. 14. jagadguru jinezvara jyAM jyAM saMcAra kare che tyAM tyAM cAsa, mora ane popaTa vagere pakSIo prabhune pradakSiNA de che. 15. je sthaLe prabhu birAje che tyAM ghULI zamAvavA mATe ghanasArAdi yukta gaMghodakanI vRSTi thAya che. (meghakumAra devo A vRSTi kare che.) 16. samavasaraNanI bhUmimAM caMpaka vagere pAMca raMganAM puSponI jAnu pramANa (DhIMcaNa sudhI) vRSTi thAya che. ahIM koI zaMkA kare ke "vikasvara ane manohara puSponA samUhathI vyAsa evI yojana pramANa samavasaraNanI pRthvI upara jIvadayAmAM rasika cittavALA munionuM rahevuM tathA javuMAvavuM zI rIte yogya kahevAya? kemake tethI to jIvano vighAta thAya.'' A zaMkA upara keTalAka evuM samAdhAna Ape che ke "te puSpo devoe vikurvelA hovAthI sacitta ja hotAM nathI.'' paraMtu A javAba yukta nathI. kemake te puSpo mAtra vikurvelAM ja hoya che ema nathI, paraMtu jaLa tathA sthaLanA UpajelAM puSponI paNa devo vRSTi kare che. te viSe AgamamAM paNa kahyuM che ke biTaThThAI vi surabhi jalathalayaM divvakusumanIhAriM / pakiraMti samaMteNaM dasadbhavaNaM kusumavAsaMti // bhAvArtha-'nIcAM bIMTavALAM, sugaMdhavALAM, ane jaLa sthaLamAM utpanna thayelAM evAM paMcaraMgI divya puSponI vRSTi devatAo cotarapha vistAre che.'' A pramANeno siddhAMtano pATha joI (sAMbhaLIne) keTalAka paMDitamanyo svamatikalpanAthI evo uttara Ape che ke ''je sthaLe munio bese che te sthaLe devatAo puSpavRSTi karatA nathI.'' A uttara paNa satya nathI. kema ke munio je sthaLe beThA hoya tyAM ja kASThanI dazAno Azraya karIne eTale kASThanI jema sthira ja teoe besI rahevuM joIe evo kAMI niyama nathI, paraMtu kAraNavaze teonuM gamana Agamana paNa saMbhave che. mATe ahIM sarva gItArthane mAnya evo uttara e che ke jema eka yojana jeTalI samavasaraNanI bhUmimAM aparimita sura, asura, nara ane tiryaMconuM paraspara mardana thatAM paNa teone kAMI paNa bAghA thatI nathI, tema jAnu pramANa puSponA samUha upara munigaNa tathA vividha janasamUhanA cAlavAthI paNa te puSpone kAMI paNa bAghA thatI nathI. paraMtu jANe amRta rasathI siMcana karAtAM hoya, tema te puSpo UlaTAM vizeSa ullAsa pAmatAM jAya che. kema ke anupama evA tIrthaMkarono prabhAva aciMtya che.'' 17. tIrthaMkaronA mastakanA keza, dADhI, mUcha tathA hAthapaganA nakha vRddhi pAmatA nathI. (niraMtara eka ja sthitimAM rahe che.) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 2] samyakdarzananuM svarUpa 18. tIrthakaronI samIpe sarvadA ochAmAM ochA eka karoDa bhavanapati vagere cAra nikAyanA devo rahe che. 19. jinezvara je sthAne vicaratA hoya tyAM niraMtara vasaMta vagere sarva RtunAM manohara puSpa, phaLAdika sAmagrI pragaTa thAya che, eTale Rtuo paNa badhI anukULa varte che. A pramANe tIrthakaronA sarve maLIne cotrIza atizayonuM varNana jANavuM. A atizayomAM koI ThekANe samavAyAMganI sAthe kAMI kAMI pheraphAra jovAmAM Ave che te matAntara jANavuM. te matAntaranuM kAraNa to sarvajJa ja jANI zake che. mULa zlokamAM "tizayAnvitam' atizayoe karIne yukta evuM je pada kaheluM che tenI A vyAkhyA karavAmAM AvI. evA atizayovALA vizvasena rAjAnA kuLamAM tilaka samAna ane acirA mAtAnI kukSirUpI zakti(chIpa)ne viSe muktA (motI) samAna soLamA tIrthaMkara zrI zAMtinAtha svAmIne namaskAra karIne eTale upahAsano tyAga karavA pUrvaka mana, vacana, kAyAnI zuddhithI praNAma karIne aneka zAstranA anusAra A upadezaprAsAda graMtha huM racuM chuM. A zAstramAM saMbaMgha vAcya vAcaka lakSaNa che. A graMthamAM je artha che te vAcya che, ane te arthane kahenAro A graMtha te vAcaka che. A graMthamAM vyAkhyAna karavA yogya arhadgharmanA upadezanuM nirUpaNa karyuM che, te A zAstranuM abhidheya che tathA A graMthanuM prayojana be prakAre che; eka graMthartAnuM ane bIjuM zrotAnuM. te bannene paNa para praghAna) ane apara (gauNa) evA babbe prayojana rahelA che, temAM graMthakartAne para prayojana mokSapadanI prApti thavA rUpa che ane apara prayojana bhavya jIvone bogha pamADavA rUpa che. tevI ja rIte zrotAne paNa svarga tathA mokSanI prApti rUpa para prayojana che ane zAstratattvanA bogharUpa apara prayojana che. AvA prakAranuM eTale saMbaMgha, aMbhidheya ane prayojanavALuM zAstra buddhimAnone temAM pravRtti karAvanAra thAya che. ahIM prathama zlokamAM "tizayAnvitam (atizayovaDe yukta)' evuM jinezvaranuM je vizeSaNa ApyuM che te(atizayo)nuM varNana TIkAkAre ghaNuM vistArathI karyuM che te bhAvamaMgaLarUpa hovAthI, sarva vighanuM vinAzaka hovAthI tathA sarva kalyANanA kAraNarUpa hovAthI karyuM che. "je manuSyo jinezvaranA atizayonuM A varNana niraMtara prAtaHkALe saMbhAre che, teo samagra samRddhiyukta thAya che." vyAkhyAna 2 samyakdarzananuM svarUpa ahIM prathama sarva samRddhinAM nizAnarUpa, sarva guNomAM mukhya ane samagra gharmakAryonAM mULa kAraNarUpa samyagdarzananuM svarUpa kahuM chuM- devatvadhIrjineSveva, mumukSuSu gurutvadhIH / dharmadhIrAhatAM dharme, tatsyAtsamyaktvadarzanam // 1 // bhAvArtha-"rAgadveSane jItanArA jina kahevAya che. te nAma jina, sthApanA jina, dravya jina ane bhAva jina, ema cAra prakAre che. te jinezvarone viSe ja devabuddhi rAkhavI tathA bhava (saMsAra) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 thakI potAnA AtmAne mukta karavA icchanAra je mumukSu puruSo, temane viSe ja gurupaNAnI buddhi rAkhavI, temaja durgatimAM paDatA jIvone ghAraNa karanAra jinezvarapraNIta gharma, tene viSe ja gharmapaNAnI zraddhA rAkhavI, te samyagdarzana kahevAya che." jo ke "darzana' zabda vaDe cakSuthI je jovAmAM Ave te darzana ema paNa kahevAya che, paraMtu A jainazAsanamAM to satya deva, satya guru ane satya gharmanA tattvanuM je saMzayAdika rahita samyajJAna, tene samyagdarzana kaheluM che. tenuM jJAna darzanamohanIya karmanA kSaya, upazama ke kSayopazamathI prApta thAya che. tethI jinendranA dareka vacana upara draDha vizvAsarUpa viziSTa prakAranA sadbhAvane "darzana jANavuM. A "samakita" zabdanA kahelA arthane dRDha karavA mATe mahAbaLa nAmanA rAjakumAranuM draSTAMta che te nIce pramANe samakita upara mahAbaLa rAjakumAranuM draSTAnta hastinApuramAM baLa nAme rAjA rAjya karato hato. te rAjAne prabhAvatI nAme rANI hatI. te rANIe siMhanA svapnathI sUcavana thayelA eka zUravIra putrane janma Apyo. tenuM nAma mahAbaLa rAkhyuM. te kumAra anukrame yuvAvasthA pAmyo tyAre tene bhoga bhogavavAmAM samartha thayelo jANIne tenA pitAe eka divase ATha rAjakanyAo sAthe paraNAvyo, ane AThe strIone mATe rAjAe suvarNanA ATha mahela baMghAvI ApyA. te strIone temanA pitAoe premapUrvaka ATha karoDa sonaiyA, ATha karoDa rUpiyA, ATha mugaTa, ATha joDI kuMDala, ATha naMdAvarta tathA sarva prakAranA ratnamaya ATha bhadrAsana vagere ghaNI vastuo ApI. (A hakIkata zrI bhagavatI sUtramAM che.) te AThe strIonI sAthe bhogavilAsa karatAM mahAbaLakumAre keTaloka kALa nirgamana karyo. ekadA vimalanAtha svAmInA zAsanamAM gharmaghoSa nAme sUri pAMcaso muninA parivAra sahita hastinApuranA udyAnamAM samavasaryA. temanuM Agamana sAMbhaLIne paralokonI jema te rAjakumAra paNa potAnI sarva samRddhi sahita temane vaMdanA karavA mATe gayo. sUrIzvarane vaMdanA karIne kumAra yogya sthAne beTho. te samaye munIzvare dezanA ApI ke asArameva saMsAra-svarUpamiti cetasi / vibhAvya zivade dharme, yatnaM kuruta he jnaaH|| bhAvArtha-"he bhavyajano! A saMsAra nissAra ja che' ema jANIne mokSa ApanAra evA gharmane viSe yatna karo. sarva gharmakRtyonuM mULa samakita che, ane te samakita deva guru tattvane viSe samyaka zraddhAnathI prApta thAya che. aNuvrato ke mahAvrato, dAna, jinapUjA, kriyA, japa, dhyAna, tapa, sarva zAstrAbhyAsa, tIrthayAtrA ane guNanI upArjanA-e saghaLAM, samakti sahita hoya to ja mokSane arthe thAya che, tethI prathama teno Azraya karo." ityAdi gurumukhathI dezanA sAMbhaLIne vairAgya pAmelA mahAbaLakumAre kahyuM ke-"he bhagavaMta! huM arihaMtanA kahelA mArgane harSapUrvaka saddauM ; tethI mAtA-pitAne pUchIne huM ApanI pAse dIkSA aMgIkAra karIza." AcArye kahyuM ke, "he vatsa! gharmakAryamAM pratibaMgha karIza nahIM." pachI mahAbaLakumAre ghare jaI mAtA-pitAne praNAma karIne kahyuM ke-"tamArI AjJAthI huM gharmaghoSa AcArya pAse Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 vyAkhyAna 2] samyakdarzananuM svarUpa dIkSA grahaNa karIza." te sAMbhaLIne temaNe mahAbaLa pratye kahyuM ke-"he vatsa! tuM amane prANathI paNa priya che tethI tAro viyoga ame eka kSaNamAtra paNa sahI zakIe tema nathI, tethI e vAta ja tuM bolIza nahIM. he putra! jyAM sudhI ame jIvIe tyAM sudhI to tuM gharamAM ja rahe." te sAMbhaLIne kumAre mAtAne kahyuM ke "he mAtA! paheluM koNa mRtyu pAmaze ane pachI koNa mRtyu pAmaze? te kAMI jANI zakAtuM nathI, tethI mane cAritra levAnI AjJA Apo ke jethI tamArI kukSithI pAmelA manuSyajanmane huM saphaLa karuM. jema pUrvanA anaMta bhavomAM thayelI anaMta mAtAo aMka vinAnAM mIMDAnI jema niSphaLa thaI tema tame na thAo; tame to zubha aMka (eka be vagere)nI jema sArthaka thAo." A pramANenA te kumAranA Agrahano tyAga karAvavAne asamartha thayelA tenA mAtApitA tenA dAsa jevA thaI gayA. ekadA rAjAe mahAbaLakumArane snehapUrvaka potAnA rAjyAsana para besADI suvarNanA, rUpAnA, ratnanA ane mATInA ekaso ne ATha kaLazovaDe rAjyAbhiSeka karyo. pachI te bolyA ke "he vatsa! kahe, have ame zuM karIe?" tyAre kumAre kahyuM ke-"he pitA! ApaNA kozamAMthI traNa lAkha sonaiyA laIne temAMthI mAre mATe eka lAkha sonaiyA ApI kutrikApaNamAMthI pAtro lAvo, eka lAkha sonaiyA ApIne rajoharaNa (ogho) lAvo, ane mAtra cAra AMgaLa rAkhI bAkInA sarva keza kAtarI nAMkhavA mATe eka lAkha sonaiyA ApIne eka hajAmane bolAvo." te sAMbhaLIne rAjAe paNa tarata ja tenA kahyA pramANe karyuM. pachI snAna karI divya caMdanano zarIre lepa karI, sarva uttama alaMkAro ghAraNa karI, hajAra manuSyothI vahana karAya tevI zibikAmAM ArUDha thaIne kumAra guru pAse Avyo. te vakhate tenA mAtApitAe kumArane kahyuM ke, "he putra! A durlabha cAritrane grahaNa karIne tAre tenuM pAlana karavAmAM atyaMta yatna karavo." ema kahIne AcAryane praNAma karI teo potAnA nagaramAM pAchA gayA.pachI mahAbaLakumAre potAnA hAthe paMcamuSTi lonca karI te gurunA hAthe dIkSA grahaNa karI. traNa guti ane pAMca samitithI yukta evA mahAbaLamunie vinayapUrvaka cauda pUrvano abhyAsa karyo, vivigha prakAranI tapasyA karI ane bAra varSa sughI asmalita cAritranuM pAlana karI sarva pApanI AlocanA karIne tathA pratikramIne eka mAsanA anazana vaDe kALadharma pAmI brahma nAmanA pAMcamA devalokamAM daza sAgaropamanI sthiti (AyuSya) vALA deva thayA. cauda pUrva jaghanyathI paNa lAMtaka nAmanA chaThThA devaloke jAya che, chatAM ahIM mahAbaLa munine pAMcamA devaloke javAnuM kahyuM, tenuM kAraNa kAMIka paNa vismaraNa vagere hetuthI cauda pUrvathI nyUna jJAna haze ema saMbhave che. tyAMthI AyuSya kSaye cavIne te mahAbaLa munino jIva vANijya nAmanA gAmamAM koI moTA zreSThIne ghera sudarzana nAme putra thayo. anukrame yuvAvasthA pAmyo. ekadA te puranA udyAnamAM samavasarelA zrI mahAvIrasvAmInA caraNakamaLane vaMdanA karavA mATe te gayo. tyAM svAmI sarva jIvanA hitane mATe samayathI AraMbhIne sarva kALanA svarUpanuM nirUpaNa karatA hatA. te sAMbhaLIne vismaya pAmelA sudarzana zreSThIe prabhune pUchyuM ke-"he bhagavan! kALa keTalA prakArano che?" svAmIe javAba Apyo ke-"he sudarzana! kALa cAra prakArano che-pramANakALa, yathAyunivRttikALa, 1 daivI dukAna-ke jemAM traNa bhuvanamAMnI dareka cIja maLatI hatI. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 mRtyakALa ane addhAkALa." he svAmI! pramANakALa kone kahevo? "pramANakALa be prakArano che. cAra pahorano divasa ane cAra pahoranI rAtri vagere."he svAmI! yathAyunivRttikALa eTale zuM? " sudarzana! nArakI jIve tathA devatAe je pramANe AyuSya bAMdhyuM hoya te pramANe pUrepUruM te bhogave, tene yathAyunivRttikALa kahe che." he svAmI! mRtyakALa eTale zuM? "he zreSThI! jIva zarIrathI judo paDe, athavA zarIra jIvathI juduM paDe, te mRtyakALa kahevAya che." he bhagavAna! addhAkALa eTale zuM? "he zreSThI! addhAkALa ghaNA prakArano che. samayakALa ane AvaLiko kALathI AraMbhIne utsarpiNI avasarpiNI sudhIno sarva kALa addhAkALa kahevAya che." A pramANe sAMbhaLIne teNe pUchyuM ke he bhagavAna! palyopama ane sAgaropama jevo moTo kALa zI rIte pUrNa thAya?" prabhu bolyA ke- "he sudarzana! pUrve te paNa tevo kALa anubhavyo che. pUrva bhavamAM tuM brahma devalokamAM daza sAgaropamanA AyuSyavALo deva hato." ityAdi tenA pUrvabhavanuM vRttAnta prabhue kahyuM. te sAMbhaLIne sudarzanane vairAgya utpanna thayo; tethI tarata ja teNe svAmI pAse dIkSA grahaNa karI. A pramANe te mahAbaLanA jIva sudarzane bIjA bhavamAM paNa dIkSA grahaNa karIne pharI cauda pUrvano abhyAsa karyo. anukrame sarva karmano kSaya karI kevaLajJAna prApta karIne teo mokSapada pAmyA. "deva, guru ane gharmarUpa tattvane viSe jenI kAmaghenu samAna yathArtha buddhi thAya che temane sarva samRddhio prApta thAya che. tevA samyagdarzanathI mahAbaLa rAjA mokSa paryantanI samRddhi pAmyA." vyAkhyAna 3 samakitanI be hetu tIrthakRtproktatattveSu, ruciH samyaktvamucyate / labhyate tatsvabhAvena, gurUpadezato'thavA // 1 // bhAvArtha-"tIrthakare kahelAM tattvone viSe je ruci-zraddhA hovI te samyatva-samakita kahevAya che. te samakita svabhAvathI athavA gurunA upadezathI ema be prakAre prApta thAya che." tIrthakaroe nava tattvo kahelAM che. temane viSe je ruci-zraddhA thavI, te samakita eTale samyaka zraddhA kahevAya che. zraddhA vinAnA mAtra jJAnathI ja phaLasiddhi thatI nathI. tattvajJo paNa jo zraddhArahita hoya to teo AtmahitalakSaNa phaLane pAmatA nathI. zrutajJAnanA ghAraka chatAM paNa aMgAramardaka AcArya jevA abhavya ane bIjA dUrabhavya prANIo jagatanA niSkAraNa vatsala evA jinezvaranAM kahelAM tattvo upara zraddhArahita hovAthI zAstrokta, tathA prakAranA AtmahitarUpa phaLane pAmyA nathI, ema zAstramAM saMbhaLAya che. samakita be rIte prApta thAya che-svabhAvathI athavA gurunA upadezathI. svabhAvathI eTale guru vagerenA upadezanI apekSArahita svAbhAvika kSayopazamathI prApta thAya che, ane upadezathI eTale gurue kahelA ghamaupadezanuM zravaNa karavAthI prApta thAya te. A anAdikALathI cAlyA AvatA saMsArarUpI sAgarane viSe paDelo prANI bhavyatvanA paripAkane lIdhe parvata parathI nadImAM paDelAM paththaranA nyAye karIne anAbhogapaNAthI yathApravRtti 1. te paththara athaDAtA kuTAtA goLa thAya che tema. . Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 vyAkhyAna 3] samakitanA be hetu karaNa kare che. adhyavasAyavizeSarUpa te yathApravRttikaraNa vaDe eka Ayukarma vinA bIjAM jJAnAvaraNIyAdika sAta karmone palyopamanA asaMkhyAtamA bhAge nyUna evA eka koDAkoDI sAgaropamanI sthitivALAM kare che. ahIM te jIvane karmathI utpanna thayelA atyaMta nibiDa rAgadveSanA pariNAmarUpa karkaza ane durbhedya evI graMthi prApta thAya che. A graMthi sudhI abhavya jIvo paNa anaMtI vAra Ave che ane tene yathApravRttikaraNa vaDe graMthipradeza pAmIne arihaMtanI vibhUti jovAthI zubha bhAvamAM vartatA satA mRtasAmAyikano lAbha thAya che, paraMtu bIjo kAMI paNa Atmika lAbha thato nathI; ane te graMthine pAmIne koI bhavya prANI parama vizuddhi vaDe graMthino bheda karavA rUpa apUrvakaraNa karIne mithyAtvanI sthiti je aMtaHkoTAkoTInI che, temAMthI aMtarmuhartakALa sudhI tenAM daLiyAM pradezathI paNa na vecavA paDe tevuM aMtarakaraNa kare che. traNa karaNano anukrama A pramANe che jA gaMThI tA paDhama, gaMThIsamaccheyao bhave bIaM / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // 1 // bhAvArtha-"graMthi sughI Ave tyAre paheluM karaNa (yathApravRtti) hoya che, graMthino cheda kare tyAre bIjuM karaNa (apUrva) hoya che, ane te jIva jyAre samakitanI pAse Ave arthAt sabhyatva pAmavAne vakhate trIjuM anivRttikaraNa prApta thAya che." ahIM mithyAtvanI sthitinA be vibhAga thAya che. temAMnI pahelI aMtarmuharta pramANa sthitine bhogavIne bIjI upazamana karelI sthitimAM aMtarakaraNanA prathama samaye jIva samyakatva pAme che. kahyuM che ke- AntarmohUrtikaM samyagdarzanaM prApnuvanti yat / nisargahetukamidaM, samyakzraddhAnamucyate // 4 // bhAvArtha-"madhyanA antarmuhUrtamAM je samakita prApta thAya che te samyak zraddhAvALuM nisarga samakita kahevAya che." gurUpadezamAlaMbya, prAdurbhavati dehinAm / yattu samyagzraddhAnaM tatsyAdadhigamajaM param // 2 // bhAvArtha-"gurunA upadezane avalaMbana karIne (sAMbhaLIne) prANIone samyak zraddhA utpanna thAya che, te adhigamaja nAmanuM bIjuM samakita kaheluM che." balAdapi zrAddhajanasya dIyate, saddarzanaM sarvasukhaikajanmabhUH / vyadIdhapadvIrajinastadudhamaM, zrIgautamenApi na kiM kRSIvale // 1 // bhAvArtha-"zrAvakane baLAtkAre paNa sarva sukhanA advitIya kAraNarUpa samakti ApavAmAM Ave che. tevo udyama zrI mahAvIrasvAmIe zrIgautama gaNadhara pAse kRSIvala upara karAvyo hato." 1 adhigama samakita upara kRSIvala (kheDUtonuM draSTAMta ekadA jaMgama (cAlatA) kalpavRkSa jevA bhagavAna mahAvIrasvAmIe mArge vihAra karatAM gautama gaNadhara pratye kahyuM ke-"he vatsa! je A samIpe (thoDe dUra) kRSIvala dekhAya che tene pratibogha karavA 1 A karaNa pUrve koI paNa vAra kareluM nahIM hovAthI tenuM nAma apUrvakaraNa sArthaka che. 2 A dRSTAnta saMpradAyathI cAlyuM AvyuM che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 mATe tuM jaladI jA; kemake tene tArAthI ja moTo lAbha prApta thaze.'' te sAMbhaLIne bhagavAnanI AjJA aMgIkAra karI gautamasvAmI te kheDUta pAse gayA ane kahyuM ke--"he bhadra! tuM kuzaLa to che ne? are bhAI! A khetI karavA vaDe aneka dvIndriya vagere jIvono vadha karI zA mATe phogaTa pApa bAMdhe che? pApakuTuMbanA poSaNa mATe AvAM karmo karIne tuM tArA AtmAne anarthamAM zA mATe nAMkhe che? sAMbhaLa- saMsAramAvanna parassa aThThA, sAhAraNaM jaM ca karei kammaM / kammassa te tassa uveyakAle, na baMdhavA baMdhavayaM uviMti // 1 // bhAvArtha--je mANasa saMsAramAM AvIne para eTale kuTuMbAdika mATe khetI vagere sAdhAraNa karma kare che te mANasane ja te karmano vipAka udayamAM Ave tyAre tenAM phaLa bhogavavAM paDe che, te vakhate tenA bAMdhavo te phaLa bhogavavA AvatA nathI. mATe he bhAI! tapasyA (cAritra) rUpI vahANano Azraya karIne A bhavasamudrane tarI jA.'' A pramANenA gautamasvAmInA vacanAmRtathI Ardra thayelo te kheDUta bolyo ke--"he svAmI! huM jAte brAhmaNa chuM. mAre sAta putrIo che. te sarvanAM duSpra2 udaranI pUrti karavA mATe huM aneka pApakarmo karuM chuM. have atyArathI Apa ja mArA baMdhu samAna ane mAtA samAna cho. Apa je AjJA karazo te pramANe huM karIza. ApanuM vacana ullaMghIza nahIM.'' te sAMbhaLIne zrI gautamasvAmIe tene sAdhuveSa Apyo, teNe tatkALa IkAra karyo. pachI te kRSIvaLa sAdhune sAthe laIne zrI gautamasvAmI prabhu pAse javA cAlyA. tyAre te bolyo ke--"he pUjya! ApaNe kyAM javuM che?'' gautamasvAmI bolyA ke'jyAM amArA pUjya guru birAje che tyAM ApaNe javuM che.'' te sAMbhaLIne te kheDUta bolyo ke"Apa to sura-asuranA paNa pUjya cho, chatAM Apane paNa pUjya evA guru che, to te vaLI kevA haze?'' tyAre gautamasvAmIe te kheDUtanI pAse bhagavAnanA guNonuM varNana karyuM, je guNo sAMbhaLavAthI teNe tarata ja samakita prApta karyuM. AgaLa cAlatAM tIrthaMkaranA adbhuta atizayonI samRddhi joIne teNe vizeSe karIne samakitane dRDha karyuM. chevaTe jyAre parivAra sahita zrIvIrasvAmIne teNe sAkSAt joyA, tyAre tenA manamAM prabhu upara dveSa utpanna thayo. zrI gautama gaNaghare te kheDUtane kahyuM ke, 'he muni! zrI jinezvarane vaMdanA karo.'' tyAre te gautama gaNadhara pratye bolyo-'he mahArAja! jo A tamArA guru hoya to mAre A pravrajyAnuM kAMI paNa prayojana nathI. tamAro ziSya thavAthI saryuM! A tamAro veSa laI lo, huM to mAre ghera jaIza.'' ema kahIne te sAdhuveSano tyAga karI mUThI vALIne nATho. te vakhate te kheDUtanI tevI ceSTA joIne indra vagere sarve hasatA hasatA bolyA ke ''aho! zrI gautama gaNadhare ziSya to bahu sAro karyo!'' tevI adbhuta sthiti joIne gautama gaNadhare kiMcit lA pAmI bhagavAnane tenA vairanuM kAraNa pUchyuM, tyAre bhagavAna bolyA ke ''he vatsa gautama! A kheDUtane tame kahelA arihaMtanA guNonuM ciMtavana karatAM graMthibheda thayo che tethI tamane tathA tene moTo lAbha thayo che. have mane joIne tene je dveSa utpanna thayo tenuM kAraNa kahuM chuM te sAMbhaLo- pUrve huM potanapura nagaramAM prajApati rAjAno putra tripRSTha nAme vAsudeva hato, te vakhate traNa khaMDano svAmI azvagrIva nAme prativAsudeva hato. ekadA sabhAmAM beThelA azvagrIva rAjAe koI nimittiyAne potAnA maraNa viSe prazna karyo, eTale te nimittiyAe kahyuM ke 'tamAruM mRtyu tripRSThanA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 4] samakitanA traNa bheda 15 hAthathI thaze.' te sAMbhaLIne azvagrIva rAjA tripRSTha upara dveSa rAkhIne niraMtara tene mAravAnA upAyo karavA lAgyo; paraMtu tenA sarva upAyo niSphaLa gayA. te azvagrIvanA purodyAnamAM tenuM eka zAlikSetra hatuM. temAM AvIne eka siMha niraMtara aneka manuSyone upadrava karato hato. te siMhane mAravAne koI paNa samartha thayuM nahIM. tethI te zAlikSetranA rakSaNane mATe azvagrIve potAnA khaMDiyA sarva rAjAone AjJA karIne vArA pramANe eka eka rAjAne te kSetranA rakSaNa mATe AvavAnuM TharAvyuM. e pramANe AvatAM anyadA prajApati rAjAno vAro Avyo. te vakhate tripRSTha kumAra pitAne jatAM aTakAvIne pote te upadravanuM rakSaNa karavA mATe mAtra eka sArathine ja sAthe rAkhI rathamAM besIne tyAM gayo. pachI te zAlikSetra pAse jaIne siMhane bolAvyo, ke tarata ja te siMha tripRSThanI sAme ghasyo. tene tripRSThe be oSTha pakaDIne zuktisaMpuTanI jema cIrI nAMkhyo. te vakhate maravA paDelo te siMha potAnI niMdA karavA lAgyo ke-'aho! huM siMha chatAM paNa eka manuSyamAtrathI ja marAyo.' tene kheda pAmato joIne tripRSThanA sArathie tene zAMta karavA mATe madhura vANI vaDe kahyuM ke-'he siMha! A kumAra vAsudeva thavAnA che, tene tuM eka ceMka manuSya jevA na jANIza. tuM narendranA hAthathI marAyo che, tethI zA mATe zoka kare che? manuSya lokamAM A tripRSTha kumAra eka siMha ja che, ane tuM tiryak yonimAM utpanna thayelo siMha che.' A pramANenAM zAMtinAM vAkyo sAMbhaLIne harSa pAmelo siMha samAdhipUrvaka maraNa pAmyo. pachI te tripRSTha, sArathi ane siMha e traNenA jIvo bhavasAgaramAM bhramaNa karatAM karatAM sAMpratakALe te tripRSThano jIva te huM thayo chuM, siMhano jIva te kRSIvala thayelo che, ane sArathino jIva te tuM indrabhUti (gautama) thayo chuM. pUrvabhave tame madhura vANI vaDe tene prasanna karyo hato ane meM tene mAryo hato, te kAraNathI A bhavamAM tene tamArA para sneha che ane mArA para dveSa che. A pramANe A bhavanATakamAM sneha ne vairanuM kAraNa jANI levuM. paraMtu have te kheDUta zuklapakSI thayo che. ene samakitanI sparzanA thaI gaI che eTale enuM kalyANa thavAnuM che. he gautama! tArAthI be ghaDImAtra samakita pAmelo te kheDUta arthapudgalaparAvartananI aMdara mokSapadane pAmaze; tethI tene pratibodha karavA mATe meM tane mokalyo hato.'' A pramANe te kheDUtanuM vRttAMta sAMbhaLIne indra vagere ghaNA jIvo sakitamAM sudRDha thayA. tevI rIte he bhavya prANIo ! tamAre paNa cittamAM cirakALa paryaMta samakitane sthira karavuM. --- vyAkhyAna 4 samakitanA traNa bheda samakitane jJAnacAritra karatAM paNa adhika kahyuM che te A pramANe-- zlAghyaM hi caraNajJAnaviyuktamapi darzanam / na punarjJAnacAritre, mithyAtvaviSadUSite // 1 // 1. je jIvane arthapudgalaparAvartana saMsAra bAkI rahyo hoya te zuklapakSI kahevAya che. ane tethI vadhAre saMsAra jene bAkI hoya te kRSNapakSI kahevAya che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 IstaMbha 1 jJAnacAritrahIno'pi, zrUyate zreNikaH kila / samyagdarzana mAhAtmyAttIrthaMkRttvaM prapatsyate // 2 // bhAvArtha-"jJAna ane cAritra vinAnuM ekaluM samakita paNa prazaMsAne pAtra che, paraMtu mithyAtvarUpI viSathI dUSita thayelA jJAna ne cAritra glAdhya nathI. juo! zreNika rAjA jJAna ane cAritra rahita ja hatA ema saMbhaLAya che; paraMtu samyakdarzana (samakita)nA prabhAvathI te tIrthakara thavAnA che, arthAt temaNe tIrthaMkara nAmakarma bAMdhyuM che." ahIM koI zaMkA kare ke, "zreNikarAjAe traNa prakAranA samatimAMthI kayA samaktivaDe tIrthakaranAmakarma upArjana karyuM?" teno javAba e che ke, "samyakatvanA traNa prakAra cheaupazamika, lAyopathamika ane kSAyika. temAM bhasmathI AcchAdana karelA agninI jema mithyAtvamohanIya ane anaMtAnubaMghInI cokaDI (krogha, mAna, mAyA ane lobha)no upazama karavAthI prApta thAya te aupazamika samyaktva kahevAya che. A samakita anAdi mithyAdraSTi jIvane pUrve kahelA traNa karaNa karavA pUrvaka aMtarmuhUrtanI sthitivALuM thAya che, ane te cAre gatinA jIvo pAmI zake che; athavA A samakti upazamazreNipara ArUDha thayelA munine upazAMtamoha nAmanA agiyAramA guNaThANe prApta thAya che. te viSe zrI jinabhadragaNi mahArAja mahAbhASyamAM kahe che ke uvasAmagammi seDhigayassa hoi uvasAmiaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo akhaviyamiccho lahai sammaM // 1 // bhAvArtha-upazamazreNipara ArUDha thayelAne aupathamika samakita prApta thAya che (hoya che), athavA jeNe traNa puMja karyA nathI ane mithyAtva apAvyuM nathI evo jIva e samakita pAme che. mithyAtvamohanIya tathA anaMtAnubaMdhI kaSAyanI cokaDI-temAM je udaya AvI hoya teno nirmaLa nAza kare, ane udayamAM nahIM AvelIno upazama kare, ema nAza eTale kSaya ane upazama e bannavaDe yukta evuM je samati te kSAyopathamika kahevAya che. A samakitanI sthiti chAsaTha sAgaropama jhAjherI che. - trIjuM kSAyika samati eTale jemAM samakti mohanIya, mithyAtva mohanIya ane mizra mohanIya tathA anaMtAnubaMghI cAra kaSAya e sAta prakRtino nirmULa nAza thAya che. A kSAyika samakita sAdi anaMta sthitivALuM hoya che, kemake te AvyA pachI jatuM nathI. A kSAyika samakitanA prabhAvathI ja zreNika rAjAe tIrthakara nAmakarma bAMdhyuM hatuM." te viSe AgamamAM kahyuM che ke na seNio Asi tayA bahussuo, na vA ya pannattidharo na vAyuo / so AgamissAi jiNo bhavissai, sammikhkha pannAi varaM khu daMsaNaM // 1 // bhAvArtha-"zreNika rAjA bahuzruta nahotA, temaja prajJatine ghAraNa karanArA nahotA; topaNa te AgAmI covIzImAM tIrthaMkara thanAra che, tethI tattvaprajJAvALuM samati ja zreSTha che ema jaNAya che." A zlokano bhAvArtha tenA draSTAMtathI jANavA yogya che te A pramANe draDha samakita upara zreNika rAjAnuM draSTAMta rAjagRhI nagarImAM zreNika rAjA rAjya karato hato. te nagarInI bahAra guNazIla nAmanA caityamAM ekadA jagatasvAmI zrI mahAvIra prabhu samavasaryA. te vakhate celaNA rANIne laIne zreNika Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 4] samakitanA traNa bheda 17 moTA sainya sahita prabhune vAMdavA gayo. jinezvarane vaMdanA karIne te yogya sthAne beTho. te vakhate teNe koI kuSThIne potAnA koDhano rasa (paru vagere) laI laIne prabhune page copaDato joyo. te ayukta kArya joIne rAjA te kuSTI upara ati kroghAyamAna thayo. tevAmAM prabhune chIMka AvI tyAre te kuSThI bolyo ke ''maro.'' thoDI vAre rAjAne chIMka AvI, tyAre te bolyo ke, 'cirakALa jIvo.'' tevAmAM abhayakumArane chIMka AvI, tyAre te bolyo ke 'maro athavA jIvo.'' teTalAmAM kAlasaurika nAmanA kasAIne chIMka AvI, tyAre te bolyo ke, "na maro, na jIvo.'" A pramANe te kuSThI bolyo, temAM bhagavAnane maravAnuM kaheluM sAMbhaLIne adhika krodha pAmelA zreNike vicAryuM ke, '"aho! A kukhI kevo duSTa che? ene jarUra sajA karavI joIe.'' ema vicArIne rAjAe potAnA sevakone AjJA karI ke, "A kuSThI samavasaraNanI bahAra nIkaLe eTale tene pakaDI lejo." pachI te kuSThI bahAra nIkaLyo tyAre rAjasevako tene pakaDavA gayA, teTalAmAM to te AkAzamArge UDI gayo. eTale sevakoe AvIne rAjAne kahyuM ke, "te to koI deva hato, tethI AkAzamArge jato rahyo.'' te sAMbhaLIne rAjAe prabhune pUchyuM ke, "he bhagavan! te kudI koNa hato ane teNe AvI ceSTA kema karI?'' prabhue kahyuM ke, "he rAjA! te kuSTI manuSya nahoto, paNa te to dardurAMka nAmano deva hato. teNe to bAvanAcaMdana vaDe amArA caraNonI pUjA karI che, paNa daivI mAyAthI tamane kuSThanI bhrAMti thaI hatI.'' rAjAe pharIthI pUchyuM ke, "he svAmI! te devatA zI rIte thayo?' tyAre tIrthapati bolyA ke- kauzAMbIpurImAM seDuka nAmano eka brAhmaNa raheto hato. te tyAMnA zatAnika rAjAnI sevA karato hato. ekadA rAjAe prasanna thaIne tene varadAna mAgavAnuM kahyuM, tyAre te brAhmaNe potAnI strIno abhiprAya laIne rAjA pAse mAgyuM ke, "he rAjA! mane A nagaramAM hamezAM miSTAnna bhojana tathA upara eka mahora dakSiNA maLe, tevuM TharAvI Apo.'' te sAMbhaLIne rAjAe kAMIka hasIne te pramANe TharAvI ApyuM. pachI te brAhmaNa hamezAM jude jude ghera bhojana karavA lAgyo. paraMtu dakSiNAnA lobhathI karelA bhojananuM vamana karIne te ekathI vadhAre ghera jamavA javA lAgyo; tethI te thoDA kALamAM kuSThI thayo. te joIne rAjAe tathA tenA kuTuMbe tenuM apamAna karyuM, tethI te kuSTI krodhAyamAna thayo. pachI teNe eka bokaDo aNAvyo ane tene potAnA kuSThano rasa copaDI copaDIne ghAsa vagere khavarAvavA lAgyo. tethI te bokaDAnuM lohI vagere sarva kukhamaya thaI gayuM. pachI te brAhmaNe eka divasa potAnA putra vagere kuTuMbane kahyuM ke, ''ApaNA kuLanI evI rIta che ke jyAre koI vRddha thAya, tyAre te potAnA putrAdikane eka bokaDAnA mAMsanuM bhojana karAvIne pachI te tIrthagamana kare che, mATe tame sau A bokaDAnuM mAMsa khAo ane mane rajA Apo." te sAMbhaLIne putrAdike te kabUla karyuM. eTale te sarvane pelA bokaDAnuM mAMsa khavarAvavA vaDe kudI banAvIne te brAhmaNa rAtrine samaye gharamAMthI nIkaLI gayo. vanamAM bhramaNa karatAM vividha prakAranI auSadhionAM mULa ghovAIne AveluM koI khAbociyAnuM pANI pIvAthI te vyAdhirahita thaI gayo. eTale te pAcho potAne ghera Avyo, ane potAnA putrone kahyuM ke "tame mAruM apamAna karyuM, tenuM A phaLa tamane prApta thayuM ane huM to vyAdhirahita thaI gayo.'' A sarva vRttAMta jANIne pau2lokoe te brAhmaNane ghaNI nirbhartyanA (niMdA) karIne kADhI mUkyo. eTale te rAjagRha nagare AvI daravAjA pAse beTho, tevAmAM ahIM amAruM samavasaraNa thayuM. te vakhate amane vAMdavAne utsuka thayelo dvArapALa te seDuka brAhmaNane bhAga 1-2 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 1 daravAjA para cokI karavA rAkhIne samavasaraNamAM Avyo; pAchaLa te brAhmaNe puradevanI pAse vaDAM, pakavAnna vagere ghaNuM naivedya purajanoe mUkeluM hatuM te kaMTha sughI ThAMsI ThAMsIne khAdhuM. pachI atyaMta tRSA lAgavAthI pANI pANI karato mRtyu pAmIne te daravAjAnI ja pAsenI vAvamAM deDako thayo. ekadA pharIthI amAruM samavasaraNa ahIM thayuM. te vakhate amane vaMdana karavAnI utkaMThAvALI pANI bharanArI strIonA mukhathI amAruM Agamana sAMbhaLIne te deDakAne jAtismaraNa jJAna thayuM. tethI te deDako amane vAMcavA mATe vAvamAMthI bahAra nIkaLI mArgamAM kUdato kUdato Avato hato, tevAmAM tame paNa te rastethI ahIM AvatA hatA, eTale tamArA ghoDAnA paga nIce dabAIne amArA dhyAnamAM maraNa pAmI saudharma devalokamAM dardarAMka nAme devatA thayo. te deva Aje indra potAnI sabhAmAM karelI tamArA samakitanI prazaMsA sAMbhaLIne te para zraddhA nahIM AvavAthI tamArI parIkSA karavA mATe ahIM Avyo, ane teNe kuSThanA miSathI gozIrSacaMdanavaDe amArI bhakti karI." A pramANe te devanuM vRttAMta sAMbhaLIne zreNika rAjAe pharIthI prabhune pUchyuM ke, "he bhagavAna! te devatAe Apane chIMka AvI tyAre maravAnuM zA mATe kahyuM, mane cirakALa jIvavAnuM zA mATe kahyuM, abhayakumArane "jIvo athavA maro" kema kahyuM ane kAlasaukarikane "na maro, na jIvo' evuM zA hetuthI kahyuM?" jinezvara bolyA ke, "he rAjA! te deve bhaktinA rAgathI amane ema kahyuM ke he svAmI! tame samagra karmano kSaya karIne janma jarA maraNa vagerethI rahita svAbhAvika sukhavALA mokSapadane jaladI pAmo. tamane cirakALa jIvavAnuM evA hetuthI kahyuM ke, tame jIvatA cho tyAM sudhI rAjyasukhane anubhavo cho, paNa marI gayA pachI ghora narakamAM javAnA cho mATe ghaNo kALa jIvatA raho ema kahyuM, tathA abhayakumAra maMtrIne je kahyuM te evA hetuthI kahyuM ke te jIvato sato ahIM sukha bhogave che, ane maraNa pAmIne sarvArthasiddha vimAnamAM deva thanAra che, mATe "maro athavA jIvo" ema kahyuM, ane kAlasaukarikane evA abhiprAyathI kahyuM ke-te ahIM AvIne hamezAM pAMcaso pADAno vagha kare che, ane marIne ghora narakamAM javAno che, mATe tene jIvavuM ke maravuM ekke lAbhakArI na hovAthI "na maro, na jIvo" ema kahyuM." A sarva khulAsA sAMbhaLIne rAjA Azcarya pAmI pharIthI jinezvarane vaMdanA karIne bolyo ke, he svAmI! mArI narakagati na thavA mATe tenA nivAraNano upAya batAvo." prabhu bolyA ke "pUrve mithyAtvapaNAmAM tame je nArakInuM AyuSya bAMdhyuM che te avazya bhogavavuM ja paDaze-tenI bIjI pratikriyA che ja nahIM." A pramANe kahyAM chatAM paNa zreNike vadhAre Agraha karavAthI tene bogha thavA mATe prabhue kahyuM ke, "he rAjA! jo tuM tArI kapilA nAmanI dAsIne hAthe munine dAna apAve, athavA hamezAM pAMcaso pazuno vagha karanAra kAlasaukarikane eka divasa hiMsAkarmathI aTakAve, to tAre durgatimAM javuM na paDe." te sAMbhaLIne rAjA "A kArya to mArA hAthanI vAta che" ema ghArato potAnA nagara tarapha cAlyo. mArgamAM darAMka deve rAjAnI parIkSA karavA mATe nadImAM jALa nAMkhIne mAchalAM pakaDatAM eka muninuM rUpa batAvyuM. pachI te munine matsyanuM mAMsa khAtA dITho. eTale rAjAe tene kahyuM ke, "he sAdhu! A duSkarma karavuM mUkI de." tyAre te sAdhu bolyo ke, "huM ekalo ja AvuM karma karuM chuM ema Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 4] samakitanA traNa bheda 19 nathI, paNa mahAvIra svAmInA sarva ziSyo mArA jevA ja che." te sAMbhaLI zreNike tene kahyuM ke, "are! tAruM ja AvuM hIna bhAgya che, bAkI vIraparamAtmAnA ziSya to gaMgAnA jaLa jevA pavitra-puNyasvarUpa che." evI rIte tenI nirbharsanA karIne rAjA nagarImAM praveza kare che tevAmAM teNe eka yuvAna sAthvInuM rUpa joyuM. te sAdhvIe hAthe page alatAno rasa lagADyo hato, yathAyogya sarva alaMkAro aMgapara ghAraNa karyA hatAM, netramAM kAjaLa AMjyuM hatuM, mukha taMboLathI bhareluM hatuM ane garbhavatI hatI. tene joIne rAjAe kahyuM ke, "he bhalI sAdhvI! AvuM zAsanaviruddha AcaraNa kema kare che?" tyAre te bolI ke, "huM ekalI ja AvI chuM ema nathI, paNa sarva sAdhvIo AvI ja che." te sAMbhaLIne rAjAe kahyuM ke, "are pApiNI! tAruM ja AvuM abhAgya che, ke jethI AvuM viruddha AcaraNa kare che ane bole che." e pramANe teno tiraskAra karIne rAjA AgaLa cAlyo. tevAmAM te devatAe potAnuM divya svarUpa pragaTa karI rAjAne praNAma karIne kahyuM ke, "he rAjA! tamane ghanya che. indra je pramANe tamArI prazaMsA karI hatI tevA ja tame cho. jema samudra maryAdA na mUke tema tame tamArA samyatvanI maryAdAno tyAga karyo nahIM." ityAdi stuti karIne te deva rAjAne eka daivI hAra tathA be kSauma vastra (rezamI vastra) ApI azya thayo. rAjAe potAnA mahelamAM AvI kapilA dAsIne bolAvIne kahyuM ke, "tuM munine tArA hAthe dAna Apa." te bolI ke "he svAmI! mane evI AjJA na Apo, huM dAna nahIM ApuM; tame hukama karo to huM agnimAM pesuM, viSa khAuM, paNa e kArya nahIM karuM." tenAM AvAM vacano sAMbhaLIne rAjAe kAlasaukarikane bolAvI tene kahyuM ke, "tuM mAtra eka ja divasa pADAno vagha karavo tajI de." te bolyo ke, "he svAmI! huM janmathI dararoja pAMcaso jIvano vagha karuM chuM te huM mUkIza nahIM. mAruM AyuSya ghaNuM gayuM che, have thoDuM bAkI che, tethI teTalA mATe have prANavaghane zA mATe tajuM? zI rIte mUkuM? moTo samudra tarIne nAnA khAbociyAmAM koNa DUbe?" te sAMbhaLIne hAsya karatA rAjAe tene eka moTA aMgha phUpamAM nakhAvyo. bIje divase prAtaHkALamAM rAjA prabhu pAse jaI temane vaMdanA karIne bolyo ke, "he prabhu! meM kAlasaukarikane pADAnA vaghathI eka divasane mATe aTakAvyo che." tyAre prabhu bolyA ke, "te kAlasIkarike kUvAmAM rahyA rahyA mATInA pAMcaso pADA karIne teno vagha karyo che." te sAMbhaLIne rAjAe jinezvarane kahyuM ke, "he nAtha! kRpAnidhi evA ApanuM zaraNa mUkIne huM kone zaraNe jAuM?" jinendra bolyA ke, "he vatsa! kheda na kara. tuM samakitanA prabhAvathI A bhavathI trIjA bhave mArA jevo padmanAbha nAme tIrthaMkara thavAno che." (A sthAne vistAra ghaNo che, te upadezakaMdalI nAmanA graMthathI jANavo.) te sAMbhaLIne harSa pAmI potAnA nagaramAM AvI zreNika rAjA niraMtara gharmo karavA lAgyo. te traNa kALa jinezvaranI pUjA karato ane hamezAM jinezvaranI sanmukha ekaso ATha suvarNanA cokhAvaDe sAthiyA pUrato; paraMtu svayaMbhUramaNa samudranA matyanuM bhakSaNa karavAnA tyAga jeTalo paNa te niyama laI zakato nahIM. evo viratirahita chatAM paNa sAyika samakitanA baLathI AgAmI kALe te boMtera varSanA AyuSyavALo, sAta hAtha UMco ane zrI mahAvIranA ja jevo AvatI covIzImAM prathama tIrthakara thaze. zreNika rAjAno jIva pahelI narakamAM corAzI hajAra varSanuM AyuSya bhogavIne zubha bhAvavaDe kSAyika samakitanA prabhAvathI tIrthaMkarapaNAne pAmaze." - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 vyAkhyAna 5 samakitanI pahelI zraddhA-paramArthasaMstava samitinA saDasaTha bhedamAMnA pahelAM cAra zraddhAnA bheda paikI paramArtha saMstava nAmanI prathama zraddhAnA svarUpa viSe kahe che- 20 padaiH / jIvAjIvAditattvAnAM, sadAdisaptabhiH zazvattaccintanaM citte, sA zraddhA prathamA bhavet // 1 // bhAvArtha-'jIva ajIva vagere tattvonuM sat vagere sAta padovaDe cittamAM niraMtara ciMtavana karavuM, te prathama zraddhA kahevAya che.'' je prANone dhAraNa kare tene jIva kahIe ane tethI viparIta-prANarahita te ajIva kahIe. mULa zlokamAM jIva ajIva Adi tattvo ema kahyuM che, tethI 'Adi' zabda vaDe puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, bandha ane mokSa e sAta tattvo grahaNa karavAM, te tattvonuM chatApaNuM, saMkhyA, kSetrasparza, kALa, attara, bhAva ane alpabaddutva e sAta sthAnako vaDe niraMtara manamAM ciMtana karavuM, te 5ramArtha saMstava nAmanI samakitanI pahelI zraddhA kahevAya che, tenuM bIjuM nAma paramarahasya paricaya paNa kaheluM che. [staMbha 1 aMgAramardaka AcArya vagerene paNa paramArtha saMstava vagere to saMbhave che, ema koI zaMkA kare to te zaMkA karavApaNuM nathI; kema ke A zraddhAmAM kevaLa tAttvika zraddhAvALAne ja adhikArI gaNelA che. ane aMgAramardaka jevA mithyAtvIne tAttvika zraddhAno bilakula saMbhava ja nathI. A pahelI zradghA upara abhayakumAranuM dRSTAMta che te nIce pramANe- abhayakumAranuM dRSTAMta autpattyAdidhiyAM sadma, abhayo maMtriNAM varaH / tattvaparicayAdApa, sarvArthasiddhikaM suSNam zA bhAvArtha-'autpAtikI vagere buddhinA sthAnarUpa maMtrIvara abhayakumAra tattvanA paricayathI sarvArthasiddhinuM sukha pAmyo.'' rAjagRha nagaramAM prasenajita rAjA rAjya karato hato. tene zreNika vagere so putro hatA. ekadA rAjAe ''rAjyane yogya kayo kumAra che?'' tenI parIkSA karavA mATe te so putrone ekeka khIrano thALa ApI sAthe jamavA besADyA. pachI jyAre teoe jamavAnuM zarU karyuM, tyAre rAjAe atyaMta bhUkhyA thayelA kUtarAo temanA tarapha choDI mukAvyA. te kUtarAone AvatAM jotAM ja eka zreNika sivAya bIjA sarve kumAro jamyA vinA ja khIrathI kharaDelA (eThAM) hAthe UbhA thaIne nAThA. zreNika kumA2 to jema jema kUtarAo pAse AvavA lAgyA tema tema potAnA bhAIonA thALa temane Apato Apato potAnA thALanI khIra khAvA lAgyo. e pramANe te pUrepUruM jamyo. A vRttAMta jANIne rAjAe navANuM kumAronI prazaMsA karI, ane zreNikanI niMdA karatA satA tene kahyuM ke "teM kUtarAo sAthe bhojana karyuM tethI tane ghikkAra che!'' ekadA pharIthI parIkSA karavA mATe khAjAM, lADu vagere karaMDIAmAM bharIne tenAM DhAMkaNAM baMdha Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 5] samakitanI pahelI zraddhA-paramArthasaMstava karI te upara sIla mAryA, tathA mATInA korA ghaDA pANIthI bharIne te upara paNa sIla karyA pachI te karaMDIAo ane te ghaDAo kumArone ApIne rAjAe kahyuM ke, "tamAre A sIla toDyA vinA karaMDiyAmAMthI pakvAnna khAvuM ane ghaDAomAMthI pANI pIvuM." ema kahIne teone ekAtta sthaLamAM rAkhyA. pachI sarva kumArone bhUkha lAgI, paNa teone khAvAno upAya sUkyo nahIM. te joIne zreNike karaMDIAone halAvI halAvIne tenI vAMsanI saLIonA chidromAMthI te pakvAnnano bhUko kADhI kADhIne tathA ghaDAone lUgaDAM vIMTIne bhInAM thayelAM te vastrone nIcovI nIcovIne sarva kumArone tRpta karyA. te hakIkata sAMbhaLIne rAjAe zreNikanI buddhithI aMtaHkaraNamAM prasanna thayA chatAM uparathI niMdA karI ke "pakvAnnano bhUko karIne rAMkanI jema khAgho, tenI buddhi rAMka jevI jANavI." ekadA rAjamahelamAM Aga lAgI, te vakhate rAjAe kumArone AjJA ApI ke "jenAthI je cIja levAya te laI lo." te sAMbhaLIne sarve kumAro maNi mANikya vagere javAhira laI AvyA, ane zreNike to rAjAnA jayanA prathama cihnarUpa bhaMbhA lIdhI. te sAMbhaLIne paNa rAjAe zreNikanI niMdA karI ane tenuM bhaMbhasAra nAma pADyuM. pachI rAjAe zreNika sivAya bIjA sarve kumArone judA judA dezo ApyA, paNa zreNikane kAMI ApyuM nahIM; tethI apamAna pAmelo zreNika gupta rIte rAjagRha nagaramAMthI nIkaLI gayo. anukrame cAlatAM cAlatAM te benAtaTa nagare pahoMcyo. te nagaranI aMdara praveza karI zreNika koI bhadra nAmanA zreSThInI dukAne beTho. te divase zreNikanA puNyaprabhAvathI te zreSThIne vepAramAM ghaNo lAbha thayo. tethI teNe zreNikane pUchyuM ke "he puSyanidhi! Aje tame konA atithi thavAnA cho?" zreNike hAsya karatAM javAba Apyo ke "ApanA ja." te sAMbhaLIne zreSThIe harSita thaI vicAra karyo ke "Aje svapnamAM meM mArI putrIne yogya vara joyo hato te ja A jaNAya che. mATe bahu ThIka thayuM." ema vicArIne zreSThI dukAna baMdha karI zreNikane potAnI sAthe potAne ghera laI gayo. tyAM gauravane yogya evA te zreNikanI teNe bhojanAdikavaDe sArI paroNAgata karI. pachI potAnA kuTuMbIone bolAvIne zreSThIe mahotsava sahita vidhipUrvaka potAnI putrI sunaMdAne zreNika sAthe paraNAvI. zreNika tenI sAthe prItipUrvaka krIDA karavA lAgyo. keTaleka kALe sunaMdA garbhavatI thaI. garbhanA prabhAve tene jinapUjA karavI, hAthI upara besavuM ane ahiMsAno paTaha (amArI paDaha) vagaDAvavo-vagere dohado thayA je zreNike rAjAnI sahAyathI pUrNa karyA. ahIM rAjagRhI nagarImAM prasenajina rAjA zreNikanA javAthI tenA viyoganA duHkha vaDe atyaMta duHkhI thaIne tenI zodha karavA lAgyo. anyadA koI sArthavAhanA mukhathI "zreNika benAtaTa nagare che" ema sAMbhaLyuM. tevAmAM prasenajita rAjAne AyuSyanA antane karanAro mahA vyAdhi utpanna thayo; tethI potAnuM mRtyu samIpa jANIne teNe zreNikane tarata bolAvavA mATe rAjasevakone sAMDhaNI para besADIne benAtaTa tarapha mokalyA. temaNe zreNika pAse AvIne rAjAnI aMtasthitivALI hakIkata kahI. te sAMbhaLIne zreNike sunaMdAne kahyuM ke, "he priyA! huM mArA pitA pAse jAu che, tamAre to hAla ahIM ja rahevuM yogya che tethI ahIM raho; ane jo tamAre A garbhathI putra prasave to tenuM nAma abhaya rAkhajo." te sAMbhaLIne sunaMdA bolI ke "jyAre te putra ATha varasano thAya, ane mane Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 potAnA pitAnuM ThekANuM pUche tyAre mAre zo javAba Apavo?" te sAMbhaLIne zreNike khaDI vaDe bhAravaTa upara A pramANe akSara lakhAvyA ke "rAjagRhe pAli gAma govAli dhavale ToDe ghara kahIyA" rAjagRhanagaramAM te gAmanA govALa (rAjA) ame chIe ane ujvaLa ToDAvALuM (rAjamahela) amAruM ghara che ema kaheje." A viSaya upara gharmopadezamALAmAM nIce pramANe zloka che- gopAlakAH pANDurakuDyavanto, vayaM pure rAjagRhe vasAmaH / AhvAnamaMtrapratimAnitImAn, varNAn likhitvArpayati smacAsyai // 4 // bhAvArtha-"gonuM pAlana karanArA ane zveta varNanI bhIMtovALA rAjagRhapuramAM ame rahIe chIe. A pramANe putranuM AhvAna karavAnA (bolAvavAnA) maMtranA jevA akSaro lakhIne zreNike tene (sunaMdAne) ApyA." pachI priyAne yuktiprayuktithI samajAvI tenI rajA laIne zreNika rAjagRhanagare Avyo, ane pitAnA caraNakamaLamAM paDI namyo. tene Avelo joIne rAjAe harSanAM azrujaLa sAthe suvarNakaLazanA jaLa vaDe mahotsavapUrvaka tene rAjyAbhiSeka karyo. pachI rAjAe tapazcaryA aMgIkAra karI, ane anukrame devalokane pAmyo. zreNike rAjA thayA pachI parIkSA karI karIne cAraso navANuM maMtrIo karyA. pachI te sarvano uparI iMgitAkAra vaDe pArakA mananI vAtane paNa jANe evo maMtrI karavAnI icchAthI teNe parIkSA karavA mATe potAnI UrmikA (vIMTI) eka jaLa vinAnA UMDA kUvAmAM nAMkhIne AghoSaNA karAvI ke "A UrmikAne je puruSa kUvAne kAMThe rahIne potAnA hAthavaDe laI leze te sarva maMtrIomAM agresara (mukhya) maMtrI thaze." te sAMbhaLI sarve maMtrIo tathA bIjA ghaNA vicakSaNa puruSo te kUvA pAse AvI te mudrikA (vIMTI) levAno prayAsa karavA lAgyA; paNa sarve kheda pAmI nirAza thaIne pAchA gayA. ahIM benAtaTamAM sunaMdAe garbhasamaya pUrNa thatAM eka putrane janma Apyo. tenuM abhayakumAra nAma pADyuM. te kumAra anukrame moTo thayo, tene nizALe mokalyo. tyAM te sarva kaLAomAM ghaNo nipuNa thayo. ekadA tene sAthe bhaNanArA chokarAo sAthe kajiyo thayo, eTale te chokarAoe abhayane "bApa vinAnA' kahIne tenI mazkarI karI. te sAMbhaLIne abhaye ati khedayukta thaI mAnI pAse jaI tene pUchyuM ke "he mAtA! mArA pitA koNa che ane kyAM che?" sunaMdAe kahyuM ke, "he vatsa! te huM jANatI nathI. koI paradezI puruSa mane paraNIne thoDI mudata ahIM rahIne gayela che; paraMtu jatI vakhate teNe A bhAravaTa upara kAMIka akSaro lakhyA che." te sAMbhaLIne abhayakumAre bhAravaTa paranA akSaro vAMcI pitAnuM svarUpa jANI mAtAne kahyuM ke "he mAtA! mArA pitA to rAjagRhI nagarInA rAjA che, mATe have ApaNe tyAM jaIe." pachI bhadrazreSThInI rajA laIne abhayakumAra potAnI mAne sAthe laI rAjagRhI nagarInA udyAnamAM Avyo. tyAM sunaMdAne besADIne abhayakumAre gAmamAM praveza karyo. pelA kUvA pAse AvatAM ghaNA lokone ekaThA thayelA joIne 1. eka artha pRthvInuM pAlana karanAra rAjA, bIjo artha gAyanuM pAlana karanAra govALa. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 5] samakitanI pahelI zraddhA-paramArthasaMstava abhaye pUchyuM ke, "ahIM kema ghaNA loko ekaThA thayA che?" tyAre teoe tene mudrAnuM vRttAMta kahyuM. te sAMbhaLIne kumAre kahyuM ke "e vAta kAMI duSkara nathI, tarata ja banI zake tema che." ema kahIne teNe kAMThA para rahIne eka chANano piMDo te mudrikA upara nAMkhyo, eTale te mudrikA chANamAM coMTI gaI. pachI te chANa sukAI gayuM, eTale te jaLa vinAno kUvo jaLathI pUrNa bharI dIgho. te vakhate peluM zuSka chANuM mudrikA sAthe tarIne upara AvyuM. abhayakumAre te potAne hAthe laI lIdhuM ane temAM coMTI rahelI vIMTI ukheDIne rAjAne mokalI. A vRttAnta sAMbhaLIne harSa pAmelo rAjA zreNika jAte kUvA pAse AvI kumArane joI atyaMta khuza thayo. pachI rAjAe kumArane AliMgana daIne pUchyuM ke, "he vatsa! tuM kayA gAmathI Ave che? athavA zuM tuM A ja gAmamAM rahe che?" kumAre praNAma karIne javAba Apyo ke "he svAmI! huM benAtaTa nAmanA puramAMthI Aje ja ahIM Avyo chuM." rAjAe pUchyuM "te gAmamAM eka ghana nAme zreSThI rahe che, tene sunaMdA nAmanI putrI che, tenuM vRttAMta tuM kAMI jANe che?" kumAre kahyuM ke-"hAjI. teNe eka putra prasavyo che. tenuM nAma abhayakumAra pADyuM che. te kumAra rUpa, guNa ane ummaravaDe mArA jevo ja che. he svAmI! mane jovAthI tene ja joyo ema jANo. tenI sAthe mAre gADha sneha che. tenA vinA huM eka kSaNa paNa rahI zakato nathI." rAjAe pUchyuM ke-"tyAre tene mUkIne tuM ahIM kema Avyo?" kumAra bolyo "tene ane tenI mAtAne ahIM samIpanA udyAnamAM ja mUkIne huM atre Avyo chuM." te sAMbhaLIne rAjA te kumAranI sAthe udyAnamAM gayo ane potAnI priyA sunaMdAne maLyo. rAjAe sunaMdAne pUchyuM ke, "te vakhate tane je garbha hato te putra kyAM che?" sunaMdA bolI ke, "he prANanAtha! A ApanI sAthe Avyo te ja te putra che." te sAMbhaLI rAjAe kumArane kahyuM ke, "he vatsa! tuM mArI pAse jUThuM kema bolyo?" teNe javAba dIdho ke "huM niraMtara mArI mAtAnA hRdayamAM rahuM chuM; tethI meM tevo javAba Apyo hato." te sAMbhaLI rAjAe AnaMda pAmI kumArane potAnA khoLAmAM besADyo. pachI rAjAe ati AnaMdapUrvaka dhvajatoraNathI zaNagArelA rAjagRhanagaramAM sunaMdAne praveza karAvyo, ane abhayakumArane cAraso navANuM maMtrIomAM praghAnamaMtrInuM pada ApyuM. pachI te buddhizALI abhayakumArane AgaLa karIne zreNika rAjAe ghaNA dezo sAdhyA (potAne tAbe karyA). ekadA zrI mahAvIrasvAmI rAjagRhInA upavanamAM samavasaryA. temane vAMcavA mATe abhayakumAra gayo. tyAM ghaNA deva, devI, sAdhu, sAdhvI vagerethI vyApta evI bhagavAnanI parSadAmAM eka kuza gAtravALA zAnta maharSine joIne kumAre bhagavAnane pUchyuM ke "he svAmI! A maharSi koNa che?" prabhu bolyA ke-"e vItabhayapattananA rAjA nItimAna udayana che. te rAjyAvasthAmAM mane vAMdavA AvyA hatA, tyAre meM temane A pramANe gharmopadeza Apyo hato ke saMdhyAnA raMga jevuM, pANInA parapoTA jevuM ane darbhanA agra bhAga upara rahelA jaLanA biMdu jevuM A jIvita caMcaLa che, ane yuvAvasthA nadInA pUranI jema vahI janArI che, to te pApI jIva! tuM kema bogha pAmato nathI? aho! muktinA jevuM sukha A saMsAramAM koI paNa sthaLe nathI. A viSaya para aMgAradAhakanuM draSTAMta che te tame sAMbhaLo Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 1 aMgAradAhakanuM draSTAMta-koI eka aMgArA (koyalA)no vepAra karanAra kASTha bALIne tenA koyalA pADavA mATe eka pANIno bharelo ghaDo laI vanamAM gayo. tyAM kAma karatAM tRSA lAgavAthI anukrame te Akho ghaDo pANI pI gayo; paraMtu mAthA para sUryano tApa hovAthI, pAse koyalA pADavA karelA agninA tApathI tathA lAkaDAM kApavAnA zramathI tene atyaMta tRSA lAgI; tethI pANI vinA te mUcha khAIne nidrAvaza thayo. nidrAmAM tene svapna AvyuM. temAM te potAnA gharamAM raheluM sarva jaLa pI gayo. pachI anukrame sarovaronuM, kUvAonuM, nadIonuM tathA chevaTa saghaLA samudronuM jaLa te pI gayo, topaNa tenI tRSA chIpI nahIM. pachI eka jIrNa kUvAmAM thoDuM pANI hatuM te levA mATe teNe ghAsano pULo doraDe bAMdhIne temAM nAMkhyo. te pULo bahAra kADhIne temAMthI nIkaLatA jaLabiMdune jIbha vaDe cATavA lAgyo. samudranA jaLathI paNa jenI tRSA maTI nahIM, tenI tRSA A pULAmAMthI jharatAM jaLakaNathI zI rIte naSTa thAya? A draSTAMtanuM tAtparya e che ke-svargAdikanAM aneka sukha bhogavyAM chatAM jene tRpti thaI nahIM tene alpa AyuSyavALA manuSyadehanA alpa sukhathI zI rIte tRpti thaI zake? jarAvaDe jarjarita aMga thayA chatAM paNa te viSayasukhathI tRpta thato nathI. A pramANenI amArI vairAgyamaya vANI sAMbhaLIne udayana rAjAne pratibogha thavAthI teNe tarata ja dIkSA grahaNa karI. A covIzImAM A chellA rAjarSi che. have pachI koI paNa rAjA dIkSA leze nahIM. A rAjarSi A bhavamAM ja sarva karmano kSaya karI mokSapada pAmaze." A pramANenI hakIkata prabhunA mukhathI sAMbhaLIne abhayakumAre potAne ghera jaI zreNikarAjAne kahyuM ke, "he svAmI! ApanI AjJAthI huM dIkSA levA icchuM chuM, mATe Apa kRpA karIne mane cAritra apAvo. kema ke pUjya pitA! moTA puNyanA udayathI Apa jevA jainadharmI hitakAraka pitA maLyA cho, ane sAkSAt jinezvara zrI mahAvIrasvAmI guru maLyA che; tethI AvA saMyogamAM paNa jo huM duSkarmanA marmanuM mathana na karI zakuM to pachI mArA jevo bIjo koNa mUrkha kahevAya?" putranAM AvAM yuktiyukta vacana sAMbhaLIne rAjAe tene AliMgana daIne kahyuM ke, "he vatsa! jyAre huM krodhathI tane "are pApI! mArI pAsethI dUra jA, mane mukha batAvIza nahIM,' evAM vAkya kahyuM tyAre tuM vrata grahaNa karaje." A pramANenA pitAnA vacanane vinayavAna abhayakumAre aMgIkAra karyuM, ane bhaktipUrvaka temanI sevA karavA lAgyo. ekadI AkarI zItaRtumAM zrI mahAvIrasvAmI rAjagRhI nagarInA guNazIla caityamAM samavasaryA. te vakhate zreNika rAjA calaNA rANI sahita prabhune vAMdavA gayA. prabhune vAMdI dezanA sAMbhaLIne rANI sahita pAchale pahore pAchA vaLatAM mArgamAM nadIne kAMThe eka nagna sAghune kAyotsarga dhyAnamAM UbhelA joyA. te zAMta ane dAMta munine vaMdanA karIne rAjA potAne ghera AvyA. pachI rAtre zreNika rAjA celaNA rANI sAthe sUtA hatA. tyAre nidrAmAM rANIno eka hAtha oDhelA vastranI bahAra rahI gayo. te hAtha TADhane lIghe TharI javAthI rANI jAgI gaI. pachI mukhathI sItkAra zabda karatI rANIe te hAtha tarata ja soDamAM laI lIgho. te vakhate pelA nadItIre rahelA vastrarahita muninuM tene smaraNa thaI AvavAthI te bolI ke "aho! prANano paNa nAza kare evI ugra TADhamAM temanI zI gati thatI haze?" A tenuM vAkya akasmAt jAgelA rAjAnA sAMbhaLavAmAM AvyuM; tethI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 - vyAkhyAna 5] samakitanI pahelI zraddhA-paramArthasaMstavana teNe vicAryuM ke "aho! A rANI durAcAriNI jaNAya che, ane mArA sivAya bIjo koI puruSa vaghAre priya lAge che; tethI kharekhara A vyabhicAriNI che; to pachI bIjI sarve rANIo paNa vyabhicAriNI hoya temAM zuM Azcarya!" A pramANe manamAM nirNaya karI roSane ghAraNa karatA rAjAe vicAramAM ne vicAramAM nidrArahitapaNe rAtri nirgamana karI. "ghaNuM karIne DAhyA mANaso paNa potAnI strIne snehathI bolAvanAra upara IrSyALu thAya che." prAtaHkALe rAjAe abhayakumArane bolAvIne AjJA karI ke "mAruM samagra antaHpura durAcArI che; tethI hamaNA ja AkhA antaHpurane saLagAvI mUka. A bAbata mane bIjI vAra pUchIza nahIM." te sAMbhaLIne abhaya bolyo ke "pitAnuM vAkya pramANa che." pachI zreNika rAjA tarata ja jinezvarane vAMdavA gayA. prabhunA mukhathI gharmadezanA sAMbhaLyA pachI rAjAe prabhune pUchyuM ke "he svAmI!ceTaka rAjAnI putrI (celaNA)ne eka ja pati che ke aneka pati che?' svAmIe uttara Apyo ke "he zreNika! ceTakarAjAnI sAta putrIo ane tArI sarva strIo gharmapatnI (pativratA) che. gaI kAle ahIMthI jatAM te tathA celaNAe nadItIre je munine joyA hatA tenuM smaraNa karIne madhyarAtre celaNAe kahyuM hatuM ke "AvI TADhamAM temanI zI gati (dazA) thaI haze?" paraMtu bIjAne AzrayIne te bolI nathI." A pramANenAM vacano bhagavAnanA mukhathI sAMbhaLIne zreNika rAjA potAnA ghara tarapha utAvaLathI cAlyA. ahIM abhayakumAre rAjAnI AjJA thayA pachI vicAryuM ke, "rAjAe mane AjJA to ApI che; paNa te kArya sahasA karavAthI pariNAme atyaMta duHkhadAyI thaze." ema vicArIne teNe antaHpuranI pAse rahelA ghAsanAM gharo khAlI karI jIvajaMturahita zodhAvIne saLagAvI mUkyAM. pachI te paNa bhagavAnanA samavasaraNa tarapha cAlyo. mArgamAM zreNika rAjA sAmA maLyA. teNe abhayane pUchyuM ke "teM zuM karyuM?" abhaya bolyo ke "ApanI AjJA pramANe karyuM che." te sAMbhaLIne rAjAe kroghathI kahyuM ke "mArI draSTithI dUra jA, mane tAruM mukha dekhADIza nahIM; AvuM avicArI kAma tArA vinA bIjo kayo mUrNa kare?" te sAMbhaLIne "pitAnuM vAkya pramANa che." ema kahIne abhayakumAre samavasaraNamAM jaI prabhu pAse dIkSA grahaNa karI. ahIM rAjAe gAmamAM AvIne joyuM, to mAtra ghAsanAM gharo ja saLagAvelAM dIThAM, eTale teNe vicAryuM ke "aho! abhaye mane kapaTa karIne chetaryo, jarUra teNe dIkSA laI lIdhI haze." ema vicArIne te mUThI vALIne doDatA pAchA samavasaraNamAM AvyA. tyAM to abhayakumArane vrata laIne beThelA dIThA, eTale "teM mane chetaryo. khera, teM tAruM kAma karI lIdhuM. ATalo vakhata meM tane dIkSAmAM aMtarAya karyo te badala khamAvuM chuM." ema kahIne zreNika rAjAe temane vaMdanA karI, ane kSamA mAgIne ghera gayA. abhayamuni prabhu pAse rahI cAritra pALI tapasyA karI kALadharma pAmIne sarvArthasiddhi vimAnamAM devatA thayA. "A pramANe guNanA sthAnarUpa abhayamaMtrIe paramArthasaMstava nAmanI prathama zraddhAne saphaLa karI; tema he bhavya jIvo! tamAre paNa jo muktirUpI strIne AliMgana karavAnI icchA hoya to tame paNa te pramANe karo." Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 stiMbha 1 vyAkhyAna ka samakitanI bIjI zraddhA-gItArtha sevA sArI rIte paramArthane jANanArA munionI sevA karavA rUpa muniparyapAti nAmanI bIjI zraddhA viSe kahe che- __gItArthAH saMyamairyuktAstridhA teSAM ca sevanam / dvitIyA sA bhavecchraddhA, yA bodhe puSTakAriNI // 1 // bhAvArtha-"saMyamayukta evA gItArtha munionI traNa prakAre sevA karavI te bIjI zraddhA kahevAya che. te zraddhA boghamAM eTale tattvajJAnamAM puSTi karanArI che." gIta eTale sUtra ane artha eTale te (sUtronA arthano vicAra, e banne jene hoya te gItArtha kahevAya che. saMyama eTale sarvaviratirUpa sattara prakAranuM cAritra. te A pramANe-pAMca AstravothI viramavuM, pAMca indriyono nigraha karavo, cAra kaSAyano jaya karavo ane traNa daMDathakI virAma pAmavo. e pramANenI viratimAM Asakta thayelA tallIna manavALA munionI tathA jJAna ane darzanavALAonI paNa mana, vacana ane kAyAvaDe sevA karavI eTale vinaya karavo, bahumAna karavuM ane bhakti karavI vagere; nahIM to hiMsA karanAra vAgharI paNa zikAra upara bANa tAkIne namana kare che, arthAt nIce name che; tenI jema namavuM te niSphaLa jANavuM. AvA guNavALI zraddhAne muniparyapAti athavA gItArthasevA nAmanI bIjI zraddhA kahelI che. A zraddhA vastunuM yathArtha svarUpa jANavAmAM puSTi karanArI che, ane samyakatvane sphaTikanI jema svaccha karanArI che. te upara puSpacUlA sAthvInuM draSTAMta che te nIce pramANe puSpacUlA sAdhvInuM draSTAMta gItArthasevane saktA, puSpacUlA mahAsatI / sarvakarmakSayAllebhe, kevalajJAnamujjvalam // 1 // bhAvArtha-"gItArtha muninI sevAmAM Asakta thayelI mahAsatI (sAdhvI) puSpacUlA sarva karmano kSaya karavA vaDe ujavala kevaLajJAnane pAmI." A jaMbUdvIpanA bharatakSetrane viSe pRthvIpura nAmanA nagaramAM puSyaketu nAme rAjA hato. tene puSpavatI nAme rANI hatI. teNe puSpacUla nAme putra tathA puSpacUlA nAme putrIne yugalapaNe janma Apyo. te bhAIbahena vacce eTalo badho sneha hato ke eka kSaNamAtrano viyoga thatAM te banne maravAne taiyAra thaI jatA hatA. te joIne puSpA rAjAe vicAryuM ke "jo A bannene jude jude sthAne paraNAvIza to te banne parasparanA viyogathI mRtyu pAmaze; tethI te bannene ja huM paraspara paraNAvuM to ThIka." ema vicArIne rAjAe maMtrIone tathA paurajanone bolAvIne prazna karyo ke "mArA antaHpuramAM je ratna utpanna thAya teno svAmI koNa?" te sAMbhaLIne sarve bolyA ke "he nAtha! ApanA samagra rAjyamAM koI paNa sthaLe utpanna thayelAM ratnanA Apa svAmI cho, to pachI antaHpuramAM utpanna thayelAM ratnanA to Apa svAmI ho temAM zuM kahevuM? tenA to Apa ja svAmI cho, ane antaHpuramAM utpanna thayelAM ratnanI Apa je kAMI yojanA karo te amAre mAnya che. A Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 vyAkhyAna 6]. samakitanI bIjI zraddhA-gItArtha sevA pramANe kapaTavacana vaDe te sarvenI saMmati meLavIne rAjAe rANI taraphano virogha chatAM paNa te bannenA paraspara lagna karyA; tethI puSpavatI rANI vairAgya pAmI dIkSA laI tapasyA karIne svarga lokamAM devatA thaI. keTaleka kALe puSpaketu rAjA mRtyu pAmyo, tyAre puSpacUla rAjA thayo. te puSpacUlAnI sAthe viSayasukha bhogavato kALa nirgamana karavA lAgyo. "aho! A saMsAramAM kAmAMdha puruSa kAryAkAryano vicAra karI zakatA nathI. have te puSpavatI rANIno jIva je deva thayo hato teNe avadhijJAna vaDe putraputrInuM akArya joIne pUrvanI prItinA vazathI puSpacUlAne svapnamAM mahA bhaya utpanna karanArAM narako dekhADyAM. te joIne bhaya pAmelI puSpacUlAe jAgRta thaI te svapnano sarva vRttAMta patine kahyo. pachI rAjAe prAtaHkALe bauddha vagere sarva darzanIone bolAvIne temane "narako kevAM hoya?" evo prazna karyo. tenA javAbamAM koIe garbhavAsane naraka kahyuM, koIe kedakhAnAne, koIe dAritryane ane koIe parataMtrapaNAne naraka kahyuM. te sarva mata sAMbhaLIne rANIe kahyuM ke, "tevA prakAranAM narako hotAM nathI." pachI rAjAe arNikAputra AcAryane bolAvIne narakanuM svarUpa pUchyuM, tyAre sUrie kahyuM ke "he rAjA! naraka sAta che. temAM pahelA narakamAM eka sAgaropamanI, bIjAmAM traNa sAgaropamanI, trIjAmAM sAtanI, cothAmAM dazanI, pAMcamAmAM sattaranI, chaThThAmAM bAvIzanI ane sAtamImAM tetrIza sAgaropamanI utkRSTa sthiti hoya che, ane te sAte naraka-pRthvImAM kSetrathI utpanna thayelI vedanA hoya che. pAMca narakamAM kSetravedanA sAthe anyonyakata vedanA hoya che, ane prathamanI traNa narakamAM te be prakAra uparAMta bIjI paramAghAmIkRta vedanA hoya che." vagere narakanuM yathArtha svarUpa sAMbhaLIne rANIe AcAryane pUchyuM ke "aho! Apane paNa mArA jevuM ja svapna AvyuM che ke zuM?" gurue kahyuM ke, "he bhadra! amane kAMI svapna AvyuM nathI, paraMtu jinezvare kahelA AgamathI ame tenuM sarva svarUpa jANIe chIe." rANIe pUchyuM "he pUjya! kayA karmathI prANI narake jAya?" gurue kahyuM ke "mahA AraMbhAjika kAryo karavAthI ane viSaya sevanAdikathI jIva narake jAya che." ityAdi upadeza sAMbhaLIne rAjAe temane visarjana karyA. bIjI rAtre pelA devatAe pUSpacUlAne svapnamAM svarganAM sukha batAvyAM. te vRttAMta rANIe rAjAne kahyo; tyAre rAjAe sarva darzanIone bolAvIne svarganuM svarUpa pUchyuM, tenA uttaramAM teo bolyA ke "manamAM ciMtaveluM sukha prApta thAya te ja svarga" vagere temanA javAbothI saMtoSakAraka khulAso nahIM thavAne lIdhe rAjAe arNikAputra AcAryane bolAvIne svarganuM svarUpa pUchyuM, tyAre gurue "devatAo akhaMDa yauvanavALA, jarArahita, nirupama sukhavALA tathA sarva alaMkArane ghAraNa karanArA hoya che. pahelA devalokamAM 32 lAkha vimAna che, bIjAmAM 28 lAkha che' vagere svarganuM yathArtha svarUpa kahyuM, te sAMbhaLIne rANIe zraddhApUrvaka pUchyuM ke "he guru! svarganAM sukha zI rIte prApta thAya?" guru bolyA ke "zrAvakagharma athavA sAghugharmanuM sArI rIte sevana karavAthI svarganAM sukha prApta thAya che." te sAMbhaLIne pratibogha pAmelI rANIe puSpacUla rAjAne kahyuM ke, "he nAtha! mane cAritra levAnI AjJA Apo." tyAre rAjAe kahyuM ke "he priyA!tAro viyoga eka kSaNavAra paNa huM sahana karI zakuM tema nathI." to paNa rANIe ghaNo Agraha karyo, tyAre rAjAe kahyuM ke, "he priyA! jo tuM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 haMmezAM ahIM rahevAnuM ane mAre gherathI ja AhAra grahaNa karavAnuM kabUla kare to huM cAritranI saMmati ApuM.'' te sAMbhaLIne rANIe te aMgIkAra karyuM. pachI rAjAe moTA utsavapUrvaka arNikAputra AcArya pAse rANIne dIkSA apAvI. keTalAka kALa pachI AcArye zrutajJAnanA upayogathI duSkALa paDavAno saMbhava jANIne potAnA gacchane bIjA dezamAM mokalyo, ane pote vRddha hovAthI tyAM ja rahyA. te vakhate puSpacUlA sAdhvI nirdoSa AhAra lAvIne ApavA vaDe aglAnavRttie gurunI vaiyAvRtya karavA lAgI. anukrame zubhadhyAnavaDe kSapakazreNIpara ArUDha thaIne te kevaLajJAna pAmI, topaNa gurunI sevA karatI baMdha paDI nahIM; UlaTI gurunI icchAnusAra AhAra lAvI ApIne temanI sevA karavA lAgI. tethI eka divasa gurue tene pUchyuM ke 'tuM mArA mananI icchAne hamezAM zI rIte jANe che?'' sAdhvIe javAba dIdho ke "he pUjya! je jenI pAse niraMtara rahe te tenI manovRtti kema na jANe?'' ekadA varasAda varasato hato, te vakhate paNa teNe AhAra ANyo, tyAre sUrie pUchyuM ke ''he putrI! tuM zrutane jANe che chatAM AvA varasAdamAM tuM AhAra kema lAvI?'' teNe kahyuM ke "je je pradezamAM acitta akAyanI vRSTi thatI hatI te te pradezamAM cAlIne huM AhAra lAvI chuM, tethI A AhAra azuddha nathI.'' gurue pUchyuM "teM acitta pradeza zI rIte jANyo?'' teNe kahyuM 'jJAnavaDe.'' sUrie pUchyuM ke ''pratipAtI` jJAnavaDe ke apratipAtIra jJAna vaDe?"' te bolI ke "apratipAtI jJAnavaDe (kevaLajJAnavaDe).'' te sAMbhaLIne sUrie "aho! meM kevaLInI AzAtanA karI'' ema kahIne tene mithyA duSkRta ApyuM. pachI AcArye temane pUchyuM ke ''huM mokSa pAmIza ke nahIM?'' kevalIe kahyuM ke ''tamane gaMgAnadI UtaratAM kevaLajJAna prApta thaze.'' te sAMbhaLIne sUri gaMgAnadI UtaravA mATe keTalAka lokonI sAthe nAvamAM beThA, paraMtu je bAju te bese te bAjue nAva namavA lAgI. evI rIte dareka bAjue sUri beThA, eTale te dareka sthAna namavA lAgyuM; pachI sUri madhyamAM beThA tyAre AkhuM vahANa DUbavA lAgyuM. (AcArye pUrvabhavamAM potAnI strInuM apamAna karyuM hatuM, te strI marIne vyantarI thaI hatI, te A pramANe sUrine upadrava karatI hatI) tethI lokoe AcAryane upADIne jaLamAM nAMkhyA. te vakhate pelI vyantarIe jaLamAM zULI UbhI karIne temAM AcAryane parovyA. topaNa mahAtmA AcArya to '"aho! mArA dehanA rudhira vaDe akAyanA jIvo maraNa pAme che." ema jIvadayAnI bhAvanA karavA lAgyA. ema zubha bhAvanI vRddhi thatAM sarva karmano kSaya karI aMtakRta kevalI thaIne teo tarata ja mokSe gayA. te vakhate najIkamAM rahelA devoe temano kevaLajJAnano mahotsava karyo. tyArathI te prayAga nAme tIrtha thayuM. tyAM anya darzanIo svargasukha pAmavAnA hetuthI karavata mukAve che. puSpacUlA sAdhvI kevaLIpaNe pRthvIpara vihAra karI prAMte sarva karmano kSaya karI anaMta AnaMdavALA mokSapadane pAmyA. ''A puSpacUlAnuM pavitra caritra sAMbhaLIne je bhavya jIvo guru paricaryA karavAmAM tatpara thAya che te parama sukhanuM ghAma je mokSa tene meLave che.'' 1 AvIne jatuM rahe te pratipAtI. 2 AvIne pAchuM jAya ja nahIM te apratipAtI eTale kevaLajJAna. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 7] samakitanI trIjI zraddhA-vyApannadarzanIno tyAga vyAkhyAna 7 samakitanI trIjI zraddhA-vyApakSadarzanIno tyAga vyApannaM darzanaM yeSAM, nihnavAnAmasadgrahaiH / teSAM saMgo na kartavyastacchraddhAnaM tRtIyakam // 1 // bhAvArtha-"kadAgrahavaDe jemanuM samyagdarzana nAza pAmyuM che evA nihnavono saMga na karavo, te trIjI zraddhA kahelI che." asadgahathI eTale potAnI pratikalpanAe mAnelA mata upara kadAgraha rAkhavAthI jemanuM darzana eTale sarva naya viziSTa vastunA bogharUpa samakita naSTa thayuM che tevA nilavo samagra vastuomAM yathAvasthita pratipatti (zraddhA) chatAM paNa koI ekAda arthamAM anyathA mAnyatAvALA hoya che. nitava eTale jinezvaranA vacananuM nitava kare-apalApa kare che. tevA vidvavonA saMgano tyAga karavo. nirtava zabdanA upalakSaNathI pAsasthA, kuzIlIyA vagerenA saMgano paNa tyAga karavo, anyathA samatinI hAni thAya che. temano tyAga karavArUpa A trIjI zraddhA kahevAya che. A viSaya upara jenuM samati naSTa thayuM che evA jamAli vagerenAM draSTAMto che, temAMthI prathama jamAlinuM dRSTAnta nIce pramANe jamAlinuM draSTAMta kuMDapura nAmanA nagaramAM zrI mahAvIra svAmInI bahenano dIkaro jamAli nAmano rAjaputra raheto hato. te jamAli mahAvIrasvAmInI putrI sudarzana sAthe paraNyo hato. tenI sAthe viSayasukha bhogavato sato te kALa nirgamana karato hato. ekadA vihAra karatAM karatAM prabhu te nagaranA upavanamAM samavasaryA. temane AvelA sAMbhaLIne jamAli vAMcavA mATe gayo. tyAM prabhune pradakSiNApUrvaka vaMdanA karIne teNe nIce pramANe dezanA sAMbhaLI- gRhaM suhRtputrakalatravargo, dhAnyaM dhanaM me vyavasAyalAbhaH / kurvANa itthaM na hi vetti mUDho, vimucya sarvaM vrajatIha jntuH|| bhAvArtha-"manuSya ema jANe che ke A ghara, mitra, putra, strI, ghana, ghAnya vagere sarva mArA udyoganI kamANI che, paNa te mUrkha samajato nathI ke A sarve ahIM mUkIne ja prANI paralokamAM ekalo jAya che." A pramANe dezanA sAMbhaLIne vairAgya pAmelA jamAlie potAne ghera jaI ghaNA AgrahathI mAtApitAnI AjJA meLavI, ane pAMcaso kSatriyonI sAthe prabhu pAse dIkSA grahaNa karI. tyArapachI hajAra strIonI sAthe sudarzanAe paNa dIkSA lIdhI. cAritranuM pAlana karatAM jamAlie agiyAra aMgano abhyAsa karyo. anyadA ekalA vihAra karavAnI prabhu pAse AjJA mAgI. bhAvi lAbha na jANavAthI prabhu mauna rahyA, kAMI paNa uttara Apyo nahIM. topaNa jamAli pAMcaso sAdhuone laIne vihAra karI zrAvastI nagarIe gayo. tyAM hiMduka udyAnamAM koI yakSanA caityamAM rahyo. rUkSa ane nIrasa AhAra karavAthI keTaleka kALe jamAline tIvra dAhajvara utpanna thayo. tenI pIDAthI tenA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 1 zarIramAM besavAnI ke UbhA rahevAnI paNa zakti rahI nahIM. eka divasa teNe sAdhuone kahyuM ke "mAre mATe jaladIthI saMthAro karo, jethI huM sUI jAuM." te sAMbhaLIne sAghuo saMthAro karavA lAgyA. jamAlie dAhanvaranI aghika pIDA thavAthI tarata ja sAghuone pUchyuM ke "saMthAro pAtharyo ke nahIM?" tyAre sAdhuoe patharAI rahevA Avyo hato tethI artho patharAyo hovA chatAM paNa "hA, pAtharyo." evo javAba dIdho. te javAba sAMbhaLIne vedanAthI vihvaLa thayelo jamAli tarata ja UThIne sUvAnI icchAthI tyAM gayo, to saMthAro artho pAtharelo joyo; tethI te krogha pAmyo, ane "cinApAM vRtta (karAtuM kArya kareluM kahevAya)" evuM siddhAMtanuM vacana tenA smaraNamAM AvyuM. te ja vakhate mithyAtvano udaya thavAthI keTalIka yuktio vaDe teNe siddhAMtanuM te vacana asatya che ema vicAryuM. te vicAravA lAgyo ke "diyamA tuM, vastranuM vahita ityAdi bhagavAnanuM vacana asatya che; ema Aje mane pratyakSa thayuM che, kemake A saMthAro haju "kriyA eTale karAto che, te "tuM" eTale karelo nathI. mATe sarva vastu karAtI hoya te karelI kahevAya nahIM, paraMtu je kArya karyuM hoya-pUruM thaI gayuM hoya te ja karyuM kahevAya. jema ke ghaTa vagere kArya kriyAkALanA aMtamAM ja thayeluM dekhAya che; paraMtu zivasthAsAdi kALe ghaTarUpI kArya thayeluM dekhAtuM nathI. A vAta bALagopALathI AraMbhIne sarva janane pratyakSa siddha che." A pramANe vicArIne te potAnI kalpita yuktio sarva sAdhuone samajAvavA lAgyo, tyAre tenA samudAyamAMnA sthavira sAdhuoe tene kahyuM ke "he AcArya! "kriyA ' vagere bhagavAnanAM vAkyo satya ja che, temAM kAMI paNa pratyakSa virogha nathI. kemake eka ghaTAdika kAryamAM avAjora kAraNo ane kAryo asaMkhyAtA hoya che. mATI lAvavI, tenuM mardana karIne piMDa banAvavo, tene cakrapara caDAvavo, daMDathI cakra bhamAvavuM, prathama ziva karavuM, pachI sthAsa karavuM, ityAdi ghaTarUpI kAryanAM sarva kAraNo che, ane chevaTe dorAvaDe kApIne ghaTane cakrathI judo kare tyAre ja te ghaTarUpI kArya thayuM ema tamAruM mAnavuM che te ayogya che. kemake ghaTarUpa kArya karatI veLAe dareka samaye anya anya kAryono AraMbha thAya che ane te te kAryo niSpanna thAya che. kema ke kAryanA kAraNano ane niSpattino eka ja kALa che. (kAraNano kALa judo ane niSpattino kALa judo ema nathI) tethI sarva avAMtara kAraNo ane kAryo thaI rahyA pachI chelle samaye ja paripUrNa ghaTano AraMbha thAya che, te ja samaye te niSpanna thAya che. (A viSaya upara ghaNo vistAra che te mahAbhASyathI jANI levo.) vaLI he jamAli! tame saMthAro artho pAtharelo joIne "saMthAro karyo ja nathI" e pramANe bolyA te ayogya che, kema ke saMthAro artho pAtharyo che, ema to tame paNa bolyA, te na pAtharyo hoya to kema bolAta? mATe prathamathI jeTalA AkAzapradezamAM saMthAro pAtharavA mAMDyo teTalA AkAzapradezamAM to te patharAI gayo che. mAtra upara pAtharavAnAM vastro bAkI che, te patharAyAM nathI, paNa saMthAro jeTalo patharAyo teTalo to pAtharyo ja che; te kAMI have pAtharavAno nathI. mATe viziSTa samayanI apekSAvALAM bhagavAnanAM vAkyomAM koI jAtano doSa nathI." A pramANe aneka yuktiothI sthavira sAdhuoe jamAline samajAvyo, topaNa te samajyo nahIM; tyAre teo tene choDIne viraprabhu pAse gayA. paNa sudarzanAe to jamAli paranA anurAgane lIdhe teno mata kabUla karyo. anyadA te DhaMka nAmanA kuMbhArajAtinA zrAvakane ghera jaI rahI hatI. tyAM 1 ziva ane sthAna e ghaDAnA peTALa, goLAza vagere avayava vizeSa che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 7] samakitanI trIjI zraddhA-vyApannadarzanIno tyAga TaMkane potAnA matamAM levA mATe te samajAvavA lAgI. eTale Dhake tene mithyAtva pAmelI jANIne kahyuM ke "ame to kAMI evI vAtomAM samajatA nathI." pachI eka divasa DhaMka zrAvaka nibhADAmAMthI ThAma kADhato hato ane te ja ThekANe sudarzana sAthvI beThI beThI svAdhyAya karatI hatI. tene pratibogha karavA mATe DhaMke agnino eka aMgAro tenA vastra upara mUkI dIgho, tethI te vastrano eka cheDo baLI gayo. te joIne sudarzanA bolI ke-"he zrAvaka! teM mAruM vastra bALI nAkhyuM." tyAre DhaMka bolyo ke "are! baLatuM hoya te bALyuM kahevAya, evo to zrI bhagavAnano mata che; tame to evuM kyAM mAno cho? tamArA mate to AkhuM vastra baLI gayuM hoya tyAre ja bALyuM kahevAya. haju to tamArA vastrano eka jarA sarakho cheDo banyo che, mATe tame bALyuM kema kaho cho?" A pramANenuM DhakanuM vAkya sAMbhaLIne vicAra karatAM te sudarzana bogha pAmIne bolI ke "he zrAvaka! teM mane ThIka pratibogha pamADyo. huM have te saMbaMdhI mithyAduSkata ApuM chuM." ema kahIne te jamAli pAse jaI tene paNa bogha karavA lAgI; paraMtu te to jarA paNa bogha pAmyo nahIM, tethI tene ekalo mUkIne sudarzana bhagavAnanI pAse gaI. ekadA jamAlie caMpAnagarImAM AvIne zrI mahAvIrasvAmIne kahyuM ke "he jina! mArA sivAya tamArA bIjA badhA ziSyo chavsthapaNe ja vihAra kare che, paraMtu mane to kevaLajJAna utpanna thayuM che. tethI huM to sarvajJa arihaMta thayo chuM." te sAMbhaLIne gautamasvAmI bolyA ke "he mAli! tuM evuM asatya bhASaNa na kara; kema ke kevaLajJAnInuM jJAna to koI paNa ThekANe alanA pAmatuM nathI. jo tuM kevaLI ho to mArA praznano javAba Apa-A loka zAzvata che ke azAzvata che? ane A sarva jIvo nitya che ke anitya che?" te sAMbhaLIne teno uttara nahIM sUjhavAthI jamAlie mauna dhAraNa karyuM, ane niyaMtrita karelA sApanI jema sthira thaI gayo. te joIne prabhu bolyA ke "he jamAli! chadmastha sAdhuo paNa A praznonA javAba ApI zake che. te A pramANe-bhUta, bhaviSya ane vartamAnanI apekSAe A loka nitya che, ane utsarpiNI tathA avasarpiNI kALanI apekSAe A loka anitya che, temaja dravyarUpe karIne A jIva zAzvata che, ane tiryaca, manuSya, nArakI tathA devapaNAnA paryAyavaDe azAzvata che." A pramANenA bhagavAnanA vAkya para te jamAline zraddhA thaI nahIM, tethI te potAne ane bIjAone paNa kuyuktio vaDe mithyAtvI karavA lAgyo. chevaTe mRtyu samaye paNa te pApakarmanuM prAyazcitta lIdhA vinA tathA AloyaNa pratikramaNAdi karyA vinA eka mAsanuM anazana karIne lAMtaka devalokamAM tera sAgaropamanA AyuSyavALo kilpiSI deva thayo. (A jamAlinuM caritra zrI bhagavatIsUtramAM vistArathI ApeluM che.) zrI jinezvare kahyuM che ke-"deva, tiryaMca ane manuSyanA bhavamAM pAMca pAMca vAra utpanna thayA pachI te jamAli pharIne samakita pAmI siddhi sukhane pAmaze." A pramANe zrI vIra prabhunA prAkRta caritramAM kahela che. "A jamAlinuM caritra sAMbhaLIne bhavya jIvoe naSTadarzanIno (eTale jenuM darzana zraddhA naSTa thaI gaI che teno) saMga karavo nahIM. evo saMga prApta thayA chatAM paNa jeo Dhaka zrAvakanI jema zraddhAno tyAga karatA nathI teo sarva prakAranAM sukhane pAme che." Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra. zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 vyAkhyAna 8 samakitanI cothI zraddhA-pAkhaMDIsaMgavarjana zAkyAdInAM kudRSTInAM, bauddhAnAM kUTavAdinAm / varjanaM kriyate bhavya, sA zraddhA syAtturIyakA // 1 // bhAvArtha-"zAkya vagere kudraSTie (mithyAtvIo)nuM, bauddhonuM ane mithyAbhASIonuM varjana karavuM, e cothI zraddhA kahelI che." zAkyamatavALA unmatta jevA thaIne evo upadeza Ape che ke na mAMsabhakSaNe doSo, na madye na ca maithune / pravRttireSA mUtAnAM, nivRttistu mahApaNanA zA. bhAvArtha-"mAMsa-bhakSaNa karavAmAM, madya-madirA pAna karavAmAM ane viSayasukha sevavAmAM kazo doSa nathI, kemake prANIonI evI ja pravRtti che; paraMtu te mAMsabhakSaNa vagerethI nivRtta thavAmAM moTuM phaLa che." teo koI yuvAna strIne uddezIne kahe che ke piba khAda ca cArulocane, yadatItaM varagAtri tanna te / na hi bhIru gataM nivartate, samudayamAtramidaM kalevaram // 4 // bhAvArtha-"he suMdara netravALI strI! tuM yatheccha khA ane pI. he suMdara gAtravALI! je A tArI yuvAvasthA gaI te tArI nathI, arthAt pachI pharIthI tane maLavAnI nathI; kemake he bhIru strI! je kAMI gayuM te pAchuM AvatuM nathI. ane A zarIra to mAtra pAhuNA jevuM (thoDI mudata rahevAnuM) che." prathama zlokamAM zAkyAdi lakhyuM che, te Adi zabdathI ekAMta nayane aMgIkAra karanArA sarve mithyAdraSTi samajavA. kahyuM che ke jAvaiyA vayaNapahA, tAvaiyA ceva huMti nayavAyA / jAvaiyA nayavAyA, tAvaiyaM ceva micchattaM // 1 // bhAvArtha-"jeTalI vacanaracanA che te sarve nayavAda che, ane jeTalA nayavAda che teTalA mithyAtvanA prakAra che." tethI zAkyamatavALAno tathA anya mithyAvRSTiono paNa saMga varjavo. vaLI kudraSTi eTale jemanuM darzana (zAsana) kutsita che-niMdya che tevA kudraSTi traNaso ne tresaTha prakAranA hoya che. AgamamAM tenA bheda A pramANe dekhADyA che. asiyasaya kiriyANaM, akiriyavAINa hoi culasI u / annANiya sattaThThI, veNaiyANaM ca battIsaM // 4 // bhAvArtha-"kriyAvAdInA ekaso ne eMsI bheda che, akriyAvAdInA corAzI bheda che, ajJAnavAdInA saDasaTha bheda che ane vinayavAdInA batrIza bheda che." Ama kula 363 bheda thAya che. tevA kudraSTinA saMgano tyAga karavo; tathA bauddha eTale kSaNikavAdI tathA mithyAbhASI eTale Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 8] samakitanI cothI zraddhA-pAkhaMDIsaMgavarjana 33 nAstiko, temano saMga zuddha buddhivALA bhavya prANIoe sarvathA prakAre tatkALa varlDavo. te cothI pAkhaMDIsaMgavarjanarUpa zradghA jANavI. A hakIkatane dRDha karavA mATe indrabhUti (gautama)nuM dRSTAMta kahe che te nIce pramANe-- iMdrabhUti (gautamasvAmI)nuM dRSTAMta guruM vIraM ca saMprApya, indrabhUtirgaNAdhipaH / khAta: saMgatyAgena, sarmathane rataH zA bhAvArtha-'indrabhUti (gautama) gaNaghara mahAvIrasvAmI gurune pAmIne kusaMgano tyAga karI saddharmanI prarUpaNA karavAmAM Asakta thayA.' zrI mahAvIrasvAmI kevaLajJAna pAmyA pachI apApA nagarInA mahasena nAmanA udyAnamAM samavasaryA. te gAmamAM somila nAmanA brAhmaNane ghare yajJane mATe agiyAra vidvAna brAhmaNo maLyA hatA. temAM indrabhUti, agnibhUti vagere pAMca paMDito pAMcaso pAMcaso ziSyo sahita AvyA hatA. be paMDito sADAtraNaso sADAtraNaso ziSyo sahita AvyA hatA, ane cAra paMDito traNaso traNaso ziSyo sahita AvyA hatA. e pramANe 4400 brAhmaNo ekaThA maLyA hatA. te samaye zrI vIraprabhune vAMdavA mATe AkAzamArge AvatA asaMkhya suraasurane joIne tathA devaduMdubhinA dhvanine sAMbhaLIne te paMDito bolyA ke "aho! amArA yajJamaMtronA AkarSaNathI AkarSAIne A devo sAkSAt ahIM Ave che.'' paraMtu te devatAone cAMDAlanA pADAnI jema te yajJanA sthAnane tajIne prabhu pAse jatA joyA, tethI te sarve brAhmaNo kheda pAmyA. teoe lokonA mukhathI sAMbhaLyuM ke "A devatAo sarvajJane vAMdavA jAya che.'' te sAMbhaLIne sarva brAhmaNomAM mukhya indrabhUti hato, teNe vicAra karyo ke "aho! huM eka ja sarvajJa chatAM zuM bIjo paNa koI manuSya potAnuM sarvajJapaNuM prasiddha kare che? kadAca koI dhUrta mUrkha janone chetare, paNa aho! A dhUrte to devone paNa chetaryA jaNAya che, ke jethI sarova2ne choDI jatA deDakAnI jema, sArA vRkSane tajI jatA UMTonI jema, sUryanA tejane tajI jatA ghuvaDonI jema ane sugurune choDI jatA kuziSyonI jema A devo yajJamaMDapane tathA mane sarvajJane paNa choDIne tenI pAse jAya che; athavA jevo e sarvajJa haze tevA ja A devo paNa haze; to paNa huM AvA indrajALIne sahana karI zakato nathI. kemake AkAzamAM be sUrya hoI zake nahIM, eka guphAmAM be kesarIsiMha rahI zake nahIM ane eka myAnamAM be talavAro rahI zake nahIM.'' e pramANe vicAra karatAM te indrabhUtie prabhune vAMdIne pAchA AvatA lokone joIne pUchyuM ke, "he loko! te sarvajJa kevo che?'' tyAre lokoe temanA ATha prAtihArya vagerenuM svarUpa kahyuM ane bolyA ke- yadi trilokI gaNanAparA syAttasyAH samAptiryadi nAyuSaH syAt / pareparArdhyaM gaNitaM yadi syAd gaNeya niHzeSaguNo'pi sa syAt // 1 // bhAvArtha-jo kadAca traNa jagatanA jIvo te bhagavAnanA guNonI gaNanA karavA tatpara thAya, temAM paNa temanA AyuSyanI samApti ja na hoya, ane parArdhathI paNa adhika saMkhyAnA aMka hoya, to te bhagavAnanA samagra guNonI gaNanA kadAca thaI zake!'' A pramANe lokonA mukhathI sAMbhaLIne indrabhUti bolyo ke "kharekhara A koI mahAdhUrta bhAga 1-3 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 1 jaNAya che, ke jeNe sarva lokone bhramamAM nAMkhyA che, paraMtu sUrya jema aMghakArane sahana na kare ane siMha jema potAnI kezavALInA chedane sahana na kare, tema huM tene sahana karI zakIza nahIM. meM moTA moTA vAdIone moTI sabhAmAM mauna dhAraNa karAvyuM che, to A mAtra gharamAM ja zUravIra evo mArI pAse koNa mAtra che? je vAyue moTA hAthIone uDADI dIdhA che tenI pAse rUnuM pUmaDuM zA hisAbamAM che?" AvAM tenAM vacano sAMbhaLIne agnibhUti bolyo ke "he bhAI! AvA sAmAnya ghUrta upara tamAre zA mATe parAkrama phoravavuM joIe? zuM pakSIrAja (garuDa) nAnA kIDAo upara potAnuM parAkrama vApare che? mATe AvA sAghAraNa vAdI upara tamAre jAte zA mATe prayatna karavo joIe? he baMdhu! huM ja tenI pAse jaIza. eka kamaLano choDa ukheDavA sAru zA mATe erAvaNa hAthIne laI javo joIe?" te sAMbhaLIne gautame potAnA bhAI agnibhUtine kahyuM ke, "he bhAI! meM sarvavAdIono parAjaya karyo che, chatAM A maganA pAkamAM rahelA koraDuMnI jema, ghANImAM AkhA rahelA talanA kaNanI jema, ane agatie samudranuM pAna karatAM bAkI rahelA jaLabiMdunI jema nAnA khAbociyA jevo bAkI rahyo che; paraMtu tene ekane jItyA vinA baghAne jItyA te na jItyA barAbara Thare che; kemake eka vAra ziyaLanuM khaMDana karanAra satI strI kAyamane mATe asatI kahevAya che. samudramAM rahelA vahANamAM eka nAnuM paNa chidra hoya, to te samagra vahANane DubAvI de che. aho! mArA bhayane lIghe gauDadezanA paMDito to dUra deza jatA rahyA che, gujarAtanA vidvAno jarjarita thaIne trAsa pAmyA che, mAlava dezanA paMDito to mRtyu pAmI gayA che, ane tilaMga dezamAM udaya pAmelA paMDito astane pAmyA che; vizvane viSe mArI sAme vAda kare evo eka paNa paMDita rahyo nathI. mAtra A eka ja ghUrta jema deDako kRSNa sarpane lAta mAravA taiyAra thAya, jema baLada erAvaNa 'hAthIne zIMgaDAM mAravA taiyAra thAya ane jema hAthI potAnA dAMtavaDe parvatane pADavA yatna kare, tema mArI sAthe vAda karavA icche che; athavA eNe ahIM AvIne mane je krogha pamADyo che, te teNe sUtelo siMha jagADyo che. potAnI AjIvikAne ane yazane hAni pahoMcADavA mATe teNe AvuM avicArI kRtya zuM karyuM? eNe vAyunI sanmukha rahIne agni saLagAvyo che, dehanA sukhane mATe kaucalatAnuM teNe AliMgana karyuM che, ane zeSanAganI phaNA uparano maNi levA mATe teNe hAtha lAMbo karyo che. are! jyAM sudhI sUryano udaya thayo na hoya tyAM sudhI ja khadyota ane caMdra prakAza karI zake che; paNa sUryano udaya thayo eTale khadyota ane caMdra kyAMya jatA rahe che. eka ja siMhanA nAda vaDe sarva pazuo nAsI jAya che. jyAM sudhI guphAmAM rahelA siMhanA pUMchaDAnA jhapATAno zabda sAMbhaLyo nathI, tyAM sudhI ja madonmatta hAthI kALA meghanI jevI garjanA kare che, paraMtu jema duSkALamAM bhUkhyA mANasane kyAMyathI anna maLI jAya tema mane Aje mArA bhAgyavazAt A vAdI maLyo che. mATe have huM tenI pAse jAuM. yamarAjane kAMI mAlavadeza dUra nathI, cakravartIne kAMI paNa ajeya nathI; paMDitone kAMI ajANyuM nathI, ane kalpavRkSane kAMI paNa na ApavA lAyaka hotuM nathI; tethI Aje tenI pAse jaIne tenuM parAkrama joI lauM. sAhityazAstra, nyAyazAstra, vyAkaraNazAstra, chaMdazAstra ane alaMkArazAstra vagere sarva zAstromAM huM nipuNa chuM. kayA zAstramAM mAro prayAsa nathI? tethI A vAdIne huM jItuM ane tenA sarvajJapaNAnA ADaMbarane dUra karuM." 1 kaucano sparza mAtra karavAthI AkhA zarIre caLa UThe che, to tene AliMgana karavAthI zuM na thAya? Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 8] samakitanI cothI zraddhA-pAkhaMDIsaMgavarjana 35 pachI garviSThapaNAnAM vacano bolatA evA te iMdrabhUtie dehanI kAMti vadhAravAne mATe potAnA zarIrapara bAra tilaka karyA, suvarNanuM yajJopavIta dhAraNa karyuM ane uttama vastro paheryA. e pramANe mahA ADaMbara karIne potAnA pAMcaso ziSyo sahita cAlyo. te vakhate tenA ziSyo tenI birudAvanI bolavA lAgyA ke "jenA kaMThamAM sarasvatI devI AbhUSaNarUpe rahI che, jeNe sarva purANo jANelAM che, je vAdIrUpI keLane kApavA mATe kRpANa (khajJa) samAna che, vaLI vAdIrUpI aMdhakArane dUra karavAmAM sUrya samAna, vAdIrUpI ghaTane toDavAmAM munnara samAna, sarva zAstronA AdhArabhUta, sAkSAt paramezvarasvarUpa, vAdIrUpI ghuvaDane naSTa karavAmAM sUrya samAna, vAdIrUpI samudranuM zoSaNa karavAmAM agamya RSi samAna, vAdIrUpI pataMgIAne bhasma karavAmAM dIpaka samAna, vAdIrUpI varano nAza karavAmAM ghavaMtarI vaidya samAna, sarasvatInI kRpAnAM pAtra ane bRhaspati (devaguru) paNa jenA ziSyarUpa che, evA he bhagavAna! tame jaya pAmo." AvI rIte ziSyonA mukhathI bolAtI birudAvaLInuM zravaNa karato te gautama AgaLa cAlyo. samavasaraNanI najIka AvatAM azokAdika atizayone joIne tathA jAtivairavALA prANIone vairano tyAga karIne ekatra rahelA joIne te bolyo ke "aho! A to koI mahAdhUrta jaNAya che." tyAre tenA chAtro (ziSyo) bolyA ke "he pUjya guru! ame ApanI kRpAvaDe hamezAM karoDo vAdIono jaya karavAmAM samartha chIe, to A ekano parAjaya karavo temAM to zuM! amArAmAMno eka ja chAtra teno nigraha karavA samartha che." te sAMbhaLI gautama samavasaraNanI najIka gayo. samavasaraNanA pahelA pagathiyA upara caDI zrI vIraprabhune jotAM ja tene zaMkA ne bhaya utpanna thayA. te Azcarya pAmIne vicAravA lAgyo ke "aho! A te koNa che? zuM sUrya che? nA, sUrya to uSNa kiraNavALo che. tyAre zuM A caMdra che? nA, tene to kalaMka che. tyAre zuM meruparvata che? nA, te to atyaMta kaThina che. tyAre zuM A viSNu che? nA, te to kALo che. tyAre zuM brahmA che? nA, te to jarAvaDe Atura che ane vaLI jarA (vRddhAvasthA)thI vyApta che. tyAre zuM kAmadeva che? nA, te to zarIra vinAno che. tyAre zuM mahAdeva che? nA, te to kaMThamAM rahelA zeSanAgathI bhayaMkara che; paraMtu A to sarva doSathI rahita ane samagra guNasamUhathI vyApta che. mATe jarUra A to chellA tIrthakara ja hovA joIe. sUryanI jema AnA sAmuM paNa joI zakAya tema nathI ane dustara samudranI jema ullaMghana karI zakAya tema nathI. have enI pAse mAre mAruM mahattva zI rIte sAcavavuM? are! meM mUrkhAe siMhanA mukhamAM hAtha nAMkhyo ane boraDInA jhADane AliMgana karyuM, mAre to eka tarapha pUrathI bharelI nadI ane bIjI tarapha vAgha e nyAyanA jevuM thayuM. vaLI eka khIlIne mATe Akho prAsAda bhAMgavA koNa icche? sUtaranA tAMtaNA mATe Akho hAra koNa toDe? rAkha mATe caMdananAM lAkaDAM koNa bALe? loDhA mATe samudramAM rahelA vahANane koNa bhAMge? paNa meM to e saghaLuM mUrkhAI karanAranI jema avicArI kRtya karyuM che. meM durbuddhie jagadIzvarane jItavAnI icchA karI ane te mATe ahIM Avyo; paraMtu A jagannAthe koI paNa divyaprayogathI mAruM mana vaza karI lIdhuM ke jethI mArI AvI buddhi thaI. have AnI pAse huM eka akSara paNa zI rIte bolI zakuM? ane tenI pAse paNa zI rIte jaI zakuM? A samaye to janmathI ja AraMbhIne sevana karelA zaMkara jo mArA yazanuM rakSaNa kare to bahu sAruM. athavA to traNa jagatane jItanAra A prabhunI pAse zaMkara paNa zuM karI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [saMbha 1 zake? te to atyAre kyAMya nAsI gayA jaNAya che; paraMtu koI paNa prakAre bhAgyanA vazathI jo ahIM mAro jaya thAya, to to huM traNa bhuvanamAM paMDitaziromaNi thAuM." A pramANe te vicAra karato hato, teTalAmAM bhagavaMte tene bolAvyo ke "he indrabhUti gautama! tamane sukhasAtA varte che?" te sAMbhaLIne gautame vicAryuM ke "aho! zuM A mAruM nAma paNa jANe che? athavA to traNa jagatamAM prasiddha evA mArA nAmane koNa na jANe? bALa-gopALathI AraMbhIne sarva koI sUryane jANe ja che, te koInAthI chAno raheto nathI; paraMtu ANe mane maghura vAkyathI bolAvyo tethI huM ghAruM chuM ke te mArI sAthe vAdavivAda karavAmAM bIe che, paNa huM evAM miSTa vacanathI saMtoSa pAmuM tema nathI. jo e mArA mananA saMzayane dUra kare, to huM tene kharo sarvajJa samajuM ane tyAre ja mane Azcarya utpanna thAya." gautama A pramANe vicAre che tevAmAM bhagavAna bolyA ke "he gautama! jIva che ke nahIM? te viSe tamArA manamAM saMzaya che. cAre pramANathI (pratyakSa, anumAna, upamAna ane zabda pramANathI) jIva grAhya thaI zakato nathI, mATe jIva che ja nahIM evuM tamAruM mAnavuM che, paNa te asatya che. kAraNa ke tame vedapadano kharo artha jANatA nathI, tethI ja tamane A saMzaya utpanna thayo che. vedamAM kahyuM che ke "vijJAnaghana etebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati na pretyasaMjJAsti' vijJAnadhana eTale jIva A paMca mahAbhUta thakI utpanna thaIne pAcho te paMca mahAbhUtamAM ja vinAza pAme che, tethI tenI pretya eTale paraloka saMjJA nathI." Avo artha karIne tame jIvano abhAva siddha karo cho, paNa te artha ayukta che; kema ke vijJAnaghanano artha jIva nathI, paNa pAMca indriyo che, tethI thatuM ghaTAdi padArthonuM je jJAna te ghaTAdi padArtha nAza pAmya sate nAza pAme che; tethI tenI pratya saMjJA nathI. (A padanuM sarva yuktio sahita vyAkhyAna zrI vizeSAvazyakathI jANI levuM). temaja he gautama! jema dUdhamAM ghI che, talamAM tela che, kASThamAM agni che, puSpamAM sugaMgha che tathA caMdrajyosnAmAM amRta che, tema jIva paNa dehamAM rahelo che mATe jIva che, ema siddha thAya che." | ityAdi yuktiyukta janma maraNa rahita evA bhagavAnanuM vacana sAMbhaLIne gautamano saMzaya dUra thayo; tethI teNe pAMcaso ziSyo sahita bhagavAnanI pAse pravajyA aMgIkAra karI. pachI prabhunA mukhathI "upanna vA, viSama vA yuvaNe vA''-utpanna thAya che, mare che ane nizcala bhAva che. e tripadIne pAmIne temaNe dvAdazAMgInI racanA karI. temAM "upakrae" eTale jIvathI jIva utpanna thAya che, te naranArIthI garbha utpanna thAya che te, jIvathI ajIva utpanna thAya che te dehathI nakha vagere utpanna thAya che te, ajIvathI ajIva utpanna thAya che te iMTAdikanA cUrNanI jema, ane ajIvathI jIva utpanna thAya che te parasevAthI jU vagerenI utpattinI jema. evI rIte vigama 1 (1) jIvathI jIva nAza pAme che tenuM draSTAMta-jIva chakAya jIvonI upamarthanA kare che te. (2) jIvathI ajIva nAza pAme che tenuM draSTAMta-jIva ghaTAdi padArthono nAza kare che te. (3) ajIvathI jIva nAza pAme che tenuM draSTAMtakhaDagAdikathI athavA somalAdikathI jIva maraNa pAme che te. (4) ajIvathI ajIva nAza pAme che tenuM draSTAMta-ghaDA sAthe paththara aphaLAvAthI ghaDo nAza pAme che te. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 9] samakitanuM paheluM liMga-zuzraSA 37 nAzamAM paNa cAra bhAMgA samajavA. jIvathI jIva nAza pAme che, jIvathI ajIva nAza pAme che, ajIvathI jIva nAza pAme che ane ajIvathI ajIva nAza pAme che. tevI rIte dhruvapaNAmAM paNa nitya, achedya, abhedyAdika jIvanuM svarUpa jANavuM. gautame dIkSA lIghAnI vAta sAMbhaLI agnibhUti vagere bIjA daza paMDito paNa anukrame bhagavAnanI pAse AvyA ane temanA saMzayo dUra thavAthI te sarvee paNa potapotAnA ziSyo sahita dIkSA lIdhI. he bhavya prANIo! A gautama gaNagharanuM guNonA maMdira jevuM ane sarva sukhane ApanAruM caritra sAMbhaLo ke jethI mithyAdarzanano nAza thAya ane mokSasukhane prApta karAvanAruM samyagdarzana prApta thAya." vyAkhyAna 9 samakitanuM paheluM liMga-zuzruSA liMga eTale cihna. jema ghumADAthI agni samajI zakAya che tema zuzruSA Adi liMgathI samakitanuM anumAna thAya che. samakitanA traNa liMgamAMnA pahelA zuzruSA nAmanA liMga viSe kahe che : zuzrUSA bhagavadvAkye, rAgo dharme jinodite / vaiyAvRttyaM jine sAdhau, ceti liMgaM tridhA bhavet // 1 // bhAvArtha-"zrI jinezvaranA vAkyane viSe zuzraSA eTale sAMbhaLavAnI icchA, jinezvare kahelA gharmane viSe rAga-prIti ane jinezvara tathA sAghuonuM vaiyAvRtya-e traNa samakitanAM liMga che." zrI arihaMte kahelA vacanane sAMbhaLavAnI icchA niraMtara rAkhavI; kemake jinavacana zravaNa karyA vinA koI paNa jJAnAdika guNa prApta thato nathI. AgamamAM kahyuM che ke savaNe nANe ya vinnANe, paccakkhANe ya saMjame / anilae tave ceva, vodANe akiriya nivvANe // 1 // bhAvArtha-"zAstra zravaNa karavAthI jJAna thAya, jJAnathI vijJAna (vairAgya) thAya, vijJAnathI pacakhANa tyAga) thAya, pacakhANathI saMyama thAya, saMyamavaDe doSarahita tapa thAya, tapathI kriyArahitapaNuM prApta thAya, pUrva karma nijIre, navA na bAMdhe ane kriyArahita thavAthI nirvANa mokSa prApta thAya." zrI haribhadra sUrie paNa temaja kahyuM che ke kSArAMbhastyAgato yadvanmadhurodakayogataH / bIjaM prarohamAdatte tdvttttvshruternrH|||| bhAvArtha-"jema khArA jaLanA tyAgathI ane mIThA jaLanA yogathI bIja aMkurita thAya che, tema tattvajJAnanA zravaNathI manuSya jJAnane pAme che-jJAnarUpa aMkura pragaTe che." tethI karIne A zuzruSA samakitanuM prathama liMga che. tenI upara sudarzana zreSThInuM drazcaMta che te A pramANe Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 sudarzana zreSThI tathA arjuna mALInuM dRSTAMta rAjagRha naga2mAM arjuna nAmano eka mALI raheto hato. tene atyaMta suMdara ane yuvAvasthAthI manohara bandhumatI nAme strI hatI. te mALIne nagaranI bahAra pacaraMgI puSpovALo eka suMdara bAga hato. te bAganI najIkamAM eka yakSanuM devaLa hatuM. temAM hajAra palanuM loDhAnuM mugara dhAraNa karIne UbhelI mudgarapANi nAmanA yakSanI mUrti hatI. te yakSanI potAnA kuLadevatAnI jema te mALI potAnI strI sahita nitya arcA karato hato. ekadA mahotsavano divasa hovAthI koI cha puruSo pharatA pharatA mudgarapANi yakSanA derAmAM AvI AnaMda karatA beThA hatA; tevAmAM arjuna mALI potAnI strI sahita suMdara puSpo laIne yakSanI pUjA karavA Avyo. tene Avato joIne pelA chaye mitroe paraspara vicAra karyo ke "A mALInI strI ati svarUpavAna che, mATe A mALIne bAMdhI laIne tenI samakSa ja tenI strI sAthe ApaNe krIDA karIe.'' ema nizcaya karIne teo bAraNAnI pAchaLa chUpI rIte UbhA rahyA. pelo mALI derAmAM AvI puSpa vagerethI yakSanI pUjA karIne paMcAMga praNAma karavA lAgyo. te vakhate pelA chaye mitroe ekadama bahAra AvIne tene bAMghI lIdho. pachI tenI samakSa tenI strI sAthe vilAsa karavA lAgyA. te joIne arjuna mALIne vicAra thayo ke mArA jIvatarane dhikkAra che! kema ke- sahyante 38 prANibhirbAda, pitRmAtRparAbhavAH / bhAryAparAbhavaM soDhuM tiryaJco'pi na hi kSamAH // 1 // "prANIo pitAnA ke mAtAnA parAbhavane sahana karI zake che, paNa strInA parAbhavane sahana karavAmAM tiryaMco paNa samartha nathI.'' [staMbha 1 aho! mArA dekhatAM ja A pazu jevA puruSo pazudharmanuM AcaraNa kare che. ema vicArato te arjuna mALI manamAM ne manamAM yakSane upAlaMbha devA lAgyo ke--"he yakSa! kharekhara tuM paththaramaya ja deva che. ATalA kALa sudhI meM tArI pUjA karI, tenuM mane A phaLa maLyuM.'' te samaye yakSe jJAnavaDe te sarva jANyuM, eTale mALInA vacanathI atyaMta krodhAyamAna thaIne teNe tenA dehamAM praveza karyo. pachI bAMghelAM sarva baMdhana toDIne loDhAno mudgara upADI tenA vaDe baMghumatI sahita chaye mitrone cUrNa karI nAMkhyA. tyArathI AraMbhIne arjunanA zarIramAM rahelo te yakSa haMmezAM eka strI sahita cha puruSone jyAM sudhI mArato nahIM tyAM sudhI teno krodha zAMta thato nahIM. A sarva vRttAMta jANIne te nagaranA rAjA zreNike paTaha vagaDAvIne sarva paurajanone khabara ApI ke "jyAM sudhI te arjune sAta mANaso mAryA na hoya tyAM sudhI koIe nagara bahAra nIkaLavuM nahIM.'' A avasare zrI vIraprabhu te nagaranA udyAnamAM samavasaryA. temanuM Agamana sudarzana nAmanA mahAzrAvake sAMbhaLyuM; tethI AnaMda pAmIne jinezvaranA vacanAmRtane pIvAnI icchAvALA teNe "huM jinezvarane vAMdavA jAuM chuM,'' ema kahI mA-bApanI rajA mAgI. te sAMbhaLIne teo bolyA ke 'he vatsa! tyAM jatAM tane upasarga thaze, mATe ahIM ja rahIne bhAvathI prabhune vaMdanA kara.'' sudarzana bolyo,''he mAtApitA! traNa jagatanA guru zrI jinendranA mukhathI upadezanuM zravaNa karyA vinA mAre bhojana karavuM paNa kalpe nahIM.'' e pramANe kahI mAtApitAnI rajA laI sudarzana zrI vIraprabhune Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 vyAkhyAna 9] samakitanuM paheluM liMga-zuzraSA vAMdavA cAlyo. mArge cAlatAM teNe kroghathI mugara UMco karIne jANe kopa pAmelo yamarAja ja hoya nahIM tema arjuna mALIne dUrathI Avato joyo. eTale tarata ja bhayarahita sudarzana zeTha potAnA vastranA cheDAvaDe pRthvInuM pramArjana karIne tyAM beTho. pachI jinezvarane namaskAra karI cAra zaraNa aMgIkAra karI, sarva prANIone khamAvI, sAgArI anazana karI, upasargano nAza thayA pachI ja pArIza, evo nizcaya karIne teNe kAyotsarga karyo ane paMca parameSThI mahAmaMtranuM smaraNa karavA lAgyo. arjuna mALInA zarIramAM rahelo yakSa tenI pAse Avyo; paNa maMtrathI viSarahita karelA ane khIlI lIghelA sarpanI jema te teno parAbhava karavA zaktimAna thayo nahIM, teno roSa naSTa thaI gayo. pachI bhaya pAmIne potAno mugara laI te yakSa arjunanA zarIramAMthI nIkaLI gayo. yakSanA pravezathI mukta thayelo arjuna paNa kApelA vRkSanI jema tarata pRthvI para paDI gayo. pachI thoDI vAre zuddhimAM AvelA arjune sudarzana zreSThIne joI tene pUchyuM ke "tame koNa cho ane kyAM jAo cho? zreSThIe kahyuM ke "huM sudarzana nAme zreSThI chuM ane zrI vIraprabhune vAMdavA jAu ; tuM paNa te sarvajJane vAMdavA cAla." te sAMbhaLIne arjuna paNa temanI sAthe bhagavAnanA samavasaraNamAM gayo. prabhune vAMdIne te bannee A pramANe dezanA sAMbhaLI he bhavya prANIo!mohathI andha thayelA A jagatamAM manuSya janma, Arya deza, uttama kuLa, zraddhALupaNuM, guruvacananuM zravaNa ane kRtyAkRtyano viveka e mokSarUpI mahelapara caDhavAnAM pagathiyAMnI paMkti che. pUrve karelA sukRtanA yogathI ja te pamAya che." ityAdi dezanA sAMbhaLIne keTalAka niyama grahaNa karI sudarzana zeTha potAne ghera gayA. arjuna mALIe vairAgya utpanna thavAthI pUrve karelA vagha saMbaMghI pApane haNavA mATe bhagavAnanI pAse dIkSA lIdhI; ane te sAthe ja teNe abhigraha lIgho ke "he vibhu! AjathI AraMbhIne mAre ApanI AjJAthI niraMtara SaSTha (chaThTha) tapa karavA vaDe AtmAne bhAvatA satA vicaravuM." svAmIe tene yogya jANIne tema karavAnI AjJA ApI. pachI arjuna muni chaThTha chaThThanuM tapa karatAM vicaravA lAgyA. pAraNAne divase gocarI mATe te gAmamAM jatA tyAre tene joIne loko kahetA ke "ANe mArA pitAne mArI nAMkhyo che." koI kahetuM ke "ANe mArI mAtAne mArI nAMkhI che." ema koI bhAIne, koI bahenane ane koI strIne mArI nAMkhavAnuM kahI kahIne te munine gALo devA lAgyA, Akroza karavA lAgyA, mAravA lAgyA, hIlanA karavA lAgyA ane niMdavA lAgyA; paNa te muni temanA para manathI jarA paNa kheda pAmyA vinA sarva upasarga samyagU prakAre sahana karavA lAgyA. ema karatAM koI vakhata pAraNAnA divase kAMI AhAra maLato to te bhagavAnane nivedana karIne mUcharahitapaNe vAparatA. e pramANe udAra tapakarmavaDe AtmAne bhAvatAM te arjuna mALI munie kAMIka UNA cha mAsa vyatIta karyA. prAMte arthA mAsanI saMkhanA karIne aMtakRta kevaLI thaIne anaMtacatuSTayavALA mokSapadane pAmyA. hamezAM sAta manuSyono vagha karanAra arjuna mALI, vIra bhagavAnane pAmIne anupama abhigrahanuM pAlana karI chevaTe attakRta kevaLI thaI siddhapadane pAmyA, ane sudarzana zreSThI paNa svarganA sukha pAmyA. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 "he bhavya jIvo! AgamanuM zravaNa karavAmAM jenuM citta AdaravALuM che evA sudarzana zreSThInuM A caritra sAMbhaLIne bhavasAgara taravAmAM naukA samAna gharmanuM zravaNa karavAmAM niraMtara yatna karavo." A saMbaMdha aMtagaDadazAMga sUtramAM paNa kahelo che. vyAkhyAna 10 samakitanuM bIjuM liMga-dharmarAga pAchalA vyAkhyAnanA prAraMbhanA zlokamAM "rAno tharSe ninovite' e bIjuM pada kahyuM che, temAM "jina" eTale rAgadveSarahita tIrthaMkara, temaNe kahelo "gharma eTale yatigharma ane zrAvaka gharma, tene viSe "rAga" eTale mananI atyaMta prIti rAkhavI. zuzruSA nAmanA pahelA liMgamAM kRtagharmano rAga icchelo che, ane ahIM cAritragharma uparano rAga Thakyo che, eTalo e bannemAM taphAvata che. A prasaMga upara cilAtIputranuM draSTAMta che te A pramANe cilAtIputranuM draSTAMta tIvraNa dharmarAgeNa, aghaM duSTamapi sphuTam / cilAtiputravatsadyaH, kSayIkurvanti dehinH||1|| bhAvArtha-"prANIo cilAtIputranI jema duSTa pApano paNa gharma uparanA tIvra rAga vaDe tatkALa kSaya kare che." kSitipratikti nagaramAM yajJadeva nAme eka brAhmaNa raheto hato. te aniMdya evA jainagharmanI niMdA karato hato. te mAnI paMDita brAhmaNane ekadA vAda karavA mATe koI kSullaka jaina munie bolAvyo. te vakhate teNe zarata karI ke "mane je jIte, teno huM ziSya thAuM." vAda karatAM te sAdhue tene jItI lIgho, eTale te parAjaya pAmIne bhAva vagara dIkSA laI teno ziSya thayo. ekadA zAsanadevatAe yajJadeva sAdhune kahyuM ke-"jema mANasa netravALo chatAM paNa sUryanA prakAza vinA joI zakato nathI, tema jIva jJAnavALo chatAM paNa zuddha cAritra vinA mokSanA sukhane joI zakato nathI, mATe tame cAritramAM sthira thAo." ityAdi sAMbhaLIne te dhIre dhIre cAritramAM upayogavALo thayo, chatAM te brAhmaNa hovAthI durgacchA choDato nahIM; eTale ke snAna, daMtadhAvana vagere na karavAthI tene dugaMchA utpanna thatI. tenI strI tenA paranI prItine choDI zakI nahIM, tethI tene vaza karavA mATe teNe kAmaNa karyuM, tethI zarIre pIDA pAmatA te brAhmaNa muni zuddha cAritranuM pAlana karIne devatA thayA. te brAhmaNanI strI potAnA kAmaNathI ja patinuM maraNa thayeluM jANIne vairAgya utpanna thavAthI cAritra grahaNa karI munihatyAnuM pApa AlocyA vinA maraNa pAmIne svarge gaI. te brAhmaNadeva AyuSya pUrNa thaye cavIne rAjagRha nagaramAM ghanA zreSThInI cilAtI nAmanI dAsInI kukSithI putrapaNe utpanna thayo. lokomAM te cilAtIputranA nAmathI prasiddha thayo. tenI strI svargamAMthI AvIne ghanA zreSThInA pAMca putro upara susumA nAmanI putrI thaI. ghanA zreSThIe te putrIne ramADavA mATe cilAtIputranI yojanA karI. ekadA cilAtIputrane susumA sAthe asabhya krIDA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 10] samakitanuM bIjuM liMga-gharmarAga 41 karato joIne ghanA zeThe tene kADhI mUkyo. te siMhaguhA nAmanI coranI pallImAM jaIne rahyo. pallIpatie potAnA avasAna vakhate tene potAnA putrapaNe sthApIne pallIpati banAvyo. tyAM kAmadevanA zastrathI pIDA pAmato cilAtIputra susumAnuM vAraMvAra smaraNa karavA lAgyo. ekadA te pApIe sarva corone kahyuM ke-"he coro! ApaNe Aje rAjagRha nagaramAM ghanAzeThane ghera corI karavA jaIe. tyAMthI je ghana prApta thAya te sarva tamAre levuM ane tenI putrI susumAne mAre levI." e rIte vyavasthA karIne rAtrine samaye te sarva coro ghanAzeThanA gharamAM peThAM. pachI ghanAzeTha vagerene avasthApinI ApIne sarva coro ghana laIne nIkaLI gayA ane cilAtIputra susumAne laIne nIkaLyo. thoDI vAre zreSThI jAgI UThyo. eTale teNe kakaLATa karIne sarvane jagADyA. pachI potAnA pAMca putro sahita nagaranA koTavALa vagerene sAthe laIne zreSThI coronI pAchaLa cAlyo. sarva coro temane pAchaLa AvatAM joIne bhaya pAmI sarva ghana choDI daIne judI judI dizAmAM nAsI gayA. te ghana laIne koTavALa vagere pAchA vaLyA, paNa ghanA zeTha to pAMca putro sahita susumAnI zogha mATe AgaLa cAlyo. tene taravAra sahita Avato joIne cilAtIputra khagavaDe susumAnuM mastaka kApI ghaDa nIce nAMkhI daI mastaka hAthamAM rAkhIne utAvaLo nAsI gayo. ghanazreSThI te sthAne Avyo. tyAM susumAne marelI joIne kSaNavAra vilApa karI pAcho vaLI potAnA nagaramAM Avyo. ghanA zreSThI bIje divase putro sahita zrI vIraprabhu pAse gharma sAMbhaLavA gayA. prabhue upadeza Apyo ke-"A jagatamAM manuSyo "A mAro pitA che, A mArI mAtA che, A mArA bAMghavo che, A parijana che, A svajano che, ane A dravya meM upArjana karyuM che, ema mAne che; paNa te sarva yamarAjane vaza che ema te jANatA nathI." ityAdi jinezvaranI vANI sAMbhaLIne pratibogha pAmelA ghanA zreSThIe dIkSA grahaNa karI ane tIvra tapasyA karIne svarge gayA. tenA pAMca putroe zrAddha dharma aMgIkAra karyo. ahIM cilAtIputra hAthamAM susumAnuM mastaka laIne doDyo jato hato ane te mastakamAMthI nIkaLatA lohI vaDe tenuM AkhuM zarIra lIMpAyuM hatuM. te thoDe dUra gayo, teTalAmAM teNe eka munine kAyotsarge rahelA joyA. tene joIne cilAtIputre kahyuM "he muni!mane jaladI gharmopadeza Apo, nahIM to khagnavaDe A strInA mastakanI jema tamAruM mastaka paNa huM chedI nAMkhIza." te sAMbhaLIne munie tene yogya pAtra jANIne saMkSepathI ja "upazama, viveka ane saMvara' traNa pada kahyA, pachI tarata ja navakAra maMtra bolatA te muni AkAzamArge utpatI gayA (UDI gayA). munie kahelA padone sAMbhaLIne te corapati vicAra karavA lAgyo, upazamano artha zuM? pote ja vicAra karIne manamAM bolyo ke "upazama eTale kroghanI zAnti, te upazama te mArAmAM kyAM che? bilakula nathI." ema vicArIne teNe hAthamAMthI kroghanA cihnabhUta khaga nAMkhI dIdhuM. pharI vicAra karatAM teNe viveka padano artha jAmyo ke "tya (karavA lAyaka) ne viSe pravRtti karavI ane akRtyane viSe nivRtti karavI te viveka. te viveka vaDe gharma thAya che. tevo viveka mArAmAM kyAM che? kema ke duSTatAne sUcana karanAruM strInuM mastaka to mArA hAthamAM che." ema vicArIne teNe strInA mastakano tyAga karyo. pachI saMvarano artha vicAratAM teNe jANyuM ke "pAMca indriyo ane manano nirogha karavo Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 te saMvara. te saMvara mane svecchAcArIne sarva prakAre mokaLAne kyAMthI hoya? na hoya. tyAre tene mATe prayatna karavo joIe." ema vicArIne pelA muni jyAM UbhA hatA te ja sthAne pote muninI ja jema kAyotsarga karIne Ubho rahyo; ane pratijJA karI ke "jyAM sudhI mane strIhatyAnuM pApa smaraNamAM Ave tyAM sudhI mAro deha huM vosarAvuM chuM, arthAt tyAM sudhI mAre kAyotsarga ho." have bhAvamuni thayelA cilAtIputranuM zarIra rudhirathI vyApta hatuM; tethI tenA gaMghathI asaMkhya kIDIo ekaThI thaI, ane tenuM zarIra cAlaNI jevuM karI nAMkhyuM. te kIDIo pagamAM pesIne khAtI khAtI mastake nIkaLI. A rIte aDhI divasa sudhI mahA tIvra vedanAne sahana karatAM chatAM te kiMcit paNa dhyAnathI calita thayA nahIM. prAMte AyuSya pUrNa thavAthI te mahAtmA mRtyu pAmIne AThamA sahastrAra devalokamAM devatA thayA. he bhavya prANIo! sadvAkyanA arthane buddhipUrvaka vicArIne cilAtIputre moTAM pApono nAza karyo, tevI rIte tame paNa jo Astravono tyAga karazo to tamArA hAthamAM ja mokSalakSmI krIDA karaze." vyAkhyAna 11 samakitanuM trIjuM liMga-vaiyAvRtya navamAM vyAkhyAnanA prAraMbhanA zlokamAM "vaiyAvRttva nine sAthI, veti urjA tridhA bhavet' e chellA be padamAM "jina" eTale rAgAdika aDhAra doSano jaya karanArA te deva, ane tattvane prakAza karanArA temaja pAMca prakAranA AcAra pALavAmAM tatpara "sAdhu' te guru. temAM jinezvaranI dravya pUjA tathA bhAva pUjA vaDe vaiyAvRtya karavI, ane gurunI azanapAnAdika vaDe "vaiyAvRtya" eTale sevA avazya karavI; te prANIone moTo lAbha karanAra thAya che. e samakitanuM trIjuM liMga jANavuM. te upara saMpradAyAgata naMdiSaNano prabaMdha che te A pramANe nadiSaNanuM draSTAMta vaiyAvRtyaM vitanvAnaH, sAdhUnAM varabhAvataH / badhnAti tanumAnnandiSeNavat karma sundaram // 1 // bhAvArtha-"zreSTha bhAvathI sAghuonI vaiyAvacca karanAra prANI naMdiSeNa muninI jema zubha karmane bAMdhe che." niMdIgrAmamAM somila nAmanA brAhmaNane somilA nAmanI strIthI naMdiSeNa nAme putra utpanna thayo hato. te putranI bAlyAvasthAmAM ja tenAM mA-bApa maraNa pAmyA hatA. naMdiSeNa mastakanA kezathI te paganA nakha sudhI kadrupo hato. bilADAnI jema tenA netro pIMjarAM hatAM, gaNezanI jema tenuM udara moTuM hatuM, UMTanI jema tenAM oSTha lAMbA hatAM, ane hAthInI jema tenA dAMta bahAra nIkaLelA hatA. tene durbhAgI jANIne tenA svajanoe paNa tajI dIgho hato; tethI te potAnA mAmAne ghera jaI dAsakarma karavA lAgyo. atyaMta kadrupo hovAthI tene koIe kanyA ApI nahIM, tethI bahu kheda pAmelA tene tenA mAmAe kahyuM ke, "tuM kheda karIza nahIM, mAre sAta kanyAo che, temAMthI eka kanyA huM tane ApIza." ema kahIne teNe potAnI putrIone anukrame naMdiSeNa sAthe paraNavAnuM kahyuM, tyAre te Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 11] samakitanuM trIjuM liMga-vaiyAvRtya 43 sarva bolI ke "ame jhera khAIzuM athavA galAphAMso khAIzuM, paNa naMdiSaNane aMgIkAra nahIM karIe." te sAMbhaLIne teno mAmo nirupAya thayo, tethI vizeSa kheda pAmelo naMdiSeNa tenA mAmAnA gharano tyAga karI vanamAM jaI bhRgupata karIne maravA taiyAra thayo; tevAmAM tene najIkamAM kAyotsarga rahelA eka munie dITho. tethI tene prema karato aTakAvIne bhRgupAta karavAnuM kAraNa pUchyuM tyAre teNe munine praNAma karIne potAnuM vRttAMta kahI saMbhaLAvyuM. te sAMbhaLIne muni bolyA ke "are mugdha! niraMtara malina dehavALI, jenA zarIranAM bAra dvAromAMthI maLa vahyA ja kare che evI strIomAM tuM Asakti na rAkha; vaLI AvuM maraNa karavAthI kAMI karmano kSaya thavAno nathI, UlaTAM karma vRddhi pAme che. paraMtu jo tuM sukhanI AzA rAkhato hoya to jIvanaparyata cAritra gharmanI pratipAlana kara ke jethI AgAmI bhave tuM sukhI thaIza." te sAMbhaLIne teNe tarata ja te muninI pAse pravajyA grahaNa karI. guru pAse vinayapUrvaka gharmazAstronuM paThana karatAM te gItArtha thayA. anyadA te naMdiSeNamunie abhigraha karyo ke "mAre niraMtara chaThTha tapa karIne pAraNAne divase vRddha, glAna ane nAnA sAdhuonI vaiyAvacca karIne pachI AyaMbila karavuM." A pramANeno avicchinna abhigraha pALatAM ekadA indra potAnI sabhAmAM naMdiSaNanAM ugra tapasyA sAthe nizcaLa abhigraha viSe prazaMsA karI. te para avizvAsa AvavAthI koI be devatAo tenI parIkSA karavA mATe tenI pAse AvyA. eka devatA glAna sAdhunuM rUpa dhAraNa karIne gAma bahAra rahyo, ane bIjo deva sAdhune rUpe naMdiSeNa pAse Avyo. te vakhate naMdiSeNa muni chaThThanuM pAraNuM hovAthI paccakhANa pArIne bhojana karavA besatA hatA, tevAmAM pelA dravyasAdhue bhAvasAghane kahyuM ke, "are naMdiSeNa! tAro abhigraha kyAM gayo? A nagaranI bahAra eka glAna sAthe atyaMta tRSAkrAMta paDelA che, tenuM vaiyAvRjya karyA vinA khAvA kema bese che?" te sAMbhaLIne naMdiSeNamuni potAnuM bhikSApAtra bIjA muni pAse mUkIne te glAna sAghu mATe prAsuka jaLa levA nIkaLyA. pelA devatAe devazakti vaDe sarva ghera pANI aneSaNIya karI mUkeluM hovAthI naMdiSeNa munine ghaNA ghera pharavuM paDyuM. chevaTa eka gherathI tene zuddha jaLa maLyuM, te laIne pelA sAdhu sAthe naMdiSeNa gAma bahAra glAna sAdhu pAse gayA. te glAna sAdhune atisArano vyAdhi thayelo hato, tethI tenuM zarIra naMdiSeNa ghovA lAgyA. te vakhate te deve atyaMta durgagha vikurtI, paraMtu naMdiSeNa tethI kheda na pAmatAM vicAra karavA lAgyA ke "aho! karmanI gati vicitra che, te koIne choDatuM nathI." ema zuddha bhAvanA bhAvatAM te glAna sAdhune potAnI khAMgha para upADIne te upAzraya tarapha cAlyA. mArgamAM te glAna sAghue vAraMvAra nihAra karIne naMdiSaNanuM AkhuM zarIra viSTAthI lIMpI dIdhuM. tathApi naMdiSeNe jarA paNa dugaMchA na karI; ane tene tevI sthitimAM upAzraye lAvIne vicAravA lAgyA ke "are! A sAdhune huM kevI rIte rogarahita karIza?" ema vicArIne te potAnA AtmAnI niMdA karavA lAgyA. AvI rIte tene vaiyAvRjyane viSe nizcaLa jANIne te banne devo pratyakSa thayA ane temane vaMdanA karI, kSamA mAgI, sugaMdhI jaLa, puSpa AdinI vRSTi karIne temanI prazaMsA karatA karatA svarge gayA. 1.parvatanA UMcA zikhara parathI paDatuM mUkI marI javuM te, Ane bheravajapa paNa kahe che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 1 naMdiSeNa munie bAra hajAra varSa sudhI tapasyA karI ema nemicaritramAM kahyuM che, ane vasudeva hiMDimAM paMcAvana hajAra varSa sudhI tapasyA karyAnuM kaheluM che.' chevaTa naMdiSeNa munie anazana grahaNa karyuM, te vakhate koI cakravartI rAjA potAnA sarva antaHpura sahita tene vAMdavA AvyA. te cakrInI atyaMta svarUpavAna strIone joIne potAnI pUrva sthitinuM smaraNa thatAM te munie "A tapasyAnA prabhAvathI huM strIvallabha thAuM evuM niyANuM karyuM. pachI te muni kALadharma pAmIne sAtamA mahAzukra devalokamAM devatA thayA. devalokathI cyavIne naMdiSeNano jIva sUryapuramAM aMdhakavRSNI rAjAnI subhadrA nAmanI rANIthI dazamo vasudeva nAme putra thayo. te kumAra pUrva janmamAM karelA nidAnane lIdhe strIvallabha thayo. vasudeva kumAra nagaramAM jyAM jyAM pharato, tyAM tyAM nagaranI strIo potAnAM gRhakAryo mUkIne tenI pAchaLa ja bhamatI hatI. tethI udvega pAmelA parijanoe samudravijaya rAjAne vijJatipUrvaka te vRttAMta jAhera karyuM. te sAMbhaLIne rAjAe paurajanone sArA uttarathI saMtoSa pamADI vidAya karyA. pachI vasudevane bolAvIne temaNe kahyuM ke, "AjathI tAre ApaNA rAjagaDhamAM ja krIDA karavI, bahAra nIkaLavuM nahIM." vasudeve te vAkya svIkAryuM. ekadA grISmaRtumAM zivAdevIe samudravijayane vilepana karavA mATe mokaleluM caMdananuM kacoLuM laIne jatI dAsIne joIne vasudevakumAre pUchyuM ke, "he dAsI! tuM zuM laI jAya che? lAva, mane Apa." dAsIe na ApyuM eTale vasudeve baLAtkAre tenI pAsethI laIne potAne zarIre vilepana karyuM, tethI aSTamAna thayelI dAsIe kahyuM ke, "AvA aTakacALA cho, tethI ja ghararUpI kedakhAnAmAM tamane rAkhyA jaNAya che. te sAMbhaLIne vasudeve pUchyuM ke, "e zI rIte?" tyAre teNe paurajano saMbaMghI sarva vRttAnta kahI batAvyuM. te sAMbhaLIne potAnuM apamAna thayeluM jANI roSathI te ja rAtrie chAnI rIte nagarInI bahAra nIkaLI gayA, ane potAnI jaMghA cIrIne tenA lohI vaDe daravAjAnAM bAraNAM upara teNe lakhyuM ke "bhAInA apamAnathI vasudeve ahIM citAmAM praveza karyo che." pachI tenI najIkamAM ja eka citA racI temAM koI maDaduM saLagAvIne vasudeva dezAMtara cAlyA gayA. gAme gAma pharatAM anukrame boMtera hajAra vidyAdhara vagerenI kanyAone te paraNyA. ekadA zaurIpuramAM rohiNI rAjaputrIno svayaMvara thato hato. te samaye ghaNA rAjAo ane rAjaputro tyAM AvyAM hatA. vasudeva paNa vAmana ane kunjanuM rUpa karIne tyAM AvyA. sarva loko tene vAmanarUpe dekhatA hatA, ane rohiNI tene mULarUpe ja dekhatI hatI; tethI mohita thayelI rohiNIe bIjA sarvano tyAga karIne tenA kaMThamAM varamALA AropaNa karI. te joIne samudravijaya vagere rAjAo krogha pAmIne te vAmana sAthe yuddha karavA taiyAra thayA. vasudeve vicAryuM ke "moTA bhAInI sAthe yuddha karavuM yogya nathI." tethI teNe potAnA nAmathI aMkita evuM bANa samudravijaya tarapha nAMkhyuM. te bANa laIne jotAM "vasudeva tamane praNAma kare che evA akSaro vAMcI samudravijaye jANyuM ke, "A to mAro nAno bhAI che. koI paNa kAraNane lIdhe teNe AvuM rUpa ghAraNa karyuM jaNAya che." pachI yuddha baMgha karI sarve maLyA, paraspara AnaMda thayo, ane vasudevanI sAthe rohiNIne paraNAvI, ane temane laIne samudravijaya potAne nagare gayA. 1. tapasyA karI eTale cAritra pALyuM ema samajavuM. muninuM cAritra tapomaya ja hoya che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 12] daza prakAre vinaya 5 keTaleka kALe hAthI, siMha, caMdra ane samudra e cAra svapno vaDe sUcana karelA baLarAmane rohiNIe janma Apyo. tyAra pachI devakIe sAta svapnathI sUcana karelA vAsudeva (kRSNa)ne janma Apyo. (A caritrano vistAra gharmadAsa gaNinA karelA graMthathI jANI levo). Ayu pUrNa thaye vasudeva mRtyu pAmIne svarge gayA. trIjA vaiyAvRtya nAmanA liMgane viSe dRDha nizcayavALA naMdiSeNa munivara rAjAone paNa prazaMsA karavA lAyaka padavIne pAmIne chevaTe mokSasukhane pAmyA. mATe he bhavya prANIo! tame paNa vaiyAvRtyane viSe yatnavALA thAo." vyAkhyAna 12 daza prakAre vinaya arhatsiddhamunIndreSu, dharmacaityazruteSvapi / tathA pravacanAcAryopAdhyAyadarzaneSvApi // 1 // pUjA prazaMsanaM bhaktiravarNavAdanAzanam / AzAtanAparityAgaH, samyaktve vinayA daza // 2 // bhAvArtha-"ahaMtu, siddha, muni, gharma, caitya, kRta, pravacana, AcArya, upAdhyAya ane darzanane viSe pUjA, prazaMsA, bhakti, avarNavAdano nAza ane AzAtanAno parityAga karavo, e samakitasUcaka daza prakArano vinaya che." vizeSArtha-sura ane asura vagerenI karelI pUjAne je ardha eTale lAyaka hoya te ahaMtu kahevAya che. ukkosaM sattarisayaM, jahanna vIsA ya dasa viharaMti / jammaM pai ukkosaM, vIsaM dasa huMti jahannA // 1 // bhAvArtha-"eka kALe utkRSTathI eka so ne sittera ane jaghanyathI vIza ke daza tIrthakaro vicare che. janma AzrayIne utkRSTathI vIza eka kALe janme che, ane jaghanyathI eka kALe daza tIrthakara janma pAme che." siddha eTale jeo kRtakRtya thayA che te. muni eTale manana karavAnA svabhAvavALA, satya vacananA prakAzaka. gharma eTale ekathI mAMDIne sAMtyAdi daza prakArano. caityo eTale traNa bhuvanamAM rahelA zAzvatA ane azAzvatA jinabhuvano. temAM zAzvata jinabiMbonI saMkhyA A pramANe che- devesu koDisayaM, koDi bAvanna lakhkha cauNavai / sahasA cauAlIsaM, sattasayA saThThI apbhahiA // 1 // bhAvArtha-"devalokane viSe (vaimAnikamAM) ekaso bAvana karoDa, corANuM lAkha, cuMmALIza hajAra, sAtaso ne sATha zAzvata jinabiMbo che." lakhkhatigaM iganavaI, sahassa visA ya tinnisayA ya / joisa vajjiUNaM, tiriyaM jiNabiMbasaMkha imaa||2|| bhAvArtha-"traNa lAkha ekANuM hajAra traNa so ne vIza zAzvata jinabiMbo jyotiSI sivAya tichalokamAM che." * Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 stiMbha 1 terasa koDisayAI, guNanavai koDi saTThi lkhkhaaii| bhuvaNavaiNaM majjhe, joisiyabhuvaNesu ya asaMkhA // 3 // bhAvArtha-"teraso nevyAzI karoDa ane sATha lAkha zAzvata jinabiMbo bhuvanapatimAM che, ane jyotiSInA bhuvana (vimAna)mAM to asaMkhyAtA che." koDi sayAiM pannarasa, koDi bAyAla lakhkha aDavannA / chattIsaM puNa sahasAiM, asihiyAo savvaggaM // 4 // bhAvArtha-"paMdaraso beMtALIsa karoDa, aThThAvana lAkha, chatrIsa hajAra ane esI eTalI kula saMkhyA zAzvatA jinabiMbonI che. (A saMkhyA vyaMtara ne jyotiSI sivAya samajavI.)'' azAzvatA eTale bharatacakrI vageree karAvelA jinabiMbo samajavA. zrata eTale dvAdazAMgI vagere sUtro. pravacana=caturvidha saMgha. AcAryo gacchAdhipatio. upAdhyAyo-vAcanA ApanArA (munione bhaNAvanArA), tathA darzanaHjinazAsana athavA samyakatva. e ahaMtu Adi daza padonI pUjA, prazaMsA, bhakti, avarNavAdavarjana tathA AzAtanA parityAgavaDe vinaya karavo. bIjA graMthomAM vinayanA ghaNA prakAro batAvyA che, paraMtu ahIM to daza prakArano ja svIkAra karyo che. vinaya upara bhuvanatilaka munino prabaMgha che te A pramANe bhavanatilaka manino prabaMdha. kusumapuramAM ghanada nAme rAjA hato. tene padmAvatI nAme rANI hatI ane bhuvanatilaka nAme kumAra hato. ekadA ghanada rAjA maMtrIo sahita sabhAmAM beTho hato. te samaye ratnasthaLa nagaranA rAjA amaracaMdrano praghAna rAjAnI AjJAthI rAjasabhAmAM dAkhala thayo. teNe rAjAne namana karI yogya sthAne besI vijJapti karI ke "he svAmI! amArA rAjA amaracaMdrane yazomatI nAmanI putrI che. te ekadA puSpodyAnamAM krIDA karatI hatI, te vakhate teNe vidyAgharIonA mukhathI gavAtA tamArA putra bhuvanatilaka kumAranA guNasamUhanuM zravaNa karyuM, tyArathI te yazomatI tamArA kumAranuM ja dhyAna karatI mahAka divaso nirgamana karavA lAgI. ekadA viyoganI vidhuratAthI kRza thayelI kumArIne joIne rAjAe tene kRza thavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre teNe potAno manogata abhiprAya temane nivedana karyo. te sAMbhaLIne amArA rAjAe mane ApanI pAse tamArA putra sAthe teno lagnasaMbaMgha karavA mATe mokalyo che, mATe Apa te hakIkatano svIkAra karI amane AbhArI karo." AvAM te praghAnanAM vacano sAMbhaLIne ghanada rAjAe kumArano vivAha svIkAryo ane te praghAnanuM sAruM sanmAna karyuM. pachI zubha divase ghanada rAjAnI AjJAthI maMtrI ane sAmaMta rAjAo sahita rAjakumAra bhuvanatilake lagnane mATe prayANa karyuM. mArgamAM siddhapura nAmanA nagara pAse AvatAM kumAra ekadama AMkho baMgha karI mUrSita thaI rathamAM paDI gayo. tene sarve bolAvavA lAgyA, paraMtu te kumAra mUMgAnI jema eka akSara paNa bolyo nahIM. tethI himavaDe karamAI gayelA kamaLanI jevA mukhavALA sacivoe puramAMthI ghaNA mAMtrikone bolAvyA, paraMtu temanA sarva prayogo ukhara bhUmimAM vRSTinI jema niSphaLa thayA. te samaye "thoDe dUra koI kevaLI suvarNanA kamaLapatra para besIne dezanA Ape che ema sAMbhaLIne te maMtrIo kevaLI pAse jaI temane vaMdanA karI dezanA sAMbhaLavA lAgyA. kevaLI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 12] daza prakAre vinaya 47 bhagavAna bolyA ke "he bhavya prANIo! A saMsArarUpI agAgha samudramAM masyAdikanA samUhanI jema saMbhramathI bhaTakatA jIvo ghaNA kaSTathI, pUrNa satkRtyo vaDe adbhuta manuSyajanma pAme che. te manuSyajanmane saphaLa karavA mATe mokSasukharUpI vRkSane vRddhi karavAmAM megha samAna vinayavaDe siddhAdi parameSThInuM ArAghana karo." | ityAdi dezanA sAMbhaLyA pachI kaMThIrava nAmanA mukhya maMtrIe praNAma pUrvaka kevaLIne pUchyuM ke, "he bhagavAna! bhuvanatilaka kumArane aNaciMtI duHkhaprApti thavAnuM zuM kAraNa che?" tyAre kevaLI bolyA ke "ghAtakIkhaMDanA bharatakSetrane viSe bhuvanAgAra nAmanA puramAM jemaNe pApasamUhane dUra karyo che evA koI sUri potAnA gaccha sahita padhAryA. te sUrino eka vAsava nAmano ziSya mahAtmAonA zatrurUpa hato. te niraMtara durvinayarUpa samudramAM nimagna raheto hato. ekadA tene AcAryo upadeza dIgho ke "he vatsa! vinaya guNa ghAraNa kara. kahyuM che ke vinayaphalaM zuzrUSA, guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM caasrvnirodhH||1|| saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAt kriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam // 2 // yoganirodhAt bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAt kalyANAnAM, sarveSAM bhAjanaM vinyH||3|| bhAvArtha-vinayanuM phaLa gurunI sevA karavI te che, gurusevAnuM phaLa zrutajJAna prApta thayuM te che, jJAnanuM phaLa virati prApta thavI te che, viratinuM phaLa Asavano nirogha thavo te che, Asava nirodha (saMvara)nuM phaLa tapa karavAne viSe baLavAna thavA rUpa che, tapanuM phaLa karmanI nirjarA thavI te che, karmanirjarAthI kriyAnI nivRtti thAya che, kriyArahita thavAthI ayogIpaNuM prApta thAya che, yoganA niroghathI bhavanI paraMparAno nAza thAya che, ane bhavaparaMparAnA kSayathI mokSanI prApti thAya che; mATe vinaya e sarva prakAranA kalyANonuM bhAjana che. A pramANe vinaya guNane mATe gurue ghaNo upadeza Apyo; paraMtu te uddhata ziSyane to te upadeza UlaTo dveSarUpa thayo. tethI gurue tathA bIjA sarve munioe tenI upekSA karI, eTale krozayukta thaIne teNe prAsuka jaLamAM gurune tathA bIjA munione mArI nAMkhavA mATe tAlapuTa viSa nAMkhyuM, ane pote bhayane lIghe tyAMthI nAsI jaI koI araNyamAM jaIne sUto; tevAmAM dAvAnaLa saLagavAthI te duSTa sAdhu raudra dhyAnathI mRtyu pAmIne chellI narake gayo. ahIM sUri vagerene peluM jaLa pItAM zAsanadevatAe aTakAvyA. pelo vAsava narakathI nIkaLIne matsAdika yonimAM avatarIne ghaNA bhavomAM bhaTakyo, te vAsava hAlamAM kAMIka karmanI laghutA thavAthI A rAjakumAra thayo che. hamaNA pUrve karelA mAnasika RSighAta saMbaMdhI zeSa rahelA pApanA udayathI AvI durdazAne pAmyo che. he maMtrI! A pramANe meM kaheluM tenA pUrva bhavanuM vRttAMta tame te kumArane kahezo eTale te sajja thaI jaze." kevaLInA vacanane aMgIkAra karIne maMtrI vagere sarva kumAranI pAse AvyA. pachI maMtrIe tene kevaLIe kaheluM vRttAMta saMbhaLAvyuM ke tarata ja te sajja thayo. pachI jAtismaraNa pAmelo kumAra Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 kevaLIne vAMdavA Avyo. munine vaMdanA karIne pUrva karmano kSaya karavAne mATe teNe tarata ja dIkSA grahaNa karI, tenI sAthe te maMtrI vageree paNa vairAgya pAmI cAritra aMgIkAra karyuM. rAjakumArI yazomatI A vRttAMta sAMbhaLIne kSaNa vAra mUrchA pAmI; paNa pachI tarata ja sajja thaIne teNe paNa saMsAranA kSaNika sukhathI vairAgya pAmIne mA-bApanI AjJAthI cAritra grahaNa karyuM. A sarva vRttAMta rAjasevakoe jaIne dhanada rAjAne nivedana karyuM. bhuvanatilaka muni tIrthaMkarAdika daze padano vinaya karavA lAgyA. te joIne tenA guru paNa tenA vinaya guNanI prazaMsA karavA lAgyA. temaNe boMtera lAkha pUrva sudhI cAritranuM pratipAlana karyuM, ane kula eMsI lAkha pUrvanuM AyuSya pUrNa karIne aMte pAdapopagama anazana grahaNa karI kevaLajJAna pAmI anaMta AnaMdanA sAmrAjyarUpa mokSapadane pAmyA. "he bhavyajIvo! A bhuvanatilaka muninA dRSTAMtane zrotrahmayanA kuMDala rUpa karIne (sAMbhaLIne) arhadAdika daza padanI niraMtara vinayasevA karo ke jethI zIghrapaNe mokSalakSmI tamArA utsaMgamAM AvIne bese.'' vyAkhyAna 13 vinaya prazaMsA prApnoti vinayAt jJAnaM jJAnadarzanasaMbhavaH / tatazcaraNasaMpattizcAnte mokSasukhaM tamet |zA bhAvArtha--"vinayathI jJAna prApta thAya che, jJAnathI darzana-samakita prApta thAya che, darzanathI cAritra prApta thAya che, ane tethI aMte mokSasukha prApta thAya che.'' zrutajJAnanI icchAvALA puruSe to vizeSe karIne gurujanano vinaya karavo. vinayapUrvaka grahaNa kareluM zruta tatkALa samyag phaLane Ape che, te sivAya phaLa ApatuM nathI. kahyuM che ke--- mAtaMgasUnorvaraviSTharasthAdvidyA gRhItA phalati sma zIghram / zrIzreNikasyeha yathA tathA syAtsaprazrayaM zAstramadhItamRddhyai // 1 // bhAvArtha--'cAMDALanA putrane zreSTha siMhAsanapara besADIne zreNika rAjAe vidyA grahaNa karI, tyAre tene zIvratAthI vidyAnuM phaLa prApta thayuM. tevI ja rIte zAstra paNa jo vinayapUrvaka grahaNa karyuM hoya to ja te sarva prakA2nI samRddhine mATe thAya che.'' te dRSTAMta A pramANe che- vinaya prasaMga upara zreNika rAjAno prabaMdha rAjagRha nagaramAM zreNika rAjA rAjya karatA hatA. ekadA zrI vIra prabhunA mukhathI satIpaNAnI khAtarI thavAne lIdhe temaNe prasanna thaIne celaNA rANIne kahyuM ke "he priyA! bIjI rANIo karatAM vadhAre sAro mahela huM tArA mATe karAvavA icchuM chuM, to te kevo karAvuM?"' celaNAe kahyuM ke ''he svAmI! mAre mATe eka staMbhavALo prAsAda karAvo.'' te sAMbhaLIne rAjAe eka staMbhavALo mahela karAvavA abhayakumArane AjJA ApI. abhayakumAre sutAronI bolAvIne hukama karyo, eTale te sutA2o tevA mahelane yogya kASThane mATe araNyamAM cotarapha zodha karavA lAgyA; tevAmAM temaNe eka moTA thaDavALuM vRkSa joIne AnaMda pAmI vicAryuM ke "jarUra A vRkSa koI devatAe adhiSThita hovuM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 13] vinaya prazaMsA 49 joIe, tethI A vRkSane kApatAM ApaNA svAmIne kAMI paNa vighra thavuM na joIe.'' ema vicArIne te vidna dUra karavA sAru teoe tenA adhiSThAyaka devane uddezIne tenI ArAghanA mATe upavAsa karyAM; ane gaMgha, dhUpa tathA puSpAdikathI tenI pUjA karIne potAne ghera gayA. A hakIkata jANIne te vRkSano adhiSThAyaka deva potAnA sthAnano bhaMga thavAnA bhayathI abhayakumAra pAse jaI bolyo ke '"he maMtrI! huM sarva RtunAM phaLapuSpothI suMdara naMdanavana jevo bAga banAvI, pharato prAkAra karIne vacamAM eka staMbhavALo mahela tamane karI ApIza, paraMtu tame mArA sthAnarUpa pelA vRkSane kapAvazo nahIM.'' te sAMbhaLIne abhaye tenuM vacana svIkAryuM, eTale te adbhuta zaktivALA vyantare tatkALa potAnA kahevA pramANe mahela banAvI dIdho. te mahelamAM rAjAnI AjJAthI celaNA devI padmadrahamAM rahetI lakSmInI jema niraMtara lIlA karavA lAgI. ekadA te nagaramAM rahenArA koI cAMDALanI garbhiNI strIne akALe kerI khAvAno dohada thavAthI teNe potAnA patine kerI lAvI ApavAnuM kahyuM, tyAre te cAMDALa bolyo ke 'A RtumAM kerI maLe nahIM, mATe kyAMthI lAvuM?'' strIe kahyuM ke ''celaNA rANInA udyAnamAM sarva RtuonA phaLa puSpa che, mATe tyAMthI lAvI Apo.'' cAMDALe kahyuM ke ''te upavanamAM rAjAno ghaNo baMdobasta che, paraMtu koIka upAyathI lAvIza.'' pachI te cAMDALa rAtrine vakhate te udyAna pAse jaI tenA prAkAranI bahAra Ubho rahyo, ane avanAminI vidyAe karIne AmravRkSanI zAkhA nIce namAvIne tenA parathI kerIo toDI lIdhI; pachI ujJAminI vidyAvaDe pAchI zAkhAne hatI tema UMcI karI dIdhI. evI rIte karIne teNe potAnI strIno dohada pUrNa karyo. A pramANe da22oja kerIo levAthI te AMbo kerI vinAno thaI gayelo joIne udyAnanA rakSake te hakIkata rAjAne nivedana karI. rAjAe abhayane bolAvIne kahyuM ke '"jenAmAM AvI zakti che te antaHpuramAM paNa kema praveza karI na zake? mATe te corane sAta divasamAM pakaDI lAva, nahIM to coranI pramANe tane daMDa thaze.' rAjAnI AjJA aMgIkAra karIne abhayakumAra rAtri divasa puramAM ane pura bahAra cotarapha tapAsa karavA mATe pharavA lAgyo, paraMtu cora hAtha Avyo nahIM. chevaTe sAtamI rAtrine samaye koI naTanI ramata jovAne mATe jugArIo, zrIlaMpaTo, coro ane mAMsalubdhako ekaThA thayA hatA tyAM jaI pahoMcyo. naTane AvavAnI kAMIka vAra hatI, tethI abhaye sarva lokone kahyuM ke''he loko! jyAM sudhI naTa Avyo nathI tyAM sudhI huM eka vArtA kahuM chuM te tame sAMbhaLo-- vasaMtapuramAM eka jIrNa nAme nirdhana vaNika raheto hato. tene eka putrI hatI. te moTI ummaranI thaI, topaNa tene yogya vara maLyo nahIM, tethI yogya vara meLavavA mATe te kAmadevanI pUjA karavA lAgI. ekadA te kumArI corIthI puSpo levA mATe eka udyAnamAM peThI. tene udyAnanA rakSake pakaDI. tenuM ati suMdara svarUpa joIne mohita thayelA udyAnapAlake tene kAmakrIDA mATe prArthanA karI. tyAre te kumArikA bolI ke huM haju paraNI nathI tethI sparza karavAne lAyaka nathI. kahyuM che ke, aspRzA gotrajA varSAdhikA pravrajitA tathA / nASTau gamyAH kumArI ca, mitrarAjagurustriyaH // 1 // bhAvArtha-aspRzA (cAMDAla vagere asparya jAtinI), eka gotranI, moTI uMmaranI, dIkSA bhAga 1-4 Jain Education interna Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 * zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 lIghelI, kumArI, mitranI strI, rAjAnI strI ane gurunI strI-A ATha prakAranI strIo agamya che; arthAt parapuruSe teno sparza karavo te paNa yogya nathI." te sAMbhaLIne mALIe kahyuM ke "jyAre tuM paraNe tyAre jo tuM prathama mArI pAse AvavAnuM kabUla kare to atyAre tane choDI mUkuM." te zarta aMgIkAra karIne te potAne ghera gaI. keTaleka divase te kanyA yogya pati sAthe paraNI. prathama rAtrie ja teNe ekAMtamAM potAnA patine mALIne ApelA vacananI vAta kahI. te sAMbhaLIne tenA patie vicAryuM ke "aho! A strI satya pratijJAvALI jaNAya che." ema vicArIne teNe tene rajA ApI; eTale te strI maNi, motI ane suvarNanA alaMkAro tathA uttama vastro paherIne ghara bahAra nIkaLI udyAna tarapha cAlI. mArgamAM tene cora maLyA. temaNe tene rokI ane sarva vastro tathA AbharaNa utArI ApavA kahyuM tyAre teNe potAnuM vRttAMta jaNAvIne kahyuM ke "he bhAIo! huM jaIne hamaNAM pAchI AvuM chuM, te vakhate tamArA kahevA pramANe karIza, atyAre mane javA do." te sAMbhaLIne coroe tene javA dIdhI. AgaLa jatAM sughAvaDe durbaLa thayelA rAkSase tene dIThI eTale rokI, tene paNa coranI peThe satya vRttAMta kahI pAchA AvavAnuM vacana ApIne mALI pAse gaI. mALIne kahyuM ke "meM tane prathama vacana ApyuM hatuM te pramANe huM Aje vivAhita thavAthI tArI pAse AvI chuM." te sAMbhaLIne mALIe vicAryuM ke "aho! A kevI satya pratijJAvALI che?" ema vicArIne teNe tene potAnI bahena samAna kahI vastra vagerethI sanmAna karIne rajA dIdhI. pachI pAchAM AvatAM te rAkSasa pAse AvI tenA pUchavAthI mALIe bahena tarIke gaNI vastro ApyAnI sarva vAta kahI. te sAMbhaLIne rAkSase "aho! zuM huM mALI karatAM paNa aghama chuM?" ema vicArIne tene mukta karI. tyAMthI AgaLa cAlatAM tenI rAha joIne beThelA coro pAse te AvI. coronA pUchavAthI teNe mALI tathA rAkSasa sAthe banelI hakIkta kahI batAvI. te sAMbhaLIne "aho! zuM ApaNe te banne karatAM aghama thaIzuM?" ema vicArIne teoe paNa bahena tarIke gaNI tene sanmAnapUrvaka rajA ApI. pachI teNe ghera AvIne sarva hakIkata potAnA patine kahI. te sAMbhaLI te paNa AnaMda pAmyo, ane tenI sAthe sukhano anubhava karavA lAgyo. A pramANe kathA kahIne abhayamaMtrIe sarvane pUchyuM ke, "he loko! kaho, te strIno pati, cora, rAkSasa ane mALI-e cAramAM duSkara kAma koNe karyuM?" abhayakumAranA praznanA uttaramAM jeo strInA IrSyALu hatA teo bolyA ke, "he maMtrI!navI paraNelI potAnI khUbasUrata yuvAna strIne mALI pAse javAnI rajA ApI, te tenA patie bahu duSkara kArya karyuM." jeo sudhAtura hatA teo bolyA ke,"rAkSasa bhUkhyo hato chatAM tene javA dIdhI, mATe rAkSase ghaNuM duSkara kAma karyuM." laMpaTa puruSoe kahyuM ke, "evI svarUpavAna strIne ema ne ema pAchI javA dIghI te mALIe bahu duSkara kAma karyuM." chevaTe AmraphaLa coranAra cAMDALe pelA coranI prazaMsA karI, te sAMbhaLIne abhayamaMtrIe tarata ja cAMDALane pakaDyo. pachI tene dabAvIne kerI coryA saMbaMdhI pUchatAM te cAMDALe strIno dohada pUrNa karavA mATe vidyAnI sahAya vaDe kerIo lIghAnuM kabUla karyuM. te cAMDALane rAjA pAse laI jaIne abhayakumAre tenuM sarva vRttAnta kahyuM eTale rAjAe teno vagha karavAno hukama karyo. tyAre abhayakumAre kahyuM ke, "he svAmI! AnI pAsethI prathama apUrva evI banne vidyAo to grahaNa karo, pachI jema yogya lAge tema karajo. kema ke Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 14] avinayanA phaLa bAlAdapi hitaM grAhyamamedhyAdapi kAJcanam / nIcAdapyuttamA vidyA, strIratnaM duSkulAdapi // 1 // bhAvArtha-bALaka thakI paNa hitavacana grahaNa karavuM, azucimAMthI paNa kAMcana laI levuM, nIca mANasa pAsethI paNa uttama vidyA hoya to grahaNa karavI, ane nIcA kuLamAMthI paNa strIratna grahaNa karavuM. A pramANe nItizAstranuM kathana che." abhayakumAranA A pramANenA kathanathI zreNika rAjAe siMhAsana para beThA beThA te cAMDALane potAnI sanmukha nIce besADIne tenI pAsethI anAminI ane unnAminI e be vidyA zIkhavA mAMDI; paraMtu ghaNI vAra te vidyA bolatAM chatAM paNa rAjAnA hRdayamAM peThI nahIM. tyAre rAjAe krogha pAmIne kahyuM ke, "are cAMDALa! mane vidyA ApavAmAM paNa tuM khoTAI kare che?" ema kahIne teno tiraskAra karavA lAgyA. te joI abhayakumAre kahyuM ke "he svAmI! jo vidyA grahaNa karavI hoya to ene siMhAsana para besADIne Apa hAtha joDI pRthvI upara tenI sanmukha beso to vidyA AvaDaze." te sAMbhaLIne rAjAe tema kahyuM ke tarata ja jANe hRdayamAM lakhelI hoya, ema te banne vidyA draDha thaI gaI. pachI vidyAguru thavAthI te cAMDALane abhaye rAjA pAsethI mukta karAvyo. A kathA uparathI vinaya ja sarvatra phaLadAyI che ema samajIne vinayapUrvaka zrutanuM adhyayana vagere karavuM." vyAkhyAna 14 avinayanA phaLa anvayathI vinayanuM svarUpa kahIne have vyatirekathI tenuM (avinayanuM) vyAkhyAna kare che- prakRtyA durvinItAtmA, gurUkte pratikUladhIH / saMsArasAgare magno, kinaiyaH vRttavAni zA bhAvArtha-"prakRtithI ja avinayavAna (uddhata) ane gurunA vacanathI viparIta vartanAra phUlavAlaka sAdhu saMsArasAgaramAM DULyo." tenuM draSTAMta A pramANe phUlavAlakamuninuM draSTAMta koI eka AcAryane eka avinayI ziSya hato. tene AcArya tADanA kare ke zikhAmaNa Ape, to tenA para gusse thato. ekadA AcArya te ziSyane laIne uzcaMta (giranAra) girinI yAtrA karavA gayA. tyAM te ziSya yAtrALu strIonI upara kudraSTi karavA lAgyo. te joIne gurue tene nivAryo, tethI te gurunA para kopAyamAna thayo; eTale yAtrA karIne pAchA vaLatAM gurunI pAchaLa rahIne te duSTa ziSya gurunA cUrecUrA karavAnA hetuthI eka moTo patharo gabaDAvyo; paraMtu te paththara gurunA be paga vacce thaIne nIkaLI gayo. AvA tenA duSTa kRtyathI gurue tene zApa Apyo ke "he durAtmA! tuM strIthI vinAza pAmIza." te sAMbhaLIne teNe vicAra karyo ke "jyAM bilakula strIo ja na hoya tyAM rahyuM ke jethI guruno zApa mithyA thAya." pachI te sAdhu koI nadIne kAMThe vastI vinAnA bhAgamAM jaI AtApanA levA lAgyo. tenA ugra tapanA prabhAvathI te nadI tenA tarapha vahetI baMgha thaIne bIjI tarapha vahevA lAgI, tethI te sAdhunuM phUlavAlaka" evuM nAma lokoe pADyuM. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 rAjagRha nagarInA rAjA zreNike devatAe Apela divya kuMDaLanI joDI, aDhAra cakra (sara)no hAra ane divya vastro sahita secanaka hAthI paNa potAnA putra halla vihallane Apyo, tethI gusse thayelA koNike kAMIka prapaMca karIne potAnA pitA zreNikane kASThanA pAMjarAmAM nAMkhyo. keTaleka divase rAjA paralokamAM gaye sate koNika caMpA nAmanI navI purI vasAvIne temAM kAla, mahAkAla vagere potAnA daza bhAIo sahita rahyo. anyadA potAnI rANI padmAvatInA dararojanA AgrahathI koNike halla vihalla pAse hAra vagere cAre vastuo mAgI. tethI buddhimAna evA te banne bhAIo "A mAgaNI anarthanuM mULa che" ema vicArIne potAnI sArabhUta sarva cIjo laIne rAtrie chUpI rIte tyAMthI nIkaLI potAnA mAtAmaha ceTaka rAjA pAse vizALa nagarIe jaIne rahyA. koNikane tenI khabara thatAM teNe dUta mokalIne caTaka rAjAne kahevarAvyuM ke, "halla vihallane amane pAchA soMpo." tenA javAbamAM ceTaka rAjAe kahyuM ke, zaraNe AvelA dauhitrone huM zI rIte tamane soMpuM?" dUte AvIne koNika rAjAne te vAta karI; eTale koNika atyaMta krogha pAmIne traNa karoDa subhaTonA sainya sahita tathA potAnA sarakhA baLavAna kALa mahAkALa vagere daze bhAIo sahita ceTaka rAjA tarapha cAlyo. ceTaka rAjA paNa potAnA sAmaMta aDhAra rAjAo sahita koNikanI sAme Avyo. paraspara yuddha pravarte. pahelA divasanA yuddhamAM ja ceTaka rAjAe devatAe ApelA amogha bAravaDe kALakumArane yamarAjanA sthAnamAM pahoMcADyo, eTale banne lazkaro yuddhathI virAma pAmyA. e pramANe daza divase koNikanA daze bhAIone caTaka rAjAe mArI nAMkhyA. ceTaka rAjAne dararoja eka ja bANa mUkavAno niyama hato. potAnA daze bhAIone marAyelA joIne zokasAgaramAM nimagna thayelA koNike ceTaka rAjAne durjaya mAnI aThThama tapavaDe saugharmendra ane camarendranuM ArAdhana karyuM eTale te banne indroe AvIne koNikane kahyuM ke "ceTaka rAjA jainadharmI hovAthI amAro saMgharmI che, mATe tene ame mArI zakIzuM nahIM, paraMtu tArA dehanI rakSA karIzuM." pachI camarendra tene mahAzilAkaMTaka ane rathamuzaLa nAmanA be saMgrAma ApyAM, arthAt te be prakAranA yuddha zIkhavyAM. temAMnA pahelA saMgrAmamAM zatrunA sainyamAM eka kAMkaro nAMkhyo hoya to te moTo zilA jevo thaIne zatruno nAza karato ane eka kAMTo nAMkhyo hoya, to te zastrarUpa thaIne nAza karato. te saMgrAma karavA vaDe koNike eka divase ceDArAjAnA corAzI lAkha subhaTono vinAza karyo. bIje divase chaThThuM lAkha yoddhAono vinAza karyo. tethI trAsa pAmIne trIje divase ceDArAjAe zrAvaka gharmamAM draDha, niraMtara chaThTha tapa karanAra ane mahAparAkramI evA nAgasArathInA pautra varuNa nAmanA potAnA senApatine kahyuM ke "he vIra! Aje to tuM yuddha karavA saja thA." svAmInuM vacana aMgIkAra karIne varuNa senApati koNikanA sainya sAthe laDAImAM Utaryo. bhavitavyatAne yoge koNikanA senApatie varuNane bANavaDe marmasthAnamAM vIMdhyo. eTale varuNe potAno ratha be traNa pagalAM pAcho haThAvIne tIvra bANavaDe te senApatine haNI nAMkhyo. pachI tarata ja te varuNa yuddhabhUmimAMthI nIkaLIne dUra jaI darbhano saMthAro karI te para besIne AlocanA pratikramaNa karI samAghipUrvaka maraNa pAmIne aruNAbha nAmanA vimAnamAM cAra palyopamanA AyuSyavALo devatA thayo, tyAMthI cavIne te varuNano jIva mahAvidehamAM utpanna thaI mokSapadane pAmaze. (varuNanuM savistara caritra bhagavatI sUtrathI jANI levuM.) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 14] avinayanA phaLa 53 varuNanA gayA pachI ceTaka rAjAe koNikanA upara bANa mUkyuM, paraMtu koNikanA zarIra pharatuM indra vajanuM kavaca kareluM hatuM, tethI te bANa tene athaDAIne bhUmipara paDyuM. ceTakarAjAne eka ja bANa mUkavAnI pratijJA hovAthI teNe bIjuM bANa mUkyuM nahIM. bIje divase pAchuM teNe bANa mUkyuM to te paNa niSphaLa gayuM. tethI ceTakarAjAe potAnA amogha bANathI paNa koNikane ajeya jANIne pAchA vaLI vizAlA nagarImAM praveza karI daravAjA baMgha karAvyA. eTale koNike te nagarI pharato ghero ghAlyo. have rAtrinA samaye halla ane vihalla secanaka hAthIpara ArUDha thaI nagara bahAra nIkaLI gupta rIte koNikanA sainyamAM praveza karI tenA sainyane haNavA lAgyA. e pramANe hamezAM potAnA sainyane ghaNuM haNAtuM joIne koNike potAnA sainya pharatI khAI khodAvI temAM gupta rIte kheranA aMgArA naMkhAvyA. te vAtanI halla vihallane khabara nahotI. tethI teo haMmezanA niyama pramANe secanakapara ArUDha thaIne rAtre koNikanA sainya pAse AvyA. tyAM khAInI najIka AvatAM hAthIe virbhAgajJAnathI baLatA aMgArAvALI gusa khAI jANIne "A halla vihalla vinAza na pAmo evA hetuthI te eka pagaluM paNa AgaLa cAlyo nahIM. eTale te banne bhAIo tene aMkuza vaDe prahAra karIne bolyA ke, "he duSTa hAthI! Aje tuM pratikULa vartaNUka kare che te tane yogya nathI." te sAMbhaLIne te bannene potAnI pIThaparathI bhUmipara utArI daIne te hAthI khAImAM paDyo. tenI aMdara rahelI agninA tApathI baLI marIne te hastI pahelA svargamAM devatA thayo. e pramANe hastIne mRtyu pAmelo joIne banne bhAIo khedayukta thaI vicAra karavA lAgyA ke "aho! ApaNe A pazuthI paNa adhanya chIe ke jethI enA jeTaluM paNa ApaNe jANI zakyA nahIM. e to khera, paNa ApaNe A bhayaMkara pApathI zI rIte chUTIzuM?" e rIte vicAra karatAM te bannene vairAgya utpanna thayo. tethI tarata ja zAsanadevIe temane upADIne zrI vIraprabhu pAse mUkyA, eTale te bannee bhagavaMtanI pAse dIkSA grahaNa karI. anukrame tapasyA karIne te banne bhAIo sarvArthasiddha vimAnamAM devatA thayA. ahIM koNika rAjAe manamAM evI pratijJA karI ke "jo huM mArA tIkSNa bANo vaDe vizAlAnagarIne khodI ne nAkhuM to mAre agnimAM praveza karavo." AvI kaThaNa pratijJA karyA chatAM paNa te vizAlAnagarI jItI zakyo nahIM, tethI te ati khedayukta thayo. A samaye gurunI AjJAno bhaMga karanAra kUlavAlaka muni ke je nadIne kAMThe AtApanA leto hato, tenA para kopa pAmelI zAsanadevI AkAzamAM rahIne koNika pratye bolI ke, "jo mAgathikA nAmanI gaNikA kUlavAlaka munine cAritrabhraSTa karIne lAve to tenI sahAyathI azokacaMdra (koNika) rAjA vizAlAnagarIne jItI zake; te vinA te nagarI jItI zakAze nahIM." te sAMbhaLIne rAjAe mAgathikA gaNikAne bolAvIne satkArapUrvaka phUlavAlakane bhraSTa karIne lAvavAnuM kahyuM. te vAta aMgIkAra karIne kapaTathI zrAvikAno veSa laI mAgathikA nadI tIre rahelA te muni pAse gaI. munine vaMdanA karIne te bolI ke "he munirAja! sthAne sthAne caityone tathA munione vaMdanA karIne mAre bhojana karavAno niyama che, Aje Apane ahIM rahelA jANIne huM vaMdanA karavA AvI chuM, mATe he munirAja! kRpA karIne nirdoSa bhAta pANI grahaNa karI mane kRtArtha karo." ema kahIne teNe nepALAnA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 cUrNathI mizrita karelA suMdara modaka tene vahorAvyA. te khAvAthI tene tarata ja atisArano vyAdhi thayo. tethI teNe bIjI nAnI nAnI gaNikAo pAse tenI vaiyAvacca karAvI ke jethI te muni thoDA vakhatamAM ja cAritrathI bhraSTa thaI tene AdhIna thaI gayA. pachI tene laIne te gaNikA koNika pAse AvI. koNike kUlavAlakane kahyuM ke "A vizAlAnagarI jItI zakAya tema karo." koNikanuM vacana aMgIkAra karIne te vizAlA nagarImAM gayo. tyAM sarvatra bhramaNa karatAM eka sthAne teNe munisuvrata svAmIno stUpa joI vicAryuM ke "A sUpanA prabhAvathI A purIne koI jItI zakatuM nathI tethI Ano ja bhaMga karavA mATe prathama upAya karavo joIe." ema vicArIne te gAmamAM pharavA lAgyo. tene joIne pauralokoe tene pUchyuM ke "he muni! A nagarIno upadrava jyAre dUra thaze?" teNe kahyuM ke "A sUpane tame pADI nAMkhazo, tyAre tamAro upadrava dUra thaze." te sAMbhaLIne loko te stUpane pADavA lAgyA. eTale temane vizvAsa utpanna karAvavA mATe te duSTa sAdhue koNikane kahIne tenuM sainya be koza dUra haThAvyuM. te joIne paurajanone muninA vAkya para vizvAsa Avyo. tethI teoe kUrmazilA paryata sarva khodI nAkhyuM, ane koNike ghero ghAlyA pachI bAra varSe lokoe puranA daravAjA ughADyA, kemake koNika to kapaTathI dUra gayelo hato. daravAjA UghaDyAnA khabara sAMbhaLI koNika rAjAe ekadama AvIne nagarI para chApo mArI nagarIno bhaMga karyo, te vakhate paNa mahAna yuddha thayuM. koNika ne ceTakarAjAnA yuddha jevuM A avasarpiNImAM koI yuddha thayuM nathI. A laDAImAM ekaMdara eka karoDa ne esI lAkha subhaTo haNAyA, temAM daza hajAra subhaTo mArIne eka ja mAchalInA udaramAM utpanna thayA, eka devalokamAM gayo, eka UMcA kuLamAM utpanna thayo, ane bIjA sarve narakagatimAM tathA tiryagnatimAM utpanna thayA. vizALA nagarInI durdazA ane parAjaya joI ceTaka rAjA cAlI javAnI taiyArI karatA hatA, te vakhate koNike temane kahyuM ke, "he pUjya mAtAmaha! mane AjJA Apo. huM Apano putra chuM, huM zuM karuM?" ceTake javAba Apyo ke-"he dauhitra (dIkarInA putra)! eka kSaNavAra Ubho rahe. huM hamaNAM A vAvamAM snAna karI AvuM chuM." ema kahIne caTaka rAjA vAvamAM jaI loDhAnI pUtaLI kaMThe bAMdhI samAdhimAM tatpara thaI vAvamAM paDyA. te ja vakhate gharaNenTe temane jhIlI lIdhA ane te potAnA bhuvanamAM (pAtALamAM) laI gayo. tyAM ceTaka rAjA anazanavaDe kALagharma pAmIne AThamA sahastrAra devalokamAM indranA sAmAnika devatA thayA. pachI ceTaka rAjAno dauhitra ane sujyeSThAno putra satyakI vidyAdhara hato, te tyAM AvIne samagra nagarInA lokone nIlavaMta parvata upara laI gayo. ane koNika rAjA paNa potAnI pratijJA pUrNa karIne potAnI rAjaghAnImAM Avyo. kUlavAlaka muni paNa devagurunI AzAtanA karavAthI ane mAgathikA gaNikAnA saMgathI aneka pApakarmo karIne durgatimAM gayo. he bhavya prANIo! jo tamAre mokSasukhanI icchA hoya to A kUlavAlaka sAghunuM ati duranta caritra sAMbhaLIne mahA viSama viSasamAna guru mahArAjanI AzAtanAno tyAga karajo. -- Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 15] samakitanI prathama zuddhi-manazuddhi 55 vyAkhyAna 15 samakitanI prathama zuddhi-manazuddhi manovAkkAyasaMzuddhiH, samyaktvazodhanI bhavet / tatrAdau manasaH zuddhiH satyaM jinamataM munet // 1 // bhAvArtha-"mana, vacana ane kAyAnI je zuddhi, te samyakatvane zoghana (zuddha) karanArI thAya che, temAM prathama mananI zuddhi karavI, eTale jinamatane satya mAnavo." - jinamata eTale jinezvare prarUpela samagra padArthonA bhAvane pragaTa karanAra dvAdazAMgI rUpa zAstra, tene satya mAnavuM, ane bIjAM sarva laukika paratIrthInA zAstro-darzano asAra che ema mAnavuM. tenuM nAma manaHzuddhi kahevAya che." manaHzuddhi upara jayasenAnuM draSTAMta ujjayinI nagarImAM saMgrAmazura nAme rAjA rAjya karato hato. te nagarImAM vRSabha nAme eka zreSThI raheto hato. tene jayasenA nAmanI strI hatI. te samakitI tathA pativratA hatI. te moTI uMmaranI thaI to paNa tene kAMI saMtAna thayuM nahIM. tethI teNe ekadA potAnA patine kahyuM ke-"he svAmi! saMtatine mATe tame pharI vivAha karo, kemake putra vinA ApaNuM kuLa zobhatuM nathI. kahyuM che ke yatra no svajanasaMgatiruccai-yaMtra no laghulaghUni zizUni / / yatra nAsti guNagauravacintA, hanta tAnyapi gRhANyagRhANi // 4 // bhAvArtha-jene ghera svajano ekaThA thaIne besatA nathI arthAt svajanonI saMgati nathI, je gharamAM nAnAM nAnAM bALako krIDA karatAM nathI ane je gharamAM guNanA gauravapaNAnuM ciMtavana thatuM nathI, tevA gharo gharanI gaNatarImAM nathI." te sAMbhaLIne zreSThI bolyo ke-"he priyA! tuM kahe che te satya che, paraMtu mArA cittamAM viSayasukhanI bilakula abhilASA nathI." te bolI-"he svAmI! viSayasukhane mATe na paraNavuM te to ThIka che, paNa saMtAnane mATe pharI paraNavAmAM kAMI khoTuM nathI." te sAMbhaLI zreSThI kAMI bolyo nahIM, mauna rahyo. tethI jayasenAe jAte tapAsa karIne koI zreSThInI guNasuMdarI nAmanI kanyAnuM mAguM karI tenI sAthe potAnA patine paraNAvyo. pachI dhIre dhIre jayasenA gharano sarva kAryabhAra guNasuMdarIne soMpIne gharmaArAghanamAM tatpara thaI. keTaleka kALe guNasuMdarIne eka putra thayo. ekadA guNasuMdarInI mAtA baMdhuzrIe putrIne pUchyuM ke-"he putrI! tArA patinA gharamAM tane sukha che ne?" guNasuMdarI bolI-"he mAtA! mane zokya upara ApIne pachI sukhanI vAta zuM pUche che? prathama mAthuM mUMDAvIne pachI nakSatra zuM pUche che ane pANI pIne pachI ghara zuM pUche che? mane to patine ghera eka kSaNamAtra paNa sukha nathI; mAro pati mArI zokya upara ja Asakta che." baMdhuzrI bolI-"he putrI! jo te tArI zokya rAgathI tathA kaLAthI tevA vRddha patine paNa vahana kare che, rIjhave che, to pachI bIjAnI zI vAta karavI? jyAM sATha sATha varSanA moTA hAthIone vAyu uchALe, tyAM gAyonI zI gaNanA, ane macchara vagerenI to vAta ja zI karavI? to paNa he putrI! tuM zAMti rAkha, tArI zokyanA vinAzano huM kAMIka upAya karIza. tuM hAla tAre ghera jA." Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 1 ekadA jANe sAkSAt rudra (ziva)nI mUrti hoya, tevA pratApI koI kApAlikane joIne baMdhuzrIe potAnuM kArya sAdhavAnA irAdAthI tene aneka rasa saMyukta bhojana karAvyuM. kahyuM che ke kAryArthI bhajate loko, na kazcit kasyacit priyaH / vatsaH kSIrakSayaM dRSTvA, parityajati mAtaram // 1 // bhAvArtha-"loko kAMI paNa kAryane arthe ja bIjAne bhaje che, paNa svabhAvathI koI koIne priya hoto ja nathI. vAcharaDo paNa dUgha naSTa thayeluM joIne tenI mAtA (gAya)no tyAga kare che." pachI te yogI paNa hamezAM bhikSAne mATe tyAM ja AvavA lAgyo, ane baMdhuzrI paNa tene hamezAM navI navI bhikSA ApavA lAgI. ekadA yogIe pratyupakAra karavA mATe tene kahyuM ke-"he mAtA! tAre kAMI kAma hoya, to khuzIthI kahe ke te huM karI ApuM." te sAMbhaLIne baMdhuzrIe gadgad kaMThe potAnI putrInuM duHkha kahyuM, tyAre yogI bolyo ke-"he mAtA! jayasenAne haNIne mArI bahena guNasuMdarIne sukhI na karuM, to huM agnipraveza karIza." evI pratijJA karIne te potAne Azrame gayo. te pachI kRSNacaturdazInI rAtrIe te yogIe smazAnamAM eka maDaduM ANIne tenI pUjA karI pachI vaitAlI vidyAno jApa karIne te maDadAmAM vaitAlIne pratyakSa karI arthAt temAM praveza karAvyo. pachI te vaitAlI bolI-"he yogI! je kAma hoya te kahe." yogI bolyo-"he mahAvidyA! jayasenAne mArI nAkha." te sAMbhaLIne te vidyA yogInuM vacana aMgIkAra karI jayasenA pAse gaI, paNa tyAM to samyak prakAre nizcaLa citte kAyotsargamAM sthita thayelI jayasenAne teNe joI eTale te vaitAlI gharmanA mahimAthI dveSarahita thaIne jayasenAne pradakSiNA karI pAchI vaLI smazAnamAM gaI, tene vikarALa svarUpe AvatI joIne te yogI bhayathI nAsI gayo. bIje divase paNa te ja rIte yogIe pharIthI vaitAlI vidyAne mokalI. te vakhate paNa te vidyA jayasenAne kAMI paNa karI zakI nahIM, ane aTTahAsya karatI pAchI AvI. ema traNa vAra mokalI, ne traNa vAra te pAchI AvI. cothI vAra potAnA ja maraNanA bhayathI yogIe kahyuM ke-"he devI! bemAM je duSTa hoya, tene jaladI mArIne Ava." te sAMbhaLIne devI jayasenA pAse gaI, paNa tene devagurunI bhaktimAM tatpara joIne tyAMthI pAchI vaLI. tevAmAM ghara bahAra kAyaciMtA mATe nIkaLelI pramAdI guNasuMdarIne teNe dIThI. eTale tene ja khagavaDe mArIne devI smazAnamAM AvI, yogInI rajA laI svasthAne gaI. thoDI vAra pachI jayasenA kAyotsarga pArIne bahAra nIkaLI, tyAM guNasuMdarIne marelI joIne te vicAramAM paDI ke-"aho! pUrvanA koI azubha karmanA udayathI mAre mAthe A kalaMka Avaze." ema vicArIne te upadravanI zAMti mATe teNe pharIthI kAyotsarga karyo. prAtaHkALe guNasuMdarInI mAtA baMdhuzrI, rAtrImAM zuM thayuM, tenI khabara levA utsuka thaI satI guNasuMdarIne ghera AvI. tyAM guNasuMdarIne ja marelI joIne teNe pokAra karI rAjAne jAhera karyuM ke-"he rAjA! mArI putrIne tenI zokya jayasenAe zokyapaNAnA dveSathI mArI nAkhI che." te sAMbhaLIne rAjAe krogha pAmIne jayasenAne potAnI pAse bolAvI pUchyuM. jayasenA kAMI paNa bolI nahIM, tevAmAM zAsanadevInI preraNAthI pelo yogI ja nagaramAM bolato bolato akasmAtu rAjasabhAmAM Avyo, ane potAnuM bhayaMkara rUpe pragaTa karI bolyo ke "nirdoSa jayasenAne mUkIne duSTa guNasuMdarIne meM ja mahAvidyA pAse haNAvI che." ema Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 vyAkhyAna 15] samakitanI prathama zuddhi-manazuddhi kahIne te saMbaMdhI sarva vRttAMta rAjAne kahI batAvyuM. te vakhate zAsanadevatAe paNa jayasenA upara puSpavRSTi karI. rAjAe "baMdhuzrI ja duSTa che" ema nizcaya thavAthI tene gAma bahAra kADhI mUkI. pachI rAjAe jayasenAne pUchyuM ke "he guNiyala bahena! jagatamAM kayo gharma zreSTha che? te tuM kahe." jayasenA bolI ke "syAdvAdathI yukta evA jainagharma vinA bIjA sarva gharmo ekAMtavAdI ane ghaNA doSayukta hovAthI ArAghavA yogya nathI." pharI rAjAe pUchyuM ke-"he zIlavaMtI! gaMgA prayAga vagere tIrthomAM kayuM tIrtha saMsAratAraka che?" jayasenA bolI-"he rAjA! lokamAM aDasaTha tItha kahevAya che, paNa te sarve Atmagharmane puSTi ApanArAM nathI; tIrtha to mAtra eka siddhAcaLa ja che. kemake te giripara kArtika zudi pUrNimAe zrI RSabhadevanA putro drAviDa ane vArikhIla muni daza karoDa sAdhuo sahita mukti pAmyA che. phAgaNa zudi dazamane divase nami ane vinami nAmanA muni be karoDa sAdhuo sahita siddhipadane pAmyA che. phAgaNa zudi AThamane divase zrI RSabhadeva svAmI navANuM pUrva vakhata te giripara AvyA che. zrI zAMtinAtha svAmIe tenA para cAturmAsa karyuM hatuM. te vakhate muniveSe tathA zrAvaka veSe maLIne sattara karoDa manuSyo siddhi pAmyAM hatAM. bIjA tIrthakara zrI ajitanAtha svAmInA hAthathI dIkSita thayelA paMcANuM hajAra sAdhuo te parvata para cAturmAsa rahyA hatA. temAMthI kArtika zudi pUrNimAne divase daza hajAra sAdhuo kevaLajJAna pAmI mokSe gayA hatA. Aso zudi pUrNimAe pAMca pAMDavo vIza karoDa sAdhuo sahita siddha thayA hatA. phAgaNa zudi terasane divase zAMba ane pradyumnakumAra sADAtraNa karoDa sAdhuo sahita muktipadane pAmyA che. zrI kAlika muni eka hajAra sAdhuo sahita, zrI subhadra muni sAtaso munio sahita, zrI rAmacaMdra pAMca karoDa muni sahita, zrI rAmanA bhAI bharata traNa karoDa muni sahita tathA zrI vasudevanI boMtera hajAra strIomAMthI pAMtrIsa hajAra strIo te ja siddhagiripara siddhapadane pAmI che. bIjI sADatrIsa hajAra strIo bIje sthAne siddhipadane pAmI che. tathA devakI ane rohiNI nAmanI vasudevanI strIo to AgAmI kALe tIrthakara thavAnI che. sukozala muni vAghaNanA karelA upasargathI kALagharma pAmIne paMgulagiri (siddhAcaLanI eka TUMka) para siddha thayA che. ityAdi anaMta sAghuo te giripara siddhipada pAmyA che ane pAmaze. caitra zudi pUrNimAne divase te giripara zrI puMDarika gaNaghara pAMca karoDa munio sahita siddha thayA che, mATe he rAjA! ekavAra zrI zatruMjayane jovAthI (yAtrA karavAthI) sarva tIrthonI yAtrAnuM phaLa prApta thAya che." A pramANe sAMbhaLIne rAjA vagere sarva lokoe zrI jainagharmano tathA zrI siddhAcaLa tIrthano svIkAra karyo ane tene ja mAnavA lAgyA. pachI rAjAe jayasenAne moTA utsavapUrvaka tene ghera mokalI. keTaleka kALe jayasenAe pravrajyA grahaNa karI, anukrame tapasyA karIne te siddhipadane pAmI. syAdvAda gharmanA vicAramAM ja citta rAkhanArI tathA mithyAdarzanapara kiMcit paNa rAga nahIM rAkhanArI jayasenA mananI zuddhithI anukrame anaMta sukhavALuM mokSapada pAmI. te ja pramANe he bhavya prANIo! tame paNa manaHzuddhine draDha karo, jethI tamane paNa kalyANanI paraMparA prApta thAya." || prathama satra samApta | Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (rAMta 2) vyAkhyAna 16 manaHzuddhi viSe manaHzuddhimabibhrANA, ye tapasyanti muktaye / hitvA nAvaM bhujAbhyAM te, titIrSanti mhaarnnvm||4|| tavizaDyuM manaHzuddhi, rtavyA siddhimicchatA | bahrAraMbhe'pi zuddhena, manasA mokSamApnute // 2 // bhAvArtha-"manazuddhi rAkhyA sivAya je manuSyo muktine mATe tapasyA kare che teo vahANane tyAga karIne be hAtha vaDe mahA samudrane taravA icche che, arthAt samudra taravAmAM vahANanI ja jarUra che. te sthAne ahIM manazuddhi che. tethI mokSanI icchAvALA manuSya avazya manazuddhi karavI. kemake bahu AraMbhI chatAM paNa jo mananI zuddhi rAkhI hoya to te mokSane pAme che." A prasaMga upara AnaMda zrAvakano adhikAra che te nIce pramANe AnaMda zrAvakanuM draSTAnta rAjagRhI nagarImAM AnaMda nAme eka kuTuMbI raheto hato. te ekadA guNazIla nAmanA caityamAM zrI vIraprabhunuM paghAravuM sAMbhaLIne potAnA svajano sahita page cAlato kevaLInA paNa Iza evA bhagavAnanI pAse gayo. prabhune vaMdanA karIne anekAMta matanuM sthApana karanArI vANI sAMbhaLavAthI te pratibogha pAmyo. tethI teNe samakita sahita dezavirati grahaNa karI, temAM prathama dvivigha trividhe karIne sthaLa jIvahiMsAdikanA tyAgarUpa pAMca aNuvrata grahaNa karyA. temAM cothA vratamAM potAnI strI sivAyanI anya sarva strIono tyAga karyo. pAMcamA vratamAM, potAnI icchAnusAra dravyanuM (parigrahanuM) pramANa karyuM ke-rokaDa ghanamAM cAra karoDa sonAmahoro nidAnamAM, cAra karoDa vyAje pheravavAmAM ane cAra karoDa vepAramAM rAkhavI, tethI vaghAre dravya rAkhavuM nahIM. daza hajAra gAyonuM eka gokula kahevAya che, evAM cAra gokula, eka hajAra gADAM, khetIne mATe pAMcaso haLa ane besavA mATe cAra vAhana rAkhyAM, tethI vadhAreno tyAga karyo. chaThThA diguvratanuM varNana AgaLa vratanA adhikAramAM kahevAze. sAtamA vratamAM anaMtakAya, abhakSya ane paMdara karmAdAnano tyAga karyo. dAtaNamAM jeThImaghanA kASTha sivAya bIjAno tyAga karyo. mardana mATe zatapAka ane sahastrapAka tela sivAya bIjA telano tyAga karyo. udvartana(pIThI)ne mATe ghauM ne upaleTanA piSTa (loTa) sivAya bIjAno tyAga karyo. snAnane mATe uSNa jaLanA ATha mATInA ghaDAthI vadhAre jaLano tyAga karyo. paheravAmAM uparanuM ane nIcenuM ema be vastro sivAya bIjAno tyAga karyo. vilepanamAM caMdana, agara, kapUra ane kuMkuma vagere sivAya bIjAno tyAga karyo. puSpomAM puMDarIka kamaLa tathA mAlatInAM puSpo sivAya bIjAno tyAga karyo. alaMkAramAM nAmAMkti mudrikA (vIMTI) tathA kAnanA be kuMDalo sivAya bAkIno tyAga karyo. dhUpamAM agaru ane turuSka (lobAna) sivAya bIjAno tyAga karyo. peya (pIvA lAyaka) AhAramAM maga caNA vagere taLIne karela athavA ghImAM taLelA cokhAthI banAvavAmAM Avela pravAhI padArtha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 16] manazuddhi viSe pa9 sivAya bIjAno tyAga karyo. pakavAnamAM ghebara ane khAMDanAM khAjAM, bhAtamAM kamaLazALInA cokhA, vidaLamAM maga aDada ane caNA, ghImAM zaradaRtumAM thayeluM gAyanuM ja ghI, zAkamAM mIThI DoDI ne palavala, madhura padArthamAM palcaka, annamAM vaDAM, phaLamAM sIrAmalaka (mIThAM AmaLAM), jaLamAM AkAzathI paheluM saMcita kareluM ja pANI, mukhavAsamAM jAyaphaLa, laviMga, IlAyacI, kakkola ane kapUra e pAMca vastuthI mizrita taMboLa-eTalI cIjo vAparavI, te sivAya bIjAno tyAga karyo. A pramANe teNe jinezvara pAse bAre vrata grahaNa karyA. (bAkInAM vratonuM svarUpa AgaLa kahevAmAM Avaze.) pachI navatattvanuM svarUpa jANIne te AnaMda zrAvake potAne ghera AvI potAnI zivAnaMdA nAmanI strIne kahyuM ke "he priyA!meM Aje jaina gharma aMgIkAra karyo che, te paNa prabhu pAse jaIne te uttama gharmano svIkAra kara." te sAMbhaLIne zivAnaMdA tarata ja potAnI sakhIo sahita prabhu pAse gaI, jinendrane vaMdanA karI, ane dezanA zravaNa karIne teNe paNa zraddhApUrvaka zrAvakagharma aMgIkAra karyo. A pramANe dezavirati gharma pALavAmAM tatpara evA te daMpatIe cauda varSa vyatIta karyA. ekadA madhya rAtrie jAgRta thayelo AnaMda zrAvaka gharmaciMtavana karavA lAgyo ke-"aho! mAruM AyuSya rAgadveSamAM pramAdamAM ghaNuM vyatIta thaI gayuM. kahyuM che ke lokaH pRcchati me vArtA, zarIre kuzalaM tava / kutaH kuzalamasmAkamAyuti dine dine // 4 // loka mane kuzala-samAcAra pUche che ke tamAruM zarIra kuzaLa che? paraMtu zarIra te kuzaLa kyAMthI hoya? kemake divase divase AyuSya to ghaTe che. mATe have huM pramAda dUra karIne zrAvakanI pratimA aMgIkAra karI yathAzakti tenuM pAlana karuM." ema vicArIne prAtaHkALe potAnA kuTuMbane tathA jJAti vargane bolAvI temane bhojana vastrAdikavaDe saMtoSa pamADIne moTA putrane gharano bhAra soMpI pote pratimAnuM vahana karavA tatpara thayo. prathama cha AgAra rahita tathA zaMkA kakSAdi pAMca aticAra rahita samyatva nAmanI pahelI pratimA eka mAsa sudhI ghAraNa karI. pachI pUrvanI (prathama pratimAnI) kriyA sahita bAra vratanA pAlanarUpa bIjI pratimA be mAsa sudhI ghAraNa karI. pachI pUrvanI kriyA sahita sAmAyika nAmanI trIjI pratimA traNa mAsa sudhI vahana karI. pachI pUrvanI kriyA sahita cAra mAsa sudhI cAra parvaNIe pauSagha karavA rUpa pauSagha nAmanI cothI pratimA vahana karI. pachI pAMca mAsa sudhI te cAre parvaNInA pauSaghamAM rAtrinA cAre prahara kAyotsarga rahI kAyotsarga nAmanI pAMcamI pratimA vahana karI. pachI cha mAsa sudhI aticAra doSa rahita brahmacaryanuM pAlana karavA rUpa chaThThI pratimA vahana karI. pachI sAta mAsa sudhI sAtamI sacittanuM varjana karavA rUpa pratimA ghAraNa karI. pachI ATha mAsa sudhI pote samagra AraMbha na karavA rUpa AThamI AraMbhatyAga nAmanI pratimA ghAraNa karI. pachI sevaka dvArA kaMI AraMbha na karAvavA rUpa navamI pratimA nava mAsa sudhI vahana karI. 1 rAyamiyo vagere cha chIMDIrUpa cha AgAra samajavA. 2 aSTamI, caturdazI, pUrNimA ne amAvAsyA A cAra parvaNI. temAM aSTamI caturdazI be be hovAthI kula divasa 6 gaNavA. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 pachI potAne nimitte kareluM bhojana na karavA rUpa dazamI pratimA daza mAsa sudhI vahana karI. pachI chellI agiyAramI pratimA vahana karI tenuM svarUpa A pramANe khuramuMDo loaNa vA, rayaharaNaM uvaggahaM ca ghettUNaM / samaNabhUyo viharai, dhammaM kAeNa phaasNto||1|| astrAthI muMDana karAvIne athavA loca karIne rajoharaNa tathA pAtrAdika grahaNa karI, kAyAvaDe gharmanuM pAlana karato sato sAghunI jema vicare, ane kuTuMbamAM "pratimAprakrizya zrAvastha mikSa tehi ema bolI bhikSA mAge." e rIte agiyAramI pratimA agiyAra mAsa sudhI vahana karI. A agiyAre pratimAmAM pAchalI pAchalI pratimAo bheLI karavAnI ja samajavI ane te sarve aticAra lagADyA vinA pALavAnI samajavI. Ama agiyAre pratimA vahana karatAM pAMca varSa ane pAMca mAsa vyatIta thayAM. te pramANe karatAM AnaMda zrAvakanuM bAhyathI zarIra ane aMtarathI mana ati kRza thayAM. te joIne teNe cAra zaraNapUrvaka anazana grahaNa karyuM. te avasare tenI manazuddhi vizeSa thavAthI tene avadhijJAna utpanna thayuM. tevA samayamAM te gAmanI bahAra udyAnamAM zrI vIrasvAmI samavasaryA. zrI vIraprabhune vaMdanA karI temanI AjJA laIne gautama gaNaghara gocarI mATe gAmamAM AvyA. tyAMthI nirdoSa AhAra laIne pAchA vaLatAM ghaNA lokonA mukhathI AnaMda zrAvakanA anazananuM vRttAMta sAMbhaLIne gautamasvAmI tene zAtA pUchavA gayA. potAnI pAse gaNadhara mahArAjane AvelA joIne bhaktibhAvavaDe AnaMda zrAvake temanA caraNakamaLamAM praNAma karIne pUchyuM ke "he pUjya! zrAvakane paNa avadhijJAna thAya kharuM?" gautamasvAmI bolyA ke "uttama zrAvakane thAya." te sAMbhaLIne AnaMda bolyo ke, "he bhagavAna! mane tevuM jJAna thayuM che. tethI huM UMce saugharma devaloka sughI, nIce lolaka narakAvAsa sughI, tirachuM lavaNasamudrane viSe traNa dizAmAM (pUrva pazcima ne dakSiNa dizAmAM) pAMcaso pAMcaso yojana ane uttara dizAmAM sudrahimAcaLa (culla himavaMta parvata) sughI sarva vastuo jouM chuM." te sAMbhaLIne gaNaghara bolyA ke, "eTaluM badhuM avadhijJAna gRhasthane saMbhavatuM nathI, mATe tuM mithyA duSkata Apa." AnaMde kahyuM ke, "he bhagavAna! asatya bolavAnuM mithyA duSkata levuM ke satya bolavAnuM?" gautama svAmIe kahyuM ke, "asatya vacana bolavAnuM." tyAre AnaMda zrAvake kahyuM ke-bhagavan! huM te levAne yogya nathI.' te sAMbhaLIne gautama gaNaghara zaMkA pAmyA, eTale temaNe prabhu pAse jaIne tenuM svarUpa pUchyuM. prabhue te ja pramANe kahyuM, eTale gautama gaNaghare AnaMda pAse AvIne mithyA duSkata ApyuM. pachI AyuSya pUrNa thaye AnaMda zrAvaka paMca namaskAranuM smaraNa karato mRtyu pAmIne saudharma kalpamAM aruNAbha nAmanA vimAnamAM cAra palyopamanA AyuSyavALo deva thayo. tyAMthI AvIne mahAvideha kSetramAM utpanna thaI mokSapadane pAmaze. A caritra upAsaka dazAMga sUtramAM tathA AnaMda suMdara (vardhamAna dezanA)mAM savistara kaheluM che, tyAMthI jANI levuM. 1 agiyAra pratimAnA kALanA saravALo gaNatAM pAMca varSa ne cha mAsa thAya che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 - - - vyAkhyAna 17] samakitanI bIjI zuddhi-vacanazuddhi "he zrAvako! A AnaMda zrAvakanuM caritra zravaNa karIne AnaMdamAM tatpara thaI manazuddhi karavAmAM niraMtara AdaravALA thAo." vyAkhyAna 17 samakitanI bIjI zuddhi-vacanazuddhi jIvAjIvAditattvAnAM, prarUpakaM sadAgamam / tadviparItaM vadennAtha, sA zuddhirmadhyagA bhavet // 1 // bhAvArtha-"jIva ajIva vagere tattvonI prarUpaNA karanAre AgamamAM tenuM ja svarUpa kaheluM hoya te pramANe ja kahevuM, tethI viparIta kahevuM nahIM. tenuM nAma vacanazuddhi kahevAya che." saddAnena gRhAraMbho, vivekena guNavrajaH / darzanaM mokSasaukhyAMgaM, vacaHzuddhyaiva lakSyate // 2 // bhAvArtha-"gRhasthAzrama rUDA dAnavaDe oLakhAya che, guNano samUha vivekavaDe oLakhAya che, ane mokSasukhanA aMgabhUta darzana (samakita) vacananI zuddhithI ja oLakhAya che; arthAtu dAna, viveka ane vacanazuddhivaDe ja gRhasthapaNuM, guNasamUha ane samakita hovAnI khAtarI thaI zake che." A prasaMga upara saMpradAyAgata zrI kAlikasUrine prabaMgha che te A pramANe zrI kAlikAcAryanuM draSTAMta "datta rAjAnA mAmA kAlikasUrinI peThe mahA puruSo saMkaTamAM paNa asatya bolatA nathI. caMdananI sugaMdha tene paththarapara ghasavAthI ja jaNAya che, ane isuno (zeraDIno) ati madhura rasa tena pIlavAthI ja nIkaLe che." suramaNi nAmanI purImAM kAlika nAme eka brAhmaNa raheto hato. tene bhadrA nAmanI bahena hatI. tene datta nAme putra hato. kAlika dvije keTaleka kALe guru pAse ghamapadezanuM zravaNa karI vairAgyathI cAritra grahaNa karyuM. tethI koInA aMkuza vinA datta ati uddhata thaI gayo, sAte vyasanamAM Asakta thayo. keTaleka kALe te datta tyAMnA jitazatru rAjAno sevaka banyo. sevA karatAM rAjA tenA upara prasanna thayo, tethI tene anukrame praghAna banAvyo. pachI dhIre dhIre sarva rAjavargane potAno karIne rAjAne padabhraSTa karI datta pote rAjA thayo. te paralokathI bhaya pAmyA vinA ja AmravanA kAryomAM dravyano vyaya karavA lAgyo. moTA moTA yajJo karI ghaNA jIvonI hiMsA karavA lAgyo, ane temAM haNAtA pazuone joIne te ati harSa pAmavA lAgyo. ahIM kAlika muni bahuzruta thavAthI gurue tene sUripada ApyuM. anyadA vihAra karatAM karatAM kAlikAcArya turamaNi purInA udyAnamAM AvyA. temanuM Agamana jANIne duSTa datta rAjA potAnI mAtAnA AgrahathI temane vAMdavA gayo. mAmAne vaMdanA karIne datta temanI sanmukha beTho. pachI teNe sUrine prazna karyo ke "he mAmA! yajJa karavAthI zuM phaLa prApta thAya?" tenA uttaramAM gurue jIvadayArUpa gharmano upadeza karyo. tyAre pharIthI datta bolyo ke "he pUjya! huM gharma viSe prazna karato nathI, huM to yajJanuM phaLa pUchuM chuM." A pramANe datte vAraMvAra pUchavAthI guru bolyA ke, "he datta! tuM Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha ra jANato nathI ke yajJanuM phaLa narakagamana ja che, ane tethI tArI paNa narakagati ja thavAnI che. kemake laukika zAstramAM paNa kahevuM che ke stri darza, mAM vAti nanAH | zukre vasati brahmA ca, tasmAnmAMsaM na bhakSayet // 4 // tilasarSapamAnaM tu, mAsaM yo bhakSayennaraH / sa naro vartate narake, yAvaccandradivAkarau // 2 // bhAvArtha-prANIonAM hADakAMmAM mahAdeva vase che, mAMsamAM janArdana (viSNu) vase che, ane vIryamAM brahmA vase che, mATe mAMsanuM bhakSaNa karavuM nahIM. je manuSya taLa ane sarSavanA dANA jeTaluM paNa mAMsa khAya che te manuSya jyAM sudhI AkAzamAM sUrya caMdranI hayAtI che tyAM sudhI narakamAM rahe che. vaLI te datta rAjA! tuM AjathI sAtame divase kuMbhIpAkanI vedanA bhogavIne narake jaIza." te sAMbhaLIne krogha pAmelA dare pUchyuM ke, "tenI khAtarI zI?" sUri bolyA- "tArI mRtyunA samaya pahelAM tArA mukhane viSe manuSyanI viNa pesaze." datte kroghathI pUchyuM "he mAmA! tyAre tamArI zI gati thaze?" guru bolyA- "huM svarge jaIza." te sAMbhaLI datta rAjA khagathI gurune haNavA icchato sato vicAravA lAgyo ke, "jo huM sAta divasathI vaghAre jIvIza to pachI jarUra Ane mArI nAMkhIza." ema vicArIne sUrine sAta divasa sudhI nahIM javA devA mATe sakhata cokIpaherAmAM rAkhIne pote potAnA mahelamAM jaIne bharAyo. pachI teNe sUrinuM vacana anyathA karavA mATe eka karoDa subhaTone potAnI pharatA rAkhyA, ane rAjamahela tathA rAjamArgane atyaMta sApha rakhAvIne koI paNa jagyAe kiMcit paNa azuci na rahe tevo pAko baMdobasta karyo. tevI rIte teNe cha divasa mahelamAM ja rahIne nirgamana karyA. sAtame divase bhrAMti thavAthI teNe sAta divasa pUrA thaI gayA che ema ghAryuM. tethI Aja AThamo divasa che ema ghArI azva para ArUDha thaIne harSapUrvaka te rAjamArgamAM nIkaLyo. te samaye eka mALI puSpano bharelo karaMDiyo laIne rAjamArge jato hato. tene bherI vagerenA zabda sAMbhaLavAthI akasmAt jhADAnI atyaMta bAghA thaI AvI. loko ghaNA hovAthI te bIje jaI zakyo nahIM tethI rAjamArgamAM ja teNe yuktipUrvaka maLotsarga karI lIgho, ane tenA para puSpono Dhagalo karIne te AgaLa cAlyo gayo; tevAmAM dattarAjA tyAMthI nIkaLyo. tenA ghoDAno paga pelA puSpanA DhagalA para paDyo, eTale temAMthI viSTA UDIne teno chAMTo rAjAnA mukhamAM peTho. tethI AcAryanA kahelA vacana para vizvAsa AvatAM rAjAe potAnA sevakone pUchyuM ke, "Aje keTalAmo divasa thayo?" tyAre teoe kahyuM ke, "Aje sAtamo divasa thayo." te sAMbhaLIne rAjA jhaMkhavANo thaI pAcho pharyo dattarAjA jyAre sUripara krogha karIne rAjamahelamAM AvI cha divasa ekAMtamAM ja rahyo hato te avasare sarve rAjava dattathI viruddha thaIne jitazatru rAjAne rAjyagAdI para besADavAnI yukti zoghatA hatA. tethI sAtame divase datta bahAra nIkaLyo ke tarata ja teoe jitazatru rAjAne baMghanathI mukta karIne mahelamAM dAkhala karyA. pachI datta jyAre mukhamAM viSTA pesavAthI pAcho pharI rAjamahela pAse Avyo tyAre te rAjavarge dattane ekAeka bAMghI laIne jitazatrane svAdhIna karyo. tene joIne Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 18] samakitanI trIjI zuddhi-kAyazuddhi 63 harSa pAmelA jitazatru rAjAe tene kuMbhIpAkamAM nAMkhIne pakAvyo. tethI mahApIDAno anubhava karato datta mRtyu pAmIne narakano atithi thayo. kAlikasUri AyuSyano kSaya thaye kALagharma pAmIne svarganA alaMkArabhUta thayA. A kAlikAcAryanuM draSTAMta sAMbhaLIne sarve prANIoe mRtyunA bhayane paNa dUra tajI daIne satya vacana ja bolavuM. kemake vacanazuddhithI A lokamAM rAjAdikathI sanmAna maLe che, ane paralokamAM svarganAM sukha maLe che." vyAkhyAna 18 samakitanI trIjI zuddhi-kAyazuddhi khaDgAdibhirbhidyamAnaH, pIDyamAnA'pi bandhanaiH / jinaM vinAnyadevebhyo, na namettasya sA bhavet // 1 // bhAvArtha-"khaDyAdikathI chedAtA chatAM ane baMghanavaDe pIDAtA chatAM paNa je manuSya zrI jinezvara vinA bIjA devane namato nathI, tene kAyazuddhi hoya che." khaga vagere hathiyArothI chedAtA chatAM ane raghu beDI vagere baMdhanothI pIDAtA chatAM temaja mahA saMkaTamAM AvI paDyA chatAM je manuSya zrI jinendra vinA buddha, zaMkara, skaMda vagere anya devone namaskAra na kare te samyadraSTi prANIne trIjI kAyazuddhi jANavI. A prasaMga upara vajakarNano prabaMgha che te nIce pramANe- vajakarNanuM draSTAMta ayodhyA nagarImAM inkvAkuvaMzI dazaratha rAjA rAjya karatA hatA. temaNe ekadA prasanna thavAthI potAnI kaikeyI nAmanI rANIne varadAna ApyuM hatuM. te teNe yogya samaye mAgavA mATe thApaNa karI rAkhyuM hatuM. pachI rAmacaMdrane rAjagAdI ApavAne vakhate teNe te varadAna mAgIne rAmacaMdrane bAra varSano vanavAsa apAvyo. tethI rAma, lakSmaNa ane sItA vanamAM gayA. teo pharatAM pharatAM anukrame paMcavaTImAM keTaloka vakhata rahIne AgaLa cAlatAM avattinagarI jatAM vacce eka samRddha paNa nirjana nagara AgaLa AvyA. tyAM jue che to khullI dukAno sarve jAtanI cIjothI bharapUra paDI hatI, gharo, ghana ane suvarNa vagerethI pUrNa chatAM ughADAM paDyAM hatAM, kSetronAM khaLAMomAM ghAnyanA DhagalAo paDyA hatA, tathA azvo, baLado vagere pazuo rakSaka vinA svecchAe pharatA hatA; paraMtu koI paNa sthAne koI manuSya draSTie paDato nahoto. te joIne rAme lakSmaNane pUchyuM ke, "he vatsa! A badhuM manuSya vina zUnya kema jaNAya che?" tyAre lakSmaNa eka UMcA vRkSa para caDhIne cotarapha jovA lAgyo. tevAmAM eka puruSa tenA jovAmAM Avyo. te puruSane bolAvatAM teNe AvIne lakSmaNane praNAma karyA. pachI te puruSane laIne lakSmaNa moTA bhAI pAse gayA. rAme te puruSane te vRttAMta pUchyuM, tyAre te bolyo ke-"he svAmI!sAMbhaLo dazapura nAmanA nagaramAM vajakarNa nAme mahA parAkramI rAjA che. te sarva guNasaMpanna chatAM caMdranI jema mRgayA (zikAra)nA vyasanathI dUSita thayelo hato. ekadA te keTalAka lubdhako (pAradhIo)ne laIne vanamAM gayo hato. tyAM teNe eka sagarbhA hariNIne zaravaDe vIMghI, tethI tenA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 2 udaramAMthI garbha nIkaLIne pRthvI para paDyo. te garbhane garoLInI kApelI pUMchaDInI jema taDaphaDato joIne te vajakarNanA hRdayamAM dayA AvI. tethI te potAnA AtmAnI niMdA karavA lAgyo ke, "aho! meM narake javA yogya pApa upArjana karyuM." ityAdi prakAre potAnA AtmAne niMdato te rAjA nirdayapaNAno tyAga karIne vanamAM Ama-tema bhramaNa karato hato, tevAmAM teNe eka zilAtala para beThelA zAMta ane dAMta evA koI munine dIThA. temane praNAma karIne rAjAe pUchayuM ke, "he mahAtmA! A araNyamAM rahIne tame zuM karo cho?" munie javAba Apyo ke, "huM Atmahita karuM chuM." te sAMbhaLIne rAjAe kahyuM ke, "he svAmI! mane paNa Atmahita thAya tevo rasto batAvo." tyAre muni bolyA ke, "he rAjA! samyagudarzanapUrvaka hiMsAdikano tyAga karavo te ja Atmahita che. temAM samyakatvanuM svarUpa A pramANe che devo jiNaMdo gayarAgadoso, guru vi cArittarahassa koso / jIvAi tattANa ya saddahANaM, sammattamevaM bhaNiyaM pahANaM // 4 // jassArihaMte muNisattamesu, mottuM na nAmei siro parassa / nivvANasukhkhANa nihANaThANaM tasseva sammattamiNaM visuddhaM // 2 // bhAvArtha-rAgadveSavarjita zrI jinezvara te deva, cAritrarahasyanA nidhi samAna sAdhuo te guru, ane jIvAdika nava tattvonuM zuddha svarUpa te gharma-tenI je saduhaNA rAkhavI te sarvamAM mukhya evuM samakita kahevAya che. arihaMta ane uttama sAdhuone mUkIne bIjA koIne je manuSya mastaka namAvato nathI tene ja nirvANa sukhanA nidAna-sthAnarUpa A vizuddha samakita che ema jANavuM." ityAdi gharmopadeza sAMbhaLIne vajakarNa rAjA pratibogha pAmyo; tethI teNe guru pAse samati mULa bAra vrata aMgIkAra karyA. temAM vizeSa karIne jinezvara tathA munirAja sivAya bIjA koIne na namavAno niyama grahaNa karyo. pachI te potAnA nagaramAM gayo. ghera AvyA pachI tene vicAra thayo ke-"avanti nagarInA siMharatha rAjAno sevaka chuM; tethI tene mAre avazya praNAma karavA paDaze, ane tema karavAthI mArA niyamano bhaMga thaze." ema vicArIne teNe potAnA hAthanI eka aMgUThI karAvI, temAM munisuvratasvAmInI sUkSma pratimA karAvI. pachI te jyAre siMharatha rAjA pAse jAya tyAre te aMgUThIne sanmukha rAkhIne praNAma karavA lAgyo, eTale te manavaDe jinezvarane ja praNAma karato hato, ane bahArathI (dekhAvamAM) siMharatha rAjAne praNAma karato dekhAto hato. ekadA koI khaLa puruSe te vRttAMta siMharatha rAjAne nivedana karyo. te sAMbhaLIne rAjAe vicAryuM ke-"aho! vajakarNa kevo kRtaLI che ke-te mAruM rAjya bhogave che, chatAM mane praNAma mAtra paNa karato nathI, tethI te duSTane daMDa karavo, e ja jAya che." ema vicArIne teNe saMgrAmane mATe raNathaMbhA vagaDAvI. A samaye koI puruSe vajakarNa pAse jaIne kahyuM ke-"he sAgharmI vajakarNa rAjA! tamane jema ruce tema karo. siMharatha rAjA tamArI para caDI Ave che." vajakarNe pUchyuM ke "tuM koNa che ane kyAM rahe che?" te bolyo, "he deva! tuM kaMDinapurano rahIza vRzcika nAmano zrAvaka chuM. ekadA huM ghaNAM kariyANAM laIne ujjayinI (avanti) nagarImAM gayo hato. tyAM eka divasa vasantotsavamAM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 18] samakitanI trIjI zuddhi-kAyazuddhi 65 anaMgalatA nAmanI gaNikAne joIne huM tenA para mohita thayo, tethI tene meM mAruM sarva ghana ApI dIdhuM, ane tenI sAthe huM viSayasukha bhogavavA lAgyo. ekadA te gaNikAe siMharatha rAjAnI rANInAM AbhUSaNo joIne potAnAM AbhUSaNonI niMdA karI rotAM rotAM mane kahyuM ke-"jo tuM mAro kharo priyatama ho to rANInAM AbhUSaNo mane lAvI Apa." te sAMbhaLI tenuM vacana aMgIkAra karI huM rAtrine samaye corI karavA mATe rAjamahelamAM dAkhala thayo. te vakhate rAjA tathA rANI vAto karatA hatA. temAM rANIe rAjAne pUchyuM ke "he svAmI! Aje tamArA mukhapara ciMtA hoya ema jaNAya che, to tamAre zI ciMtA che?" rAjAe javAba Apyo ke-"he priyA! prAtaHkAle vajakarNa mArA khagathI mRtyu pAmaze tyAre ja mArI ciMtA dUra thaze." tevI tenI vAtothI tamAruM jainagharmamAM dRDhapaNuM jANIne corIne tathA te vezyAne mUkIne tarata ja tamane kahevA mATe Avyo chuM; mATe he vajakarNa rAjA! have tamane jema yogya lAge tema karo." te sAMbhaLIne vajakarNa rAjAe te zrAvakano sAro satkAra karI tene vidAya karyo, ane pote killA bahAranAM parAMone bhAMgIne sarvane killAmAM laI dvAra baMgha karIne rahyo. prAtaHkALa thatAM siMharatha rAjAe AvIne te nagarane ghero ghAlyo ane vajakarNa pAse dUta mokalyo. te dUte AvIne vajakarNane kahyuM ke, "he vajakarNa! te vIMTI paheryA vinA amArA svAmI pAse AvIne tene praNAma karIne sukhethI rAjya bhogava, nahIM to tAro nAza thaze." te sAMbhaLIne vajakarNe kahyuM ke, "he dUta! tArA rAjAne kahe ke-mAre rAjyanuM kAMI paNa prayojana nathI; paraMtu mane mAtra gharmadvAra (javAno rasto) Apa ke jethI huM bIje sthAne jaIne mArA niyamanuM pAlana karuM." te sAMbhaLIne dUte jaIne siMharathane kahyuM, tethI siMharatha kroghayukta thaIne te pura rUMghIne rahyA che, mATe he rAmacaMdra! A deza ujaDa thavAnuM e kAraNa che." te sarva vRttAMta sAMbhaLIne rAme lakSmaNane kahyuM ke, "he vatsa! ApaNe paNa tyAM jaIne Azcarya joIe, tathA vajakarNanuM sAgharmIvAtsalya karIe (tene sahAya karIe)." ema kahIne rAma, lakSmaNa tathA sItA dazapura tarapha cAlyA. tyAM rAma ane sItAne pura bahAra rAkhI lakSmaNa ekalo gAmamAM gayo. vajakarSe lakSmaNane bhojananuM nimaMtraNa karyuM. tyAre lakSmaNe kahyuM ke, "mArA moTA bhAI temanI strI sahita gAma bahAra devakuLamAM rahelA che." te sAMbhaLIne vajakarSe temane paNa teDAvI laI traNene AdarapUrvaka bhojana karAvyuM. pachI rAmanA kahevAthI lakSmaNe siMharatha rAjA pAse jaIne kahyuM ke, "he rAjA! mane rAmacaMdra tamArI pAse mokalyo che. te tamane kahevarAve che ke-tame vajakarNa sAthe yuddha na karo." siMharatha bolyo ke, "huM bharata rAjAnI AjJA mastake caDAvuM chuM, paNa kAMI rAmanI AjJA mAnato nathI." tyAre lakSmaNe kahyuM ke, "to yuddha mATe taiyAra thA." te sAMbhaLIne krodha pAmelo siMharatha hastIpara ArUDha thaI saMgrAma karavA taiyAra thayo. tene eka kSaNavAramAM jItI laIne lakSmaNe pRthvIpara pADI bAMdhI lIgho. tyAre te bolyo ke, "meM ajJAnapaNAthI ApanuM apamAna karyuM che, Apa mArA svAmI cho, tethI jema ApanI icchA hoya tema karo." te sAMbhaLIne lakSmaNe vajakarNane ujjayinIno rAjA karI siMharathane teno sevaka banAvI mukta karyo. pachI sarve potapotAne sthAne gayA. vajakarNa lIdhelA niyamanuM yathAsthita pAlana karI sarva jIvone khamAvI svarge gayo; tyAMthI cavIne manuSya thaI mokSapadane pAmaze. bhAga 1-5 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 "he bhavya jIvo! A vajakarNa rAjAnuM caritra sAMbhaLI kAyazuddhi gharanAre jinendra sivAya bIjA koIne namana karavuM nahIM; jethI karIne tamane jaladIthI muktirUpI strI AliMgana karaze." vyAkhyAna 19. samakitanuM prathama dUSaNa-zaMkA have samakitanAM pAMca dUSaNo viSe kahe che : zaMkAkAMkSA vicikitsA, mithyAdRSTiprazaMsanam / tatsaMstavazca pazcApi, samyaktvaM dUSayantyamI // 1 // bhAvArtha-"zaMkA, AkAMkSA, vicikitsA, mithyAvRSTinI prazaMsA ane teno saMstava (paricaya vagere), e pAMca samakitane dUSita karanArA aticAra che." zrI arihaMte prarUpelA gharmane viSe saMdehanI buddhi rAkhavI, te zaMkA kahevAya che. te deza thakI ane sarva thakI ema be prakAranI che. dezathI zaMkA eTale jinezvaraprarUpita sarva padArthomAM zraddhA rAkhe, paNa amuka eka be ThekANe zaMkA kare. jema ke jIva che te vAta to kharI, paNa te sarvagata haze ke asarvagata? saMpradezI haze ke apradezI? vagere ekAda aMzamAM zaMkA karavI te dezathI zaMkA kahevAya che; ane sarvathI zaMkA eTale tIrthaMkarabhASita sarve padArthomAM zaMkA kare che. A banne prakAranI zaMkA samyatvane dUSaNarUpa che. - zaMkApara be bALakanuM draSTAMta koI gAmamAM koI eka strIne be putro hatA. temAM eka putra potAnI zokyano hato ane eka potAno hato. te banne chokarA eka divasa nizALethI ghera AvyA. temane te strIe bhASapeyA (aDadanI rAbaDI) khAvA ApI. te khAtAM khAtAM temAM kALAM photarAM vagere joIne pelo zokyano chokaro vicAra karavA lAgyo ke "A rAbaDImAM mAkhIo che." A pramANe zaMkA rAkhavAthI tene vamana thayuM, te ja rIte hamezAM zaMkA thavAthI hamezAM vamana thatAM tene Urdhva vAtano mahA vyAdhi thayo, tethI te chevaTa mRtyu pAmyo; ane bIjA putre to evo vicAra karyo ke, "mArI mAtA mane makSikAvALuM bhojana Ape ja nahIM." ema niHzaMkapaNe teNe khIra khAthI, teNe pauSTika AhAranuM kAma karyuM. zaMkAthI AvA anartho thAya che. mATe koI paNa bAbatamAM zaMkA na karavI, zaMkAno tyAga karavo. A viSaya para bIjuM draSTAMta kahe che- tiSyaguma nihavanuM draSTAMta zrI mahAvIrasvAmIne kevalajJAna utpanna thayA pachI soLa varSe bIjo tiSyagupta nAme nihara (bhagavaMtanA vacanano utthApaka) thayo. tenuM vRttAMta A pramANe che rAjagRhI nagarInA guNazIla nAmanA caityamAM ekadA cauda pUrvadhArI vasu nAmanA AcArya paghAryA. temane tiSyagupta nAme eka ziSya hato. ekadA AtmapravAda nAmanA pUrvano abhyAsa karatAM tenA bhaNavAmAM A pramANe sUtrAlApaka (pATha) Avyo ke "ne mata nIvapnamele nIttivattavaM siyA? no iNaDhe samaDhe, ovaM do tinni saMkhijjA asaMkhijA vA aMgappaosuNaM vi jIve? no jIve tti vattavvaM / kahaM? jamhA kasiNe paDipuNNalogAgAsapaasatulle jIve jIvetti vattavvaM Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 19] samakitanuM prathama dUSaNa-zaMkA siyA rUtyAvi / '' artha--"he bhagavan! jIvanA eka pradezamAM jIva vaktavyatA thaI zake?'' prabhu kahe, "nA, e artha samartha-yogya nathI.'' A rIte, "be pradezamAM, traNa pradezamAM, saMkhyAtA pradezamAM, asaMkhyAtA pradezamAM, chevaTa eka pradeze UNA evA sarva pradezamAM jIva kahevAya ke nahIM?'" prabhu kahe-"nA, e artha paNa samartha nathI, arthAt te jIva kahevAya nahIM.' tyAre 'jIva kyAre kahevAya?'' prabhu kahe che ke, ''paripUrNa lokAkAzanA pradeza jeTalA pradeza ekeka jIvanA che, te samagra pradezane 'jIva' kahIe, ityAdi.'' A pramANe bhaNatAM tiSyagusane evI zaMkA thaI ke'jIvanA eka chellA pradezamAM ja jIva saMjJA rahelI jaNAya che, bAkInA sarva pradezamAM jIva saMjJA nathI evuM A sUtra spaSTa batAve che.'' AvA potAnA matane te bIjAo pAse paNa kahevA lAgyo. te jANIne gurue mitrarUpa thaI tene kahyuM ke,"he ziSya! jo tuM jIvanA eka be vagere pradezomAM jIvapaNuM nathI svIkArato, ane mAtra eka chellA ja pradezamAM jIvapaNuM mAne che, to chellA pradezamAM paNa jIvapaNuM siddha thaze nahIM; kemake sarvanuM pradezapaNuM to sarakhuM ja che. tethI jema retInA hajAro kaNiyAmAM tela nathI, to te tela eka chellA kaNiyAmAM paNa zI rIte Ave? mATe tArA mAnavA pramANe to jIvano abhAva ja siddha thaze. te abhAva to tuM mAnato nathI, tethI tevo artha tAre paNa iSTa nathI.'' ziSye prazna karyo ke,'he guru! Ape je A yukti kahI, tethI to Agamane bAdha Ave che. kemake hamaNAM ja AvelA sUtramAM eka be vagere pradezamAM jIvano niSedha karIne chellA ja pradezamAM jIvapaNuM kaheluM che; to Apa jagabaMdhu jinezvare kahelA sUtrano kema niSedha karo cho?'' guru bolyA ke, "he ziSya! jo tuM sUtrane pramANa mAnato ho to sAMbhaLa-temAM ja kahyuM che ke "paripUrNa lokAkAza pradeza tulya jIvamAM jIva saMjJA che.'tethI zrutane pramANa mAnanArAe to AmAM navI kuyuktio karavI ja na joIe. sarve samudAyarUpa jIvanA pradezo jIva che. jema taMtunA samudAyane ja paTa kahIe chIe, paNa eka be vagere taMtumAM samasta paTa rahelo nathI, mATe tArI zaMkAnuM sthAna rahetuM nathI.'' e pramANe gurue samajAvyA chatAM paNa te tiSyagupta samajyo nahIM. tyAre tene gurue gaccha bahAra karyo. pachI te tiSyagupta vihAra karatAM ekadA AmalakalpA nAmanI nagarImAM gayo. tyAM gAmanI bahAra udyAnamAM rahyo. tyAM mitrazrI nAmano eka zrAvaka raheto hato. teNe tene nirbhava jANIne pratibodha karavAnA hetuthI tenI pAse jaI nimaMtraNa ApyuM ke,'Aje AhAra levA mATe tamAre jAte ja mAre ghera AvavuM." te aMgIkAra karIne tiSyagupta mitrazrIne ghera gayo. mitrazrIe tene bahumAnapUrvaka Asana para besADI tenI sanmukha ghaNA utsAha ane ADaMbarathI uttama prakAranAM aneka bhakSa, bhojya, anna, pAna, vyaMjana, vastra vagereno samUha gharyo. pachI te sarvamAMthI chello eka eka avayava laIne tenA pAtramAM mUkyo; eTale ke pakavAna, zAka vagereno eka eka kaNiyo Apyo. dALa, kaDhI, jaLa vagerenuM ekeka ja biMdu ApyuM ane vastromAMthI eka eka chello taMtu kADhIne Apyo. pachI te zrAvake tene namaskAra karI potAnA sarve baMdhujanone kahyuM ke,''tame sarva A sAdhune vaMdanA karo. meM Aje temane paripUrNa pratilAbhyA che. huM Aje mArA AtmAne ghanya ane puNyavAna mAnuM chuM. kemake guru pote ja mAre ghera padhAryAM che.'' te sAMbhaLIne tiSyagupta bolyo ke, "he zrAvaka! Avo eka eka kaNa ApIne teM Aje mArI hAMsI karI che, te yogya karyuM nathI.'' zrAvaka bolyo ke,'"he pUjya! tamAro ja A mata che, te jo satya ja hoya to A lADu tathA bhAta vagerenA chellA 05 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 avayavathI ApanI tRpti thavI joIe ane A eka chello vaccataMtu zItanuM rakSaNa karanAro thavo joIe. jo tema na thAya to Ape kaheluM sarva jUThuM paDaze." te sAMbhaLIne pratibogha pAmelo tiSyagupta bolyo ke, "he zrAvaka! teM mane sAro bogha Apyo. zrI vIrabhagavAnanA vAkyamAM paDelI zaMkA atyAre dUra thaI." pachI te zrAvake bhaktipUrvaka sArI rIte temane pratilAvyA. tiSyagupta guru pAse jaI AloyaNa pratikramaNa karI zrI jinezvaranI AjJAnusAra vicaravA lAgyo. gurunA caraNamAM vartatAM samyagu mArgane pAmIne tenuM pratipAlana karI te svarge gayo. he bhavya prANIo! A tiSyaguNanuM caritra sAMbhaLIne zrI jinezvaranA vacanamAM kiMcit paNa zaMkA karavI nahIM. kemake zaMkA sabuddhine malina kare che." ahIM nidvavano prasaMga AvavAthI sarva nihnavo kyAre kyAre thayA? te batAve che. nilavonI noMdha (1) zrI mahAvIra svAmInA kevaLajJAna pachI cauda varSe jamAli nAme nikUva thayo. (2) soLa varSe tiSyaguma thayo. (3) zrI mahAvIra prabhunA nirvANa pachI baso cauda varSe avyakta nAme nihnava thayo. (4) baso vIsa varSe zunyavAdI thayo. (5) baso aThThAvIza varSe eka samaye be upayoga kahenAra gaMgadatta thayo. (6) pAMcaso cuMmALIza varSe nojIvanuM sthApana karanAra rohaguma thayo. (7) pAMcaso coryAsI varSe goSThAmAhila thayo. (8) chaso nava varSe sahastramalla nAme digaMbara matane sthApana karanAra sarvavisaMvAdI thayo. (9) chevaTe pratimAnuM khaMDana karanAra laMkAmati utpanna thayo.* A pramANe eka eka vAkyanA utthApanAra paNa nidbhava gaNAyelA hovAthI jinezvara bhagavaMte kahelA sUkSma bAdara svarUpamAM kiMcit paNa zaMkA na karavI. kemake eka arthamAM paNa saMdigdhapaNuM thavAthI te kathaka sarvajJapaNAnA pratyayane yogya rahetA nathI ane tethI tevI mithyA kalpanA karanArane mithyAdarzana prApta thAya che ane te bhavabhramaNanA hetubhUta che. vaLI yatrApi matirdobalyAdibhirmohavazAt kvacit / saMzayo bhavati tatrApratihateyamargalA // 1 // bhAvArtha-"tIrthaMkaranA je vacanane viSe matinI durbaLatAdika koI paNa hetuthI athavA koI ThekANe mohanA vazathI saMzaya thAya che te samakitarUpa mahelanA dvAranI apratihata argalArUpa che." A viSe siddhAMtamAM kahyuM che ke katthaya maidubbaleNa, tathAvihAyariya virahao vAvi / neyagahaNattaNeNa ya, nANAvaraNodayeNaM ca // 1 // heUdAharaNasaMbhave ya, sai suTTa jaM na bujjhijjhA / savaNNumayamavitaha, tahAvi taM ciMtae maiyaM // 2 // bhAvArtha-"koI ThekANe matinI durbaLatAthI (maMdatAthI), tathAvigha AcAryanA abhAvathI, zeyanuM grahaNapaNuM yathArtha na thavAthI ane jJAnAvaraNIya karmanA udayathI hetu udAharaNa vagereno * A saMkhyA vageremAM pratinI azuddhine lIdhe bhUlano saMbhava che; tethI anyatra yathArtha hoya to te pramANa gaNavA yogya che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 20] samakitanuM bIjuM dUSaNa-AkAMkSA 69 saMbhava chatAM paNa sUtranuM yathArtha grahaNa thaI na zake-barAbara samajavAmAM na Ave, topaNa matimAna puruSe evuM ja ciMtavavuM ke sarvajJanuM vacana avitatha-nirdoSa ja che." keTalAka padArtho mAtra Agamagamya ja hoya che, eTale te padArtho ApaNA jevA prAkRta janonA pramANanI parIkSAne agocara che, paraMtu te padArtho Asa puruSanA kahelA hovAthI saMdeha karavAne yogya nathI. iti zaMkA dUSaNAdhikAra. vyAkhyAna 20 samakitanuM bIjuM dUSaNa-AkAMkSA dezataH sarvato vApyabhilASaH paradarzane / sa AkAMkSAbhidho doSaH, samyaktve gadito jinaiH||1|| bhAvArtha-"dezathI athavA sarvathI anyadarzanano je abhilASa te samyakatvamAM AkAMkSA nAmano doSa jinezvaroe kahelo che." koI darzanamAM kAMIka paNa jIvadayA vagereno viSaya sAro joIne te darzananI abhilASA thAya te AkAMkSA kahevAya che. temAM dezathI AkAMkSA eTale koI eka ja darzananI abhilASA ane sarvathI AkAMkSA eTale sarva pAkhaMDI gharmonI abhilASA. jema "bauddha gharma sAro che temAM kAMI paNa kaSTa karavAnuM kaheluM nathI." temaja "kapila ane dvijAdikanA gharmamAM paNa ahIM viSayasukho bhogavanAra parabhavamAM paNa sukha pAme che, mATe e gharmo paNa sArA che." A pramANenA vicArothI ekAMta sukha ApanAra jaina darzanane dUSita kare che. Ano bhAvArtha jitazatru rAjA ne tenA maMtrInA draSTAMtathI jANavo. jitazatru rAjA ne tenA maMtrInI kathA sarva prakAranA kalyANanA sthAnabhUta vasaMtapura nAme nagara hatuM. tyAM jitazatru nAme rAjA rAjya karato hato. tene mahisAgara nAme maMtrI hato. have ekadA rAjAe caMdramAnA kiraNa jevA zveta be azvo joIne prasanna thaI tenA mAlikane tenuM mUlya ApI kharIda karyA. pachI tenI parIkSA karavA mATe maMtrI sahita banne azva para savAra thaI maMDalibhramAdi gati karAvavA lAgyA. tevAmAM vanamAM rahelA lokoe trAsa pamADyA satA te azvo kuziSyanI jema viparIta zikSA pAmelA hovAthI pavananI gatinI jevI gati karIne temane koI moTA bhayaMkara jaMgalamAM laI gayA. tyAM zrama ane sughAthI pIDA pAmelA rAjA ane maMtrIe vananAM phaLo khAIne ghaNA divaso nirgamana karyA. keTalAka divaso gayA pachI temanuM sainya ke je temane zoghatuM zoghatuM pAchaLa AvatuM hatuM te temane maLyuM, eTale sainya sAthe rAjA tathA maMtrI potAnA puramAM gayA. rAjA jAte mUrkha hovAthI teNe rasoIyAone kahyuM ke, "mArA mATe sarva jAtanAM pakavAna tathA zAka vagere taiyAra karo, kAraNa ke huM ghaNA divasathI bhUkhyo chuM." rasoIyAoe paNa rAjAnI AjJA pramANe judA judA sarva jAtanAM pakavAna vagere banAvIne rAjAnI pAse mUkyAM. rAjA paNa sughAthI pIDita thayelo hato; tethI jema vaDavAgni samudranA jaLanuM pAna karatAM tRti na pAme, tema rAkSasanI jema sarva AhAra karatAM paNa tRti pAmyo nahIM. chevaTa ghaNo AhAra karavAthI tenA peTamAM zULa utpanna thayuM ane tenI vyathAthI te Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 ja rAtrie te mRtyu pAmyo. pelA maMtrIe to ghera jaIne vamana-virecananA prayoge peTa sApha karI jaMgalI phaLanA vikArone zAMta karyA ane Rtune anukULa thoDuM thoDuM pathya bhojana karavA mAMDyuM, eTale bhojana para ati AkAMkSA rAkhyA sivAya pathya bhojana karavAthI te sukhI thayo. A draSTAMtano sArAMza e che ke-rAjA ane maMtrIne sthAne jIvo che; temAM keTalAka rAjA jevA jIvo kAMIka tapasyA vagere bAhya guNo joIne judA judA darzananI AkAMkSA kare che, teo rAjAnI jema tRti pAmyA vinA ja mRtyu pAmIne durgatinA bhAjana thAya che, ane jeo syAdvAda-anekAMta gharmamAM nizcaLa rahe che, teo maMtrInI jema sukhI thAya che. A prasaMga upara bIjuM paNa draSTAMta che te nIce pramANesarva devanI bhakti karanAra zrIdhara zrAvakanuM draSTAMta guNadoSAparijJAnAt, sarvadeveSu bhaktimAn / caHsthA zrIdharavacUrva, satu naivAte suThTham IIii. bhAvArtha-"guNadoSa jANyA vinA je manuSya sarva devone viSe prathamAvasthAmAM zrIgharanI jema bhaktimAna thAya che te pariNAme sukha pAmatA nathI." gajapuramAM zrIghara nAme eka vaNika raheto hato. te svabhAvathI ja bhadrika hato. teNe ekadA eka muni pAse jaina gharmanuM zravaNa karyuM, tyArathI te hamezAM zrI jinezvaranI trikALa pUjA karavA lAgyo. ekadA zrI prabhu pAse dhUpa karIne teNe abhigraha karyo ke-"A dhUpa jyAM sudhI baLe tyAM sudhI mAre nizcaLa besI rahevuM, khasavuM nahIM." daivayoge tyAM eka sarpa nIkaLyo tathApi zrIghara nizcaLa ja rahyo; eTale sarpa tenI pAse AvI DasavA jAya che, teTalAmAM te zrIdharanA sattvathI tuSTamAna thayelI devIe te duSTa sarpane dUra karIne tenA mastakano maNi laI zrIgharane Apyo. te maNinA prabhAvathI zrIgharanA gharamAM vRSTithI latAnI jema lakSmI vRddhi pAmavA lAgI. ekadA tenA kuTuMbamAM koI prakArano vyAdhi AvavAthI koIe tene kahyuM ke,-"gotradevInI pUjA karavAthI gotramAM kuzaLatA rahe che." te sAMbhaLIne bhadrika zrIghare gotradevInI pUjA karI. daivayoge vyAdhi nivRtta thayo. anyadA eka vakhata tene potAne kAMI vyAdhi utpanna thayo, tyAre koInA kahevAthI teNe yakSanI pUjA karI. e pramANe lokonA kahevAthI zAMtinA lAbhane mATe tema ja bhAvI roganI nivRtti mATe te hamezAM anya anya devonI pUjA karavA lAgyo. "bhAvika jano satsaMgathI guNa ane asatsaMgathI doSane pAme che." kahyuM che ke eke kecidyatikaragatAstuMbikAH pAtralIlAM / gAyantyanye sarasamadhuraM zuddhavaMze vilgnaaH|| anye kecid grathitasuguNA dustaraM tArayante / teSAM madhye jvalitahRdayA raktamanye piba te||1|| bhAvArtha-"tuMbaDA to baghAe eka ja jAtinA hoya che; paraMtu te keTalAka tuMbaDA ke jeo yati-muninA hAthamAM Ave che te pAtranI zobhAne pAme che, keTalAka vaiyA pAse javAthI) zuddha vAMsanI sAthe joDAIne sarasa ane madhura gAyana kare che, keTalAka sA doraDAthI gUMthAIne dustara Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 21] samakitanuM trIjuM dUSaNa-vicikitsA 71 evA samudrathI manuSyone tAre che ane temAMnA ja keTalAka tuMbaDA (kApAlikanA hAthamAM javAthI) javalita (duSTa) che hRdaya-madhya bhAga jeno evA thaIne lohInuM pAna kare che, arthAt te kAryamAM kAma lAge che." ekadA te zrIgharanA gharamAM praveza karIne cora lokoe tenuM sarva ghana corI lIdhuM; tethI te zrIghara atyaMta kheda pAmavA lAgyo. anukrame tenI evI sthiti thaI gaI ke gharamAM kAMI paNa vastu na rahI ane bhojanano paNa saMdeha thaI paDyo. chevaTe atyaMta duHkhI thavAthI teNe aThThama karIne sarva devonI ArAghanA karI. trIje divase devatAo bolyA ke, "are!tuM zA mATe amAruM smaraNa karyuM?" zrIghara bolyo ke-"mane samRddhi Apo." tyAre teo bolyA ke, "tArI kuLadevI pAse jA, te Apaze." eTale zrIghara kuLadevI pAse jaI aThThama karIne beTho. trIje divase te paNa samRddhi mAgavAthI bolI ke-"he duSTa! mArI pAsethI jaladI Ubho thA, tuM tArA ghara AgaLa je devonI pUjA kare che te tane Apaze, temanI pAse jA." te sAMbhaLIne zrIghare gRhadevInI ArAghanA karI. tyAre aMdara aMdara hasIne teo bolavA lAgyA. gaNapatie caMDikA devIne kahyuM ke, "he caMDikA! tArA bhaktane manavAMchita Apa." caMDikA bolI, "tene to pelo yakSa manavAMchita Apaze, kemake juone, tene teNe UMcA Asana para besADyo che ane vaLI mArA pahelAM te hamezAM te yakSanI ja pUjA kare che." tyAre yakSa bolyo ke, "enuM manavAMchita zAsanadevatA Apaze." A pramANe sarve devoe tenuM hAsya karIne upekSA karI. tyAre te zAsanadevInI ArAghanA karavA lAgyo. zAsanadevI bolI ke, "he mUrkha! teM A badhuM zuM karyuM? ghaNI bhUla karI, have vikathA ane hAsyamAM tatpara evA kudevone mUkIne je devanA paNa deva che, jenAM AThe karmo kSINa thayAM che ane je kRpAnA ja avatArarUpa che, evA trikALajJAnI sarvazanI arcA karI che, jethI banne bhavamAM sukhasaMpattinI prApti thAya." te sAMbhaLIne zrIghare te pramANe karavA mAMDyuM. pachI tene AkAMkSArahita dRDha nizcayavALo jANIne zAsanadevIe pharIthI maNi Apyo; tethI te pAcho samRddhivAna thayo ane parabhavamAM Asannasiddha thayo, arthAt thoDA kALamAM siddhipadane pAmyo. - "he bhavya jIvo! zAstraniMdya evA AkAMkSA doSanuM sevana karanAra manuSya zrIgharanI jema hAsyanuM pAtra thAya che, mATe jinazAsanane jANanArAe e doSa sevavo nahIM." vyAkhyAna 21 samakitanuM trIjuM dUSaNa-vicikitsA dezataH sarvato vApi, kRtakriyAphalaM prati / dittei Dhi sajodo, vivivitsAmiyaH savaH zA * bhAvArtha-bakarelI gharmakriyAnA phaLa pratye dezathI athavA sarvathI manamAM saMdeha karavo, te vicikitsA nAmano doSa kahevAya che." karelI khetI vagere laukikakriyAnA phaLanI jema sAmAyika vagere gharmakriyA karyAnuM phaLa mane prApta thaze ke nahIM? evI je zaMkA karavI, te vicikitsA kahevAya che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 ahIM koIne zaMkA thAya ke,''zaMkA nAmano je pahelo doSa kahyo temAM ane A vicikitsAmAM zo phera che?'' teno javAba e che ke 'zaMkA to dravya guNa paryAyarUpa sarva padArthamAM pravarte che, arthAt dharmAstikAyAdi dravyomAM, tenA guNomAM ane paryAyamAM nAnA prakAranI udbhave che; ane A vicikitsA to mAtra karelI kriyAmAM ja pravarte che, eTale zaMkA ane vicikitsAnA viSayo judA judA ja che.'' athavA bIjI rIte vicikitsA eTale muninuM malathI malina zarIra joIne tenI jugupsA niMdA karavI te. jemake "A munijano prAsuka jaLathI za2I2nuM prakSAlana (snAna) karatA hoya to temAM zo doSa lAge?'' ema dhArI temanI jugupsA karavI te paNa vicikitsA kahevAya che. A vicikitsA paNa zrI jinezvara prarUpita dharma para anAsthA (azraddhA) rUpa hovAthI samakitane dUSita karanAra che. A saMbaMdhamAM durgaMdhA rANIno prabaMdha jANavo. durgaMdhA rANInuM dRSTAMta 7ra ekadA rAjagRhIno rAjA zreNika udyAnamAM samavasarelA zrI vIraprabhune vAMdavA mATe sainya sahita jato hato. mArgamAM durgaMdha sahana na thavAthI vastranA cheDA vaDe nAsikA baMdha karIne cAlatA sainikone joIne rAjAe potAnA koI sevakane tema karavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre te bolyo ke 'he svAmI! ahIM mArgamAM taratanI janmelI eka bAlikA paDI che, tenA zarIramAMthI atyaMta durgaMdha chUTe che." te sAMbhaLIne rAjA "e to pudgalanuM pariNAma che." ema kahI, te bAlikAne joI samavasaraNamAM gayo. zrI vIrasvAmIne praNAma karI dezanA sAMbhaLI avasara joIne rAjAe te durgaMdhI bAlikAno pUrva bhava pUchyo. bhagavAna bolyA ke "ahIM najIka rahelA zAli nAmanA gAmaDAnA ghanamitra nAme zreSThI raheto hato. tene ghanazrI nAmanI eka putrI hatI. ekadA grISma RtumAM zreSThIe tenA vivAhano prAraMbha karyo. tevAmAM koI muni gocarIne mATe tene ghera AvyA. temane vahorAvavA mATe zreSThIe putrIne AjJA karI, eTale te munine vahorAvavA gaI, paraMtu kadI paNa snAna-vilepanAdika vaDe zarIranI zuzruSA nahIM karanArA te mahAtmAonAM vaomAMthI ane zarIramAMthI sveda tathA maLa vagerenI durgaMdha AvavAthI te ghanazrIe potAnuM mukha maraDyuM. vivAhano utsava hovAthI sarva aMge alaMkArothI zaNagArAyelI, manohara, sugaMdhI aMgarAgathI vilepana karAyelI tathA yuvAvasthAnA udayathI matta thayelI te ghanazrIe vicAra karyo ke '"aho! nirdoSa jainamArgamAM rahelA A sAdhuo jo kadAca prAsuka jaLathI paNa snAna karatA hoya to temAM zo doSa?'' e pramANe teNe jugupsA karI. pachI keTaleka kALe te jugupsArUpa pApakarmanI AlocanA karyA vinA maraNa pAmI te ahIM rAjagRhImAM ja eka gaNikAnA udaramAM putrIpaNe utpanna thaI. te potAnA duSkarmane lIdhe garbhamAM rahI chatI paNa mAtAne atyaMta asukha utpanna karavA lAgI; tethI te garbhathI udvega pAmIne te gaNikAe garbhapAta mATe ghaNAM auSadho karyAM. paraMtu tenuM AyuSya dRDha hovAthI garbhapAta thayo nahIM. chevaTe samaya pUrNa thaye te putrIne gaNikAe janma Apyo. janmathI ja te durgaMdhI hovAne lIdhe tene gaNikAe viSTAnI jema tajI dIthI. tene tame mArgamAM dIThI.'' A pramANenI tenI pUrva hakIkata sAMbhaLIne zreNika rAjAe "have pachI tenI zI gati thaze?'' ema prabhune pUchyuM, tyAre bhagavAna bolyA ke "he rAjA! te durgaMdhAe pUrve karelI muninI jugupsArUpa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 21] samakitanuM trIjuM dUSaNa-vicikitsA 73 azubha karmanuM phaLa samagra bhogavI lIdhuM che; have te munine ApelA dAnanA phaLarUpa bhoga bhogavavAnI che, tethI tenuM zarIra kasturI ane karpara karatAM paNa adhika sugaMghI thaI gayuM che. he rAjA! te ATha varSanI thaze tyAre tArI paTarANI thaze. tenI nizAnI e che ke-tame banne sogaThe ramazo, temAM evI zarata thaze ke "je jIte te hAranAranA pRSTha pITha) para caDe." pachI te ramatamAM tuM hArIza tyAre tArA pRSTha para te durgaghA caDhaze." te sarva vRttAMta sAMbhaLIne zreNika rAjA Azcarya pAmI prabhune vaMdanA karI potAne sthAne gayo. ahIM durgaghAne joIne zreNika rAjA samavasaraNa tarapha gayA hatA. tyArapachI tenuM zarIra sugaMghamaya thaI gayuM hatuM; tevAmAM tyAMthI koI govALanI strI nIkaLI. teNe te bALakIne joIne laI lIdhI ane pote saMtati vinAnI hovAthI tene putrI tarIke pALI poSIne moTI karavA mAMDI. ekadA kaumudIutsava AvatAM nagarInA sarva loko nagaranI bahAra udyAnamAM krIDA karavA gayA hatA. te vakhate strIonI krIDA jovA mATe zreNika rAjA paNa abhayakumArane sAthe laIne gayA. tyAM te durgaghA paNa potAnI mAnI sAthe utsava jovA AvI hatI. tenI suMdara dehalatA evI hatI ke zyAmA yauvanazAlinI suvacanA saubhAgyabhAgyodayA / karNAntAyatalocanA kRzakaTI prAgalbhyagarvAnvitA // ramyA bAlamarAlamantharagatimattebhakuMbhastanI / biMboSThI paripUrNacandravadanA bhuMgAlinIlAlakA // 1 // bhAvArtha-bate suMdara strI yuvAvasthAthI suzobhita hatI, tenuM vacana ati miSTa hatuM, te saubhAgyarUpa bhAgyanA udayavALI dekhAtI hatI, tenAM locana karNaparyata dIrgha hatAM, teno kaTipradeza siMha jevo kRza hato, te pragabhANAnA garvathI yukta jaNAtI hatI, tenI suMdara cAla rAjahaMsanA bALaka jevI maMda ane manohara hatI, tenA stana madonmatta hAthInA kuMbhasthaLa jevA puSTa hatA, tenA oSTha pAkelA biMbanA phala jevA rakta hatA, tenuM mukha pUrNimAnA caMdra jevuM kAttimAna hatuM, ane tenA keza bhramaranI zreNI jevA zyAma varNanA hatA." AvI manohara svarUpavAna te gopaputrIne joIne zreNika rAjA tenA para atyaMta mohita thaI kAmAtura thayA. tethI rAjAe abhayane paNa khabara na paDe tevI rIte potAnI mudrikA (vITI) tenA vastrane cheDe bAMdhI dIdhI. thoDI vAra pachI rAjAe potAnA hAtha sAme draSTi nAMkhI abhayakumArane kahyuM ke, "mArI mudrikA ahIM paDI gaI, te koI laI gayuM jaNAya che, mATe te corane zodhI mArI pAse lAva." te sAMbhaLIne saraLatAthI abhayakumAre pitAnuM vacana aMgIkAra karI udyAnanA sarva daravAjA baMdha karAvI eka daravAjethI sarva manuSyone eka pachI eka jaDatI laIne bahAra kADhavA mAMDyA. sarva strIonA hAtha tathA vastranA cheDA vagere tapAsatAM tapAsatAM pelI gopaputrInI oDhaNInA cheDethI te mudrikA nIkaLI. te laI abhayakumAre tene pUchyuM ke, "teM A rAjAnI vIMTI zI rIte lIdhI?" teNe kAne hAtha mUkIne kahyuM ke, "huM kAMI paNa jANatI nathI." tenA vacanaparathI tathA tenA iMgita (AkAra) parathI abhayakumAre tene nirdoSa ghArIne vicAryuM ke, "A gopaputrI cora nathI, paraMtu AnA para Asakta thayelA pitAnuM ja A kartavya che." ema vicArIne abhayakumAra tene rAjA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 stiMbha 2 pAse laI gayA, ane rAjAne kahyuM ke, "he svAmI! ANe ApanA cittane coryuM che, mudrikA corI nathI, mATe mudrikAnI vAta karavI nakAmI che." rAjAe te vAta kabUla karI. pachI tenAM mAbApane kahIne tenI sAthe rAjAe vivAha karyo ane tene paTarANI banAvI. ekadA rAjA tathA durgadhA rANI sogaThAbAjI ramavA lAgyA, temAM hAranAranA pRSTha (pITha) para jItanAra caDhe evI zarata karI, temAM rAjA hAryo. tethI rANI rAjAnA pRSTha para zaMkArahitapaNe ArUDha thaI gaI. kahyuM che ke kulaM svakRtyairakulaprasUtaH, sanmAnito'pi prakaTIkaroti / zrIzreNikAMse nidadhe yadaMghrirdurgandhayA paNyavadhUd bhavatvAt // 1 // bhAvArtha-"nIca kuLamAM utpanna thayelo manuSya rAjAdikavaDe mAna pAmyo hoya, topaNa te potAnAM kRtyoe karIne potAnuM nIca kuLa pragaTa kare che. juo!durgaghA vezyAnI putrI hovAthI teNe zreNika rAjAnA skandha para kiMcit paNa khacakAyA vagara paga ghAraNa karyo." te vakhate rAjAne zrI viraprabhunuM vacana yAda AvavAthI hasavuM AvyuM. rANIe tatkALa rAjAnA pRSTha parathI UtarI jaIne akasmAt hAsya thavAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre rAjAe tene pUrva janmathI AraMbhIne hAsya paryatanuM sarva vRttAMta bhagavAnanA kahyA pramANe kahI saMbhaLAvyuM. te sAMbhaLIne teNe vairAgya pAmI rAjAnI rajA laI zrI vIraprabhu pAse dIkSA grahaNa karI. "A zreNika rAjAnI rANI durgaghAnuM caritra sAMbhaLIne puNyazALI jIvoe munionI jugupsA kadApi paNa cittamAM ghAraNa karavI nahIM." vyAkhyAna 22 samakitanuM cothuM dUSaNa-mithyAtvInI prazaMsA atItAnAgatA ye ca, santi vA ye'nyaliMginaH / teSAM prazaMsanaM zaMsAbhidho dossshcturthkH||1|| bhAvArtha-"je anya liMgIo thaI gayA, thavAnA che, ane vartamAnakALe hayAta che teonI prazaMsA karavI, te mithyAtvInI prazaMsA nAmanuM samatinuM cothuM dUSaNa jANavuM." A doSa paNa sarvathI ane dezathI ema be prakArano che. temAM sarve darzano satya che, ema mAnIne sarvanI prazaMsA karavI te sarvathI prazaMsA doSa jANavo; ane bauddhanuM amuka vacana athavA sAMkhyanuM amuka vacana vaghAre zreSTha che ema kahI ekAda matanI prazaMsA karavI te dezathI prazaMsA doSa jANavo. e banne prakAranA samyakatvanA doSano tyAga karavo. A viSaya para mahAnizItha sUtramAM sumati nAgilanuM draSTAMta che te A pramANe sumati ane nAgilanuM draSTAMta magagha dezamAM kuzasthaLa nAmanA nagaramAM jIvAjIvAdika tattvone jANanAra sumati ane nAgila nAmanA be ghanADhya bhAIo rahetA hatA. keTaleka kALe koI pApakarmanA udayathI teo nirdhana thayA, tyAre te bannee paraspara vicAra karyo ke, "ApaNe dravyarahita thayA chIe, tethI ghana Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 22] samakitanuM cothuM dUSaNa-mithyAtvInI prazaMsA 7pa upArjana karavA mATe paradeza jaIe." ema vicArIne teo zubha divase nIkaLyA. mArge cAlatAM eka divasa temaNe eka zrAvaka sAthe pAMca sAdhuone jatAM joyA. sAro saMgAtha maLyo jANIne teo temanI sAthe cAlyA. keTaleka divase te sAdhuonI ceSTA tathA vANI uparathI temane kuzIlIyA jANIne nAgile sumatine kahyuM ke, "ApaNe A sAdhuo sAthe cAlavuM yogya nathI; kemake meM zrI neminAthanA mukhathI eka vAra ema sAMbhaLyuM hatuM ke, evaMvide maUTIFrarUve mavaMti te gurutI, te vi iva niravivo na khaMti evA prakAranA sAdhuo veSaghArI hoya che, teone kuzIlIyA jANavA, teo draSTithI paNa jovA yogya nathI. mATe he bhAI! ApaNe A kudraSTi (mithyAvRSTi)one choDIne AgaLa jaIe." te sAMbhaLIne sumatie kahyuM ke, "he nAgila! tuM vakradraSTie doSa jonAro dekhAya che, paNa mane to A sAdhuo sAthe vAto karavI tathA gamana vagere karavuM yogya lAge che." nAgile javAba Apyo ke, "he bhAI! huM manathI paNa sAdhunA doSane grahaNa karato nathI, paraMtu meM bhagavAna tIrthaMkaranI pAse kuzIlIyAne nahIM jovAno nizcaya karyo che." sumati bolyo "jevo tuM buddhi vinAno che tevo te tIrthaMkara paNa haze ke jeNe tane Avo niSedha karyo. e pramANe bolatA sumatinA mukhane nAgile potAnA hAthavaDe baMdha karyuM ane kahyuM ke, "he baMdhu! anaMta saMsAranA kAraNarUpa AvuM vAkya tuM na bola. tIrthakaranI AzAtanA tuM na kara. A sAghuomAM bALatapasvIpaNuM jaNAya che; kemake teo aneka gupta viSayAdi doSothI dUSita che, mATe huM to temano saMga mUkIne jAuM chuM." sumati bolyo ke, "huM to prANAMta thatAM sudhI paNa emano saMga choDavAno nathI." te sAMbhaLIne nAgila ekalo judo paDyo. pachI sumatie te sAghuo pAse dIkSA grahaNa karI. te pAMca sAdhuomAMthI cAra sAdhuo to aneka bhavamAM paribhramaNa karI chevaTe mokSapadane pAmaze, ane pAMcamo to abhavya hovAthI anaMta saMsAra bhaTakaze. zrI gautama gaNaghare jinezvarane pUchyuM ke, "he bhagavAna! sumati bhavya che ke abhavya?" bhagavAna bolyA, "he gautama! sumatino jIva bhavya che." gautame pUchyuM, tyAre te hAla kaI gatimAM che?" bhagavAna bolyA ke, "he gautama!kuzIlIyAnI prazaMsA tathA jinezvaranI AzAtanA karavAthI te paramAghArmika (narakanA jIvone pIDA upajAvanAra) devapaNe utpanna thayo che." gautame pUchyuM, "he bhagavan! AgaLa upara tenuM zuM thaze?' prabhu bolyA ke, "he gautama! teNe anaMta saMsAra upArjana karyo che, tethI anaMtakALa bhaTakaze to paNa huM saMkSepathI kahuM chuM, te sAMbhaLa-lavaNasamudramAM je sthAne gaMgA ane siMdhu e be nadIo praveza kare che, te sthAnanI dakSiNa dizAmAM jaMbudvIpanI jagatanI vedikAthI paMcAvana yojana dUra sADAbAra yojanAnA vistAravALo ane sADA cha yojana UMco hastinA kuMbhasthaLane AkAre eka dvIpa che. te dvIpamAM kAjaLa (mesa), keza, megha ane bhramaranI kAMtine tiraskAra kare tevI kAMtivALI, bhagaMdaranA vyAdhinA AkAre suDatALIza guphAo che. te guphAomAM jaLacArI manuSyo vase che. teo prathama saMtananavALA, madyapAna karanArA, mAMsa bhakSaNa karanArA, masInA kUcA jevI kAMtivALA, ati durgathI zarIravALA hoya che. teo aMDagolikanA nAme oLakhAya che. teonA aMDanI goLIne camarI gAyanA pucchanA kezathI gUMthIne kAna sAthe bAMdhI 1. kuzIla, avasagna, pArzvasthA, svacchaMda ane zithila e pAMca prakAranA veSadhArI sAdhuo kahevAya che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 vepArIo samudramAM praveza kare che. tenA prabhAvathI temane koI paNa jaLajaMtuo upadrava karI zakatA nathI, ane samudramAMthI ratnAdika laIne te vepArIo kuzaLakSeme bahAra Ave che. te sAMbhaLIne gautamasvAmIe pUchyuM ke, "he bhagavAna!te vepArIo kevA upAyathI te aMDagoLIo le che?" prabhu bolyA ke, "he gautama! lavaNasamudramAM ratna nAmano dvIpa che. temAM ratnanA vepArIo rahe che. teo samudranI samIpe je sthAne ghaMTIne AkAre vajazilAnA saMpuTo (be paDI hoya che tyAM AvIne te saMpuTo ughADI temAM cAra mahAvikRtio (madya, mAMsa, magha ne mAkhaNa) bhare che. pachI je sthAne te aMDagoLIA rahe che te ThekANe teo madya mAMsa vagere laIne Ave che. teone dUrathI ja AvatAM joIne aMDagoLIA temane haNavA mATe doDe che. eTale te vepArIo pagale pagale temane khAvA mATe madyamAMsAdikathI bharelAM pAtro mUkatA mUkatA ekadama nAsavA mAMDe che. te aMDagoLIA paNa temanI pAchaLa mArgamAM paDelAM madyamAMsanAM pAtromAMthI mAMsAdi khAtA khAtA doDe che, chevaTe vajazilAnA saMpuTo pAse AvatAM temAM rahelAM maghamAMsAdika khAvA mATe tenI aMdara teo pese che, eTale te vepArIo potAne sthAne jAya che. tenI aMdara madya mAMsa khAtAM teo pAMca, cha, sAta, ATha ke daza divaso vyatIta kare che, teTalAmAM te vepArIo bakhatara paherI khaga, bhAlAM vagere zastro dhAraNa karI te vajazilAnA saMpuTo pAse AvI sAta ATha maMDala karIne te saMpuTone gherI le che. pachI teoe prathama je saMpuTone ughADyA hatA tene DhAMkI de che. temAMthI jo kadAca eka paNa aMDagoLIo nIkaLI jAya to te sarvene mArI nAMkhe evo te baLavAna hoya che. pachI te vepArIo yaMtravaDe te vajanI ghaMTImAM temane daLe che; paraMtu te atyaMta baLavALA hovAthI eka varSe mahA vedanA pAmIne maraNa pAme che. temane daLatAM temanAM zarIranA avayavo cUrNa (loTa)nI jema bahAra nIkaLatAM jAya che. temAMthI te vepArIo tenA aMDanI goLIo zodhI le che. pachI te goLIono upara kahyA pramANe upayoga karI teo samudramAMthI ratno grahaNa kare che. he gautama! te sumatino jIva paramAghArmikanA bhavathI cavIne aMDagolika manuSya thaze. tyAMthI pharIne paramAghArmika thaze, pAcho aMDagolika thaze. e rIte sAta bhava karyA pachI anukrame vyaMtara, vRkSa, pakSI, strI, chaThThI narake nArakI ane kuSThI manuSya evA bhavomAM anaMtakALa sudhI paribhramaNa karIne chevaTa karmano kSaya thaye cakravartIpada pAmI pravajyA grahaNa karIne muktie jaze. pelo nAgila to te ja bhavamAM bAvIzamAM tIrthaMkara pAse dIkSA laIne muktipada pAmyo che." (A prabaMgha vistArathI mahAnizIthasUtranA cothA adhyayanamAMthI joI levo). A sumatinuM vRttAMta sAMbhaLIne bhavya prANIoe kuzIlIyAnI prazaMsAno niraMtara tyAga karavo. kemake tethI te durgatine pAmyo che ane zuddha samakitathI suzobhita evo nAgila te ja bhave sArI saMgatithI mokSapadane pAmyo che." vyAkhyAna 23 samakitanuM pAMcamuM dUSaNa-mithyAvRSTi saMstava mithyAtvibhiH sahAlApo, goSThI paricayastathA / doSo'yaM saMstavo nAma, samyaktvaM dUSayatyasau // 4 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 vyAkhyAna 23] samakitanuM pAMcamuM dUSaNa-mithyAvRSTi saMstava bhAvArtha-"mithyAtvIonI sAthe vAtacIta, goSThI tathA paricaya karavo, te saMstava nAmano doSa kahevAya che. e doSa samakitane dUSita kare che." mithyAtvIonI sAthe paricaya karavAthI samakitamAM doSa lAge che. temanI kriyAo sAMbhaLavAthI tathA jovAthI syAdvAda matane nahIM jANanAra maMdabuddhivALA puruSane samakitathI bhraSTa thavAno saMbhava rahe che; paraMtu syAdvAdanA saMpUrNa svarUpanA jJAnavALAne te doSa lAgato nathI. kemake keTalAka samakitavaMto mithyAtvIono paricaya chatAM paNa guNane ja grahaNa kare che, ane potAnA samakitane UlaTA phuTatara-ati nirmaLa kare che. te upara ghanapALa kavinuM draSTAMta che, te nIce pramANe dhanapALa kavinuM draSTAMta ghArA nagarImAM lakSmIghara nAme eka brAhmaNa raheto hato. tene ghanapALa ane zobhana nAme be putro hatA. te brAhmaNanA gharamAM koI sthaLe nithi dATelo hato. tenI jarUra paDatAM ghaNI jagyAe zoghatAM paNa hAtha lAgyo nahIM. AkhA gharamAM cotarapha khodI nAMkhyuM paNa te nidhi dekhAyo nahIM, tethI lakSmIghara ciMtAtura thaI gayo. ekadA svapara zAstramAM pravINa zrI jinezvarasUri ghArAnagarImAM paghAryA. temane lakSmI ghare nizAna viSe prazna karyo. tyAre sUri bolyA ke, "jo tuM tArA be putromAMthI eka putra amane Ape to tane nizAna batAvIe." te sUrinA vacanane lakSmIghare kabUla karyuM, eTale AcArya mahArAje ahivalaya cakrane anusAre joIne "amuka sthAne nithi che' ema kahyuM, tyAM khodavAthI lakSmI gharane te nidhi hAtha lAgyo; paraMtu te kabUlAta pramANe putra ApI zakyo nahIM. pachI keTaleka kALe potAno maraNa samaya najIka Avyo, tyAre teNe sUri pAse karelI pratijJA smaraNamAM AvavAthI khedayukta thaI banne putrone te pratijJA jaNAvI. te sAMbhaLIne nAno zobhana bolyo, "he pitA! huM tamane RNathI mukta karIza." tethI lakSmIghare saMtoSa pAmI potAno deha choDI dIdho. pachI zobhane potAnA svajanone pUchyA vinA ja guru pAse jaIne dIkSA grahaNa karI. AthI ghanapALa jainono draSI thaI gayo. ahIM ghArAnagarImAM ghanapALanuM bahu mAna hovAthI tenAthI bhaya pAmIne gurue mAlava dezamAM vihAra karavo choDI dIdho, ane sAghuone paNa niSedha karyo. gurunI sAthe rahIne zobhana muni paNa mahA vidvAna thayA. ekadA zobhanamuni gocarI mATe gayA hatA, te vakhate temanuM citta jinezvaranI stuti racavAmAM vyagra hatuM; tethI koI zrAvakane gherathI AhAra laIne bhareluM pAtra jhoLImAM mUkavAne badale pAse paDeluM pASANanuM pAtra mUkIne guru pAse AvyA. AhArane samaya jhoLImAM paththaranuM pAtra joIne zobhana muninI spardhA karanArA bIjA munio tenI hAMsI karatAM bolyA ke "aho! Aje zobhanane to moTA lAbhano udaya thayo." gurue zobhanane te viSe pUchyuM, tyAre teNe banelI hakIkta kahIne pote karelAM jinastutinAM kAvyo kahI batAvyAM. te sAMbhaLI guru bahu ja prasanna thayA. ekadA gurue zobhanane kahyuM ke, "he vatsa! tuM ghArAnagarIe jaIne jainagharmanA dveSI thayelA tArA bhAI ghanapALane pratibogha kara." gurunI AjJA aMgIkAra karIne zobhana muni ghArAnagarIe gayA. nagaramAM pesatAM ja ghanapALa sAmo maLyo. teNe munine joIne hAsyathI pUchyuM ke-"mavatta manta! namaste he gadheDAnA sarakhA dAMtavALA bhagavaMta! tamane namaskAra che." te sAMbhaLIne muni Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 bolyA ke,"mAsya vayasya! pustuM te?-mAMkaDAnA jevA mukhavALA he bhAI! tuM sukhI che?" A pramANe muninA vacananI caturAIthI 'mAro parAjaya thayo' ema vicArato dhanapALa bolyo ke,"sya gRhe vasati tava sAdho!o sAdhu! tame kyAM UtaravAnA cho?"" munie javAba Apyo ke,''yasya rucirvati mama taMtra-jene amane rAkhavAnI icchA hoya tene ghera amAre rahevuM che,'' te sAMbhaLIne munine vidvAna jANIne dhanapALa temane potAne ghera laI gayo. pachI dhanapALa bhojana karavA besato hato, tevAmAM muninuM smaraNa thavAthI teNe munine vahorAvavA mATe bolAvyA. te ja divase dhanapALane mArI nAMkhavAnA hetuthI tenA koI zatrue tenA bhojananA modakamAM viSa nAMkheluM hatuM. te modaka laIne ghanapALa munine vahorAvavA lAgyo. te joI muni bolyA ke,'A modaka amAre kalpe nahIM.'' ghanapALa bolyo,'kema! zuM AmAM jhera bera che?' muni bolyA,''hA, emAM jhera ja che." te sAMbhaLIne ghanapALe tapAsa karI, to temAM koI zatrue jhera nAMkheluM jaNAyuM. tethI Azcarya pAmIne potAnA jIvane bacAvanAra munine teNe pUchyuM ke,"he muni! A modakamAM jhera che, tenI tamane zI rIte khabara paDI?'' muni bolyA ke--he ghanapALa! dRSTvAnnaM saviSaM cakoravihago dhatte virAgaM dRzohaMsaH kUjati sArikA ca vamati krozatyajatraM zukaH / viSTAM muJcati markaTaH parabhRtaH prApnoti mRtyuM kSaNAt krauJca mAdyati harSavAMzca nakulaH prItiM ca dhatte dvikaH // 1 // bhAvArtha-'viSavALuM anna joIne cakora pakSI netramAM virAga ghAraNa kare che (netra mIMce che), haMsa zabda kare che, sArikA vamana karavA lAge che, popaTa vAraMvAra Akroza kare che, vAnara viSTA kare che, koyala kSaNavAramAM mRtyu pAme che. krauMca pakSI khuzI thaIne nAce che, noLiyo harSa pAme che, ane kAgaDo prasanna thAya che.' AvAM cihno thatAM hovAthI meM A pAMjarAmAM rahelA popaTanA Akroza vaDe temAM viSa che ema dhAryuM. te sAMbhaLIne vismaya pAmatA dhanapALe munine vAste dahIM lAvI te ApavA mAMDyuM. tyAre sAdhu bolyA ke 'A dahIM traNa divasanuM hovAthI amAre kalpe nahIM.'' dhanapALe pUchyuM ke, "zuM A dahIMmAM jIvaDAM paDI gayAM che?'' munie 'hA' kahI ne tenI khAtarI mATe temAM aLatAno rasa nAMkhI jIvo dekhADyA. pachI ghanapALe munine nirdoSa AhAra Apyo. muninA gayA pachI dhanapALa bhojana karavA beTho. bhojana karIne te muni pAse gayo. vAto karatAM ghanapALa bolyo ke,"he muni! tamane joIne mane mAro bhAI vAraMvAra yAda Ave che.'' muni bolyA ke,''he vayasya! tArI pAse (A huM) tAro bhAI ja beThelo che.'' ema kahIne tenI pratItine mATe pUrvAvasthAnI keTalIka nizAnIo kahI batAvI. te sAMbhaLIne khAtarI thavAthI ghanapALa ati AnaMda pAmyo. pachI zobhana muni keTalAka divasa tyAM rahI dhanapALane nizcaLa zrAvaka banAvI anyatra vihAra karI gayA. ghanapALa paMDita bhojarAjAnI sabhAmAM pAMcaso paMDitomAM mukhya thayo. ekadA bhojarAjA pAMcaso paMDitone sAthe laIne zikAra karavA vanamAM gayo. tyAM rAjAe eka bANathI eka haraNane mAryuM; tethI bIjA sarve pazuo cAre bAju nAsavA lAgyA. te joIne rAjAe kavine pUchyuM ke Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanuM pAMcamuM dUSaNa-mithyAvRSTi saMstava kiM kAraNaM tu kavirAja mRgAzca ete, vyomnyutpatanti vilikhati bhuvaM varAhAH / "he kavirAja! A mRgalAMo AkAzamAM kUde che, ane A bhUMDo (varAho) pRthvIne khode che tenuM zuM kAraNa?'' eka kavie javAbamAM kahyuM ke- vyAkhyAna 23] deva tvadastracakitAH zrayituM prayAnti eke mRgAMka mRgamAdivarAhamanye // 1 // 'he svAmI! ApanA zasrathI bhaya pAmIne A mRgo caMdramAM rahelA mRgano Azraya levA mATe UMce kUde che, ane A varAho (bhUMDo) 1AdivarAhano Azraya levA mATe pAtALamAM javA icche che.' pachI rAjAe ghanapALa paMDitane kahyuM ke,"tuM mArI mRgayAnuM varNana kara.'' tyAre ghanapALa bolyo ke- rasAtalaM yAtu yadatra pauruSaM, kunItireSA'zaraNo hyadoSavAn / nihanyate yadbalinAtidurbalo, hA hA mahAkaSTamarAjakaM jagat // 1 // 20 bhAvArtha--"A varAha ema kahe che ke he rAjA! tAruM puruSArtha rasAtaLamAM (pAtALamAM) jAo, kAraNa ke A pratyakSa anIti che; kema ke zaraNarahita ane nirdoSa evA durbaLa prANI baLavAna vaDe haNAya che. aho! mahAsaMkaTa che ke A jagata rAjA vinAnuM (nadhaNiyAtuM) che.'' pade pade santi bhaTA raNotkaTA, na teSu hiMsArasa eSa pUryate / dhigIdRzaM te nRpate kuvikramaM kRpAzraye yaH kRpaNe mRge mayi // 1 // bhAvArtha'ane A mRgo ema kahe che ke-he rAjA! saMgrAmamAM zUravIra evA yoddhAo A duniyAmAM pagale pagale (ThekANe ThekANe) che, topaNa teone viSe A tAro hiMsA2sa pUro thato nathI ke jethI dayAnA sthAnarUpa evA amAre viSe tuM nirdaya thAya che? mATe AvA tArA niMdya parAkramane dhikkAra che!'' A pramANe ghanapALe kareluM varNana sAMbhaLIne rAjAe kroghayukta dRSTithI dhanapALane kahyuM ke--"are ghanapALa! A tuM zuM bole che?'' tyAre ghanapALa pharIthI bolyo ke,"he svAmI! vairiNo'pi hi mucyante, prANAnte tRNabhakSaNAt / tRLAhArA: savaivaite, dainyane pazavaH tham zI bhAvArtha--jyAre prANanAzano vakhata Ave, tyAre zatruo jo tRNanuM bhakSaNa kare--mukhamAM tRNa le to te zatruo chatAM paNa temane mUkI devAmAM Ave che; to pachI A niraparAdhI pazuo to niraMtara tRNano ja AhAra karanArA che temane zI rIte haNI zakAya!'' te sAMbhaLIne rAjAnA hRdayamAM dayA utpanna thaI; tethI teNe potAnuM ghanuSa tathA bANa bhAMgI nAMkhIne zikAra na karavAnI pratijJA karI. vanathI pAchA pharIne nagara tarapha jatAM rAjAe karAveluM sarovara AvyuM. te joIne rAjAnA kahevAthI eka kavie te sarovaranuM varNana karyuM ke 1. viSNunA daza avatAramAMno eka varAhAvatAra Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 stiMbha 2 haMsairyuktaH prazastaistaralitakamalaiH prAptaraMgaistaraMganIrairantargabhIraizcaTulabakakulagrAsalInaizca mInaiH / pAlIrUDhadrumAlItalasutazayitastrIpraNItaizca gIte rbhAti prakrIDanAbhiH kSitipa tava clcckrvaakstttaakH||1|| bhAvArtha-"prazasta haMsoe karIne, capaLa kamaLoe karIne, raMgane prApta thayelA taraMgoe karIne, gaMbhIra jaLa vaDe karIne, caMcaLa bagalAnA samUhanA kavaLarUpa thatAM matsyovaDe karIne, pALa upara UgelAM vRkSataLe suvADelAM bALakone hIMcakAvatI strIonA manohara gItovaDe karIne tathA bIjI aneka krIDAoe karIne yukta ane cakravAka pakSIonA mithuna jemAM rahelA che evuM A sarovara atyaMta zobhA Ape che." pachI rAjAnI AjJAthI ghanapALa bolyo ke he rAjA! eSA taTAkamiSato varadAnazAlA matsyAdayo rasavatIpraguNA babhUva / pAtrANi yatra bakasArasacakravAkAH puNyaM kiyadbhavati tatra vayaM na vidmH||4|| bhAvArtha-"A sarovaranA miSathI zreSTha dAnazALA che, temAM matsya vagere jaLajaMtuorUpI puSkaLa bhojana taiyAra che, temAM pAtrarUpe (khAnArAM) bagalo, sArasa ane cakravAka vagere pakSIo che, to Ane viSe puNya kevuM thatuM haze, te ame jANatAM nathI." te sAMbhaLIne rAjAe kroghayukta draSTithI ghanapALa sAme joyuM. pachI sarovarathI nagara tarapha jatAM mArgamAM rAjAno yajJamaMDapa Avyo. te maMDapamAM eka thAMbhale keTalAMka pazuo bAMghelAM hatAM. te pazuono pokAra sAMbhaLIne rAjAe kavione pUchyuM ke-"A pazuo zuM kahe che?" tyAre koI eka kavi bolyo ke-he rAjA! A pazuo kahe che ke asmAn ghnantu pade pade balikRte dagdhAzca jagdhaistRNairasmatkukSirarakSa dakSamanujairnAmocyate pazviti / jAnImo na kalatrabhedavikalAH satkSutpipAsA vayaM . tenAsmAnnaya deva devasadanaM prArthyAmahe tvAmiti // 1 // bhAvArtha-"amane pagale pagale balidAnane mATe haNo, kema ke ame tRNa bhakSaNathI baLI rahyA chIe, amArI kukSi bharAtI nathI, amone DAhyA mANaso paNa pazu kahIne bolAve che, ame sughA-tRSAthI vyAkuLa thaIne strI, mAtA vagereno bheda paNa jANatA nathI. tethI te svAmI! amane devalokamAM laI jAo, evI amArI tamane prArthanA che." pachI rAjAnI AjJAthI ghanapALa bolyo ke nAhaM svargaphalopabhogatRSito nAbhyarthitastvaM mayA saMtuSTastRNabhakSaNena satataM sAdho na yuktaM tava / svarga yAnti yadi tvayA vinihatA yajJe dhruvaM prANino yajJaM kiM na karoSi mAtRpitRbhiH putraistathA baandhvaiH||4|| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 23] samakitanuM pAMcamuM dUSaNa-mithyAvRSTi saMstava bhAvArtha-"A pazuo kahe che ke he rAjA! mane svarganA bhoga bhogavavAnI tRSNA nathI, temaja tene mATe meM tamArI prArthanA paNa karI nathI; huM to niraMtara tRNanA bhakSaNathI saMtuSTa ja chuM, mATe tamAre mane haNavo yogya nathI. jo kadAca tamArA yajJa mATe haNelAM prANIo avazya svarge ja jatAM hoya to tame mAtA, pitA, putro ane bAMghavo vaDe yajJa kema karatA nathI?" A pramANe sAMbhaLIne rAjAe kroghathI ghanapALane kahyuM ke, "are!tuM zuM bole che?" tyAre pharI ghanapALa niHzaMkapaNe bolyo ke he svAmI! huM satya kahuM chuM, kema ke yUpaM kRtvA pazUn hatvA, kRtvA rudhirakardamam / - yaddeyaM gatte svarga, narave na gamya rA bhAvArtha-"he rAjA! yajJastaMbha ropIne, pazuono vagha karIne tathA rudhirano kIcaDa karIne jo kadAca svarge javAtuM hoya to pachI narake koNa jaze?" he rAjA! mAMsamAM lubdha thayelA A rAkSasa jevA brAhmaNoe tamane AvA yajJanI prazaMsA karIne kumArge doryA che. AvA pazuvagha karavAmAM kadI paNa gharma hoya ja nahIM; kevaLa mahA pApa ja hoya che. zAstramAM paNa kharA yajJanuM svarUpa to evuM ja batAvyuM che ke satyaM yUpaM tapo hyagniH karmANi samidho mama / ahiMsAmAhutiM dadyAdevaM yajJaH satAM mtH||3|| bhAvArtha-"satyarUpI yajJastaMbha karIne tArUpI agni saLagAvIne temAM karmarUpI samigha (lAkaDAM) nAMkhI ahiMsArUpI Ahuti devI. e kharo yajJa puruSoe mAnelo che." svargaH kartakriyAdravyavinAze yadi yajvinAm / tadA dAvAgnidagdhAnAM, phalaM syAd bhUri bhUruhAm // 4 // bhAvArtha-"jo kadAca yajJakartAnI kriyAnA ane dravyanA vinAzane viSe yajJAcAryane svargaprApti thatI hoya to dAvAnaLathI baLelAM vRkSone ghaNuM phaLa maLavuM joIe." nihatasya pazoryajJe, svargaprAptiryadISyate / svapitA yajamAnena, kiM nu tasmAnna hanyate // 5 // bhAvArtha-"jo kadAca yajJamAM haNelAM pazuone svargaprApti thAya che, eTalA mATe te icchavAmAM Avato hoya to te yajJamAM yajamAna potAnA ja pitAne kema haNato nathI?" A pramANe yajJanI niMdA sAMbhaLIne rAjAe ghanapALa sAmuM vakra draSTithI joI tenA AkhA kuTuMbano nigraha karavA vicAra karyo, te abhiprAya ghanapALe jANyo, topaNa teNe potAno satya bolavAno niyama choDyo nahIM. AgaLa cAlatAM rAjA koI zivAlayamAM gayo. tyAM eka ghanapALa sivAya bIjA sarvee mahAdevane namaskAra karyA. tyAre rAjAe ghanapALane pUchyuM ke, "he ghanapALa! tuM A mahAdevane kema namaskAra karato nathI?" tyAre teNe niHzaMkapaNe javAba Apyo ke jinendracandrapraNipAtalAlasaM, mayA ziro'nyasya na nAma nAmyate / gajendragallasthaladAnalAlasaM, zunImukhe nAlikulaM nilIyate // 9 // (bhAga 1-6) Jain Education See Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 bhAvArtha-"he rAjA! jinendrarUpI caMdrane namaskAra karavAmAM lAlasAvALuM mAruM mastaka huM bIjA koI pAse namAvato nathI. kemake madonmatta hastInA gaMDasthaLamAMthI jharatA madamAM lAlasAvALe bhramarono samUha kadApi kUtarInA mukhamAMthI nIkaLatI lALamAM lIna thato nathI." te sAMbhaLI rAjA tenA para vizeSa kroghayukta thayo. AgaLa cAlatAM te sarve puranA dvAra pAse AvyA. tyAM rAjAe AkhA zarIre kaMpatI eka DozIne eka bALakInA hastanuM avalaMbana karIne sanmukha AvatI joI. tethI teNe paMDitone pUchyuM ke "A vRddhA hAtha ane mastaka kema dhrujAve che?" tyAre eka paMDita bolyo ke kara kaMpAvai sIra dhuNe, buDhI kAhu kahei / haMkAraMtA yamabhaDAM, naMnaMkAra karei // 1 // bhAvArtha-"he rAjA! Apa kaho cho ke A vRddhA hAtha kaMpAve che, ane zira ghaNAve che, te zuM kahe che? (teno uttara) te tene haMkAratA evA yamanA dUtone "nA, nA, huM nahIM AvuM' ema kahe che." te vakhate bIjo koI paMDita bolyo ke jarAyaSTiprahAreNa, kubjIbhUtA hi vAmanA / gata ruzvanAviyuM, nirIkSaNe pad vadhe . bhAvArtha-"vRddhAvasthArUpI lAkaDInA prahArathI vAMkI vaLI gayelI A vAmana strI potAnA cAlyA gayelA yuvAvasthArUpI mANikyane pagale pagale zodhe che." te sAMbhaLIne rAjAe ghanapALane kahyuM ke-"he vakramativALA ghanapALa! A vRddhA strI A bAlikAne zuM pUche che?" tyAre rAjAno krogha zAMta karavA mATe ghanapALa bolyo ke-"he svAmI! A bAlikA pratye A vRddhA tenA praznonA uttara kahe che kiM nandI kiM murAriH kimu ratiramaNaH kiM nalaH kiM kuberaH kiM vA vidyAdharo'sau kimuta surapatiH kiM vidhuH kiM vidhAtA / nAyaM nAyaM na cAyaM na khalu na hi na vA nApi nAsau na vaiSa krIDAM kartuM pravRttaH svayamiha hi hale bhuuptirbhojdevH||1|| bhAvArtha-"DozIne bAlikA pUche che ke-he hale! zuM A mahAdeva che? zuM viSNu che? zuM kAmadeva che? zuM naLa rAjA che? zuM kubera che? zuM e vidyAghara che? zuM indra che? zuM caMdra che? zuM te brahmA che? DozI kahe che ke-e nahIM, e nahIM, e nahIM, nakkI nahIM, nA, nA, nA, nA, teomAMthI to A koI ja nathI, kemake teo sarve to kalaMkavALA che"); paraMtu A to krIDA karavA pravartelA bhUpati bhojadeva che." ( 1 naMdI zabda A mahAdeva che? nA, te to kaMThamAM rahelA zeSanAgathI bhayaMkara hato, A to saumya che. murArI eTale viSNu che? nA, te to kALA hatA, A to ujvaLa che. ratinA svAmI kAmadeva che? nA, te to aMga vinAno che, A zubha dehavALA che. naLa rAjA che? nA, te to jugaTIo hato, A to vyasanarahita che. kubera che? nahIM, te to parAdhIna che, A svAdhIna che. vidyAghara che? nA, te to AkAzamAM phare che, A to jamIna para vicare che. surapati eTale iMdra che? nA, te to zApita che, A zAparahita che. vighu eTale caMdra che? nA, te to kalaMkI che, A niSkalaMka che. brahmA che? nA, te to vRddha che, A yuvAna che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 vyAkhyAna 23] samakitanuM pAMcamuM dUSaNa-mithyAvRSTi saMstava A kAvya sAMbhaLIne bhoja rAjA prasanna thayo ane teNe ghanapALane kahyuM ke-"he paMDita! huM prasanna thayo chuM mATe varadAna mAga." te sAMbhaLIne ghanapALa bolyo ke-"he svAmI! jo Apa prasanna thayA ho to mArI lIghelI vastu mane pAchI Apo." rAjAe kahyuM ke-"meM to tAruM kAMI lIdhuM nathI." ghanapALa bolyo-"he nAtha! tame zikAramAM haraNIno vadha karyo, te vakhate mAruM kAvya sAMbhaLIne tamane krodha thatAM mArI eka AMkha levAnuM tame dhAryuM hatuM ane sarovaranA varNana vakhate bIjI AMkha levAnuM dhAryuM hatuM, tyArapachI sarva kuTuMbano nigraha karavAnuM ghAryuM hatuM; mATe bhAvathI grahaNa karelAM mArAM be netro mane pAchAM Apo." te sAMbhaLIne rAjAe prasanna thaI ghanapALane kroDa dravya ApyuM, ane kahyuM ke-"tuM zrAvaka thavAthI sarvajJaputra thayo che te nyAyayukta che." ekadA ghanapALanuM citta vyagra joIne bhojarAjAe tenuM kAraNa pUchyuM, tyAre te bolyo ke "huM hAlamAM yugAdIzanuM caritra racuM chuM, tethI manamAM vyagratA rahe che." pachI te caritra pUrNa thayuM. tyAre rAjAe tenuM zravaNa karavA mAMDyuM. teno ati adbhuta rasa sAMbhaLatAM rAjAe vicAryuM ke, "Ano artharUpa rasa bhUmipara na paDo." ema ghArIne te pustakanI nIce eka moTo suvarNano thALa rakhAvyo. evI rIte te caritranA rasanuM pAna karatAM te rAjAne rAta divasanI paNa khabara paDI nahIM. te caritra pUrNa sAMbhaLyA pachI rAjAe ghanapALane kahyuM ke, "he paMDita! jo tuM A graMthamAM vinItAnagarIne sthAne avantinagarI, bharatacakrIne sthAne mAruM nAma ane AdIzvarane sthAne mahAdevanuM nAma sthApana kare, to A graMtha sonAmAM sugaMghanI jema ati zreSTha thAya; ane jo tuM tema kare to huM tane eka karoDa sonAmahora ApuM." te sAMbhaLIne ghanapALa bolyo ke merusarSapayoha~sakAkayoH kharatAryayoH / astyantaramavantyAderayodhyAdezca bhUpate // 1 // bhAvArtha-"he rAjA! meru parvata ane sarasavanA kaNamAM, haMsa ane kAgaDAmAM tathA gadheDA ane garuDamAM jeTaluM aMtara che teTaluM aMtara (anukrame) avaMti, tuM ane mahAdeva tathA ayodhyA, bharata ane AdIzvaramAM che." te sAMbhaLIne ati kroghayukta thaI rAjA bolyo ke "are ghanapALa! AvAM vacana bolatAM tArI jillAnA sahastra kakaDA kema na thayA?" te sAMbhaLI ghanapALa niHzaMkapaNe bolyo ke he domuhaya nirakhkhara, lohamaiya nArAya kiM tumaM bhaNimo / guMjA hi samaM kaNayaM, tullaM na gaosi pAyAlaM // 1 // bhAvArtha-"be mukhavALA, nirakSara ane lohamativALA he nArAca (trAjavA)! ame tane keTaluM kahIe? teM caNoThInI sAthe suvarNane toLyuM? te karatAM te pAtALamAM kema na gayuM?" A pramANe potAnI niMdA sAMbhaLIne rAjAe ati krodhathI te graMthane bALI nAMkhyo. ghanapALa rAjAnA bhayathI ane graMthanA nAzathI udvega pAmI zokasahita ghera Avyo. tyAM tenI tilakamaMjarI nAmanI putrIe pUchyuM ke, "he pitA! tame Aja zokAtura kema cho?" tyAre paMDite tene 1. trAjavAne be chAbaDA hoya che, tema rAjAne bolavuM kAMIka ane cAlavuM kAMIka e be mukha hoya. 2. trAjavuM ane rAjA banne nirakSara eTale mUrkha, 3. trAjavAne loloDhAnI mati-DAMDI, rAjAne lobhanI mati-buddhi, kItino atyaMta lobha. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 sarva vRttAMta kahyuM. putrI bolI,''he pitA! phikara karo nahIM, te Akho graMtha mAre moDhe che, huM boluM chuM, Apa lakhI lo.'' te sAMbhaLIne harSa pAmI paMDite te graMtha lakhI lIdho, ane putrInA nAmanI yAdagIrI mATe teNe te graMthanuM nAma tilakamaMjarI rAkhyuM. pachI rAjAnA bhayathI ghanapALa potAnA kuTuMba sahita bIjA gAme jaIne rahyo. ekadA bhojarAjAnI sabhAmAM koI paMDite AvI sarva vidvAnono parAjaya karyo; tethI kheda pAmIne rAjAe jAte jaI ghanapALane manAvI AdarasatkArapUrvaka potAnI nagarImAM ANyo. ghanapALane Avelo sAMbhaLatAM ja te videzI paMDita bhaya pAmIne rAtrine samaye gupta rIte nAsI gayo. lokamAM jainadharmanI ghaNI prazaMsA thaI. ghanapALa rAjAnI pAse sukhethI rahyo ane dharmanuM ArAdhana karI aMte svarge gayo. dravyathI mithyAtvIono paricaya chatAM paNa bhAvathI pApasaMganA nAzanI spRhAvALA ghanapALe sarva doSarahita samakitane dRDha ghAraNa karyuM. tevI rIte sarva jIvoe karavuM.'' - vyAkhyAna 24 samakitano pahelo prabhAvaka pravacana prabhAvaka have samakitanA cha prabhAvaka saMbaMghI adhikAra kahe che H kAlocitaM vijAnAti, yo jinoditamAgamam / sa prAvacaniko jJeyastIrthaM zubhe pravartakaH // 1 // bhAvArtha--je muni jinaprarUpita AgamanI samayane anusAre prarUpaNA karI jANe, tathA tIrthane zubha mArge pravartAve te pravacana prabhAvaka kahevAya che.'' kALa eTale suSamaduSamAdika (cotho Aro vagere) samayane viSe yathAyogya jinapraNIta siddhAMtane gautamAdikanI jema je sUri jANe te tIrtha eTale caturvidha saMghane zubha mArgamAM (dharmamArgamAM) pravartAvI zake tene pravacana prabhAvaka jANavo. teno bhAvArtha vajasvAmInA caritrathI samajI zakAya tema che. te A pramANe- -- vajrasvAmInuM dRSTAMta yaH pAlanasthaH zrutamadhyagISTa, SANmAsiko yazcaritAbhilASI / trivArSikaH saMghamamAnayadyaH, zrIvajranetA na kathaM namasyaH // 1 // bhAvArtha--jeNe pAraNAmAM sUtA sUtA zrutano abhyAsa karyo, je cha mAsanI uMmare cAritra levAnA abhilASI thayA, ane traNa varSanI vaye jeNe saMghane mAna ApyuM te vajasvAmI kema namaskAra karavA lAyaka na hoya?'' tuMbavana gAmanA rahIza ghanagiri nAmanA zreSThIe potAnI sunaMdA nAmanI garbhavatI strIne mUkIne dIkSA grahaNa karI. pachI samaya AvatAM sunaMdAe putra prasavyo. prasavasamaye ja mAtA pAse rahelI strIonA mukhathI pitAnI dIkSAnI vAta sAMbhaLIne tene jAtismaraNa thayuM; tethI mAtAne udvega pamADavA mATe te niraMtara raDavA lAgyo. tenA raDavAthI atyaMta kheda pAmelI sunaMdAe kAyara thaIne vicAryuM ke,"jo AnA pitA ahIM Ave to A bALaka tene ApIne huM sukhe rahuM.'' tevA samayamAM Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 24] samakitano pahelo prabhAvaka-pravacana prabhAvaka 85 dhanagiri sahita guru siMhagiri te gAme padhAryA. maghyAhna samaye dhanagirie AhAra levA javA mATe gurunI AjJA mAgI. tyAre gurue kahyuM ke'Aje tane je kAMI sacitta ke acitta maLe te vinA vicArye tAre grahaNa karavuM.'' ghanagiri gAmamAM jaI gocarI mATe pharatAM anukrame sunaMdAne ghera jaI caDyA. te potAnA patine joIne bolI ke--"he pUjya! A tamArA putrane tame laI jAo.'' ema kahIne teNe te bALakane sAdhunA pAtramAM mUkyo, eTale tene dharmalAbha ApIne dhanagiri guru pAse laI AvyA. dUrathI vajra jevA bhA2vALI jhoLI laIne AvatA joIne gurue te jhoLImAMthI bALakane kADhIne potAnA utsaMgamAM laI tenuM vajrakumAra nAma rAkhyuM. pachI gurue te bALakane sAdhvInA upAzrayamAM soMpyo. tyAM pAraNuM bAMdhIne zrAvikAo tenuM pAlana poSaNa karavA lAgI. te bALaka pAraNAmAM sUto sUto, sAdhvIo zrutano abhyAsa karatI hatI tenuM zravaNa karavAthI ja, agiyAra aMga zIkhI gayo. anukrame te traNa varSano thayo tyAre tenA pitA tathA guru vihAranA krame pharIthI tyAM AvyA. te avasare vajrakumAranI mAtA sunaMdAe AvIne muni pAse potAno putra mAgyo, paNa temaNe pAcho Apyo nahIM. eTale sunaMdAe rAjA pAse phariyAda karI. tyAre rAjAe TharAva karyo ke "te bALakano pitA tathA tenI mAtA tene sabhAnI samakSa bolAve, temAM jenI pAse te jAya tene te putra svAdhIna karavo.' pachI vajrakumArane sabhAmAM bolAvyo, tenI eka bAjue thoDe dUra tenA pitAne ane bIjI bAjue tenI mAtAne besADyAM. pachI hAthamAM drAkSa, sAkara, ramakaDAM vagere rAkhIne tene batAvatI sunaMdA bolI ke-'"he putra! ahIM Ava, ahIM Ava, A le.'' e sAMbhaLI lobha pamADatI mAtAne joI vajakumAre vicAryuM ke'mAtA e tIrtharUpa che; paraMtu te A bhavamAM ja sukha ApI zake che, ane guru to dareka bhavamAM sukha Ape che.'' ema vicArIne te tenI pAse na gayo. pachI tenA pitAe potAno odho (rajoharaNa) batAvIne kahyuM ke--"A le" eTale te doDIne tyAM gayo ane pitAno ogho lIdho. tethI te putra temane ApavAno nizcaya thayo; eTale te sunaMdAe paNa vairAgya pAmIne dIkSA lIghI. vajrakumAre paNa traNa varSanI vaye cAritra aMgIkAra karyuM. ekadA vihAra karatAM mArgamAM sarva sAdhuomAMthI vajasvAmInI parIkSA karavA mATe teno pUrvabhavano mitra ke je devatA thayo hato teNe jaLanI vRSTi karI. niraMtara varasAda paDavAthI sarva sAdhuo vRkSa nIce UbhA rahI svAdhyAya dhyAna karavA lAgyA. pachI te deve moTo sArtha vikurvAne tyAM AvI paDAva nAMkhyo, ane AhArane mATe munio pAse vinaMti karavA gayo. tyAre guru bolyA ke,''bIjA koIne A vakhate AhA2nI icchA nathI; paraMtu A vajramuni bALaka che, mATe tene laI jAo.'' e pramANe gurunI AjJA thatAM vajramuni te sArthavAhanI sAthe AhAra levA gayA. te deva ghebara vikurtIne munine ApavA lAgyo. tyAre munie tenI sAme joyuM to tenI animeSa dRSTithI tene devatA ghArI AhAra lIgho nahIM. te joIne prasanna thaI te deva bolyo ke "he muni! huM tamAro pUrva bhavano mitra devatA chuM. tamArA cAritranI parIkSA karavA mATe Avyo chuM; paNa tamAruM cAritra calita karavAnI mArI zakti nathI. mATe huM tamArApara prasanna thayo chuM; tethI tame kAMI paNa varadAna mAgo.'' te sAMbhaLIne vajramunie kahyuM ke "amAre kAMI paNa icchA nathI.'' te sAMbhaLIne adhika prasanna thayelA te deve temane vaikriyalabdhi ApI. pharIthI bIjI vAra parIkSA karIne AkAzagAminI vidyA ApI. evI rIte vajramunine aneka labdhio prApta thaI. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 2 anukrame vajamuni ATha varSanA thayA, tyAre eka vakhate guru bahirbhumie gayA hatA ane bIjA munio gocarI mATe gayA hatA, te vakhate vajamuni sarva sAdhuonI upathi (Asana vagere sAdhana) pAse jaI teo je je sUtra bhaNatA hatA tenI tene uddezIne vAcanA ApavA lAgyA. bahirbhumithI AvelA gurue te badhuM sAMbhaLyuM; tethI tene mahAvidvAna jANIne samagra zAstrano abhyAsa karAvyo. pachI tene yogya jANIne sUripada ApyuM, te vajasvAmInI vANIthI pratibogha pAmIne pAMcaso munio temanA parivAramAM thayA, ane bIjA paNa aneka bhavya manuSyoe vrato grahaNa karyA. pATalIpuramAM ghanazreSThIne rukmiNI nAme putrI hatI. teNe sAdhvIonA mukhathI vajasvAmInA guNonI prazaMsA sAMbhaLIne "A bhavamAM mAre vajakumArane ja pati karavo, te sivAya bIjA koIne varavuM nahIM." evI pratijJA karI. ekadA vajasvAmI pATalIpura paghAryA, te khabara sAMbhaLIne ghanazreSThI eka karoDa dravya sahita rukimaNIne laI guru pAse jaI temane vaMdanA karIne bolyo ke, "he sUri! A karoDa dravya sahita tame A mArI putrIne grahaNa karo (paraNo), nahIM to te maraNa pAmaze." vajasvAmI bolyA ke, "amo sAghuo malamalina gAtravALI strIonI icchA ja karatA nathI." ityAdi vacanovaDe rukmiNIne gharmopadeza Apyo, jethI teNe vairAgya pAmIne tarata ja temanI pAse dIkSA lIdhI. ekadA bAravarSa duSkALa paDavAthI samagra saMgha atyaMta vyAkuLa thayo. te joIne vajasvAmI samagra saMghane eka kapaDA para besADIne AkAzagAminI vidyAnA baLathI subhikSApurI (sukALavALI nagarI) e laI gayA. tyAM rahIne divaso nirgamana karatAM paryuSaNa parva AvyAM. te vakhate te nagarIno rAjA bauddha hovAthI teNe jinAlayane mATe puSpa ApavAno niSegha karyo. tethI te vAta saMghe maLIne vajasvAmIne kahI, eTale sUri AkAzagAminI vidyA vaDe mAhezvarIpurIe gayA. tyAM potAnA pitAno mitra eka mALI hato tene paryuSaNanA utsavanI vAta kahIne puSponI mAMgaNI karI. teNe ekavIza karoDa puSpo ekaThAM karIne ApyAM. te laIne sUri himavAna parvatapara gayA. tyAM lakSmIdevIe moTuM kamaLa ApyuM. te laI tyAMthI hatAzana yakSanA vanamAM AvatAM teNe ghaNAM puSpo ApyAM. te sarva puSpo laI pUrvabhavanA mitra jaMbhaka deve racelA vimAnamAM besIne sUri AkAzamArge subhikSApurImAM AvyA. pachI te puSpothI mahA mahotsava karyo. jinagharmanI prabhAvanA thaI. te joI Azcarya pAmelo bauddha rAjA paNa zrAvaka thayo. ekadA vajasvAmInA zarIramAM kaphano vyAdhi thayo. tethI bhojana karyA pachI khAvA mATe eka sUMThano kakaDo temaNe kAnapara rAkhI mUkyo; paraMtu bhojana karyA pachI te khAvAnuM bhUlI gayA. te kakaDo pratikramaNa samaye kAnaparathI pRthvI para paDyo. te joIne "Avo asaMbhavita pramAda thavAthI have mRtyusamaya najIka che." ema nizcaya karI sUrie potAnA ziSya vajasenane sUripade sthApana karyA ane pote rathAvarta giripara jaI anazana grahaNa karIne svarge gayA. zrI vajasenasUri vihAra karatAM sopArakapure gayA. tyAM jinadatta nAme eka zrAvaka raheto hato. tyAM dukALane lIghe ghAnya eTaluM badhuM moMghuM hatuM ke be cAra mANasone mATe paNa eka lakSa dravyano bhojanakharca thato hato. te zreSThIe eka lakSa dravyanI hAMDalI caDAvI hatI temAM viSa nAMkhI khAI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 25] samakitano bIjo prabhAvaka-gharmakathaka prabhAvaka 87 laIne teNe maravAno nizcaya karyo hato. te ja samaye sUri tene ghera gocarI mATe gayA. gurune vaMdanA karIne zreSThI bolyo ke, "he guru! Aje eka lakSa dravyanuM ATaluM ghAnya maLyuM che tethI te rAMthI temAM viSa nAMkhI te annanuM bhakSaNa karIne kuTuMba sahita mRtyu pAmavAno meM vicAra karyo che, kAraNa ke AvA duSkALamAM jIvavA karatAM maravuM sAruM che." te sAMbhaLI guru bolyA ke, "he zreSThI! kAle puSkaLa ghAnya A nagarImAM Avaze ane duSkALano nAza thaze; mATe tuM maraNa pAmavAno vicAra karIza nahIM." gurunA kahevA pramANe bIje ja divase cAre bAjuthI puSkaLa ghAnya AvyuM. vajasenasUri paNa cAra gaNanuM sthApana karIne jinazAsananA prabhAvaka thayA. (A caritra vaghAre vistArathI Avazyaka niryuktinI moTI TIkAmAM ApeluM che, tyAMthI jANI levuM.) A zrI vajasvAmInA rUDA caritrane hRdayarUpI kamaLamAM bhramaranI jema ghAraNa karIne samagra saguNonA sArabhUta siddhAMtanA pAThane viSe bhavya manuSyoe niraMtara prayAsa karavo." vyAkhyAna 25 samakitano bIjo prabhAvaka-dharmakathaka prabhAvaka vyAkhyAnAvasare labdhi, yaH prayujyopadezakaH / sa dharmakathako nAmA, dvitIyo'pi prbhaavkH||4|| bhAvArtha-"vyAkhyAnane avasare je muni labdhino upayoga karI upadeza Ape che te gharmakathaka nAmanA bIjA prabhAvaka kahevAya che." vyAkhyAnamAM labdhi eTale anuyogane samaye potAnI zakti pragaTa karIne hetu, yukti ane draSTAMto vaDe bIjAne je pratibogha kare che te ja sUri gharmakathA kahevAne yogya che; paraMtu je sUri ghaDAmAM rahelA dIvAnI jema mAtra potAne ja prakAza kare che te gharmakathaka thaI zakatA nathI. A prasaMga upara sarvattasUrinuM draSTAMta che te A pramANe che- sarvajJasUrinuM draSTAMta zrIpuramAM zrIpati nAme eka zreSThI raheto hato. te samakitane ghAraNa karanAro hato. tene kamaLa nAme eka putra hato. te gharmathI parAmukha ane sAte vyasanamAM tatpara hato. devagurunuM darzanamAtra paNa te karato nahIM. tene ekadA tenA pitAe upadeza Apyo ke bohattarIkalApaMDiyA vi purisA apaMDiyA ceva / savvakalANavi pavaraM je dhammakalaM na jANaMti // 1 // bhAvArtha-je puruSo sarva kaLAomAM praghAna evI gharmakaLAne jANatA nathI teo botera kaLAomAM paMDita hoya to paNa temane apaMDita (mUkha) ja jANavA." te sAMbhaLIne kamaLa bolyo ke- he pitA! jIva kyAM che? svarga kyAM che? ane mokSa paNa kyAM che? te sarva AkAzane AliMgana karavA jevuM ane ghoDAnA zIMgaDA jevuM kevaLa asatya ja che. tapa saMyama vagere kriyAonI tame prazaMsA karo cho, paNa te to kevaLa ajJAnI manuSyone chetaravA mATe ja kahela che." ityAdi kahIne kamaLa gAmamAM pharavA cAlyo gayo. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 ekadA te nagaramAM zaMkara nAmanA sUri AvyA. temanI pAse zreSThI kamaLane laIne gayo. zreSThIe gurune vaMdanA karI kamaLane bodha ApavA kahyuM, tyAre gurue kamaLane kahyuM-'ame dharmopadeza ApIe chIe. temAM tAre vacce bolavuM nahIM, ADuM avaLuM jovuM nahIM, mAtra amArI sanmukha joIne ekacitte zravaNa karavuM" ema kahIne gurue gharmakathA kahevA mAMDI. prAMte kamaLane pUchyuM ke--"he vatsa! tuM kAMI samajyo? teM kAMI jANyuM ke nahIM?' te bolyo--"he pUjya! meM kAMIka jANyuM ane kAMIka na paNa jANyuM. kemake tame bolatA hatA te vakhate tamArA kaMThanI ghaMTaDI UMcI nIcI thatI hatI, te meM ekaso ne ATha vAra to gaNI; paNa keTalAka gaDabaDavALA zabdo tame zIvratAthI bolyA, te vakhate te ghaMTaDI keTalI vAra UMcI nIcI thaI tenI saMkhyA huM karI zakyo nathI.' te sAMbhaLIne sarva sabhAjano hasavA lAgyA ke--'aho! A zrotA bahu rUDo jaNAya che!'' gurue paNa tene ayogya ghArIne tenI upekSA karI. 88 vaLI koI eka divase bIjA sUri tyAM AvyA. temanI pAse zreSThIe kamaLanuM sarva vRttAMta kahI tene koI paNa raste dharma pamADavA vinaMti karI. tyAre sUrie kamaLane bolAvIne kahyuM ke--he vatsa! tuM nIce dRSTi rAkhIne amAro upadeza ekacittathI zravaNa karaje.'' ema kahIne temaNe vyAkhyAna ApavA mAMDyuM. prAMte kamaLane--"zuM samajyo?'' ema pUchyuM, tyAre te bolyo ke--"he pUjya! A vivaramAMthI kIDIo jatI AvatI hatI tenI saMkhyA meM ekaso ne ATha sudhI gaNI.'' e rIte hAsyavALuM vacana sAMbhaLIne bIjA zrAvakoe tene kADhI mUkyo. pachI koI divase upadezanI labdhivALA sarvajJa nAmanA sUri te nagaramAM padhAryAM. temane paNa zreSThIe kamaLanuM vRttAMta kahI tene pratibo, karavA vinaMti karI. te sAMbhaLIne sUrie kamaLane bolAvyo, eTale te AvIne sUri pAse beTho. gurue vicAryuM ke,''Ane sAma (mIThAM lAge tevAM) vacanathI bodha karavo joIe.'' ema vicArI gurue tene pUchyuM ke--"he vatsa! tuM kAMI kAmazAstra jANe che?'' kamaLe kahyuM ke--de guru! huM zuM jANuM? Apa teno kAMI sAra hoya te kaho.'' guru bolyA ke--"he kamaLa! sAMbhaLa, strIo cAra prakAranI hoya che. padminI, hastinI, citraNI ane zaMkhinI. temAM padminI sarvamAM uttama kahevAya che, ane pachI bIjI tethI UtaratI, trIjI tethI UtaratI ane cothI sarvathI kaniSTha che. temAM padminI strInuM lakSaNa A pramANe che- vrajati mRdu salIlaM rAjahaMsIva tanvI trivalIvalitamadhyA haMsavANI suveSA | mRdu zuci laghu bhuMkte mAninI gADhalajjA dhavalakusumavAso lubhA padminI svAtzA bhAvArtha-padminI strI rAjahaMsanI jema maMda maMda lIlA sahita gamana kare che, tenA kRza udara upara trivalI paDelI hoya che, tenI vANI haMsa jevI madhura hoya che, teno veSa suMdara hoya che, te zuddha ane komaLa bole che, alpa annano alpa AhAra kare che, mAnavALI ane ati lAvALI hoya che, tathA tene zveta puSpanA jevAM vastro vadhAre priya hoya che.' A pramANe gurunA mukhathI sAMbhaLI 'A sUri mahApaMDita jaNAya che.'' ema vicArato kamaLa Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 25] samakitano bIjo prabhAvaka-gharmakathaka prabhAvaka 89 potAne ghera gayo. pachI bIje divase te potAnI meLe ja guru pAse AvIne beTho. tyAre gurue citraNInuM lakSaNa kahyuM ke, "he kamaLa! citraNI strInuM kAmamaMdira (guhya bhAga) goLAkAra hoya che, vaLI te dvAra komaLa ane aMdara jaLathI Ardra hoya che, tathA tenA upara roma ghaNA hoya che. tenI draSTi capaLa hoya che, te bAhya saMbhogamAM (hAsya-krIDAdi karavAmAM) vaghAre Asakta hoya che, te madhura vacana vaDe patine AnaMda ApanArI hoya che, tathA tene navI navI vastuo bahu game che." e pramANe sAMbhaLIne kamaLa ghera gayo. trIje divase Avyo tyAre gurue zaMkhinInuM svarUpa kahyuM. cothe divase hastinInuM varNana karyuM. pachI pAMcame divase gurue kahyuM ke-"he kamaLa! strIonA kayA kayA aMgane viSe kaye kaye divase kAma rahe che te sAMbhaLa aMguSThe padagulphajAnujaghane nAbhau ca vakSasthale kakSAkaMThakapoladaMtavasane netre'lake mUrdhani / zuklAzuklavibhAgato mRgadRzAmaMgeSvanaMgasthiti mUrdhvAdhogamanena vAmapadagAH pakSadvaye lakSayet // 1 // bhAvArtha-"pagano aMgUTho, phaNo, ghUMTI, jAnu, jaghana, nAbhi, vakSasthaLa (stana), kakSA (kAkha), kiMTha, gAla, dAMta, oSTha, netra, kapALa ane mastaka e paMdara aMgamAM strIone paMdara tithie anukrame kAma rahe che. temAM zukla pakSane paDave aMgUThe kAma hoya che, tyAMthI caDato pUname mastake Ave che ane kRSNa pakSamAM paDave mastake hoya che, tyAMthI Utarato amAsane divase aMgUThe Ave che." A pramANe jANIne jo strInA kAmavALA sthAne mardana karyuM hoya to te strI tatkALa vaza thAya che. vaza thayelI strInuM lakSaNa A pramANe hoya che. "vaza thavAne icchatI strI potAnAM netro namAve che, puruSanA hRdaya para paDe che, tathA bhUkuTine vakra karatI zobhAne utpanna kare che ane saMyoga thavAthI lamno tyAga kare che." A pramANenI vAtamAM rasa paDavAthI kamaLa hamezAM sUri pAse javA AvavA lAgyo, ane koI vakhata zRMgAranuM, koI vAra iMdrajALanuM, koI vAra bIjuM varNana sAMbhaLIne gurupara rAgI thayo. ema karatAM mAsakalpa pUrNa thayo, tyAre vihAra karatI veLAe sUrie tene kahyuM ke, "he kamaLa! have ame vihAra karIe chIe, tethI amArA samAgamanA smaraNa mATe tuM kAMIka niyama grahaNa kara." te sAMbhaLIne hAsya para prItivALo kamaLa hAMsI karato bolyo ke, "he pUjya! mAre ghaNA niyamo che, te Apa sAMbhaLo-mArI icchAthI koI vakhata maravuM nahIM, pakvAnnamAM naLiyAM iMTa vagere khAvA nahIM, dUdhamAM thoranuM dUdha pIvuM nahIM, AkhuM nALiyera mukhamAM nAMkhavuM nahIM, tathA cAMDALanI strI sAthe viSayasevana karavuM nahIM vagere ghaNA niyamo mAre che." te sAMbhaLIne guru bolyA ke "are kamaLa! amArI sAthe paNa hAsya karavAthI aneka bhava upArjana thAya che. jema sonI suvarNane vAraMvAra bhAMgIne tenA kuMDaLa vagere judA judA AkAra ghaDe che, tema gurunI AzAtanA paNa jIvane tiryacapaNuM, nArakIpaNuM, apUkAyapaNuM, pRthvIkAyapaNuM vagere aneka duHkhavALAM sthAna Ape che, mATe atyAre hAsyano vakhata nathI, tethI kAMI paNa niyama le." te sAMbhaLIne kamaLa jarA lapAmIne bolyo ke-"mArA pADozamAM eka vRddha kuMbhAra rahe che, tenA mAthAnI TAla joyA pachI mAre haMmezAM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 2 khAvuM, te vinA mAre khAvuM nahIM. e niyama Apo." gurue A niyamathI paNa tene lAbha thavAno saMbhava jANIne tene te niyama Apyo. pachI tene barAbara pALavAnuM kahIne gurue anyatra vihAra karyo. kamaLa lokalawthI paNa lIdhelA niyamanuM pAlana karavA lAgyo. ekadA kamaLa rAjakAre gayo hato tyAM kAmaprasaMge vaghAre rokAvuM paDavAthI madhyAhna thaI gayo, jamavAnuM ghaNuM moDuM thayuM. pachI ghera AvIne te jamavA bese che, teTalAmAM tenI mAtAe tene niyama yAda apAvyo, eTale te divase teNe kuMbhAranI TAla joI nahotI; tethI jamyA vinA ekadama tene ghera jaI khabara kADhI, to te kuMbhAra gAma bahAra mATI levA gayo hato. tethI kamaLa gAma bahAra gayo ane dUrathI eka khADAmAM vAMko rahIne mATI khodatA te kuMbhAranA mAthAnI TAla joIne "joI joI' ema bolato kamaLa mUThI vALIne ghara tarapha doDyo. te vakhate te kuMbhAra mATI khodatAM sonAmahorano nidhi prApta thayo hato. tethI kamaLanA "joI joI evA zabdo sAMbhaLIne "te A nidhi joI gayo che, tethI jo te rAjAne kaheze to rAjA sarva nidhi laI jaze." evI zaMkA thavAthI kuMbhAre bUma mArIne kamaLane kahyuM ke, "alyA kamaLa! ahIM Ava, ardho bhAga tAro." te sAMbhaLatAM chatAM paNa kamaLa to "joI joI" ema bolavA lAgyo. chevaTe kuMbhAre kahyuM ke, "alyA! Ama Ava, A badhuM tuM ja laI jA, paNa tANIne bola bola na kara." te sAMbhaLIne kamaLane kAMIka zaMkA thavAthI te tenI pAse gayo to nidhi joyo; eTale kamaLe te laIne temAMthI thoDuM ghana kuMbhArane ApI rAjI karyo. pachI te sarva ghana ghera lAvIne teNe vicAra karyo ke, aho! pRthvI para jainadharma ja zreSTha che ke je gharmanA hAMsIthI rAkhelA alpa niyama vaDe paNa mane Avo moTo lAbha maLyo. mATe jo draDha zraddhAthI te gharma pALyo hoya to keTalo badho lAbha thAya?" ema vicArIne teNe zuddha hRdayathI guru mahArAjane AmaMtraNa karI zrAvakanAM bAra vrata temanI pAse grahaNa karyA, ane te vratonuM ArAghana karIne svarge gayo. "sarvajJa sUrie nAstika evA kamaLane paNa zAstranI yuktiothI gharmamAM draDha karyo. AvA zreSTha AcAryo ja bhavya puruSonI jaDatA dUra karavAmAM samartha hoya che." vyAkhyAna 26 upadezalabdhi upadezalabdhivALA mahAtmA sAmA vyaktinA bhejAmAM sahelAIthI bogha utArI zake che. ghaNuM badhuM jJAna hoya paNa bIjAne asara na karI zake to jJAnane prakAza ke paDagho paDato nathI. jene upadezalabdhi hoya te potAnA kalyANa sAthe bIjA ghaNAnuM kalyANa karI zake che. te upara naMdiSaNa munino prabaMdha ati prasiddha che. upadezalabdhi upara naMdiSeNa muninuM draSTAMta koI gAmamAM eka brAhmaNa raheto hato. ghananA garvavaDe kuberanI paNa spardhA kare teTaluM tenI pAse ghana hatuM. ekadA teNe yajJano AraMbha karyo, temAM eka lAkha brAhmaNane bhojana karAvavAnuM hatuM. te kAmamAM sahAyanI jarUra hovAthI eka garIba jainabrAhmaNane kahyuM ke, "tuM mane A kAryamAM sahAya kara. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 vyAkhyAna 26] upadezalabdhi brAhmaNanuM bhojana thaI rahyA pachI je kAMI ghI, anna vagere vaghaze te huM tane tArI mahenata badala ApIza." evI zarata karIne te jaina brAhmaNane te kAryamAM sahAyaka karyo. anukrame lAkha brAhmaNonuM bhojana thaI rahyuM tyAre teNe te jaina brAhmaNane vadhelA cokhA, ghI vagere ApyuM. te laIne te garIba brAhmaNe vicAra karyo ke, "A vastu nyAyopArjita che, zuddhamAna che ane prAsuka che; tethI koI satpAtrane AnuM dAna karuM to te ghaNA phaLane ApanAruM thAya. zAstramAM kRpAvaMta paramAtmAe kahyuM che -nAyAgayANaM kappaNijjAyaM aNNaM pANAi davvANaM parAo bhattIle appANuggahabuddhile sanayA tidiivimAno agvaho-nyAyathI upArjana karelA ane kalpanIya evAM anna pANI vagere dravyo utkRSTa bhaktithI AtmAnA anugrahanI buddhie jo saMyamaghArI sAdhune atithisaMvibhAga karI ApyAM hoya to te mokSanuM phaLa ApanAra thAya che." ema vicArI teNe dayA tathA brahmacaryAdikane ghAraNa karanArA keTalAka guNI sAgharmIone bhojana mATe nimaMtraNA karI. bhojanane samaye koI mahAvratadhArI muni mAsakSamaNane pAraNe tyAM AvyA. te joIne brAhmaNe ati AdarasatkArapUrvaka te annajaLa vagere munine vahorAvyuM. teNe vicAryuM ke, "A zrAvako karatAM paNa yatirUpa pAtra ati uttama che. kahyuM che ke mithyAdRSTisahasreSu, varameko hyaNuvratI / aNuvratisahasreSu, varameko mahAvratI // 1 // mahAvratisahasreSu, varameko hi tAttvikaH / tAttvikena samaM pAtraM, na bhUtaM na bhaviSyati // 2 // bhAvArtha-"hajAra mithyASTi karatAM eka aNuvratI zrAvaka zreSTha che, hajAra aNuvatIo karatAM eka mahAvratI sAdhu zreSTha che, hajAra mahAvratIo karatAM eka tattvavettA muni vaghAre sAro che, tattvavettAnA jevuM satpAtra A jagatamAM koI hatuM nahIM, che nahIM ane thaze paNa nahIM." pachI te jaina brAhmaNa keTaleka kALe AyuSya pUrNa thatAM marIne supAtradAnanA mahimAthI pahelA devalokamAM devatA thayo. tyAMthI AyuSyane kSaye cavIne rAjagRhI nagarImAM zreNika rAjAno naMdiSeNa nAmano putra thayo. te yuvAvasthA pAmyo tyAre rAjAe tene pAMcaso rAjakanyAo paraNAvI. te strIo sAthe dogaMdaka devanI jema manohara bhogavilAsarUpa sukhasAgaramAM magna rahevA lAgyo. have pelo lAkha brAhmaNane bhojana karAvanAro brAhmaNa ke jeNe pApAnubaMdhI puNya upArjana karyuM hatuM te tevA prakAranuM vivekarahita dAna karavAthI ghaNA bhavomAM alpa alpa bhogAdika sukha bhogavIne koI eka araNyamAM hastI thayo. tenuM nAma secanaka paDyuM. te nAma thavAnuM kAraNa e hatuM ke-A hAthIno pitA je hAthI hato teNe evuM dhAryuM hatuM ke, "mAro putra koI hAthI thaze to mane ja mArIne A hAthaNIonA ToLAno svAmI thaze." tethI te hAthI potAnI hAthaNIomAMthI jo koI hAthI(nara)ne janma ApatI, to te baccAne te mArI nAMkhato hato. ekadA eka hAthaNIne prasUtino samaya Avyo, tyAre teNe potAnA baccAne paNa hAthI mArI nAMkhaze evA bhayathI te hAthIne 1 ahI cobhaMgI che, nyAyAgata dravyane nyAyamAM vAparavuM, nyAyAgata dravya anyAyamAM vAparavuM, anyAyAgata dravyane nyAyamAM vAparavuM ane anyAyAgata dravya anyAyamAM vAparavuM. AmAM prathama bhAMgo vizuddha che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 chetarIne eka tApasanA AzramamAM jaI tyAM eka hAthI(na2)ne janma Apyo. tene tApasakumAroe ucherI moTo karyo. te kumAronI saMgatithI te hAthI (bALaka) paNa potAnI sUMDhamAM pANI laIne vRkSone sIMcato hato; tethI tenuM nAma tApasoe secanaka pADyuM hatuM. 92 ekadA te secanaka hAthI pharato hato, tevAmAM teNe pelo hAthaNIonA yUthano svAmI hAthI ke je potAno pitA thato hato tene joyo. tenI sAthe yuddha karatAM te secanake tene mArI nAMkhyo, ane pote yUthano svAmI thayo. pachI teNe potAnI mAtAno prapaMca jANIne navo hAthI utpanna na thavA devA mATe te tApasono Azrama bhAMgI nAMkhyo; tethI kheda pAmelA tApasoe tenuM vera levA mATe zreNika rAjA pAse jaIne te secanakanI prazaMsA karI ke--"he rAjan! catvAriMzatsamadhikacatuHzatasulakSaNaH / sa dvIpo bhadrajAtIyaH saptAMgaM supratiSThitaH // 1 // bhAvArtha--cAraso ne cALIza zubha lakSaNothI yukta ane sAte aMgomAM supratiSThita evo eka bhadra jAtino hAthI araNyamAM phare che. te hAthI ApanA rAjyamAM zobhe tevo che.'' te sAMbhaLIne zreNika rAjAe mANaso mokalI keTalAka upAyovaDe tene pakaDAvyo. pachI te secanakane anukrame paTTahAthI banAvyo. tethI rAjyane yogya evA AhAra vastro vagerethI poSaNa karAto te sukhI thayo. eka divase pelA tApaso nagarImAM AvyA tyAre teoe secanakanI pAse jaIne kahyuM ke,''amArA Azramane bhAMgI nAkhavAnuM A phaLa tane maLyuM che.''te vacanathI marmasthAnamAM vIMghAyelo te hAthI AlAnastaMbha ukheDI nAMkhI vanamAM jaI pharIthI te tApasono Azrama bhAMgI nAMkhI atyaMta tophAna karavA lAgyo. rAjAe ghaNo prayAsa karyo, paNa koI te hAthIne pakaDI zakyuM nahIM; tethI rAjAe nagaramAM paTaha vagaDAvyo ke 'A durdama hAthIne koI paNa zaktimAna hoya te pakaDo.'' te sAMbhaLIne rAjAnI AjJA laI naMdiSaNakumAre tene,'JappA gheva ramiyavvo--AtmAnuM ja damana karavuM joIe'' ityAdi vAkyothI jAgrata karyo. te kumArane joIne secanake vicAryuM ke,''A kumAra mAro koI vakhatano saMbaMdhI lAge che.'' ema tarka-vitarka karatAM tene jAtismaraNajJAna thayuM, eTale te tarata ja zAMta thaI naMdiSaNanI pAse AvIne Ubho rahyo. teNe tene AlAnastaMbhe laI jaIne bAMdhyo. A hakIkata joI zreNikAdi vismaya pAmyA. anyadA zrI mahAvIrasvAmI vaibhAragiripara samavasaryAM. temane vaMdana karavA mATe zreNikarAjA, abhayakumAra, naMdiSaNa vagere gayA. prabhunA mukhathI dezanAnuM zravaNa karI prAMte rAjAe prabhune pUchyuM ke"he svAmI! secanaka hAthI naMdiSaNakumArathI kema zAMta thayo?'" tyAre prabhue naMdiSaNanA supAtradAnano tathA hAthInA jIve karAvelA lakSa brAhmaNanA bhojanano sarva vRttAMta kahI saMbhaLAvyo. pharIthI rAjAe temanI bhaviSyanI gati pUchI,tyAre bhagavAna bolyA ke,"he rAjA, nyAyathI prApta karelA dravyanuM supAtre dAna karavAthI naMdiSaNakumAra aneka divya bhoga bhogavI cAritra grahaNa karI svargamAM jaIne anukrame mokSapada pAmaze. ane A hAthIno jIva pUrve pAtra apAtrano vicAra karyA vinA dAna karavAthI thoDA bhoga pAmyo che; paraMtu have te marIne pahelI narakamAM jaze." te sAMbhaLIne naMdiSaNakumAre pratibogha pAmI zrAvakadharma aMgIkAra karyo. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 26] upadezalabdhi 93 anyadA naMdiSeNa cAritra levA taiyAra thayo. te vakhate zAsanadevIe tene kahyuM ke, "haju tAre bhogakarma ghaNAM bAkI rahyAM che, mATe hAla dIkSA laIza nahIM." ema niSedha karyA chatAM paNa naMdiSeNe dIkSA grahaNa karI. jinezvare paNa tene niSegha karyo, topaNa temaNe potAno Agraha mUkyo nahIM, ane harSapUrvaka cAritrano svIkAra karI ugra tapasyA karatA te prabhunI sAthe vihAra karavA lAgyA. anukrame naMdiSeNa muni aneka sUtrArthanA jANa thayA. keTaleka kALe bhogAvaLI karmano udaya thavAthI naMdiSeNa munine kAmavikAra utpanna thavA lAgyo-bhoganI icchA thavA lAgI. tene rokavA mATe teNe ghaNI ugra tapasyA karavA mAMDI, AtApanA levA mAMDI, topaNa indriyono vikAra zAMta thayo nahIM; tethI cAritranuM rakSaNa karavAnA hetuthI parvatapara caDIne pRpApAta karavAno teNe vicAra karyo. pachI jevo te paDavA gayo tevo zAsanadevIe tene upADI lIgho ane kahyuM ke, "zA mATe phokaTa maravA ghAro cho? bhogAvaLI karma pUrNa karyA vinA maraNa thavAnuM nathI." ema kahIne devI adrazya thaI. pachI eka divase te munie chaThThanA pAraNAne mATe gAmamAM pharatAM ajANye eka gaNikAnA gharamAM pesIne gharmalAbha Apyo. te sAMbhaLIne vezyA hasatI hasatI bolI ke, "he sAghu! amAre gharmalAbhanuM kAMI kAma nathI. ahIM to arthalAbha joIe che." te sAMbhaLIne "A strI mArI mazkarI kare che." ema vicArI abhimAnathI munie uparathI eka tRNa kheMcIne labdhivaDe daza karoDa suvarNanI vRSTi karI. te joIne Azcarya pAmelI vezyA tenA caraNakamaLane bhramarInI jema vaLagI paDIne bolI ke "he prANanAtha! anAtha ane tamArApara anurakta thayelI evI mane tajavAne tame yogya nathI." ityAdi aneka prArthanAnAM vAkyo sAMbhaLIne devIe kahelA bhogakarmanuM smaraNa karI tenA vacanothI rakta thaI te vezyAne aMgIkAra karI; paraMtu te vakhate teNe evo abhigraha lIgho ke, "ahIM AvatA naTavITa puruSone gharmopadeza ApIne temAMthI dararoja daza jaNane pratibodha pamADI temane dIkSA levA mokalyA pachI ja mAre bhojana karavuM." pachI muniveSano tyAga karI vezyA sAthe kAmakrIDA karatA satA tyAM rahyA, ane hamezAM daza mANasone pratibogha karI dIkSA grahaNa karavA mATe prabhu pAse mokalavA lAgyA. evI rIte bAra varSa vyatIta thayAM. pachI eka divasa teNe nava mANasone pratibogha pamADyo, paNa dazamo eka sonI koI rIte pratibogha pAmyo nahIM. bhojana samaya vItI gayo. vezyAe be vakhata rasoI karI, te paNa TharI gaI. te vAraMvAra bhojana mATe bolAvavA lAgI. tyAre te bolyA ke, "haju dazamo mANasa bogha pAmyo nathI." te sAMbhaLI vezyA hasIne bolI ke, "he svAmI! tyAre dazamA tame ja thAo!" te sAMbhaLIne naMdiSeNa tarata ja bhogakarma kSINa thavAthI UThyA, ane vezyAe ghaNAM mohaka vAkyothI Agraha karyA chatAM tenI kiMcit paNa darakAra karyA vinA tene tRNanI jema choDI daIne jinezvara pAse jaI pharIthI dIkSA grahaNa karI, ane potAnA duSkarmanI AlocanA karIne naMdiSaNa muni anukrame svarge gayA. he bhavya jIvo! jeo AgamavAkyanI yukti vaDe bhavAbhinaMdI jIvone paNa pratibogha pamADe che teo naMdiSeNa muninI jema divya bhogo bhogavIne anukrame siddhipadane pAme che." Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 vyAkhyAna 7. samakitano trIjo prabhAvaka-vAdI prabhAvaka balAtpramANagranthAnAM, siddhAntAnAM balena vA / yaH syAt paramatocchedI, sa vAdIti prbhaavkH||1|| bhAvArtha-je (sUri) pramANagranthonA baLathI athavA siddhAMtanA baLathI paramatano uccheda kare che, te vAdI prabhAvaka kahevAya che. cArvAko'dhyakSamekaM sugatakaNabhujau sAnumAnaM sazAbdaM tadvaitaM pAramArSaH sahitamupamayA tattrayaM cAkSapAdaH / arthApattyA prabhAvakRdvadati tadakhilaM manyate bhaTTa etat svabhAvye dve pramANe jinapatigadite spaSTato'spaSTatazca // 1 // bhAvArtha-"cArvAka (nAstika) mAtra eka pratyakSa pramANane ja mAne che. bauddha pratyakSa tathA anumAna e be pramANa mAne che. kaNAda matavALA pratyakSa, anumAna ane zabda e traNa pramANa mAne che. parama ArSa akSapAda (nyAya) matavALA te traNa sahita upamA sAthe cAra pramANa mAne che. prabhAkara matavALA arthapatti sahita pAMca pramANa mAne che. bhaTTa matavALA te pAMcanI sAthe abhAva sahita cha pramANa mAne che; ane jaina matavALA to spaSTa tathA aspaSTa e be ja pramANa mAne che. (spaSTa eTale pratyakSa ane aspaSTa eTale parokSa-bIjAM sarva pramANo temAM aMtargata thAya che.) te pramANo jemAM varNavyA che tevA graMthone AghAre je paravAdIne jIte che, te vAdI prabhAvaka kahevAya che. teno bhAvArtha mallavAdI sUrinA caritrathI jANavo. mallavAdI prabaMdha bhRgukaccha (bharUca) nagaramAM rAjAnI samakSa vAda thatAM bauddha sAdhu buddhAnaMde jIvAnaMdasUrine vitaMDAvAdavaDe jItI lIdhA. tethI lam pAmIne sUri mahArAja vallabhIpura gayA tyAM potAnI bahena durlabhadevIne tenA ajitazA, yakSa ane malla nAmanA traNa putro sahita pratibodha pamADIne dIkSA ApI. pachI te traNene gurue nayacakravALA graMtha vinA bIjAM sarva zAstro bhaNAvyAM. traNemAM mallamuni vizeSa buddhimAna thayA. ekadA "jJAnapravAda nAmanA pAMcamA pUrvamAMthI uddharela, bAra ArAvALo dareka ArAnA AraMbhamAM ane aMte caityapUjAdika mahotsava karIne vAMcavA lAyaka ane devatAzikti evo je dvAdazAra nayacakra nAmano graMtha jJAna bhaMDAramAM che te koIne dekhADavo nahIM." ema potAnI bahena sAthvIne bhalAmaNa karIne guru mahArAje anyatra vihAra karyo. ekadA mallamunie potAnI mAtAthI chAnuM te pustaka kautukathI laIne ughADI prathama patramAM prathama AryA A pramANe vAMcI vidhiniyamabhaGgavRttivyatiriktatvAdanarthakamavocat / jainAdanyacchAsanamanRtaM bhavatIti vaidharmyam // 1 // A prathama AryA malyamunie vAMcI, ke tarata ja te pustaka zAsanadevIe harI lIdhuM. te joI mallamunie ati kheda sahita potAnI mAtAne tathA saMghane te hakIkata yathAsthita kahI batAvI. 1 potAnI bahena samakSa malhasAdhune kahyuM evuM prabhAvaka caritramAM che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 vyAkhyAna 27] samakitano trIjo prabhAvaka-vAdI prabhAvaka teoe tene ghaNo upAlaMbha Apyo. pachI malamunie te graMthanI prApti na thAya tyAM sughI chaye vikRtinuM pratyAkhyAna karyuM, ane kevaLa vAlavaDe pAraNuM karIne chaThTha tapa karavA lAgyA. cAturmAsanA pAraNAne divase saMghe atyaMta Agraha karIne temane vikRti grahaNa karAvI. pachI zrIsaMghe ArAdhelI mRtadevIe malhasAdhunI parIkSA karavA mATe rAtrie AvIne temane kahyuM ke "RmiM:?--" "kaI cIja svAdiSTa che?" munie javAba Apyo ke-"vA:-vAla" - tyAra pachI cha mAse pharIthI zAsanadevIe pUchyuM ke, "na?'"--"konI sAthe?" tyAre munie kahyuM ke-"gudadhRtena" "goLa ane ghInI sAthe." Avo pratyuttara sAMbhaLIne tenI ghAraNA zaktithI tuSTamAna thayelI devIe "varadAna mAga" ema kahyuM. tyAre teNe "nayacakra pustaka Apo' e varadAna mAgyuM. eTale devIe tene te pustaka ApyuM. tethI te mallamuni adhika zobhA pAmyA. tyAra pachI keTaleka kALe guru mahArAja vihAranA krame pAchA tyAM paghAryA ane malla munine sUripade sthApana karyA. zrI mallasUrie covIza hajAra zlokapramANa padmacaritra racyuM. ekadA vRddha sAdhuo pAsethI zrI malasUrine bhRgukacchamAM potAnA gurunA parAjayanI vAta sAMbhaLavA maLI ane teo potAnA ziSyo sAthe bhRgukaccha AvyA. tyAM zilAditya rAjAnI samakSa bauddha sAdhu buddhAnaMda sAthe temane vAda thayo. temAM mallAcArye nayacakranA abhiprAyane anusAre che mAsa sudhI avicchinna vAgdhArAe pUrva pakSa karyo. te pUrva pakSane ghAraNa karavAmAM azakta evo buddhAnaMda potAnA makAne nAsI gayo, ane vAdInA pUrvapakSane saMbhArI saMbhArIne khaDIvaDe lakhavA mAMDyo, paNa vismaraNa thavAthI lakhI zakAyuM nahIM; tethI atyaMta kheda pAmatAM te buddhAnaMdanuM hRdaya phATI gayuM, ane tatkAla te mRtyu pAmyo. prAtaHkALe zAsanadevIe te vRttAMta mallasUrine jaNAvI tenA para puSpavRSTi karI. pachI rAjAe mallasUrine "vAdImadabhaMjaka' evuM biruda ApI sarva bauddhone potAnA dezamAMthI kADhI mUkyA, ane pote jainI thayo. tyAra pachI bauddha loko pharIthI A dezamAM AvyA ja nathI. A prabaMgha rAjazekhara sUrikRta graMthamAM nIce pramANe che-kheTaka (kheDA) puramAM devAditya nAmanA brAhmaNane eka vighavA putrI hatI. teNe koI guru pAsethI sUryano maMtra pAmIne teno jApa karyo. tethI sUrye AvIne tenI upara moha pAmI tenI sAthe bhoga ryo. te divya zaktithI te garbhavatI thaI. garbhanI vAta jANIne tenA pitAe tene Thapako Apyo, tyAre teNe yathArtha vRttAMta kahyo. te sAMbhaLIne tenA pitAe lawthI te putrIne vallabhIpure mokalI tyAM teNe putra tathA putrI yugalarUpe prasavyAM. teo yogya vayanAM thayAM tyAre putra lekhazALAmAM bhaNavA gayo. tyAM nizALanA chokarAo nabApo (pitA vinAno) kahIne tenI mazkarI karavA lAgyA. tethI teNe tenI mAtAne pUchyuM ke, "mArA pitA koNa che?" tenA javAbamAM mAtAe kahyuM ke, "huM jANatI nathI." te sAMbhaLIne putra khedayukta thaI maravA taiyAra thayo. te vakhate sUrya sAkSAt pragaTa thaIne kahyuM ke, "he vatsa! huM tAro pitA chuM. tAro je koI parAbhava kare tene tAre kAMkarAthI mAravo. te kAMkaro tene mArIne pAcho Avaze." tyArapachI 1 devIe te pustaka tene ApyuM nahIM, paNa kahyuM ke, e graMtha pragaTa thavAthI draSI devatAo upadrava karaze, paraMtu tenA eka ja zlokathI tame AkhA zAstrano artha jANazo.' ema kahI zAsanadevI adrazya thaI. tyAra pachI temaNe daza hajAra zlokapramANa nayacakra graMtha navIna karyo-evuM prabhAvaka caritramAM kahyuM che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 2 te putre kAMkarAthI keTalAka bALakone ane bIjA mANasone haNyA. te jANI vallabhIpuranA rAjAe tenI tarjanA karI; tethI te rAjAne paNa mArIne pote zilAditya nAme rAjA thayo. anukrame te jainaghama thayo, ane teNe zatruMjayagiri upara uddhAra karyo. te zilAditye potAnI bahenane bhRgukacchanA rAjA sAthe paraNAvI, tene malla nAme putra thayo. ekadA vallabhIpuramAM dezayAganI pratijJApUrvaka rAjAnI samakSa vAda thatAM daivayoge bauddhoe jainono parAbhava karyo. tethI jainamunio paradezamAM gayA, ane rAjA bauddhagharmI thayo. te rAjAnI bahene potAnA patinA maraNathI vairAgya pAmIne potAnA malla putra sahita dIkSA grahaNa karI. te mallamunie mahA prayAse nayacakra graMtha pAmIne bauddhono parAjaya karyo. tethI teone dezapAra karI jaino pAchA dezamAM AvyA, ane zilAditya rAjAne paNa pAcho jainadharmamAM draDha karyo. "he bhavya prANIo! jinazAsananA prabhAvanI unnati karavArUpa pavitratA karanAruM mallavAdInuM caritra sAMbhaLIne kAvyAdikanI vicitra labdhi vaDe jinazAsananI unnati karavA tatpara thAo." vyAkhyAna 28 vAdathI zAsanonnati tarkakarkazavAkyena, buddhizAlimahAtmanA / jetavyA vAdinaH sadyaH zAsanonnatihetave // 1 // bhAvArtha-buddhizALI mahAtmAe zAsananI unnatine mATe tarka (nyAya) zAstranA karkaza (dujJeya) vAkyo vaDe tatkALa vAdIno parAjaya karavo" A zlokano bhAvArtha nIcenA draSTAMtavaDe jANavo. - vAdI devasUrinI kathA zrI pATaNamAM siddharAja rAjya karato hato. te vakhate tenI sabhAmAM kumudacaMdra nAme digaMbara AcArya AvyA. rAjAe potAnA mAtAmahanA (mAtAnA pitAnA) guru hovAthI satkArapUrvaka rahevA mATe makAna ApyuM. pachI vAda karavA mATe rAjAe hemacaMdra sUrine pUchyuM, tyAre teo bolyA ke, "vAdInI vidyAne toDanAra ane vAdIrUpa hAthImAM siMha samAna zrI devasUrine bolAvo." te sAMbhaLIne rAjAe potAnA sevako mokalI zrI devasUrine teDAvyA. rAjAnA AgrahathI sUrie sarasvatInI ArAdhanA karI. tyAre devIe pratyakSa thaIne kahyuM ke, "vAdIvaitAla zAMtisUrie karelI uttarAdhyayana sUtranI vRttimAM digaMbaranA matakhaMDanane prasaMge batAvelA corAzI vikalpono vistAra karavAthI digaMbarAcAryanuM mukha baMgha thaze." ema kahIne devI adrazya thaI. pachI sUrie te digaMbarAcAryanI kayA zAstramAM kuzaLatA che te jANavA ratnaprabhAva nAmanA potAnA mukhya ziSyane tenI pAse gupta rIte mokalyo. te rAtrine samaye gupta veSe devanI jema tyAM gayo. tene kumudacaMdra pUchyuM ke, "tuM koNa che?" teNe kahyuM, "huM deva chuM." kumudacaMdre pUchyuM, "deva koNa?" teNe kahyuM, "huM." kumudacaMdra pUchyuM, "huM koNa?" teNe kahyuM, "tuM zvAna." kumudacaMdre pUchyuM, "zvAna koNa?" teNe kahyuM ke, "tuM."kumudacaMdra pUchyuM, "tuM koNa?" teNe kahyuM, "huM deva." evI rIte cakrabhramaNa vAda vaDe potAne 1 AvuM temane biruda maLeluM hatuM. 2 varUM? marda kevA kevaH ? sadaM madaM vA? vaM thA | Waa va: ? tva / naM :? ahaM teva: | A pramANe cakrabhramaNavAda samajavo. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 28] vAdathI zAsanonnati 97 deva ane tene sthAna sthApita karIne te ziSya potAne upAzraye gayo. A pramANe cakradoSa pragaTa karavAthI kheda pAmelA digaMbarAcArye zvetAMbaranA koI sAghu AvI mArI niMdA karI gayA, ema jANI devasUripara eka zloka lakhI mokalyo ke haMho zvetaparAH kimeSa vikaTATopoktisaMTaMkitaiH saMsArAvaTakoTare'tivikaTe mugdho janaH pAtyate / tattvAtattvavicAraNAsu yadi vA hevAkalezastadA satyaM kaumudacandramaMghriyugalaM rAtrindivaM . dhyAyata // 1 // bhAvArtha-"are zvetAMbaro! khoTA ADaMbaravALAM vAkyonA prapaMce karIne tame A mugdha lokone ati vikaTa evA saMsArarUpI aMghakUpanA koTaramAM kema nAMkho cho? jo kadAca tamArI tattva ane atattvanA vicAramAM leza paNa icchA thatI hoya to tame sAcesAcuM rAtridivasa kumudacaMdranA caraNayugmanuM dhyAna gharo." digaMbarAcArye mokalelo A zloka joIne buddhinA vaibhavathI cANAkyane paNa nahIM gaNanArAtenAthI paNa vadhe tevA devasUrinA ziSya mANikya muni nAmanA paMDite nIceno zloka banAvyo kaH kaMThIravakaMThakesarasaTAbhAraM spRzatyaMghriNA kaH kuntena zitena netrakuhare kaNDUyanaM kAMkSati / kaH sannahyati pannagezvaraziroratnAvataMsazriye yaH zvetAMbarazAsanasya kurute vandhasya nindAmimAm // 1 // bhAvArtha-"evo kayo puruSa che ke je siMhanA kaMThanI kezavALInA samUhane pagavaDe sparza kare? evo kayo puruSa che ke je tIkSNa bhAlA vaDe netranA golakanI kharaja maTADavA icche? ane evo kayo puruSa che ke je zeSanAganA mastakano maNi laI alaMkAra karavA taiyAra thAya? evo puruSa te ja che ke je zvetAMbaranA pUjya zAsananI AvI niMdA kare." pachI ratnAkara nAmanA sAghue paNa eka zloka lakhyo narniruddhA yuvatIjanasya, yanmuktiratnaM prakaTaM hi tattvam / tatiM vRthA vezatano, tavAminAvocamarthanam oraNA bhAvArtha-"aho! nagna lokoe strIonuM muktirUpI ratna baMgha karyuM te ja temaNe potAnuM tattva pragaTa karyuM che, to have zA mATe kaThina evA tarkazAstranI krIDAmAM tuM phogaTa abhilASA kare che? tevI tArI abhilASA tArA anarthanuM ja mULa che ema samaja." A banne zloka teoe upahAsapUrvaka digaMbarAcArya pAse mokalyA. rAjAnI rANI digaMbaranA pakSamAM hatI, tethI teNe sabhyajanone AgrahapUrvaka digaMbarano jaya thAya tema karavAnuM kahI rAkhyuM hatuM. pachI kumudacaMdra potAnA vAdano viSaya lakhIne A pramANe mokalyo kevali huo na bhuMjai, cIvarasahiassa natthi nivvANaM / itthI huvA na sijjhaI, iyamayaM kumudacaMdassa // 1 // [bhAga 1-7) Jain Education Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 bhAvArtha-tIrthaMkara kevaLajJAna pAmyA pachI AhAra kare nahIM, vastra dhAraNa karanArano mokSa thAya nahIM, ane sravede koI siddhi pAme nahIM, evo kumudacaMdra digaMbarano mata che.'' te zlokapara zvetAMbaroe javAba Apyo ke 98 kevali huo vi bhuMjai, cIvarasahiassa atthi nivvANaM / itthI huvA vi siArUM, iyamayaM siyavayassa ||zA bhAvArtha-tIrthaMkara kevaLI thayA pachI paNa AhAra kare che, vastra ghA2Na ka2nA2no mokSa thAya che, ane vede paNa jIva siddhipadane pAme che evo zvetAMbarano mata che, athavA devasUrino A mata che.'' pachI nirNayane mATe mukarara karelA divase siddharAjanI sabhAmAM chaye darzananA paMDito sabhya tarIke beThA. te vakhate kumudacaMdra vAdI vAjate gAjate rAjasabhAmAM Avyo, ane rAjAe mAnapUrvaka ApelA UMcA siMhAsana5ra caDIne beTho. zrI devasUri paNa zrI hemacaMdrAcArya sahita rAjasabhAmAM AvI eka ja siMhAsanapara banne beThA. bAlyAvasthAthI kAMIka mukta thayelA (eTale nAnI uMmaranA) evA zrI hemacaMdrasUrine joIne vRddhAvasthAe pahoMcelA digaMbarAcArya mazkarImAM bolyA ke,'pItaM tan mavatAM--teM chAza pIghI?'' te sAMbhaLIne hemAcArya tarata ja bolyA ke,"are jaDamati! AvuM asamaMjasa bhASaNa kema kare che? zveta tan, pItA daridrA chAza to zveta (dhoLI) hoya, ane pIta (pILI) to haLadara hoya. (ahIM digaMbare pataM zabda pIvAnA arthamAM lIgho hato, tenI mazkarI karavA mATe hemAcArya pataM zabdano pILI artha karIne bolyA.) te sAMbhaLIne digaMbarAcArye lagna pAmI nIce joyuM. pachI digaMbare pUchyuM ke,'tamArA bemAM vAdI koNa che?'' tyAre devasUri teno tiraskAra karavA mATe bolyA ke,'tamAro parAjaya karavA mATe A hemacaMdra prativAdI thaze.'' digaMbarAcArya bolyA ke,'A bALakanI sAthe mAre vRddhane zo vAda karavo?'' te sAMbhaLIne hemAcArya bolyA ke,''he kumudacaMdra! vRddha to huM chuM ane tuM ja bALaka che, kema ke haju sudhI te kaTIe doro paNa bAMghyo nathI ane lUgaDAM paNa paheratAM zIkhyo nathI, to bALaka te tuM ke huM?" A pramANe te banne vacce thatA vitaMDAvAdano rAjAe niSedha karyo. pachI banne pakSa vacce evI zarata thaI ke "jo zvetAMbarano parAjaya thAya to teoe digaMbarapaNuM aMgIkAra karavuM ane digaMbarano parAjaya thAya to temaNe dezano tyAga karavo.'' evI pratijJA thayA pachI svadezakalaMkabhIru zrI devasUrie sarva prakAranA anuvAdano parihAra karAvavA tatpara thaIne kumudacaMdrane kahyuM ke,"tame prathama pakSa karo." tyAre te digaMbare prathama rAjAne AzIrvAda Apyo ke- khadyotadyutimAtanoti savitA jIrNorNanAbhAlayacchAyAmAzrayate zazI mazakatAmAyAnti yatrAyaH / itthaM varNayato nabhastava yazo jAtaM smRtergocaraM tattasmin bhramarAyate narapate vAcastato mudritA zA bhAvArtha-'he rAjA! tamArA yazanI pAse sUrya khadyota (pataMgiyA) jevo lAge che, caMdra jIrNa 1 A cothA padane badale 'navameya TevasUrikhaM' evuM pada paNa koI pratamAM che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 28] vAdathI zAsanonnati 99 karoLiyAnA paDa (jALA) jevo lAge che, ane parvata macchara jevo lAge che, chevaTe tamArA yazanuM varNana karatAM AkAza mArA smaraNapathamAM AvyuM, paraMtu te AkAza paNa tamArA yazanI pAse eka bhramara jeTaluM nAnuM lAge che, tethI tamArA yazanA varNana mATe koI vastu nahIM dekhAvAthI mArI vANI ja baMgha thaI jAya che." A zlokamAM chevaTevAvartato mudritA-mArI vANI baMgha thaI jAya che, ema apazabda bolavAthI sabhAmAM beThelA pravINa paMDitoe ghAryuM ke-"A vAdI potAne hAthe ja baMghAI jaze-hArI jaze." ema ghArIne teo AnaMda pAmyA. tyArapachI devAcArye rAjAne A pramANe AzIrvAda Apyo nArINAM vidadhAti nirvRtipadaM zvetAMbaraprollasatkIrtisphAtimanoharaM nayapatho vistArabhaMgIgRham / yasmin kevalino vinirmitaparocchekAH sadA dantino* rAjyaM tajinazAsanaM ca bhavatazcaulukya jIyAcciram // 1 // bhAvArtha-"he caulukya rAjA! je jinazAsana strIone paNa mokSasthAnanI prApti thavAnuM vighAna kare che, je zvetAMbaro (sAghuo)nI ullAsa pAmatI kIrtithI manohara che, je sata naya saMbaMdhI mArganA vistArarUpa bhAMgAnuM sthAna che tathA jemAM kevaLIne paNa AhAra karavAnuM vighAna karyuM che evuM jinazAsana tathA tamAruM rAjya cirakALa jaya pAmo." A zlokamAM kahelA sarve vizeSaNo rAjyanA pakSamAM paNa A pramANe lAgu thAya che-"je rAjya zatruone nirAMte rahevA detuM nathI, je gaganatalane zveta karIne ullAsa pAmatI kIrtivaDe manohara che, je nyAya vistAranI racanA karavAnuM ghara che, tathA jemAM zatruono uccheda karavAmAM nipuNa evA hAthIo virAjamAna che evuM tamAruM rAjya cirakALa jaya pAmo." pachI digaMbare alanA pAmatI vANIvaDe keTaloka potAno mata sthApita karI zrI devasUrine teno javAba ApavAnuM kahyuM, tyAre zrI devasUrie uttarAdhyayananI vRttimAM kahelA corAzI vikalpo javAbamAM mUkyA. te vikalpo samajavAne paNa azakta evo digaMbarAcArya pharIne teno te pakSa karavA lAgyo. tenA sarva pakSone sUrie aneka yuktithI toDI nAMkhI teno tiraskAra karyo, eTale chevaTe digaMbara pote ja sabhA samakSa bolyo ke "A devasUrithI mAro parAjaya thayo." te sAMbhaLIne rAjAe parAjaya pAmelAno judo rasto batAvavA mATe te digaMbarane sabhAnA pAchaLA dvArathI kADhI mUkyo. kumudacaMdra ArtadhyAnavaDe keTaleka kALe mRtyu pAmyo. rAjAe zrI devasUrine moTA utsavapUrvaka ghaNo satkAra karIne upAzraya tarapha vidAya karyA. te vakhate jinazAsananI moTI prabhAvanA thaI. "syAdvAda ratnAkara nAmanA graMthane racanAra ane vAdIrUpa hAthIono parAjaya karavAmAM siMha samAna zrI devasUrie kumudacaMdra digaMbarano parAjaya karI jinazAsananI zobhA vadhArI. tevI rIte bIjAoe paNa potAnI zakti pramANe zAsananI zobhA vaghAravI." * bhinna chino vinirmita parojIMtpavA ntino-AvuM pada paNa che Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 vyAkhyAna 29 vAdane yogya puruSanA lakSaNa nayanyAsapramANAni, proktAni yAni zAsane / tAni tathaiva jAnAti, sa vAde kuzalI bhavet // 1 // bhAvArtha--zAsanane viSe je naya, nikSepa ane pramANo kahelAM che te sarva yathArtha rIte je jANe te vAda karavAmAM kuzaLa hoya che.'' A saMbaMdhamAM vRddhavAdIsUrinuM dRSTAMta che te A pramANe-- vRddhavAdIsUrinuM dRSTAMta 100 vidyAdhara gacchamAM zrI pAdaliptasUrinI paraMparAmAM skaMdilAcArya pAse mukuMda nAmanA eka vRddha brAhmaNe dIkSA lIdhI. te vRddha muni rAtre moTA svare pATha gokhatA hatA. tene gurue kahyuM ke,'"he vatsa! rAtre UMce svare bhaNavuM yogya nathI.'' pachI divase te vRddha sAdhu UMce svare gokhatA hatA, te sAMbhaLIne zrAvako hasatA hasatA bolyA ke,'"A vRddha sAdhu bhaNIne zuM sAMbeluM navapallavita karaze?'' te sAMbhaLIne kheda pAmelA vRddha munie vidyAprAptine mATe sarasvatI devI pAse besI ekavIza upavAsa karyAM. tethI tuSTamAna thayelI brAhmI (sarasvatI) devIe kahyuM ke,"he muni! huM tamArA para tuSTamAna thaI chuM; tethI varadAna ApuM chuM ke tame sarva vidyAsidgha thazo.'' te varadAnathI AnaMda pAmelA vRddhamunie cauTAmAM jaI eka sAMbeluM jamInapara UbhuM rAkhI tene prAsuka jaLavaDe sIMcavA mAMDyuM ane-- asmAdRzA api jaDA, bhArati ! tvatprasAdataH / bhaveyurvAdinaH prAjJA, muzalaM puSyatAM tadA // 1 // [staMbha 2 bhAvArtha "he sarasvatI devI! amArA jevA jaDa manuSyo paNa tArA prasAdathI vidvAna vAdI thaI jAya che, mATe A muzaLa (sAMbeluM) paNa puSpita thAo.'' e zloka bolIne te muzalane patra, puSpa ane phaLavALuM (navapallavita) karyuM. teno Avo camatkAra joIne garuDanA nAmathI sarpanI jema vAdI loko tenuM nAma sAMbhaLatAM ja nAsI javA lAgyA. gurue tene yogya jANIne sUripada ApyuM. e samayamAM devarSi nAmanA brAhmaNanI devazrI nAmanI strIthI utpanna thayelo siddhasena nAmano paMDita brAhmaNa vikramarAjAno ghaNo mAnIto hato. te mithyAtvI hovAthI potAnI buddhinA atizayapaNAne lIdhe AkhA jagatane tRNa samAna mAnato hato. kahyuM che ke-- vRzciko viSamAtreNApyUrdhvaM vahati kaMTakam / viSabhArasahastre'pi, vAsuvi garvitaH IIII bhAvArtha-vIMchI thoDA viSathI paNa garva pAmIne potAno AMkaDo UMco rAkhe che; paraMtu vAsuki nAga (tenI dADhamAM) hajAra bhAra viSa chatAM paNa garva karato nathI.'' e siddhasene evI pratijJA karI hatI ke--'mane koI vAdamAM jIte teno huM ziSya thaI jAuM.'' ekadA vRddhavAdInI kIrti sAMbhaLIne tene nahIM sahana karato siddhasena pAlakhImAM besI aneka chAtro sahita bhRgukaccha (bharUca) tarapha temanI sAme cAlyo. mArgamAM ja tene vRddhavAdI maLyA. paraspara vAto Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 29]. vAdane yogya puruSanA lakSaNa 101 karatAM siddhasene kahyuM ke-"vAda karo." vRddhavAdI bolyA ke-"bahu sAruM, paraMtu ahIM koI sabhya (madhyastha) nathI, tethI madhyastha vinA jaya-parAjayanI zI khAtarI thAya?" te sAMbhaLIne garvathI uddhata thayelo siddhasena bolyo ke-"A govALa loko ja madhyastha thAo." gurue te vAta maMjUra karI. pachI govALone madhyastha rAkhI gurue kahyuM ke-"he siddhasena! prathama tuM ja vAda zarU kara." tyAre te siddhasena tarkazAstranI avacchedakAvacchinna prasaMgavALI zabdothI kaThora lAge tevI saMskRta vANI UMce svare bolavA lAgyo. te bahu vakhata sughI bolyo, eTale govALiyAoe kahyuM ke-"are! A to vAcALa jaNAya che, kAMI samajato ja nathI; kevaLa bheMsanI jema barADA pADIne kAna ja phoDI nAMkhe che; mATe A to mUrkha ja che. tethI te vRddha! tame kAMIka kAnane sAruM lAge tevuM bolo." te sAMbhaLIne avasarane jANanArA sUri nATakane yogya saMgItane anusAre gaNa, chaMda, tAlapUrvaka UMce svare tALoTA detA bolyA ke na vi mAriiM na vi coriiM, paradAragamaNa nivAriiM / thovA thovaM dAiI, tau sagiMga TagATaga jaaiyiN||1|| gehu gorasa goraDI, gaja guNiaNa ne gAna / jI mAM no rUhAM mine, to sahazuM zuM vAma merA cUDo camarI cUMdaDI, colI caraNo cIra / chahuM cacce sohe sadA, sohava taNuM sarIra // 3 // bhAvArtha-"koI prANIne mAravo nahIM, koInuM ghana coravuM nahIM, parastrI pratye gamana karavuM nahIM ane thoDAmAMthI thoDuM paNa dAna ApavuM, tethI tarata ja svarge javAya che. godhUma (ghau), gorasa (dUgha, dahIM vagere), goraDI (strI), gaja (hAthI), guNIjananI goSThI ane gAna (gAnatAna) e che gakAra jo ahIM ja maLe to pachI svarganuM zuM kAma che? cUDo, camarI keza), cUMdaDI, coLI, caraNo (ghAgharI) ane cIra e cha cakAravaDe saubhAgyavatI strIonuM zarIra sadA zobhe che." A pramANe sUri bolatA hatA, te vakhate temanA zabdanI sAthe te govALiyA paNa gAyana karatA satA nAcavA kUdavA lAgyA ane bolyA ke, "A sUrie A brAhmaNane harAvyo." A pramANe potAnI niMdA sAMbhaLIne siddhasene sUrine kahyuM ke, "he pUjya! mane dIkSA Apo." sUri bolyA ke, "haju ApaNe vAda mATe rAjasabhAmAM jaIe." ema kahIne teo rAjasabhAmAM gayA. tyAM paNa avasaranA jANa sUrie siddhasenano parAjaya karyo tethI satya pratijJAvALA siddhasene sUri pAse dIkSA grahaNa karI. pachI anukrame te jainazAstramAM pravINa thayA, tyAre tene siddhasena divAkara evuM biruda ApI gurue tene potAnuM sthAna ApyuM, arthAt sUripade sthApana karyA. bhavya prANIorUpI kamaLane prabogha pamADatA sUrya jevA vAdIndra siddhasenasUri avaMti nagaramAM AvyA. temane sarvajJaputra kahevAtA sAMbhaLI temanI parIkSA karavA mATe eka vAra raste jatAM sAme sUrijIne AvatA joI vikramArka rAjAe hAthI para beThA beThA temane mAthuM namAvyA vinA manathI ja namaskAra karyo. te jANIne sUrie tene UMce svare gharmalAbhano AzIrvAda Apyo, tyAre rAjAe kahyuM ke, "he sUrIndra! namaskAra karavA pUrve ja AzIrvAda kema Apyo?" sUri bolyA ke-"tame bhAvathI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 manamAM vaMdana karyA pachI ja meM AzIrvAda ApyA che." rAjA bolyo- tame sAce ja sarvajJaputra cho, paNa tame gharmalAbha kema kahyuM?" tyAre sUri bolyA ke, "he rAjA! A gharmalAbharUpa AzIrvAda kroDa ciMtAmaNi karatAM paNa adhika durlabha che, kemake dIrghAyurbhava varNyate yadi punastannArakANAmapi santAnAya ca putravAn yadi punastatkurkuTAnAmapi / artho mlecchakulAzrite narapatau saMpUrNa udvikSyate tasmAtsarvasukhaprado'stu bhavatAM zrIdharmalAbhaH zriye // 1 // bhAvArtha-he rAjA! tuM dIrgha AyuSyavALo thA, evA AzIrvAda ApIe to dIrgha AyuSya to nArakI jIvone paNa che; saMtAnane mATe putravAn thA, evo AzIrvAda ApIe to kUkaDAone paNa ghaNAM baccAM hoya che. ghanavAna thA evo AzIrvAda ApIe to mleccha kuLamAM utpanna thayelA rAjAne paNa saMpUrNa ghana jovAmAM Ave che. mATe sarva prakAranAM sukhane ApanAra gharmalAbharUpI AzIrvAda tamArA kalyANane mATe ho." UMcA hAtha karIne gharmalAbharUpa AziSa ApatA sUri upara saMtuSTa thayelA rAjAe temane koTI dravya ApyuM, paraMtu niHspRhI hovAthI temaNe te dravya lIdhuM nahIM, eTale rAjAe te zrAvakone ApyuM, temaNe jIrNoddhArAdikamAM te dravyano vyaya karyo. ekadA sUri vihAra karatAM cittoDagaDha gayA. tyAM eka staMbha hato. tenI aMdara pUrvanI AmnAyavALAM pustako gupta rAkhelAM hatAM. tene jaLa, agni, zastra vagerethI abhedya evI auSadhiothI lipta karelA joIne sUrie te sarva auSadhio gaMghavaDe oLakhIne tenI pratispardhI (viroghI) auSadhio vaDe mizrita jaLa chAMTI te staMbha kamaLanI jema vikasita karyo (kholyo). pachI temAMthI eka pustaka laI tenuM prathama pAnuM vAMcyuM to temAM sarasava vidyA ane suvarNa vidyA e be vidyAo joI. pahelI vidyAno camatkAra evo hato ke te maMtravaDe maMtrelA jeTalA sarasavanA dANA jaLAzayamAM nAMkhe teTalA ghoDesavAro temAMthI nIkaLIne zatrunA sainyano parAbhava karI pAchA adrazya thaI jAya. bIjI vidyA evI hatI ke te maMtra vaDe maMtrita karelA cUrNanA yogathI koTI suvarNa utpanna thAya. pachI AgaLa bIjuM pAnuM vAMcavA jAya che, tevAmAM devIe sUrine niSegha karI hAthamAMthI pustaka laI lIdhuM, ane te staMbha paNa hato tema pAcho maLI gayo. tyAMthI vihAra karIne sUri kumArapure AvyA. tyAMnA rAjA devapALe sUrine namana karIne kahyuM ke, "he guru! mArA sImADAnA rAjAo mAruM rAjya levAne icche che; mATe jo Apa kAMI kRpA karo to mAruM rAjya sthira thAya." te sAMbhaLIne gurue sarasava vidyAnA baLe zatrunA sainyano parAbhava karyo, tethI devapALa rAjA jainagharmI thaI AcAryano ekAMtabhakta thayo. pachI rAjAnA AgrahathI sUri hamezAM sukhAsanamAM besI baMdIjanothI stuti karAtA rAjasabhAmAM javA lAgyA. A pramANenA temanA pramAdanI vAta sAMbhaLIne temanA guru vRddhavAdI veSa badalIne tyAM AvyA. te vakhate siddhasena sUri rAjasabhAmAM javA mATe nIkaLyA hatA. tenA sukhAsananA eka daMDane vRddhavAdIe potAnA staMgha upara laI lIgho. te vakhate asta-vyasta cAlatA te vRddhane joIne garviSTha sUri bolyA ke--he vRddha! Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdane yogya puruSanA lakSaNa bhUribhArabharAkrAnte, skandho'yaM tava bAdhati / bhAvArtha--ghaNo bhAra upADavAthI tArA skaMdhane bAdhA thAya che?'' te sAMbhaLIne vRddhavAdI bolyA ke--hai sUri! na tathA bAdhate skandho, bAdhati bAdhate yathA // 1 // jevo tamAro vAti prayoga bAdhA kare che tevo mAro skaMdha mane bAdhA karato nathI.'' (AthI vRddhavAdIe evo javAba Apyo ke,'he sUri! tame 'vAti' e azuddha prayoga bolyA te mane ghaNo bAdhA kare che; kemake 'vAdhate' bolavuM joIe.'') vyAkhyAna 29] te sAMbhaLIne sUrine zaMkA thaI ke'jarUra mArA guru vinA bIjo koI mArI bhUla kADhe tevo nathI.'' ema vicArIne te tarata ja sukhAsanamAMthI UtarI gurunA pagamAM paDyA. pachI potAnA pramAdanI AlocanA laI rAjAnI rajA mAgIne potAnA guru sAthe tyAMthI vihAra karyo. 103 keTaleka kALe vRddhavAdI svarga gayA pachI ekadA 'maLavavALa' ityAdi prAkRta bhASAnAM sUtro bolatAM lokoe mazkarI karI, tethI lagna pAmIne tathA bAlyAvasthAthI ja saMskRtano abhyAsa hovAthI ane kAMIka karmanA vazathI paNa garva pAmelA siddhasenasUrine vicAra Avyo ke badhA mAgadhI graMthonuM saMskRtamAM rUpAMtara karavuM joIe ke jethI sarva vidvAna loko samajI zake. teoe AkhA navakA2ne badale pUrvasUtranuM maMgalAcaraNa namoDa{siddhAvAopAdhyAyasarvasAdhumya:' uttarI saMghane ApyuM ane saMghanI samakSa kahyuM ke, "huM saMghanI anumatithI prAkRta bhASAmAM racAyelA siddhAntone saMskRtabhASAmAM karuM?'' te sAMbhaLIne saMghe yathArtha svarUpa kahI batAvyuM ke- bAlastrImandamUrkhANAM, nRNAM cAritrakAMkSiNAm / anugrahArthaM tattvajJaiH, siddhAntaH prAkRtaH kRtaH // bhAvArtha-cAritranI icchAvALA evA bALa, strI, manda ane mUrkha manuSyonA upakArane mATe tattvajJa puruSoe siddhAntane prAkRta bhASAmAM karyA che. ane buddhimAnane mATe to caude pUrva saMskRta bhASAmAM ja racAyelA ame sAMbhaLyA che; mATe he sUri! tame zrI jinezvara vagerenI moTI AzAtanA karI, tene mATe tamAre moTuM prAyazcitta karavuM paDaze.'' te sAMbhaLI sUrie saMdhanI AjJAthI sAdhuveSane gopavI avadhUtano veSa ghAraNa karyo, ane saMyama sahita maunavrata dhAraNa karI mANaso oLakhI zake nahIM tema vicaravA lAgyA. evI rIte sAta varSa vyatIta thayAM tyAre sUri ujjayinI gayA. tyAM mahAkALezvara mahAdevanA derAmAM rahyA. mahAdevane praNAma ke vaMdanA karyA vinA tenI upara paga rAkhIne te beThA. te joIne tenA pUjArIe sUrine paga uThAvI namana karavA kahyuM; paNa te maunadhArI sUri kAMI bolyA nahIM ane tenuM kahevuM sAMbhaLyuM paNa nahIM, eTale pUjArIe rAjAne jAhera karyuM. tethI Azcarya pAmIne rAjAe tyAM AvI avadhUtane kahyuM ke,''are! tame mahezvarane kema vAMdatA nathI?'' sUrie javAba Apyo ke,jema koI jvarArdita manuSya modaka pacAvavA samartha hoto nathI tema A deva mArI stutine sahana karavA samartha nathI.'' te sAMbhaLIne rAjAe kahyuM ke, "he jaTila! evuM asaMbhavita vacana kema bolo cho? tame stuti karo, ame joIe chIe ke A deva zI rIte sahana karI zakatA nathI?'' pachI sUri bolyA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 svayaMbhuvaM bhUtasahasranetramanekamekAkSarabhAvaliMgam / avyaktamavyAhatavizvalokamanAdimadhyAntamapuNyapApam // 1 // bhAvArtha-potAnI meLe jJAnane pragaTa karanArA, jJAnarUpI hajAro netrane dhAraNa karanArA, aneka guNavAna, advitIya ane avinAzI bhAvaliMgane dhAraNa karanArA, avyakta, samasta vizvanA jIvone vyAghAta nahIM karanArA, Adi madhya ane anta rahita tathA puNya pApa rahita evA devane namaskAra ho.'' 104 ityAdi kAvyovaDe sUrie zrI mahAvIrasvAmInI batrIza batrIzIvaDe stuti karI. pachI moTA mahimAvALA zrI pArzvanAthasvAmInI stuti karI. temAM kalyANamaMdira nAmanA stotranuM agiyAramuM kAvya bolatAM te zivaliMga phATyuM ane tenI aMdarathI vIjaLInI jevI kAMtivALuM zrI avaMtipArzvanAthanuM biMba pragaTa thayuM. te joIne vismaya pAmelA vikramarAjAe sUrine pUchyuM ke,"he svAmI! A deva koNe nirmANa karyA che?'' sUri bolyA,''A avaMti nagarImAM ja bhadrazreSThInI bhadrA nAmanI strIthI utpanna thayelo avaMtisukumALa nAme putra hato. te yuvAvasthA pAmyo, tyAre tenA mAtapitAe tene batrIza strIo paraNAvI. te sarvanI sAthe kAmavilAsa karatAM te kALa nirgamana karato hato. ekadA te gavAkSamAM beTho hato, tyAM AryasuhastI sUrinA mukhathI nalinIgulma vimAnanA varNanavALuM adhyayana sAMbhaLIne tene jAtismaraNa thayuM, eTale teNe sUri pAse jaIne pUchyuM ke,'he svAmI! zuM tame nalinIgulma vimAnathI ahIM AvyA cho?'" guru bolyA,'nA, paraMtu tenuM svarUpa ame zrI sarvajJanA kahelA vacana (zAstra) parathI jANIe chIe.'' teNe pUchyuM ke, "he guru! te vimAna zI rIte prApta thAya?'' gurue kahyuM-'cAritrathI prApta thAya. te sAMbhaLIne tarata ja teNe dIkSA grahaNa karI. pachI hamezAM tapasyA karavAne azakta hovAthI teNe gurunI AjJA laI smazAnamAM jaI anazana grahaNa karyuM. te samaye tenA pUrvabhavanI apamAnita strI ke je ziyALaNI thaI hatI te potAnAM baccAM sahita tyAM AvI, ane pUrvanA vairane lIdhe te muninA zarIrane cAvI javA lAgI. traNa praharamAM tenuM AkhuM zarIra teNe bhakSaNa karyuM; eTale cothA praharamAM te muni zubha dhyAnane yoge mRtyu pAmI nalinIgulma vimAnamAM utpanna thayA. prAtaHkALe te sarva vRttAMta jANIne vairAgyathI tenI mAtA bhadrAe avaMtisukumALanI eka garbhavatI strIne mUkIne bAkInI ekatrIza strIo sAthe dIkSA grahaNa karI. yogya kALe te garbhavatI strIne putra prasava thayo. te putre potAnA pitAnA mRtyusthAne A prAsAda karAvI temAM A pArzvanAtha svAmInuM biMba sthApana karyuM hatuM. anukrame keTaleka kALe brAhmaNoe A biMba upara zivaliMga sthApana karyuM. tethI he rAjA! te ziva amArI karelI stutine kema sahana karI zake?'' te vRttAMta sAMbhaLIne rAjA ghaNo ja prasanna thayo, ane te biMbanI pUjA mATe teNe so gAma ApyAM. pachI vikramarAjA sUrinI prazaMsA karatAM bolyA ke,'he guru! tamArA jevA maharSi duniyAmAM kyAMthI hoya? bhAgye ja koIka hoya, kemake [staMbha 2 ahayo vahavaH santi, mejamakSaLavakSiLAH | ekaH sa eva zeSaH syAt dharitrIdharaNakSamaH // 1 // bhAvArtha-deDakAnuM bhakSaNa karavAmAM pravINa evA sarpo to duniyAmAM ghaNA hoya che, paNa pRthvIne ghAraNa karavAmAM samartha evo zeSanAga to te eka ja che.'' Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 29]. vAdane yogya puruSanA lakSaNa 105 ityAdi gurunI stuti karIne rAjA potAne sthAne gayo. A pramANe zrI jaina zAsananI ghaNI ja unnati thavAthI zrI saMgha sUripara prasanna thayo; tethI sUrinA AloyaNanAM bAkI rahelAM pAMca varSo mApha karIne temane pAchA sUripade sthApana karyA. ekadA kuvAdarUpI aMghakArano nAza karavAmAM sUrya samAna sUri oMkArapure gayA. tyAMnA zrAvakoe temane vijJapti karI ke, "he svAmI! ahIM mithyAtvIonuM ghaNuM jora hovAthI teo jainacaitya karavA detA nathI." te sAMbhaLIne sUri cAra zloka (navA) hAthamAM laI vikramarAjAnI sabhAmAM gayA ane dvArapALe rokavAthI dvArapALanA hAthamAM eka zloka ApI te rAjAne ApavA kahyuM, eTale teNe jaIne rAjAne te zloka Apyo, te A pramANe hato bhikSurdidRkSurAyAtastiSThati dvArivAritaH | hastavyastatAvAra viM vAgaDagati gati pArA bhAvArtha-"koI bhikSu Apane maLavA Avyo che, te dvArapALanA aTakAvavAthI dvAre Ubho che, tenA hAthamAM cAra zloka che, te sabhAmAM Ave ke jAya?" te vAMcI rAjAe javAbamAM eka zloka lakhI mokalyo ke dIyate dazalakSANi zAsanAni caturdaza / hastanyastacatuHzlokaH yadvA''gacchatu gacchatu // 4 // bhAvArtha-"jenA hAthamAM cAra zloka che temane daza lAkha rUpiyA ane cauda gAma ApavAmAM Ave che; have jo AvavuM hoya to Avo ane javuM hoya to jAo." te vAMcIne sUri sabhAmAM gayA, ane rAjAe ApelA Asanapara sanmukha beThA. pachI sUri cAre dizAe rahIne eka eka zloka bolyA, ane rAjA dareka zloke eka eka dizA badalIne beTho; eTale cAra zloka karIne cAra dizAmAM teNe mukha karyuM. te zloko A pramANe apUrveyaM dhanurvidyA, bhavatA zikSitA kutaH / mArgaNaughaH samabhyeti, guNo yAti digantaram // 1 // bhAvArtha-"he rAjA! tame AvI apUrva ghanurvidyA kyAMthI zIkhyA ke jethI mArgaNano samUha samIpe Ave che ane guNa digantamAM jAya che." sarasvatI sthitA vaktre, lakSmIH karasaroruhe / varti viM pitA rana, phena phezAttara gata rAA bhAvArtha-"he rAjA! sarasvatI to tamArA mukhamAM rahI che, ane lakSmI hastakamaLamAM rahI che, paraMtu kIrti tamArA para kopAyamAna kema thaI? ke jethI te dezAMtaramAM jatI rahI." sarvadA sarvado'sIti, mithyA tvaM stUyase budhaiH / nArayo lebhire pRSThaM, na vakSaH pryossitH||3|| 1 mArgaNa eTale bANano samUha samIpa Ave ane guNa eTale ghanuSanI dorI dizAnA aMtamAM jAya. te virodha thayo. tenA parihAramAM mArgaNa=mAgaNa, yAcakagaNano samUha pAse Ave, ane dayAdika guNo arthAt guNonI kIrti digaMtamAM jAya. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 bhAvArtha-"he rAjA! tame sarvadA sarvanuM dAna karo cho, evI tamArI prazaMsA paMDita loko kare che te khoTI che. kemake tamArA zatrune tame tamArI pITha ApatA nathI, ane parastrIne vakSaHsthaLa ApatA nathI, mATe tame sarvanuM dAna karanAra kyAM thayA?'' kIrtiste jAtajADyeva, caturaMbhodhimajJjanAt / AtapAya dharAnAtha, gatA mArtanDamaMDanam // aa 106 bhAvArtha--"he rAjA! tamArI kIrti cAra samudramAM magna thavAthI tene jANe TADha caDI gaI hoya, tema te Atapa (garmI) levA mATe sUryamaMDaLa tarapha gaI che. arthAt samudraparyaMta vistarelI tamArI kIrti svarga lokamAM paNa gavAya che.'' te cAre zloke cAre dizAmAM pharelo rAjA tuSTamAna thaIne bolyo ke,"he sUri! A cAre dizAmAM pharIne meM mAruM cAre dizAnuM rAjya tamane ApI dIdhuM che, te tame grahaNa karo.'' sUri bolyA,'"he rAjA! amAre nigraMthane rAjyanuM zuM prayojana che? kAMI ja nathI.'' rAjAe pUchyuM,''tyAre tamArI zI icchA che?' sUri bolyA,'oMkArapuramAM mahAdevanA prAsAdathI UMco cAra dvArano prAsAda karAvIne temAM zrI pArzvanAthanA biMbane sthApana karo.'' te sAMbhaLIne rAjAe tevI rIte karAvI ApyuM. pachI sUri vicaratA vicaratA dakSiNa deza tarapha gayA. tyAM pratiSThAnapura (peMTha)mAM potAnA AyuSano aMta jANIne anazana grahaNa karI svarga nivAsa karyo. sUrinA mRtyu samAcAra cittoDagaDha pahoMcaDAvA mATe tyAMnA saMghe eka hoMziyAra brAhmaNane mokalyo. te brAhmaNa cittoDagaDhamAM AvIne gAmamAM Tela nAMkhato ardho zloka moTethI bolavA lAgyo. "vAnI vALivadyottA, ghotane rakSiLApathe"" ''hAlamAM vAdIrUpI pataMgiyAo dakSiNa dezamAM prakAza kare che.'' te be pada sAMbhaLI siddhasena divAkaranI bahena sarasvatI sUrinA maraNano nizcaya karI bolI ke nUnamastaMgato vAdi, siddhaseno divAkaraH // 1 // '"aho! nakkI vAdI siddhasena divAkara (sUrya) asta pAmyo che, ema A brAhmaNanA be padathI siddha thAya che.'' kAraNake sUryanA asta vinA pataMgiyA eTale AgiyA prakAza na karI zake. pachI brAhmaNe sarva vRttAMta yathArtha kahI saMbhaLAvyo. te sAMbhaLI sarva saMgha ghaNo zokAtura thayo. 'jema siMhano zabda sAMbhaLIne moTA hastIo paNa potAno mada tajI de che, tema vRddhavAdI ane siddhasena divAkarano zabda sAMbhaLIne nyAyazAstramAM pravINa vAdIo paNa garvano tyAga kare che.' vyAkhyAna 30 samakitanA cothA prabhAvaka-nimittavettA prabhAvaka yo'STAMganimittAni, zAsanonnatihetave / procyate prayujyamAnazcaturtho'yaM prabhAvakaH // 1 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 30] samakitanA cothA prabhAvaka-nimittavettA prabhAvaka 107 bhAvArtha-"je muni aSTAMga nimittano zAsananI unnatine mATe upayoga kare che, te cotho prabhAvaka kahevAya che." A prasaMga upara zrI bhadrabAhu svAmInuM draSTAMta che te A pramANe zrI bhadrabAhu svAmInuM draSTAMta dakSiNa dezamAM pratiSThAnapurane viSe bhadrabAhu ane varAhamihira nAmanA be paMDita bhAIoe zrI yazobhadrasUrinI pAse dIkSA grahaNa karI. anukrame moTA bhadrabAhue cauda pUrvano abhyAsa karyo, tethI tene yogya jANIne gurue sUripada ApyuM. temaNe dazavaikAlika, Avazyaka vagere daza sUtro para niryukti racI. ekadA varAhamihire jJAnanI garvatAthI moTA bhAI pAse sUripadanI mAgaNI karI. tyAre moTA bhAIe kahyuM ke-"he bhAI! tuM vidvAna cho, chatAM abhimAnI hovAthI tene sUripada ApavuM yogya nathI." te vAkya varAhane gamyuM nahIM. tethI teNe sAdhuno veSa choDI daI pharIthI brAhmaNano veSa aMgIkAra karyo. pachI lokomAM prasiddhi pAmavA mATe te evI vAto karavA lAgyo ke-"huM bAlyAvasthAthI ja niraMtara lagnanA vicAramAM raheto hato. ekadA gAma bahAra eka zilApara meM siMhalagna AlekhyuM. pachI te lagnane emanuM ema rahevA daIne huM ghera AvI sUto; tevAmAM mane smaraNa thayuM ke huM te siMhalagna bhUMsavuM bhUlI gayo chuM; tethI huM te lagna bhUMsavA mATe tyAM gayo, to te lagnanI upara meM sAkSAt siMhane beThelo joyo; topaNa tenAthI bhaya pAmyA vinA tenI nIce hAtha nAMkhIne meM te lagna bhUMsI nAMkhyuM, eTale te lagnanA svAmI sUrye mArI hiMmatathI pratyakSa thaIne mane kahyuM ke he vatsa! huM tArA para prasanna thayo chuM, mATe tuM varadAna mAga." kahyuM, "jo tame prasanna thayA ho to mane tamArA vimAnamAM besADIne badhuM jyotizcaka batAvo." tethI mane teNe vimAnamAM besADIne sarva grahanakSatro vagerenI gati, mAna vagere batAvyuM. te jANIne huM kRtArtha thayo chuM. have huM lokonA upakAra mATe ja pharyA karuM chuM." A pramANenI te brAhmaNanI hakIkata loko dvArA rAjAnA sAMbhaLavAmAM AvI, tethI teNe varAhane rAjyapurohita banAvyo. varAha garvane lIdhe zvetAMbaro para dveSa rAkhI temanI niraMtara niMdA karato hato. te niMdA sahana nahIM karanArA keTalAka zrAvakabhaktoe bhadrabAhusvAmI pAse jaI temane te nagare lAvI moTA utsavapUrvaka praveza karAvyo. temanuM Agamana sAMbhaLIne varAhane ghaNo kheda thayo. thoDA divasa pachI rAjAne ghera putra janma thayo. tenI janmapatrikA varAhe karIne tenuM so varSanuM AyuSya nakkI karyuM, tathA bIjA paNa keTalAka zubha yogonuM varNana karyuM. te sAMbhaLIne rAjA prasanna thayo. tyAre varAha bolyo ke-"he svAmI! Apane ghera putraprasavano harSa dekhADavA mATe gAmanA sau loko AvI gayA, paNa IrSALu bhadrabAhu zvetAMbara AvyA nathI, mATe te harSa vinAnA bhadrabAhune dezanikAlano daMDa ja karavo joIe." te sAMbhaLIne rAjAe potAnA maMtrIne sUri pAse nahIM AvavAnuM kAraNa jANavA mATe mokalyo. maMtrIe sUrine pUchyuM, tyAre sUri bolyA ke-"be vakhata javA AvavAno kleza zA mATe karavo joIe? kemake sAtame divase te putra bilADInA mukhathI maraNa pAmaze." te vAta maMtrIe jaIne rAjAne kahI. te sAMbhaLIne rAjAe putranA bacAva mATe AkhA gAmanI bilADIo gAma 1 jyotiSazAstranuM muhUrta Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 2 bahAra kADhI mukAvI. sAtame divase te bALakane tenI ghAvamAtA bAraNAmAM beThI beThI ghavarAvatI hatI, tevAmAM akasmAt bAraNAnI argalA jene bilADI kahe che te bALakanA mastaka para paDI, ane tarata ja te maraNa pAmyo, tethI rAjAe varAhano tiraskAra karyo. pachI gurune rAjAe pUchyuM ke-"he svAmI! tame tenuM sAta divasanuM AyuSya zI rIte jANyuM? vaLI tame bilADInA mukhathI maraNanuM kahyuM hatuM tevI rIte na thayuM, tenuM kAraNa zuM?" gurue javAba Apyo ke-"bilADInA mukhathI ja tenuM maraNa thayuM che. te argalAnA agrabhAga upara bilADInI AkRti che, te joI khAtarI karo. AyuSyanI bAbatamAM ame pUrvanI AmnAyane anusAre lagna laIne zAstrAnusAra nizcita karyo hato, ane varAhe to putrajanma thayA pachI jyAre dAsIe UMcA pITha para caDIne ghaMTa vagADyo tyAre putra janma thayo ema jANI lagna lIdhuM hatuM, tethI tenA lagnamAM pharaka paDyo che." te sAMbhaLIne varAhane ghaNo kheda thayo, eTale te sarve pustakone jaLamAM boLI devA taiyAra thayo. sUrie teno niSegha karIne kahyuM ke-"he bhAI! e sarva zAstro sarvapraNIta hovAthI zuddha ja che. kahyuM che ke - amaMtramakSaraM nAsti, nAsti mUlamanauSadham / anAthA pRthivI nAsti, AmnAyAH khalu durlbhaaH||1|| maMtra vinAno ekke akSara nathI, auSagha vinAnuM eka paNa mULiyuM nathI ane nAtha vinAnI jarA paNa pRthvI nathI, paraMtu tenI AmnAya (rahasyamaya vighAna) prAsa thavI durlabha che (je gurugamathI maLI zake che.)" ityAdika samajAvIne sUrie tene zAMta karyo. pachI eka divase rAjAe sUrine tathA brAhmaNone pUchyuM ke, "Aje navIna zuM thaze? te kaho." tyAre varAha bolyo ke, "Aje sAyaMkALe amuka sthAne akasmAt jalavRSTi thaze, ane mukarara karelA maMDaLamAM eka bAvana paLano matsya AkAzamAMthI paDaze." pachI guru bolyA ke, "te vAta kharI, paNa ekAvana paLano matsya paDaze ane te maMDaLanI bahAra pUrva dizAmAM paDaze." sAyaMkALe gurunA kahyA pramANe thayuM; tethI rAjAe jaina gharma aMgIkAra karyo, vahAre kheda pAmIne tApasI dIkSA lIdhI, ane ajJAnakaSTa karIne AyuSya kSaye maraNa pAmI vyaMtara thayo. pUrvano dveSa sAMbharatAM teNe sAghuone upadrava karavA vicAryuM, paNa temanA para tenI zakti cAlI zakI nahIM, tethI te duSTa zrAvakomAM rogo utpanna karavA mAMDyA. zrAvakoe gurune vijJapti karI, tyAre gurue upasargamAtrano nAza karanAra upasargahara stotra banAvIne zrAvakone teno hamezAM pATha karavA kahyuM, tethI te vyaMtara zrAvakone paNa kAMI karI zakyo nahIM. te "uvasaggahara" stotra haju paNa pATha karavAthI upadravono nAza kare che. anukrame aneka bhavya jIvone pratibogha karI bhadrabAhu svAmI svarge gayA. bhadrabAhasvAmIe zubha nimittanA baLathI rAjAne jainadharmI karyo, tevI rIte bIjAoe paNa zAsananI unnatine mATe yathAzakti prayAsa karavo." || kritIya taMbha samApta . Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ staMbha) vyAkhyAna 31 samakitanA pAMcamA prabhAvaka-tapasvI prabhAvaka vividhAbhistapasyAbhirjenadharmaprakAzakaH / vijJeyaH paJcamo bhavyaiH, sa tapasvI prabhAvakaH // 1 // bhAvArtha--je vividha prakAranI tapasyA karIne jainadharmano prakAza ka2e tene bhavya prANIoe pAMcamo tapasvI prabhAvaka jANavo.'' A prasaMga upara kASTha muninuM dRSTAMta che te nIce pramANe kASThamuninuM dRSTAMta 109 rAjagRha nagaramAM kASTha nAme zreSThI raheto hato. tene vajA nAme kulaTA strI hatI. te strIthI utpanna thayelo devapriya nAmano tene eka putra hato. te lekhazALAmAM abhyAsa karato hato. te zreSThIne ghera putranI jema pAlana karelAM popaTa, menA ane kUkaDo e traNa pakSIo hatAM. eka brAhmaNanA putrane gharanI saMbhALa karavA rAkhelo hato. ekadA zreSThI potAnA gharano kAryabhAra potAnI strIne tathA menAne soMpIne lakSmI meLavavA mATe paradeza gayo. pAchaLa te brAhmaNaputra yuvAvasthA pAmyo, tyAre vajA tenI sAthe viSayasukha bhogavavA lAgI. ekadA te bannene viSayAsakta joIne menAe popaTane kahyuM ke,'"pApakarmamAM tatpara thayelAM A bannene ApaNe nivAravA joIe.'' tyAre popaTa bolyo ke- upadezo hi mUrkhANAM, prakopAya na zAntaye / payaHpAnaM bhujaMgAnAM, kevalaM viSavardhanam // bhAvArtha'mUrkhane upadeza Apavo, e tene kopa utpanna karavA mATe thAya che, paNa zAMtine mATe thato nathI. juo! sarpane je dugdhapAna karAvavuM te kevaLa viSanI vRddhine mATe ja thAya che. mATe he priyA! hamaNAM temane upadeza ApavAno samaya nathI.'" te sAMbhaLIne menA bolI ke,''satya bolavAthI jo kadAca mAruM akALe mRtyu thAya to te zreSTha che, paNa A pitA tulya zreSThInA gharamAM akArya thatuM jovuM te zreSTha nathI; huM te joI zakatI nathI.'' A pramANe te menAne bolatI sAMbhaLIne vajAe krodhathI te menAne pakaDI agnimAM nAMkhI dIdhI. te joI popaTa to mauna ja dhAraNa karIne rahyo. ekadA te vajAne ghera be muni bhikSAne mATe AvyA. temAMthI vRddha munie laghu munine kahyuM ke,''A kUkaDAnuM mastaka mAMjara (kalagI) sahita je khAya te rAjA thAya.'' te vacana pelA brAhmaNaputre bhIMtane othe UbhA rahIne sAMbhaLyuM. pachI teNe vajAne kahyuM ke,''A kUkaDAnuM mastaka mAMjara sahita rAMdhIne mane khAvA Apa.'' te sAMbhaLIne vajAe prathama nA kahI; paNa tenA vadhAre AgrahathI teNe tema karavAnuM svIkAryuM. pachI te kUkaDAne mArIne tene pakavavA mATe agni para mUkyo. te vakhate te brAhmaNa putra snAna karavA gayo, tevAmAM vajAnA putra lekhazALAmAMthI ghera AvI khAvAnuM mAgyuM; eTale vajAe tenA jAranuM kahevuM bhUlI javAthI pelA kUkaDAnuM mastaka tene khAvA ApyuM. te khAIne te zALAmAM gayo. thoDI vAre pelo brAhmaNa snAna karIne ghera AvI khAvA beTho. te vakhate kUkaDAnA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 mastaka vinAnuM kevaLa zarIranuM mAMsa joIne te bAbata teNe vajAne pUchyuM, eTale teNe kahyuM ke, "mArA putrane bhUlathI apAyuM che." te sAMbhaLI kroghathI brAhmaNa bolyo ke, "jo tArA chokarAne mArIne tenA peTamAMthI kUkaDAnuM mastaka kADhI mane khAvA ApIza to ApaNI prItino bhaMga nahIM thAya, nahIM to huM tArI sAthe prIti rAkhIza nahIM." te sAMbhaLIne vajAe tema karavAnuM svIkAryuM. (kAmI puruSo zuM zuM akArya nathI svIkAratA!) te vAta te putranI ghAtrI(dhAvamAtA)e sAMbhaLI; tethI lekhazALAmAMthI parabhAryo ja putrane laIne keDe besADIne nagara bahAra nIkaLI gaI. anukrame cAlatI cAlatI te ghAtrI pRSThacaMpA nagarIne udyAnamAM AvI. te vakhate te nagarIno rAjA putrarahita maraNa pAmelo hovAthI praghAnoe paMca divya karyA hatA. te paMcadivya udyAnamAM sUtelA pelA putrane pramANa karyo. tethI praghAnoe teno rAjyAbhiSeka karyo eTale te ghAtrI sahita tyAM rahI rAjyanuM pAlana karavA lAgyo. ahIM keTaleka kALe kASTha zreSThI paradezathI ghera Avyo. tyAM putra, zAtrI, menA ane kUkaDo e cAra vastu teNe joI nahIM. tethI teNe popaTane te viSe pUchyuM, tyAre popaTa bolyo ke, "he zreSThI! mane pAMjarAmAMthI bahAra kADho to huM nirbhaya thaIne sarva vRttAMta kahuM." tyAre zreSThIe tene pAMjarAmAMthI mukta karyo eTale te popaTe vRkSa para besIne vajA tathA brAhmaNanA ayogya saMbaMghanI sarva vAta karI. te sAMbhaLIne zreSThIe vairAgya pAmI tarata ja dIkSA lIdhI. rAjAnA bhayathI vajA paNa brAhmaNane laI tyAMthI bhAgI gaI. teo cAlatAM cAlatAM daivayoge putranA rAjyavALA nagaramAM AvIne rahyA. kASTha sAdhu paNa vihAranA krame pharatAM pharatAM te ja nagaramAM AvyA, ane akasmAt te vajAne ghera bhikSA levA gayA. vajAe potAnA patine oLakhIne vicAryuM ke, "jo A mane oLakhaze to mArI hIlanA karaze." pachI teNe bhikSAnA pAtramAM bhikSAnI sAthe potAnuM eka AbhUSaNa mUkI daI pokAra karyo; tethI rAjasevakoe te sAdhune cora ghArIne pakaDyA ane rAjA pAse laI gayA. te vakhate rAjA pAse beThelI ghAtrIe temane oLakhIne rAjAne kahyuM ke, "A tArA pitA che." eTale rAjAe sarva vRttAMta jANI pitAne haNavA icchatI mAtAne gAma bahAra kADhI mUkI, ane pote zrAvaka thayo. pachI potAnA pitAne bahu AgrahathI teNe tyAM rAkhyA. rAjA hamezAM samRddhi sahita gurune vaMdana karavA mATe javA lAgyo. e pramANe jaina zAsananI unnati joIne brAhmaNo dveSa karavA lAgyA. tethI teo muninAM chidra jovA lAgyA; paNa te tapasvI munimAM eka paNa dUSaNa jovAmAM AvyuM nahIM, tethI nirAza thaIne brAhmaNoe prapaMca karyo. teoe eka garbhavatI dAsIne dravyano lobha batAvIne kahyuM ke, "tuM A sAdhune kalaMka Apa." dravyanA lobhathI teNe hA kahI. pachI kASTha sAdhu vihAra karavA mATe taiyAra thayA ane rAjA vagere ghaNA loko tyAM vidAya ApavA AvyA te vakhate pelI dAsI sAthvIno veSa paherI muni pAse AvI sarvanA sAMbhaLatAM bolI ke, "he pUjya! A tamArAthI rahelA garbhane ema ne - ema mUkIne tame vihAra karo cho, te yukta nathI." ema kahIne teNe muninuM vastra pakaDyuM, eTale Azcarya pAmelA muni bolyA ke, "he mugdhA! zA mATe asatya bolIne tuM amane kopa pamADe che?" te bolI ke, "huM asatya bolatI nathI." te sAMbhaLIne zAsananI unnatine mATe sarva loka samakSa labdhivAna muni bolyA ke, "jo A garbha mArAthI rahelo hoya to temane tema sthita raho; paraMtu jo A garbha mArAthI rahelo na hoya to tatkALa tenI kukSi bhedIne nIkaLI paDo." evuM kahetAM ja te garbha Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 32] samakitanA chaThThA prabhAvaka-vidyAprabhAvaka 111 tenI kukSimAMthI nIkaLIne pRthvI para paDyo, eTale bhayathI kaMpatI te dAsI bolI ke, "he pUjya! meM brAhmaNonA kahevAthI AvuM akRtya karyuM che, mATe mane kSamA karo" ema kahIne te muninA pagamAM paDI. brAhmaNo paNa kaMpatA kaMpatA tyAM AvIne muninA pagamAM paDyA. pachI rAjA vagerenI vinaMtIthI munino krodha zAMta thayo. sarva loko muninA upadezathI gharma pAmyA, ane brAhmaNoe jaina dharmanI niMdA karavI mUkI dIdhI. muni paNa utkRSTa tapavaDe sarva karmano kSaya karI muktipadane pAmyA. - "he bhavya jIvo! jo tamane muktinA sukhanI abhilASA hoya to A kASTha muninuM adbhuta caritra sAMbhaLIne vivigha prakAranI tapasyA karI jinadharmanI unnati karo." vyAkhyAna ka2 samakitanA chaThThA prabhAvaka-vidhAprabhAvaka maMtrayantrAdividyAbhiyukto vidyAprabhAvakaH / saMghAghartha mahAvidyAM, prayukrayati nAnyathA zA. bhAvArtha-je maMtra, yaMtra vagere vidyAthI yukta hoya te vidyAprabhAvaka kahevAya che. te vidyAprabhAvaka saMgha vagerenAM kAryane mATe mahAvidyAno upayoga kare che; bIjA kArya mATe teno upayoga karatA nathI." ahIM zrI hemacaMdrAcAryanuM draSTAMta che, te nIce pramANe zrI hemacaMdra sUrinI kathA ghaMghukA gAmamAM moDha jJAtimAM utpanna thayelA cAMgadeve devacaMdrasUri pAse dIkSA lIdhI. gurue anukrame tenuM hemacaMdrasUri evuM nAma pADyuM. anukrame pATaNamAM kumArapALa rAjA thaye sate zrI hemasUrie tyAM jaIne udayana maMtrIne pUchyuM ke-"rAjA amane koI vAra saMbhAre che ke nahIM?' udayane kahyuM ke, "teo tamane saMbhAratA nathI." tyAre sUrie kahyuM-he maMtrI! Aje tuM rAjAne ekAMtamAM kaheje ke "Aje tamAre navI rANIne mahele sUvA javuM nahIM." maMtrIe te ja pramANe kahyuM. te rAtre navI rANInA mahela para vIjaLI paDI, tethI te mahela baLI gayo, rANI paNa mRtyu pAmI, te joI Azcarya pAmelA rAjAe maMtrIne pUchyuM ke, "tamane AvI khabara prathama kevI rIte paDI? AvuM utkRSTa jJAna konuM che?" tyAre maMtrIe "hemasUrie te vAta kahI hatI' ema kahyuM, te sAMbhaLIne rAjA tarata ja hemasUri pAse jaI temane praNAma karIne bolyo ke "he pUjya! Apano mArA para parama upakAra che, mATe A rAjya grahaNa karIne mArA para anugraha (kRpA) karo." sUri bolyA- he rAjA! amAre rAjyano khapa nathI. paraMtu kRtajJatvena rAkhe, vesmatyuparivarNasi AtmanIne tadA jainadharme dhehi nijaM mnH||1|| bhAvArtha-he rAjendra! jo tuM kRtajJapaNAe karIne (karelA guNanA jANavApaNAe karIne) pratyupakAra karavA icchatA ho to AtmAne hitakAraka evA jaina gharmane viSe tAruM mana sthApana kara, arthAt jaina gharmano svIkAra kara. te sAMbhaLIne rAjA bolyo-"he svAmI! Apa jema kahezo tema huM karIza." ekadA rAjA sUrine Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara--bhAga 1 [staMbha 3 sAthe laIne somezvaranI yAtrAe gayA. tyAM rAjAe mahAdevane vaMdanA karI. te vakhate rAjAne brAhmaNoe kahyuM ke,'jainadharmIo temanA tIrthaMkara sivAya bIjA devane namatA nathI.'' te sAMbhaLIne rAjAe sUrine kahyuM ke,''hai pUjya! Apa zivane vaMdanA karo." tyAre sUri bolyA ke- bhavabIjADurajananA, rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya | brahmA vaoN viSNurvA, haro jino vA namastasmai ii yatra tatra samaye yathA tathA, yo'si so'syabhidhayA yathA tathA / vItadoSakaluSaH sa cedbhavAneka ava bhagavannamo'stu te // 2 // bhAvArtha--jenA bhavabIjanA aMkurane utpanna karanArA rAgAdika kSaya pAmelA che evA brahmA, viSNu, ziva ke jina je hoya tene mArA namaskAra ho! je te samaye, je te prakAre, je te nAmavaDe, je che te tuM ja che. sarva doSa ane pApa rahita jo koI hoya to tuM eka ja che; mATe he bhagavan! tamane mArA namaskAra ho.'' AvI stuti sAMbhaLIne rAjA Azcarya pAmyo. pachI teNe gurune kahyuM ke, "he pUjya! matamatAMtarano Agraha mUkIne kharuM tattva zuM che te mane kaho.' sUri bolyA,'"he rAjA! zAstrano saMvAda dUra raho, mAtra A ziva ja tamArI pAse tattvanuM nirUpaNa karaze te tame Adarajo.'' pachI madhyarAtrie sUrinA dhyAnathI pratyakSa thaIne zive rAjAne kahyuM ke,"he rAjA! zrI tIrthaMkaroe prarUpita karelA syAdvAda tattvanuM AcaraNa karavAthI tuM vAMchita phaLane pAmIza.' te sAMbhaLIne rAjA samakitanI sanmukha thayo. ekadA vAyune staMbhana karavAnI kriyAmAM eTale zarIramAM cAlatA vAyune rokIne zarIrane halakuM banAvavAnI kriyAmAM nipuNa evo devabodhi nAmano brAhmaNa kamaLanA nALanA dAMDA karI, keLanA pAMdaDAnuM Asana (zibikA-pAlakhI) karI kAcA sUtaranA tAMtaNAthI te nALa ane pAMdaDAM bAMghI te zibikA nAnA ziSyonA skaMdhapara upaDAvI, pote temAM besIne rAjasabhAmAM Avyo. te joI vismaya pAmelA rAjAe tene sanmAna ApyuM. pachI pUjAne samaye jinezvaranI pUjA karatA rAjAne joIne devabodhie kahyuM ke,'"he rAjA! tArA kuLadharmanuM ullaMghana karavuM tane yukta nathI. kahyuM che ke-- nindantu nItinipuNA yadi vA stuvaMtu lakSmIH samAvizatu gacchatu vA yatheSTam / adyaiva vA maraNamastu yugAntare nyAyyAtpathaH pravicalanti padaM na thIrA ]]]] vA bhAvArtha--nItizAstramAM nipuNa evA puruSo niMdA karo athavA stuti (prazaMsA) karo, lakSmI prApta thAo athavA marajI mujaba cAlI jAo, Aje ja mRtyu prApta thAo, athavA bIjA yugamAM mRtyu thAo, topaNa thIra puruSo kAMI paNa darakAra rAkhyA vinA ja nyAyanA rastAthI eka pagaluM paNa calita thatA nathI. mATe he rAjA! tAre kuLaparaMparAno zivadharma choDavo yogya nathI.' te sAMbhaLIne rAjA bolyo ke, '"sarvaze kahelo hovAthI jainadharma ja satya che.'' devabodhi bolyo ke,"he rAjA! jo tane Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 32] samakitanA chaThThA prabhAvaka-vidyAprabhAvaka 113 zivagharmanI pratIti AvatI na hoya to mahezvarAdika traNe devatAo ane temanI pUjA karatA tArA pUrvajone sAkSAt ahIM AvelA joIne tArA mukhathI ja temane pUchI nizcaya kara." ema kahIne teNe potAnI vidyAzaktithI te devone tathA kumArapALanA pUrvajone pratyakSa dekhADyA. te devo ane pUrvajo bolyA ke-"he vatsa! tAre devabodhinA kahevA pramANe karavuM." tethI rAjA vismaya pAmIne jaDa jevo banI gayo. tyAre udayana maMtrIe kahyuM ke, "he rAjA! AmAM mUMjhAvAnuM kAraNa nathI. hemasUri paNa aneka vidyAmAM kuzaLa che ane teo hAla ahIM pATaNamAM ja birAje che. mATe cAlo, tyAM jaIe." te sAMbhaLIne rAjA prAtaHkALe devabodhi vagerene laIne sUri pAse vaMdanA karavA Avyo. te vakhate hemacaMdrasUri zarIranI aMdaranA pAMce (prANa, apAna, vyAna, udAna ane samAna) vAyune rUMghIne AsanathI kAMIka UMcA rahI vyAkhyAna ApavA lAgyA. te vakhate pUrvathI saMketa karI rAkhelA ziSyoe sUrinI nIcethI Asana (pATa vagere) kheMcI lIdhuM, eTale sUri jamInathI ghaNA UMcA rahI vyAkhyAna ApavA lAgyA. te joI rAjA vagere sarve mahA Azcarya pAmyA. pachI sUri mahArAja, "amArA devone jo." ema kahI kumArapALa rAjAne eka oraDAmAM laI gayA. tyAM samavasaraNamAM rahelA covIza tIrthakaronI pUjA karatA tenA ekavIza peDhInA pUrvajone teNe joyA. teo tIrthakaro) paNa bolyA ke, "dayAgharma pALavAthI tuM ja vivekI cho, A hemasUri tArA guru che, te jema kahe tema karaje." tathA tenA pUrvajo paNa bolyA ke, "he vatsa!jainagharmano Adara karyo, tethI ame sugatinA bhAjana thaI AvI mahA trAddhi pAmyA chIe." ema kahI te sarve antardhAna (adrazya) thayA. te joI hIMcakA khAtA manavALA rAjAe sUrine tattva pUchyuM ke, "he mahArAja!devabodhie batAvyuM te satya ke A satya? A bAbatamAM mAruM mana cakaDoLe caDyuM che." tyAre sUri bolyA ke, "he rAjA! prathama devabodhie tane je batAvyuM tathA meM tane je A batAvyuM te sarva indrajALa che, AkAzapuSpanI jema asatya ja che; paraMtu tattva to je tane somezvara mahAdeve kahyuM hatuM te ja che." te sAMbhaLIne rAjAe mithyAtvano tyAga karyo, ane anukrame te bAra vratadhArI thayo. anyadA Azvina mAsa Avyo tyAre navarAtrinA divase devInA pUjArIe AvI rAjAne kahyuM ke, "he rAjA! kuLadevInI pAse balidAna mATe sAtamane divase sAtaso pADAno vagha thAya che, AThamane divase AThaso pADAno vagha thAya che, ane navamIne divase navaso pADAno vagha karavAmAM Ave che. Avo tamArI vaMzaparaMparAno niyama che. te pramANe jo na thAya to devI vighna kare che." te sAMbhaLIne rAjAe sUri pAse jaI te vAta karI. tyAre sUrie kahyuM ke, "je divase jeTalAM prANIo haNAya che te divase teTalAM prANIo te devInI pAse gharIne kahevuM ke, he devI! A zaraNarahita pazuo tamArI pAse mUkyAM che, have jema tamane yogya lAge tema karajo." pachI rAjAe sUrinA kahevA pramANe karyuM, eTale devIe eke prANInuM bhakSaNa karyuM nahIM, paraMtu navamInI rAtrie hAthamAM trizULane ghAraNa karanArI kaMTezvarI devIe pratyakSa thaI rAjA pAse AvIne kahyuM ke, "he rAjA! teM paraMparAthI cAlI AvatI rItane kema mUkI dIdhI?" rAjAe javAba Apyo ke, "he devI! huM jIvuM chuM tyAM sudhI to eka kIDIno paNa vagha karIza nahIM." te sAMbhaLIne krogha pAmelI devI rAjAnA mastakamAM trizuLa mArIne adrazya thaI gaI. te devInA prahArathI rAjAnA zarIramAM tatkALa kuSTha vyAdhi utpanna thayo, ane tenI asahya pIDA thavA lAgI. tethI rAjAe agnimAM praveza karavAno vicAra bhAga 1-8) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 karyo. teno niSegha karIne udayana maMtrIe te vRttAMta sUrine jaNAvyo. tyAre sUrie jaLa maMtrIne udayanane ApyuM. te jaLa rAjA para chAMTavAthI teno deha suvarNanI kAMti jevo thaI gayo. pachI prAtaHkALe rAjA gurune vAMdavA gayA. upAzrayamAM praveza karatAM ja rAjAe eka strInuM karuNAbharyuM rudana sAMbhaLyuM; eTale rAjAe te strInI sanmukha joyuM to rAtre joyelI devIne tyAM rudana karatI dIThI. pachI guru pAse jaI rAjAe kahyuM ke, "he pUjya! thAMbhale bAMdhelI A strIne mUkI do." sUri bolyA, "he rAjA! enA karme e baMghAI che. paNa tame ene gharmakAryamAM sahAyaka thAya e rIte vacanabaddha karI lo." tyAre rAjAe potAnA aDhAra dezomAM jIvarakSA mATe koTavALa (rakhevALa)paNuM karavAnuM mAgyuM, te vAta devIe svIkArI, eTale te baMdhanathI mukta thaI, ane rAjabhavananA dvAre jaIne adhiSThAyikAdevI thaIne rahI. ekadA rAjasabhAmAM sUrie zrI sthULabhadra muninI prazaMsA karI ke- vezyA rAgavatI sadA tadanugA SaDbhI rasairbhojanaM saudhaM dhAma manoharaM vapuraho navyo vayaHsaMgamaH / kAlo'yaM jagadAvilastadapi yaH kAmaM jigAyAdarAt taM vande yuvatiprabodhakuzalaM zrIsthUlabhadraM munim // 1 // bhAvArtha-"vezyA potA para rAgavALI ane niraMtara temane anusaranArI hatI, hamezAM cha rasavALuM bhojana khAvAnuM hatuM, kAmazAstranA citravALI zALAmAM vasavAnuM hatuM, zarIra paNa manohara hatuM, avasthA paNa yuvAna hatI ane kALa paNa varSARtuno hato; topaNa jeNe AdarapUrvaka kAmadevane jItyo evAM strIjanone pratibogha pamADavAmAM kuzaLa zrIsthUlabhadra munine huM vaMdanA karuM chuM." A pramANe sAMbhaLIne rAjAnI pAse beThelA dveSI brAhmaNo bolyA ke- vizvAmitraparAzaraprabhRtayo ye cAmbupatrAzinaste'pi strImukhapaGkajaM sulalitaM daSTvaiva mohaM gatAH / AhAraM saghRtaM payodadhiyutaM bhuJjanti ye mAnavA steSAmindriyanigrahaH kathamaho dambhaH samAlokyatAm // 1 // bhAvArtha-"vizvAmitra ane parAzara vagere RSio ke jeo jaLa ane pAMdaDAMmAtrano ja AhAra karatA hatA; teo paNa strInuM sundara mukhakamaLa joIne ja moha pAmI gayA hatA; to je loko vRta, dUgha ane dahIMvALo AhAra kare teothI indriyono nigraha zI rIte karI zakAya? aho! juo! kevo daMbha che? arthAt jaino kevo daMbha kare che?" te sAMbhaLIne sUrie teno javAba Apyo ke, "he rAjA! zIlanuM pAlana karavAmAM AhAra ke nihAra mAtra kAraNabhUta nathI, paraMtu mananI vRtti ja kAraNa che. kemake siMho balI dviradasUkaramAMsabhojI saMvatsareNa ratimeti kilaikavAram / pArApataH kharazilAkaNamAtrabhojI kAmI bhavatyanudinaM nanu ko'tra hetuH||1|| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 33]. samakitanA sAtamA prabhAvaka-siddhaprabhAvaka 115 bhAvArtha-baLavAna siMha hAthI ane sUkaranuM mAMsa khAya che, to paNa te eka varasamAM eka ja vAra kAmakrIDA kare che, ane pArevAM (kabUtara) maraDiyA kAMkarA ane juvAranAM kaNa khAya che te chatAM teo hamezAM kAmI ja rahe che, to tenuM zuM kAraNa?" te sAMbhaLIne kuvAdIonAM mukha zyAma thaI gayAM. A vagere aneka prabaMdho kumArapALanA caritrathI jANI levA. pachI sUri paNa anukrame aneka bhavyajIvone pratibogha karIne tathA jainagharmanI prabhAvanA karIne svarge gayA. "vidyArUpa kAMtivALA, jainagharmarUpa jagatane viSe sUrya samAna, ajJAnarUpa aMghakArano nAza karanAra ane caulukya vaMzamAM siMha samAna kumArapALa rAjAne pratibogha pamADanAra evA zrI hemacaMdra gurune huM namana karuM chuM." vyAkhyAna 33 samakitanA sAtamA prabhAvaka-siddhaprabhAvaka aJjanacUrNalepAdisiddhayogaiH samanvitaH / jinendrazAsane hyatra saptamaH syaatprbhaavkH||4|| bhAvArtha-"aMjana, cUrNa ane lepa vagere siddha karelA yogoe karIne sahita je hoya tene A jinendranA zAsanane viSe sAtamA prabhAvaka kahelA che; arthAt zAsananI unnatine mATe je aMjanAdikano upayoga kare te siddha prabhAvaka kahevAya che." A zlokano bhAvArtha zrI pAdalitasUrinA draSTAMta vaDe draDha karavAmAM Ave che. - zrI pAdaliptasUrinuM draSTAMta ayodhyA nagarImAM nAgahastI nAmanA sUrinI pAse paDimA nAmanI zrAvikAnA putre ATha varSanI vaye dIkSA grahaNa karI. te nAnI vayamAM paNa khUba cabarAka ane dakSa hato. ekadA te kSullaka (bALaka) sAghu zrAvakane gherathI kAMjI (bhAtanuM osAmaNa) vahorI lAvIne guru pAse AvI UbhA rahyA. tene guru mahArAje pUchyuM ke, "he vatsa! tuM AlocanA jANe che? "(ahIM gurue prazna karavAno hetu e hato ke kAMjI sarva jAtanI acitta nathI, mATe A kAMjI sacitta acittano vicAra karIne lAvyo che ke nahIM?) te sAMbhaLIne kullake kahyuM ke, "he pUjya guru! huM AlocanA jANuM chuM, temAM (AlocanA zabdamAM) bhA' e upasarga che, ane teno artha rUSArthe kriyA yone maryAvADamavidhI va eTale thoDuM, cotarapha, maryAdA, abhividhi vagere thAya che tathA kriyAnI sAthe paNa te Ave che, ane strovanA eTale jovuM te arthAt cotarapha jovuM te AlocanAno artha huM jANuM chuM. ane aMvaMtaMvatthIo apuphiyaM puSpadaMtapaMtIe / navasAlikAMjiyaM navaDha hUi kuMDaeNa maha dina // ' lAla varNanA vastravALI apuSmita (RtumAM nahIM AvelI) ane puSyanI kaLI samAna dAMtavALI navoDhA strIe A navI DAMgaranA bhAtanI kAMjI mane praphullita manathI kaDachIthI ApI che. A 1 A gAthAno artha barAbara beTho nathI. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 pramANe zRMgAranAM vacano sAMbhaLI guru krogha karI bolyA- "are palitta (pralita) eTale prakarSe karIne (pApathI) liMpAyelA! tuM e zuM bole che?" te vakhate te kSullaka sAghu gurunA caraNakamaLamAM namana (vaMdanA) karIne bolyo gurucaraNe namiUM, vinavai deha pasiUNa / ahiyaM egaM mattaM, jeNaM havemi pAlittaM // 1 // he pUjya! mArApara kRpA karIne patti zabdamAM eka kAno vaghArI Apo, ke jethI huM patti (pAyalisa=pAdalipta) thAuM." arthAt pAda eTale page lipta eTale lepAyelo, arthAt page, lepa karavAthI AkAze UDI zakAya tevI vidyAvALo thAuM. te sAMbhaLIne tenI buddhithI prasanna thayelA gurue tene pAdalapanI vidyA ApI, ane anukrame tene yogya jANI sUripada ApI tenuM pAdaliptasUri evuM nAma sthApana karyuM. pAdaliptAcArya vihAra karatAM anyadA kheTakapuramAM AvyA tyAM jIvAjIvotpatti prAbhRta, nimitta prAbhRta, vidyA prAbhRta ane siddha prAbhRta e cAra pAhuDAM temane maLyAM. pachI sUri hamezAM pAilepa vidyAe karIne pAMce tIrthoe jaI tyAM rahela jinabiMbone vaMdana karIne pachI bhojana karavA lAgyA. ekadA sUri DhaMkapure AvyA. tyAM jeNe ghaNA lokone vaza karyA che evo nAgArjuna nAmano yogI sUri pAse AvI vidyA zIkhavAnI icchAe zrAvaka thaIne niraMtara temanA caraNanI sevA karavA lAgyo. niraMtara gurunA caraNakamaLamAM vaMdanA karavAthI auSadhionA gaMghavaDe teNe ekaso ne sAta auSadhio oLakhI lIghI. pachI te sarva auSadhione jaLa sAthe meLavI vATIne teno page lepa karI AkAzamAM UDavA lAgyo; paNa thoDe dUra UDIne pAcho je te sthAne te paDavA lAgyo; tethI tenA zarIre cAThAM paDyAM. te joIne ekadA gurue tene pUchyuM ke-"he bhadra! A tArA zarIre kSata (cAThAM) zenAM che?" tyAre te yogIe guru pAse satya vAta kahI batAvI. te sAMbhaLIne tenI buddhithI raMjita (AnaMdita) thayelA gurue tene zuddha (satya) zrAvaka banAvyo. pachI vihArasamaye gurue tene kahyuM ke, "he zrAvaka! jo tAre AkAzamAM UDavAnI icchA hoya to te ekaso ne sAte auSadhione sAThI cokhAnA osAmaNamAM ekatra karIne teno lepa karaje, jethI tane alanA nahIM thAya." A pramANenA guruvacanathI teno manoratha pUrNa thayo eTale te paNa svasthAne gayo. ekadA te nAgArjune ghaNA dravyano vyaya karIne suvarNasiddhi nipajAvI. pachI guruno upakAra saMbhArIne teno badalo vALavA mATe tenA rasanI eka jhUMpI laIne potAnA ziSyadvArA gurune te bheTa tarIke mokalI. te joI gurue te ziSyane kahyuM ke, "ame tRNane tathA suvarNane samAna gaNIe chIe; mATe A anarthakAraka rasanI ame icchA rAkhatA nathI." ema kahIne gurue rAkha maMgAvI te sarva rasa rAkhamAM DhoLI dIdho ane te kUMpImAM potAnuM mUtra bharIne te kaMpI pAchI ApI. te laIne te ziSya nAgArjuna pAse AvI sarva vRttAMta kahyuM. te sAMbhaLIne kroghathI Arakta thayelA yogIe vicAryuM ke, aho!te sAghu kevA avivekI che? ema kahI teNe te kUMpIne eka paththara para pachADI phoDI nAMkhI. kSaNavAramAM te zilA suvarNamaya thaI gaI. te joIne Azcarya pAmelA yogIe vicAryuM ke 1 zAstro (pUrvamAMthI uddharelAM). Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 vyAkhyAna 33] samakitanA sAtamA prabhAvaka-siddhaprabhAvaka mayA klezasahasreNa, rasasiddhi vidhiyate / amISAM tu svabhAvena, svavapusthaiva vidyate // 1 // aho! meM hajAro leza sahana karI A rasasiddhi utpanna karI, ane A gurunA zarIramAM to te siddhi svabhAvathI ja rahelI che." tyAra pachI nAgArjune te kalpavRkSa samAna gurunI vaMdanA ane stuti vaDe cirakALa sevA karI. te samayamAM zAlivAhana rAjAnI sabhAmAM cAra RSio lAkha lAkha zlokanA graMtha racIne rAjA pAse AvIne bolyA ke, "he rAjA! amArA graMtha tame sAMbhaLo." rAjAe javAba Apyo ke, "evaDA moTA graMtho sAMbhaLavAno mane avakAza nathI." tyAre teo pacAsa pacAsa hajAra zlokanA graMtha karIne AvyA tyAre paNa rAjAe teTalA moTA graMtha sAMbhaLavAnI azakti jaNAvI; tyAre teo tethI ardhA graMtha karI lAvyA. ema ochA karatAM karatAM chevaTe eka eka zloka karIne lAvyA, topaNa rAjAe sAMbhaLavAnI nA kahI. tyAre teo eka eka pAda karIne lAvyA. te vakhate rAjAe sAMbhaLavAnI hA kahI. tyAre prathama Atreya nAmanA RSi cikitsA (vaidaka) zAstranA rahasyarUpa eka pAda bolyA-"nI monanamAya:" Atreya kahe che ke eka vAra jameluM jIrNa thayA pachI (pacyA pachI) bIjuM bhojana karavuM. bIjA kapile kahyuM, "patna: prANinAM phayA' prANI mAtra para dayA rAkhavI e ja kharo gharma che, ema kapile gharmazAstrano sAra kahyo. trIjA bRhaspatie nItizAstrano sAra A pramANe kahyo-"bRhaspatiravizvAsa: bRhaspati kahe che ke koIno vizvAsa karavo nahIM. cothA paMcAle kAmazAstranuM rahasya A pramANe jaNAvyuM, 'ca: strapu mArvavat paMcAla kahe che ke, strIone viSe mRdutA (komaLatA) rAkhavI. A pramANe cAra lAkha zlokanuM rahasya mAtra eka ja zlokamAM batAvI ApyuM. te sAMbhaLIne rAjAe temane sAruM sanmAna ApIne vAraMvAra temanI prazaMsA karI. te vakhate rAjAnI rANI bhogavatI bolI ke tA gaDayaMti vAiMdagayaghaDA mayabhareNa uppicchA / jAvanna pAyalittayaM, paMcavayaNanAU samullasaI // 4 // bhAvArtha-"jyAM sudhI pAdalitAcAryarUpI siMhanuM lAMgUla (pUchaDuM) ullAsa pAmyuM nathI (siMhanAda thayo nathI) tyAM sudhI ja madanA samUhavaDe garviSTha thayelA dukaprekSya evA moTA vAdIorUpI hastIonA samUho garjanA kare che." te sAMbhaLIne rAjAe potAnA pradhAnone mokalI pAdalitAcAryane teDAvyA. teo sUrine laIne AvatA hatA, te vakhate sarve vidvAnoe ekaThA thaIne eka vRtathI bharelo thALa sUrinI sAme mokalyo. te joIne sUrimahArAje temAM eka soya nAMkhIne te thALa pAcho mokalyo. te joIne rAjAe paMDitone teno bhAva pUchyo, tyAre teo bolyA ke, "he rAjA! ghInA thALanI jema A nagara vidvAnothI pUrNa che, mATe tamAro praveza temAM zI rIte thaze? evo amAro bhAva hato. temAM soya nAMkhIne sUrie e thALa pAcho mokalyo. tethI temaNe e abhiprAya jaNAvyo ke jema ghInA thALamAM sUkSmatAne lIdhe A soyano praveza thayo, tema huM paNa A nagaramAM praveza karIza." te sAMbhaLI rAjA Azcarya pAmyo. pachI sarva paMDito sahita rAjA sUrinI sAme gayo, ane temane mahotsavapUrvaka Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 purIpraveza karAvyo. pachI gurue nirvANakalikA, praznaprakAza vagere zAstro banAvI rAjAne saMbhaLAvyAM; tethI rAjA prasanna thaI jainI thayo, tathA sarve brAhmaNo paNa potAno garva tajIne zrIgurunA caraNakamaLamAM bhramararUpa thayA. sUri paNa jainazAsananI prabhAvanA karI zatruMjayagiripara jaI batrIsa divasanuM anazana karIne svarge gayA. "A pramANe zrI pAdaliptasUrinI amRta samAna kathAnuM zrotrarUpa pAtravaDe pAna karIne (sAMbhaLIne) zaktivAna mANasoe aMjana vagerenA guNo vaDe zAsanano mahimA vaghAravo." A draSTAMta darzanasatatikA graMthamAM vaghAre vistAravALuM che tyAMthI jANI levuM. vyAkhyAna 34 samakitanA AThamAM prabhAvaka-kavi prabhAvaka atyadbhutakavitvasya, kRtau zaktirbhavedyadi / samyaktve sa kavirnAma, prokto'STamaH prbhaavkH||4|| bhAvArtha-jo ati adabhUta kavitA karavAnI zakti hoya to te samakitane viSe kavi nAmano AThamo prabhAvaka kahelo che." kavi be prakAranA che-satya arthanuM varNana karanAra ane asatya arthanuM varNana karanAra. temAM jinamatanA rahasyane jANIne abhuta arthavALA zAstranA racanArane satyArthanuM varNana karanAra jANavA. e pramANenA satyArthavALA zrI hemacaMdrasUrie triSaSTi zalAkApuruSa caritra ane zabdAnuzAsana vyAkaraNa vagere maLI traNa karoDa graMtha banAvyA che. zrI umAsvAti vAcake tattvArtha vagere pAMcaso graMtha (prakIrNaka) racyA che. vAdI devasUrie corAsI hajAra zloka pramANa syAdvAda ratnAkara graMtha banAvyo che. zrI haribhadrasUrie caudaso ne cuMmALIza graMtho racyA che. zrI haribhadrasUrinI kathA nIce pramANe zrI haribhadrasUrinI kathA citrakUTa (cittoDagaDha)mAM haribhadra nAme eka brAhmaNa raheto hato. te cauda vidyAmAM nipuNa hato, sarva zAstrArthane jANanAra hato, tethI jANe ghaNI vidyAonA bhArathI potAnuM peTa phATI jAya tevI bIka rAkhato hoya tema potAnA peTapara loDhAno pATo bAMdhI rAkhato hato ane "jo huM koInuM boleluM na samajuM to huM teno ziSya thAuM evI pratijJA karIne te pharato hato. ekadA te nagaramAM pharato hato tevAmAM yAkinI nAmanI sAthvInA mukhathI teNe A pramANenI eka gAthA sAMbhaLI cakkidugaM haripaNagaM, paNagaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava, ducakkI kesi a cakkI a||1|| bhAvArthaprathama be cakravartI, pachI pAMca vAsudeva, pachI pAMca cakrI, pachI eka vAsudeva, pachI eka cakrI, pachI eka kezava (vAsudeva), pachI eka cakrI, pachI eka kezava, pachI be cakrI, - 1 graMtha zabda zlokavAcaka che ema keTalAka kahe che. anyatra sADAtraNa kroDa paNa lakhelA che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 34] samakitanA AThamA prabhAvaka-kavi prabhAvaka 119 pachI eka kezava ane pachI eka cakrI e pramANe bAra cakrI ane nava vAsudeva A covIzImAM thayelA che." A gAthA sAMbhaLIne teno artha nahIM samajavAthI te haribhadra sAdhvI pAse jaIne kahyuM ke, "he mAtA! tame A zuM cikacika karo cho?" sAdhvIe javAba Apyo ke, "je navuM hoya te cikacika zabda kare che; paraMtu A to jUnuM che." te sAMbhaLIne haribhadra vicAryuM ke, "aho! A sAdhvIe mane uttara ApatAM ja jItI lIgho." pachI teNe sAdhvIne kahyuM ke, "he mAtA! A gAthAno artha mane kaho." tyAre te bolyA ke "mArA guru tamane teno artha kaheze." teNe pUchyuM ke, "te guru kyAM che?" tyAre sAdhvI tene laIne guru pAse gayA. tyAM derAsara hatuM, tenI aMdara prathama teo gayA. tyAM zrI vitarAga devanI mUrti joIne haribhadra svayameva stuti karI ke "vapureva tavAcaSTe, bhagavan vItarAgatAm / na hi koTarasaMsthe'gnau, tarurbhavati zADvalam // 1 // bhAvArtha-"he bhagavAna! tamAruM zarIra ja (mUrti jo tamArA vItarAgapaNAne batAvI Ape che; kema ke vRkSanA koTaramAM jo agni rahelo hoya to te navapallava dekhAya ja nahIM." e pramANe stuti karIne te guru pAse gayo. gurune namana karIne teNe gAthAno artha pUchyo, tyAre gurue teno artha kahyo. eTale prathama pratijJAthI baMghAyelA te haribhadra guru pAse dIkSA lIdhI. pachI teNe jainazAstrono abhyAsa karyo; tethI tenuM samakita draDha thayuM. anukrame tene yogya jANI gurue AcAryapada ApyuM. te haribhadra sUrie Avazyaka niryuktinI moTI vRtti (TIkA) karI, temAM vizvamAM e gAthAnuM sArI rIte vivaraNa (spaSTIkaraNa) karyuM che. ekadA haribhadrasUrinA haMsa ane paramahaMsa nAmanA be ziSyo jeo jaina darzanamAM sArA vidvAna thayA hatA temaNe sUrine vijJapti karI ke, "he pUjya! bauddha gharmanA zAstranuM rahasya jANIne ame temano parAjaya karIe mATe amane temanI pAse bhaNavA javAnI AjJA Apo." sUrie kahyuM ke, "bhale, veSAntara karIne jAo." te sAMbhaLIne te banne veSa parivartana karIne bauddhalokonA dezamAM jaI abhyAsa karI temanA zAstranA marmane jANanArA thayA. ekadA te bauddhanA gurune temanI kriyA pravRtti jovAthI teo zvetAMbarI che evI zaMkA AvI; tethI temanI khAtarI karavA mATe jyAre sarva chAtro abhyAsa karatA hatA, te vakhate zALAnA dAdaranA pagathiyA upara khaDIvaDe ardhanuM biMba cItaryuM. pachI jatI vakhate sarve chAtro te biMba para paga mUkI mUkIne UtaryA; paraMtu pelA be jaNe to te biMbanA kaMThapara prathama traNa rekhA karI ane zarIre vastranuM Alekhana karI (buddha AkRti banAvI), pachI te para paga mUkIne UtaryA. paNa te bannene bhaya lAgyo ke, "jarUra ApaNane teoe zvetAMbarI jANyA che; mATe have ApaNe ahIM rahevuM yogya nathI." ema vicArIne te banne potAnAM pustako laIne tyAMthI nAThA. tenI khabara thatAM gurunA kahevAthI tyAMnA bauddha rAjAe temanI pAchaLa sainya mokalyuM. temAM haMse sainyano ghaNo bhAga haNI nAMkhyo; paraMtu chevaTa ghaNuM sainya ekaThuM thayuM ane teNe hiMsane mArI nAMkhyo. bIjo je paramahaMsa hato te nAsIne citrakUTanI najIka AvI koI sthAne vizrAma mATe sUI gayo. tyAM AvIne te bauddhanA sainya tene paNa mArI nAkhyo. "te vRttAMta jANIne 1. A bannenA maraNanI hakIkata anyatra bIjI rIte kahelI che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 haribhadrasUrine mahAkopa thayo; tethI ukALelA telanA kaDAImAM te caudaso ne cuMmALIza bauddhone homavA mATe AkarSaNa karavA sAru teo maMtrajApa karavA lAgyA. te vRttAMta temanA gurue jANyo; tethI gurue be sAdhuone nIcenI gAthAo lakhI ApI temanI pAse mokalyA. teoe AvIne te gAthAo sUrine vAMcI saMbhaLAvI- guNasena aggisammA, sIhANaMdAya taha piA puttA / sihi jAliNI mAi suo, dhaNa dhannasirimo a paibhajjhA // 1 // jaya vijayAya sahoyara, dharaNo lacchI a taha paibhrajjhA / seNa viseNA pittia, uttA naMmi sattamapu ||go guNacaMda vANamaMtara, samarAicca giriseNa pANo u / ekkassa tao mukhkho, 'NaMto bIassa saMsAro // 3 // jaha jalai jalaM loo, kusatthapavaNAhao kasAyaggI / taM juttaM na jiNavayaNaamiasittovi pajjalai // 4 // bhAvArtha'guNasena rAjAe agnizarmA RSine mAsakSapaNanA pAraNAnuM nimaMtraNa ApyuM hatuM, paNa kAraNane lIdhe te tene pAraNuM karAvI zakyo nahIM; tethI agnizarmAe tenApara vairabhAva rAkhyo ne niyANuM karyuM e pahelo bhava. bIjA bhavamAM siMharAjAne ANaMda (agnizarmAnA jIva) nAmanA putre jhera daIne mAryo. trIjA bhavamAM zIkhI putrane jAlinI mAtAe jhera ApIne mAryo. cothA bhavamAM ghannAne ghanazrI srIe mAryo. pAMcamA bhavamAM jayane vijaya bhAIe mAryo. chaThThA bhavamAM gharaNa nAmanA patine lakSmIvatI strIe pIDA karI. sAtamA bhavamAM senane viseNa nAmanA pitarAI bhAIe parAbhava karyo. AThamA bhave guNacaMdra vidyAgharane vANamaMtare pIDA karI, ane navamA bhave samarAditya (guNasenano jIva) mokSe gayo tathA girisena (agnizarmAno jIva) caMDALa thaI anaMta saMsAra bhaTakyo. mATe he bhadra! jema lokamAM kuzAstrarUpI pavanathI Ahata thayelo-haNAyelo-vRddhi pAmelo kaSAyarUpI agni jaLane (jaDa-mUrkha)ne paNa bALe che, tema jinavacanarUpa amRtathI siMcAyelA tamane yukta nathI.'' A pramANe sAMbhaLIne zrI haribhadrasUri te pApakarmathI nivRtta thayA, ane caudaso ne cuMmALIza bauddhonA nAzanA manathI karelA pApanA prAyazcitta tarIke caudaso ne cuMmALIza graMtho navA karavAnuM temaNe kabUla karyuM. temAM prathama uparanI cAra gAthAne anusarIne krodhano sarvathA nirAsa (nAza) karanAruM zrI samarAditya kevaLInuM caritra mAgadhI gAthAbaMdha racyuM. 120 mAlapura nAmanA nagaramAM ghana nAme eka zreSThI raheto hato. te jaina dharmI hato. te nagarImAM siddha nAmano eka rAjaputra-kSatriya raheto hato. te jugA2I loko sAthe jugAra ramatAM hArI gayo. tene ApavAnuM dhana tenI pAse nahotuM; tethI te lokoe tene UMcakIne eka moTA khADAmAM nAMkhI dIdho. tenI ghanazreSThIne khabara paDatAM teNe tenuM devuM ApI daIne tene choDAvyo. pachI zreSThIe tene potAne ghera nokara tarIke rAkhyo. anukrame te buddhimAna siddhakumArane zreSThIe potAno sarva kAryabhAra soMpyo ane tene eka kanyA sAthe paraNAvyo. pachI te siddhakumAra zreSThInuM sarva kAma karIne ghaNI rAtri gaye ghera sUvA jato. ekadA te ghaNo moDo (asuro) sUvA gayo. te vakhate nidrA pAmelI tenI mAe tathA www.jainelibrary.erg Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 35] atizayazALI kavi 121 strIe kahyuM ke,"ATalo badho moDo kema Avyo? atyAre have koI bAraNA ughADatuM nathI, tethI jyAM ughADA bAraNAM hoya tyAM jA.'' te sAbhaMLIne siddhakumAra 'bahu sAruM' kahI gAmamAM bhamavA lAgyo, tevAmAM zrI haribhadrasUrino upAzraya ughADo joyo. tethI te sUri pAse gayo, tyAM teNe pratibodha pAmIne dIkSA grahaNa karI. pachI anukrame zAstrano abhyAsa karI te sAro vidvAna thayo. pachI tarkazAstranI jivRkSAvALA (grahaNa karavAnI icchAvALA) teNe bauddhadharmanuM rahasya jANavA mATe haribhadrasUrinI AjJA mAgI, tyAre sUrie tene kahyuM ke,''jo kadAca bauddhanA saMgathI tAruM mana pharI jAya ane te gharmapara zraddhAvALuM thAya to tAre amAro veSa pAcho ApavA mATe amArI pAse AvavuM.'' siddhamuni te vAta aMgIkAra karIne bauddha loko pAse bhaNavA gayA. tyAM bauddhoe kutarkathI tenuM mana pheravI nAMkhyuM, eTale te veSa pAcho ApavA mATe sUri pAse javA cAlyA. te vakhate bauddhoe paNa tene kahyuM ke,''jo kadAca tamAruM mana haribhadrasUri pheravI nAMkhe to amAro veSa pAcho ApavA ahIM AvavuM.'' temanI vAta paNa kabUla karIne te hi2bhadrasUri pAse AvyA. eTale sUrie teno kutarka dUra karIne pharI samakita pamADyuM; tyAre bauddhano veSa pAcho ApavA gayA. te vakhate paNa sUrie kahyuM ke,'jo kadAca tAruM mana pharI jAya to amAro veSa pAcho ApavA ahIM Avaje.' te kabUla karIne siddha muni bauddha pAse gayA, eTale pharIthI teoe kutarkothI tenuM mana pheravyuM. tethI te muniveSa pAcho ApavA sUri pAse AvyA. te vakhate paNa bauddhoe potAno veSa pAcho ApavA AvavAnuM kabUla karAvI rajA ApI. evI rIte teNe ekavIza vAra jAva-Ava karI. tyAre sUrie,'A bicAro mithyAvRSTi thaIne durgatimAM na paDe,' ema vicArI atyaMta tarkamaya lalitavistarA nAmanI zakrastavanI TIkA racIne tene vAMcavA ApI. te vAMcIne saMtoSa pAmI dRDha saktivALA thayelA te bolyA ke-- namo'stu haribhadrAya tasmai pravarasUraye / madarthaM nirmitA yena, vRttirlalitavistarA // 1 // bhAvArtha--je gurue mAre ja mATe lalitavistarA nAmanI vRtti racI te haribhadra nAmanA zreSTha sUrine mAro namaskAra ho.'' pachI te siddhamunie soLa hajAra zlokanA pramANavALI upamitibhavaprapaMca nAmanI kathA banAvI. prAMte te banne sUri svarge gayA. "zAsrarUpa maMdiranuM nirmANa karavAmAM sUtradhAra samAna je zrI haribhadrasUri kudeva ane kuzAstrano tyAga karI pUjyapadane pAmyA, te guru mahArAja ApaNane kavitAnA viSayamAM sArI zakti Apo.'' vyAkhyAna 35 atizayazALI kavi sAtizayADhyakAvyAnAM bhASaNe kuzalIbhavet / sopyatra zAsane jJeyo, vismayakRtprabhAvakaH // 1 // 1 A zloka upamitibhavaprapaMcamAM mUkelo che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 bhAvArtha-je atizayavALAM kAvyo kahevAmAM kuzaLa hoya tene paNa A jainazAsanane viSe vismayakAraka prabhAvaka jANavo." A viSaya para zrI mAnatuMgasUrino prabaMdha che te A pramANe zrI mAnatuMga sUrino prabaMdha ghArAnagarImAM bANa ane mayUra nAmanA be paMDito hatA. temAM bANa mayUrano sALo thato hato. tevA najIkanA saMbaMdhI chatAM teo paraspara ekabIjAnI spardhA karatA hatA, ane potapotAnI vidvattA dekhADIne te banne rAjasabhAmAM pratiSThA pAmelA hatA. eka vakhata bANa potAnI bahenane maLavA mATe mayUrane ghera gayo. tyAM rAtrie moDuM thavAthI tene tyAM ja bahAra osarImAM sUto. mayUra potAnI strI sahita aMdaranA bhAgamAM sUto hato. rAtrimAM daMpatIne paraspara kAMIka premakalaha thavAthI strI risAI gaI. tene mayUra ghaNI rIte samajAvavA lAgyo. AkhI rAtri tene manAvavAmAM ja vyatIta thaI, paraMtu te strI samajI nahIM. (A sarva hakIkata bahAra sUtelo bANa sAMbhaLato hato.) chevaTe prAtaHkALa thavA Avyo, tyAre mayUre potAnI patnI pratye mAnatyAga karavA mATe kahyuM ke gataprAyA rAtriH kRzatanu zazI zIryata iva pradIpo'yaM nidrAvazamupagato ghUrmita iva / praNAmAnto mAnastyajasi na tathA'pi kruddhamaho bhAvArtha-"he kRzatanu (jenuM zarIra kRza che evI) strI! rAtri lagabhaga pUrNa thavA AvI che, caMdra paNa kSINa thayA jevo thayo che, A dIvo paNa nidrAne vaza thavAthI gharmita thayo hoya tema jhAMkho dekhAya che, temaja huM tane chevaTe praNAma paNa karuM chuM, topaNa tuM haju mAnane choDatI nathI. aho! tAro krogha te kevo che?" ATalA traNa pada sAMbhaLatAM ja bANa bolI UThyo ke kucapratyAsattyA hRdayamapi te caNDi kaThinam // 1 // he caMDikA! (krothI strI!) stananI pAse rahevAthI tAruM hRdaya paNa tenA jevuM ja mahA kaThaNa jaNAya che." A pramANe potAnA bhAInA mukhathI cothuM pada sAMbhaLavAthI krogha ane lakSma pAmelI te pativratA strIe potAnA bhAIne zApa Apyo ke "tuM kuSThI thA" eTale tarata ja bANa kuSThI thaI gayo. prAtaHkAle te banne paMDito rAjasabhAmAM ekaThA thayA. te vakhata mayUre bANane kuSThI kahIne bolAvyo, tethI bANa atyaMta lakti thayo; eTale sabhAmAMthI UThIne nagarInI bahAra jaI teNe eka moTo staMbha ropyo. tenI sAthe eka kASTha bAMdhI nIce eka moTo khADo khodI temAM kheranA aMgArA bharyA pachI te staMbhanI Toca para bAMdhelA lAkaDA sAthe eka sakuM bAMdhI temAM te beTho, ane navA zloka vaDe te sUryanI stuti karavA lAgyo. temAM eka zloka bolIne sIMkAnI eka dorI kApI nAMkhI. evI rIte pAMca zloka bolIne teNe pAMca dorIo kApI nAMkhI. chevaTe cha zloke chaThThI dorI kApatAM sIkuM tamAma tUTI javAthI te kheranA aMgArAmAM paDavAnI taiyArImAM hato, tevAmAM sUrya pratyakSa thaIne teno deha vyAdhirahita suvarNa jevo karyo. pachI bIje divase bANa paMDita moTA ADaMbarathI rAjasabhAmAM AvI mayUrane kahevA lAgyo ke, "he zudra pakSI! garuDanI pAse kALA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 35] atizayazALI kavi 123 kAgaDAnI jema mArI pAse tArI zI zakti che? jo hoya to mArI jema pratyakSa dekhADa. mArI zakti to meM tane pratyakSa dekhADI che.' te sAMbhaLIne mayUra bolyo ke,''nIrogIne vaidyanuM zuM kAma che? topaNa tAruM vacana kuMThita karavA mATe huM taiyAra chuM.'' ema bolIne tarata ja teNe charI vaDe potAnA hAthapaga kApI nAMkhyA. pachI caMDIdevInI stuti karatAM prathama zlokano chaThTho akSara bolatAM ja caMDIdevI prasanna thaI, ane tenA hAthapaga sAjA karI AkhuM zarIra vajramaya banAvyuM. te joI rAjAe Azcarya pAmI mayUrane ghaNuM mAna ApyuM. te vakhate jainadharmanA dveSI brAhmaNoe rAjAne kahyuM ke,"jo jainomAM koI paNa Avo prabhAvavALo hoya to zvetAMbaro (jaino)ne A dezamAM rahevA devA, nahIM to te sarvene deza bahAra kADhI mUkavA joIe.'' AvuM vacana mAnatuMga AcAryanA sAMbhaLavAmAM AvyuM, tethI temane jainazAsanano prabhAva batAvavAnI icchA thaI; eTale te sUrie rAjasabhAmAM AvI rAjA pAse potAnA zarIrapara cuMmALIza beDIo naMkhAvI, tathA eka oraDAmAM bIjo oraDo, bIjAmAM trIjo ema cuMmALIzamA oraDAmAM pote rahyA, ane te dareka oraDe tALAM marAvyAM. pachI sUrie bhaktAmara stotra racyuM. tenA dareka zloke eka eka beDI tUTavA mAMDI ane eka eka tALuM tUTI eka eka oraDo UghaDavA mAMDyo. chevaTa cuMmALIzamA zloke sarva beDIo tathA sarve tALAM tUTI gayAM, eTale sUri mahArAja sabhAmAM AvI pahoMcyA; tethI jaina zAsanano moTo prabhAva pragaTa thayo. A viSaya upara zrI bappabhaTTa sUrino paNa prabaMdha che. te A pramANe zrI bappabhaTTasUri prabaMdha moDherA gAmamAM zrI siddhasenasUri zrI vIrasvAmIne vAMdavA padhAryA. te vakhate temanI pAse eka cha varSano bALaka Avyo. tene sUrimahArAje pUchyuM ke,"tuM koNa che? ane ahIM kema Avyo che?" tyAre te bALaka bolyo ke,'pAMcAla dezamAM DuMba nAme eka gAma che. tyAM bappa nAme eka kSatriya vase che, tene bhaTTI nAmanI strI che, temano huM sUrapALa nAme putra chuM. huM mArA pitAnA zatrune haNavA mATe taiyAra thayo, te vakhate mArA pitAe mane aTakAvyo, ane pote zatrune haNavA gayA; tethI mane ghaNo krodha caDyo, tethI mArI mAtAne paNa kahyA vinA huM risAIne ahIM Avyo chuM.'' te sAMbhaLIne sUrie vicAryuM ke,'A bALakanuM teja (pratApa) mAnuSI (manuSya jevuM) nathI, paNa te koI daivI aMza (zakti) vALo jaNAya che.' ema vicArIne gurue tene kahyuM ke,"he vatsa! tyAre tuM amArI pAse rahe.'' te sAMbhaLIne te bALaka temanI pAse rahyo. sUrie tene bhaNAvavA mAMDyo. te haMmezAM eka hajAra zloka kaMThastha karavA lAgyo. tenI evI tIvra buddhi joIne guru bahu ja prasanna thayA. pachI tenAM mAbApane samajAvIne gurue tene dIkSA ApI. te vakhate tenA mAbApe potAnuM nAma rAkhavA prArthanA karI; tethI gurue tenuM bappabhaTTI nAma rAkhyuM. pachI ekadA gurue tene sarasvatI devIno maMtra Apyo. teno teNe yathAvidhi jApa karyo; tethI devI pratyakSa thaI tene varadAna ApIne adRzya thaI. ekadA bappabhaTTI muni devakuLa (derAsara)mAM jaI prabhunI stuti karatA hatA, te vakhate temanI pAse gopagiri (gvAliyara gaDha)nA rAjA yazovarmAno putra Ama nAmano kumAra potAnA pitAnI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 | [staMbha 3 zikSAthI risAIne kroghathI Avyo. tyAM te devakuLamAM bappabhaTTInI pAse prazasti kAvyo vAMcavA lAgyo. AmakumAra kAvyano rasika hovAthI bappabhaTTInI sAthe tene prema baMghAyo. pachI te bappabhaTTInI sAthe upAzrayamAM Avyo. tyAM gurunA pUchavAthI teNe potAnuM vRttAMta kahyuM. temAM potAnuM nAma levAnI jarUra paDI, te vakhate teNe khaDIvaDe potAnuM nAma lakhIne gurune jaNAvyuM; paNa potAnA mukhathI teNe potAnuM nAma lIdhuM nahIM, tethI guru ghaNA prasanna thayA. pachI bappabhaTTInI sAthe tene paNa gurue zAstrano abhyAsa karAvavA mAMDyo. ekadA AmakumAre potAnA mitra bappabhaTTI munine kahyuM ke, "huM jyAre rAjya pAmIza tyAre huM tamane rAjya ApIza." pachI keTaleka kALe AmakumArane rAjya maLyuM, tyAre teNe bappabhaTTIne teDAvyA ane siMhAsana para besavA mATe prArthanA karI, tyAre bappabhaTTI bolyA ke-"amane sUripada maLyA pachI siMhAsana para besavAno adhikAra che, te pahelAM amArAthI besI zakAya nahIM." te sAMbhaLIne rAjAe zrI siddhasena guru pAse prArthanA karI temane sUripada apAvyuM. pachI bappabhaTTI sUrine siMhAsana para besADIne rAjAe prArthanA karI ke-"he svAmiA rAjya Apa grahaNa karo." sUri bolyA ke, "he rAja! ame amArA dehane viSe paNa niHspRha chIe, to pachI amAre rAjyane zuM karavuM?" te sAMbhaLIne rAjA atyaMta Azcarya pAmyo. pachI gurunA upadezathI rAjAe ekaso ATha hAtha UMco eka jainaprAsAda karAvyo, ane temAM aDhAra bhAra suvarNanI zrI mahAvIrasvAmInI mUrti sthApana karI. ekadA rAjAe potAnI rANIne plAnamukhavALI joIne te viSe gurune samasyA pUchI ke, "kavi nA paritapU, mamuhI pULo pamANe" (te kamaLanA sarakhA mukhavALI strI haju sudhI paNa potAnA ja pramAdathI paritApa pAme che.) te sAMbhaLIne jene sarasvatI devI prasanna thayela che evA AcArya bolyA ke, "putra vivuLa tame, nA te pachIye maMga" (he rAjA! Aje tame prAtaHkALe rANInI pahelAM jAgyA hatA, te vakhate rANInuM koI aMga ughADuM thayuM hatuM, te aMge tame DhAMkyuM, tethI te haju sudhI jJAnamukhavALI che.) te sAMbhaLIne rAjA Azcarya pAmI lajjita thayo. pachI pharIthI ekadA rAjAe pagale pagale maMda maMda cAlatI rANIne joIne sUrine pUchyuM ke, "vAhI vaMnatI pa pa ii 6 mumana' (he pUjya! te strI cAlatI vakhate pagale pagale mukhane vAMkuM kare che, tenuM zuM kAraNa?) tyAre guru bolyA ke, "nUi ramase metriyA chivaDuM nahapati" (he rAjA! kharekhara tenA ramaNapradeze-guhya sthAne nakhakSata thayelA che, te sthAne tenI kaTImekhaLA ghasAya che, tethI te cAlatI vakhate mukhane macakoDe che.) te sAMbhaLI rAjAnA manamAM kAMIka kopa utpanna thayo; tethI gurupara tene anAdara thayo. rAjAno gusa kopa jANIne sUrie potAnA upAzrayanA daravAjA para eka zloka lakhI tyAMthI vihAra karyo. te zloka A pramANe hato Ama svasti tavAstu rohaNagire mattaH sthitiM pracyutA, vartiSyanta ime kathaM kathamapi svapne'pi maivaM kRthaaH| zrImatte maNayo vayaM yadi bhavallabdhapratiSThastadA, ke zrRMgAraparAyaNAH kSitibhujo maulau kariSyanti n||1|| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 35]. atizayazALI kavi 125 bhAvArtha-"he Ama rAjA! tAruM kalyANa thAo. (ahIM anyoktithI rAjA para ghaTAve che.) maNio rohaNagirine kahe che ke, "he rohaNagiri! tAruM kalyANa thAo, ane mArAthI chUTA paDelA A maNio have kyAM jaze? temanI zI dazA thaze? ema tuM svapramAM paNa ghArIza nahIM; kemake tArAthI pratiSThA pAmelA ame zrImAnuM maNio chIe; tethI alaMkAra karavAnA lAlacu evA kayA rAjAo amane potAnA mukuTapara ghAraNa nahIM kare? baghA karaze." (A anyoktithI AmarAjAne sUrie samajAvyuM ke-tArI pAsethI chUTA paDyA pachI amAruM zuM thaze? ema tAre kadI ghAravuM nahIM; kemake ame maNi jevA chIe, to pachI amane ghaNA rAjAo mAna Apaze. ityAdi) tyAMthI vihAra karIne zrI bappabhaTTI sUri gauDadezamAM gayA. tyAM gharmarAjA rAjya karato hato. sUrine AvelA jANIne rAjAe potAnA nagaramAM rahevA mATe ghaNA AgrahapUrvaka prArthanA karI, ne tyAM rAkhyA. tenA AgrahathI jyAM sudhI AmarAjA pote bolAvavA na Ave tyAM sudhI tyAMthI vihAra na karavo evo pratijJA karIne sUri tyAM rahyA. ahIM AmarAjAne khabara maLyA ke, "guru mahArAja dvArapara eka zloka lakhIne vihAra karI gayA che." te jANIne teNe te zloka vAMcyo, tyAre te manamAM ati duHkhI thayo. ekadA AmarAjA vanamAM gayo hato, tyAM eka kRSNa sarpa tenA jovAmAM Avyo. te sarpanuM mukha draDha mUThIthI pakaDI tene eka vastramAM DhAMkI sabhAmAM AvIne rAjAe sarva paMDitone samasyA pUchI ke zastraM zAstraM kRSividyA'nyadvA yo yena jiivti| zastra, zAstra, kRSi (khetI), vidyA athavA bIjuM kAMI ke jenA vaDe te manuSya) jIve che (arthAt A baghAnuM zuM karavuM? evo prazna A samasyAmAM che.) A samasyA koI paNa paMDite rAjAnA abhiprAya pramANe pUrNa karI nahIM, tyAre rAjAe paTaha vagaDAvyo ke, "A samasyAne je koI mArA mananA abhiprAya pramANe pUrNa karaze tene lakSa sonAmahora inAma maLaze." te sAMbhaLIne koI eka dhutakAre (jugArIe) sUri pAse jaIne te samasyA pUchI, eTale sarasvatInI kRpAthI sUrie te A pramANe pUrNa karI sugRhitaM ca kartavyaM, kRSNasarpamukhaM yathA // 4 // te zastra vagerene AjIvikAnA heturUpa che teone) kRSNa sarpanA mukhanI jema sArI rIte grahaNa karavAM (eTale ke rAjAe jema kRSNa sarpanuM mukha sArI rIte grahaNa karyuM tema zastrAdika AjIvikAnA sAghanane paNa sArI rIte grahaNa karavAM) ke jethI AjIvikA barAbara cAlI zake. pachI te dhutakAre AmarAjA pAse AvIne te samasyA pUrNa karI, te sAMbhaLIne rAjAe te ghutakArane atyaMta AgrahathI ghamakI ApIne pUchyuM ke, "A samasyA koNe pUrNa karI? satya vAta kahe." tyAre teNe kharI vAta jAhera karI. te sAMbhaLIne rAjAne vicAra thayo ke, "guru ATalA badhA dUra che, to paNa temaNe kRSNa sarpanI vAta kahI, to meM je temanA para vahema rAkhyo hato te kevaLa khoTo ja che." ityAdi vicAra AvavAthI rAjAne ghaNo ja pazcAttApa thayo. pachI gurune bolAvI lAvavA mATe AmarAjAe potAnA pradhAnone mokalyA, ane temanI sAthe evuM kahevarAvyuM ke chAyAkAraNa zira dhA~, patta vi bhUmi paData / / pattaha ehu paDattaNaM, varataru kAMi karaMta // 1 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 bhAvArtha-"he guru! vRkSoe musApharone chAyA karavA mATe potAnA zirapara pAMdaDAMne ghAraNa karyA, te pAMdaDAM tyAMthI bhUmipara kharI paDe, to temAM vRkSa zuM kare? te to patranuM ja paDavApaNuM che." ityAdi anyoktivaDe gurune vijJapti karavA praghAnone mokalyA. praghAnoe jaI te pramANe gurune vinnati karI. tyAre gurue kahyuM ke tamAre AmarAjA pAse jaIne A pramANe kahevuM asmAbhiryadi kArya vastadA dharmasya bhUpateH / sabhAyAM channamAgatya, svayamApRcchayatAM drutam // 1 // jAte pratijJAnirvAhe, yathAyAmastavAntikam / pradhAnAH prahitAH pUjyairiti zikSApurassaram // 2 // bhAvArtha-"he Ama rAjA! jo tAre amAruM kAma hoya to tAre jAte gharmarAjAnI sabhAmAM gupta rIte AvI amane AmaMtraNa karavuM. tema thavAthI amArI pratijJA pUrNa thaze, eTale ame tamArI pAse AvIzuM. A pramANe zikSA ApIne pUjya gurue praghAnone pAchA mokalyA." pachI prathAnoe AvIne gurunuM vAkya AmarAjAne saMbhaLAvyuM, eTale tarata ja gurunA darzana mATe utkaMThita thayelo AmarAjA UMTapara caDhIne gharmarAjAnA nagaramAM Avyo. pachI prAtaHkALe rAjA ane sUri sahita sarva sabhA bharAI hatI, te vakhate sthagIgharanuM rUpa ghAraNa karIne AmarAjA potAnA ghaNA mANasone sAthe laI rAjasabhAmAM Avyo. tene dUrathI ja joIne sUrie gharmarAjAne kahyuM ke, "te mAmagRpA nara-A sarve AmarAjAnA mANaso amane bolAvavA mATe Ave che." teTalAmAM te sarve sabhAmAM dAkhala thayA; temAM prathama sthagIghara (AmarAjA) hato. tene joIne sUri bolyA ke, "kAgacchAma=Ama Avo. (teno gUDha artha e hato-he AmarAjA! tame Avo)" ema bolI tene sanmAna ApyuM, eTale te sthagIghara guru najIka beTho. pachI dUte gurunA hAthamAM vijJapitra Apyo, te gurue gharmarAjAne batAvyo. pachI gharmarAjAe dUtane pUchyuM ke, tamArA AmarAjA kevA rUparaMgavALA che?" tyAre te bolyo ke, "he rAjA! jevA A sthagIghara che tevA ja che." pachI sthagIgharanA hAthamAM bIjoruM hatuM, te joIne gurue pUchyuM ke, "A tamArA hAthamAM zuM che?" teNe javAba dIdho ke, "vInorA (teno gUDha artha-vIno-rA eTale rAjA, arthAt huM bIjo rAjA chuM.)" pachI dUte ADhakI (tuvera)nAM pAMdaDAmAM vIMTela patra dekhADyo. te joIne rAjAe gurune pUchyuM ke, "e zuM che?" tyAre gurue sthagIgharanI sanmukha aMgulI karIne kahyuM ke "turipatra (tuveranAM pAMdaDAMmAM vIMTelo kAgaLa-teno bIjo artha tu hari eTale tArA zatruno patra arthAt kAgaLa che.)' pachI te vinatIpatra sabhAmAM vAMcI AmaMtraNa ApI sthagIghara potAnA mANaso sAthe UThyo ane vezyA (rAjanartakI)ne tyAM utAro karyo. savAre nartakIne svanAmAMkita sonAnuM kaDuM ApI ravAnA thayo. dvArapALe praNAma karatAM eka kahuM tene ApIne kahyuM ke, AvI sarasa bheTa tArA rAjAne batAvaje. ema kahI utAvaLe AmarAjA gharmarAjAnI sImAnI bahAra paDAva nAkhI gurujInI rAha jovA lAgyo. ( 1 gharmarAjA ane AmarAjA paraspara zatru hatA, tenI samakSa AvAM anyoktivALAM vacano kahevAtAM hatAM, paraMtu temAM gharmarAjA mAtra sIdhA artha ja samajatA hatA; gUDha artha samajatA nahotA. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 35] atizayazALI kavi 127 bIje divase rAjasabhAmAM jaI gurue gharmarAjAne kahyuM ke, "he rAjana! amArI pratijJA pUrNa thaI che, mATe have ame AmarAjA pAse jaIzuM." te sAMbhaLIne gharmarAjAe pUchyuM ke, "he guru! Ama rAjA AvyA vinA ApanI pratijJA zI rIte pUrNa thaI?" tyAre gurue "Ama jAte Avyo hato ema kahIne sarva guhya vAkyono bIjo artha rAjAne samajAvyo. te ja vakhate vezyAe (nartakIe) tathA dvArapALe AvIne AmarAjAnAM nAmavALAM banne kaMkaNa gharmarAjAnI pAse rajU karyo, tethI gharmarAjAne te vAtanI khAtarI thaI. gharmarAjAe gurune kahyuM ke, "he guru! huM vacananA chaLathI (kapaTathI) chetarAyo chuM." pachI gharmarAjAnI rajA laIne guru vihAra karI AmarAjAne rastAmAM ja maLyA, ane temanI sAthe gvAliyara gayA. tyAM prathamanI jema AmarAjAe bhaktipUrvaka gurune bahumAnathI rAkhyA. ekadA tyAM DuMbanuM ToLuM AvyuM. temAM eka suMdara mAtaMgI bALA ati madhura svare gAyana karavA lAgI. te joIne Ama rAjA kAmAtura thaI bolyo ke vaktraM pUrNazazI sudhAdharalatA dantA maNizreNayaH kAntiH zrIrgamanaM gajaH parimalaste pArijAtadrumaH / vANI kAmadudhA kaTAkSalaharI sA kAlakUTacchaTA tatkiM candramukhi tvadarthamamarairAmanthi dugdhoddhiH||4|| bhAvArtha-"he caMdra samAna mukhavALI strI! tAruM mukha pUrNimAnA caMdra jevuM che, tArA agharo sudhA (amRta) samAna che, tArA dAMta maNinI paMkti jevA che, tArI kAMti lakSmI jevI che, tArI gati (cAlo erAvaNa hAthI jevI che, tArA zvAsano gaMgha pArijAta vRkSa jevo che, tArI vANI kAmaghenu jevI che, ane tArAM netranA kaTAkSanI lahera kALakUTa viSanI chaTA jevI che (kAmI puruSone hataprata karanArI che), to he muzke! zuM tArA mATe ja devatAoe kSIrasamudranuM maMthana karyuM che? arthAt devoe kSIrasamudranuM maMthana karIne je ratna kADhyAM che te sarva tArA zarIranA avayavomAM jovAmAM Ave che." te sAMbhaLIne sUrie vicAryuM ke, "aho! mahApuruSonI mati paNa kevI viparyAsa pAme che?" pachI gAyana baMgha thayuM, ane sabhA visarjana thaI; paraMtu rAjAnuM citta te mAtaMgI para moha pAmeluM hatuM; tethI tenI sAthe rahevA mATe teNe gAmanI bahAra eka prAsAda traNa divasamAM taiyAra karAvyo. te prAsAda karAvavAno hetu samajIne gurue vicAryuM ke, "aho! A rAjA mAro saMga chatAM paNa kukarmamAM pravarte che, tethI te avazya narake jaze; mATe koI paNa yuktithI tene pratibogha karuM ke, jethI te AvA narakanA heturUpa kukarmathI aTake." ema vicArIne sUrie rAtre gupta rIte jaIne te navA prAsAdanA bhAravaTapara khaDIthI tene pratibogha karavA mATe jaLa uparanI anyoktivALA zloko lakhyA zaityaM nAma guNastavaiva bhavati svAbhAvikI svacchatA kiM brUmaH zucitAM bhavanti zucayastvatsaGgato'nye yataH / kiM cAtaH paramasti te stutipadaM tvaM jIvitaM dehinAM tvaM cennIcapathena gacchasi payaH kastvAM niroddhaM kssmH||1|| bhAvArtha-"he jaLa! tArAmAM zItatAguNa ekAMte rahyo che. tArI svacchatA (nirmaLatA) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 3 svAbhAvika ja che. tArI nirmaLatA viSe vaghAre zuM kahIe? paNa tArA saMgathI bIjA loko paNa nirmaLa-pavitra thAya che. vaLI tuM prANIonA jIvitavyano AdhAra che, to tethI vadhAre tArI zI stuti amAre karavI? paraMtu he jaLa! jo tuM ja nIca mArge jaIza, to pachI tane rokavAne koNa samartha che?" lajijjai jeNa jaNe, mailijjai niakulakkamo jeNa / kaMThaTThie vi jIe, taM na kulINehiM kAyavvaM // 2 // bhAvArtha-"je akArya karavAthI lokamAM lam pamAya che, ane je akArya karavAthI potAnA kuLano krama malina thAya che, tevuM akArya kulIna mANasoe kaMThe prANa Ave (maravAnI taiyArI thAya) to paNa karavuM nahIM." vagere prAtaHkALe rAjA te prAsAda jovA mATe gayo. tyAM teNe te zloko joyA, vAMcyA ane pachI vicAra karavA lAgyo ke-"mArA mitra vinA mane Avo bogha koNa Ape? are! huM kevuM akArya karavA taiyAra thayo? dhikkAra che mArA jIvitavyane! have huM gurune zI rIte mAruM mukha batAvuM? mATe have to mArA A kalaMkita janmane ja cikkAra che." ityAdi ghaNI rIte pazcAttApa karIne rAjAe agnimAM praveza karavAno nizcaya karyo. praghAnAdie te vAta sUrine karI. tyAre gurumahArAja rAjA pAse AvI bolyA ke, "he rAjanuM! Ama AtmahatyA karavAthI zuM phaLa maLavAnuM che? manathI bAMdheluM karma manathI ja nAza pAme che; athavA A viSe tuM smArta gharmavALA brAhmaNone pUchI jo; kemake smRtiomAM paNa pApanuM prAyazcitta ApeluM che." te sAMbhaLIne rAjAe brAhmaNone bolAvIne tenuM prAyazcitta pUchyuM. tyAre teo bolyA ke AyaHputtalikAM vahnidhmAtAM tadvarNarUpiNIm / AzliSyanmucyate sadyaH, pApAccAMDAlIsaMbhavAt // 4 // bhAvArtha-"loDhAnI pUtaLIne agnimAM tapAvI agni varNa jevI lAla karIne, tene AliMgana kare, to caMDAlInA sparzathI utpanna thayelA pApathI mANasa tatkAla mukta thAya che." te sAMbhaLIne rAjA tema karavA taiyAra thayo. tyAre gurue tene kahyuM ke, "he rAja! teM to saMkalpa mAtrathI pApa karyuM che, kAMI teno saMgama karyo nathI, te pazcAttApa karavAthI ja mukta thayuM che. to have pataMgIAnI jema phogaTa mRtyu karavAthI zuM phaLa che? have tuM cirakALa sudhI jainagharmanuM AcaraNa kara ke jethI AtmAnuM kalyANa thAya." te sAMbhaLIne gurunuM vacana mAnya karI rAjA potAne ghera Avyo. ekadA rAjAe gurune pUchyuM ke, "he guru! huM pUrva bhave koNa hato?" tyAre gurue kahyuM ke-"A praznano javAba huM kAle ApIza" ema kahIne guru upAzraye AvyA. rAtre sarasvatI devIne pUchIne gurue rAjAno pUrvabhava jANI lIgho. pachI prAtaHkALe sabhAmAM gayA tyAre gurue rAjAne teno pUrvabhava A pramANe kahyo ke, "he rAjA! pUrvabhave tuM tApasa hato. te kAliMjara nAmanA girinA taTa upara zAla vRkSanI nIce rahIne ekAMtara upavAsa karavAvaDe doDhaso varSa sudhI ugra tapasyA karI hatI. tyAMthI AyuSyano kSaya thaye, mRtyu pAmIne tuM rAjA thayo che. A vAtanI pratIti karavI hoya to te vRkSanI nIce haju sudhI tArI jaTA paDelI che." te sAMbhaLIne rAjAe potAnA sevakane mokalI te Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 36] samakitanuM paheluM bhUSaNa-dhairya 129 jaTA maMgAvI te joIne rAjAne khAtarI thaI. tethI te zuddha zrAvakagharma pALavA lAgyo. pachI gurunA upadezathI moTA ADaMbara sahita te rAjAe siddhAcaLanI yAtrA karI, ane te vakhate digaMbarIoe dabAvelA giranAra tIrthane vaLI zvetAMbaranuM tIrtha karyuM. AmarAjAe rAjyanuM nyAyathI pratipAlana karI namaskAranuM dhyAna karavAmAM tatpara thaI uttama gharma sAdhyo; ane kavinI sabhAmAM sUryasamAna evA guru paNa AyuSyane kSaye svarge gayA. A kathA pUrvasUrie racelA caturvizati prabaMghamAM savistara ApelI che. - "koIthI bogha na pAme evA AmarAjAne pratibodha pamADI kavitAdikanA guNe karIne brAhmaNavargano parAjaya karI, vidvAnonA cakravartI bappabhaTTI sUri zAsananI unnati karI svargasukhane pAmyA." vyAkhyAna 36 samakitanuM paheluM bhUSaNa-svairya samaktinA pAMca bhUSaNamAMnA pahelA cairya (sthiratA) nAmanA bhUSaNa viSe kahe che dharmAMgamebhirbhUSyante, bhUSaNAnIti kathyate / ___ surAdibhyo'pyakSobhatvaM, tatrAdyaM sthairyabhUSaNam // 1 // bhAvArtha-"stharyAdike karIne gharmarUpI aMga zobhA pAme che, mATe te bhUSaNa kahevAya che. temAM devAdikathI paNa kSobha na pAmavo, e paheluM svairya nAmanuM bhUSaNa (samakitanuM ghareNuM) kahevAya che." tadarzanaM kimapi sA sulasApa yena, prAdAjino'pi mahimAnamamAnamasyai / nairmalyataH zazikalA na ca ketakI ca, mAlAtulAM ca haramuni babhAra gaMgA // bhAvArtha-"alaukika evuM te samakita to sulatAe ja prApta karyuM che ke, jethI tenI nirmaLatAne lIdhe sAkSAt zrI mahAvIra svAmIe paNa te sulatAno atyaMta mahimA vadhAryo. paNa te yogya che kemake mahAdevanA mastaka para caMdranI rekhA, ketakInI mALA ane gaMgAnadI e traNa rahelAM che; paNa temAM nirmaLatAne lIdhe jevI gaMgA zobhe che, tevI caMdrarekhA ke ketakInI mALA zobhatI nathI." A zairya nAmanA bhUSaNa para sulasAnuM caritra jANavuM, te A pramANe sulasA caritra brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zUdrAdika aneka janothI bharapUra ane zrImaMta lokothI birAjamAna evI ramaNika rAjagRhI nagarIne viSe zreNikarAjA rAjya karatA hatA. te samaye te nagaramAM nAgasArathi nAme eka zrAvaka raheto hato. tene sulasA nAmanI patnI hatI. te sulasA zIlAdika guNothI yukta hatI, paraMtu daivayoge tene kAMI paNa saMtAna thayuM nahotuM. ekadA bIjAnA putrone joIne teno pati nAgasArathi zokAtura thayo. te joIne sulatAe kahyuM ke, "he svAmI! tame kheda na karo. ApaNo manoratha gharmanA ArAghanathI phaLIbhUta thaze." e rIte patine zAMta karIne sulasA niraMtara jinezvaranI trikALa pUjA karavA lAgI, brahmacarya pALavA lAgI ane hamezAM AcArlI (bela) karavA lAgI. ekadA zakra indra potAnI sabhAmAM te sulatAnA sattvanI zlAghA karI. te sAMbhaLIne indrano senApati harinaigameSI tenI parIkSA karavA mATe be sAdhunuM rUpa ghAraNa karI sulasA pAse AvIne bhAga 1-9) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [saMbha 3 bolyo ke-"he zrAvikA! rogI sAdhuone mATe auSaghamAM lakSapAka telano khapa che mATe te Apo." te sAMbhaLIne harSa pAmelI sulasA gharamAM jaI lakSapAka telano sIso lAvIne tene vahorAvavA jAya che, teTalAmAM te deve daivI zaktithI tenA hAthamAM rahelo sIso pRthvI para pADI phoDI nAMkhyo. eTale sulasA pharIthI sIso lAvI, te paNa deve phoDI nAMkhyo. e pramANe teNe sAta sIsA ApyA. te sAte te deve phoDI nAMkhyA, topaNa teno bhAva bilakula khaMDita thayo nahIM. te joIne prasanna thayelo te deva pratyakSa thaIne bolyo ke, "he bhadra! huM harinaigamethI deva tArI parIkSA karavA mATe Avyo hato. tAro draDha bhAva joIne huM tArA para prasanna thayo chuM, mATe tuM mArI pAse kAMIka varadAna mAga." tyAre sulasA bolI ke, "he deva! jo tame prasanna thayA ho to mAre putra nathI te Apo." te sAMbhaLIne te deve harSathI batrIza guTikA (goLIo) ApI ane kahyuM ke, "AmAMthI eka eka goLI khAvI; eTale tethI ekeka putra thaze." ema kahIne phoDelA sIsA pAchA hatA tevA karIne te deva svarge gayo. pachI sulasA RtusnAtA thaI tyAre teNe vicAra karyo ke, "A guTikA eka eka khAvAthI batrIza vakhata garbhanAM tathA prasUtinAM duHkhane sahana karavo paDaze, mATe eka sAthe ja batrIze guTikA khAI jAu to batrIsa lakSaNavALo eka ja putra thAya." ema ghArIne sarva guTikAo khAI gaI. tethI tene eka sAthe batrIza garbha rahyA. te garbhonA atyaMta bhArane lIdhe sulasAne bahu vyathA thavA lAgI; eTale teNe kAyotsarga karIne te devanuM smaraNa karyuM. tarata ja te deva prasanna thaI tenI vyathA dUra karIne bolyo ke-"he sulatA! teM A aghaTita kArya karyuM che, kemake batrIza goLI eka sAthe khAvAthI tane eka sAthe batrIza putro thaze, ane teonuM AyuSya sarakhuM hovAthI te sarve samakALe ja mRtyu pAmaze; paraMtu bhavitavyatA durtavya che, kahyuM che ke guNAbhirAmo yadi rAmabhadro, rAjyaikayogyo'pi vanaM jagAma / vidyAdharazrIdazakandharazca, prabhUtadAro'pi jahAra sItAm // 1 // bhAvArtha-aneka guNothI suMdara ane rAjyane ja yogya evA rAmacaMdrane paNa vanamAM javuM paDyuM; tathA vidyAghara evA dazakaMghara (rAvaNa)ne ghaNI suMdara strIo hatI chatAM teNe sItAnuM haraNa karyuM. (A sarva bhavitavyatAne lIdhe ja thayuM.)" A pramANe kahIne te deva svarge gayo. sulatAe garbhasthiti pUrNa thaye batrIza putro eka sAthe prasavyA. nAgasArathie te putrono janmotsava karyo. anukrame te putro yuvAvasthAne pAmyA; tyAre tene batrIza batrIza kanyAo paraNAvI. te sarve zreNika rAjAnA aMgarakSaka sevako thayA. ekadA koI eka tApasI ceTaka rAjAnI suceSThA nAmanI putrInuM citra laIne zreNika rAjAnI sabhAmAM AvI. rAjAne te citra joIne tene paraNavAnI icchA thaI. tethI rAjAe te viSe abhayakumArane AjJA karI; eTale abhayakumAre gAMghInA veSe ceDA rAjAnI vizALA nagarImAM jaI .rAjAnA antaHpuranI pAse dukAna mAMDI. pachI jyAre sujyeSThAnI dAsI tenI dukAne kAMI vastu levA Ave tyAre abhayakumAra zreNika rAjAnA citranI pUjA kare. te joIne ekadA dAsIe tene pUchyuM ke, "A konuM citra che?" tyAre teNe "zreNika rAjAnuM che" ema kahyuM, te sAMbhaLIne dAsIe abhayakumAra pAsethI te citra mAgI laIne suSThAne batAvyuM. te joIne suyeSThA atyaMta kAmAtura Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 36] samakitanuM paheluM bhUSaNa-svairya 131 thaIne bolI ke,"he dAsI! A rAjA mAro pati thAya, tevI tuM kAMI paNa yukti kara' te sAMbhaLIne dAsIe te vAta abhayakumArane jaNAvI. tyAre abhaye tenA antaHpurathI AraMbhIne rAjagRhI nagarI sudhI suraMga karAvI. pachI te raste pitAne amuka divase tyAM AvavAnuM jaNAvyuM. te ja vakhate zreNika rAjA potAnA batrIza aMgarakSakone laIne tyAM AvI pahoMcyA. te khabara jANI mohita thayelI sujyeSThA zreNikanI sAthe javA taiyAra thaI. te vakhate tenI nAnI bahena celaNA bolI ke,'"he bahena! mAro paNa e ja svAmI thAo.'' ema kahI te banne baheno suraMganA dvAra pAse AvI. tevAmAM sujyeSThA potAnA AbhUSaNano kaMDIo (dAbaDo) bhUlI gaI hatI te levA javA utsuka thaI, ane bolI ke--"he bahena! huM mAro alaMkArano kaMDIo levA jAuM chuM, mArA vinA tuM AgaLa jaIza nahIM.'' ema kahIne sujyeSThA pAchI gaI. te vakhate sulasAnA putro ke jeo zreNika rAjAnI sAthe aMgarakSaka tarIke AvyA hatA teoe rAjAne kahyuM ke,'"he svAmI! ahIM zatrunA gharamAM ghaNI vAra rahevuM yogya nathI.'' te sAMbhaLIne rAjA celaNAne laIne cAlatA thayA. thoDIvAre sujyeSThA potAno kaMDIo laIne AvI; paNa rAjAne ke potAnI bahenane ke koIne joyAM nahIM, tethI IrSyAne lIdhe teNe pokAra karyo ke,doDo, doDo, mArI bahena celaNAne koI harI jAya che.'' te sAMbhaLIne ceTaka rAjAnuM sainya tarata ja AvyuM ane te suraMgamAM zreNikanI pAchaLa paDyuM. te sainya zreNikanI najIka AvI pahoMcyuM, eTale tyAM yuddha thayuM. temAM ceTaka rAjAnA senApati vairaMgike sulasAnA eka putrane haNyo eTale te ja vakhate bIjA (bAkInA) ekatrIza putro paNa mRtyu pAmyA. zreNika rAjA utAvaLo cAlI potAnA nagaramAM AvI pahoMcyo ane tarata ja teNe celaNAnuM pANigrahaNa karyuM. ahIM potAnA batrIze putronuM maraNa sAMbhaLIne nAgasArathi tathA sulasA atyaMta rudana karavA lAgyA. te vakhate abhayakumAre temane kahyuM ke,''jainadharmanA tattvane jANanArA tathA anityAdika bhAvanA bhAvanArA evA tamAre avivekI manuSyonI jema zokasAgaramAM paDavuM yukta nathI. kahyuM che ke- kuzakoTigatodakabinduvat, paripakvadrumapatravRndavat / jalabudbudavaccharIriNAM, kSaNikaM dehamidaM ca jIvitam // 1 // bhAvArtha-darbhanA agra bhAgapara rahelA jaLanA biMdunI jema, vRkSanA paripakva thayelA patrasamUhanI jema ane jaLanA buddhada (parapoTA)nI jema prANIono A deha tathA jIvitavya kSaNabhaMgura che.'' te sAMbhaLIne nAgasArathi tathA sulasA zoka rahita thayA. ekadA caMpAnagarImAM zrImahAvIrasvAmIne namIne aMbaDa nAmano parivrAjaka je jainadharma pAmyo hato te rAjagRhI nagarI tarapha cAlyo. te vakhate zrI jinezvare tene kahyuM ke--"he parivrAjaka! tame rAjagRhI nagarIe jAo cho to tyAM sulasA zrAvikA rahe che, tene amAro dharmalAbha kahejo.'' te prabhunuM vAkya aMgIkAra karI aMbaDa parivrAjake rAjagRhI nagarIe AvI vicAra karyo ke,''bhagavAne pote je sulasAne dharmalAbha kahevarAvyo che, tenI gharmamAM sthiratA kevI che tenI huM parIkSA karuM." ema vicArIne te parivrAjake nagaranI pUrvadizAnA daravAjA bahAra vaikriya labdhithI cAra mukhavALA, haMsanA vAhanavALA, ane jenA ardhAMgamAM sAvitrI rahelI che, evuM sAkSAt brahmAnuM svarUpa karyuM. te joIne nagaranA sarva loko te brahmAne vaMdana karavA gayA, paraMtu jainadharmamAM dRDha anurAgavALI Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 3 sulasA ghaNA manuSyonA kahyA chatAM paNa tyAM gaI nahIM. pachI bIje divase dakSiNa dizAnA daravAjA bahAra te parivrAjake vRSabhanA vAhanavALA, ardhA aMgamAM pArvatIne ghAraNa karanArA tathA AkhA zarIre bhasmathI zobhita evuM zaMkaranuM svarUpa vikuvyuM. tyAM paNa sulasA vinA sarva loko tene vAMdavA gayA. pachI trIje divase pazcima dizAnA daravAjA bahAra garuDanA vAhanavALA, cAra ' hAthavALA ane lakSmIthI parivarelA viSNunuM svarUpa vikavyuM, tyAM paNa eka sulasA vinA sarva loko tene vAMdavA gayA. pachI cothe divase uttara taraphanA daravAjA bahAra samavasaraNamAM birAjelA tIrthakaranuM rUpa vikavyuM, topaNa sulasA tene vaMdanA karavA AvI nahIM. tyAre tene bolAvavA mATe teNe koI mANasane mokalyo. te mANase jaIne sulatAne kahyuM ke, "ApaNA nagaranI bahAra paccIsamA tIrthakara samavasaryA che, tene vAMcavA mATe kema jatA nathI?" te sAMbhaLIne sulasA bolI ke, "he bhAI! te jinezvara nathI, paNa koI pAkhaMDI paccIsamA tIrthaMkaranuM nAma ghAraNa karIne lokone chetare che." evI rIte te sulasA leza paNa gharmathI calita thaI nahIM. pAMcame divase te aMbaDa parivrAjaka zrAvakano veSa ghAraNa karIne sulatAne ghera gayo; eTale sulasAe teno sArI rIte satkAra karyo. pachI teNe sulatAne kahyuM ke, "he sulatA! tame puNyazALI cho, kemake mAre mukhe paramAtmA zrI mahAvIra prabhue tamane gharmalAbha kahevarAvyA che." te sAMbhaLIne harSita thayelI sulasA UbhI thaI bhaktithI prabhunI A pramANe stuti karavA lAgI mohamallabalamardanavIra, pApapaMkagamanAmalanIra / karmareNuharaNaikasamIra, tvaM jinezvarapate jaya vIra // 1 // bhAvArtha-"moharUpI mallanA sainyanuM mardana karavAmAM zUravIra, pAparUpI paMkane ghovAmAM nirmaLa jaLa samAna ane karmarUpI rajanuM haraNa karavAmAM vAyu samAna evA he zrI jinezvarapati! Apa jayavaMtA vartA." A rIte stuti karatI sulatAnI prazaMsA karIne te parivrAjaka potAne sthAne gayo. zIlaguNathI zobhatI sulasA saddharmanuM ArAghana karIne svarge gaI. tyAMthI cyavIne A bharatakSetrane viSe AvatI covIzImAM nirmama nAmanA paMdaramA tIrthaMkara thaI mokSe jaze. zrI vardhamAnasvAmInA mukhathakI sthiratA, udAratA ane mahArthatAthI bhareluM, traNa jagatane Azcarya karanAruM A nirmaLa sulasAnuM caritra sAMbhaLIne he bhavya prANIo! tame paNa A zreSTha gharmane viSe sthiratA rAkho, ke jethI samakita vaDe vibhUSita thayelA tame muktinA parama sukhane pAmo " vyAkhyAna 37. samakitanuM bIjuM bhUSaNa-prabhAvanA anekadharmakAryeNa, 'kuryAttIrthonnatiM sadA / prabhAvanAkhyaM vijJeyaM, dvitIyaM samyaktvabhUSaNam // 1 // bhAvArtha-"gharmanA aneka kAryo karavAvaDe niraMtara tIrthanI (jaina zAsananI) unnati karavI. te prabhAvanA nAmanuM samakitanuM bIjuM bhUSaNa jANavuM." zAsanano prabhAva phelAvavo tenuM nAma prabhAvanA che. bhAvanA potA pUratI maryAdita che jyAre prabhAvanA bIjA upara gharmano prabhAva Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 37] samakitanuM bIjuM bhUSaNa-prabhAvanA 133 utpanna karI uttama gharma bIjanuM ArAdhana kare che. pariNAme e bIjathI jIvanuM avazya kalyANa thAya che. Ano bhAvArtha devapALarAjAnA prabaMghathI jANavo. devapALa rAjAnI kathA acalapuramAM siMha nAme rAjA rAjya karato hato. te nagaramAM jinadatta nAme eka zreSThI raheto hato. te rAjAno mAnIto hato. te zreSThIne devapALa nAmano eka cAkara hato. te hamezAM vanamAM zreSThInI gAyo cAravA jato hato. ekadA varSARtumAM devapALe nadInA kAMThA para zrIyugAdi jinezvaranuM sUryanI kAMti jevuM prakAzita biMba joyuM. te joIne teNe eka ghAsanI jhUMpaDI karI temAM te biMba pagharAvI puSpAdikathI pUjA karI niyama grahaNa karyo ke, "AjathI hamezAM A prabhunI pUjA karyA vinA mAre bhojana karavuM nahIM." evo niyama laIne te potAne sthAne gayo. pachI ekadA ghaNI vRSTine lIdhe nadImAM pUra AvyuM tethI te devapALa nadIne sAme kAMThe jaI zakyo nahIM. tethI prabhunA darzana na thavAthI zoka karato te ghera pAcho gayo. tyAM zreSThIe tene bhojana karavA kahyuM, tyAre teNe potAno niyama kahIne bhojana karavAnI nA pADI. te sAMbhaLIne harSita thayelA zreSThIe tene kahyuM ke, "ApaNA gRhacaityanI pUjA karI le." te sAMbhaLIne teNe gRhacaityanI pUjA karI paNa bhojana karyuM nahIM. ema karatAM sAta divasa vItI gayA. topaNa nadInuM pUra UtaryuM nahIM. tethI te sAta divasa sudhI bhojana rahita ja rahyo. AThame divase pUra UtaryuM tyAre prAtaHkALe devapALa te parNakuTimAM AdinAthanI pUjA karavA gayo. tyAM teNe eka bhayaMkara siMhane joyo. paNa tenAthI jarA paNa DaryA vinA tenI ziyALanI jema avagaNanA karIne teNe prabhunI pUjA karI. pachI te bolyo ke tvadarzanaM vinA svAminmamAbhUtsaptavAsarI / akRtArthA ythaarnnybhuumirhphlaavliH||1|| bhAvArtha-"he svAmI! ApanA darzana vinA araNyamAM rahelA vRkSonA phaLasamudAyanI jema mArA sAta divaso akRtArtha (niSphaLa) gayA." te vakhate tenA sattva ane bhaktithI prasanna thayelo koI deva bolyo ke, "he bhadra! huM tArA para prasanna thayo chuM mATe tuM varadAna mAga." tyAre devapALe kahyuM ke, "he deva! jo tame prasanna thayA ho to mane A gAmanuM rAjya Apo." te sAMbhaLIne deva bolyo ke "AjathI sAtame divase tane avazya rAjya maLaze." ema kahIne deva adrazya thayo. devapALe paNa potAne sthAne jaI bhojana karyuM. sAtame divase gAmano aputriyo rAjA maraNa pAmyo. tethI praghAna vageree paMcadivya prakaTa karyA. te pharatAM pharatAM araNyamAM jyAM devapALa Dhora cArato hato tyAM AvyAM. eTale hAthaNIe devapALa para kaLaza DhoLyo. tethI prathAnoe tene rAjyAbhiSeka karI gAdI para besADyo. te devapALa rAjA thayo, paraMtu te prathama cAkara hato, tethI tenI AjJA koI mAnatuM nahIM. tethI teNe khedayukta thaI rAjya ApanAra devane saMbhAryo. te prakaTa thayo, eTale tene kahyuM ke, "he deva! mAre tamAruM ApeluM rAjya joItuM nathI, mane pAchuM cAkarapaNuM ja Apo, kema ke jyAM mArI AjJA koI mAne nahIM, tyAM rAjyane zuM karavuM?" te sAMbhaLIne deve kahyuM ke, "huM kahyuM tema tuM kara, eTale tArI AjJA sarva koI mAnaze. tAre kuMbhAra pAse mATIno eka moTA hAthI jevaDo hAthI karAvavo. pachI tenA para besIne Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 pharavuM eTale so kAI tArI AjJA mAnaze." devapALe te pramANe karyuM, eTale divya prabhAvathI te mATIno hAthI gaMghahastInI jema mArge cAlavA lAgyo. te joI sarve loko Azcarya pAmI tenI AjJA mAnavA lAgyA. pachI te devapALa rAjAe potAnA pUrvanA svAmI zreSThIne praghAnapada ApyuM, ane nadIne kAMThe jhUMpaDImAM sthApana karelA biMbane lAvI gAmamAM eka moTo bhavya prAsAda karAvI temAM sthApana karyuM. te jinabiMbanI trikALa pUjA karIne te devapALa rAjAe jinazAsananI prabhAvanA karI. te devapALa rAjA pUrvanA rAjA siMhanI putrI sAthe paraNIne tenI sAthe bhogavilAsa karavA lAgyo. ekadA te rANI rAjAnI sAthe potAnA mahelanA gokhamAM UbhI hatI, tevAmAM eka vRddha puruSa potAnA mAthe kASThano bhAro laIne mahela pAsethI nIkaLyo. tene joIne rANI tarata ja mUrchA pAmI. rAjAe zIta upacAra karIne tene sajja karI. tyAre teNe te vRddhane mahelamAM bolAvI tenI samakSa potAnuM vRttAMta rAjAne kahI saMbhaLAvyuM ke, "he svAmI! huM pUrvabhave A puruSanI strI hatI. te vakhate meM tame je biMbanI pUjA karI che te ja biMbanI pUjA karI hatI, te pUjAnA prabhAvathI A bhave huM rAjaputrI thaIne ApanI rANI thaI chuM. pUrvabhave meM A puruSane ghaNuM kahyuM hatuM paNa teNe bilakula gharma aMgIkAra karyo nahIM, tethI te haju sudhI AvI avasthA bhogave che." te sAMbhaLIne te vRddha kASThavAhaka kAMIka gharmano rAgI thayo. devapALa rAjAe anukrame paramAtmAnI pUjA prabhAvanA karIne tIrthaMkara nAma karma upArjana karyuM ane prAMte pravajyA grahaNa karIne svarga gayo. ka evo devapALa paNa jinezvaranI pUjAnA prabhAvathI te ja bhave azva hastI vagere sainyathI vyAsa evuM rAjya pAmyo ane jinamatanI prabhAvanA karavAthI tIrthaMkara nAmakarma upArjana karyuM. tevI rIte anya bhavya prANIoe paNa jinadharmanI prabhAvanA karavI che, jethI akSaya sukha prApta thAya.' vyAkhyAna 38 samakitanuM trIjuM bhUSaNa-kriyAkuzaLatA kauzalyaM vidyate yasya, kriyAsvAvazyakAdiSu / dvitIyetaramAcaryametatsamyaktvabhUSaNam // 1 // bhAvArtha-"AvazyakAdika kriyAone viSe jenI kuzaLatA hoya te samakitanuM trIjuM bhUSaNa (bhUSaNavAnuM) kahevAya che. tenuM bhavyaprANIe AcaraNa karavuM." kriyAkuzaLanI kriyA joIne paNa bIjAne uttama kriyA karavAnI bhAvanA jAge-Ama pote kriyA dvArA paNa gharmane zobhAve. A saMbaMdhamAM udAyI rAjAnI kathA che. te nIce pramANe udAyI rAjAnI kathA rAjagRha nagaramAM koNika rAjAnI rANI padmAvatIe pUrNasamaye putrane janma Apyo. tenuM nAma udAyI pADyuM. ekadA koNika rAjA potAnI DAbI jaMghA upara udAyIkumArane besADI bhojana karavA beTho hato. teNe adhuM bhojana karyuM eTalAmAM te bALake ghInI dhArAnI jema rAjAnI thALImAM mUtranI ghArA karI. te vakhate vatsalatAne lIdhe rAjAe te bALakane mUtaravA ja dIgho, jarA paNa Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 38] samakitanuM trIjuM bhUSaNa-kriyAkuzalatA 135 halAvyo nahIM. kemake halAvavAthI mUtrano nirogha thAya ane tethI vyAdhi utpanna thAya. pachI rAjAe te mUtravALuM bhojana hAthavaDe kADhI nAMkhI bAkInuM bhojana karyuM. "aho! mohano vilAsa kevo che?" pachI snehathI paravaza thayelA rAjAe potAnI mAtA celaNAne kahyuM ke, "he mAtA! A putra para mAro jevo sneha che, tevo sneha koIno hato nahIM, che nahIM ane thaze paNa nahIM." te sAMbhaLIne celaNA devI bolyA ke, "he vatsa! tAro sneha zI gaNatarImAM che? jevo sneha tArA pitAno tArA para hato, te snehanA karoDame aMze paNa tAro tArA putra parano sneha nathI." koNike pUchyuM, "he mAtA! mArA para mArA pitAno sneha kevo hato?" tyAre calaNA bolyA ke, "he vatsa! jyAre tuM mArA garbhamAM hato, tyAre mane tArA pitAnAM AMtaraDAM khAvAno dohada (abhilASa) thayo hato. te koI prakAranI yuktithI abhayakumAre tArA pitAnuM rakSaNa karIne pUrNa karyo hato. pachI pUrNa samaye tAro janma thayo tyAre "A putra tenA pitAnuM ahita karanAra thaze" ema dhArIne meM tane tarata ja dAsIne ApI udyAnamAM tajI dIdho. tyAM eka kUkaDAe tArI TacalI AMgaLIne cAMcathI karI. te AMgaLImAM kIDA paDavAthI te pAcavALI thaI gaI. meM tane tajI dIghAno vRttAMta tArA pitAnA jANavAmAM Avyo eTale teNe mArI nirbharsanA karI pote ja tane udyAnamAMthI pAcho laI AvyA. pachI snehane AdhIna thayelA tArA pitA sarva rAjakAryano tyAga karI tArI AMgaLInI sAravAra karavA lAgyA. paraMtu te AMgaLInI asahya vyathAne lIdhe tuM ghaNuM ja raDavA lAgyo. eTale tArA pitAe te AMgaLI potAnA mukhamAM rAkhI, tyAre tuM raDato baMdha thayo, ane tane kAMIka pIDAnI zAMti thaI. A rIte rAta divasa te AMgaLI potAnA mukhamAM ja rAkhIne tArA pitAe tane ArAma upajAvyo. te vakhate meM tArA pitAne ghaNI rIte vAryA, paNa temaNe mAruM kahevuM mAnyuM nahIM. evo tArA para teno apUrva sneha hato." ityAdi hakIkta sAMbhaLIne koNika rAjA ghaNo pazcAttApa karavA lAgyo. pachI potAnA pitAne pote pAMjarAmAM pUrIne rAjya para beTho hato tethI tene pAMjarAmAMthI mukta karavAnA hetuthI te hAthamAM eka moTo daMDa laIne pAMjarA tarapha doDyo. tene tevI rIte yamarAjanI jema Avato joIne te kuputranA hAthathI apamRtyue maravA karatAM jAte ja maravuM ucita ghArI zreNike tarata ja tAlapuTa viSanuM AsvAdana karyuM ane te mRtyu pAmyA. pitAne AtmaghAtathI mRtyu pAmelA joI potAnA durAcaraNanI niMdA karato ane pitAnA snehanuM smaraNa karato koNika atyaMta vilApa karavA lAgyo. rAta-divasa mahA zoka karI atyaMta duHkhane anubhavatA koNikarAjAne joIne maMtrIoe teno zoka ocho karavA mATe rAjagRhIthI rAjaghAnI pheravIne caMpAnagarI nAmanI navI rAjadhAnI vasAvI. tyAM rahevAthI koNikano zoka ocho thayo. koNika rAjA mahA baLavAna hato. teNe anukrame dakSiNa bharatArthanA sarva rAjAone jItI lIdhA. pachI potAnA baLathI teNe kRtrima cauda ratno banAvyAM, ane "huM A bharatakSetramAM saMvRta nAmano teramo cakravartI thayo chuM." e rIte garvathI bolavA lAgyo. eka divasa teNe moTuM sainya bheguM karI ghaNA rAjAone sAthe laI digvijaya mATe prayANa karyuM, ane ema karatAM vaitADhya parvatanI tamisrA guphAnA dvAra pAse jaI teNe dvAranA baMgha kamADa para jorathI daMDano prahAra karyo. te joI te guphAnA adhiSThAyaka kRtamAla devane ati krodha caDyo. tethI teNe tene te ja kSaNe bALIne bhasma karI nAMkhyo. pachI maMtrIoe tenI gAdI para bALaka chatAM paNa udAyIkumArane Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara--bhAga 1 [staMbha 3 besADyo. te udAyI paNa niraMtara pitAnA snehanuM smaraNa karI zokAtura rahevA lAgyo. tethI tenA zokane dUra karavAnA hetuthI maMtrIoe navI rAjadhAnI karavAno vicAra karI zilpazAstramAM nipuNa evA zilpIone rAjadhAnIne yogya evA kSetra (bhUmi)nI zodha karavA mATe mokalyA. te zilpIo paNa uttama bhUmine zodhatAM zodhatAM gaMgA nadIne kAMThe AvyA. tyAM arNikAsuta nAmanA mahAmunie kALa karyo hato. tenAM asthi te sthAne paDyAM hatAM. tenA para eka pATala nAmanuM vRkSa UgyuM hatuM. te vRkSa para popaTa beThA hatA. te popaTanA mukhamAM AvI AvIne pataMgIAo svayameva paDatA hatA. te joIne te zilpIoe vicAra karyo ke,jema A pataMgIAo potAnI meLe ja popaTonA AhAra mATe Ave che tema jo ahIM nagara karyuM hoya, to tenA rAjAne paNa zatruonI lakSmI AyAsa vinA ja bhogavavA lAyaka thAya, arthAt prApta thAya.' ema vicArIne te zilpIoe te ja sthAne rAjadhAnInuM khAtamuhUrta karIne pATala vRkSanA nAmathI pATalIpura nAmanuM nagara vasAvyuM. pachI udAyI rAjA tyAM AvIne rAjya karavA lAgyo. jyArathI udAyI rAjA pATalIpuramAM Avyo tyArathI tenA pratAparUpI sUryanA udayane nahIM sahana karatA zatrurAjAo ghuvaDanI jema aMdha thaI gayA. udAyI rAjAe pratidina dAna, yuddha ne gharmano ghaNo vistAra karyo. jainadharmanI pRthvI para sarvatra prabhAvanA karI. sadguru pAse bAra vrato aMgIkAra karyAM. te vratanA khaMDanamAM kadApi pravarto nahIM. tenuM samakita atyaMta dRDha hatuM. cAra parvaNIne viSe kAyama caturthabhakta (upavAsa) karI, devagurune vaMdanA karI, cha AvazyakanI kriyA karI, pauSadha grahaNa karIne te AtmAne pavitra karato hato. teNe aMtaHpuramAM ja pauSadhazALA karAvI hatI. temAM rAtrine samaye vizrAMti laIne te sAdhunI jema saMthAro karato hato. A pramANe te jainadharmanI sarva kriyAomAM atyaMta kuzaLa thayo hato. udAyI rAjAe raNasaMgrAmamAM koI rAjAne mAryo haze, teno putra pitAnuM vera levA mATe aharniza ciMtA karyA karato hato. paNa udAyI rAjAne mAravAne te zaktimAna thayo nahoto. chevaTa anya sthAna nahIM pAmavAthI te ujjayinImAM jaIne tyAMnA rAjAnI sevA karavA lAgyo. ekadA teNe ujjayinInA rAjAne vijJapti karI ke "he svAmI! jo ApanI AjJA hoya to ApanA zatru udAyI rAjAne huM mArI nAkhuM. paraMtu jo huM tema karuM to mArA para kRpA karIne Ape mane mArA pitAnuM rAjya pAchuM meLavavAmAM madada karavI.'' te sAMbhaLIne te rAjAe harSathI tenuM vacana kabUla karyuM. pachI tene keTaluMka dravya ApIne tyAMthI vidAya karyo. te rAjaputra pATalIpuramAM jaIne udAyI rAjAno sevaka thaI niraMtara tenAM chidra jovA lAgyo, paraMtu te kAMI paNa chidra pAmyo nahIM. paraMtu rAjAnA gRhane viSe niraMtara askhalita gatie rokaToka vagara jatA AvatA jainamunione teNe joyA; bIjA koIno temAM praveza thato dITho nahIM. pachI udAyI rAjAnA gRhamAM praveza karavAnI icchAvALA te rAjaputre kapaTathI muni thavAno vicAra karIne guru pAse jaI vaMdanA karIne vijJapti karI ke,"he pUjya! huM saMsArathI vairAgya pAmyo chuM, mATe mArA para anugraha karIne mane dIkSA ApI kRtArtha karo.'' te sAMbhaLIne te kRpALu mahAtmAe teno hRdayagata bhAva jANyA vinA tene dIkSA ApI. te mAyAvIe kapaTathI potAnA oghAmAM gupta rIte eka kaMkalohanI charI saMtADI rAkhI hatI. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 vyAkhyAna 38]. samakitanuM trIjuM bhUSaNa-kriyAkuzalatA evI rIte mAyAvI evA teNe bAra varSa sudhI vratanuM pAlana karyuM, to paNa tenI mAyA koInA jANavAmAM AvI nahIM. kahyuM che ke dattaM pradhAnaM zrAmaNyaM, na taccAlakSi kenacit / / suprayuktasya daMbhasya, brahmApyantaM na gacchati // 1 // bhAvArtha-"utkRSTa cAritra ApyuM, topaNa tenI mAyA koIe jANI nahIM, kemake atyaMta gupta karelA kapaTane brahmA paNa jANI zakatA nathI." kapaTamAM ja mananI ekAgratAne rAkhatA ane asthira cittavALA te mAyAvI sAghue yathAsthita vratanuM cirakALa pAlana karyuM. topaNa kAMgaDuM maganI jema teno eka vALa paNa dayAnA rasathI ArTa thayo nahIM. joke bAhyathI te sAdhunI kriyAmAM ane gurunA vinayamAM ati kuzala hoI gurumahArAje tenuM vinaya ratna" nAma rAkhyuM hatuM. vihAra karatAM ekadA guru pATalIpure paghAryA. temanuM Agamana sAMbhaLIne udAyI rAjA gurune vAMdavA Avyo, ane gurune tathA bIjA sAghuone vaMdanA karI pachI gurunA mukhathI vyAkhyAna sAMbhaLIne potAne sthAne gayo. anyadA parvaNIne divase rAjA prAtaHkALe UThI vidhipUrvaka pratikramaNa karI aSTa prakArI jinapUjA karI guru pAse gayo. tyAM gurune cArasone bANuM sthAnakavaDe upazobhita dvAdazAvarta vaMdanA karI, aticAra AlovI, gurune namAvIne caturtha bhakta (upavAsa)nuM pacakhANa lIdhuM. pachI sAyaMkALe potAnA aMtaHpuranI pauSadhazALAmAM pauSagha grahaNa karavAnI icchAthI rAjAe gurune bolAvyA. kahyuM che ke, jaM kiMci aNuThThANaM, AvassayamAiyaM caraNaheu / taM karaNaM gurumUle, guruvirahe ThavaNApurao // 4 // bhAvArtha-"caraNanA heturUpa je kAMI AvazyakAdika anuSThAna karavuM hoya te gurunI samakSa karavuM. gurune abhAve sthApanAcAryanI pAse karavuM." rAjAnA AmaMtraNathI sUrimahArAja mahelamAM AvyA ane soLa varSathI cAritra laI vinayathI gurunI ekAMta sevA karanAra te mAyAvI vinayaratna nAmanA sAdhune sAthe laI gayA. pachI rAjAe gurune abhivaMdanA karI zAstrokta vidhipUrvaka pauSagha laI guru sAthe ja pratikramaNa karyuM ane pahelo prahara vItyA pachI pratilekhanA karI saMthAro pAtharIne te paNa karyuTanI jema caraNane saMkocIne sUI gayo. sUri paNa gharma saMbhaLAvIne bIje pahore sUI gayA. te samaye pelA duSTa mAyAvIe kapaTathI thoDI vAra sUI rahI "Aja pitAnA vairInuM vera levAno samaya che" ema vicArI nidrAvaza thayelA rAjAnA kaMThapara kaMkalohanI charI mUkI dIdhI. pachI te pApI abhavya pauSaghazALAmAMthI nIkaLI aMDila javAnuM miSa batAvI dvArapALoe nahIM rokavAthI rAjamahelamAMthI nIkaLI anukrame nagaranI paNa bahAra nIkaLI cAlato thayo. ahIM rAjAnA kaMThamAMthI rudhirano pravAha nIkaLyo. te gurunA saMthArA sudhI Avyo. sAkSAtu jANe Apattino ja pravAha hoya tevA te rudhiranA sparzathI gurumahArAja jAgRta thaI gayA. pachI tevI rIte mRtyu pAmelA rAjAne joI gurue vicAra karyo ke, "aho! te durAtmAe jinazAsanane malina karanAra ane yuganA aMta sudhI apakIrti karAvanAra AvuM mahA duSTa kArya karyuM, paNa have huM AtmaghAta karIne zrI arihaMta darzananI plAninuM rakSaNa karuM." ema vicArI sUrie bhavacarima pacakhANa karIne te ja charI potAnA kaMThapara mUkI, jethI tatkALa deha Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 3 choDIne svarge gayA. prAtaHkALe rAjasevakoe tevuM amAMgalika kArya joIne pokAra karyo, jethI sarva ekatra thaI gayA. tapAsa karatAM jaNAyuM ke pelA duSTa sAdhuveSaghArIe A akArya karyuM che. tenI ghaNI zogha karI paNa teno patto lAgyo nahIM. pelo duSTa abhavya tyAMthI nAsIne ujjayinIe pahoMcyo, ane tyAMnA rAjAne pote udAyI rAjAne mArIne AvyA saMbaMdhI sarva vRttAMta yathAsthita kahI batAvyuM. te sAMbhaLIne te rAjAe teno atyaMta tiraskAra karI kahyuM ke, "are duSTa! tane dhikkAra che. are aprArtha (mRtyu)nA prArthanArA! kALI caudazanA janmelA mahA pApI! tAruM mukha kALuM kara. he pApiSTha! gharmanA miSathI gharma karatA evA udAyI rAjAno teM ghAta karyo! AvuM aghama kArya karanAra tuM mArA dezamAMthI ja cAlyo jA." ityAdi atyaMta nirbharlsanA karIne tene potAnA dezamAMthI kADhI mUkyo. "pApI puruSone koI paNa sthAne icchitanI siddhi thatI ja nathI." te duSTa abhavya hato tethI soLa varSa sudhI AgamanuM zravaNa karyuM, karAvyuM, aneka prakAranI gharmakriyA karI, paraMtu te sarva niSphaLa gayuM. udAyI rAjA tathA prakAranI gharmakriyAmAM kuzaLa hovAthI mRtyu pAmIne devalokamAM gayo. tenI gAdIpara naMda rAjA thayo. A pramANe ghaNI pRthvIne bhogavanAra zrI udAyI rAjAnA AzcaryakAraka manohara caritrane kamaLanI jema karNamAM ghAraNa karIne he paMDita puruSo! zrI jaina dharmanI sarva kriyAne viSe kuzaLatAno vistAra karI samakitane zobhAvo, ke jethI tamane manavAMchita lakSmI AnaMdathI AliMgana Ape." vyAkhyAna 39 samakitanuM cothuM bhUSaNa-aMtaraMga bhakti have arihaMtAdikane viSe aMtaraMga bhaktirUpa cothA bhUSaNa viSe kahe che - yathArhamahadAdInAM, ydbhktiraantriiykii| alaMkArazcaturthaH syaatsmyktvgunndyotkH||1|| bhAvArtha-"yathAyogya ahaMdAdikanI je atyaMtara bhakti karavI, te samyakatva guNane udyota karanAra cothuM bhUSaNa kahevAya che." A saMsAramAM anaMtajJAnI jinezvara paramAtmA che. temaNe ApaNane sAco mArga ane sAcI samajaNa ApI che. mATe saMsAranI koI paNa vyakti, zakti ke saMpatti karatAM anaMtagaNI aMtaraMga prIti arihaMta Adi para hovI e samyatvanuM cothuM bhUSaNa che. gharma para aMtaraMga prIti viSe eka strInuM draSTAMta che te A pramANe eka strInuM draSTAMta rAjapura nagaramAM amitateja nAme rAjA hato. te nagaramAM maMtrano jANanAro eka parivrAjaka hato. te vidyAnA baLathI nagaramAM sarvatra corI karato hato ane lokonI rUpavatI strIonuM haraNa karato hato. kahyuM che ke jaM jaM pAsaI juvamaNateNiM, aliUlasAmalakuMtalaveNiM / bhAlatthalaamisasikaraNiM, mayaNaMdolattoliyasavaNiM // 1 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 39]. samakitanuM cothuM bhUSaNa-aMtaraMga bhakti 139 rUvaviNijjiyasuravarataruNiM, rairasasAyaratAraNataraNiM / taypahAsIyanavatarapi, saM saM sAniya haraDusa ramI rAA. bhAvArtha-"bhramaranA samUha jevo jeno zyAma kezapAza che, jenuM kapALa aSTamInA caMdra jevuM zobhe che, kAmadevanA AMdolana (hIMcakA) jevA jenA karNa che, jeNe potAnA svarUpathI devAMganAone jItI lIdhI che, je krIDArasanAM sAgarane taravAmAM pravahaNa samAna che, jeNe zarIranI kAMtithI navA UgatA sUryane paNa dAsarUpa karyo che, evI je je yuvatI strIone te joto te te strIonuM te haraNa karato hato." - tenA duHkhathI vyAkuLa thayelA paurajanoe rAjAne vijJapti karI, tyAre rAjA pote te coranI zogha karavA nIkaLyo. pAMcame divase rAte rAjAe koI puruSane gAmamAMthI sugaMghI vastuo, tela ane tAMbUla vagere letAM joyo. te ja puruSane cora jANIne rAjA tenI pAchaLa cAlyo. te puruSa araNyamAM jaI eka moTI zilAthI DhAMkelA potAnA guNagRhamAM javA mATe te zilAne upADavA jato hato, teTalAmAM rAjAe khagnavaDe teno ziraccheda karyo. pachI rAjAe paurajanone bolAvIne te guptagRhamAMthI badhAne potapotAnI vastuo ApI; tathA sarva strIone bahAra kADhI jenI hatI tene soMpI. temAM eka strI te parivrAjakanA kAmaNathI asthi majja paryata tenA para rAgI thaI hatI, tethI teNe parivrAjakanI pAchaLa baLI maravAno nizcaya karyo, paNa potAnA svAmI pAse rahevAnI tenI icchA thaI nahIM. tevAmAM koI maMtra jANanAre tenA svAmIne kahyuM ke, "jo te parivrAjakanA asthine pANImAM ghasIne tene pAvAmAM Ave to te parivrAjake kareluM kAmaNa dUra thaze ane te strI svasthatA pAmaze." te sAMbhaLIne te strInA bhatare tema karyuM, eTale teno sneha parivrAjaka parathI UtarI gayo ane potAnA bhaknara para thayo. A draSTAMtano upanaya (tAtparya e che ke jema te strIe parivrAjaka upara draDha anurAga karyo hato, tevo draDha anurAga jo jainadharma para karavAmAM Ave, to avazya mokSapadanI prApti thAya. A saMbaMghamAM jIrNa zreSThInI kathA che te nIce pramANe jIrNa zreSThInI kathA dhyAtaH parokSe'pi jinastribhaktyA, jIrNAbhidhazreSThIvadiSTasiddhyai / sindhupravRddhyai kumudaughalakSmyai, cakoratuSTyai vidhurabhrago'pi // 1 // bhAvArtha-jema vAdaLAmAM rahelo paNa caMdra sAgaranI vRddhine mATe, kumudanA samUhanI lakSmI mATe (teno vikAsa karavA mATe) ane cakora pakSInI prItine mATe thAya che tema parokSa rahelA jinezvaranuM paNa mana, vacana, kAyA vaDe zuddha bhaktithI dhyAna karyuM hoya, to te jIrNazreSThInI jema iSTasiddhine mATe thAya che. vizAlA nagarInA udyAnamAM zrI mahAvIra svAmI cAturmAsI tapa karIne pratimA ghAraNa karI rahyA hatA. te nagaranA rahevAsI jIrNa zreSThIe prabhune joI vijJapti karI ke, "he prabhu! Aje pAraNA mATe mAre ghera lAbha devA padhArajo." ema kahIne te zreSThI potAne ghera gayA. bhojana samaye teNe ghaNI vAra sudhI prabhunI rAha joI, paNa prabhu to AvyA nahIM. tyAre bIje divase "Aje chaThThanuM Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 stiMbha 3 pAraNuM haze ema ghArI prabhu pAse jaI bolyA ke, "he kRpAsAgara svAmI! Aje mArA gharane ane mane pavitra karavA paghArajo." te vakhate svAmI to mauna ghArIne ja rahyA. (kAMI bolyA nahIM.) e rIte te jIrNazreSThI hamezAM AvIne jinezvarane nimaMtraNa karatA hatA. tema karatAM cAturmAsa pUrNa thayuM tyAre cAturmAsane aMte teNe vicAra karyo ke "avazya Aje jinezvarane pAraNAno divasa hovo joIe." ema ghArI teNe prabhune kahyuM ke, durvAra saMsArarUpI vyAdhine dUra karavAmAM ghavaMtarI vaidya samAna he svAmI! kRpAdraSTithI mArA sAme joIne Aje to jarUra mArI vijJapti manamAM avaghArajo." ema kahIne te potAne ghera gayo. madhyAhna samaye hAthamAM motIno thALa laI prabhune vaghAvavA mATe gharanA dvAra pAse UbhA rahI vicAra karavA lAgyo ke-"Aja vizvabaMdhu bhagavAna ahIM padhAraze, temane huM parivAra sahita vaMdanA karIza, pachI prabhune huM gharamAM padharAvIza, pachI zreSTha bhojana ane jaLa vaDe huM temane pratibhAbhIza ane bAkI raheluM anna huM khAIza." ityAdi manorathanI zreNipara ArUDha thaIne teNe bAramA devalokane yogya evuM puNya upArjana karyuM. tevAmAM zrI bhagavAna abhinava nAmanA zreSThIne ghera bhikSA mATe padhAryA. te zreSThIne ghera samaya thaI javAthI sau jamI rahyA hatA, tethI kAMI anna nahIM hovAthI thoDA bAkI rahelA aDadanA bAkaLA teNe vahorAvyA. te dAnanA prabhAvathI tyAM paMca divya pragaTa thayAM. te vakhate devadubhino zabda sAMbhaLIne jIrNazreSThIe vicAra karyo ke, "mane dhikkAra che, huM aghanya chuM, ke jethI mAre ghera prabhu padhAryA nahIM." ema vicAratAM tenA dhyAnano bhaMga thayo. anyadA te gAmamAM koI jJAnI muni paghAryA. temanI pAse jaIne rAjAe kahyuM ke, "he pUjya! mAruM nagara ghanya che ke jyAM zrI mahAvIra prabhune pAraNuM karAvanAra bhAgyazALI abhinava zreSThI vase che." te sAMbhaLIne te muni bolyA ke, "he rAja!ema na bolo. jo ke te abhinava zreSThIe prabhunI dravyabhakti karI che, paraMtu bhAvabhakti to jIrNazreSThIe ja karI che, mATe kharo puNyavAna to jIrNazreSThI che. jo jIrNazreSThIe te samaye bhAvanA bhAvatAM devaduMdubhino zabda sAMbhaLyo na hota, to te ja vakhate tene ujvaLa evuM kevaLajJAna prApta thayuM hota." A pramANe gurunuM vAkya sAMbhaLIne rAjA vagere loko devagurunI bhaktine viSe vizeSa AdaravaMta thaI potAne sthAne gayA. zrI prabhune viSe bhaktiyukta cittavALA jIrNazreSThI bAramA svarganuM sukha bhogavIne anukrame zivapada (mokSa)ne pAmaze." vyAkhyAna 40 samakitanuM pAMcamuM bhUSaNa-tIrthasevA tIrthAnAM satataM sevA, saMgaH saMvijJacetasAm / kathitA tIrthasevA sA, paMcamaM bodhibhUSaNam // 1 // bhAvArtha-"niraMtara tIrthonI sevA karavI, tathA saMvijJa che citta jenuM evA muniono saMga karavo, te tIrthasevA nAmanuM pAMcamuM samakitanuM bhUSaNa kaheluM che." jenAthI saMsArarUpI sAgara tarI zakAya che te tIrtha kahevAya che. zrI zatruMjaya, aSTApada vagere tIrtho che. tenI niraMtara (azrAMtapaNe) sevA eTale yAtrA karavI ane saMvijJa cittavALA sAghuono Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 40] samakitanuM pAMcamuM bhUSaNa-tIrthasevA 141 saMsarga karavo. kahyuM che ke sAdhUnAM darzanaM puNyaM, tIrthabhUtA hi sAdhavaH / tIrthaM phalati kAlena, sAdhavastu pade pade // 1 // bhAvArtha-"sAghuonuM darzana puNyarUpa che, kemake sAghuo jaMgama tIrtharUpa che. sthAvara tIrtha to kALe karIne phaladAyaka thAya che, paNa jaMgama tIrtha sAghuo to pagale pagale phaladAyI thAya che." A pramANe sattIrthanI sevA moTo guNa utpanna kare che. paraMtu aprazasta tIrthanI sevA kAMI paNa guNakAraka thatI nathI. te upara eka draSTAMta kahe che laukika tIrthasevApara tuMbaDInuM draSTAMta na zlAghyatIrthairamalIbhavanti, jIvA durantairduritaiH praliptAH / miSTA sutIrthe snapitA'pi mAturvAgbhistanUjena na tuMbikAsIt // 1 // bhAvArtha-"duranta pApothI lipta thayelA jIvo prazasta tIrtho karavAthI paNa nirmaLa thatA nathI. mAtAnAM vacanathI putre sutIrthamAM snAna karAvyuM topaNa tuMbaDI (kaDavI tuMbaDI) mIThI thaI nahIM." viSNusthaLa nagaramAM gomatI nAme eka sArthavAhanI strI parama zrAvikA hatI. tene goviMda nAmano putra hato. te gADha mithyAtvI hato. mAtAe tene jainagharma pamADavA mATe ghaNo ghaNo pratibogha karyo, paNa teNe mithyAtvano tyAga karyo nahIM. ekadA goviMda tIrthayAtrA karavAne javA taiyAra thayo. tyAre tene tenI mAtAe kahyuM ke, "he vatsa! gaMgA, godAvarI, triveNIsaMgama, prayAga vagere laukika tIrthamAM jaLa, darbha ane mATI vagere vaDe snAna karavAthI hiMsA, asatya, corI vagerethI baMghAyelAM pApono nAza thato nathI." A pramANe aneka rIte upadeza ApyA chatAM te putre potAno Agraha mUkyo nahIM, tyAre tene bogha karavA mATe eka kaDavI tuMbaDI ApIne kahyuM ke, "he putra! sarva tIrthomAM tArI sAthe ja vidhipUrvaka A tuMbaDIne paNa snAna karAvaje. ATaluM mAruM vacana tAre avazya karavuM." te sAMbhaLIne mAtAnuM vacana aMgIkAra karI mAtAnI icchA pramANe tuMbaDIne paNa potAnI jema ja snAnAdika karAvyuM ane pote keTaleka ThekANe muMDana karAvI hAtha upara ghaNI chApo marAvI potAnA nagaramAM pAcho Avyo. pachI potAne ghera AvI mAtAne vinayapUrvaka vaMdana karI tuMbaDInuM vRttAMta kahIne te mAtAne ApI. bhojana vakhate goviMda jamavA beTho, tyAre mAtAe pelI kaDavI tuMbaDInuM zAka karIne tene pIrasyuM. goviMde te zAka lezamAtra cAkhyuM ke tarata ja te bolyo ke, "are! A zAka to kaDavuM jhera jevuM che, te khAI zakAya tevuM nathI." tyAre mAtA bolI ke, "he putra! je tuMbaDIne te sarva tIrthomAM snAnAdika karAvyuM che, te tuMbaDInA zAkamAM kaDavAza kyAMthI?" goviMda bolyo-"he mAtA! jaLamAM navarAvavAthI tenI aMtaranI kaDavAza zI rIte jAya?" mAtAe kahyuM, "he vatsa! jyAre Ano kaTu doSa paNa gayo nahIM, tyAre hiMsA, mRSAvAda, corI, maithuna vagerethI AtmAne lAgelA pApasamUha mAtra snAna karavAthI zI rIte jAya?" A pramANenuM mAtAnuM vacana satya mAnIne goviMde mAtA sAthe guru pAse jaI zrAvaka gharma aMgIkAra karyo. prAMte te goviMda zatruMjaya tIrthapara siddhi sukhane pAmyo. A prasaMga upara bIjo paNa eka prabaMdha che te nIce pramANe Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 3 sutIrthanI yAtrA para trivikramanI kathA zrAvastI nagarImAM trivikrama nAme rAjA hato. te ekadA araNyamAM gayo hato. tyAM eka pakSIne tenA mALAmAM rahIne virasa zabda karatuM sAMbhaLI apazukana thayuM jANI rAjAe tene bANa vaDe prahAra karyo. eTale tarata ja te pakSI pRthvI para paDI taraphaDiyA mAravA lAgyuM. te joIne rAjAne tenA para bahu anukaMpA AvI; tethI te pazcAttApa karato tyAMthI AgaLa cAlyo. thoDe dUra jatAM eka mahAmunine joI temane namana karIne rAjA temanI pAse beTho. te vakhate munie tene ahiMsA gharmano upadeza karyo. te sAMbhaLIne rAjAe vicAryuM ke, "aho! meM je hiMsAnuM karma karyuM te koInA jANavAmAM nahotuM, topaNa A munie jANI lIdhuM, to te pApano nAza karavA mATe AvA jJAnI muninI pAse dIkSA grahaNa karuM." ema vicArIne tRNanI jema rAjyano tyAga karI rAjAe te muni pAse dIkSA lIdhI. anukrame ugra tapasyA karavAthI te rAjarSine tejalezyA utpanna thaI. pachI te pRthvI para yatheccha vihAra karavA lAgyA. peluM pakSI maraNa pAmIne bhilla thayo. ekadA te rAjarSine vihAra karatA dekhIne te bhille pUrvanA vairane lIdhe tenA para kroghayukta thaI yaSTi (lAkaDI) vaDe prahAra karyo, tethI rAjarSie potAnA munipaNAne bhUlI jaIne tejolezyAvaDe te bhillane bALI dIgho. te mRtyu pAmIne koI vanamAM siMha thayo. tyAM paNa ekadA te rAjarSine joI te siMha pUchaDuM ulALato tenI sAme ghasyo. te vakhate paNa munie tejolezyAthI tene bALI nAMkhyo. tyAMthI te siMha marIne hAthI thayo. te hAthI ekadA te munine joI tenI sAme doDyo. tene paNa munie bALI nAMkhyo. pachI te hAthI marIne jaMgalI sAMDha thayo tene paNa munie bALI dIdho. tyAMthI te sAMDha marIne sarpa thaI munine karaDavA doDyo. te vakhate paNa munie tene haNyo. tyAra pachI te sarpa marIne brAhmaNa thayo. te muninI ghaNI niMdA karavA lAgyo. anukrame tene paNa munie bALI bhasma karyo. "aho! nirvivekIne saMvara kyAMthI hoya?" A pramANe te munie mamatA rahita chatAM sAta hatyAo karI. yogIzvara thaIne paNa AvAM pApakarmo karyA. "aho! karmanI gati kevI vicitra che?" pachI te brAhmaNa yathApravRttikaraNane lIdhe zubhakarmanA udayathI vArANasI purImAM mahAbAhu nAme rAjA thayo. te rAjA ekadA potAnA mahelanI bArImAM Ubho hato te vakhate koI munine jatA joIne uhApoha karavAthI tene jAtismaraNajJAna utpanna thatAM teNe potAnA sAte bhavo joyA. eTale "aho! te munine huM pApanuM kAraNa thayo." ema vicArI te muninI zoghane mATe teNe artho zloka karI te zloka pUro karanArane lAkha sonAmahora ApavAnI udghoSaNA karAvI. te artho zloka A pramANe vihaMgaH zavara: siMho, TIpI saMDha 0 kinaH II" A ardhA zlokane pUrNa karavA mATe badhA loko niraMtara hAlatA cAlatA paNa e ja bolyA karatA hatA, paraMtu koIe te zloka pUrNa karyo nahIM. anyadA te ja rAjarSi pharatA pharatA vArANasI nagarI pAse AvyA. tyAM gAma bahAra koI eka govALanA mukhathI teNe te artho zloka sAMbhaLyo. eTale kSaNavAra vicAra karIne munie A pramANe uttarArdha pUrNa karyuM ke- 1. artha-pakSI, bhila, siMha, hAthI, sAMDha, sarpa ane brAhmaNa-A pUrvArdhathI rAjAe potAnA bhavo darzAvyA. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 vyAkhyAna 41] samakitanuM paheluM lakSaNa-zama nAnI nidatA pati, sa zuM pavitA duhA " e uttarArtha sAMbhaLIne koI govALe rAjA pAse jaI te zloka pUrNa karI Apyo; ane "A samasyA meM pUrNa karI" ema dhRSTatAthI teNe rAjAne kahyuM, te sAMbhaLIne rAjAe vismita thaI tene dabAvIne pUchyuM tyAre teNe te muninuM nAma laI satya vAta kahI pachI rAjA te muni pAse gayo ane temane khamAvyA. sAte bhavanI vAta rAjAe temane nivedana karI. eTale munie paNa rAjAne khamAvyA. e rIte te bannee paraspara potapotAnA aparAghanI niMdA gartA karatAM prItithI cirakALa sughI vAto karI. A e samayamAM te nagarImAM koI kevaLajJAnI muni padhAryA. temane vaMdanA karIne te bannee potapotAnA pApanI AloyaNA mAgI. tyAre kevaLI bolyA ke, "tamAruM pApa zatruMjaya tIrthe gayA vinA ugra tapothI paNa nAza pAme tema nathI." te sAMbhaLIne rAjAe dIkSA lIdhI. pachI te banne jaNA zatruMjayAdika tIrthonA yAtrA karI bhAvathI saMyamanuM pratipAlana karI hatyAdika pApano nAza karIne zatruMjayatIrthe siddhipadane pAmyA. - "A pramANe samakitanA chellA bhUSaNa-tIrthasevAnI prazaMsA sAMbhaLIne he bhavya jIvo! kuvikalpanA samUhano tyAga karIne sutIrthanI sevA karo." vyAkhyAna 41 * samakitanuM paheluM lakSaNa-zama have samakitanA pAMca lakSaNamAMnA pahelA zama nAmanA lakSaNa viSe kahe che: zamaiH zAmyati krodhAdInapakAre mahatyapi / lakSyate tena samyaktvaM, tadAcaM lakSaNaM bhavet // 1 // bhAvArtha-"je moTA apakAra karanAra upara paNa samabhAva rAkhIne kroghAdikane zAMta kare, tenAmAM zama nAmanuM paheluM lakSaNa kahIe, tenAthI samakita oLakhAya che, arthAt evo zama jenAmAM hoya te samakitavaMta che ema jANI zakAya che." A prasaMga upara kUragaDu munino prabaMdha che te nIce pramANe zrI kuragavuM maninI kathA vizAlAnagarImAM koIka AcAryanA ziSya mAsakSapaNane pAraNe eka kSullaka sAdhunI sAthe aMDila jatA hatA. mArgamAM pramAdane lIdhe te tapasvInA pagataLe eka nAnI deDakI AvavAthI marI gaI. te joIne kSullaka sAdhu te vakhate kAMI paNa na bolatAM mauna rahyA. pratikramaNa vakhate te tapasvIe te pApanI AloyaNA lIdhI nahIM; tyAre tene kSullaka sAdhue yAda ApyuM ke, "tapasvI! tame peluM pApa trikaraNa zuddhipUrvaka kema AlocatA nathI?" te sAMbhaLIne te tapasvIe vicAryuM ke, "A duSTa buddhivALo kSullaka sAdhu sarva sAdhu samakSa mAruM vagoNuM kare che mATe tene huM haNuM." ema vicArIne te tapasvI muni tene mAravA doDyA. krodhathI aMgha thayelA te tapasvIne vacamAM 1. artha-kroghathI jemaNe A haNyA, temanuM are re! zuM thaze?--A pAdapUrtithI munie potAnA pApanI kabUlAta karI. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 thAMbhalo AvavAthI tenI sAthe te jorathI athaDAyA, eTale tarata ja mUcha khAIne mRtyu pAmyA. krodhane lIghe vratanI virAdhanA karavAthI te marIne jyotiSI devatA thayA. tyAMthI AyuSya pUrNa thaye cyavane draSTiviSa sarpanA kuLamAM devatAthiSThita sarSa thayA. te sarpanA kuLamAM bIjA sarve sarpo pUrvabhavamAM pApanI AlocanA nahIM karavAthI ja utpanna thayelA hatA, ane te sarve jAtismaraNa utpanna thavAthI AhArazuddhi karatA hatA. temane joIne navA sarpane paNa pUrve muninA bhavamAM karelI AhAragaveSaNAne saMbhAratAM jAtismaraNa utpanna thayuM. tethI "mArI draSTithI koI paNa jIvono nAza na thAo" ema vicArIne te sarpa Akho divasa bilamAM ja mukha rAkhIne raheto hato, ane rAtre prAsuka vAyunuM ja bhakSaNa karato hato. ekadA kuMbha nAmanA rAjAno yuvAna putra sarpadaMzathI mRtyu pAmyo. tethI te rAjA sarva sarpajAtipara krodha utpanna thavAthI sarpa mAtrane marAvavA lAgyo. je koI mANasa jeTalA sarpane mArIne lAve, tene rAjA teTalA dInAra (mahora) Apaze ema teNe jAhera karyuM. tethI keTalAka loko sarpane AkarSaNa karavAnI vidyA (maMtrono abhyAsa karavA lAgyA. ekadA koI manuSya te draSTiviSa sarpanA bila pAse AvI sarpa vidyAno maMtra bhaNavA lAgyo; tethI te sarpa bilamAM rahI zakyo nahIM. teNe vicAra karyo ke, "mane joIne anya jIvono nAza na thAo' ema vicArI teNe potAnuM mukha bilamAM ja rAkhI pUMchaDuM bahAra kADhyuM. te pUchaDuM hiMsakoe chevuM. pharIthI sarSe pAchaLano bhAga jarA jarA bahAra kADhavA mAMDyo, eTale te paNa hiMsake kApyo. ema karatAM te sarpanA AkhA zarIranA kakaDA karI nAMkhyA. te vakhate te sarpa vicAravA lAgyo ke, "he cetana! A dehanA kakaDA thavAne miSe tArA duSkarmanA ja kakaDA thAya che; mATe he jIva! pariNAme hitakAraka evI A vyathAne tuM samatApUrvaka sahana kara." ema zubha dhyAna dhyAtAM te sarpa maraNa pAmIne te ja kuMbharAjAnI rANInI kukSimAM avataryo. nAgadevatAe rAjAne svapnamAM AvIne kahyuM ke, "havethI tuM sarpano ghAta karIza nahIM, tane putra thaze." tyArapachI rAjAe sarpanI hiMsAno tyAga karyo. anukrame samaya pUrNa thatAM rANIe putra prasavyo. rAjAe svapnane anusAre tenuM nAgadatta evuM nAma pADyuM. te kumAra anukrame yuvAvasthA pAmyo. tyAre eka vakhata te mahelanI bArImAM Ubho hato, te vakhate tyAMthI eka munine jatA joIne tene jAtismaraNa utpanna thayuM. tethI vairAgya pAmIne te kumAre mahA prayatnathI mAtA pitAnI AjJA laI sugurunI samIpe dIkSA grahaNa karI. te sAthe tiryaMca yonimAMthI AvelA hatA tethI temaja sughAvedanIyano udaya thavAthI porisInuM paNa pratyAkhyAna karI zakatA nahIM. tethI tene gurue kahyuM ke, "he vatsa! tuM mAtra eka kSamAnuM ja paripUrNapaNe pAlana kara, tema karavAthI te sarva tapanuM phaLa pAmIza." te sAMbhaLIne te gurunI AjJA pramANe vartavA lAgyA. te sAghu hamezAM prAtaHkALa thatAM ja eka gaDuka (nAnuM vAsaNa) pramANa phUra (cokhA) lAvIne vAparatA hatA. tyAre ja tene kAMIka zAMti thatI hatI; tethI lokamAM tenuM kUragaDuka evuM nAma paDyuM. te gacchamAM cAra tapasvI sAdhuo hatA. temAM pahelA sAthe mAsopavAsI hatA, bIjA be Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 42] samakitanuM bIjuM lakSaNa-saMvega 145 mAsanA upavAsI hatA, trIjA traNa mAsanA upavAsI hatA, ane cothA cAra mAsanA upavAsI hatA. cAre tapasvIo kUragaDu munine nityabhojI kahIne tenI niMdA karatA hatA. ekadA zAsanadevIe tyAM AvI kUragaDuka munine vaMdanA karI tathA aneka prakAre tenI prazaMsA karI. pachI sarva sAdhuo samakSa kahyuM ke,'A gacchamAM AjathI sAtame divase prathama eka munine kevaLajJAna thaze.'' te sAMbhaLIne pelA cAre tapasvIo bolyA ke, "he devI! amAro anAdara karIne teM A kUragaDuka sAdhune kema vaMdanA karI?'' tyAre devI bolI ke, 'huM bhAvatapasvIne vAMduM chuM.'' ema kahIne te devI potAne sthAne gaI. sAtame divase kUragaDumunie zuddha AhAra lAvIne gurune tathA pelA tapasvIone dekhADyo. te vakhate pelA tapasvIonA mukhamAM zleSma (baLakho) Avyo hato, te temaNe krothathI te AhAramAM nAMkhyo. te joI kUragaDue vicAra karyo ke dhiG mAM pramAdinaM svalpatapaH karmojjhitaH sadA / vaiyAvRtyamapi hyeSAM mayA karttuM na zakyate // 1 // "mane pramAdIne dhikkAra che. huM niraMtara alpa paNa tapasyAthI rahita chuM. temaja A tapasvIonI vaiyAvacca paNa huM karI zakato nathI.' ityAdi AtmaniMdA karatAM ane niHzaMkapaNe dugaMcchArahitapaNe te AhAra vAparatAM zukladhyAnamAM ArUDha thayelA te munine kevaLajJAna pragaTa thayuM. te vakhate devoe teno mahimA karyo. te joIne pelA cAre tapasvIoe vicAra karyo,'"aho! A muni ja kharekharA bhAvatapasvI che ane ApaNe to dravyatapasvI chIe.'' ema vicArIne te cAre tapasvIoe te kevaLIne khamAvyA. te vakhate mana, vacana ane kAyAnI zuddhithI khamAvatAM te cArene paNa samakALe caramajJAna (kevaLajJAna) pragaTa thayuM. anukrame te pAMce kevaLI mokSapadane pAmyA. "zAMti, kSamA, kSAMti, zama vagere nAmathI A guNane sUtrane viSe samakitanA prathama lakSaNa tarIke varNaveluM che. te zamaguNa dharmane viSe prathama che, ane chellA jJAnane ApanAra che, mATe he bhavya jIvo! tame zamatA guNane dhAraNa karo.'' vyAkhyAna 42 samakitanuM bIjuM lakSaNa-saMvega duHkhatvenAnumanvAnaH, surAdiviSayaM sukham / mokSAbhilASasaMvegAJcito hi darzanI bhavet // 1 // bhAvArtha-je puruSa devAdikanA sukhane paNa duHkharUpe mAne, ane mokSanA abhilASarUpa saMvega sahita hoya, te samakitavAna kahevAya che.'' saMvega eTale mukta thavA sivAya bIjI koI paNa prakAranI icchA nahIM, abhilASA nahIM. evo jIva sAMsArika sukhAbhAsane duHkharUpa mAne che ane ekamAtra mokSa meLavavAnI ja icchA rAkhe che. A saMbaMdhamAM nigraMtha munino prabaMdha che te nIce pramANe- bhAga 1-10 Jain Education Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 nirprantha (anAthI) muninI kathA rAjagRhI nagarImAM zreNika rAjA rAjya karato hato. te nagaranI bahAra upavanamAM krIDA karatAM rAjAe eka munine samAdhimAM tatpara joyA. te muninuM zarIra ati komaLa hatuM, ane tenuM rUpa jagatane vismaya kare tevuM suMdara hatuM. temane joIne rAjAe vicAryuM ke- aho asya mune rUpamaho lAvaNyavarNikA / aho saumyamaho kSAntiraho bhorgeSvasaMgatA // 1 // 146 bhAvArtha--"aho! A muninuM rUpa! aho! AnA lAvaNyanI varNikA! aho! AnI saumyatA! aho! enI kSamA! ane aho! AnI bhogamAM paNa asaMgatA.'' arthAt e sarva aparimita che. A pramANe vicArI temane dhyAnamAM tatpara joI rAjA temanA caraNakamaLamAM praNAma karIne beTho ane ghyAna pUrNa thaye pUchyuM,''he pUjya! AvI yuvAvasthAmAM tame AvuM duSkara vrata kema grahaNa karyuM? tenuM kAraNa kaho.'' tyAre muni bolyA ke munirAha mahArAja, anAtho'smi patirna me / anukaMpAkarAbhAvAttAruNye'pyAdRtaM vratam zA bhAvArtha-munie kahyuM ke, he mahArAjA! huM anAtha chuM. mAro koI svAmI nathI. mArApara anukaMpA karanArano abhAva hovAthI meM yuvAvasthAmAM ja vrata grahaNa karyuM che.'' te sAMbhaLIne hAsya karatAM zreNikarAjAe kahyuM ke- varNAdinAmunA sAdho na yuktA te hyanAthatA / tathA'pi te tvanAthasya, nUnaM nAtho bhavAmyaham // 1 // bhogAn bhuMkSva yathAsvairaM, sAmrAjyaM paripAlaya / yataH punaridaM martyajanmAtIva di durtamam // 2 // bhAvArtha--"he sAdhu! A tamAruM rUpa vagere jotAM tame anAtha cho e vAta yukta jaNAtI nathI. topaNa jo tame anAtha ho, to huM tamAro nAtha thavA taiyAra chuM. tame yatheccha bhoga bhogavo, ane mArA sAmrAjyanuM pratipAlana karo. A manuSyajanma pharIne maLavo atyaMta durlabha che; arthAt AvI yuvAvasthA bhoga bhogavyA vinA niSphaLa javA devI yogya nathI.'' [staMbha 3 te sAMbhaLIne muni bolyA ke,'he rAjA! tame pote ja anAtha cho to mArA nAtha zI rIte thaI zakazo?'' A pramANenuM koI paNa vakhata nahIM sAMbhaLeluM vAkya sAMbhaLIne rAjAe Azcarya pAmIne pUchyuM ke,''he muni! tamAre tema kahevuM yogya nathI. kemake huM aneka hastIo, azvo, ratho ane strIo vagerenuM pratipAlana karuM chuM, tethI huM teono nAtha chuM; mane tame anAtha kema kaho cho?' tyAre muni paNa kAMIka hAsya karatAM bolyA ke,"he rAjan! tame anAtha ane sanAthano marma jANatA nathI mATe te viSe huM tamane mArA ja dRSTAMtathI samajAvuM chuM te sAMbhaLo- kauzAMbI nagarImAM mahIpAla nAme rAjA mArA pitA che, teno huM putra chuM. mane bAlyAvasthAmAM ja netranI pIDA thaI; ane tenI pIDAthI mArA AkhA zarIramAM dAhajvara pedA thayo. mArI vyathA dUra karavA mATe aneka maMtravAdIoe tathA vaidyoe aneka upAyo karyAM, paraMtu teo mArI vyathA dUra Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 42] samakitanuM bIjuM lakSaNa-saMvega 147 karI zakyA nahIM. mArA pitAe mAre mATe potAnuM sarvasva ApI devAnuM kabUla karyuM, paraMtu te paNa mane duHkhathI mukta karI zakyA nahIM, mATe huM anAtha chuM. mArA pitA, mAtA, bhrAtA, bahena ane strI vagere svajane mArI pAse besIne rudana karatA hatA ane bhojanano paNa tyAga karIne mArI pAse ja niraMtara besI rahetA hatA, paraMtu teo mArA duHkhano nAza karI zakyA nahIM. te ja mArI anAthatA che. tyArapachI meM evo vicAra karyo ke, "A anAdi saMsAramAM meM AnA karatAM paNa adhika vedanAo aneka vakhata sahana karI haze, paNa Aje ATalI vedanA paNa huM sahana karI zakto nathI; to have AgAmI kALe anAdi saMsAramAM huM AvI vedanA kema sahana karI zakIza? mATe jo huM kSaNavAra paNa A vedanAthI mukta thAuM to tarata ja pravrajyA grahaNa karuM, ke jethI AgAmI kALe AvI vedanA sahana karavI paDe nahIM."he rAjA! A pramANe vicAra karatAM huM sUI gayo ane tarata ja mArI vedanA zAMta thaI gaI. tethI yoga ne kSemano karanAra hovAthI A AtmA ja nAtha che evo nizcaya karIne meM prAtaHkALe svajanone samajAvI temanI rajA laIne cAritra aMgIkAra karyuM, tethI have huM mAro tathA bIjA trasAdika jIvono paNa nAtha thayo chuM, kemake yoga kSema karanAra mAtra AtmA ja che. vaLI he rAjanuM! bIjI rIte paNa anAthatA kahelI che, te sAMbhaLo pravrajya ye paJca mahAvratAni, na pAlayanti pracurapramAdAt / raseSu gRddhA ajitendriyAzca, jinairanAthAH kathitAsta eva // 1 // bhAvArtha-"jeo pravrajyA grahaNa karIne atipramAdane lIdhe pAMca mahAvratonuM pAlana karatA nathI, rasone viSe vRddha rahe che, ane indriyone niyamamAM rAkhatA nathI teone ja zrI jinezvare anAtha kahelA che." nirarthakA tasya susAdhutA hi, prAnte viparyAsamupaiti yo'lam / / na kevalaM nazyati cehalokastasyAparaH kiMtu bhavo vinaSTaH / / 2 / / bhAvArtha-"je sAghu atte viparIta AcaraNa kare che, tenuM sAdhupaNuM nirarthaka che; ane tethI mAtra A loka ja teno nAza pAme che ema nahIM, paNa teno parabhava paNa nAza pAme che." nirAsravaM saMyamamAtmabuddhyA, prapAlya cAritraguNAnvitaH san / kSiptvASTakarmANyakhilAni sAdhurupaiti nirvANamanantasaukhyam // 3 // bhAvArtha-"cAritranA guNothI yukta evo sAdhu AtmabuddhithI Amravarahita saMyamanuM pratipAlana karIne samagra AThe karmano kSaya karI, anaMta sukhavALA nirvANa (mokSa) padane pAme che." A pramANe muninAM vAkya sAMbhaLIne zreNikarAjA atyaMta khuza thayo ane hAtha joDIne teNe kahyuM ke, "he munirAja! tame mane je sanAtha ane anAthapaNAnuM rahasya kahyuM te kharekhara satya che. temAM jarA paNa asatya nathI. he muni! tame manuSyajanma pAmyA te saphaLa che. jagatane viSe tame ja uttama lAbha pAmyA cho. vaLI tame zrI jinezvaranA gharmane viSe rahyA cho, tethI tame ja sanAtha cho ane tame ja baMghuyukta cho. vaLI tame ja cAritra lIdhuM tyArathI sthAvara ane jaMgama evA anAtha prANIonA kharekharA nAtha thayA cho; tethI huM mArA aparAdhano nAza karavA sAru tamane khamAvuM chuM. - 1 yogakSema aprAkSanI prApti te yoga ane prANanuM rakSaNa te kSema. eTale ke jJAnAdi guNonI prApti ane tenI surakSA karanAra AtmA ja che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 vaLI tamArA dhyAnamAM vighnakArI prazna pUchIne meM je dUSaNa karyuM che tathA sAMsArika bhoga bhogavavA mATe tamane je aghaTita niyaMtraNa karyuM che te sarva mAro aparAgha kSamA karo.' A pramANe kahI bhaktipUrvaka te muninI stuti karIne sarva rAjAomAM caMdra samAna zreNika rAjA dharmamAM anurakta thaI potAnA aMtaHpura ane parivAra sahita potAnI nagarImAM Avyo. amita guNasamUhathI samRddha evA te nirprantha muni pakSInI jema pratibaMdha rahitapaNe pRthvI upa2 vihAra karI traNa guptithI gupta thaI, ugra evA traNa daMDathI virAma pAmI, mohArdikano nAza karI, saMveganA prabhAvathI anukrame akSaya sukhavALA mokSapadane pAmyA. vyAkhyAna 43 samakitanuM trIjuM lakSaNa-niveda saMsArakArakAgAra vivarjanaparAyaNA / prajJA citte bhavedyasya, tnnirvedkvaannrH||1|| bhAvArtha-saMsArarUpI kArAgRhanuM varjana ka2vAmAM tatpara evI dRDha buddhi jenA cittane viSe hoya che, te puruSa nivaidavAna kahevAya che. siddhAntamAM kahyuM che ke,"nindreeLa aMte nIve hri naLa'' he bhagavAna! nirvedathI jIva zuM upArjana kare?" bhagavaMta kahe che ke, "nidvegenuM te vinvamANuricchannesu Amamonesu virajamANe nivveyaM havvamAgacchai / savvavisaasu virajjai / savvavisaasu virajjamANe AraMbhapariggahapariccAyaM karoti / AraMbhapariggaha pariccAyaM karemANe saMsAramaggaM bocchidaMti siddhimanahivatreya mavati / '' 'nirveda thakI jIva deva, manuSya ane tiryaMca saMbaMdhI kAmabhogane viSe vairAgya pAmI kharA nirvedane prApta thAya che, ane sarva viSayomAM virakti pAme che. sarva viSayomAM virakti thavAthI AraMbhaparigrahano parityAga kare che. AraMbhaparigrahano parityAga karavAthI saMsAramArgano uccheda thAya che, ane siddhi (mokSa) mArganI prApti thAya che.'' A prasaMga upara harivAhana rAjAno prabaMdha che te nIce pramANe- harivAhana rAjAnI kathA bhogAvatI nAmanI purImAM indradatta nAme rAjA hato. tene harivAhana nAmano putra hato. te harivAhanane eka suthArano putra tathA eka zreSThIno putra ema be mitro hatA. te banne mitronI sAthe harivAhana svecchAe krIDA karato hato. te joI rAjAe ekadA durvacanathI teno tiraskAra karyo; eTale tiraskAranuM duHkha sahana na thavAthI hiravAhana potAnA banne mitro sahita mA-bApanA snehano tyAga karIne tyAMthI cAlI nIkaLyo. cAlatAM cAlatAM te traNe mitro eka moTA araNyamAM jaI pahoMcyA. tyAM temaNe sUMDhane ulALato eka mardonmatta hAthI temanA tarapha Avato dITho. tethI suthArano ane vaNikano putra to tenA bhayathI kAgaDAnI jema nAsI gayA; paNa rAjaputra to zUravIra hato, tethI teNe te matta hAthIne siMhanAdavaDe ceSTA rahita karI dIdho. pachI potAnA banne mitranI zodha karato te rAjaputra AgaLa cAlyo. paraMtu temanI zu dha tene maLI nahIM. anukrame bhamatAM bhamatAM Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 43] samakitanuM trIjuM lakSaNa-nirveda 149 teNe eka manohara sarovara joyuM. te sarovaramAM snAna karI rAjaputra tenI uttara dizAmAM rahelA eka udyAnamAM peTho. te udyAnamAM suMdara kamaLathI suzobhita eka vAva dIThI; eTale temAM te kautukathI Utaryo. te vAvanA madhya bhAgamAM eka dvAra hatuM. temAM te peTho to tyAM eka yakSanuM maMdira joyuM. tevAmAM rAtrI samaya thaI javAthI rAjaputra te yakSanA maMdiramAM ja mUrtinI pAchaLa sUto. thoDI vAre nUpuranA raNa raNa zabda karatI keTalIka apsarAo tyAM AvIne te yakSanI pAse nRtya karavA lAgI. nRtya karI rahyA pachI zramano nAza karavA mATe te apsarAo potAnA ghaNA kiMmatI vastro tyAM ja utArI vAvamAM nAhavA paDI. te vakhate rAjaputre yakSamaMdiranuM dvAra ughADI te sarva vastro upADI lIdhAM ane maMdiramAM pesI dvAra baMdha karI dIdhAM. pelI apsarAo snAna karI bahAra nIkaLIne jue che to tyAM potAnAM vastro dIThAM nahIM. tethI teo paraspara bolI ke, "kharekhara ApaNAM vastra koI dhUrta harI lIghAM jaNAya che, paraMtu te ApaNAthI paNa bhaya pAmyo nathI tethI te daMDathI sAdhI zakAze nahIM." ema vicArI sAma (miSTa) vAkyothI tene lobha pamADIne te apsarAo bolavA lAgI ke, "he uttama puruSa! amArAM vastro Apa." rAjakumAre aMdarathI ja javAba Apyo ke, "pracaMDa vAyu tamArA vastro haraNa karI gayo haze, mATe tenI pAse tame jAo." te sAMbhaLIne tenA sAhasathI saMtuSTa thayelI apsarAo bolI ke, "he vatsa! ame tArA sAhasathI prasanna thayA chIe mATe A khatraratna tathA A divya kaMcuka tane ApIe chIe te le ne amArA vastro Apa." te sAMbhaLIne rAjaputra dvArA ughADI temanAM vastro ApI kSamA mAgI. devIo te banne cIjo tene ApIne svasthAne gaI. pachI kumAra tyAMthI AgaLa cAlyo. mArgamAM eka nirjananagara joyuM. te nagaramAM kautukathI pharato pharato te rAjagRhanI samIpe pahoMcyo, ane tenI sAtamI bhUmikA para caDI gayo. tyAM teNe kamaLanA sarakhA locanavALI eka suMdara kanyAne dIThI. tenuM divya svarUpa joIne kumAre vicAryuM ke kimeSA prathamo sRSTirvidhAtrA rakSitA dhruvam / etAM dRSTvA yathA nArImanyA nArIH sRjAmyaham // 1 // bhAvArtha-"zuM A nArIne joIne huM bIjI nArIo sarjIza ema ghArIne vighAtAe A kanyArUpa prathama sRSTi racIne ahIM rAkhI mUkI haze!" arthAt A kanyAnuM rUpa evuM suMdara che ke Ane joIne ja bIjI strIo sarjI hoya ema jaNAya che. eTale bIjI strIo AnA karatAM ochI rUpavaMta dekhAya che. A pramANe vicArato rAjaputra te kanyA pAse gayo. eTale teNe tene Asana nAMkhI ApyuM. te para rAjaputra beTho. pachI te kanyAne zokAtura joIne teNe pUchyuM ke, "he bhadra! tuM zokAtura kema che?" tyAre te kanyA bolI ke-"he bhAgyazALI! huM vijaya rAjAnI putrI anaMgalekhA nAme chuM. ekadA huM mArA mahelanA gokhamAM beThI hatI, te vakhate mane joIne vidyAre mAruM haraNa karI ahIM A pura vasAvIne mane rAkhI che. ane te mArI sAthe lagna karavA mATe vivAhanI sAmagrI levA gayo che. te Aje ja ahIM AvIne mane baLAtkAre paraNavAno che. paraMtu pahelAM mane eka jJAnI munie kahyuM hatuM ke, "he rAjaputrI! tAro pati harivAhanA nAme rAjaputra thaze te muninI vANI anyathA thAya che, tethI mArA manamAM ati kheda thAya che." te sAMbhaLI kumAra bolyo ke, "he suMdara bhRkuTivALI strI! tuM kheda karIza nahIM." A pramANe kumAra tenI sAthe vAtacIta kare che, tevAmAM te vidyAghara tyAM AvI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 pahoMcyo. kumArane joIne krodhayukta thayelo vidyAdhara tenI sAthe yuddha karavA lAgyo; paraMtu kumAre apsarAoe ApelA jagatajaMtu khaDgaratnavaDe tene jItI lIdho. eTale te bolyo ke,"he sAhasika ziromaNi! huM tArA parAkramathI khuza thayo chuM. mATe A strI ane pura tane soMpuM chuM, tene tuM sukhethI bhogava. huM mAre sthAne jAuM chuM." ema kahI te vidyAdhara svasthAne gayo. pachI te vidyAdharanI lAvelI vivAhanI sAmagrI vaDe rivAhana te rAjakanyAne paraNI tene pelo divya kaMcuka ApI, te nagaramAM ghaNA lokone vasAvI, tyAM rAjyanuM pAlana karavA lAgyo. ekadA harivAhana rAjA priyAnI sAthe narmadA nadIne kinAre jaI uttama vastrone kinArA para mUkI jaLakrIDA karavA lAgyo. evAmAM pelo divya kaMcuka ke je anya vastronI sAthe kinArA para ja mUkelo hato te padmarAga maNinI kAMtiyukta hovAthI mAMsanI bhrAMtie koI matsya AvIne tene gaLI gayo. te joI rAjA vagere khedayukta thayA. ghaNI zodha karatAM paNa te matsya hAtha lAgyo nahIM; eTale rAjA vagere nirAza thaI svasthAnake gayA. pelo matsya pharato pharato benAtaTanagare gayo. tyAM koI macchImAranI jALamAM te pakaDAI gayo. tene vidAratA tenA udaramAMthI pelo kaMcuka nIkaLyo. te kaMcukane macchImAre potAnA rAjAne bheTa karyo. te joI rAjAe vicAryuM ke,'vizvane moha pamADanArI A kaMcukane paheranArI koNa haze ke jeno kaMcuka paNa mane moha pamADe che? te strI kayA upAyathI mane maLI zake?'' ityAdi ciMtAmAM magna thaI gayelA rAjAe potAnA pradhAnane kahyuM ke,''jo mArA jIvitanuM tamAre prayojana hoya to sAta divasamAM A kaMcukanI paheranArI strIne zodhIne lAvI Apo.'' te sAMbhaLIne maMtrIe dIrgha vicAra karI rAjezvarI devInI ArAdhanA karI. eTale devIe pragaTa thaIne varadAna mAgavAnuM kahyuM. maMtrIe kahyuM ke,''kaMcukanI paheranArI strIne lAvI mArA rAjAne Apo.'' te sAMbhaLIne devIe kahyuM ke, he saciva! udeti yadi vAruNyAM, bhAnuzcAMgAramuk zazI / tathApi sA satI zIlaM prANAnte'pi na lumpati // 1 // " bhAvArtha-jo kadAca sUrya pazcima dizAmAM udaya pAme ane kadAca caMdra aMgArAno varasAda kare topaNa te satI strI prANAMte paNa potAnuM zIla mUke tema nathI.'' topaNa he saciva! tAro svAmI kadAgraha mUkato na hoya to huM tene lAvI ApuM chuM, paNa pharIthI A kArya mATe tAre mAruM smaraNa karavuM nahIM.'' ema kahIne tarata ja te strI pAse jaI tenuM haraNa karI rAjA pAse mUkIne te adRzya thaI gaI. rAjAe te anaMgalekhAnuM svarUpa joI moha pAmI tenI aneka prakAre prArthanA karI. tyAre te bolI ke,'"he rAjA! huM prANano nAza thaze topaNa zIlanuM khaMDana karIza nahIM.'' te sAMbhaLI rAjAe vicAra karyo ke,''strIo svabhAvathI ja mukhavaDe nA nA kahe che, paraMtu A mAre AdhIna che tethI dhIre dhIre tenA dRDha cittane paNa huM prasanna karIza. nItizAstramAM paNa 'sahasA koI paNa kArya karavuM nahIM' ema kaheluM che.'' ema vicArIne tene ekAMta sthaLe rAkhI rAjA potAne sthAne gayo. anaMgalekhA hRdayamAM potAnA bhartAranuM smaraNa karatI tyAM rahI. ahIM araNyamAM hAthIthI trAsa pAmIne nAsI gayelA pelA be mitro je rAjakumArathI judA paDI gayA hatA teoe pharatAM pharatAM vanamAM vaMzanI jALamAM besIne maMtra sAdhana karatA eka sAdhakane joyo. sAdhake paNa te banne sAhasika puruSone joIne kahyuM ke,'"he kumAro! tame jo mArA uttarasAghaka Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 vyAkhyAna 43] samakitanuM trIjuM lakSaNa-nirveda thAo to mAruM kArya siddha thAya." te sAMbhaLIne te bannee hA kahI; eTale te sAghake potAnI vidyA temanI sahAyathI siddha karI. vidyA siddha thavAthI saMtuSTa thayelA te sAdhake te bannene adrazyaaMjanI, zatrusainyamohinI ane vimAnakAriNI e traNa vidyA ApI. tyAMthI pharatAM pharatAM te banne benAtaTanagare AvyA. tyAM lokonA mukhathI "potAnA mitra hari vAhananI priyAne tyAMnA rAjAe haraNa karAvI hari vAhanane zokAtura karI mUkyo che." ityAdi vAta sAMbhaLIne mitrano viraha dUra karavA mATe te banne mitro aMjananA prayogathI adrazya thaI anaMgalekhAnI pAse gayA. anaMgalekhA te vakhate paTamAM cItarelA potAnA pati harivAhananA citrapara draSTi rAkhIne beThI hatI. te joIne te bannee te citrapaTa adgazyapaNe ja laI lIdhuM. te Azcarya joI anaMgalekhAnA netromAM azru bharAI AvyAM ane te bolI ke aparAddhaM mayA kiM te, yaccitritamapi priyam / jaharSa mama hatyAyA, api tvaM na bibheSi kim // 1 // bhAvArtha-"he vighAtA! meM tAro zo aparAgha karyo che ke jethI cItarelA patine paNa teM haraNa karyo? AthI mArA AtmAnI hatyA thaze; teno paNa tane kAMI bhaya lAgato nathI?" te sAMbhaLI tene duHkhI joI te mitroe pragaTa thaI tene citrapaTa ApI potAnuM vRttAMta nivedana karyuM. te sAMbhaLI potAnA patinA mitro jANIne te bolI "he bhAIo! tame mArA diyara cho to mane zokathI mukta karo." te sAMbhaLIne tene ghIraja ApI te banne tyAMthI kAMIka saMketa karIne nIkaLI gayA. pachI pote maMtravAdI che evI teoe lokamAM potAnI prasiddhi karI; ane rAjA pAse jaIne bolyA ke, "he rAjA! ame maMtravAdI chIe. amArA lAyaka kArya batAvI amArI khAtarI karo." rAjAe temane kahyuM ke, "A kaMcukanI paheranArI rUpavatI strI janma sughI mAre vaza thaIne rahe evuM tame karo." te sAMbhaLI temaNe rAjAne eka tilaka karI tenI pAse mokalyo. eTale prathamanA saMketa pramANe rAjAne Avato joI teNe UbhA thaI Asana vagere ApI sanmAna karyuM. te joI tene potAne AdhIna thayelI jANI rAjAe vAraMvAra tenA zarIrano saMga karavAnI yAcanA karI. tyAre te bolI ke, "he rAjA! huM have tamAre AdhIna chuM; paraMtu meM aSTApada girinI yAtrA karavAno niyama karelo che, mATe te yAtrA karyA pachI huM icchita sukha bhogavIza." te sAMbhaLIne te kAmAMgha rAjAe madhura vacanathI pelA maMtravAdIo pAse aSTApadanI yAtrA karAvavAnI prArthanA karI. tyAre teoe maMtrazaktithI vimAna banAvyuM. te joI rAjAe anaMgalekhAne kahyuM ke, "he priyA! A vimAnamAM besI tAro abhigraha pUrNa karI jaladIthI Ava, ane mAro manoratha pUrNa kara."tyAre te bolI ke, "he rAjA! huM te ajANyA puruSo sAthe jAuM chuM, mATe tamArI be kanyAone mArI sAthe mokalo, to tenI sAthe sukhe vArtAvinoda thaI zake." te sAMbhaLIne rAjAe potAnI be kanyAone tenI sAthe mokalI. pachI je vimAnamAM te banne mitro beThA hatA temAM kanyAo sAthe anaMgalekhA paNa beThI. eTale tarata ja vimAna AkAzamAM UMce caDyuM. thoDe dUra jaIne te mitroe rAjAne kahyuM ke, "he duSTa rAjA! A traNe strIonI AzA have tAre mUkI ja devI." te sAMbhaLI rAjA vilakho thaI gayo, teno kAMI paNa upAya rahyo nahIM. have mitranA duHkhano nAza karavA mATe te banne mitroe harivahana rAjAnI pAse jaI te Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 3 vimAna utAryuM. temAM banne mitrone tathA priyAne joIne harivahana atyaMta AnaMda pAmyo. pachI rAjAe tathA mitroe paraspara potapotAnuM vRttAMta kahI saMbhaLAvyuM. be kanyAone harivAhane banne mitro sAthe paraNAvI. anyadA indradatta rAjAne potAnA kumAranI tathA tenA mitronI zogha maLatAM temane potAnA rAjyamAM bolAvyA ane harivAhanakumArane rAjya para sthApana karI pote vairAgyaraMgathI pravrajyA grahaNa karI. keTaleka divase indradattamunine karmakSaya thavAthI kevaLajJAna utpanna thayuM. eTale te bhogAvatI nagarIe samavasaryA. te vakhate harivahana rAjAe parivAra sahita udyAnamAM jaI kevaLIne vaMdanA karI. kevaLIe A pramANe gharmadezanA ApI- viSayAmiSasaMlubdhA, manyante zAzvataM jagat / AyurjaladhikallolalolamAlokayanti n||1|| bhAvArtha-"viSayarUpI mAMsamAM lubdha thayelA prANIo A jagatane zAzvata-vinAza na pAme tevuM-mAne che, paraMtu samudranA killola jevA capaLa AyuSyane teo jotA ke jANatA nathI." ityAdi gharmadezanA sAMbhaLIne rAjAe kevaLIne pUchyuM ke, "he svAmI! mAruM AyuSya keTaluM bAkI che?" kevaLIe javAba Apyo ke, "he rAjA! tAruM AyuSya mAtra nava praharanuM ja bAkI che." te sAMbhaLIne maraNathI bhaya pAmelA te rAjAnuM aMga kaMpavA lAgyuM. tyAre munIzvara bolyA ke, "he rAjA! jo tuM mRtyunI ciMtAthI bhaya pAmatA ho to tuM pravrajyA aMgIkAra kara. kema ke aMtomuhUttamittaM vihiNA vihiyA karei pavvajjA / dukkhANaM pajjaMtaM, cirakAlakayAi kiM bhaNimo // 1 // bhAvArtha-"eka antarmuharta mAtra paNa jo vidhipUrvaka grahaNa karelI pravrajyA sArI rIte pALI hoya to te sarva duHkhono aMta (nAza) kare che, to pachI cirakALa dIkSAnuM pAlana karyuM hoya to tene mATe to zuM kahevuM?" arthAt tenuM phaLa to sarva duHkhano nAza karanAra thAya ja emAM Azcarya nathI. A pramANe jJAnInuM vacana sAMbhaLIne rAjAe strI tathA mitro sahita tarata ja dIkSA grahaNa karI. pachI te rAjarSi 'mehaM natyi ne vo' 'huM ekalo ja chuM, mAruM koI nathI.' ityAdika zubha dhyAna dhyAtAM mRtyu pAmIne sarvArthasiddha vimAnamAM ekAvatArI devapaNe utpanna thayA, tyAMthI cavIne mahAvideha kSetramAM utpanna thaI mokSapada pAmaze. tenA mitro tathA anaMgalekhA vagere paNa devagati pAmIne anukrame mokSasukha pAmaze. "zrI jinendranA mArgane viSe "nirveda zabdano artha "saMsAra para virAgatA' evo karelo che, te nirvedarUpa bhAvasiMhano Azraya karanAra harivahana rAjA zIdhra sarvArthasiddha vimAnane pAmyA. tevI rIte anya bhavya prANIoe nirvedane viSe dRDhatA rAkhavI." vyAkhyAna 44 samakitanuM cothuM lakSaNa-anukaMpA dInaduHsthitadAridrya-prAptAnAM prANinAM sadA / duHkhanivAraNe vAMchA, sAnukaMpAbhidhIyate // 4 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 44] samakitanuM cothuM lakSaNa-anukaMpA 153 bhAvArtha dIna, duHkhI ane dAridracane pAmelA prANIonAM duHkhonuM nivAraNa karavAnI niraMtara je vAMchA (icchA) karavI te anukaMpA kahevAya che.'' kAryA mokSaphale dAne, pAtrApAtravicAraNA / dayAdAnaM tu sarvajJairna kvApi pratiSidhyate // 2 // bhAvArtha--jenuM phaLa mokSa che, evA supAtradAnamAM pAtra apAtrano vicAra karavo, paNa dayAdAna (anukaMpAdAna)no to tIrthaMkaroe koI paNa sthAne niSedha karyo nathI.'' nirguNeSvapi sattveSu, dayAM kurvanti sAdhavaH na hi saMharati kyonAM, pandracaMDAlaveni ||zA bhAvArtha-sAdhujano (sajjano) nirguNa prANIonI upara paNa dayA kare che, kemake caMdra potAno prakAza caMDALanA gha252thI kAMI laI leto nathI.'' te to sarvatra eka sarakho prakAza Ape che; tema sajjano paNa guNI ane nirguNI sarva para dayA kare che. A viSaya upara eka prabaMdha che te saMbaMdhamAM kahyuM che ke apakAre'pi kAruNyaM sudhIH kuryAdvizeSataH / dandazUkaM dazantaM zrIvIraH prabodhayadyathA // 1 // bhAvArtha-'buddhimAna puruSo apakAra karanAra para paNa vizeSe karIne anukaMpA (dayA) kare che. juo zrI mahAvIra bhagavAne daMza detA sarpane paNa bodha karyo hato.'' A prabaMdha nIce pramANe-- caMDakauzikanI kathA zrI mahAvIra svAmI chadmasthapaNAmAM kanakakhala nAme tApasonA AzramamAM caMDakauzika nAmanA sarpane pratibodha karavA mATe gayA hatA. te sarpanA pUrva bhavanuM svarUpa A pramANe che. eka tapasvI muni kSullaka sAdhune sAthe laI pAraNAne mATe gocarI karavA gayA hatA. tyAM mArgamAM tapasvI muninA paga taLe eka nAnI deDakI dabAIne maraNa pAmI. tenI AlocanA pratikramaNa vakhate teNe karI nahIM, eTale pelA kSullaka sAdhue tene 'deDakI caMpAI gayAnI AloyaNA kema letA nathI?'' ema kahI smaraNa karAvyuM. te vakhate te kSullakapara krodha AvavAthI te tapasvI sAdhu tene mAravA doDyA. rastAmAM staMbha ADo AvavAthI te sAthe aphaLAIne te tapasvI muni mRtyu pAmyA, ane jyotiSIdevamAM utpanna thayA. tyAMthI cyavIne kanakakhala nAmanA tApasanA AzramamAM pAMcaso tApasonA adhipati caMDakauzika nAme tApasa thayA. ekadA keTalAka rAjaputrone te AzramanAM phaLo toDatA joIne krodhathI temane mAravA mATe hAthamAM parazu (kuhADI) laIne te caMDakauzika tApasa doDyo. mArgamAM moTA andhakUpamAM paDI te ja parazu vaDe mRtyu pAmI te ja nAmathI dRSTiviSa sarpa thayo. te sarpane pratibodha karavAnI icchAthI bIjA lokoe niSedha karyA chatAM paNa prabhu te ja raste jaI te caMDakauzikanA rAphaDA pAse kAyotsarga dhyAne UbhA rahyA. temane joIne krodhathI jvalita thayelo caMDakauzika sarpa sUryanI sanmukha joI joIne mukhamAMthI jvALA mUkavA lAgyo; paraMtu te jvALAothI prabhune kAMI paNa thayuM nahIM. tyAre teNe prabhunA paganA aMgUThe daMza dIdho, tethI prabhunA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 3 pagamAMthI gAyanA dUgha jevuM zveta zoNita (lohI) nIkaLavA lAgyuM. te joIne tene Azcarya thayuM. eTalAmAM prabhu bolyA ke, "yunsa luksa vaM zas" "he caMDakauzika! bogha pAma, bodha pAma." e vacana sAMbhaLIne uhApoha karatAM tene jAtismaraNa jJAna thayuM. tethI pazcAttApa karatAM te sarve prabhune traNa pradakSiNA daI vaMdanA karIne anazana grahaNa karyuM. pachI "bIjA jaMtuo mArA viSanI jvALAthI mRtyu na pAmo." ema vicArIne teNe potAnuM mukha rAphaDAnI aMdara bilamAM rAkhyuM. lokone te vAtanI khabara thatAM sarve loko te raste nIkaLavA lAgyA. ghI dUdha vagere vecavA janArI mahiyArIoe te sarpanI pUjA nimitte tenA para dhRtanuM siMcana karyuM. tethI asaMkhya kIDIo tyAM utpanna thaI ane caTakA bharI bharIne sarpanuM zarIra cAlaNInI jema asaMkhya chidravALuM karI dIdhuM. te duHkhathI atyaMta pIDA pAmatAM chatAM paNa prabhunI draSTirUpa amRtathI sIMcAto te sarpa zubha dhyAnapUrvaka paMdara divasanuM anazana pALI mRtyu pAmIne AThamA sahastrAra devalokamAM devatA thayo. tyAMthI cyavIne te thoDA bhavamAM ja mokSasukhane pAmaze. tAtparya e che ke potAne karaDanAra sarpane prabhue mAtra kSamA ja na ApI paNa karuNA karI teno uddhAra karyo, tema game tevA apakArI para paNa saMtapuruSoe anukaMpA ja rAkhavI joIe. A viSayamAM eka bIjuM paNa draSTAMta che, te saMbaMghamAM kahyuM che ke tathA cauro'nyarAjJIbhirlebhe vastrAdyalaMkRtaH / na ratiM laghurAzyA tu, pradattAbhayato yathA // 1 // bhAvArtha-"koI eka cora nAnI rANIe apAvelA abhaya dAnathI jevuM sukha pAmyo, tevuM sukha bIjI rANIoe (seMkaDo rUpiyAnA kharca vaDe) vastrAdikathI zobhAvyA chatAM paNa te pAmyo nahoto." te draSTAMta nIce pramANe- cAra rANIonuM draSTAMta vasaMtapuramAM aridamana nAme rAjA hato. te ekadA potAnI cAre rANIo sahita mahelanA gavAkSamAM besI krIDA karato hato. tevAmAM eka corane vaghasthAna tarapha laI javAto temaNe joyo. te joI rANIoe pUchyuM ke, "eNe zo aparAdha karyo che?" te sAMbhaLIne eka rAjasevaka bolyo ke, "teNe corI karI che, tethI tene vadhasthAna tarapha laI jAya che." te sAMbhaLIne moTI rANIe rAjAne kahyuM ke-"he svAmI! meM tamArI pAse pUrve eka varadAna thApaNarUpe rAkheluM che, te varadAna Aje mAguM chuM, ke eka divasa mATe A corane mukta karI mane soMpo." rAjAe te vAta kabUla karIne te corane rANIne soMpyo. te rANIe hajAra mahorano kharca karI te corano snAna, bhojana, alaMkAra ane vastro vagerethI satkAra karyo, ane saMgIta vagere zabdAdika viSayothI tene Akho divasa AnaMdamAM rAkhyo. bIje divase te ja pramANe lakSa suvarNano kharca karI bIjI rANIe te coranuM pAlana karyuM. trIje divase trIjI rANIe koTI dravyano vyaya karI te ja rIte teno satkAra karyo, cothe divase chellI nAnI rANIe rAjA pAse varadAna mAgI tenI anumatithI anukaMpAvaDe te corane maraNanA bhayathI mukta karAvyo eTale abhayadAna apAvyuM; bIjo kAMI paNa satkAra karyo nahIM. moTI traNa rANIoe tenI mazkarI karI ke, "A nAnI rANIe Ane kAMI paNa ApyuM nahIM, tema tene mATe teNe kAMI kharca paNa karyo nahIM. tyAre teNe corano zo upakAra karyo?' Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 45] samakitanuM pAMcamuM lakSaNa-AstikyatA 155 nAnI rANI bolI ke-"tamArA traNe karatAM meM vaghAre upakAra karyo che, tame kAMI paNa upakAra karyo nathI." A pramANe te rANIo vacce upakAranA viSayamAM moTo vivAda thayo. tyAre tene nyAya karavA mATe rAjAe te corane ja bolAvIne pUchyuM ke-"tArA para A cAramAMthI koNe vadhAre upakAra karyo?" te sAMbhaLI cora bolyo ke-"he mahArAjA! maraNanA bhayathI traNa divasamAM pIDA pAmelA meM snAna bhojanAdika sukhano kAMI paNa anubhava karyo nathI. vAghanI sAme bAMdhelA lIlA javane khAnArA bakarAnI jema meM to traNa divasa kevaLa du:khano ja anubhava karyo che. ane Aje to zuSka, nIrasa ane tRNa jevo sAmAnya AhAra karavAthI paNa vaNikane ghera bAMdhelA gAyanA vAcharaDAnI jema jiMdagI prApta thavAthI kevaLa sukhano ja anubhava karuM chuM ane tethI ja Aje huM harSathI nRtya karuM chuM." te sAMbhaLIne rAjAe abhayadAnanI prazaMsA karI. A draSTAntanuM tAtparya e che ke, "jema rAjAnI nAnI rANIe corane mRtyunA duHkhamAMthI bacAvIne mahAna upakAra karyo, tevI rIte Astika manuSyoe niraMtara prANIo para anukaMpA karavI, tema karavAthI samakitanuM cothuM lakSaNa je anukaMpA te zuddha rIte pragaTa thAya che." vyAkhyAna 45 samakitanuM pAMcamuM lakSaNa-AstikyatA prabhubhirbhASitaM yattattattvAntarazrute'pi hi / niHzaMkaM manyate satyaM, tadAstikyaM sulakSaNam // 1 // bhAvArtha-bIjA tattva (mata)nuM zravaNa karyA chatAM paNa "prabhue je kahyuM che te ja satya che,' ema je niHzaMkapaNe mAne che te Astikya nAmanuM cothuM lakSaNa jANavuM." A viSaya para padhazekhara rAjAnI kathA che te nIce pramANe pazekhara rAjAnI kathA pRthvIpura nagarano padmazakhara nAme rAjA vinayaMghara sUrithI pratibogha pAmIne jainagharma thayo hato. ane jainagharmanA ArAghanamAM tatpara hato. te rAjA sabhA samakSa niraMtara gurunuM A pramANe varNana karato hato nivartayatyanyajanaM pramAdataH, svayaM ca niSpApapathe pravartate / gRNAti tattvaM hitamicchuraGginA, zivArthinAM yaH sa gururnigadyate // 4 // bhAvArtha-je guru anya janone pramAdathI nivRtti pamADe che, ane pote niSpApa mArgamAM pravarte che, tathA hitanI icchAvALA je guru mokSanA abhilASI prANIone hitakArI tattvano upadeza kare che, te suguru kahevAya che." vaMdijamANA na samukkasaMti, hilijamANA na samujjalaMti / damaMti citteNa caraMti dhIrA, muNI samugdhAiya rAgadosA // 1 // bhAvArtha-jeo vaMdanA karAyA satA utsuka (khuzI) thatA nathI ane hAlanA karAyA satA kheda pAmatA nathI tathA jeo cittavaDe indriyonuM damana kare che, ghIratA guNane ghAraNa kare che, ane jeo rAgadveSano nAza kare che, teo ja muni kahevAya che." Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 3 guru be prakAranA hoya che--tapasyAyukta ane jJAnayukta. temAM je tapasyAyukta hoya che, te vaDanA pAMdaDAnI jema kevaLa potAnA AtmAne ja bhavasAgarathI tAre che ane je jJAnayukta hoya che te vahANanI jema potAne tathA bIjA aneka jIvone tAre che. ityAdika gurunA guNonuM varNana karIne te rAjAe ghaNA lokone gharmamAM sthApana karyA. paraMtu te nagaramAM eka jaya nAmano vaNika nAstika matavALo raheto hato. te ema kaheto ke, "indriyo potapotAnA viSayamAM svAbhAvika rIte ja pravRtta thAya che, te koIthI rokI zakAtI ja nathI. tapasyA karavI te to kevaLa AtmAnuM zoSaNa karavAnuM che. tethI kAMI paNa phaLa maLatuM nathI. svarga tathA mokSa koNe joyAM che? te sarva asatya che. kahyuM che ke hatthAgayA ime kAmA, kAliyA te aNAgayA / ko jANaI pare loai, atthi vA Natthi vA puNo // 1 // bhAvArtha-"A kAmabhoga to hAthamAM AvelA che ane tapasyAdithI maLavA ghArelA sukha to . anAgata kALamAM prApta thavAnA che; paNa koNa jANe che ke paraloka che ke nahIM?" eTale prApta thayelAne choDI daIne AgaLa maLaze ke nahIM tevI zaMkAmAM koNa paDe? mATe je che te ahIM ja che. svarga, mokSa, puSya, pApa vagere sarva mAnavA yogya nathI." A pramANe loko pAse upadeza karIne te jaya vaNike ghaNA lokone bharamAvyA hatA. e rIte te nagaramAM puNya ane pApano upadeza ApavAmAM kuzaLa evA te rAjA ane vaNika banne pratyakSa sugati ane dugatinA mArgarUpa dekhAtA hatA. ekadA rAjAe jaya vaNikanuM svarUpa jANyuM, tethI tene barAbara zikSA ApavA mATe gupta rIte potAnA sevaka pAse potAno lakSa mUlyano hAra te vaNikane gharamAM tenA ghareNAnA dAbaDAmAM nakhAvyo. pachI AkhA nagaramAM paDaha vagaDAvI sarva lokone jaNAvyuM ke-"rAjAno hAra koI corI gayuM che, te jo koI tarata ja lAvIne rAjAne Apaze, to tene kAMI paNa zikSA karavAmAM Avaze nahIM, ane jo pachI koInA gharamAMthI nIkaLaze, to tene sakhata daMDa thaze." A pramANe AghoSaNA karAvI. paNa koIe hAra lAvIne Apyo nahIM. pachI rAjAnA hukamathI rAjasevakoe gAmanA gharonI jaDatI levA mAMDI. anukrame zodha karatAM karatAM jaya vaNikanA gharamAMthI te hAra nIkaLyo. eTale rAjapuruSo tene bAMdhIne rAjA pAse lAvyA. rAjAe teno vagha karavAno hukama karyo, te vakhate tene koIe choDAvyo nahIM, paraMtu tenA svajano rAjAnI ghaNI prArthanA karavA lAgyA. tyAre rAjAe kahyuM ke, "jo mAre gherathI telanuM saMpUrNa bhareluM pAtra laIne te cAle, mArgamAM jarA paNa telanuM biMdu paDavA na de, ane AkhA nagaramAM pharIne ahIM mArI pAse Ave, to huM tene maraNanI zikSAthI mukta karuM, te vinA tene mukta karIza nahIM." te sAMbhaLIne jayazreSThIe maraNanA bhayane lIdhe tema karavAnuM aMgIkAra karyuM. pachI padhazekhara rAjAe AkhA nagaramAM sarva lokone hukama karyo ke, "mArgamAM ThekANe ThekANe vINA, vAMsaLI ane mRdaMga vagere vAjiMtro vagaDAvo, ati moha utpanna karanAra ane suMdara veSa ghAraNa karanAra vezyAonA hAva, bhAva ane kaTAkSapUrvaka nRtya gAna vagere karAvo, tathA sarva iMdriyone sukha Upaje tevA prekSako (nATako) sthAne sthAne racAvo." rAjAnI AjJA pramANe AkhA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 45] samakitanuM pAMcamuM lakSaNa-AstikyatA 157 nagaramAM aneka jAtanI dhvajA vagerethI zobhA karIne lokoe aneka prakAranA nATako vagerethI AkhuM zahera manohara karI dIdhuM. pachI jayazreSThInA hAthamAM telathI paripUrNa bhareluM pAtra ApyuM. te pAtramAM ja barAbara dRSTi rAkhIne te cAlyo. jo ke te saMgItAdika iMdriyonA viSayano ghaNo rasika hato, paraMtu mRtyunA bhayathI teNe mananI ekAgratA telanA pAtrapara ja rAkhI hatI. tenA banne paDakhe rAjAnA subhaTo ughADI taravAre cAlatA hatA ane ''jo pAtramAMthI eka biMdu paNa paDaze to tarata ja A khaDgathI ziraccheda thaze'' ema ghamakI ApatA hatA. evI rIte AkhA zaheramAM pheravIne te subhaTo tene rAjA pAse lAvyA. te vakhate rAjAe kAMIka hAsya karIne pUchyuM-'he zreSThI! Aje nagaramAM AnaMda-pramodanA aneka sAdhano ThekANe-ThekANe racAyelA che, emAM Ape zuM zuM joyuM? ane sauthI sarasa zuM lAgyuM?'' zeTha bolyA--'he rAjan! meM temAMthI kazuM joyuM nathI. mArI najara to A telathI bharelA pAtra para hatI.'' tyAre rAjAe kahyuM,"he zreSThI! mana ane iMdriyo ati capaLa che, tene teM zI rIte rokyAM?'' tyAre zreSThI bolyo ke,'he svAmI! maraNanA bhayathI rokyAM.' rAjAe kahyuM, "jyAre eka ja bhavanA maraNanA bhayathI teM pramAdano tyAga karyo, tyAre anaMtA maraNathI bhaya pAmelA sAdhu vagere uttama jano zI rIte pramAda kare? mATe he zreSThI! mAruM hita vacana sAMbhaLa-- anirjitendriyagrAmo, yato duHkhaiH prabAdhyate / tasmAjjayedindriyANi, sarvaduHvavimukhye zA ,, bhAvArtha--jeNe iMdriyono samUha jItyo nathI, te puruSa du:khothI pIDAya che; mATe sarva duHkhanI mukti thavA sAru iMdriyono jaya karavo.'' na cendriyANAM vijayaH, sarvathaivApravartanam / rAgadveSavimuktyA tu, pravRttirapi tajJjayaH // 1 // bhAvArtha-'indriyonI pravRttino sarvathA rogha karavo te ja kAMI iMdriyono jaya nathI. paraMtu rAgadveSano tyAga karIne indriyonI pravRtti karavI te paNa indriyajaya kahevAya che.'' hatAhatAnIndriyANi, sadA saMyamayoginAm / ahatAni hitArtheSu, hatAnyahitavastuSu // 3 // bhAvArtha-saMyamaghArI yogIonI indriyo hata (rUMdhelI) ane ahata (pravartAvelI) banne prakAranI hoya che. temAM hitakArI kAryane viSe ahata hoya che ane ahitakArI vastune viSe hatarUMdhelI hoya che.'' A pramANe sAMbhaLIne jayazreSThI pratibodha pAmyo, ane jinezvaranA dharmanuM tattva samajIne zrAvakadharma pAmyo. ema aneka janone dharmamAM sthApana karIne padmazekhara rAjA svarge gayo. "guNavAna evA Astika puruSoe nirmaLa aMtaHkaraNathI A padmazekhara rAjAnuM caritra jANIne jinezvaranA matane viSe zubha AsthA (zraddhA) dhAraNa karavI.'' | tRtIya staMbha samApta Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 staMbho vyAkhyAna 46 samakitanI cha yatanAmAMthI pahelI be yatanA have samakitanI cha yatanAmAMthI pahelI be yatanA viSe kahe che :-- anyatIrthikadevAnAM tathAnyairgRhItArhatAm / pUjanaM vandanaM caiva, vidheyaM na kadApi hi // 1 // " artha "anyatIrthIonA devonuM tathA anyatIrthIe grahaNa karela arihaMtanI mUrtionuM pUjana vaMdana kadApi karavuM nahIM.'' bhAvArtha-anyatIrthIonA zaMkarAdika devanuM pUjana vaMdana vagere kadApi karavuM nahIM, te pahelI yatanA, tathA sAMkhya, bauddhAdika anya darzanIoe grahaNa karelI jinapratimAnuM pUjana vaMdana vagere kadApi na karavuM, te bIjI yatanA. anyamatIoe grahaNa karelI jinapratimAnuM pUjanAdika karavAthI anyamatIonA prasaMgavaDe aneka doSanI vRddhi thAya, mATe tenuM vaMdanAdika varjavuM.'' A yatanA upara saMgrAmazUra rAjAnI kathA che te nIce pramANe-- saMgrAmazUra rAjAnI kathA padminIkhaMDa nAmanA nagaramAM saMgrAma%0Dha nAme rAjA hato. tene saMgrAmazUra nAme putra hato. te hamezAM zikAra karI aneka prANIono vadha karato hato. tene tenA pitAe ghaNI rIte samajAvyo topaNa teNe potAno kadAgraha choDyo nahIM, tyAre teno tiraskAra karIne tene nagara bahAra kADhI mUkyo. eTale te kumAra gAma bahAra eka paruM vasAvIne tyAM rahyo. pachI hamezAM prAtaHkALe kUtarAo laIne te vanamAM jaI prANIono vadha karI prANavRtti ka2vA lAgyo. ekadA kUtarAone tyAM rAkhIne saMgrAmazUra koI gAma tarapha gayo. te vakhate te udyAnamAM koI sUri mahArAja samavasaryAM hatA. avasara joIne te sUrie te kUtarAone pratibodha karavA mATe maghura vacanathI kahyuM ke khaNamittasukhakajje, jIvaM nihaNaMti je mahApAvA / haricaMdaNavanakhaMDa, dahaMti te chArakajjammi // 1 // bhAvArtha--je mahA pApI prANIo kSaNamAtranA sukhane mATe bIjA jIvone haNe che, teo rakSA (rAkha)ne mATe haricaMdana vRkSonA vanane bALe che, ema jANavuM.'' A pramANe sAMbhaLIne te kUtarAoe pratibodha pAmIne jIvanaparyaMta prANIvadha nahIM karavAno niyama grahaNa karyo. saMgrAmazUra paragAmathI potAne ghera Avyo, tyAre teNe prANIonA vadhane mATe kUtarAone mUkyA, paNa te kUtarAo to jarA paNa AgaLa cAlyA nahIM, citramAM AlekhelA hoya tema stabdha thaIne UbhA rahyA. te joIne teNe tenA rakSakone Ama thavAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre teo bolyA ke,"he svAmI! ame vizeSa kAraNa kAMI paNa jANatA nathI, paraMtu temanI ceSTAthI ema jaNAya che ke--atre eka sAdhu AvyA hatA, tenA vacanathI teo pratibodha pAmyA che." te sAMbhaLIne saMgrAmazUre vicAra karyo ke,aho! mane dhikkAra che ke, huM pazu jevo paNa nahIM!'' ema vicArIne te guru pAse gayo. tyAM teNe nIce pramANe dharma zravaNa karyo. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 46] samakitanI cha yatanAmAMthI pahelI be yatanA 159 devo jiNoThArasadosavajio, gurU susAhu samaloTThakaMcaNo / dhammo puNo jIvadayAi suMdaro, seveha evaM rayaNattayaM sayA // 1 // bhAvArtha-"aDhAra doSathI rahita je jinezvara te ja deva, paththara ane kaMcanamAM samAna buddhivALA je susAdhu te ja guru, ane jIvadayA vagerethI suMdara gharma te ja gharma-e pramANenA ratnatrayanuM tuM sadA sevana kara." A pramANe sAMbhaLI saMgrAmazUre zrAvaka gharma aMgIkAra karyo. te jANI rAjAe tene yuvarAja pade sthApana karyo. - have kumArano eka mitra mahisAgara cirakALathI dravya upArjana karavA samudra raste gayelo hato, te ghaNuM ghana upArjana karIne ghare Avyo, tyAre prathama mitrane maLavA mATe gayo. tene kumAre kuzaLa vArtA pUchIne pachI dvIpa samudra vageremAM kAMI Azcarya joyuM hoya to te kahevA kahyuM, tyAre mahisAgara bolyo ke, "he mitra! huM vahANamAM besIne samudramAM jato hato, tyAre meM bharatakhaMDanI maryAdAmAM eka UMcA kalpavRkSanI zAkhA para hIMcako bAMdhIne te hIMcakArUpa patyekapara rahelI eka suMdara strIne joI. te strI samagra strIonA tilakarUpa hatI, ane potAnA saMgIta zabdathI teNe kinnarI ane devAMganAone paNa kiMkarI (dAsI) rUpa banAvI dIdhI hatI. tevI rUpa ane lAvaNyavatI strIne joIne kautukathI meM mAruM vahANa tenI tarapha haMkAryuM, paraMtu huM tenI pAse pahoMcuM eTalAmAM to te mArA manorathanI sAthe ja kalpavRkSa sahita samudramAM nimagna thaI gaI. te AzcaryakAraka banAva joIne huM ghaNuM vismaya pAmyo. he mitra! Aja meM te Azcarya tamArI pAse nivedana karyuM che." te sAMbhaLIne kAmadevanA bANathI jenuM aMga jarjarita thayuM che, evo kumAra mitrane sAthe laIne vahANamAM besI samudranA te bhAgamAM Avyo. eTale teNe paNa dUrathI tene te ja rIte krIDA karatI joI. kumAra tenI pAse gayo, teTalAmAM te strI prathamanI jema samudramAM paDIne adrazya thaI gaI. te joI sAhasika kumAre hAthamAM ughADuM laIne tenI pAchaLa jhaMpApAta karyo. eTale te kumAra jaLakAMta maNithI banAvelA sAta mALanA prAsAda upara paDyo. pachI ghIme ghIme nIce UtarIne kumAra nIcenA mALAmAM Avyo. tyAM kalpavRkSanI zAkhA sAthe bAMdhelAM patyekamAM atyaMta suMdara ane sUkSma vastrathI AkhuM zarIra DhAMkIne sUtelI te strIne kumAre joI. teNe vastra jarA UMcuM karyuM, eTale tarata ja te strIe UbhI thaIne kumArane te ja patyekapara besADyo. pachI teNe kumArane tenuM kuLa, nAma vagere pUchyuM, tenA yathAsthita javAba ApIne kumAre tene tenuM vRttAMta pUchyuM, tyAre te paNa potAnuM yathAsthita svarUpa kahevA lAgI. vaitADhya parvatanI dakSiNa zreNImAM vidyuprabha nAme rAjA che. tenI huM maNimaMjarI nAmanI putrI chuM. ekadA mArA pitAe mane yauvana vayamAM AvelI joIne koI naimittikane pUchyuM ke, "mArI putrIne yogya pati kyAre maLaze?" tyAre naimittike kahyuM ke, "he rAjA! samudramAM jaLakAMta maNino mahela karAvIne kalpavRkSanI zAkhA sAthe patyeka bAMdhI tyAM tamArI putrIne rAkho, tyAM saMgrAmadgaDha rAjAno putra saMgrAmazUra Avaze, te teno pati thaze." A pramANe te naimittike kahyAthI mArA pitAe te pramANe sarva karAvI mane ahIM rAkhI. ahIM rahetAM mane ghaNe divase tamAruM darzana thayuM. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 A pramANe te banne paraspara premavArtA karatA hatA. tevAmAM hAthamAM ughADI taravAra ghAraNa karIne tAla tamAla vRkSanA pAMdaDA jevo zyAma ane bhayaMkara kapALavALo eka rAkSasa ekadama pragaTa thaI kumAra pratye bolyo ke,"he kumAra! huM sAta divasathI bhUkhyo chuM, tuM mArA bhakSyane paraNavAne kema icche che?'' ema kahIne te rAkSase maNimaMjarIne jhAMjhara sahita pagethI gaLavA mAMDI. te joI kumAre tenA para jorathI khaDgano prahAra karyo. paraMtu te khaDga rAkSasane kAMI paNa ijA karyA vinA be kakaDA thaI gayuM. tyAre kumAre tenI sAthe bAhuyuddha karavA mAMDyuM. temAM rAkSase te kumArane bhUmipara pADIne bAMghI lIdho. pachI rAkSase tene kahyuM ke "he rAjaputra! jo tAre tArI priyAne choDAvavI hoya, to mane bIjI koI strI athavA tArI sthULa kAyA nAmanI dAsI khAvA mATe Apa. kadI te paNa tuM na karI zake to mArA guru caraka parivrAjakane tuM praNAma kara athavA mArA prAsAdamAM viSNunI mUrti sAthe jinapratimA paNa che tene praNAma karIne tuM pUjA kara, athavA mArI ja pratimA karAvI tenuM hamezAM pUjana kara, nahIM to Ane huM AkhI khAI jaIza.'' 160 te sAMbhaLI kumAra bolyo, "he rAkSasa! mArA jIvitano aMta thAya, topaNa jinezvarane ane susAdhune mUkIne huM bIjAne namaskAra karIza nahIM, temaja kAraNa vinA sthAvara jIvanI paNa hiMsA huM karato nathI to bIjA jIvonI hiMsA karavAnI to vAta ja zA mATe karavI? he deva! tAre paNa te pramANe bolavuM yogya nathI.'' te sAMbhaLIne rAkSasa bolyo ke,"he rAjaputra! tyAre tuM A jinAlayane viSe cAla, tyAM vItarAganuM biMba che, tenI tuM pUjA kara." te vAta kabUla karI kumAra harSathI jinAlayamAM gayo, to te biMba bauddha lokoe pUjeluM hatuM, tethI tarata ja kumAra tyAMthI pAcho vaLIne bolyo ke,"he deva! ziraccheda thAya topaNa huM tAruM vacana kabUla karIza nahIM.'' tevo teno dRDha nizcaya sAMbhaLIne rAkSasa maNimaMjarIne pagathI gaLavA lAgyo. te vakhate te bALA atyaMta karuNa svare vilApa karavA lAgI ke "he prANapriya! he nAtha! mAruM maraNathI rakSaNa karo, rakSaNa karo.'' e pramANe vilApa karatI te bALAne kaMTha paryaMta gaLIne rAkSase kumArane kahyuM ke,'he mUrkha ziromaNi! jo tuM dAsIne paNa ApavA nA kaheto hoya to chevaTa eka bakaro ja Apa, nahIM to A strInuM bhakSaNa karIne pachI tAruM paNa bhakSaNa karIza.'' te sAMbhaLI kumAra bolyo,''kalpAMta kALe paNa tArA kahevA pramANe huM karanAra nathI, to zA mATe vAraMvAra pUchyA kare che?'' A pramANe tenA dRDha nizcayathI saMtuSTa thayelo te rAkSasa tarata ja potAnuM divya rUpa pragaTa karIne bolyo ke,"he sAhasika ziromaNi! deveMdre karelI tArI prazaMsAne nahIM mAnato huM tArI parIkSA karavA Avyo hato, tArA prasAdathI mane paNa samakita prApta thayuM che.'' ema kahI te deva temanA gAMdharva lagna karI svarge gayo. pachI kumAra paNa maNimaMjarIne mahotsavapUrvaka paraNI potAnA nagare Avyo. kumArane rAjyapara besADIne tenA pitAe dIkSA grahaNa karI. saMgrAmazUra rAjA paNa zrAvaka dharmanuM pratipAlana karI pAMcamA brahma devalokamAM devatA thayo. tyAMthI cyavI eka avatAra dhAraNa karI mokSapadane pAmaze. ''rAjAone viSe zreSTha evo saMgrAmazUra rAjA be yatanAne viSe sAvadhAna cittavALo thaIne kaSTamAM paNa ahiMsAdika niyamo pALI pAMcamA brahma devaloke gayo.' Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 47] samakitanI cha yatanAmAMthI bAkInI cAra yatanA vyAkhyAna 47 samakitanI cha yatanAmAMthI bAkInI cAra yatanA mithyAtvaliptacittAnAM, saMlApAlApavarjanam / savRddhA vahuvAruM vA, na yaccheddazanAvin zA bhAvArtha'mithyAtve karIne likSa che citta jenAM evA carakAdika tApasone 'tame kuzaLa cho?'' ema snehapUrvaka vAraMvAra pUchavuM te saMlApa ane eka vAra pUchavuM te AlApa te bannenuM varjavuM te trIjI tathA cothI yatanA jANavI, temaja te mithyAtvIone eka vAra athavA vAraMvAra azanAdika ApavuM nahIM, te pAMcamI tathA chaThThI yatanA jANavI.'' 161 vA upAsakadazAMga sUtramAM zrI bhagavAne samakita grahaNa karanArane A pramANe vartavA kahyuM che ke,no me kappai ajja ppabhiI annautthia vA annautthiyadevayANi annautthiyapariggahiyANi arihaMtadevayANi vA vaMdittao vA namaMsittao vA puvvi aNAlitteNaM Alavitta vA saMlavitta vA tesiM vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAuM vA anuyAruM vA tyartha:" artha-AjathI AraMbhIne mAre anyatIrthikane, anyatIrthikonA hariharAdika devone tathA anyatIrthikoe grahaNa karelAM arihaMtanA biMbone vAMdavA na kalpa, namana karavuM na kahyuM, pUrve nahIM bolAvelA evA te mithyAtvIonI sAthe mAre AlApa ke saMlApa karavo na kalpa, tathA teone azana, pAna, khAdima, svAdima vagere ekavAra ApavuM ke vAraMvAra ApavuM na kalpe. A prasaMga upara saddAlaputra zrAvakanuM dRSTAMta che, te upAsakadazAMga sUtramAMthI ahIM lakhyuM che. saddAlaputranI kathA pollAsapura nAmanA nagaramAM maMkhalIputra (gozALA)nA matane mAnanAro saddAlaputra nAmano zrAvaka raheto hato. te pAMcaso kuMbhAranI dukAnono svAmI hato. tenI pAse traNa karoDa sonAmahoro hatI ane dazahajAra gAyono poSaka hato. tene agnimitrA nAmanI patnI hatI. ekadA te zreSThInI pAse AvI AkAzamAM adRzya rahIne eka deve kahyuM ke,"he zreSThI! kAle A nagaramAM mahAmAhana arihaMta sarvajJa pathAraze, tenI tAre kalyANakAraka ane maMgaLakAraka devasvarUpa ja che ema dhArI sevA karavI.'' ema kahIne te deva gayo tyAre teNe vicAra karyo ke,"kharekhara mAro dharmaguru gozALo ja mahAmAhana ane sarvajJa che, tethI te ja kAle paghAraze. huM tenI azanAdikavaDe sevA karIza.'' bhAga 1-11 pachI bIje divase prAtaHkALe gozALAne badale zrI mahAvIra svAmInuM Agamana sAMbhaLIne te ghaNo harSita thayo ane mahotsavapUrvaka temane vAMdavA gayo. dUrathI ja aSTa prAtihAryAdikanI zobhA joIne,'aho! A prabhunI zakti aciMtya jaNAya che'' ema vicArIne prabhu pAse jaI temane vaMdanA karIne beTho. prabhue dezanA dIdhI te sAMbhaLI. pachI prabhue pUchyuM ke,'he saddAlaputra! kAle tane devatAe je kahyuM hatuM te sAMbhare che?" tyAre "hA" kahIne teNe vinaMti karI ke--"he prabhu! mArI kuMbhAranI dukAne Apa padhAro, jethI huM ApanI sevA karuM.'' prabhu paNa tyAM padhAryA. ekadA mATInAM vAsaNone taDakAmAM mUkelAM joIne jinezvare tene pUchyuM ke,"he zreSThI! kayA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 upAyathI A vAsaNo banAvyA?" te bolyo, "he svAmI! mATIno piMDa karI cakrapara mUkIne A vAsaNo taiyAra karelAM che." prabhue pUchyuM, "he bhadra! A vAsaNo tuM udyamathI taiyAra kare che ke udyama vinA?" A pramANe bhagavAne prazna karyo. tyAre gozALAnA matamAM rahelo te niyativAdI hovAthI "udyoga vaDe bane che' evo uttara Ape to potAnA matanI kSati thAya ane bIjA matanuM pratipAdana thAya tethI teNe "udyama vinA thAya che" evo javAba Apyo. prabhue pharI prazna karyo ke, "he sadAlaputra! kadAca koI mANasa A tArAM vAsaNo corIne laI jAya, athavA bhAMgI nAMkhe, athavA tArI strI sAthe bhogavilAsa kare, to tene tuM zuM daMDa kare?" teNe javAba Apyo ke "he bhagavAna! te mANasanA prANa huM akALe ja nAza pamADuM, tene atyaMta tarjanA karuM." tyAre svAmI bolyA ke, "A pramANe tuM udyamanI parataMtratAthI ja sarva kArya karatAM chatAM "udyama vinA ja thAya che' ema je bole che te mithyA che. ekAMtapaNe mAneluM sarva asatya che ane syAdvAdapaNe je mAnavAmAM Ave te ja satya che." ityAdi bhagavAnanI yuktithI pratibogha pAmelA te zreSThIe potAnI strI sahita jinezvaranI pAse pAMca aNuvrata ane sAta zikSAvratarUpa zrAddhagharma aMgIkAra karyo. pachI zrI jinezvare anyatra vihAra karyo. anyadA sAlaputre bhagavaMtana gharma svIkAryAnI vAta sAMbhaLI gozALo tene ghera Avyo. tene joI saddAlaputra mauna ghArIne besI ja rahyo, UbhA thaIne AvakAra paNa Apyo nahIM. te vakhate lam vaDe mekhalIputre bhagavAnanA guNanuM A pramANe varNana karyuM, ke-"he devAnupriya! ahIM mahAsAhana padhAryA hatA?" te sAMbhaLI sadAlaputre pUchyuM-"tame kone mahAmAhana kaho cho?" gozALAe javAba Apyo ke-"he sadAlaputra! sUkSma ane bAdara banne prakAranA jIvonI hiMsAthI viramelA hovAthI zrI mahAvIra ja mahAsAhana che. he zramaNopAsaka! ahIM te mahAgopa, mahA sArthavAha, mahA gharmakathaka ane mahA nirdhAmaka AvyA hatA?" te sAMbhaLIne zreSThIe pUchyuM-"tame A konuM varNana karyuM?" gozALAe javAba Apyo ke, "meM A sarva varNana trizalAnA putra zrI mahAvIrasvAmInuM karyuM che." te sAMbhaLIne harSita thayelA zreSThIe bahumAnapUrvaka gozALAne kahyuM ke-"te mArA guru sAthe tame vAda karI zakazo?" gozALe javAba dIdho-"he bhadra! huM temanI sAthe vAda karavA samartha nathI. kemake tArA te gharmaguru to mane eka ja vacanamAM jItI le tevA che." te sAMbhaLI saddAlaputre kahyuM ke-"tame te sarvajJanuM yathArtha varNana karyuM che tethI huM tamane satkArapUrvaka azana, vastra vagere ApuM chuM, paraMtu gharmabuddhithI Apato nathI." A pramANe aneka yuktiyukta vAkyothI tene prabhunA gharmamAM draDha jANIne gozALe vilakSa thaI tyAMthI anyatra vihAra karyo. ekadA ekaniSThAvALo saddAlaputra zrAddhagharma pAmyA pachI paMdara varSe pauSadha laIne pauSadhazAlAmAM rahyo hato, te vakhate rAtrIe hAthamAM tIkSNa kha ghAraNa karIne koI deva pizAcanuM rUpa laI tyAM AvI upasarga karavA lAgyo. tenA gharamAMthI eka eka putrane lAvIne zastravaDe tene kApI tenA rudhiravaDe pauSaghamAM beThelA te zreSThInA zarIrapara siMcana karavA lAgyo. topaNa zreSThIne tenA para jarA paNa krogha Avyo nahIM tema te bhaya paNa pAmyo nahIM. te joI pizAce tene kahyuM ke,-"he mRtyunI prArthanA karanAra! haju paNa jo tuM gharmano tyAga nahIM karIza to huM tArI samakSa tArI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 48] samakitano pahelo AgAra-rAjAbhiyoga 163 strIno paNa ghAta karIza." A pramANe vAraMvAra kahelA tenA vAkyo sAMbhaLIne zreSThIe vicAra karyo ke-"kharekhara A koI anArya (pApI) jaNAya che, mATe tene huM pakaDI lauM." ema vicArI moTo pokAra karI tiraskArapUrvaka tene pakaDavA jAya che tevAmAM te deva adrazya thaI gayo. te vakhate potAnA patinA mukhathI pokAra sAMbhaLIne tenI strI tarata ja pauSadhazALAmAM AvI, ane patine pokAra karavAnuM kAraNa pUchyuM. eTale teNe yathArtha vRttAMta kahyuM. te jANIne te bolI ke- "he svAmI! tamArA putra vagere sarva kuTuMbane koIe haNyA nathI, te sarve ApaNA gharamAM sUtelA che. mATe koI devatAno karelo A upasarga che ema jaNAya che, paraMtu tame vratano bhaMga karyo te yogya na karyuM mATe te pApanI AloyaNA karo." te sAMbhaLIne zreSThIe lAgelA doSanI AloyaNA pratikramaNA karI. anukrame zrAvakanI agiyAra pratimA vahana karI te saugharma devalokamAM cAra palyopamanA AyuSyavALo devatA thayo. tyAMthI cyavIne mahAvideha kSetramAM utpanna thaI siddhipadane pAmaze. (A kathA upAsaka dazAMgamAMthI lakhI che.) zrI jinendranA vAkyathI jenuM citta bogha pAmyuM che, jeNe gozALAnA pakSano tyAga karyo che ane je samyakatvanI yAtanAo ghAraNa karavAmAM pravINa che, tevo sadAlaputra zrAvaka svarge gayo." vyAkhyAna 48 samakitano pahelo AgAra-rAjAbhiyoga have samakitanA cha AgAra viSe kahe che - AgArAH SaDvidhAH proktA, apavAde jinAdibhiH / rAjaguruvRttikAntAra - gnndevblairyutaaH||1|| bhAvArtha-"zrI jinezvaroe apavAda mArga cha prakAranA AgAra kahelA che. rAjAnI AjJAthI, gurujananI AjJAthI, AjIvikAne mATe, samudAyanA kahevAthI, devanA baLAtkArathI ane koI baLavAnanA baLAtkArathI e pramANe cha AgAra che." samakitane viSe A AgAro apavAda mArge ja ApelA che, paNa utsarga mArge ApelA nathI. kahyuM che ke ussaggasuaM kiMci, kiMci a avavAyaM bhave suttaM / tadubhayasuttaM kiMci, suttassa bhaMgA muNeyavvA // 1 // bhAvArtha-"koIka sUtra utsarganuM hoya che, koIka sUtra apavAdanuM hoya che, ane koIka sUtra utsarga tathA apavAda e bannene lAgu paDe che. e pramANe sUtranA traNa bhaMga samajavA. mATe guNano vibhAga joIne banne pakSanI sevA karavI. (banne pakSo grahaNa karavA.) kahyuM che ke tamhA savvANunnA, savvaniseho ya pavayaNe natthi / AyaM vayaM tulijA, lAhAkaMkhivva vANiyao // 1 // bhAvArtha-"tethI karIne jina pravacanane viSe koI paNa kAryanI sarvathA AjJA ke sarvathA niSegha kahela nathI. paraMtu lAbhanI AkAMkSA (icchA) rAkhanArA vaNikanI jema Aya ne vyayanI Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 (lAbha ne hAninI) tulanA (sarakhAmaNI) karIne vizeSa lAbhavALA kAryano svIkAra karavo.'' arthAt jemAM vyaya karatAM lAbha vadhAre maLe tema hoya te kArya karavuM. utsarga mArgamAM sarvathA to yathAkhyAta cAritravALAno je niraticAra (aticAra rahita) mArga che te ja che. paraMtu hAlanA samayamAM tevA prakAranA saMghayaNAdikanA abhAvane lIdhe tevA prakArano utsarga mArga pALI zakAya nahIM, tethI apavAda mArganuM paNa sevana karIne pachI AloyaNAdivaDe AtmAnI zuddhi karavI. prathama rAjAbhiyoga nAmano AgAra kahe che- dAkSiNyena kSitIzasya, balAdvA vAkyato'thavA / kudRSTInAM namaskAro, rAjAbhiyoga ucyate // 1 // bhAvArtha-rAjAnI dAkSiNyatA vaDe, tenA baLAtkArathI athavA tenA vacanathI kudRSTio (mithyAtvIo) ne namaskAra karavo paDe te rAjAbhiyoga kahevAya che.'' A prasaMga upara kArtika zreSThInuM dRSTAMta che te nIce pramANe- kArtika zreSThInuM dRSTAMta pRthvIbhUSaNa nagaramAM zrI munisuvrata svAmIthI dharmano pratibodha pAmelo kArtika nAme zreSThI raheto hato. ekadA te nagaramAM gairika nAmano tApasa Avyo. te kAyama mAsopavAsa karIne pAraNuM karato hato. eka kArtika zeTha vinA bIjA sarva loko bhakta tenA thaI gayA, eTale te tApasa kArtika zeTha upara gusse thayo. ekadA rAjAe te airikane potAne tyAM pAraNuM karavA mATe nimaMtraNa karyuM. tyAre teNe kahyuM ke,"he rAjA! jo kArtika zreSThI mane pIrase to huM tAre ghera pAraNuM karavA AvuM.'' rAjAe te vAta kabUla karI. pachI zreSThIne bolAvIne rAjAe kahyuM ke,'mAre ghera tuM gairikane pIrasIne jamADa.'' zreSThIe kahyuM ke,"he rAjA! ApanI AjJAthI huM jamADIza.'' rAyamiyoneAM AgAra hovAthI rAjAnA AgrahavaDe niSiddha kArya karavAmAM vratano bhaMga thato nathI, ema mAnIne zreSThIe hA pADI. pachI vairikane bhojana karAvavA te rAjAne tyAM gayo. tene pIrasavA mATe namatA joIne tApase potAnA nAka para AMgaLI ghasIne isAro karyo ke,''tAruM nAka kapAyuM.'' te joI zreSThIe vicAra karyo ke,'"jo prathamathI ja dIkSA grahaNa karI hota to A tApasa mAro parAbhava karI zakata nahIM.'' ema vicArIne teNe eka hajAra ne ATha vaNikaputra sahita dIkSA grahaNa karI. anukrame dvAdazAMgIno abhyAsa karI bAra varSa saMyama pALI saudharmendra thayA. nairika tApasa maraNa pAmI potAnA ajJAna dharmane prabhAve te ja saudharmendrano airAvaNa hAthI thayo. teNe vibhaMgajJAna vaDe kArtika zeThane oLakhIne nAsavA mAMDyuM. eTale tene pakaDIne indra tenA para caDyA. indrane bhaya pamADavA mATe te airAvaNe potAnAM be rUpa karyAM tyAre iMdre paNa be rUpa karyAM. hAthIe cAra rUpa karyA tyAre iMdre paNa cAra rUpa karyAM. chevaTe iMdre avadhijJAnathI joyuM to te hAthIne nairika tApasano jIva jANyo. tethI iMdre tenI tarjanA karI, eTale teNe potAnuM svAbhAvika rUpa 1 devalokamAM tiryaMca hotA nathI paNa tevI pharajavALA Abhiyogika devane iMdranI AjJA thatAM airAvaNa hAthInuM rUpa vikrvIne pharaja bajAvavI paDe che. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 48] samakitano pahelo AgAra-rAjAbhiyoga 165 pragaTa karyuM. tyAMthI cyavIne te iMdra mahAvideha kSetramAM manuSya thaI siddhipadane pAmaze. A kathA bhagavatI sUtramAM vistArathI ApelI che. iti kArtika zreSThI kathA. A kathAmAM rAjAjJA hovAthI niyamaviruddha vartana karyuM, chatAM rAjAbhiyogano AgAra hovAthI vratabhaMga gaNAya nahIM. have keTalAka dRDhagharmI AtmAo eTalA prabaLa ane AMtarika zaktivALA hoya che ke rAjAnI AjJA chatAM paNa potAnA vratano bhaMga karatA nathI, paNa potAnA niyamane sAcave che. te para kozA gaNikAnI kathA che te nIce pramANe kozA gaNikAnI kathA pATalIputramAM anupama rUpa, lAvaNya ane kalAkuzaLatAdika guNaratnonA koza (bhaMDAra) samAna kozA nAmanI vezyA rahetI hatI. tene pratibogha karavA mATe gurunI AjJA laIne sthULabhadra muni tene ghera AvI cAturmAsa rahyA hatA. vezyAe temane vaza karavA mATe aneka prakAranA hAvabhAva, vibhrama, vilAsa vagere karyA, paNa tethI temanuM citta kiMcit paNa calita thayuM nahIM. chevaTa munie tene pratibogha pamADyo; tethI teNe bAra vrata letAM cothA vratamAM rAjAnI AjJAthI Avela puruSa vinA bIjA puruSano saMga nahIM karavAno niyama lIdho. ekadA kozAe lIdhela vratano bhaMga karavA mATe naMdarAjAe rUpamAM kAmadeva samAna ane ati kAmAtura evA eka rathakAra (suthAra)ne tenI pAse mokalyo. te rathakAre kozAnA mananuM raMjana karavA mATe tyAM ja UbhA rahIne ghanurvidyAnI nipuNatAthI eka pachI eka bANa mUkI lAMbI lAkaDInI jema banelA bANanA agrabhAgathI AMbAnI TocanI laMba toDIne te luMba potAnA hAthamAM laI kozAne ApI. temaja potAnI vANInI sarva prakAranI caturAI ane sarva prakAranuM baLa batAvyuM. te sarva joIne viSayamAM virakta thayelI kozA bolI ke varaM jvaladayaHstaMbhapariraMbho vidhIyate / na punarnarakadvArarAmAjaghanasevanam // 1 // bhAvArtha-"tapAvelA loDhAnA staMbhanuM AliMgana karavuM sAruM, paNa narakanA dvAra samAna strInA jaghananuM sevana karavuM sAruM nahIM." ityAdika vairAgyanA vacano kahIne pachI tenA garvano nAza karavA mATe sarasavano Dhagalo karI, tenI upara eka soya mUkI, te soyanA agrabhAga para eka pukhta mUkI, te puSpa para nRtya karatI bolI ke- na dukkaraM aMbayatuMbatoDanaM, na dukkaraM sarisavanacciyANaM / ___ taM dukkaraM taM ca mahANubhAvaM, jaM so muNI pamayavaNammI vuccho // 1 // bhAvArtha-"AMbAnI leba toDavI duSkara nathI, temaja sarasavanA DhagalApara nAca karavo te paNa duSkara nathI, paraMtu mahAnubhAva zrI sthUlabhadra muni pramAdanA athavA pramadAnA vanamAM pramAdI na thayA, te ja eka duSkara che. girau guhAyAM vijane vanAntare, vAsaM zrayanto vazinaH sahasrazaH / harye'tiramye yuvatIjanAntike, vazI sa ekaH shkttaalnNdnH||2|| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 bhAvArtha-parvatanI guphAmAM ane nirjana vanamAM nivAsa karanArA hajAro manuSyo jitendriya hoI zake che, paraMtu ati manohara havelImAM suMdara yuvatIjananI sAthe vasIne to mAtra eka zakapAlamaMtrInA putra zrI sthUlabhadra ja jitendriya rahyA che." ityAdika zrI sthUlabhadra muninI prazaMsA karIne teNe te rathakArane pratibogha pamADyo; tethI te rathakAre viSayathI parAkSukha thaIne dIkSA grahaNa karI ane anukrame svargasukha prApta karyuM. kozA paNa cirakALa jainadharmanI prabhAvanA karIne svargasukha pAmI. "kozA vezyAnI jema svadharmamAM rAgI evA je manuSyo rAjAnI AjJA chatAM paNa svagharmano tyAga karatA nathI tathA jeo anya janone potAnI buddhithI pratibogha pamADe che teo kharekharA muktimArganA musAphara jANavA." vyAkhyAna 49 samakitano bIjo AgAra-gaNAbhiyoga samudAyo janAnAM hi, sa evokto jinairgaNaH / kriyate tasya vAkyena, niSiddhamapi sevanam // 1 // gaNAbhiyoga AgAro, dvitIyo'yaM nigadyate / kecidutsargapakSasthA, naivaM muJcatyabhigraham // 2 // bhAvArtha-"manuSyanA samudAyane jinezvaroe gaNa kahelo che. te gaNanA vAkyathI niSiddha kAryanuM paNa sevana karavuM paDe te bIjo gaNAbhiyoga nAmano AgAra kahevAya che. utsarga pakSamAM draDha evA keTalAka gaNAbhiyoge paNa potAnA abhigrahane (niyamana) choDatA nathI." A prasaMga upara sugharma rAjAnI kathA che te nIce pramANe sudharma rAjAnI kathA paMcAla dezamAM sugharma nAme rAjA hato. te jainagharmamAM dRDha hato. ekadA rAjA pAse AvIne dUte kahyuM ke-"he deva! mahAbala nAmano cora lokone bahu pIDA kare che." rAjAe javAba Apyo ke-"huM jAte tyAM jaIne teno nigraha karIza. kemake tAvad garjanti mAtaMgA, vane madabharAlasAH / zirovilagnalAGgalo, yAvannAyAti kesarI // 1 // bhAvArtha-jyAM sudhI pUMchaDAne mastaka para rAkhIne kesarIsiMha Avyo na hoya (draSTie paDyo na hoya) tyAM sudhI ja vanane viSe madanA samUhathI ALasu thayelA hAthIo garjanA kare che." ema kahIne sainyanA bhArathI pRthvItaLane paNa namAvato sugharma rAjA te corano nigraha karavA gayo. tyAM krIDAmAtrathI ja te corano parAbhava karIne rAjA potAnA nagara tarapha pAcho pharyo. nagaramAM praveza karatI veLAe nagarano mukhya daravAjo ekAeka tUTI paDyo. te joIne apazukana thayA jANI rAjA pAcho vaLI gAmanI bahAra ja rahyo. maMtrIoe jaladIthI navo daravAjo karAvyo. te paNa praveza vakhate paDI gayo. eTale trIjo daravAjo karAvyo. te paNa te ja rIte paDI gayo. te Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 49] samakitano bIjo AgAra-gaNAbhiyoga 167 joI rAjAe maMtrIne pUchyuM ke, "A daravAjo vAraMvAra kema paDI jAya che?" maMtrIe kahyuM, "he deva! jo Apa potAnA hAthathI eka puruSane haNIne tenuM balidAna Apo to A daravAjAnI adhyakSa yakSadeva prasanna thAya; bIjI rIte pUjA, naivedya ke balidAnathI te saMtuSTa thAya tema nathI." A pramANe cArvAka matavALA maMtrInuM vacana sAMbhaLIne rAjA bolyo-"je nagaramAM javA mATe jIvavagha karavo paDe te nagaramAM javAnuM mAre zuM prayojana che? kemake je alaMkAra paheravAthI kAna tUTI jAya, te alaMkAra zA mATe paheravA? rAjanItimAM paNa A pramANe kahyuM che na kartavyA svayaM hiMsA, pravRttAM ca nivArayet / jIvitaM balamArogyaM, shshvdvaanychnmhiiptiH||1|| bhAvArtha-jIvitane, baLa ane ArogyatAne niraMtara icchatA rAjAe pote hiMsA karavI nahIM ane thatI hiMsAnuM paNa nivAraNa karavuM." rAjAno Avo nizcaya jANIne maMtrIe samagra parijanone bolAvIne kahyuM ke, "he loko! sAMbhaLo. jo rAjA eka manuSyano vagha karI balidAna Ape, to A daravAjo sthira thAya tema che. te vAta meM rAjAne jAhera karI, tyAre teNe mane javAba Apyo ke, huM jIvahiMsA karIza nahIM, karAvIza nahIM, ane tema karavA anumodana paNa ApIza nahIM.' to have tamArA saunA vicAramAM jema Ave tema karo." te sAMbhaLIne mahAjane rAjA pAse AvI kahyuM ke, "he svAmin! ame badhuM karIzuM, paNa Ape mauna rahevuM." rAjAe kahyuM, "jo prajA koI paNa pApa kare, to teno chaThTho bhAga rAjAne Ave che. kahyuM che ke yathaiva puNyAdisukarmabhAjAM, SaSThAMzabhAgI nRpatiH suvRttaH / tathaiva pApAdikukarmabhAjAM, SaSThAMzabhAgI nRpatiH kuvRttH||4|| bhAvArtha-jema puNyAdika sukarma karanArA manuSyanA puNyano chaThTho bhAga rAjAne maLe che, temaja pApAdika kukarma karanAra manuSyonA pApano paNa chaThTho bhAga rAjAne maLe che." pharIthI mahAjane kahyuM ke, "he svAmI! te pApano bhAga saghaLo amAre mAthe, temAM Apano bhAga nahIM." ityAdi kahIne mahA prayatna rAjAnI pAse mauna rahevA hA paDAvI. pachI mahAjane potapotAnA gharamAMthI dravya kADhIne ekaThuM karI teno eka suvarNamaya puruSa banAvyo. te suvarNanA puruSane eka gADAmAM nAMkhI gAmamAM pheravI AghoSaNA karAvI ke, "jo koI mAtA potAnA putrane potAnA hAthe viSa khavarAve ane teno pitA potAne hAthe tenuM gaLuM maraDI nAMkhe, to tene A suvarNamaya puruSa tathA eka karoDa sonAmahora maLaze." have te nagaramAM eka mahA daridrI varadatta nAmano brAhmaNa raheto hato. tene rudradattA nAmanI strI hatI. te banne ati nirdaya hatA. temane sAta putro hatA. upara jaNAvelI AghoSaNA sAMbhaLIne varadatte potAnI strIne kahyuM ke, "he priyA! nAnA putrane ApIne badhuM dravya ApaNe grahaNa karIe, kemake ghananuM mAhAmya lokottara che. kahyuM che ke pUjyate yadapUjyo'pi, yadagamyo'pi gamyate / vaMdyate yadavaMdyo'pi, tatprabhAvo dhanasya ca // 1 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 bhAvArtha-"apUjya chatAM paNa pUjAya che, agamya chatAM paNa gamana karAya che ane avaMdya chatAM paNa vaMdana karAya che, te sarve ghanano ja prabhAva che." te sAMbhaLIne nirdayapaNAne lIdhe teNe paNa patinuM vAkya aMgIkAra karyuM. pachI te brAhmaNe paDaha chabIne kahyuM ke, "mane A dravya ApIne A putrane laI jAo." tyAre lokoe kahyuM ke, "jyAre tArI strI viSa Apaze ane tuM tenuM gaLuM maraDI nAMkhaze tyAre tane A ghana maLaze; te vinA maLaze nahIM." te vAta pelA brAhmaNe aMgIkAra karI. te vakhate potAnA mA-bApanuM vAkya sAMbhaLIne te nAnA putra indradatte vicAra karyo ke, "aho! saMsAra kevo svArthI che ke dravyane mATe potAnA putrane paNa mArI nAMkhavA taiyAra thAya che!" pachI te putrane teNe mahAjanane soMpyo. mahAjana tene puSpAdikathI zaNagArI rAjA pAse laI gayA. rAjAe hasate mukhe AvatA te bALakane joIne pUchyuM ke, "he bALaka! tuM kema hase che? zuM tuM maraNathI paNa bIto nathI?" te sAMbhaLI bALaka bolyo ke, "he rAjA! sAMbhaLo, tAvadbhayAdvibhetavyaM, yAvadbhayamanAgatam / AgataM tu bhayaM dRSTvA, soDhavyaM tmshNkitaiH||1|| bhAvArtha-jyAM sudhI bhaya prApta thayo na hoya, tyAM sudhI ja bhayathI bIvuM, paraMtu bhayane Avelo joIne to tene niHzaMkapaNe sahana ja karavuM. pachI bhaya rAkhavo niSphaLa che. vaLI he rAjana! latAnA aMkurathI haMsonI jema jyAre zaraNa karavA lAyakathI ja bhaya prApta thAya, tyAre pachI kyAM javuM?" te sAMbhaLI rAjAe haMsanuM vRttAMta pUchyuM, tyAre te bALake haMsanI kathA A pramANe kahI koI eka araNyamAM mAnasarovaranI pALa para eka sIdhuM ane UMcuM vRkSa hatuM. te vRkSa para ghaNA haMso rahetA hatA. ekadA te vRkSanA mULamAM eka latAno aMkura joI vRddha haMse bIjA haMsone kahyuM ke, "he putra pautro! A latAnA aMkurane tame sarve cAMcavaDe kApI nAMkho, jethI sarvenuM maraNa na thAya." te sAMbhaLIne juvAnIA haMso hasIne bolyA ke, "aho! A vRddha maraNathI kevA bIe che? sarva kALa jIvavAnI icchA kare che. A aMkurathI ApaNane zo bhaya thavAno che?" te jANI vRddha haMse vicAryuM ke, "aho! A juvAnIA mUrkha jaNAya che. potAnA hitane ke ahitane paNa jANatA nathI. kahyuM che ke prAyaH saMprati kopAya, sanmArgasyopadarzanam / nilUnanAsikasyeva, vizuddhAdarzadarzanAt // 1 // bhAvArtha-hAlanA vakhatamAM satyamArgano upadeza karavo, te ghaNuM karIne kopane mATe ja thAya che. jenI nAsikA kapAI gaI hoya, tevA manuSyane jo nirmaLa arIso dekhADIe to te kopane mATe ja thAya che. vaLI- upadezo na dAtavyo, yAdRze tAdRze nare / pazya vAnaramUrkhaNa, sugRhI nirgRhI kRtA // 1 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 49] samakitano bIjo AgAra-gaNAbhiyoga 169 bhAvArtha-jevA tevA (mUrkha mANasane upadeza Apavo nahIM. kemake juo! tevo vicAra karyA vinA upadeza ApavAthI mUrkha vAnare sugharIne ghara vinAnI karI nAMkhI. te draSTAMta A pramANe che. eka vRkSa para eka sugharI suMdara mALo banAvIne temAM sukhe rahetI hatI. ekadA varSARtumAM ghaNI ja vRSTi thatI hatI tevAmAM Ama tema bhamato, zItaLa vAyuthI kaMpato ane dAMtane kakaDAvato eka vAnara tyAM AvI pahoMcyo. tene tevo duHkhI thato joI sugharIe kahyuM ke, "he vAnara! AvI varSARtumAM Ama-tema kema bhame che? amArI jema ghara karIne kema raheto nathI?" te sAMbhaLIne vAnara bolyo, sUcImukhi durAcAri, re re paMDitamAninI / asamartho gRhAraMbhe, samartho gRhabhaMjane // 1 // bhAvArtha-soyanA sarakhI tIkSNa mukhavALI, durAcArI ane paMDitamAnI (potAne paMDita mAnanArI) evI he sugharI! huM ghara banAvavAne to asamartha chuM paNa ghara bhAMgavAne to samartha chuM. ema kahI eka phalAMga mArIne vAnare teno mALo vIMkhI nAMkhI eke eka tRNane judI judI dizAomAM pheMkI dIghAM. pachI te sugharI bIje sthAne jaIne sukhethI rahI." A pramANe vicArI te vRddha haMsa mauna ghArIne rahyo. keTaleka kALe te latA vadhIne jhADanI AsapAsa vIMTAI cotarapha phelAI gaI, ane anukrame vRkSanI Toca sudhI pahoMcI gaI. eka divasa koI pAradhIe AvI te latAne pakaDI vRkSa para caDI badhe pAza (jALa) pAtharI dIdhI. rAtrI thatAM sarve haMso sUvA mATe te vRkSa para AvyA, eTale te sarve pAzamAM sapaDAI gayA. tethI teo pokAra karavA lAgyA. tyAre vRddha haMse kahyuM ke, "pahelAM mAruM vacana tame mAnyuM nahIM tethI A mRtyu prApta thayuM." teo bolyA, "he pitA! latAno aMkura zaraNane mATe rAkhyo hato, ke jethI vadhIne ghaTATopa thatAM ApaNane chAMyaDo maLaze, paNa te ja aMkura maraNane mATe thaI paDyo. have tame AmAMthI jIvavAno upAya batAvo. kahyuM che ke cittAyattaM dhAtubaddhaM zarIraM, naSTe citte dhAtavo yAnti nAzam / tasmAccittaM yatnato rakSaNIyaM, svasthe citte buddhayaH saMbhavanti // 1 // bhAvArtha-A saptadhAtuthI baMghAyeluM zarIra cittane AdhIna che, citta nAza pAmavAthI ghAtuo nAza pAme che; tethI karIne cittanuM yatnathI rakSaNa karavuM, kemake citta svastha hovAthI buddhi utpanna thAya che.' vRddha haMse kahyuM ke, "he putro! tame badhA prAtaHkALe marelAnI jevA taddana stabdha thaI jajo, kiMcit paNa hAlazo cAlazo nahIM, eTale tamane marelA ghArI ema ne ema pAraghI nIce nAMkhI deze. nahIM to tamArAM gaLAM maraDIne mArI nAMkhI pachI nIce nAMkhaze." sarve haMsoe vRddhanA kahyA pramANe kabUla karyuM. prAta:kALe pArathI AvIne jue che to sarvene marelAM jANyA eTale vizvAsathI sarvene jALamAMthI kADhIne nIce nAMkhyA. baghA haMso nIce nakhAI rahyA tyAre pelA vRddha haMse IzAro karyo eTale sarve UThI UThIne palAyana karI gayA ane cirakALa jIvatA rahyA. te vakhate vRddha haMse kahyuM ke Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 dIgghakAlaM vayaM tattha, pAyave niruvaddave / mUlAo uTThiyA vallI, jAyaM saraNato bhayam // 1 // ame dIrghakALa sudhI te upadrava rahita evA vRkSa upara rahyA, paNa pachI te vRkSanA mULamAMthI ja vela UThI (jethI ame maraNanA bhayamAM AvI paDyA) mATe zaraNathakI ja bhaya utpanna thayo." A pramANenI vArtA kahIne iMdradatte kahyuM ke, "he rAjA! A jagatano evo niyama che ke-pitAthI tApa pAmelo putra mAne zaraNe jAya, mAtAthI udvega pAmelo putra pitAne zaraNe jAya, bannethI paritApa pAmelo rAjAne zaraNe jAya, ane rAjAthI paNa udvega pAmelo hoya to te mahAjanane zaraNe jAya che. have jyAM mAtA pote ja viSa Ape che, pitA gaLuM maraDe che, rAjA te kAryamAM preraNA kare che ane mahAjano dravya ApIne te kArya karAve che, to pachI konuM zaraNuM levuM? kema ke-mAtApitAe putrane ApI dIdho, rAjA zatru thaIne ghAta karavA beTho, devatA balidAnanI icchA rAkhe che, to have loko zuM kare? mATe he rAjan! have mAre bhaya rAkhIne zuM karavuM? have to rAjIkhuzIthI yamarAjAnA atithi thavuM te ja yogya che." A pramANe te bALakanAM vacano sAMbhaLIne rAjAe kahyuM ke, "he bALaka! huM tane choDI mUkuM chuM, tane je mAre te mAro zatru che. tuM sukhethI jIvato rahe. mAre A nagara vagerenuM kAMI paNa prayojana nathI." ema kahIne rAjAe AkhA nagaramAM potAnA sevaka pAse amArI paDaha vagaDAvyo. A pramANe rAjAnuM dhairya joIne tarata ja eka deva pragaTa thaI bolyo ke, "he rAjan! tArA gheryanI zake karelI prazaMsA sAMbhaLI tenI parIkSA karavA mATe meM A daravAjo traNa vAra pADI nAMkhyo hato. paraMtu tArA pairyathI huM saMtuSTa thayo chuM." ema kahI rAjAne praNAma karI daravAjo hato tevo karI daI rAjAnI prazaMsA karato te deva svasthAne gayo. sugharma rAjAe sarva janonA AgrahathI paNa hiMsAvALuM vAkya kabUla karyuM nahIM. prAMte vairAgyathI cAritra grahaNa karIne te rAjA mokSasukhane pAmyo." vyAkhyAna 50 samakitano trIjo AgAra-vRttikAMtAra durbhikSAraNyasaMparke, jIvanArthaM vidhIyate / mithyAtvaM sa ca kAntAravRttinAma nigadyate // 1 // bhAvArtha-duSkALane viSe annAdikane abhAve tathA araNyamAM bhUlA paDatAM jaLa phaLa vagerenA abhAve jIvavAne mATe je kAMI mithyAtvanuM sevana karavuM paDe te "kAMtAravRtti" nAmano AgAra kahevAya che. utsarga apavAdane jANanAra koI saMvijJa puruSa paNa jIvitane rAkhavA mATe mithyAtva seve ke niyamabhaMgAdi kare te vRttikAMtAra nAmano trIjo AgAra kahevAya che. keTalAka utsargamArgamAM draDha rahenArA to acaMkArI bhaTTAnI jema kaSTamAM paNa svadharmane choDatA nathI. te draSTAMta A pramANe- Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 50] samakitano trIjo AgAra-vRttikAMtAra 171 aeNkArI bhaTTanI kathA kSitipratiSThita puramAM ghannA nAmano zreSThI hato. tene bhadrA nAmanI strIthI ATha putro upara eka bhaTTA nAmanI putrI thaI hatI. ekadA zreSThIe tenA uparanA atizaya premathI svajanone ekaThAM karIne kahyuM ke-"A amArI putrIne koIe cuMkAro paNa karavo nahIM." tema kahevAthI te putrIne sau "acaMkArI bhaTTA" kahevA lAgyA. ekadA tene manohara yuvAvasthA pAmelI joIne rAjAnA maMtrIe tenA pitA pAse tenI mAMgaNI karI. tyAre zreSThIe kahyuM ke-"je puruSa mArI putrInuM vacana ullaMghana kare nahIM tene mAre putrI ApavAnI che." te sAMbhaLI maMtrIe tenuM vacana kabUla karyuM. eTale zubha divase zreSThIe temanAM lagna karyA. tenI sAthe viSayasukhano anubhava karatAM keTalAka divaso vyatIta thayA. ekadA teNe maMtrIne kahyuM ke-"he prANanAtha! tame rAjyanA moTA adhikArI cho, paraMtu jo mArI sAthe prIti rAkhavAnI icchA hoya to tamAre sUrya asta thayA pachI kyAMya paNa javuM nahIM. ema karazo to ja mArI prIti raheze." te sAMbhaLIne maMtrIe tenuM vAkya aMgIkAra karyuM. eka divasa rAjAe maMtrIne pUchyuM ke, "he maMtrI! tame hamezAM vahelA ghera kema jAo cho?" tyAre maMtrIe satya vAta jAhera karI. te sAMbhaLIne rAjAe vinodane mATe kAMI miSa karIne maMtrIne rAtrInA be prahara rokI rAkhyo, pachI rajA ApI. maMtrI ghera Avyo to bAraNuM baMgha hatuM. tethI te bolyo ke, "he priyA! dvAra ughADa. Aje rAjAnI AjJAthI ATalo vilaMba thayo che, mArI marajIthI rokAyo nathI; mATe parAdhIna evA mArApara kopa karIza nahIM." A pramANe vAraMvAra kahevAthI bhaTTAe kopa karIne ekadama dvAra ughADyuM, ane pachI maMtrInI draSTine chetarIne te tarata ja ghara bahAra nIkaLI pitAnA ghara tarapha cAlI. mArgamAM coroe tene pakaDI ane tenA vastro tathA AbhUSaNo laIne tene pallI patine soMpI. pallIpatie tenuM manohara rUpa joI bhogane mATe ghaNI prArthanA karI, paraMtu teNe hA pADI nahIM. tethI pallIpatie tene ghaNuM duHkha devA mAMDyuM. tyAre te bolI ke-"kadApi mArA prANano nAza thaze, topaNa huM mAruM zIla khaMDana karIza nahIM. tuM phogaTa phAMphAM zA mATe mAre che?" ema kahyAM chatAM paNa pallIpati samajyo nahIM. tyAre tene bogha karavA mATe teNe eka kathA kahI. koI eka tejolezyAnI siddhivALo tApasa koI vRkSa nIce beTho hato. tenA mastakapara eka bagalIe caraka karI. tethI kopa karIne te tApase te pakSIpara tejolezyA mUkI tene bALI nAMkhyuM. pachI teNe vicAryuM ke, "je koI mArI avajJA karaze tene huM tejalezyAthI bALI nAMkhIza." ema vicArIne te tApasa bhikSAne mATe koI zrAvakane ghera gayo. te zrAvakanI pativratA strI potAnA patinI sevAmAM vyagra hatI; tethI te tApasane bhikSA devA jarA vilaMba karIne AvI. eTale kopa karIne teNe tenA para tejalezyA mUkI, paraMtu zIlanA prabhAvathI te baLI nahIM. te vakhate teNe kahyuM ke, he tApasa! huM te bagalI nathI." te sAMbhaLI vismaya pAmIne tApase pUchyuM ke, "araNyamAM thayelI e vAta teM zI rIte jANI?" teNe kahyuM ke, "A praznano javAba tane vArANazIpurano kuMbhAra Apaze." te sAMbhaLIne tApase tyAM jaI te kuMbhArane pUchyuM, tyAre te bolyo ke, "te strIne tathA mane zIlanA prabhAvathI jJAna utpanna thayuM che tethI ame bannee te vAta jANI che. mATe he tApasa! tuM paNa zIla pALavAmAM yatna kara." te sAMbhaLIne tApasa Azcarya pAmI zIlanI prazaMsA karI Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17ra zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 tyAMthI svasthAne gayo." A pramANenI vArtA sAMbhaLIne pallIpati bhaTTAnA zApathI bhaya pAmI tenAthI virakta thayo. pachI teNe tene koI mANasane vecAtI ApI dIdhI. te mANase tene babbarakuLamAM jaIne nIca jAtimAM vecI. teNe paNa bhogane mATe prArthanA karI. te teNe mAnI nahIM; tyAre te kAruka bolyo ke, "jo tuM anna vastrAdi sukhane icchatI hoya to mAruM kahevuM kabUla kara." te sAMbhaLIne te bhaTTA vrata saMbaMdhI trIjA AgArane jANatI hatI, topaNa teNe potAno nizcaya choDyo nahIM, tethI krogha pAmIne teNe karamajI raMga mATe tenI nasomAMthI lohI kADhavuM zarU karyuM, ane te lohIthI vastra raMgavA lAgyo. te jamAnAmAM bahumUlya jhINA vastro lohInA raMge raMgAtA ane tenA ghaNAM mUlya nIpajatAM. e pramANe vAraMvAra rudhira kADhavAthI tene pAMDuroga thayo; topaNa teNe zIlanuM khaMDana karyuM nahIM. anyadA te bhaTTAno bhAI ghanapALa vepArane mATe babbarakuLamAM Avyo. teNe pharatAM pharatAM potAnI bahenane joIne oLakhI. teNe te kArukane ghaNuM ghana ApIne tenI pAsethI potAnI bahenane choDAvI. pachI potAnI bahenane laIne ghanapALa potAnA nagaramAM Avyo. bhaTTAnA patie tenI badhI hakIkata sAMbhaLI, eTale te tene potAne ghera laI gayo ane sarva gRhakAryanI svAminI karI. bhaTTAe kopanuM atyaMta mAThuM phaLa anubhaveluM hovAthI 'have prANAMte paNa kopa na karavo' evI pratijJA karI. ekadA te nagaranA upavanamAM munipati nAmanA muni kAyotsarga dhyAne rahyA hatA. tevAmAM koI prakAranI agnithI te muninuM zarIra dAjhI gayuM. dAjhelA muninA zarIranI cikitsA (auSadha) karavA mATe kuMcika zreSThIe bIjA be munine lakSapAka tela levA mATe acaMkArIne ghera mokalyA. te munioe tene ghera jaIne tela mAgyuM. tyAre harSita thaIne acaMkArIe dAsIne kahyuM ke, "he dAsI! telano ghaDo lAva." A samaye svargamAM idra sabhA samakSa aeNkArInI prazaMsA karI ke, "hAlamAM pRthvI para acaMkArI bhaTTA jevuM koI paNa kSamAvAna nathI." iMdranA A vAkyapara zraddhA nahIM rAkhanAra koI nAstika deva tene ghera Avyo; ane dAsI telano ghaDo lAvatI hatI te ghaDAne daivI zaktithI pADIne phoDI nAMkhyo. tyAre acaMkArIe krogha karyA vagara bIjo ghaDo lAvavAnuM kahyuM, te paNa deve phoDI nAMkhyo. e pramANe trIjo ghaDo paNa phoDI nAMkhyo; eTale acaMkArI pote ja cotho ghaDo levA UThI. te ghaDo tenA zIlanA prabhAvathI te devatA phoDI zakyo nahIM. te ghaDAmAMthI aeNkArIe munine tela vahorAvyuM. muni bolyA ke, "he bhadra! amAre mATe tArA traNa ghaDA phUTI gayA, tethI tane ghaNuM nukasAna thayuM che, to paNa te dAsIpara kopa na karyo." te sAMbhaLIne aeNkArI kAMIka hAsya karatI bolI, "he pUjya! meM krodhanuM ane mAnanuM phaLa A bhavamAM ja anubhavyuM che." ema kahIne muninA pUchavAthI teNe potAnuM sarva vRttAMta kahI saMbhaLAvyuM. te sAMbhaLIne adrazya rahelo deva pratyakSa thayo ane inTe karelI prazaMsA kahI batAvI. pachI bhAMgI nAMkhelA traNe ghaDA sArA karI tenI prazaMsA karI tathA suvarNanI vRSTi karIne deva svasthAne gayo. A sarva joIne pelA munio paNa tenI prazaMsA karatA svasthAne gayA ane te telathI dagdha thayelA munine sAjA karyA. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 51] samakitano cotho AgAra-gurunigraha 173 accakArI bhaTTA garvano tyAga karI, zrAddhadharmanuM pratipAlana karI, samAdhithI maraNa pAmIne devatAnAM sukho anubhavI chevaTe mokSapadane pAmaze. "A acaMkArInI kathA sAMbhaLIne je subuddhimAna puruSa duHkhamAM paNa dharmano tyAga karatA nathI te puruSa thoDA kALamAM mokSalakSmIne pAme che.'' te vyAkhyAna 51 samakitano cotho AgAra-gurunigraha pitRmAtRkalAcAryA, mithyAtvabhakticetasaH kArayanti yathecchaM te, tadgurunigraho bhavet // 1 // bhAvArtha--pitA, mAtA ane kalAcArya jo mithyAtvathI vAsita cittavALA hoya (mithyAtvI hoya), ane tethI teo potAnI icchAthI kAMI paNa niSiddha kArya karAve, to te gurunigraha kahevAya che, arthAt gurunigrahathI niyamano bhaMga karavo paDe to tene doSa lAgato nathI; kAraNa ke te AgAra rAkhavAmAM Ave che. gurunigraha eTale gurunA AdezathI niyama bhaMgAdi karavuM paDe te. guru kone kahIe? mAtA pitA kalAcArya, eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopavejAro, guruvarga: satAM mataH zIzI bhAvArtha-mAtA, pitA, kalAcArya, potAno jJAtivarga, vRddhajano tathA dharmano upadeza karanAra-ATalA guru kahevAya che, ema satpuruSo mAne che. A guruvargamAMthI jeo mithyAvRSTinA bhakta hoya, ane temanA vAkyathI niSiddhanuM sevana karavuM paDe to tethI vrata bhaMga thato nathI. topaNa keTalAka AvA apavAda mArgano tyAga karIne utsarga pakSano ja svIkAra kare che; arthAt tevA guruvarganA kathanathI paNa grahita niyamAdino bhaMga karatA nathI. A saMbaMdhamAM sulasanuM dRSTAMta che te nIce pramANe- sulasanI kathA rAjagRhI nagarImAM atyaMta nirdaya, abhavya ane hamezAM pAMcaso pADAno vadha karanAra kAlasaurika nAmano kasAI raheto hato. ekadA zreNikarAjAe potAnI naraka gatinuM nivAraNa karavA mATe tene eka kUvAmAM nAMkhyo. to tyAM paNa teNe mATInA pAMcaso pADA banAvIne teno vadha karyo, tyAre rAjAe tenA hAtha paga bAMdhIne kUvAmAM nAMkhyo. te vakhate teNe manathI kalpanAvaDe seMkaDo pADAo banAvIne teno vadha karyo. e pramANe hamezAM jIvahiMsA karatAM teNe atyaMta pApa karma upArjana karI sAtamI narakanuM AyuSya bAMdhyuM. mRtyu samaya najIka AvatAM te kAlasaukarika rogathI atyaMta pIDA pAmavA lAgyo. tyAre tenA putra sulase pitAne zAMti thavA mATe manovAMchita khAnapAna, suMdara gIta gAna, sukumAra puSpazayyA ane sugaMdhI caMdanano lepa vagere ghaNA uttama upacAro karyA. topaNa tenAthI tene jarA paNa sukha thayuM nahIM; paraMtu UlaTo vadhAre dAha thavA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 lAgyo. tethI sulase abhayakumAra pAse jaI te vRttAMta jaNAvyuM. te sAMbhaLI abhayakumAre kahyuM-''tAro pitA narakamAM javAno che, tethI narakanI anupUrvI tenI sanmukha AvelI che; mATe sukhanA upacAro mAtra duHkhanA ja kAraNabhUta thAya che. to have tAre tene nIrasa bhojana ApavuM, khAruM jaLa pIvA ApavuM, gadheDA ane kUtarAnA zabdo saMbhaLAvavA, tIkSNa kAMTAnI zayyA para suvADavo ane azucinuM vilepana karavuM. ityAdi viruddha upacAra karavAthI tene sukha thaze." A pramANe abhayakumAranA kahevAthI sulase tevA upacAra karyA, tethI kAlasaukarikane kAMIka sukha utpanna thayuM. chevaTe te mRtyu pAmIne sAtamI narake gayo. tenA putra sulase pApanuM phaLa pratyakSa joyuM tethI ane abhayakumAranA upadezathI te zrI mahAvIrasvAmIno bAra vratadhArI zrAvaka thayo. ekadA sulasane tenI mAtA, bahena vagere svajanoe maLIne kahyuM ke,''tuM paNa tArA pitAnI jema pApakarma kara.'' tyAre te bolyo ke,''huM tevuM pApakarma kadI paNa karIza nahIM; kemake te pApanA phaLano bhoktA hu ja thAuM.'' te sAMbhaLIne teo bolyA ke ghananI jema te pApasamUhane paNa ame vaheMcI laIzuM.'' tyAre sulase eka kuhADAthI potAnA paga para ghA karyo ane tenI pIDAthI pRthvIpara paDI gayo. pachI te bolyo ke,"tame pApa vaheMcI levA kaho cho to hamaNAM A mArI pIDA vaheMcI lo, kemake mane ghaNuM duHkha thAya che.'' tyAre teo bolyA ke,te kAMI vaheMcI levAya nahIM, te to je kare te ja bhogave.'' tyAre sulasa bolyo ke-'jyAre tame A pratyakSa pIDAne paNa vaheMcI laI zakatA nathI tyAre pApa zI rIte vaheMcI lezo?'' ema kahI teone niruttara karI dIdhA ane jiMdagI paryaMta jIvavadha karyo nahIM. kahyuM che ke-- avi icchai maraNaM, na parapIDaM karaMti maNasA vi / je suviiyasugaipahA, suriyasuo jahA sulaso // 1 // bhAvArtha-kAlasaukarikanA putra sulasanI jema jeone sugatino mArga suvidita che, teo maraNane icche paraMtu manathI paNa parane pIDA kare nahIM.'' anukrame sulasa zrAddhadharmanuM pratipAlana karIne svarge gayo. A saMbaMdhamAM eka bIjuM paNa dRSTAMta che te nIce pramANe- ArogyadvijanuM dRSTAMta ujjayinI nagarImAM eka brAhmaNa raheto hato, te bAlyAvasthAthI ja atyaMta rogI hovAthI sau koI tene rogadvija kahIne bolAvatA hatA. lokonA mukhathI potAnuM tevuM nAma sAMbhaLIne te brAhmaNa hamezAM kheda pAmato hato. ekadA dharmadezanA karatA muninA mukhathI teNe sAMbhaLyuM ke- AyurgalatyAzu na pApabuddhi-rgataM vayo no viSayAbhilASaH / yatnazca bhaiSajyavidhau na dharme, svAminmahAmohaviDambanA me || 1 // bhAvArtha-AyuSya gaLI jAya che paNa pApabuddhi gaLatI nathI, yuvAvasthA jAya che paNa viSayano abhilASa jato nathI ane auSadha karavAmAM yatna thAya che paNa dharmane viSe yatna thato nathI. mATe he svAmI! he jinezvara ! mane mahAmohanI viDaMbanA che.'' Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 51] samakitano cotho AgAra-gurunigraha anityAni zarIrANi, vibhavo naiva zAzvataH / nityaM sannihito mRtyuH kartavyo dharmasaMgrahaH // 1 // bhAvArtha--"zarIra anitya (kSaNabhaMgura) che, vaibhava niraMtara rahevAno nathI, ane mRtyu niraMtara pAse ja raheluM che, mATe prANIe dharmano saMgraha karavo joIe.'' A pramANe muninI vANI sAMbhaLI pratibogha pAmelA te brAhmaNe te ja vakhate temanI pAse zrAvakanAM bAra vrata grahaNa karyA. te vratonuM zuddha pAlana karavAthI tathA zuddha zrAvaka thavAthI moTA moTA loko tenA vyAdhine mATe aneka prakAranI cikitsA karavAnuM kahevA lAgyA, topaNa auSadha nahIM karatAM te vyAdhinI pIDAne sahana karavA lAgyo. te potAnA AtmAne kaheto hato ke- 175 punarapi sahanIyo, duHkhapAkastvayAyaM / na khalu bhavati nAzaH, karmaNAM saJcitAnAm iti saha gaNayitvA yadyadAyAti samyak / sadasaditi viveko, - 'nyatra bhUyaH kutaste // 1 // bhAvArtha-"he jIva! pharIthI paNa tAre A duHkhavipAka sahana karavo ja paDaze, kemake saMcaya karelAM karmono nAza thato nathI, ema dhArIne sukha ke duHkha je je prApta thAya tene tuM samyak prakAre sahana kara; kemake A pramANeno sat asatno viveka pharIthI tane bIjA janme kyAMthI prApta thaze?'' A pramANe dRDha cittavALA te brAhmaNanI eka vakhata iMdre prazaMsA karI ke,'"aho! A rogadvija mahA sattvavALo che; kemake tenA gurujanoe aneka prakAranI cikitsA karavA mAMDI, topaNa tenI apekSA rAkhyA vinA te roganI vyathAne sahana kare che.'' te sAMbhaLIne iMdranAM te vacanapara zraddhA nahIM AvavAthI koI be devo vaidyanuM svarUpa ghAraNa karIne tenI pAse AvI bolyA ke,'he rogI brAhmaNa! ame tane rogathI mukta karIe, paraMtu tAre rAtre madya mAMsa mAkhaNa vagerenuM bhojana karavuM paDaze.'' A pramANe vaidyanuM vAkya sAMbhaLIne teNe vicAra karyo ke,''brAhmaNanA kuLamAM utpanna thayelA ane vaLI vizeSe karIne hAla jinadharmane pAmelA evA mAre A niMdita karmano tyAga karavo te ja zreSTha che; kemake tevuM karma laukikamAM ane lokottaramAM bannemAM niMdya che.'' ema vicArIne te rogI brAhmaNe vaidyone kahyuM ke,''he vaidyo ! huM bIjAM auSadhathI paNa cikitsAne icchato nathI, to pachI sarva dharmamAM asevya evA padArthonuM sevana karIne to huM kevI rIte cikitsA karAvuM? kahyuM che ke madye mAMse madhuni ca, navanIte takrato bahiH / utpadyante vilIyante sUkSmAzca janturAzayaH // 1 // bhAvArtha-madyamAM, mAMsamAM, maghamAM ane chAzathI chUTA paDelA mAkhaNamAM kSaNe kSaNe sUkSma jantuno samUha utpanna thAya che ane nAza pAme che. saptagrAme ca yatpApamagninA bhasmasAtkRte / tadevaM jAyate pApaM, madhubindu prabhakSaNAt // 2 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 bhAvArtha-agnivaDe sAta gAma bALIne bhasma karavAthI jeTaluM pApa lAge teTaluM pApa maghanuM eka biMdu mAtra bhakSaNa karavAthI lAge che. yo dadAti madhu zrAddhe, mohito dharmalipsayA / sa yAti naravaM ghora, vAgha sada saMparve rUAA bhAvArtha-je puruSa gharma thavAnI icchAthI moha pAmIne zrAddhamAM magha Ape che, te puruSa tenA laMpaTa khAnArAonI sAthe ghora narakamAM jAya che." A pramANe tenAM vacano sAMbhaLIne te vaidyoe tenA svajano pAse vAta karI. tyAre teo ekaThA thaIne zAstranI yuktithI tene cikitsA karAvavAnI preraNA karavA lAgyA. teoe kahyuM ke zarIraM dharmasaMyuktaM, rakSaNIyaM prayatnataH / zarIrAcchravate dharmaH, parvatAt salilaM yathA // 1 // bhAvArtha-"gharmanA sAghanabhUta zarIranuM prayatnathI rakSaNa karavuM, kemake parvatathI jema pANI ane che tema zarIrathI gharma strave che (thAya che)." A pramANe pitA vagere svajanoe tene ghaNI rIte samajAvyo, topaNa te gharmamAM draDha hovAthI dehAdikanI AzA rAkhyA vinA mAtra mokSasukhanI ja abhilASAmAM custa rahyo. teNe dehanI pIDAne aMge kahyuM ke Apadarthe dhanaM rakSedArAn rakSeddhanairapi / AtmAnaM satataM rakSeddArairapi dhanairapi // 1 // bhAvArtha-"Apattine mATe ghananI rakSA karavI, ghanavaDe strInuM rakSaNa karavuM, ane strI tathA ghana vaDe karIne paNa niraMtara AtmAnuM rakSaNa karavuM. gharmiSTha puruSone deha ne ghana samAna che, ane AtmA dehathI vizeSa che. mATe dehanI pIDAnI upekSA karIne paNa AtmAnuM rakSaNa karavuM." A pramANe te brAhmaNanI potAnI pratijJAmAM nizcalatA joIne te banne devo atyaMta harSita thayA. pachI "aho! sAttvika ziromaNi! aho! satya pratijJAvAnuM!" ema kahetA te banne devoe potAnuM rUpa pragaTa karyuM, ane inTe karelI tenI prazaMsAnuM varNana karI sarva rogane haraNa karanAra ratnothI tenuM ghara bharapUra karI te devo svasthAne gayA. te ratnonA prabhAvathI auSagha vinA ja tenuM zarIra ArogyavALuM (nIrogI) thaI gayuM. tethI tenuM sarvatra "Arogyadvija" evuM nAma prasiddha thayuM. A pramANe te brAhmaNe gurunigraharUpa AgArane jANatAM chatAM paNa gharmanI dRDhatA mUkI nahIM ane grahaNa karelA niyamo niraticAra pALI svargasukhane pAmyo. prAMte mokSasukhane pAmaze." vyAkhyAna para samakitano pAMcamo AgAra-devAbhiyoga kuladevAdivAkyena, yanmithyAtvaM vidhIyate / sa samyaktvaratAnAM ca, bhvetsuraabhiyogkH||1|| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 52] samakitano pAMcamo AgAra-devAbhiyoga 177 bhAvArtha-'kuladevAdikanA vacane karIne je kAMI mithyAtvanuM sevana karavuM paDe te samyaktvaghArIne devAbhiyoga nAmano AgAra kahevAya che.'' cUlanIpitA nAmanA zrAvakanI jema keTalAka jIvo vrata grahaNa karyA pachI devAdikanA upasargathI capaLatA pAme che, paraMtu tethI temane mahA doSa lAgato nathI. mithyAduSkRta vagere ApavAthI te doSa jaladI nivRtti pAme che. keTalAka jIvo utsarga mArgamAM sthita rahyA thakA namirAjarSinI jema calita thatA ja nathI. tenI kathA A pramANe- namirAjarSinI kathA avanti dezamAM sudarzana nAmanA nagarane viSe maNiratha nAme rAjA hato. teno nAno bhAI yugabAhu yuvarAja pada para hato. te yugabAhune madanarekhA nAmanI ati svarUpavAna strI hatI. ekadA madanarekhAne joIne maNiratha rAjA kAmAtura thayo. tethI te ekadama manamAM bolI UThyo ke- dRSTvA yadrUpasaMpattiM, svAtmanyeva smaro jvalan / vRthA punaH pravAdo'yaM loke dagdho hareNa yat // 1 // " bhAvArtha-je strInI rUpasaMpatti joIne mArA AtmAne viSe ja kAmadeva baLavA lAgyo che, to 'zaMkare kAmadevane bALI nAMkhyo che' ema je lokamAM kahevAya che te vRthA ja che.'' pachI maNiratha madanarekhAne vaza karavA mATe niraMtara dAsI dvArA puSpa, tAMbUla, vastra tathA alaMkAra vagere mokalavA lAgyo. tene 'A jeThanI prasAdI che' ema mAnI madanarekhA bhoLA bhAve grahaNa karavA lAgI. ekadA rAjAnA kahevAthI dAsIe madanarekhA pAse rAjAnI icchA jANavI. te sAMbhaLIne madanarekhA bolI ke--hai dAsI! jagatprasiddho nArISu, zIlameva mahAguNaH / tasmin tupte vRthA sarva, gate nIva DvAMginaHprA bhAvArtha-srIone viSe zIlarUpI mahAguNa ja jagaprasiddha che, te zIlano lopa thAya, to pachI jIva vinAnA zarIranI jema te strIono janma ja vRthA che. mATe tamArA pRthvIpatine AvuM ayogya vacana mArA pratye kahevuM yogya nathI.'' ema kahI dAsIne teNe vidAya karI. dAsIe te ja pramANe rAjA pAse jaIne kahyuM. te sAMbhaLI rAgathI lubdha thayelA rAjAe vicAra karyo ke--'mArA baMdhune mArI nAMkhIza tyAra pachI te mAre kabaje Avaze, te vinA mAruM kArya siddha thaze nahIM.' ema vicArIne rAjA baMdhuno vadha karavAno upAya zodhavA lAgyo. ekadA vasaMtaRtumAM krIDA karavA mATe yugabAhu potAnI priyAne sAthe laIne udyAnamAM gayo. tyAM cirakALa sudhI krIDA karIne rAtrie paNa tyAM ja (udyAnamAM) kadalIgRhanI aMdara priyA sahita sUI gayo. te avasara joIne rAjA gupta rIte khaga laIne te kadalIgRhamAM peTho. tyAM yugabAhune priyA sahita nidrAvaza thayelo joyo; eTale tarata ja kulamaryAdAnuM ullaMghana karI, yaza dharma ane lAdikano paNa tyAga karI, rAjAe khagavaDe baMghu para prahAra karyo. 'kAmadevano udaya evo ja hoya che.'' pachI rAjA potAnA ghara tarapha cAlyo. rAjAe potAnA baMdhu para je vakhate khagano bhAga 1-12 Jain Educatio Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 prahAra karyo, te ja vakhate madanarekhA jAgRta thaI gaI. teNe joyuM to rAjAe ja te kukRtya karyuM che tema dIThuM, eTale te mauna rahI. rAjAnA gayA pachI potAnA patinA avasAna samaya jANI vilApa karatI te gadgad kaMThe bolI ke tvaM vRthA mA kRthAH khedaM, mahAbhAga manAgapi / sarvatra prAkkRtaM karma, prANinAmaparAdhyati // 1 // bhAvArtha-"he priya! he mahAbhAgyavAnuM! tame jarA paNa vRthA kheda karazo nahIM, kemake pUrve karelAM karmo ja sarvatra prANIono aparAdha kare che. tasmAnmanaH samAdhehi, vidhehi zaraNaM jinam / mamatve muca maitra , 3 sarveSa najupurA bhAvArtha-tethI karIne he prANeza! tame tamArA manane samAdhimAM rAkho, jinezvaranuM zaraNa grahaNa karo, mamatAno tyAga karo ane sarva jaMtuone viSe maitrIbhAva ghAraNa karo. (eTale koI para dveSa karo nahIM)" ityAdi priyAnAM vacanothI kopane zAMta karI paMcaparameSThI maMtranuM smaraNa karato te yugabAhu maraNa pAmIne pAMcamA devalokamAM deva thayo. pachI madanarekhA jeThanI khoTI dAnata jANIne potAnA zIlanuM rakSaNa karavA mATe potAnA yuvAna putrano tathA ghana vagereno tyAga karIne garbhavatI chatAM paNa rAtrie ja tyAMthI cAlatI thaI. cAlatAM cAlatAM te eka moTA bhayaMkara araNyamAM AvI paDI. te vanamAM siMha ane zArdUla vagerenAM bhayaMkara zabdothI trAsa pAmelI te satIe tyAM ja putrano prasava karyo. pachI te bALakane ratnakaMbalamAM vIMTI, potAnA patinA nAmanI mudrikA te bALakanI AMgaLImAM paherAvIne, potAnA vastronI tathA dehanI zuddhi karavA mATe najIkanA eka sarovaramAM gaI. te sarovaramAM rahelA jaLahastIe tene potAnI sUMDha vaDe pakaDIne AkAzamAM uchALI. te vakhate AkAzamArge koI maNiprabha nAmano khecareMdra (vidyAgharono rAjA) naMdIzvara dvIpanI yAtrA karavA vimAnamAM besIne jato hato, teNe tene jhIlI lIdhI ane potAnA vimAnamAM besADI. tyAre te madanarekhAe rudana karatAM putraprasavanI ane te putrane mArgamAM mUkI AvyAnI vAta te vidyAgharanA rAjAne kahI. te sAMbhaLIne teNe vidyAnA baLathI te putranuM svarUpa jANIne kahyuM ke-"he bhadra! tuM ciMtA na kara. viparIta zikSA pAmelA azvathI haraNa karAyelA mithilA nagarInA rAjA pArathe tArA putrane laIne potAnI putrarahita priyAne Apyo che. mATe have tuM te saMbaMdhI viSAdano tyAga karI mane pati tarIke aMgIkAra kara." te sAMbhaLIne madanarekhA bolI ke, "he pUjya! prathama mane naMdIzvarIpanI yAtrA karAvo, pachI huM tamAro manoratha pUrNa karavAno yatna karIza." te sAMbhaLIne vidyAdhareMdra tene naMdIzvara dvIpe laI gayo. tyAM bAvana jinezvaranA biMbone vaMdanA karIne te vidyAdhara tathA madanarekhA tyAM rahelA maNicUDa nAmanA cakravartI rAjarSi pAse AvI tene vaMdanA karI tenI pAse beThA. have pAMcamA devalokamAM utpanna thayelo yugabAhu deva avadhijJAnathI potAno pUrvabhava jANIne tyAM Avyo ane prathama madana rekhAne vaMdanA karIne pachI teNe munine vaMdanA karI. te joIne maNiprabha Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna pa2] samakitano pAMcamo AgAra-devAbhiyoga 179 vidyAghare tene kahyuM ke, "tame vivekI thaIne prathama A strIne vaMdanA karIne pachI munine vaMdanA karI tenuM zuM kAraNa? evuM ayogya AcaraNa tame kema karyuM?" ema kahIne tene upAlaMbha dIgho tyAre cAraNazramaNa munie te devanA pUrvabhavanuM svarUpa maNiprabhane kahI saMbhaLAvyuM ane kahyuM ke, "he vidyAghara rAjA! dharmAcAryamanusmRtya, tUrNamatreyivAnayam / yuktaM muniM vihAyAdau, nanAmainAM mahAsatIm // 1 // bhAvArtha-A deva potAnA gharmAcAryanuM smaraNa karIne zIghratAthI ahIM Avyo che; tethI munino tyAga karIne te prathama A mahAsatIne namyo, te teNe yukta ja karyuM che. kemake yatinA zrAvakeNAtha, yo'rhaddharme sthirIkRtaH / sa va tI nAta, dharmAcAryo na saMzaya ArA bhAvArtha-munie athavA zrAvake jeNe tene jainadharmamAM sthira karyo hoya, te ja teno gharmAcArya kahevAya che. temAM kAMI paNa saMzaya nathI." A pramANe hakIkata sAMbhaLIne te vidyAghare devane khamAvyo. pachI te deve madanarekhAne upADIne mithilAnagarImAM mUkI. tyAM potAnA putrane sukhI joIne te svastha cittavALI thaI. pachI teNe vairAgya pAmIne koI pravartinI (sAdhvI) pAse dIkSA grahaNa karI. padharatha rAjAe madanarekhAnA putranuM nAma nami pADyuM. te namikumAra anukrame yuvAvasthA pAmyo, tyAre mithilApatie tene eka hajAra ne ATha kanyAo paraNAvI. pachI teNe namine rAjyapara besADIne dIkSA grahaNa karI. ahIM je rAtrIe maNiratha rAjAe potAnA nAnA bhAIne khagathI mAryo te ja rAtrIe kRSNa sarpanA daMzathI raudradhyAnavaDe te maraNa pAmIne cothI narake gayo, ane rAjyano adhikArI yugabAhuno moTo putra caMdrayazA thayo. ekadA namirAjAno paTTahastI baMghananA staMbhane ukheDIne nAsI gayo. tene koI pakaDI zakyuM nahIM. te nAsato nAsato caMdrayazAnA nagaranA sImADAmAM Avyo, eTale te hastIne caMdrayazAe pakaDI lIdho. te vAtanI namirAjAne khabara thatAM teNe dUta mokalI caMdrayazA pAse potAno hAthI mAgyo. tyAre teNe hAthI ApavAnI nA kahI. te sAMbhaLIne namirAjA yuddha karavA mATe tyAM Avyo ane caMdrayazAnA nagarane ghero ghAlIne paDyo. A vRttAMta madanarekhA AryAe sAMbhaLyo, tethI te tyAM AvIne namine kahevA lAgI ke-"he vatsa nami! moTA bhAI sAthe yuddha karavuM tane yukta nathI." te sAMbhaLI vismaya pAmelA nami rAjAe pUchyuM ke, "zI rIte caMdrayazA mAro bandha thAya?" tyAre AryAe potAnI sarva vArtA tene kahI saMbhaLAvI. te sAMbhaLIne namirAjAe pitAnA nAmanI mudrikA joI; tethI tene vaghAre nizcaya thayo. eTale te yuddhathI nivRtta thaIne caMdrayazA pAse gayo ane tene sarva vRttAMta kahyo. pachI banne bhAIo paraspara prItivALA thayA. anukrame candrayazAe namikumArane potAnuM rAjya soMpIne vratanI icchAthI dIkSA aMgIkAra karI. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 4 banne rAjyonuM akhaMDa pAlana karatAM anyadA namirAjAnA dehamAM cha mAsanI sthitivALo mahA dAhavara utpanna thayo. aneka vaidyoe aneka prakAre cikitsA karI, topaNa te zAMta thayo nahIM. ekadA koI vaidyanA kahevAthI tene vilepana karavA mATe sarva rANIo caMdana ghasavA lAgI. te vakhate rANIonA hAthamAM rahelAM kaMkaNo paraspara athaDAvAthI bahu zabda karavA lAgyA. te zabda rAjAthI sahana thayo nahI, eTale teNe caMdana ghasavAnI nA kahI. paNa rANIoe saubhAgyacihna tarIke eka eka kaMkaNa hAthamAM rAkhIne bIjA sarva kaMkaNI kADhI nAMkhI caMdana ghasavAnuM cAlu rAkhyuM. rAjAe pUchyuM ke-"have kaMkaNono zabda kema saMbhaLAto nathI? zuM caMdana ghasavuM baMgha karyuM?" tyAre te rANIoe kahyuM ke, "nA, caMdana ghasavAnuM cAlu che, paNa akekuM kaMkaNa rAkhI bAkInA ame utArI nAkhyA che eTale avAja thato nathI." te sAMbhaLI cAritramohanIya karmano baMgha tUTavAthI namirAjAne evo adhyavasAya utpanna thayo ke valayAvalidRSTAntAjjIvo bahuparigrahI / duHkhaM vedayate nUnaM, varamekAkitA ttH||1|| bhAvArtha-"kaMkaNasamUhanA draSTAMtathI evuM siddha thAya che ke ghaNA parigrahane ghAraNa karanAro jIva nizcaye duHkhane ja anubhave che; mATe ekalA rahevuM te ja zreSTha che." A pramANe ekAkI vicaravAnuM dhyAna karatAM rAjA nidrAvaza thayo. svapramAM potAne meruparvata para rahelo ne zveta hAthI para caDelo joyo. svapramAMthI jAgRta thatAM "Avo suvarNa parvata meM pUrve kyAMka joyo che.' ema uhApoha karatAM te rAjAne jAtismaraNa jJAna utpanna thayuM ane pUrva bhava dITho. pUrva bhave agaNita puNyavALuM cAritra pALavAthI anupama lakSmIvALA puSpottara vimAnamAM devatA thayo hato. te vakhate jinezvaranA janmakalyANaka mATe tyAM Avelo hovAthI teNe suvarNamaya meru parvata joyelo hato. A pramANe jAtismaraNa thatAM ja tenI cAritra levAnI utkaTa icchA thaI. tethI te ja vakhate devatAe tene sAdhuveSa Apyo; eTale namirAjA pravrajyA grahaNa karIne gherathI nIkaLyA. namirAjAnA AzcaryakAraka pratiboghathI raMjita thayelA saugharma indra avadhijJAnathI te svarUpa jANIne tenA sattvanI parIkSA karavA mATe brAhmaNano veSa ghAraNa karI namirAjarSi pAse AvIne bolyA ke, "he muni! A tamArA nagaranA loko ghaNo AjhaMda kare che, ane tamArA nagaramAM agni lAgyo che, pravrajyA grahaNa karavI te dayA pALavAne mATe che, tethI pUrvApara viroghavALuM A tamAruM cAritra yogya nathI. mATe prathama sarvane sukhI karIne pachI vrata levuM yogya che. vaLI tame jarA pAchuM vALIne juo ke eSa vahnizca vAtazca, tavaiva dahati gRham / antaHpuraM ca tannAtha, tvaM kimetadupekSase // 1 // bhAvArtha-A agni ane A vAyu tamArA ja mahelane ane antaHpurane bALe che, mATe tenA nAtha thaIne tame tenI kema upekSA karo cho?" A pramANe zakre prerelA pratyekabuddha muni bolyA ke Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitano chaThTho AgAra-balAbhiyoga sukhaM vasAmi jIvAmi, yena me nAsti kizcana / mithilAnagarIvADhe, na me hRti vijjana ||zA bhAvArtha-'huM sukhe vasuM chuM, ane sukhe jIvuM chuM, kemake mAruM kAMI paNa nathI. mithilAnagarI baLe che, temAM mAruM kAMI baLatuM nathI. svArthAya yatate sarvastaM vinA duHkhamazrute / mayApi sAdhyate svArthastasmAvirbhamacetasArA vyAkhyAna 53] bhAvArtha-sarva prANI potAnA svArthane mATe yatna kare che, kemake svArtha sAdhyA vinA duHkha prApta thAya che; tethI huM paNa mamatA rahita cittavaDe mAro svArtha (AtmAno artha) ja sAthuM chuM.'' pharIthI zakrendre kahyuM ke--"he muni! sonuM, rUpuM, maNi vagerethI bhaMDAranI vRddhi karIne pachI vrata grahaNa karavuM yukta che.'' te sAMbhaLIne namirAjarSi bolyA ke- suvaNNarUppassa u pavvaya bhave, siyA hu kelAsasamA asaMkhayA / narassa luddhassa na tehi kiMci, icchA hu AgAsasamA atiA || 1 || bhAvArtha--"suvarNanA ane rUpAnA kailAsa parvata jevaDA asaMkhya parvato hoya, to tethI paNa lubdha puruSane saMtoSa thato nathI; kemake icchA AkAzanI jema ananta (aMtarahita) che.'' ityAdi uttarAdhyayana sUtramAM kahelI aneka yuktiothI munie te viprane niruttara karyo. chevaTa temanuM citta kSobha pAme tema nathI, ema jANIne iMdre brAhmaNanA rUpano tyAga karI potAnuM svarUpa pragaTa karI temane praNAma karIne stuti karI ke- aho te nijjio koho, aho mANo parAjio / aho nirakkayA mAyA, aho loho vasaM kio // 1 // 181 bhAvArtha-aho! tame krodhane jItI lIgho che! aho! tame mAnano parAjaya karyo che! aho! tame mAyAno tiraskAra karyo che! ane aho! tame lobhane vaza karI lIgho che!' ityAdi bahu prakAre stuti karIne svargapati svargamAM gayA; ane namirAjarSi anukrame kevaLajJAna pAmIne mokSapadane pAmyA. ''pratyekabuddha namirAjarSie zakranI yuktiothI paNa dharmano tyAga karyo nahIM, tethI temanI jJAtAsUtrane viSe zrI mahAvIrasvAmIe paNa prazaMsA karelI che, te rAjarSi amone sukhane arthe thAo.'' vyAkhyAna 53 samakitano chaThTho AgAra-balAbhiyoga bahUnAM haThavAdena, balAdvA tyaktasevanam / evaM balAbhiyogaH syAt, SaDete chiMDikA matAH // 1 // bhAvArtha'ghaNA lokonA haThavAdathI athavA koInA baLAtkArathI tyAga karelAnuM sevana karavuM paDe e balAbhiyoga AgAra kahevAya che. A chaye AgArone chIMDIonI saMjJA ApelI che.'' Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 keTalAka utsarga mArgamAM sthita rahelA manuSyo bIjAnA baLAtkArathI paNa potAnA grahaNa karelA vratane mUkatA nathI. te upara sudarzana zreSThInI kathA che te A pramANe- sudarzana zreSThInI kathA 182 caMpApurImAM RSabhadAsa nAme zreSThI hato. tene arhaddAsI nAmanI zIlavatI strI hatI. ekadA mAgha mAsamAM subhaga nAmano zeThanI bheMso cAranAra nokara zeThanA Dhora cArIne sAyaMkALe ghara tarapha Avato hato, tevAmAM mArgane viSe koI vastra rahita ane TADhane sahana karatA munine kAusagga dhyAne UbhelA.joyA. temane joIne te muninI prazaMsA karato subhaga zeThane ghera Avyo. pachI bIje divase prAtaHkALe vahelo UThIne zeThanI bheMso laIne te vana tarapha cAlyo. te vakhate paNa te ja sthAne te ja rIte kAyotsarge rahelA pelA munine joIne subhaga tenI pAse jaI page lAgIne beTho. thoDI vAre sUryodaya thatAM te cAraNa muni 'namo arihaMtANaM' ema bolI AkAzamAM utpatI (UDI) gayA. te joIne subhage 'namo arihaMtANaM' e AkAzagAmI vidyAno maMtra che ema jANIne te pada yAda rAkhI lIdhuM. pachI eka divasa te subhaga arihaMtanI pAse te padanuM dhyAna karato beTho hato. te joIne zreSThIe pUchyuM ke,''tuM A maMtra kyAMthI zIkhyo?'' tyAre subhage 'muni pAsethI zIkhyo' ema kahI sarva vRttAMta kahyuM. te sAMbhaLI saMtuSTa thaIne zreSThIe tene Akho navakAra maMtra zIkhavyo, tethI te maMtranuM te hamezAM dhyAna karavA lAgyo. anukrame varSAkALa Avyo. te vakhate paNa subhaga Dhora cAravA jato hato. eka divasa atyaMta vRSTi thavAthI pRthvI samudranI jema jaLamaya thaI gaI. bheMsone laIne pAchA vaLatAM vacce moTI nadI hatI. temAM ghaNuM pUra AveluM hatuM. te joI AkAzamAM UDavAnI buddhithI navakAra maMtranuM smaraNa karIne teNe nadImAM paDatuM mUkyuM. te vakhate eka khIlo vAgavAthI te mRtyu pAmIne te ja zreSThIne ghera sudarzana nAmano putra thayo. te sudarzana yuvAvasthA pAmyo, tyAre tene zreSThIe koI zreSThInI manoramA nAmanI kanyA paraNAvI. sudarzanane rAjAnA purohita kapilanI sAthe gADha maitrI hatI. ekadA kapilanA mukhathI sudarzananA rUpAdika guNanI prazaMsA sAMbhaLIne tenI strI kapilA tenA para anurakta thaI. eka divasa ekAMtano vakhata joIne te sudarzanane ghera gaI ane tene kahyuM ke "Aje tamArA mitrane zarIre ThIka nathI, mATe tenI khabara levA mATe tame jaladI mAre ghera cAlo, te bolAve che.'' ema kahI tene potAne ghera teDI gaI. tyAM guptagRhamAM tene laI jaI bAraNAM baMdha karI laktrano tyAga karIne teNe bhoganI prArthanA karI. tyAre parastrIne viSe napuMsaka jevA sudarzane potAnA zIlanuM rakSaNa karavA mATe kahyuM ke'he mugdha! huM to napuMsaka chuM. tuM mArI pAse phogaTa zA mATe prArthanA kare che?'' ema kahI te tyAMthI nIkaLI potAne ghera gayo. ekadA rAjA, purohita ane sudarzanane sAthe laIne udyAnamAM krIDA karavA gayo. te vakhate vAhanamAM besIne abhayA rANI paNa kapilAne sAthe laI udyAnamAM gaI. tevAmAM kapilAe eka strIne cha putro sahita mArge cAlI jatI joIne ''A strI koNa che?'' ema abhayA rANIne pUchyuM, tyAre rANI bolI ke,''A to sudarzana zeThanI strI che. tene tuM oLakhatI nathI? A chaye tenA putro Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 53] samakitano chaThTho AgAra-balAbhiyoga 183 che." te sAMbhaLIne kapilAe kahyuM ke-"zeTha to napuMsaka che, tene putro kyAMthI?" ema kahI potAno sarva vRttAMta rANIne kahyo. te sAMbhaLI rANI bolI ke, "tuM to mUrkha che. te zeThe kapaTa karIne tane chetarI." kapilA bolI ke-"he devI! tamArI caturAI to huM tyAre ja jANuM ke jyAre tenI sAthe tame eka vakhata paNa krIDA karo." te sAMbhaLIne rANIe te vacana aMgIkAra karyuM. pachI ekadA rAjA vagere sarve krIDA karavA udyAnamAM gayA hatA. abhayA rANI mahelamAM ekalI hatI. te vakhate teNe paMDitA nAmanI potAnI ghAtrIne sudarzanane teDI lAvavAnuM kahyuM. te ghAtrI sudarzanane ghera gaI to eka zUnya gharamAM sudarzanane kAyotsarga rahela dITho. tene ghAtrIe upADIne rathamAM nAMkhyo. pachI tenA para uttama vastra oDhADIne kAmadevanI mUrtinA miSathI tene rANInA mahelamAM laI gaI. tyAM ekAMtamAM rANIe hAvabhAvapUrvaka kAmavikAra dekhADI tenI ghaNI prArthanA karI; paraMtu sudarzananuM mana jarA paNa kSobha pAmyuM nahIM. tyAre rANIe potAnA stanano sparza thAya tevI rIte tenA Akhe aMge gADha AliMgana karyuM, to paNa tenuM mana kSobha pAmyuM nahIM. chevaTa te rANI thAkI gaI, tyAre teNe pokAra karI sipAIone bolAvyA, ane "A sudarzana mArA para baLAtkAra karavA ahIM Avyo che' ema kahyuM, sipAIo sudarzanane pakaDIne rAjA pAse laI gayA. rAjAe sudarzanane pUchyuM, paNa teNe rANI paranI dayAne lIdhe kAMI paNa kahyuM nahIM. tyAre tene ja doSita ghArI rAjAe kroghathI "Ane viDaMbanApUrvaka AkhA nagaramAM pheravI zULIe caDAvIne mArI nAMkho evI AjJA karI. sipAIo te pramANe karI tene gAmamAM pheravavA lAgyA. te vakhate sudarzananI strIe tene tevI avasthAmAM dITho; tethI tarata ja gharaderAsaramAM jaI patinuM kalaMka Utare tyAM sughIne mATe kAyotsarga karIne te zrI jinezvara pAse UbhI rahI. ahIM rAjasevakoe sudarzanane gAmamAM pheravI gAma bahAra laI jaIne zULIpara caDAvyo; eTale te zULI tenA ziyaLanA prabhAvathI suvarNanuM siMhAsana thaI gaI. tyAre sipAIoe teno vadha karavA mATe tenA kaMTha upara khaganA prahAro karyA tyAre tenA kaMThamAM te hArarUpa thaI gayA, mastakapara karyA tyAre mugaTa thayo, kAnapara karyA tyAre kuMDala thayAM, hAtha paga para prahAra karyA tyAre kaDAM thaI gayAM. te joI Azcarya pAmIne te AzcaryakAraka banAva sipAIoe rAjAne nivedana karyo. te sAMbhaLI rAjA tarata ja tyAM Avyo ane sudarzanane satkArapUrvaka hAthIpara besADI moTA utsava sAthe potAne mahele laI gayo. te hakIkata jANIne tenI strIe kAyotsarga pAryo. pachI rAjAe AgrahapUrvaka sudarzanane satya vAta pUchI; tyAre teNe rANIne abhaya vacana apAvI badhI vAta kahI. pachI rAjAe sudarzanane hAthIpara besADIne tene ghera mokalyo. A vRttAMta jANIne abhayA rANI gaLe phAMso bAMdhIne mRtyu pAmI; ane paMDitA pATalIpure koI vezyAne ghera jaIne rahI. anukrame sudarzana zeThe vairAgya pAmI dIkSA lIdhI. vihAra karatAM karatAM te pATalIpura AvyA. tyAM paMDitAe vahorAvavAnA miSe potAne ghera laI jaIne bAraNAM baMgha karI temanI ghaNI kadarthanA karI; paraMtu te muni jarA paNa calita thayA nahIM. chevaTa sAyaMkALe paMDitAe tene choDI mUkyA; eTale te muni gAma bahAra nIkaLI vanamAM jaI smazAnabhUmine viSe pratimA ghAraNa karIne UbhA rahyA. tyAM vyaMtarI thayelI abhayArANIe pUrva bhavanA vairathI anukULa tathA pratikULa aneka upasargo karyA, topaNa te muninuM citta kiMcit paNa calita thayuM nahIM; teo to zubha Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 dhyAnamAM ja sthira rahyA. anukrame zukladhyAnanA yogathI temane kevaLajJAna utpanna thayuM. devoe kevaLajJAnano mahotsava karyo. temaNe dezanA dIghI. temanI dezanA sAMbhaLIne abhayA tathA paMDitA pratibogha pAmI samakitaghArI thaI. sudarzana kevaLI cirakALa sudhI kevaLI paryAyanuM pAlana karI prAMte mokSapadane pAmyA. sudarzananI jema baLAbhiyogathI paNa jeo svadharmane viSe draDha rahe che teo sadarzana vaDe jagatamAM pradhAna thaIne alpakALamAM utkRSTa saMpattine pAme che." vyAkhyAna pa4 samakitanI cha bhAvanAo mUlaM dvAraM pratiSThAna-mAdhAro bhAjanaM nidhiH / dvividhasyApi dharmasya, SaDetA bodhibhaavnaaH||1|| bhAvArtha-"bhUla, dvAra, pratiSThAna, AghAra, bhAjana ane nithi e cha banne prakAranA gharmane viSe bodhinI bhAvanA kahelI che." mUlaM sarvajJadharmadro-riM muktipurasya ca / jinoktadharmayAnasya, pratiSThAnaM sunizcalam // 1 // AdhAro vinayAdInAM, dharmAmRtasya bhAjanam / nidhirjJAnAdiratnAnAM, samyaktvamiti bhAvayet // 2 // bhAvArtha-"samakita e ja sarvajJabhASita zrAvaka ane sAdhu e banne prakAranA gharmarUpa vRkSanuM mULa che, kemake te mULa nizcaLa hoya to ja svarga mokSAdika phaLa prApta thAya che, e pahelI bhAvanA. samakita e mokSarUpa puranuM dvAra che, kemake samakitarUpa dvArA vinA mokSapuranI aMdara praveza thaI zakato nathI; jema sAmAnya nagarane viSe paNa daravAjA vinA praveza thaI zakato nathI, e bIjI bhAvanA. jinezvare kahelA gharmarUpI vahANanuM samakita ja pratiSThAna (nizcala pITha) che. te pratiSThAna nizcala hoya to gharmarUpI yAna cirakALa TakI zake che, e trIjI bhAvanA. samati vinayAdi guNono AghAra (avasthAna) che. te AdhAra vinA vinayAdika guNo sthira thatAM nathI, e cothI bhAvanA. samati e gharmarUpI amRtanuM pAtra che, kemake te pAtra vinA gharmarUpI amRta rahI zakatuM nathI, e pAMcamI bhAvanA. tathA samakita e jJAna, darzana ane cAritrarUpI ratnonuM nidAna (bhaMDAra) che. nidAna vinA bIjAM ratno jema jALavI zakAtAM nathI tema samakita vinA jJAnAdika guNarUpI traNa ratno rahI zakatAM nathI, e chaThThI bhAvanA. A pramANe cha bhAvanA bhAvavI." A saMbaMghamAM vikrama rAjAnI kathA che te nIce pramANe vikramarAjAnI kathA kusumapurane viSe haritilaka nAme rAjA hato. tene gaurI nAmanI rANI hatI ane vikrama nAme putra hato. te kumAra yuvAna thayo tyAre tene rAjAe batrIsa rAjakanyAo paraNAvI. te strIonI sAthe vikramakumAra dogaMdaka devanI jema ekAMta sukhano anubhava karavA lAgyo. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 54] samakitanI cha bhAvanAo 185 ekadA azubha karmanA vazathI kumArane akasmAt kAsa, zvAsa ane navarAdika vyAdhiono upadrava thayo. tenA nivAraNa mATe ghaNA maMtra, taMtra ane auSaghAdivaDe upacAro karyA, paraMtu koI paNa rIte roganI zAMti thaI nahIM. chevaTe vyAdhinI asahya pIDAthI kaMTALI teNe rogazAMti mATe ghanaMjaya nAmanA yakSanI so pADAnA balidAnanI mAnatA karI. te paNa niSphaLa gaI. ekadA te nagaranA udyAnamAM vimala nAmanA kevaLI samavasaryA. te khabara vanapALanA mukhathI sAMbhaLIne rAjA kevaLIne vaMdanA karavA javAne taiyAra thayA, tyAre kumAra bolyo ke-"he pitA! mane paNa tyAM laI jAo, jethI muninA darzana vaDe mArA roganI zAMti tathA pApano kSaya thAya." te sAMbhaLIne rAjA tene sAthe laI gayA. munine vaMdanA karI temanA mukhathI gharmadezanA sAMbhaLyA pachI rAjAe potAnA kumArane mahA vyAdhi thavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre kevaLI bolyA ke pUrve A kumAra pavadha nAme rAjA hato. te anyAyanuM maMdira hato. ekadA zikAra karavA mATe te vanamAM gayo hato. tyAM pratimA ghAraNa karIne UbhelA koI sAghune joIne teNe kAraNa vinA vairane ciMtavI te munine zaravaDe haNyA. te pApakarma joIne tenA ghArmika praghAnoe tene pAMjarAmAM nAkhyo ane tenI gAdIe tenA putrane sthApana karyo. muni to kALa karI zubha dhyAnane yoge sarvArthasiddhi nAmanA vimAnamAM utpanna thayA. keTalAka divaso pachI padmarAjAne pAMjarAmAMthI choDI kADhI mUkyA. te pharatA pharatA koI vanamAM gayA. tyAM Amatema bhamatAM teNe eka munine dIThA, eTale dveSathI tene paNa tADanA karI. munie tene jJAnathI durAcaraNI jANIne tejalezyAvaDe bALI dIdho. te marIne sAtamI narake gayo. tyAMthI AyuSyano kSaya thaye svayaMbhUramaNa samudramAM matsyapaNe utpanna thayo. tyAMthI pAcho sAtamI narake jaI pharIthI matsya thaI chaThThI narake gayo. e pramANe dareka narakamAM babbe traNa-traNa vAra bhramaNa karIne kudevamAM utpanna thaI, pRthvI, apu, tejasa vageremAM, anaMtakAyAdikamAM ane tiryaMcamAM utpanna thaI, mahApIDAone sahana karatAM te padmarAjAnA jIve anaMtI avasarpiNI utsarpiNIo vyatIta karI. pachI akAmanirjarAvaDe tenA karma halakA thavAthI te koIka zreSThIno putra thayo. te bhavamAM teNe tApasI dIkSA lIdhI. tyAMthI marIne A tAro putra thayo che. he rAja! mAtra thoDA avazeSa rahelA munighAtanA pApathI tene A rogo utpanna thayA che." A pramANe sAMbhaLatAM paNa kaMpArI Ave tevo potAno pUrva bhava sAMbhaLIne bahApoha karatAM te kumArane jAtismaraNa jJAna thayuM. pachI kumAre potAnA AtmAne kahyuM ke micchattamohamUDho, jIva tumaM kattha kattha na hu bhamio / cheyaNabheyaNapamuhaM, kiM kiM dukhkhaM na pattosi // 1 // bhAvArtha-"mithyAtvamohathI mUDha banelA he jIva! tuM kyAM kyAM bhamyo nathI? (sarva yonimAM bhamyo che.) ane judA judA bhAvomAM chedana bhedana vagere kayA kayA duHkhone tuM pAmyo nathI? (sarva duHkhone pAmyo che." pachI kumAre munine kahyuM ke-"he pUjya! mArA para kRpA karI, saMsArarUpI kUvAmAMthI gharmarUpI raghuvaDe mane bahAra kheMcI kADho (mAro uddhAra karo.)" te sAMbhaLIne munie dayAvaDe cha bhAvanAthI Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 yukta evA samakitanuM varNana karyuM, tethI te samakitasahita zrAvakagharmane aMgIkAra karI potAnA nagaramAM gayo ane gharmanuM ArAdhana karatAM kALakrame nIrogI thayo. ekadA pelA yakSe pragaTa thaIne kumArane kahyuM ke-"he kumAra!mArI zaktithI tAro vyAdhi nAza pAmyo che, mATe mane so pADA Apa." kumAre hasIne javAba Apyo ke-"mAro roga to kevaLI bhagavaMtanI kRpAthI gayo che, mATe tuM pADA mAgatAM kema zaramAto nathI? huM eka kuMthavAnI paNa hiMsA karato nathI, to tuM A zuM mAge che?" te sAMbhaLIne yakSa krodhathI bolyo ke-"are! ThIka che, tyAre have mAruM baLa tane batAvIza, joje." ema kahIne te adrazya thayo. ekadA kumAra vanane viSe rahelA jinAlayamAM jaI prabhunI pUjA karIne ghara tarapha Avato hato. te vakhate mArgamAM te yakSa kumAranA be paga pakaDI tene bhUmi para pachADIne bolyo ke-"are! kema haju sudhI tuM tAro Agraha mUkto nathI?" kumAre javAba Apyo-"he yakSa! tuM jIvahiMsA karavI choDI de. kahyuM che ke - zlokArdhena pravakSyAmi, yaduktaM granthakoTibhiH / paropakAraH puNyAya, pApAya parapIDanam // 1 // bhAvArtha-je vAta karoDa graMthe karIne kahI che te vAta huM ardhA zlokathI ja kahuM chuM ke-paropakAra karavo te puNyane mATe che, ane parane pIDA karavI te pApane mATe che. devenudharAkInAM, vAtAraH suratamAM muvi ! kurtamaH puruSo nove, yaH prANaprArA bhAvArtha-suvarNa, gAyo ane pRthvI vagerenuM dAna karanAra pRthvI para sulabha che. paNa je sarva prANIone abhayadAna Ape che te puruSa A lokamAM durlabha che." A pramANe kumAranuM sAhasa joIne yakSa bolyo ke-"jo tuM jIvahiMsA na kare to te mAtra mane praNAma ja kara, tethI ja huM saMtuSTa thaI jaIza." te sAMbhaLI kumAre kahyuM ke-"praNAma ghaNI jAtanAM thAya che. temAMthI tuM kaI jAtanA praNAma icche che? praNAmanA bheda A pramANe che, te tuM sAMbhaLa. hAsya praNAma, vinaya praNAma, prema praNAma, prabhupraNAma ane bhAva praNAma-e pAMca prakAranA praNAmamAM mazkarIthI ke hIlanAthI je praNAma thAya te hAsyapraNAma kahevAya che; pitA vagere gurujanane je praNAma thAya te vinayapraNAma che; mitrAdikane je praNAma thAya te premapraNAma che; rAjA vagerene praNAma karIe te prabhupraNAma che ane devagurune je praNAma karIe te bhAvapraNAma kahevAya che. tuM A praNAmomAMthI kayA praNAmane yogya che?" yakSa bolyo ke-"he kumAra! tuM mane chellA bhAvapraNAma kara, kemake A jagatanI utpatti, saMhAra ane pAlana tathA saMsArathI vistAraNa vagere sarva mArA hAthamAM che." te sAMbhaLI kumAra bolyo ke-"he yakSa! prathama tuM ja bhavasAgaramAM DUbelo che to te bIjAne zI rIte tArIza? kemake jaha lohasilA appaM pi, bolai taha vilagga purisassa / iya sAraMbho gurU, paramappANaM ca boleI // 1 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna papa] samakitanAM cha sthAnakamAMnA prathamanA be sthAnaka 187 bhAvArtha-"jema loDhAnI zilA (jaLamAM) potAne tathA potAne vaLagelA puruSane paNa buDADe che, tema AraMbhavALA guru paNa potAne tathA parane bhavasAgaramAM boLe che-buDADe che." A pramANe yuktithI rAjakumAre yakSane pratibogha pamADya; eTale te saMtuSTa thaIne kumArapara puSpavRSTi karI "saMkaTa samaye mane yAda karajo" ema kahI adrazya thayo. ekadA kumAre yakSanI sahAyathI durjaya evA kaliMga dezanA rAjAne yuddhamAM jItI lIdho ane pachI niSkaTaka rAjya calAvavA lAgyo. keTaloka kALa vyatIta thaye vikrama rAjA eka divasa rAjavADImAM pharavA jato hato. te vakhate mArgamAM eka zreSThIne ghera mahotsava thato joI te paNa AnaMda pAmyo. pachI krIDA karIne pAcho vaLyo. tyAre te ja zreSThIne ghera mANasone rudana karatA joIne rAjAe koIne tenuM kAraNa pUchyuM, tyAre teNe kahyuM ke "he svAmI! A zreSThIne ghera putrano janma thayo hato, tethI mahotsava thato hato, paNa jamyA pachI tarata ja te putra maraNa pAmyo, tethI tenA kuTuMbIo rudana kare che." te sAMbhaLIne vikramarAjAne vairAgya utpanna thayo. teNe vicAryuM ke bAlyAdapi careddharma-manityaM khalu jIvitam / phalAnAmiva pakvAnAM, zazvatpatanato bhayam // 1 // bhAvArtha-"A jiMdagI anitya che, tethI bAlyAvasthAthI ja gharmanuM AcaraNa karavuM, kemake pAkelAM phaLanI mAphaka jIvane niraMtara paDI javAno (mRtyuno) bhaya rahelo che." A pramANe vicArIne rAjAe potAnA putrane rAjyapara besADI dIkSA grahaNa karI. anukrame kevaLajJAna pAmI te mokSapadane pAmyA. "vikrama rAjAnI jema zubha bhAvanAvaDe samakitanuM sevana karavuM; kemake tema karavAthI tevI bhAvanAvaDe banne lokamAM zubhano udaya thAya che." vyAkhyAna papa . samakitanAM cha sthAnakamAMnA prathamanA be sthAnaka _ anubhavasiddho jIvaH, pratyakSo jJAnacakSuSAm / jJAyate'nekavAJchAbhi-rastisthAnaM tadeva hi // 4 // bhAvArtha-"jJAnarUpI netravALAone (kevaLajJAnIone pratyakSa evo jIva anubhavasiddha che. temaja te jIva aneka vAMcchAthI jaNAya che (siddha thAya che) te paheluM "astisthAna' kahevAya che." keTalAka mithyAtvIo "jIva che ja nahIM' ema mAne che. teo evuM anumAna kare che ke-AtmA pAMca indriyothI pratyakSapaNe grahaNa karI zakAto nathI tethI AkAzanA puSpanI jema te (AtmA) che ja nahIM. AvA nAstikavAdIne AcArya javAba Ape che ke-"potAnA jJAnathI ja anubhavAto AtmA siddha che; kemake kevaLajJAnIne to te pratyakSa che ane chAsthone anumAnathI siddha thAya che. aneka prakAranI vAMchanAothI tathA sukhaduHkhAdikanI kalpanAjALathI nizcaya thaI zake che ke te Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 vAMcchAono tathA kalpanAono karanAra AtmA che. te viSe anumAna A pramANe thaI zake che. sukha, duHkha ane icchA vagerenA kAraNabhUta hovAthI AtmA che. je je vastu kArya ane kAraNabhUta che, te te vastu chatI ja hoya che. jema ghaTa kArya ane tenuM kAraNa mATIno piMDa te jema chatI vastu che, te ja pramANe A AtmA kAraNa ane sukhaduHkhAdika tenAM kAryo che, tethI AtmAnI siddhi thAya che. jeonI AvI samyagu buddhi che teomAM samyakatvanuM prathama sthAnaka (AtmAnuM astitva) che ema jANavuM. A pramANe jIvanuM hovApaNuM je mAnavuM te paheluM "astisthAna' kahevAya che. have bIjuM jIvanuM nityavasthAna kahe che- dravyasyApekSayA nityo, hi vyayotpAdavarjitaH / paryAyApekSayA'nityaH sadbhAvena ca shaashvtH||1|| bhAvArtha-badravyanI apekSAe nAza ane utpatti rahita evo nitya AtmA che, paryAyanI apekSAe anitya che, ane sabhAvavaDe te AtmA zAzvata che." A AtmA dravyanayanI apekSAe vinAza ane utpattirahita che eTale AtmA kadApi utpanna thato nathI temaja vinAza paNa pAmato nathI. ahIM koI zaMkA kare ke-"ATaluM ja kahevAthI to AcArye AtmAnuM nityapaNuM ekAMte aMgIkAra karyuM." to tenA nirAkaraNa mATe uttarArdhamAM kahe che ke paryAyanayanI apekSAe AtmA anitya che ane sattAe karIne zAzvata che; kemake pUrve karelAnuM tathA karAvelAnuM tene smaraNa thAya che. te evI rIte ke, "meM pUrva bhave je arihaMtanuM biMba bharAvyuM hatuM te ja A biMba che." e pramANe A janmane viSe te biMba jovAthI tenuM smaraNa thAya che, ane jAtismaraNa jJAna Upaje che. jIvanA paryAya badalAtA hovAthI bIjA bhavamAM gamana karavA paDe te sAdi sAMta bhAMge anitya jaNAya che, arthAt AtmA nitya che ane tenA paryAyo anitya che ema jANavuM. vaLI dravya kadApi paryAya rahita hotuM ja nathI. te viSe pUrvasUrie kahyuM che ke paryAyavicyutaM dravyaM, paryAyA dravyavarjitAH / kadApi kena kiMrUpA, dRSTA mAnena kena vA // 1 // bhAvArtha-"paryAya rahita dravyane tathA dravya rahita paryAyane koI paNa vakhata koI paNa rUpe koIe joyA che? athavA koI paNa pramANathI siddha karyA che? nathI ja karyA, kemake paryAya vinAnuM dravya ane dravya vinAnA paryAya hotA ja nathI." vaLI sabhAva eTale sattAne AzrayIne AtmA zAzvata che; eTale AdaMta rahita kevaLa sthira svabhAvapaNAe karIne dhruva che. A pramANe nizcala karelA manavALAne samakitanuM bIjuM sthAnaka che ema jANavuM. A prasaMga upara iMdrabhUtino prabaMdha che te nIce pramANe iMdrabhUti(gautama)no prabaMdha magagha dezanAM gobara nAmanA gAmamAM vasubhUti nAme brAhmaNa raheto hato. tene pRthvI nAmanI patnI hatI ane indrabhUti nAmano putra hato. te potAnI buddhithI vyAkaraNa, nyAya, kAvya, alaMkAra, Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 vyAkhyAna papa] samakitanAM cha sthAnakamAMnA prathamanA be sthAnaka veda, purANa ane upaniSada vagere sarvazAstramAM vidvAna thayo hato, paraMtu tene vedano artha vicAratAM jIvanA hovApaNA viSe saMzaya thayelo hato, paNa te pote sarvajJa hovAno DoLa ghAraNa karato hato, tethI koIne pUchIne potAnA saMzayano khulAso karI zakato nahoto. ekadA te indrabhUti zrI mahAvIra svAmInA samavasaraNane viSe Avyo. te vakhate prabhue tene nAmathI bolAvyo ane jJAnavaDe tenA manano saMzaya jANIne kahyuM ke-"he indrabhUti! tuM jIvana abhAva sthApana (siddha) kare che ane temAM evI yuktio kare che ke ghaTa, paTa, lakuTa vagere padArthonI jema jIva pratyakSa dekhAto nathI, mATe te sasalAnAM zIMgaDAnI jema che ja nahIM. A pramANe pratyakSa pramANathI AtmA nathI ema siddha thAya che. vaLI anumAna pramANathI paNa AtmA siddha thaI zakato nathI; kemake anumAna pramANa paNa pratyakSapUrvaka ja pravarte che. prathama mahAnasa (rasoDA) vageremAM ghumADo joIne agninI siddhi pratyakSa pramANathI karI hatI, tethI tyArapachI jyAM ghumADo hoya tyAM agni hoya evI vyAtinuM jJAna thAya che, ane tyArapachI koI parvatAdikamAM ghumADo jovAthI temAM agni siddha karavA mATe anumAna karavAmAM Ave che. te pramANe ahIM AtmAnI siddhi karavA mATe AtmArUpa liMgInI sAthe tenA koI paNa liMga (cihna)nI pratyakSa pramANathI siddhi thatI nathI, ke je citra joIne vyAtinuM jJAna thAya ane tyArapachI anumAna karI zakAya. vaLI AgamathI paNa AtmAnI siddhi thaI zakatI nathI, kemake sarve matanA Agamo paraspara viruddha che. eka zAstramAM ema paNa kahyuM che ke etAvAneva loko'yaM, yAvAnindriyagocaraH / bhadre vRkapadaM pazya, ydvdntybhushrutaaH||1|| bhAvArtha-"koI viSayAbhilASI nAstike retImAM potAnA hAthavaDe varunAM pagalAM jevI rekhAo karIne, pachI tene badhA mANaso A varunAM pagalAM jaNAya che ema kahetAM joI potAnI patnInA pAralaukika vizvAsano nAza karavA tene kahyuM ke-"he priyA! A duniyA jeTalI indriyothI grAhya che teTalI ja che, tethI vaghAre kAMI nathI. jo A abahuzruto mArI karelI rekhAne varunAM pagalAM kahe che; tema teoe zAstromAM badhuM kapolakalpita ja lakheluM che, arthAt aneka prakAranA tyAga-niyamAdi batAvanArA zAstro mugdha janone chetaravA mATe ja racelAM che." vaLI te brAhmaNe bIjo zloka kahyo ke piba khAda ca cArulocane, yadatItaM varagAtri tanna te / na hi bhIru gataM nivartate, samudayamAtramidaM kalevaram // 2 // bhAvArtha-"he suMdara netravALI! tuM marajI pramANe khAna pAna kara. he suMdara dehavALI! je gayuM te tAruM nathI (arthAt te pharIthI maLavAnuM nathI, kemake he bhIru (bIkaNa) strI! gayeluM pAchuM AvatuM ja nathI; ane A zarIra to mAtra paMca mahAbhUtano samudAya ja che. arthAt zarIrano nAza thaye sarvano nAza thAya che. paraloka vagere sarva asatya che; tethI khAdhuM pIdhuM ne bhogavyuM te ja kharuM che. (A pramANe nAstiko mAne che.) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 temaja vedamAM paNa kahyuM che ke-" hi hai sazarIrasya priyapriyajyorapatiti, uzarIraM vA saMta priyAdhei na chUzataH " "zarIravALA jIvane priya ke apriyano nAza (abhAva) nathI. zarIra vinAnA jIvane priya ke apriya sparza karatA nathI." (ahIM priya eTale sukha athavA puNya ane apriya eTale duHkha athavA pApa samajavuM). vaLI kapilanA matavALA kahe che ke-"ti puruSa:. kartA nirguno no vidrupa: tyAti" puruSa-AtmA che. te AtmA akartA che (kartA nathI). nirguNa che (sattvAdika guNavALo nathI.) paNa bhoktA ane caitanya svarUpa che. ityAdi. A pramANe zAstro paNa paraspara viruddha kahetA hovAthI AtmA siddha thato nathI. temaja A traNa bhuvanane viSe evo koI paNa padArtha nathI ke te padArthanA jevo jIva kahIne upamAna pramANathI paNa AtmA siddha karI zakAya; tethI sarva pramANothI atIta evo AtmA (jIva) che ja nahIM ema siddha thAya che." he indrabhUti! AvuM tAruM samajavuM che te ayukta che. he AyuSmA! te AtmA indriyo vaDe agrAhya hovAthI te (AtmA) nathI ema kahyuM, paNa jema tArA manano saMzaya meM jANyo temaja huM pratyakSa rIte sarvatra jIvane jouM chuM. kevaLa huM ja jouM chuM ema nathI paraMtu tuM paNa "ahaM" (huM) evo zabda bolI tArA dehamAM AtmA rahelo che ema batAvI Ape che. chatAM teno tuM abhAva kahe che tethI "mArI mAtA vaMdhyA che" athavA "mArA moDhAmAM jIbha nathI" e vAkyanI jema tArA potAnA ja vAkyamAM doSa Ave che. vaLI smaraNa, kAMI paNa jANavAnI icchA, koI paNa kArya karavAnI icchA, kyAMka javAnI icchA, saMzaya vagere jJAna vizeSa, e jIvanA ja guNo che; ane tethI te svasaMvedana pratyakSa che. mATe teno tuM svIkAra kara. vaLI anumAna pramANathI paNa AtmA siddha thAya che. dehAdika indriyono je adhiSThAtA tathA bhoktA che te jIva ja che. jeno bhoktA na hoya te bhogya paNa na hoya, gagheDAnA zIMgaDAnI jema. A zarIrAdika bhogya che to teno bhoktA paNa koI hovo ja joIe. vaLI he gautama! tane jIva viSe saMzaya thavAthI ja tArA zarIramAM jIva che tema nirNaya thAya che. (kemake tane saMzaya thayo te kone thayo?) jyAM jyAM saMzaya hoya, tyAM tyAM te (saMzayavALo) padArtha hovo ja joIe. jema koI puruSa dUrathI jhADanuM ThUMThuM ane mANasa joyela hovAthI pharIne jyAre evuM draSTie paDe che tyAre te temAM mANasanA ane jhADanAM ThUMThAnAM bannenAM lakSaNo vicAre che ke, zuM A te jhADanuM ThUMThuM che ke puruSa che?" pachI anvaya vyatireka gharma vicArI, pakSI tenI upara besavAthI A sthANu (jhADanuM TUMThuM) che ema siddha kare che; athavA hastapAdAdika avayavothI ane hAlavA cAlavAthI mANasa che ema siddha kare che. tevI ja rIte AtmA ane deha e banne padArtho chatA hoya eTale temanuM astitva hoya to ja saMzaya thAya che, paNa bemAMthI eka padArtha na ja hoya, to tevo saMzaya paNa thato nathI. A pramANe anumAna pramANathI paNa tuM jIvanI hayAtI aMgIkAra kara. vaLI he gautama! sarve zAstro (Agamo) paraspara viruddha hovAthI kayuM pramANa ane kayuM Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna pa5] samakitanAM cha sthAnakamAMnA prathamanA be sthAnaka 191 apramANa? evo tane je saMdeha thAya che te paNa ayukta che. kemake sarve Agamo AtmAnI hayAtInuM to sthApana kare che ja. zabda pramANa (vyAkaraNa) vALA zAbdiko kahe che keydvyutpttimtsaarthkN, zuddhapadaM tadvastubhavatyeva yathA tapana / vyutpattyAdirahito yat zabdaH tadvastu nAstyeva yathA dditthddvitthaadyH|| bhAvArtha-"je vyutpattivALuM, sArthaka eka pada hoya te padArtha hoya ja. jema tapatIti tapatApa pamADe te tapana kahevAya; e vyutpattithI tapana zabda sUrya evo padArtha ema siddha thayuM. tathA je vyutpatti vagere vinAno zabda hoya, te padArtha na hoya; jema Ditya, Divitha vagere. tevI ja rIte satatIti tmi-bhavAMtaramAM je niraMtara gati kare te AtmA. ema AtmA zabdapramANathI paNa siddha thAya che." vaLI kahyuM che ke paramAnandasaMpannaM, nirvikAraM nirAmayam / dhyAnahInA na pazyanti, nijadehe vyavasthitam // // bhAvArtha-"parama AnaMdathI yukta, vikAra rahita ane nirAmaya (svastha) evo AtmA potAnA dehamAM ja rahyo che; topaNa tene dhyAna rahita puruSo joI zakatA nathI." uttamA hyAtmacintA ca, mohacintA ca madhyamA / adhamA kAmacintA ca paracintA'dhamAdhamA // 2 // bhAvArtha-"AtmAnI ciMtA eTale AtmAnA hitAhitanuM ciMtavana, vicAra karavo te uttama che, mohanI ciMtA eTale sAMsArika aneka kAryonI ciMtA karavI te madhyama che, kAmanI eTale indriyonA viSayAdikanI ciMtA karavI te aghama che, ane pArakI ciMtA karavI te aghamAghama che." nalinyAM ca yathA nIraM, bhinnaM tiSThati sarvadA / ayamAtmA svabhAvena, dehe tiSThati sarvadA // 3 // bhAvArtha-"nalinIkamalinI)ne viSe jema jaLa hamezAM juduM ja rahe che tema A AtmA potAnA svabhAvathI ja niraMtara dehane viSe judo ja rahe che." A pramANe he gautama! sarva zAstra saMmata evA jIvano jeo abhAva kahe che teo mithyAvAdI ja che; mATe anaMta jIvothI bhareluM A vizva che ema tuM aMgIkAra kara. vaLI he gautama! "AtmA jevo koI padArtha nathI, mATe upamAna pramANathI paNa AtmA siddha thaI zakato nathI' ema je tuM mAne che te paNa ayogya che; kemake gharmAstikAya, agharmAstikAya ane AkAzAstikAya e traNe padArtho eka jIvanA pradeza jeTalA ja pradeza pramANavALA che; tethI tenI upamA ApI zakAya che. (A viSe haribhadrasUrita padarzanasamuccayanI brahavRttimAM vistArathI kaheluM che tyAMthI joI levuM.) vaLI he maitama! jevo tArA dehamAM AtmA che, tevo ja bIjAnA dehamAM paNa che; kemake harSa, zoka, saMtApa, sukha, duHkha vagere vijJAnano upayoga sarva dehomAM jaNAya che. vaLI AtmA kuMthu (kuMthuvo) jevaDo thaIne moTo hAthI jevaDo paNa thAya che. iMdra thaIne tiryaMca paNa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 thAya che, tethI jenI zakti ciMtavI na zakAya tevo te aciMtya zaktimAna, vibhu (samartha), kartA, bhoktA, jJAtA ane karmathI bhinnabhinna svarUpavALo che. vaLI tuM vijJAnaghana vagere vedavAkyanA padono artha je kare che te ayogya che. te kahe che ke-"vijJAnadhana megyo mUkhya: samutyAya (utpa) tatastAnceva (mahAmUtAceva) anuvinazyati tadA vijJAnaghana AtmA nazyati / ata ava na pretyasaMjJAsti, prAgeva sarvanAzaM naSNAtuM""ghaNA vijJAnavALo A AtmA A paMcamahAbhUtathakI utpanna thaIne pachI te ja mahAbhUtomAM ja nAza pAme che; eTale gADha vijJAna svarUpa AtmA nAza pAme che, mATe parabhavamAM jAya che evI tenI saMjJA rahetI nathI; kemake pUrva bhave ja teno sarvathA nAza thayo che." A pramANe tuM artha kare che te yukta nathI. eno artha ame kahIe chIe te pramANe ghAra, eTale virogha Avaze nahIM. vijJAna eTale jJAna ane darzanano upayoga, tethI karIne ghana (nibiDagADha) evo jIva A zeyabhAvanA pariNAmane pAmelA mahAbhUta (ghaTAdika) thakI utpanna thaIne eTale ghaTAdikanA jJAnarUpa upayoga vaDe utpanna thaIne, te ja upayogamAM AvelA ghaTAdikano nAza thavAthI kALanA krame karIne (eka kALe eka vastuno upayoga, bIje kALe bIjI vastune, e rIte) bIjI vastuno upayoga thaye sate prathama vastuno upayoga nAza pAme che, paNa AtmAno sarvathA nAza thato nathI; kemake A eka ja AtmA traNa svabhAvavALo che, te A pramANe-pUrvavastunA upayogano nAza thavAthI vinAzI, bIjI vastunA jJAnano upayoga thavAthI utpanna svabhAvavALo ane anAdikAlathI pravRtta thayelA sAmAnya vijJAnanI saMtatithI avinaSTa dhruvasvabhAvI AtmA che. A pramANe bIjI sarva vastuo paNa traNa svabhAvavALI jANavI. have ne pratyasaMjJAti eTale bIjI vastunA upayoga vakhate pUrva vastunuM jJAna eTale saMjJA hotI nathI, kemake hAla bIjI vastuno upayoga varte che tenI saMjJA che. he gautama! A yuktiothI "jIva che ema tuM aMgIkAra kara." A pramANe traNa jagatanA svarUpane jANanAra bhagavAne sarva jIvone pratibogha karavAnA upAyanI nipuNatAthI gautamano saMzaya dUra karyo, eTale pacAsa varSanI vaye pahoMcelA te gautame gRhastha gharmano tyAga karI, pAMcaso ziSyo sahita bhagavAna pAse dIkSA grahaNa karI. pachI bhagavAne tene prathama gaNadhara pade sthApana karyA. sAta hAtha UMcA dehavALA, aneka labdhiothI yukta, zuddha cAritranuM pAlana karavAthI mana:paryAyajJAna pAmelA, kSayopazama samakitathI yukta, mAvajIva chaThTha tapa karanAra, viSaya ane kaSAyano jaya karavArUpa guNane pAmelA indrabhUti (gautama) gaNaghare trIza varSa sudhI zrI mahAvIra prabhunI sevA karI. ekadA zrI mahAvIrasvAmIe potAnA nirvANano samaya najIka jANI gautamano potAnA pratyeno rAga nAza karavA mATe temane (gautama gaNagharane) devazarmA nAmanA brAhmaNane pratibogha karavA mATe mokalyA. temanA gayA pachI prabhue soLa prahara sudhI ekaghArAe dezanA ApI. dezanAne aMte bhagavAna avinAzI mokSapada pAmyA. gautama gaNaghara devazarmAne pratibogha karI jinezvara pAse pAchA AvatA hatA, tevAmAM mArgamAM prabhunA mokSakalyANakane mATe AvelA devatAonA mukhathI bhagavAnanuM nirvANa jANI, jANe vajanA prahArathI haNAyA hoya tema mahA duHkhI Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 56] samakitanuM trIjuM tathA cothuM sthAnaka 193 thaI cittathI vicAra karavA lAgyA ke--"aho! kRpAsAgara prabhue A zuM karyuM? ke jethI AvA samaye mane dUra mokalyo ! zuM mane potAnI sAthe laI gayA hota to mokSano mArga sAMkaDo thaI jAta? he traNa jagatamAM sUrya samAna prabhu! have mArA praznanA javAba koNa Apaze?'' ityAdi vicAra karIne te vAraMvAra 'mahAvIra' 'mahAvIra' e zabdano moTe svare jApa karavA lAgyA. ema karatAM temanA kaMTha ane tALu sukAI gayAM; eTale pachI 'vIra' 'vIra' ane chevaTe ekalA 'vI' zabdano ja uccAra thavA lAgyo. te vakhate pote dvAdazAMgInA jANa hovAthI eka 'vI' zabde karIne ja sarva zAstronA arthane pragaTa karavAnI zaktine ghAraNa karanAra zrI gautama gaNagharane 'vI' zabda zarU thatA aneka sArA zabdo smaraNamAM AvyA. te A pramANe--a vItarAga! he vibuddha! he viSayatyAgI! he vijJAnI! he vikArajIt! he vidveSI (gayo che dveSa jemano evA)! he viziSTa zreSTha! he vizvapati! he vimohI (gayo che moha jeno evA)!' ityAdi zabdo yAda AvatAM temAMnA prathama 'vItarAga' zabdano artha vicAratAM temano sarva morAga jato rahyo, ane tatkALa kevaLajJAna utpanna thayuM. devatAoe kevaLIpaNAno mahimA karyo. suvarNakamaLa vagerenI racanA karI. pachI tenA para besIne aneka bhavya jIvone pratibodha karI bAra varSa sudhI kevaLI avasthAe vicarI prAMte sAdyanaMta mokSasukhane pAmyA. "nirmaLa kevaLajJAna vaDe uttama evA prathama gaNadhara gautama ke je jinezvara pAsethI jIvano nizcaya jANIne pratibodha pAmyA, te gaNanAthanI huM manohara stuti karuM chuM. c vyAkhyAna 56 samakitanuM trIjuM tathA cothuM sthAnaka zubhAzubhAni karmANi, jIvaH karoti hetubhiH / tenAtmA kartRko jJeyaH kAraNaiH kuMbhakRdyathA // 1 // " bhAvArtha--'jema kuMbhAra mATI, cakra ane cIvara (doro) vagere kAraNothI ghaDAno kartA che tema jIva kaSAyAdika baMdhanA hetuo vaDe zubha ane azubha karmo kare che; mATe AtmA kartA kahevAya che.'' A jIva kartA che evuM samakitanuM trIjuM sthAnaka jANavuM. have cothuM bhoktA sthAnaka kahe che- svayaM kRtAni karmANi, svayamevAnubhUyate / karmaNAmakRtAnAM ca nAsti bhogaH kadApi hi // 2 // bhAvArtha'pote (AtmAe) karelAM karmo (karmonuM phaLa) pote ja bhogave che; kemake nahIM karelAM karmono bhoga (anubhava) kadApi thato ja nathI.'' A jIva bhoktA che evuM samakitanuM cothuM sthAnaka jANavuM. A prasaMga upara agnibhUti gaNagharanuM dRSTAMta che te nIce pramANe- agnibhUtinuM draSTAMta magadha dezanA gobara gAmamAM vasubhUti brAhmaNanI pRthvI nAmanI strIthI bIjo agnibhUti nAmano putra thayo hato. te paNa somabhaTTane ghera yajJa karAvavA potAnA pAMcaso ziSyo sahita gayo hato. te vakhate potAnI pahelAM tenA moTA bhAI indrabhUti jinezvara pAse gayA hatA, temaNe bhAga 1-13 Jain Education Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 parAjaya pAmI prabhu pAse dIkSA lIdhI. te hakIkata jANIne agnibhUtie vicAra karyo ke, "mAro bhAI indrabhUti traNa bhuvanane paNa durjaya che, tene koI indrajALIe chaLathI (kapaTathI) chetaryo jaNAya che ane jagatanA guru evA mArA bhAInuM citta bhramita karI dIdhuM lAge che, tethI have huM jaIne teno yuktithI parAjaya karuM. are! mArA bhAInI moTI bhUla che ke te sarvajJomAM sUrya jevA mane ahIM mUkIne ekalA gayA ane indrajALike paNa A kevuM akArya karyuM ke potAnI zakti jANyA vinA siMhane AliMgana dIdhuM! paNa have mAre tenI pAse jaladI javuM joIe." A pramANe vANIno ADaMbara karato agnibhUti potAnA pAMcaso ziSyone sAthe laIne jinezvara pAse gayo. te vakhate jinezvare tene "he agnibhUti gautama! Ava." ema tenA nAmagotrakathana pUrvaka bolAvyo. te sAMbhaLIne agnibhUtie vicAryuM ke-"huM jagatamAM prasiddha chuM, tethI mane koNa na oLakhe? paraMtu jo mArA manano saMzaya kahIne teno khulAso kare, to mane vismaya thAya." e pramANe te vicAra karato hato, tevAmAM bhagavAna bolyA ke-"he agnibhUti gautama! tane "karma che ke nahIM?" evo saMzaya che, paraMtu te tAro saMzaya ayogya che. te vedanA padono artha barAbara jANato nathI tethI tane evo saMzaya thayo che. te vedanAM pado A pramANe che. "puruSa sevedra ni sarva bhUtaM yava mAvyA utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati / yadejati yannejati yadre yadantike yadantarastha sarvasyAsya vardhita phatyA"i Ano artha tuM evo kare che ke-"puruSa eTale AtmA. mevano artha nizcaya che ane te karmanI vyAvRtti (niSegha) ne mATe che. A sarva pratyakSa dekhAtuM cetana tathA acetana, je thaI gayuM ane je thavAnuM (mukti tathA saMsAra). vatano artha samuccaya che. amRtatvastha eTale mRtyugharma rahita evA mokSano rUzAna eTale prabhu che. je kAMI AhArAdikathI vRddhi pAme che, pazu vagere je kAMI cAle che, parvata vagere je cAlatA nathI, meru vagere je dUra che ane je samIpe che te sarva AtmA ja che. je A cetana tathA acetana sarvanI madhye tathA te sarvanI bahAra che te sarva puruSa (AtmA) ja che." A pramANe artha karIne tuM karmano abhAva siddha kare che te ayukta che. kemake keTalAka vedanA vAkyo vivivAda kare che, keTalAka arthavAda kare che, tathA keTalAka anuvAda karanArAM hoya che. temAM "gnihotra guhuyAti vAma:'-svarganI icchAvALAe agnihotra karavo. ityAdi vAkyo vivivAda karanArAM che. arthavAdanAM vAkyo stutyarthaka ane niMdArthaka evA be prakAranAM hoya che. temAM "puruSa eva' ityAdi vAkyo AtmAnA stutyarthaka che, ane "jIvahiMsAnuM kAraNa hovAthI yajJakarma na karavuM' e niMdArthaka vAkya che. tathA "kAza mAsI saMvatsaraniruwnoganirkimI maiSajJa -bAra mAsanuM varSa che, agni uSNa che, agni himanuM auSadha che; ityAdika vAkyo anuvAdavALAM che, kemake te vAkyo lokaprasiddha arthane ja kahenArAM che. have "puruSa keva' ityAdika stutyarthaka vAkyo jAti vagerenA madano tyAga karavA mATe che ane advaitavAdanA pratipAdaka che. eTale jyAM joIe tyAM AtmA ja che, mATe madano tyAga karavo e enuM tAtparya che. vaLI he agnibhUti! AtmapaNAe karIne sarakhA evA sarva AtmAnuM A je deva, manuSya, tiryaMca, nArakI, rAjA ane raMkapaNArUpa vicitrapaNuM pratyakSa che te nirdetuka nathI; tenuM kAraNa hovuM ja joIe. kAraNa vinA jo AvI vicitratA hoya to te sadA eka sarakhI hovI joIe athavA na Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 56]. samakitanuM trIjuM tathA cothuM sthAnaka 195 hovI joIe. paNa tema to nathI. A to badalAyA ja kare che. mATe e sarva vicitratA karmathI ja thayelI che ema avazya mAnavuM paDaze. kahyuM che ke nityaM sattvamasattvaM vA, hetoranyAnapekSaNAt / anya hetunI apekSA na hoya to nitya sattva athavA asattvapaNuM hovuM joIe." tema nathI tethI je kAMI te vicitratAno hetu che te ja karma che. paurANiko paNa karmanuM pratipAdana kare che. teo kahe che ke yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasya ivAvatiSThate / tathA tathA tatpratipAdanodyatA, pradIpahasteva matiH pravartate // 1 // bhAvArtha-jema jema nighAnanI peThe pUrve karelA karmanuM phaLa prApta thAya che, tema tema te karmanuM pratipAdana karavA taiyAra thayelI mati jANe hAthamAM dIvo laIne ja AvatI hoya tema pravarte che." arthAt jema karma calAve che tema jIva cAlavA lAge che. "vRddhi karyAnusAra " vaLI yattatpurAkRtaM karma, na smarantIha mAnavAH / tatvei pAMDavancejha, vaivAmityamitte rAA bhAvArtha-"he yudhiSThira! pUrve karelAM je karmane manuSyo A bhavamAM saMbhArI zaktA nathI, (eTale je pUrvakarmA manuSyonA smaraNamAM AvatA nathI, te karma daiva' (bhAgya, prArabdha) e zabdathI kahevAya che." vaLI he agnibhUti! te karma mUrtimAna che ema mAna. kemake karmane amUrta mAnavAthI AkAzAdikanI jema tenAthI AtmAne anugraha upaghAtano (sukha duHkhano) saMbhava ghaTe nahIM. vaLI e karmonI sAthe AtmAne anAdikALathI saMbaMgha (saMyoga) che ema paNa jANa; jo teno saMbaMdha sAdi mAnIe to mukta jIvone paNa karmano saMbaMgha thavo joIe, kemake sAdi saMbaMgha mAnavAthI saMsArI jIva pahelAM karma rahita hato, ane pachI amuka kALe karma sahita thayo, to mukta jIva paNa karma rahita thayA pachI tene paNa amuka vakhate karmano saMbaMdha thavo joIe ane tema thavAthI mukta jIvo amukta thaze, mATe tema mAnavuM iSTa nathI; tethI pravAhe karIne jIva ane karmano saMbaMgha anAdi che ema jANa. ahIM koI evI zaMkA kare ke-"jyAre jIva ane karmano saMbaMgha anAdi che, tyAre teno viyoga zI rIte thaI zake? kemake je anAdi hoya, te anaMta paNa hoya. jema kALa anAdi che tema anaMta paNa che." A zaMkAno javAba e che ke jema suvarNa ane pASANano saMbaMgha anAdi che, topaNa tevA prakAranI sAmagrIne yoge agnimAM mUkIne ghasavAthI suvarNa ane pASANa judA paDe che, tema jIva paNa dhyAnarUpI agninA yoge anAdi saMbaMdhavALA karmathI judo paDe che, ema siddha thAya che. vaLI he AyuSmAn! jo karma na hoya, to gharma, adharma, dAna, adAna, zIla, azIla, tapa, atapa, sukha, duHkha, svarga, naraka vagere sarva vyartha thAya; mATe tuM tAro pakSa choDIne karma che" ema aMgIkAra kara. ahIM koI zaMkA kare ke-jagata vagere sarva vastuono kartA Izvara eka ja che, to zA mATe vaMdhyAnA putranI jema adraSTa karmanI kalpanA karavI?" AvI zaMkA taddana asatya che; kemake jo Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 jagatano kartA Izvara che, to te mUrtimAna che ke amUrta che? jo mUrtimAna hoya, to te kuMbhakAra vagerenI jema dekhAto kema nathI? ane jo amUrta chato ja jagatane sarje che to tene zarIrAdikanA abhAvane lIdhe jagatane sarjavAnuM sAmarthya kyAMthI hoya? mATe zubhAzubha karmano kartA jIva ja che, ane bhoktA paNa jIva ja che. te viSe AgamamAM paNa kahyuM che ke "nIve juM maMte ibattare tuve parakke yuddhe samayakke vuddhe? goyamA! Uttas nA paras tanumavakte / he bhagavAna! zuM jIva pote karelAM duHkho bhogave che ke bIjAe karelAM bhogave che ke pote tathA bIjAe-ubhaye karelAM duHkho anubhave che? he gautama! jIva pote karelAM du:kho ja anubhave che, paNa bIjAe karelAM ke bannee karelAM du:kho bhogavato nathI.'' mATe jIva pote karelAM karmone pote ja bhogave che. vaLI he agnibhUti! tArA manano saMzaya jema meM jANyo tema huM jJAnAvaraNIyAdika AThe karmo pratyakSa jouM chuM, mATe tuM karmano svIkAra kara. jIva karma vagere koI paNa vastu mAre aspRzya nathI. tema ja vedane viSe paNa A pramANe kahyuM che "puchyuM pujyena varmaLA, pApa pApena rmaLA-zubha karmathI puNya ane azubha karmathI pApa baMdhAya che.'' mATe Agama (veda)thI paNa karma siddha thAya che, tethI tuM teno svIkAra kara." A pramANe bhagavAnanA upadezathI pratibodha pAmelo agnibhUti potAno garva choDIne vicAra karavA lAgyo ke--''aho! mAruM moTuM bhAgya che, ke jethI mane vizvane viSe pUjya, gADha ajJAnanuM haraNa karavAmAM sUrya samAna tathA anaMta guNovaDe yukta evA guru maLyA.'' ema vicArI AnaMdathI pAMcaso ziSyo sahita cheMtALIza varSanI uMmare teNe (agnibhUtie) prabhu pAse dIkSA grahaNa karI. pachI daza varSa sudhI chadmasthapaNe vihAra karI kevaLajJAna pAmyA ane soLa varSa sudhI kevaLI-paryAyane bhogavI siddhipadane pAmyA. (ahIM karmanI siddhipara ghaNI yuktio che. te vistArathI jANavAnI apekSAvALAe zrI jinabhadragaNikSamAzramaNe karelI mahAbhASyanI moTI vRttimAMthI jANI levI.) zrI jinezvaranA vAkyathI karma viSeno saMdeha chedIne bIjA gaNaghara agnibhUti cAritra grahaNa karI trasAdika jIvone viSe dayAmaya AgamanI prarUpaNA karI muktipadane pAmyA.'' 900 vyAkhyAna 57 samatinuM pAMcamuM tathA chaThThuM sthAnaka abhAve bandhahetUnAM, ghAtikarmakSayodbhave / vane satimokSaH syA-dveSAnAM dharmanAM kSaye / / / / surAsuranarendrANAM yatsukhaM yatsukhaM bhuvanatraye / tatsyAdanantabhAgo'pi na mokSasukhasaMpadAm // 2 // anantasukhasaMpUrNa, nirvANapadamakSayam / nAghanAM pravAhekha, mASita vizvavettumiH || bhAvArtha--'karmanA baMdhahetuono abhAva thavAthI ane ghAti karmono kSaya thavAthI kevaLajJAna thayA pachI bAkInA aghAti karmono kSaya thaye mokSa prApta thAya che. traNa jagatamAM sura, asura ane Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna pa7] samakitanuM pAMcamuM tathA chaThuM sthAnaka 197 nareMdrone je sukha che, te sarva sukhane ekatra karIe to te mokSasukhanI saMpadAne anaMtame bhAge paNa thAya nahIM. vizvanA sarva bhAvane jANanArA jinezvaroe nirvANa (mokSa) padane anaMta sukhathI saMpUrNa, akSaya (avinAzI) ane pravAhanI apekSAe anAdi anaMta kaheluM che." A "nirvANa che' e nAmanuM samaktinuM pAMcamuM sthAnaka jANavuM. have chaThuM "mokSopAya (mokSano upAya) che' e nAmanuM sthAnaka kahe che - jJAnAdayastrayaH zAstre, mokSopAyAH prakAzitAH / iti samyaktvaratnasya, SaT sthAnAni vicintayet // 1 // bhAvArtha-"zAstrone viSe jJAna, darzana ane cAritra e traNa mokSanA upAyo kahelA che. A pramANe samakitarUpI ratnanA cha sthAnonuM ciMtavana karavuM." A saMbaMdhamAM prabhAsa gaNagharanuM draSTAMta che te nIce pramANe prabhAsa gaNadharano prabaMdha rAjagRhI nagarImAM bala nAme brAhmaNa raheto hato. tene atibhadrA nAmanI strI hatI. temane prabhAsa nAmano putra hato. te veda, sAMkhya, mImAMsA, nyAya, yogAcAra vagere zAstromAM nipuNa thavAthI ahaMkAranA pUravaDe AkhA jagatamAM potAnA sivAya bIjA sarvane mUrkha mAnavA lAgyo. ahIM caMpApurImAM soma viprane tyAM yajJa thato hato. temAM iMdrabhUti vagere vidvAno AvelA hatA. temAM A prabhAsa paNa Avelo hato. te vakhate iMdrabhUti vagere je je vipro zrI mahAvIra svAmI pAse gayA, te te siMhane joIne mRganI jema potAnA ahaMkArano tyAga karIne prabhunA caraNarUpa mAnasa sarovaramAM haMsapaNAne pAmyA. te vAta lokonA mukhethI sAMbhaLIne prabhAsa vicAra karavA lAgyo ke, "kharekhara AvuM rUpa dhAraNa karIne sAkSAt Izvara ja potAnA ghAmathI ahIM amane pavitra karavA AvelA jaNAya che, nahIM to tenI ATalI badhI zakti na hoya. mATe huM paNa tenI pAse jaIne tenI vidvattA, dehakAMti ane caturAI vagere jouM to kharo. tyAM javAthI mane to banne prakAre lAbha che. eka to mArI jJAtinA moTA paMDito tyAM gayA che tethI mAre paMktibheda rAkhavo yogya na hovAthI javuM yogya che; ane bIjuM jo kadAca koI paNa prakAranI yuktithI ghuNAkSara nyAye (lAkaDA karato kIDo ajANapaNe jema koI akSara kore tema) huM tene jItI jAuM to sarva dvijomAM huM zreSTha pada pAmuM." A pramANe vicArIne te prabhAsa zrI jinezvara pAse Avyo. tene joI prabhu bolyA ke, "he AyuSmAnuM prabhAsa! tuM ema mAne che ke-mokSa che ke nahIM? tane Avo saMzaya thavAnuM kAraNa paraspara viruddha evA veda vAkyo che. vedamAM kahyuM che ke, jarAmarthaM vA yadagnihotraM, tathA saiSa guhA duravagAhA / tathA dve brahmaNI paramaparaM ca, tatra paraM satyajJAnamanantaraM brahma // A padano artha tuM Avo kare che ke je agnihotra che te vAvajIva karavAnuM che. A agnihotranI kriyA prANIvaghanA hetubhUta hovAthI te zabala eTale pApavyApArarUpa che, tethI te svarga phaLa ja ApI zake, paNa mokSarUpa phaLa ApI zake nahIM. ane e padamAM yAvajIva te karavAnuM kahyuM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 4 che tethI bIjo evo koI kALa bAkI raheto nathI ke je kALe mokSanA hetubhUta bIjI kriyA karI zakAya. mATe sAdhananA abhAve sAdhya (mokSa)no paNa abhAva che ema siddha thAya che. bIjA vAkyamAM-te A guhA (mokSarUpI guhA) saMsAranI AsaktivALA jIvone suravAhA (duHkhe karIne praveza karI zakAya tevI) che; tathA vra be che-para ane apara. temAM parabrahma te satya jJAna ane apara brahma, te anaMtara brahma (mokSa) che. A pramANe veda padono artha karIne tuM ema vicAre che ke-prathamanA vedavAkyathI mokSa nathI ema siddha thAya che, ane bIjA padothI mokSa che ema siddha thAya che. A pramANe artha karavAthI tene saMzaya thayo che ke A vAkyomAM kayA vAkyane pramANa gaNavuM? paraMtu te prabhAsa! e veda padono artha huM kahuM chuM e pramANe karavo. je agnihotra che te yAvajIva karavo. temAM je vA zabda kahelo che tethI ema samajavuM ke, svarganA icchake jIvita paryata karavuM, paraMtu "mumukSu puruSoe mokSanA sAghanabhUta kriyAnuSThAna karavuM." A artha yogya che. tathA he saumya! tuM ema paNa mAne che ke dIvo bujhAI jAya che tema jIvanuM nirvANa thAya che! te bAbatamAM keTalAka saugato (bauddhamatio) kahe che ke dIpo yathA nirvRtimabhyupaiti, naivAvanIM gacchati nAntarikSam / dizaM na kAMcidvidizaM na kAMcit, snehakSayAtkevalameti zAntim // 1 // jIvastathA nirvRtimabhyupaiti, naivAvanIM gacchati nAntarikSam / dizaM na kAMcidvidizaM na kAMcit klezakSayAtkevalameti zAntim // 2 // bhAvArtha-"jema dIvo nivRti pAme che (olAI jAya che, tyAre te pRthvI para koI jagyAe jato nathI, AkAzamAM jato nathI, koI dizAmAM jato nathI, temaja koI vidizAmAM jato nathI; paraMtu sneha (tela)no nAza thavAthI (thaI rahevAthI) kevaLa zAMtine ja pAme che; tevI rIte jIva nivRti pAme che tyAre te pRthvI para kyAMya jato nathI, AkAzamAM jato nathI; koI dizAmAM jato nathI, temaja koI vidizAmAM jato nathI, paraMtu klezano (karmano athavA saMsArano) kSaya thavAthI kevaLa zAMtine ja pAme che." mokSa eTale abhAva arthAt jIvano ja nAza thAya che ema zunyavAdI (bauddha) mAne che. Ama mAnavuM te asatya che. kemake jainazAsanamAM kahyuM che ke kevalasacciddarzanarUpAH sarvArttiduHkhaparimuktAH / modante muktirgatA jIvAH kssiinnaantraarignnaaH||1|| bhAvArtha-"kSINa thayA che atyaMtara zatrusamUha jenA evA jIvo muktimAM jaIne sarva Arti ne duHkhathI mukta thaIne kevaLa sat cit (jJAna) darzana rUpe harSa pAme che. arthAt kevaLajJAna ane kevaLadarzana yukta anaMta AnaMdamAM lIna thAya che. arthAt jIvano nAza thato nathI." dIpanuM udAharaNa sarvathA nAza tarIke ApyuM che te yogya nathI, tenuM kAraNa e che ke-dIpakanA agnino kAMI sarvathA nAza thato nathI; paraMtu te agni anya pariNAma pAme che. jema dUghanuM pariNAma dahIM vagere thAya che tema athavA anya pariNAma pAmIne cUrNarUpa thayelA ghaTano jema sarvathA nAza nathI thato tema dIpakanA agnino sarvathA nAza thato nathI. ahIM koI zaMkA kare ke-jo Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna pa7] samakitanuM pAMcamuM tathA chaThuM sthAnaka 19 dIpakanA agnino sarvathA nAza na thato hoya, to te agni olavAyA pachI kema sAkSAta dekhAto nathI?" eno uttara e che ke-"dIpaka olavAyA pachI tarata ja te agni aMghakAranA pagalarUpa pariNAmane pAme che tethI te dekhAto nathI; kemake te ati sUkSmatara pariNAmane pAme che, jema ghaDAnuM ati sUkSma pUrNa thaIne pRthvI sAthe maLI javAthI te bilakula dekhAtuM nathI tema. athavA AkAzamAM thayelA zyAma vAdaLAM anya pariNAmane pAmIne ati sUkSmatara thaI javAthI jovAmAM AvatAM nathI, tema dIpakano agni paNa anya pariNAma pAmavAthI dekhI zakAto nathI; kemake pugalanA pariNAmo ati vicitra che. jema suvarNanAM jhINAM pAnAM karyA hoya to te cakSuthI joI zakAya che, paNa tene zuddha karavA mATe agnimAM nAkhyAM ane te suvarNano rasa thaI DhoLAIne bhasma sAthe maLI gayo, tyAre te cakSuthI joI zakAto nathI; paraMtu sparzathI suvarNa che ema jANI zakAya che. tene paNa atyaMta cUrNa karI sUkSma rajanI sAthe meLavIe to te kiMmata vinAnuM ane nahIM jevuM ja thaI jAya che. paNa kharI rIte to te suvarNa raheluM ja che, nAza pAmI gayuM nathI. kemake, pharIthI judo prayoga karIe to pAchuM tenuM hatuM tevuM suvarNa karI zakAya che. ityAdika aneka prakAranI vicitratA pudgalomAM rahelI che. te potAnI buddhithI jANI levI. dIvAnA pugalo paNa prathama cakSuthI grAhya hatA te olavAyA pachI tarata ja aMdhakAramaya thaI gayA chatAM dhrANendriya (nAsikA) vaDe grahaNa thaI zake che. jema judA pariNAmane pAmelo dIpaka nirvANa zabdathI bolAya che, tema jIva paNa karma rahita thaIne ekalo, mUrti rahita, saMpUrNa jIvasvarUpanI prAptirUpa, avyAbAgha pariNAmane pAmavAthI nirvANa-nivRti pAmyo ema kahevAya che. ahIM koI zaMkA kare ke-siddhanA jIvone zabdAdika viSayano upabhoga na hovAthI tathA zarIra ane indriyo na hovAthI mokSamAM sukhano paNa abhAva ja hovo joIe, teno uttara e che ke-"mukti pAmelA jIvone vacanathI agocara evuM ati utkRSTa akRtrima svAbhAvika sukha che." (A anumAna pramANamAM pratijJA sAghavA lAyaka vAkya che.) prakarSa jJAna thavAthI. janma, jarA, vyAdhi, maraNa, arati, ciMtA ane utsukatA vagere niHzeSa (samagra) bAghAthI rahita che mATe. (A hetu che.) tevA prakAranA utkRSTa muninI jema. (A udAharaNa che.) have sAMsArika sukhanI duHkhapaNe ghaTanA kare che-A saMsAramAM puSpamALA, caMdana, strIsaMbhoga vagerethI utpanna thatA sukha tathA cakravartI vagerenI padavInuM puNyaphaLanuM sukha nizcayathI joIe to duHkha ja che. (pratijJA) te sukha pariNAme vinAzI hovAthI temaja te sukha karmanA udayathI utpanna thayeluM hovAthI. (hatI jema kharajavALA prANIne kharajanuM sukha tathA rogI mANasane apathya AhAranuM sukha pariNAme duHkharUpa che tema. (udAharaNa) sAMsArika sukho duHkharUpa ja che. kahyuM che ke nagnaH preta ivAviSTaH, kvaNantImupaguhya tAm / gADhAyAsitasarvAMgaH, kaH sudhI ramate kila // 4 // bhAvArtha-"nagna thaIne ane preta vaLagela hoya tenI jema kAmAviSTa thaIne sItkAra zabda karatI strIne AliMgana ApI sarva aMgone atyaMta prayAsa pamADato puruSa tenI sAthe je krIDA kare che Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 tevI krIDA koNa buddhimAna kare? kemake temAM zuM sukha che? arthAt kAMI paNa sukha nathI.'' mAtra mohAdhInapaNAthI duHkhane anubhavato sato sukha mAne che. vaLI kahyuM che ke- bhuktAH zriyaH sakalakAmadughAstataH kiM saMprINitAH praNayinaH svadhanaistataH kim / dattaM padaM zirasi vidviSatAM tataH kiM kalpaM sthitaM tanubhRtAM tanubhistataH kim // 2 // bhAvArtha--'sakala manorathane pUrNa karanArI lakSmIne kadI bhogavI to tethI zuM? potAnA ghanavaDe premI janone prasanna karyA to tethI zuM? zatruonAM mastakapara paga mUkyo to tethI zuM? ane A ja deha vaDe kadI pralayakAla paryaMta rahyo (jIvyo) to tethI paNa zuM?'" kemake pariNAme to te sarva niSphaLa ane vinAzI che e cokkasa vAta che. itthaM na kiMcidapi svapnendrajAlasadRzaM atyantanirvRttikaraM sAdhanasAdhyajAtaM paramArthazUnyam / yadapetabAdhaM tadbrahma vAJchata janA yadi cetanAsti ||3|| bhAvArtha-A pramANe paramArtha rahita svapa ane indrajALanA jevuM sukha bhogavIne jo kAMI paNa sAdhanathI sadhAtuM sAdhya nIpajAvyuM nahIM to te badhuM nakAmuM che; mATe he bhavya jIvo! jo tamArAmAM cetanA (buddhi) hoya, to saMsAraduHkhathI atyanta nivRtti karanAra ane bAghA pIDArahita evA brahma (mokSa)nI vAMchA karo.'' ATalA mATe saMsAranAM sarva sukho tattvataH duHkharUpa ja che. te viSe mahAbhASyamAM kahyuM che ke visayasuhaM dukhkhaM ciya, dukhkhapaDiyArao tigicchaMva / taM suhamuvayArAo, na ya uvayAro viNA tattha // 1 // bhAvArtha--'duHkhanA pratikArarUpa ja mAtra hovAthI viSayasukha te duHkharUpa ja che. koDha, antargala vagere vyAdhio jema kvAtha, pAna, chedana, DaMbhana (DAma) vagere cikitsA karavAthI maTe che, arthAt duHkharUpa pratikArathI maTe che; tema viSayasukha paNa mAtra kSudhA, tRSA, kAmavikArAdi duHkhonA pratikArarUpa hovAthI te duHkha ja che. chatAM lokamAM te sukhanA nAmathI bolAya (oLakhAya) che te mAtra upacArathI ja bolAya che, paraMtu tevA upacAra pAramArthika sukha vinA koI paNa sthAne ghaTatA nathI.'' jema koI manuSyane siMha vagere nAmathI bolAvIe to tethI lokarUDhie teo tevA nAmathI oLakhAya che kharA, paNa tethI te siMhano zabda sAMbhaLatAM lokone bhayAdika utpanna thatA nathI; tema viSayasukha paNa vAstavika sukha upajAvanAra nathI, mAtra tenuM nAma ja sukha che, sukha zabdathI te oLakhAya che. pAramArthika sukha to ekamAtra mokSamAM ja raheluM che, te sukhane koInI upamA ApI zakAya tema nathI (nirupama che) tathA te sukha pratikAra rahita satya ja che. vaLI he prabhAsa ! vedamAM paNa saMsAra ane mokSanuM svarUpa batAvela che. te A pramANe Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 57] samakitanuM pAMcamuM tathA chaThThuM sthAnaka na ha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti / azarIraM vA vasaMta priyApriye na spRzyata iti // na e avyaya niSedhane mATe che. haiM ane vai e be paNa avyaya che, teno artha 'jethI karIne' evo thAya che. zarIranI sAthe je rahe te sazarIra=jIva. te (jIva)ne priya apriya eTale sukha duHkhanI gapati eTale teno vinAza nathI. (arthAt zarIra sAthe rahelo jIva sukha duHkha pAme che.) ane zarI2 rahita eTale muktinI avasthAmAM rahelAne (lokAgramAM rahelAne) te priya tathA apriya (sukha duHkha) sparza karatA nathI. (mokSamAM priyApriya nathI, arthAt tyAM AtmA svasvarUpe ja rahe che.) ahIM koI prazna kare ke-'te mokSasukha zI rIte pamAya?'' teno javAba e che ke-jJAna, darzana ane cAritra vinA bIjA kazAthI te prApta thatuM nathI. te viSe darzanasasatikAmAM kahyuM che kesmmttnaanncrnn- saMpunno mokhkhasAhaNovAo / tA iha jutto jatto, sasattio nAyatattANaM // 1 // bhAvArtha-'samyaktva, jJAna ane saMyama (cAritra) saMpUrNa prApta karavA te ja mokSa sAdhavAno upAya che. te upAya A narabhavane viSe ja sAdhavA yogya che; kAraNa ke tattvanA jANa puruSo svazakti vaDe ahIM ja tene meLave che.'' 201 ye dharmazIlA munayaH pradhAnA-ste duHkhahInA niyame bhavanti / saMprApya zIghraM paramArthatattvaM vrajanti mokSaM tvidamekameva // 1 // bhAvArtha-'jeo dharmazIla (gharmanuM pratipAlana karanAra) pradhAna munio hoya che, teo nizcaye duHkharahita thAya che. teo zIghrapaNAthI paramArtha tattvane pAmIne eka cirUpa evA mokSa pratye jAya che.'' ityAdi bhagavAnanA mukhathI yuktiyukta vacano sAMbhaLIne prasanna thayelA prabhAse potAno saMzaya dUra thavAthI potAnA traNaso ziSyo sahita bhagavAna pAse dIkSA grahaNa karI. teNe soLa varSanA gRhasthaparyAyano tyAga karIne sarvavirati aMgIkAra karI. pachI ATha varSa sudhI chadmastha paryAya pALIne AvaraNa rahita avyAbAdha kevaLajJAna pAmyA. kevaLI avasthAmAM soLa varSa vicarI aneka bhavya jIvone pratibodha pamADI je sukhane mATe udyoga karyo hato te mokSasukha prApta karyuM. ahIM prasaMgopAtta saMkSepamAM sarva gaNagharonuM varNana kare che. te viSe AvazyakaniryuktimAM kahyuM che-- parinibbuA gaNaharA, jIvaMte NAyae navajaNAo / iMdabhUi suhammo ya, rAyagihe nivvue vIre // 1 // bhAvArtha--"nava gaNadharo mahAvIrasvAmInI hayAtImAM nivRtipada(mokSa)ne pAmyA ane indrabhUti tathA sudharmAsvAmI rAjagRhI nagarImAM vIra bhagavAna nirvANa pAmyA pachI mokSapadane pAmyA. mAsaM pAuvagayA, savve vi ya savvaladdhisaMpannA / vajjarisahasaMghayaNA, samacauraMsA ya saMThANA // 2 // bhAvArtha-sarve gaNadharo sarva labdhithI yukta, vajaRSabhanArAca saMghayaNavALA, samacatusra saMsthAnavALA, ane aMte eka mAsanuM pAdapopagama (vRkSa jevI sthiti karIne) anazana karIne mokSasukhanA meLavanArA thayA che.'' Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 "bAlyAvasthA (soLa varSanI vaya)ne viSe ja cAritra grahaNa karI prabhunI pahelAM nivRti sukha pAmanAra munizreSTha prabhAsa gaNaghara amArA prabhUta (ghaNA) udayane mATe thAo." samyaktvanA saDasaTha bhedanuM vivaraNa saMpUrNa vyAkhyAna 58 rocaka samakita have samakitanA keTalAka anya prakAro kahe che samyaktvaM caikadhA jIve, tattvazraddhAnato bhavet / nizcayavyavahArAbhyAm, darzanaM dvividhaM matam // 4 // bhAvArtha-"jIvane viSe tattvazraddhAnarUpa eka prakAranuM samakita che, ane nizcaya tathA vyavahAra karIne samakita be prakAranuM mAneluM che." - "tattvArthazraddhAnaM sagarzanam' ema mokSazAstramAM paNa kahyuM che arthAt saMkSepamAM samakitanuM svarUpa kahevuM hoya to AtmAne tattvanI zraddhA thavI, tattvaruci thavI te samyakdarzana che. tenA nizcaya ane vyavahAra ema be bheda che. pAchalA vyAkhyAnomAM batAvelA samaktinA 67 bhedo paikI ekasaTha bhedo vyavahAra samakitamAM antargata thAya che ane chellA cha bhedo nizcaya samakitamAM aMtarbhAva pAme che. anya apekSAe samakitanA pAMca prakAra che te A pramANe- AdAvaupazamikaM ca, sAsvAdanamathAparam / kSAyopazamikaM vedyaM, kSAyikaM ceti paJcadhA // 1 // bhAvArtha-"paheluM aupathamika, bIjuM sAsvAdana, trIjuM lAyopathamika, cothuM vedya (vedaka) ane pAMcamuM kSAyika. ema pAMca prakAre samakti che." tenuM vizeSa svarUpa A pramANe che 1. aupazamika samakita-jenI karmagraMthi bhedAyelI che (jeNe graMthibheda karelo che) evA zarIrI (manuSyAdi)ne sabhyattvano prathama lAbha thatI vakhate pahelA aMtarmuhUrtamAM thAya che; athavA upazama zreNi para caDelAM upazAMtamohIne mohanA upazamathI utpanna thayeluM te paNa aupazamika samakita kahevAya che. te paNa aMtarmuharta ja rahe che. 2. samakita pAmyA pachI tatkALa anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI samakitanuM vamana karatAM te samakitanA rasano lezamAtra AsvAda pAme che, te bIjuM sAsvAdana nAmanuM samakita kahevAya che. A samakita jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI cha AvalikA sudhI rahe che. 3. mithyAtva mohanIyakarmanA udayamAMthI keTalIka karmaprakRtiono kSaya ane keTalIka karmaprakRtiono upazama karavAthI je samyakatva guNa prApta thAya, te kSAyopathamika samakti kahevAya che. 4. kSapaka zreNipara caDelA dehaghArI AtmAne anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyano kSaya thayA pachI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna pa8] rocaka samakita 203 mithyAtvamohanIya ane mizramohanIyano sArI rIte paripUrNa kSaya thaye chate samyakvamohanIyanA chellA aMzane bhogavatI vakhate kSAyika samakitanI sanmukha thanArane vedaka samati thAya che. pa. samakitamohanIya, mizramohanIya ne mithyAtvamohanIya tathA anaMtAnubaMghI cAra kaSAya-e sAta prakRtino mULathI kSaya thavAthI jIvane je tattvazraddhA thAya che te pAMcamuM kSAyika samakita che. A samakita, guNathI traNa prakAranuM paNa kahevAya che-rocaka, dIpaka ane kAraka. temAM siddhAMtane viSe kahelA tattvo upara hetu tathA udAharaNa vinA je draDha AsthA thAya te rocaka samakita kahevAya che. A samakti upara kRSNa ardhacakrIno prabaMdha che te nIce pramANe kRSNa vAsudevano prabaMdha dvArakA nagarImAM ekadI varSARtumAM zrI neminAtha bhagavaMta samavasaryA. temane vaMdanA karIne zrIkRSNa pUchyuM ke,-"he svAmi! varSARtumAM munio kema vihAra karatA nathI?" prabhue javAba Apyo ke-"he kRSNa! varSARtumAM pRthvI ghaNA jaMtuothI vyApta thAya che, tethI te kALe vihAra karatAM te jIvonuM rakSaNa thaI zake nahIM, mATe muni vihAra karatA nathI." te sAMbhaLIne kRSNa paNa cAra mAsa aMtaHpuramAM ja rahevAno nizcaya karyo, kemake rAjasabhAmAM javAthI ghaNA sabhAsadone AvavuM paDe eTale ghoDA gADIo vagerenA javA AvavAthI ghaNA jIvonuM mardana thAya. te nagarImAM eka vIraka nAmano sALavI raheto hato. te kRSNano bhakta hato. tene kRSNanA darzana karIne jamavAno niyama hato. tethI jyAre kRSNa cAra mAsa aMtaHpuramAM rahyA tyAre temanuM darzana nahIM thavAthI te vIraka hamezAM tyAM AvI rAjadvAranI puSpAdikathI pUjA karIne cAlyo jato, paraMtu bhojana karato nahIM, vastro badalato nahIM, hajAmata karAvato nahIM ane nakha paNa levarAvato nahIM. A pramANe teNe cAra mAsa sudhI karyuM. varSAkALa pUrNa thaye jyAre kRSNa aMtaHpuranI bahAra nIkaLyA tyAre vIrake AvIne namana karyuM. tene joIne rAjAe pUchyuM ke-"he vIraka! tuM Avo kuza kema dekhAya che?" te sAMbhaLI pratihAre kahyuM ke-"he svAmI! ApanuM darzana ATalA divasa nahIM thavAthI teNe bhojana vagere karyuM nathI, tethI te Avo durbala thaI gayo che." te sAMbhaLIne kRSNa tenApara tuSTamAna thayA ane te vIrakane sarvatra jyAM pote hoya, tyAM AvavAnI chUTa ApI. pachI te neminAthane vAMdavA gayA, tyAM bhagavAnanA mukhathI gharmopadeza sAMbhaLIne kRSNa kahyuM ke-"he prabhu! bhAgavatI dIkSA ke anya vrato grahaNa karavAne huM samartha nathI, topaNa huM eTalo niyama karuM chuM ke je koI dIkSA levA taiyAra thaze, teno huM mahotsava karIza." A pramANe abhigraha laIne kRSNa vAsudeva potAne ghera gayA. ekadA vivAhane yogya vaye pahoMcelI potAnI kanyAo kRSNane praNAma karavA AvI. tyAre vAsudeve te putrIone pUchyuM ke-"he putrIo! tame rANIo thavA iccho cho, ke dAsIo thavA iccho cho? tamArA manano je manoratha hoya te kaho." tyAre te kanyAo bolI ke-"he pitA! ApanA prasAdathI ame rANIo thavA icchIe chIe." te sAMbhaLI kRSNa bolyA ke-"he putrIo! jo tamArI evI ja icchA hoya, to zrI neminAtha pAse jaI cAritra grahaNa karo." te sAMbhaLIne te sarve kanyAoe prabhu pAse jaI cAritra grahaNa karyuM. ekadA eka rANIe potAnI putrIne zIkhavyuM Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 4 ke-"tuM tArA pitA pAse praNAma karavA jAya, tyAre tane jo te rANI ke dAsI thavAnuM pUche, to tAre evo javAba Apavo kevuM dAsI thavA icchuM chuM." anyadA praNAma karavA jatAM kRSNa te putrIne pUchyuM, tyAre teNe mAtAnI zikhAmaNa pramANe javAba dIdho. te sAMbhaLIne kRSNa vicAra karyo ke-"A putrIne jo huM sukhI ghare paraNAvIza to bIjI putrIo paNa enI jema saMsAramAM paDaze, mATe jo huM ene kharekharI dAsI ja banAvuM to pachI bIjI putrIo saMsAramAM nahIM paDe." ema vicArIne teNe ekAMtamAM vIraka sALavIne pUchyuM ke-"he vIraka! te pahelAM koI paNa vakhata kAMI abhuta kArya karyuM hoya te kahe." vIraka bolyo ke-"he svAmI! meM kAMI tevuM adbhuta kArya to karyuM nathI, paraMtu eka vakhata huM zarIraciMtA karavA jaMgalamAM gayo hato tyAM eka boraDInA jhADanI Toca para rahelA kAkIDAne meM eka ja paththara mArIne pRthvI para pADI dIdho hato; tathA varSARtumAM gADAnA paiDAnA cIlAmAM bharAI raheluM pANI meM DAbA pagathI rokI dIdhuM hatuM, ane pachI paga laI lIgho tyAre nadInI jema teno pravAha cAlyo hato. tathA eka vakhata pAMjaNInA vAsaNamAM mAkhIo guMjArava karatI hatI, tene meM te vAsaNanA mukhapara hAtha mUkIne rokI dIdhI hatI. A pramANe sAMbhaLIne kAMIka hAsya karI kRSNa sabhAmAM gayA. tyAM sarva sabhAsado samakSa te bolyA ke-"he sabhAsado! vIraka sALavInuM parAkrama ati adbhuta che, tethI tenuM kuLa paNa UMcuM che. sAMbhaLo- yena raktasphaTo nAgo, nivasan badarIvane / pAtitaH kSitau zastreNa, kSatriyaH saiSa vai mahAn // 1 // yena cakrakRtA gaMgA, vahantI kaluSodakam / dhAritA vAmapAdena, kSatriyaH saiSa vai mahAn // 2 // yena ghoSavatI senA, vasantI kalazIpure / dhAritA vAmahastena, kSatriyaH saiSa vai mahAn // 3 // bhAvArtha-"badarInA vanamAM rahelA raktaphaNAvALA nAgane (kAkIDAne) jeNe zastravaDe mArI pRthvI para pADI nAkhyo, te A vIraka mahA kSatriya che. vaLI jeNe cakrathI paDelI gaMgAnadI ke je DoLuM pANI vahetI hatI, tene DAbA pagavaDe rokI dIdhI hatI te A vIraka mahA kSatriya che, tathA kalazIpuramAM (kaLazAmAM) rahelI ane ghoSa (zabda) karatI senAne jeNe eka DAbA hAthathI ja rUMdhI dIdhI hatI te A vIraka kharekhara mahA kSatriya che." tethI A mArI ketumaMjarI nAmanI putrIne te yogya vara che." ema kahIne kRSNa te vIraka sAthe varakanI icchA nahIM chatA paNa ke,maMjarI putrIne paraNAvI. vIraka paNa kRSNanA bhayathI tene paraNIne potAne ghera laI jaI tenI dAsInI jema sevA karavA lAgyo. ghaNA divaso gayA pachI ekadA kRSNa varakane pUchyuM ke-"mArI putrI tArI AjJA pramANe varte che ke nahIM?" virake javAba Apyo ke-"he rAjA! huM ja ApanI putrInI AjJA pramANe vartu chuM." te sAMbhaLIne kRSNa kRtrima krogha karI tene bahu dhikkAryo. tethI te vIrake ghera jaIne tene kahyuM ke-"are strI! tuM kema beThI che? kheLa taiyAra kara, gharamAMthI vAsIduM kADha, pANI bharI lAva ane jaladIthI rasoI taiyAra kara." A pramANe koI vakhata nahIM sAMbhaLelAM vAkyo sAMbhaLIne te bolI ke-"he svAmI! huM AmAMnuM koI paNa kAma jANatI nathI." te sAMbhaLIne vIrake doraDIvaDe tene Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 58] rocaka samakita 205 khUba mArI; tethI te rotI rotI pitA pAse gaI ane pitAne sarva vAta kahI. tyAre te bolyA ke--'teM dAsIpaNuM mAgyuM hatuM tethI meM tane dAsIpaNuM ApyuM che.' te bolI--''he pitA! have huM tene ghera nahIM jAuM, paraMtu ApanA prasAdathI huM rANI thaIza.'' tyAre kRSNe vI2ka sALavInI rajA laIne tene pravrajyA apAvI. A pramANe kRSNe ghaNA jIvone dIkSA apAvI, paraMtu pote apratyAkhyAnI kaSAyanA udayathI vratAdikanuM grahaNa karI zakyA nahIM. ekadA zrI neminAtha jinezvara raivataka giripara samavasaryAM, te vakhate kRSNa parivAra sahita prabhune vAMdavA gayA. tyAM aDhAra hajAra sAdhuone temaNe dvAdazAvartta vaMdanavaDe vaMdanA karI. bIjA rAjAo to thAkI jaIne thoDA thoDA sAdhuone vaMdanA karI virAma pAmyA, paNa vIraka sALavIe kRSNanI sAthe chevaTa sudhI sarva munione dravya vaMdanA karI. prAMte vaMdanAnA parizramane lIdhe kRSNanAM gAtro parasevAthI Ardra thaI gayA. sarva munine vaMdanA karIne kRSNe prabhu pAse jaIne kahyuM ke--"he bhagavaMta! traNaso ne sATha yuddho karatAM paNa mane ATalo thAka lAgyo nahoto jeTalo Aje lAgyo che.'' tyAre bhagavAna bolyA ke'he kRSNa! Aje tamane thAka lAgyo nathI, paNa tamAro thAka Utaryo che. tamArI sAtamAMthI cAra narako tUTI gaI che, ane have trIjI narakamAM ja javAnA cho. tame Aje sAta karma prakRtino kSaya karIne kSAyika samakita upArjana karyuM che, tathA AvatI covIzImAM bAramA amama nAmanA tIrthaMkara thavAnA cho.'' te sAMbhaLIne kRSNa bolyA ke--"he bhagavaMta! pharIthI sarva munione vaMdanA karIne traNa narakanuM AyuSya paNa toDI nAkhuM.'' jinezvara bolyA ke--"he kRSNa! te samaye je tamAro taddana niHspRha bhAva hato te have jato rahyo che, tethI pharIne vaMdanA karatAM te lAbha maLe tema nathI, paNa jagatanA sarva uttama padArtho tamane prApta thayA che, tethI have tenAthI adhika zenI icchA che? vaLI trIjI narakanuM AyuSya to nidAna (niyANuM) karIne bAMghelA vAsudevapaNAnI sAthe ja raheluM che; tethI teno abhAva to thavAno ja nathI. kahyuM che ke 'niyALaDA mmA' ityAdi-baLadeva niyANuM karyA vinA thavAya che ane vAsudeva to avazya niyANuM karavAthI ja thavAya che, te ochAmAM ochI trIjI narake to avazya jAya ja che, mATe te trIjI narakanuM AyuSya chUTe tema nathI.'' A pramANe prabhunA mukhathI sAMbhaLIne prabhunuM vAkya satya mAnatA kRSNa potAne ghera gayA. ahIM koIne zaMkA thAya ke--'trIjI narakamAM utkRSTa AyuSya sAta sAgaropamanuM kaheluM che ane neminAthathI AraMbhIne AvatI covIzImAM bAramA amama jinezvara thAya, tyAM sudhInuM aMtara to aDatALIza sAgaropamanuM thAya che. to pachI sAta sAgaropamavALA eka bhavamAM teTalo kALa kema vyatIta thAya ke jethI kRSNa narakathI nIkaLIne tIrthaMkara thaI zake? ahIM evo javAba che ke--'zrI hemacaMdrasUrie racelA neminAtha caritramAM zrIkRSNanA pAMca bhava kahelA che. tattva to kevaLI jANe. tathA vasudevahiMDI nAmanA graMthamAM ema kahyuM che ke--kRSNa trIjI narakamAMthI nIkaLIne bharatakSetrane viSe zatadvAra nagaramAM mAMDalika rAjA thaI dIkSA grahaNa karI, tIrthaMkara nAma karma upArjana karIne vaimAnika devatA thaI tyAMthI cyavI, bAramA amama nAme tIrthaMkara thaze.'' A pramANe zrIkRSNa vAsudeva zuddha zraddhA guNathI bhavano pAra pAmaze. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 A rocaka samati zreNika rAjA vagerene paNa tIrthaMkarAdi pada ApanAra tarIke prasiddha che. "pRthvI para devatAo tathA manuSyo jemanA guNonuM varNana kare che, evA zrIkRSNa trikaraNa zuddhithI zrI jainazAsanane viSe bhaktivALA thayA che." vyAkhyAna pala kAraka samakita tathA kAryaM gurorvAkyaM, yathA pravacanAcchratam / tapovratAdikaM sarvaM, sevanAt kArako mtH||4|| bhAvArtha-"je pramANe pravacana (siddhAMta)thI sAMbhaLyuM hoya, te pramANe gurunuM vAkya aMgIkAra karavuM ane tapa, vrata vagere sarva AcaraNa karavuM, tema karavAthI kAraka samakita kahevAya che." A saMbaMdhamAM kAkajaMgha ne kokAzanI kathA che te nIce pramANe kAkajaMgha ane kokAzanI kathA sopAraka nagaramAM "vikrama" nAme rAjA hato. te nagaramAM "somila" nAme eka rathakAra (suthAra) hato. te sarva rathakArono agresarI (upara) hato. te somilane "devila' nAmano putra hato; tathA te ja somilanI dAsIne brAhmaNathI utpanna thayelo "kokAza" nAmano putra hato. te somila potAnA putra devilane hamezAM ghaNA prayAsathI potAnI vidyA zIkhavato hato. kahyuM che ke pitRmistAvita putra, ziSya guruzikSitaH | ghanAhataM suvarNaM ca, jAyate janamaNDanam // 1 // bhAvArtha-"mAbApathI tADana karAyelo putra, guruthI zikSA apAyelo ziSya ane ghaNathI TipAyeluM suvarNa e traNe lokamAM zobhAne pAme che." somila potAnA putrane ghaNI mahenata laIne zIkhavato hato, paraMtu tene kAMI paNa AvaDyuM nahIM. ane dAsIputra kokAza teno cAkara hovAthI tenI pAse besI raheto hato te maunatAthI ja sarva kaLAone mAtra sAMbhaLIne zIkhI gayo, temaja guru (somila) karatAM paNa vaghAre kuzaLa thayo. keTaleka kALe somila rathakAra maraNa pAmyo; tyAre tene sthAne tenA putra devila mUrkha hovAthI kokAzane ja rAjAe sthApana karyo. kahyuM che ke dAsero'pi gRhasvAmyamuccaiH kAmamavAptavAn / gRhasvAmyapi dAseramaho prAcyazubhAzubhe // 1 // bhAvArtha-"kokAza dAsIputra chatAM paNa moTA gRhanA svAmIpaNAne pAmyo, ane devila gRhasvAmI chatAM paNa dAsanuM AghInapaNuM pAmyo. aho! pUrvanA zubhAzubha karma kevAM vicitra che?" anyadA kokAze gurunA mukhathI gharmadezanA sAMbhaLI; tethI te jaina gharma pAmyo ane tenuM draDha citte ArAdhana karavA lAgyo. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna pa9] kAraka samakita 207 mAlava dezamAM ujayinI nagarImAM vicAraghavala nAme rAjA hato. tenI pAse cAra nararatno hatA. temAM paheluM ratna sUpakAra (rasoIyo) hato. te khAnAranI jevI icchA hoya, tevI ja rasoI karato. temaja te rasoI jamyA pachI te ja kSaNe (tarata ja), kSaNa pachI athavA eka pahore, athavA eka divase, athavA eka pakhavADIe, athavA eka mAse, athavA eka varase ema jyAre bhUkha lagADavAnI icchA hoya te ja vakhate bhUkha lAge; paNa tethI pahelAM athavA pachI bhUkha lAge evuM banatuM nahIM; tevI te rasavatI banAvato hato. bIjuM nararatna zayyApALa hato; te zayyAne evI pAtharato ke temAM sUnAranI icchA ghaDIe, pahore ke jyAre jAgavAnI hoya tyAre te ja kSaNe te sUnAra koInI preraNA vinA ja jAgRta thAya. trIjuM nararatna aMgamardaka hato. te eka zera telathI mAMDIne pAMca zera, daza zera sughI tela aMgamAM mardana karIne samAvato hato ane pachI jeTaluM tela samAvyuM hoya teTaluM badhuM pAchuM kADhI Apato; paraMtu samAvatAM ke pAchuM kADhatAM tene zarIre jarA paNa duHkha utpanna thatuM nahIM. cothuM nararatna bhAMDAgArika (bhaMDArI) hato. te evI rIte bhaMDAra banAvato ke temAM rAkheluM ghana tenA vinA bIjo koI joI ke laI zake nahIM. temaja te bhaMDAramAM koI khAtara pADI zake nahIM ane agni lAgI zake nahIM. A cAra nararatnothI ciMtita kArya karato vicAraghavala rAjA atyaMta sukhamAM divaso nirgamana karato hato. ekadA tenuM citta saMsArathI vairAgya pAmyuM, tethI te dIkSA levA taiyAra thayo; paraMtu tene putra na hovAthI koIka gotrIne rAjya soMpIne dIkSA levAno te vicAra karato hato. tevA samayamAM pATalIpuranA rAjA jitazatrue cAra nararatno levAnI icchAthI vicAradhavalanI rAjaghAnI ujjayinI nagarIne akasmAt ghero ghAlyo. te vakhate kAkatAlIya nyAye vicAraghavala rAjA zULanA mahA rogathI pIDA pAmI samAdhivaDe mRtyu pAmyo. "mahAzUla vagere vyAthio ghaNuM karIne mRtyurUpa nATakanI *nAMdI samAna che." kahyuM che ke zUla visa ahi visUia, pANi asatthaggi saMbhamehiM ca / dehaMtarasaMkamaNaM, karei jIvo muhUtteNa // 1 // bhAvArtha-"zUlarogathI, viSabhakSaNathI, sarpadaMzathI, visUcikAthI, jaLamAM DUbavAthI, zastranA vAgavAthI ane agninA upadravathI temaja saMbhramathI jIva eka muhUrta mAtramAM bIjA dehanI aMdara saMkramaNa kare che; arthAt mRtyu pAmIne bIjA dehane ghAraNa kare che." vicAraghavala rAjAnuM mRtyu thavAthI tenA maMtrIoe nAyaka vinAnuM sainya nakAmuM jANI jitazatru rAjAne ja bheTanI jema te purI soMpI dIghI, eTale jitazatru rAjA te rAjya paNa bhogavavA lAgyo. pachI te cAre nararatnonI teNe parIkSA karI, to jevA teNe sAMbhaLyA hatA tevA ja te nararatno jaNAyA. ekadA rAjAe aMgamardaka ratnanI pAse aMgamardana karAvIne pachI temAMthI samagra tela pAchuM kADhatI veLAe aMgamardakane AjJA karIne potAnI eka jaMghAmAM pAMca karSa jeTaluM tela bAkI rakhAvyuM. pachI sabhAmAM jaIne kahyuM ke-"jo koI bIjo aMgamardaka abhimAna gharAvato hoya to teNe * nAMdI nATakanA AraMbhamAM maMgalAcaraNarUpe bolAtA AzIrvAdAtmaka zloka. ahIM mRtyarUpa nATakanI nAMdI eTale motanI ghaMTaDI evo artha laI zakAya. 1, karSa-16 mAzA jeTaluM vajana. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 stiMbha 4 mArI jaMghAmAMthI bAkI raheluM tela kADhI ApavuM." te sAMbhaLI bIjA aMgamardakoe ghaNA upAyo karyAM paNa teo eka biMdu paNa kADhI zakyA nahIM, tethI teo jhaMkhavANA thaI cAlyA gAya. bIjI divase aMgamardakaratnane rAjAe te jaMghAnuM tela kADhavA AjJA karI; paNa aMgamardakaratna bIje divasa tela kADhI zakyo nahIM. kemake te ja divase tela kADhavAnI tenI zakti hatI. rAjAnI jaMghAmAM raheluM tela kUvAnI chAyA kUvAmAM ja rahe tema tyAM ja sthira thayuM, tethI tenI jaMghA kAgaDAnA varNa jevI zyAma varNavALI thaI gaI. tyArathI lokamAM tenuM kAkajaMgha evuM nAma prasiddha thayuM. rAjA jevAnA paNa tevA upanAmo loko pADe che. kemake-"jagatane mukhe garaNuM bAMdhI zakAtuM nathI." vaLI sArAM upanAmo naThArAM upanAmonI jema prasiddha paNa thatAM nathI. juo mApatuSa, kuragaDUka, sAvadyAcArya, rAvaNa vagere nAmo jevAM prasiddhi pAmyAM che tevAM sArAM nAmo prasiddhi pAmyAM nathI. ekadA koMkaNadezamAM nirbana lokono saMhAra (nAza) karavAmAM mahArAkSasa jevo moTo duSkALa paDyo. tethI ghanika loko paNa nirNana jevA thayA, ane rAjA paNa raMka jevA thaI gayA. kahyuM che ke mAnaM muJcati gauravaM pariharatyAyAti dInAtmatAm lajjAmutsRjati zrayatyadayatAM nIcatvamAlaMbate / bhAryAbandhusutAsuteSvapakRtIrnAnAvidhAzceSTate kiM kiM yanna karoti ninditamapi prANI kssudhaapiidditH||1|| bhAvArtha-"duSkALamAM sughAthI pIDA pAmelA loko mAnano tyAga kare che, gaurava (moTAI) mUkI de che, dInatA ghAraNa kare che, lajjano tyAga kare che, nirdayatAno Azraya kare che, nIcapaNAnuM avalaMbana kare che, bhAryA, baMdhu, putra ane putrIne viSe nAnA prakAranA apakAra karavAnI ceSTA kare che; arthAt teonA duHkhanI darakAra karatA nathI; tathA sughApIDita manuSya bIja paNa kayA kayA niMdita kAryo nathI karatA? arthAt sarva kare che." AvA bhayaMkara duSkALanA samayamAM kokAza kuTuMbano nirvAha nahIM thaI zakavAthI svadeza choDI ujjayinI nagarImAM kuTuMba sahita Avyo. tyAM koInI sahAya vinA rAjAne maLI zakAya tema nahotuM; tethI vicAra karIne chevaTe te kokAze kASThanA ghaNA pArevA banAvyA. tene kArIgarIthI evI khIlIo mArI hatI ke te pArevA UDIne rAjAnA ghAnyanA koThAramAM jaI jIvatA pArevAnI jema cAMcavaDe cokhA dALa vagere tamAma jAtanuM anAja potAnA kASThazarIramAM jeTaluM mAya teTaluM bharIne pAchA kokAza pAse AvatA. pachI te anAja temAMnI kADhIne te vaDe kokAza potAnA kuTuMbanuM bharaNapoSaNa karato. ekadA ghAnyanA rakSakoe sAcA pArevAnI jema dANAthI bharelA te kASThakotarUpa corane ghAnyanA koThAramAMthI nIkaLatA joyA; tethI Azcarya pAmIne te ArakSako te pArevAnI pAchaLa tapAsa karavA gayA. to te pArevAone kokAzanA gharamAM pesatA joyA. teo te kokAzane pakaDIne rAjA pAse laI gayA. rAjAe tene pUchyuM, tyAre teNe satya hakIkata kahI ApI. kahyuM che ke satyaM mitraiH priyaM strIbhi-ralIkaM madhuraM dviSA / anukUlaM ca satyaM ca, vaktavyaM svAminA saha // 1 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 59] kAraka samakita 209 bhAvArtha'mitro pAse satya bolavuM, strInI pAse priya bolavuM, zatru pAse asatya paNa madhura bolavuM, ane rAjA pAse anukUla temaja satya vacana bolavuM.'' tenI kalAkuzaLatA sAMbhaLIne rAjAe harSita thaI pUchyuM ke-'tuM bIjI paNa kAMI kaLA jANe che?'' kokAza bolyo--"he svAmin! rathakAranI sarva kaLAo huM jANuM chuM. ApaNI icchA pramANe gati kare tevA mora, garuDa, popaTa, haMsa vagere pakSIo lAkaDAnA banAvuM chuM, ke jenI upara rathanI jema besIne pRthvInI jema AkAzamAM paNa kIlikAdikanA prayogathI javAya avAya.'' te sAMbhaLIne kautukapriya rAjAe kahyuM ke--'mArA mATe evo eka garuDa banAva ke jenApara besIne AkAzamAM rahI AkhA bhUmaMDaLanI zobhA jouM.'' A pramANenI rAjAnI AjJA thatAM kokAze tevo garuDa banAvyo. te garuDane jovAthI ja rAjAe prasanna thaIne tenA AkhA kuTuMbano sArI rIte nirvAha thAya tevo baMdobasta karI Apyo; tethI teo sukhethI tyAM ja rahyA. kahyuM che ke lavaNasamo natthi raso, viNNANasamo a baMdhavo natthi / dhammasamo natthi nihi, kohasamo veriNo natya zI bhAvArtha--'lavaNa (lUNa) jevo bIjo koI (uttama) rasa nathI, vijJAna (kaLAhunnara) jevo bIjo koI bAMdhava nathI, dharma samAna bIjo koI nighi (bhaMDA2) nathI, ane krodha samAna bIjo koI vairI nathI.'' dRDha eka divasa kokAzane sAthe laIne rAjA viSNunI jema potAnI rANI sahita garuDa para ArUDha thaI AkAzamArge cAlyo. ghaNA dezone ullaMghana karI bharucapuranI upara AvyA, tyAre rAjAe kokAzane te nagaranuM nAma vagere pUchyuM. tyAre teNe gurunA mukhathI pUrve vRttAMta sAMbhaLyuM hatuM tethI te bolyo ke "he svAmI! A nagaranuM nAma bharuca che. A puramAM pahelAM zrI munisuvrata svAmIe sATha yojana dUra rahelA pratiSThAnapurathI eka rAtrimAM ja AvIne yajJamAM homavAne taiyAra karelo azva, ke je potAno pUrvabhavano mitra hato, tene pratibodha pamADyo hato, ane tene jainadharmamAM karyo hato. jethI te azva mRtyu pAmIne saudharma devalokamAM sAmAnika devatA thayo hato. teNe tarata ja avadhijJAnavaDe pUrvanI hakIkata jANI eTale te ahIM (bharucamAM) Avyo ane jinezvaranA samavasaraNane sthAne teNe jinaprAsAda banAvI temAM prabhunuM biMba padharAvI tenI sanmukha potAnI azvamUrti UbhI rAkhI ane azvAvabodha nAmanuM tIrtha sthApana karyuM.'' A pramANe vAto karatAM ane vividha dezonuM avalokana karatAM teo laMkAnagarI upara AvyA, tyAre rAjAe tenuM nAma vagere kokAzane pUchyuM. kokAza bolyo ke--"he svAmI! A laMkAnagarI che. ahIM pahelAM rAvaNa nAme rAjA thaI gayo. tenI samRddhinuM varNana lokamAM (laukika zAomAM) evuM saMbhaLAya che ke--te rAvaNe nava grahone potAnA palaMge bAMdhyA hatA, yamarAjane bAMdhIne pAtALamAM nAMkhyo hato, vAyudeva tene ghera vAsIduM vALato hato, cAre megho tene ghera gaMdhayukta jaLanI vRSTi karatA hatA, ane pANI bharatA hatA, sAte mAtRkA devIo tenI AratI utAratI hatI, zeSanAga tenA mastakapara chatra dhAraNa karato hato, sarasvatI tenI pAse vINA vagADatI hatI, raMbhA nAmanI apsarA nRtya karatI hatI, tuMbaru (deva) gaMdharva gAyana karato hato, nArada tenuM dUtapaNuM karato hato temaja tALa vagADato hato, sUrya tenI bhAga 1-14 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 rasoI karato hato, caMdramA amRta vRSTi karato hato, maMgaLa (graha) bheMso jonAro hato, bugha arIso dekhADato hato, guru (bRhaspati) ghaDiyALa vagADato hato, zukra (zukrAcArya) teno maMtrI hato, zani tenA pRSTha bhAgano rakSaka hato, aThyAzI hajAra RSio pANInI parabanI rakSA karatA hatA, viSNu tenI pAse mazALa ghAraNa karatA hatA ane brahmA tenA purohita hatA. AvI samRddhivALo chatAM paNa te rAvaNa parastrInuM haraNa karavAthI duHkha pAmyo." A rIte vAto karatA te pAchA vaLI potAnA nagaramAM AvyA. anyadA pazcima dizAmAM gayA. tyAM siddhAcaLa ane giranAra tIrtha dekhI tenuM varNana karyuM. e ja pramANe uttara dizA tarapha gayA. tyAre kokAze aSTApada nAmano kailAza parvata, zAzvata siddhAyatano tathA jinezvaranA kalyANakanA sthAnako dekhADyA. hastinApura AvatAM tenuM varNana karyuM ke-"he svAmI! ahIM sanakumAra vagere pAMca cakravartIo tathA pAMca pAMDavo thayA che. zrI RSabhadeva svAmInuM varasItapanuM pAraNuM paNa ahIM thayuM che. zAMtinAtha Adi traNa jinezvaranA mokSakalyANaka vinA bAkInA cAra cAra kalyANako ahIM thayA che. viSNukumAre uttama vaikriya zarIra ahIM karyuM hatuM tathA kArtika zreSThIe eka hajArane ATha puruSo sahita ahIM ja dIkSA lIdhI hatI. vagere aneka zubha kAryo ahIM thayelAM che." A pramANe hamezAM navAM navAM tIrthonuM mAhAbhya saMbhaLAvIne kokAze rAjAne jainagharma para rucivALo karyo. pachI ekadA kokAza rAjAne jJAnI guru pAse laI gayo. gurue gharmopadeza karatAM kahyuM ke-"gRhasthone mATe samakita sahita pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata maLI bAra vrato kahelAM che, bIjA gharmanA niyamo grahaNa karavAthI tenA phaLamAM sAmAnya varSAnI jema kadAca saMdeha rahe che paNa A jainagharmanuM phaLa to puSkarAvarta meghanI jema phaLe (maLa) ja che-niSphaLa jatuM ja nathI." ityAdi gharmopadeza sAMbhaLIne rAjAe samakita sahita bAra vrato grahaNa karyA, temAM chaThThA divirati vratamAM eka divase dareka dizAmAM eka so yojanathI vaghAre dUra javuM nahIM evo niyama lIgho. ekadA rAjA yazodevI nAmanI potAnI paTTarANI sahita kASTha garuDapara besI pharavA javA taiyAra thato hato. te hakIkata jANIne vijayA nAmanI bIjI rANIe sapatnI (zokya) paranA dveSane lIdhe potAnA khAnagI mANasa pAse te garuDanI eka mULa khIlI kADhI naMkhAvI, ane tene sthAne bIjI tevI ja navI khIlI goThavI dIghI. te vAtanI koIne khabara paDI nahIM. kahyuM che ke unmattapremasaMraMbhA-dArabhante yadaMganAH / tatra pratyUhamAdhAtuM brahmA'pi khalu kaatrH||4|| bhAvArtha-"unmatta premanA vegathI strIo je kAryano AraMbha kare che te kAryamAM vighna lAvavAne brahmA paNa samartha thato nathI." pachI rAjA rANI sahita garuDapara beTho, ane kokAze garuDane AkAzamAM uDADyo. ghaNA dUra gayA pachI rAjAe digvirati vrata yAda AvavAthI kokAzane pUchyuM ke-"he mitra! ApaNe keTale dUra AvyA?" kokAza bolyo-"svAmI! ApaNe baso yojana dUra AvyA chIe." te sAMbhaLI khedayukta thaI rAjAe kahyuM ke-"he mitra! garuDane jaladI pAcho vALa, pAcho vALa; kemake jANyA pachI Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 59] kAraka samakita 211 niSiddha AcaraNa karavAthI to mULa vratano bhaMga thAya che ane ajANatAM vratano bhaMga thavAthI aticAra lAge che, te to pratikramaNAdika karavAvaDe zuddha thaI zake che. aho! kautuka jovAnuM jene priya che evA mane dhikkAra che ke jethI meM Atmahita paNa jANyuM nahIM." A pramANe jANe potAnuM sarvasva gayuM hoya tema rAjA zoka karavA lAgyo. te vakhate kokAze garuDane pAcho vALavA mATe bIjI khIlI pakaDI ke tarata ja te khIlI anya che ema jANIne te ciMtAtura thaI bolyo-"he deva! durdevanA vazathI koI duSTa A khIlI badalI nAMkhI che, have te khIlI vinA garuDa pAchuM vaLI zakaze nahIM. mATe have to thoDe dUra jaIne nIce UtarIe to ThIka thAya, kemake jo ahIM ja UtarIzuM to A zatranuM rAjya hovAthI anarthano saMbhava che." te sAMbhaLI rAjAe kahyuM ke-"he mitra! anaMta bhava sudhI duHkha ApanAra vratabhaMga karavArUpa vAkya tuM kema bole che? anAbhoga AdikathI (ajANapaNAthI) kadI niSiddhanuM sevana thayuM hoya to vratanuM mAlinya thavArUpa aticAra lAge che, ane jANI joIne jo vratanuM ullaMghana karIe to vratano bhaMga ja thAya che. aticArathI khaMDita thayeluM vrata to kAcA ghaDAnI jema pAchuM sAMdhI zakAya che, paNa anAcArathI thayela vratabhaMga to pAkA ghaDAnI jema sAMghI zakAtuM ja nathI. mATe ahIMthI eka pagaluM paNa AgaLa vaghavAnuM karIza nahIM. kahyuM che ke jaladhUlIdharitryAdi-rekhAvaditare nRNAm / paraM pASANarekhaiva, pratijJA hi mahAtmanAm // 1 // bhAvArtha-sAmAnya janonI pratijJA jaLa, dhULa ane pRthvI vageremAM karelI rekhA jevI hoya che, (tarata bhaMga thAya tevI hoya che) paNa mahAtmAonI pratijJA to paththaranI rekhA jevI, eTale teno bhaMga ja na thAya tevI hoya che. vaLI he kokAza! vratanA ullaMghananuM phaLa to kaTu dravyanA AsvAdanI jema hamaNA ja prApta thayuM che, mATe te ja khIlIthI jo vaLe to vALa, nahIM to ahIM ja UtarI paDavuM yogya che." te sAMbhaLI rAjAnI draDhatAnI vAraMvAra prazaMsA karato kokAza garuDane pAcho vALavA prayAsa karavA lAgyo. tevAmAM to te garuDanI banne pAMkho maLI gaI ane te nIce paDyo; paraMtu sArA bhAgyane yoge te garuDa eka sarovaramAM paDyo; tethI koInA aMgane kAMI paNa ijA thaI nahIM. pachI rAjA, rANI ane kokAza garuDasahita sarovarane kAMThe AvyA. tenI najIkamAM ja kAMcanapura nagara joIne kokAze rAjAne zikhAmaNa ApI ke-"he svAmI! Apa sAvadhAna thaIne ahIM ja koI na jANe tema chupAIne raho. huM gAmamAM koI rathakArane ghera jaI navI khIlI karIne AvuM chuM." ema kahIne bhayarahita kokAza rAjAnA mAnItA rathakArane ghera gayo ane tenI pAse khIlI karavA mATe vizeSa prakAranA ojAra mAgyA; eTale te rathakAra eka rathanuM paiDuM karato hato te paDatuM mUkIne tenA mAgelA ojAra lAvI ApavA gharanI aMdara gayo. te ojAra laIne Avyo teTalAmAM to kokAze rathanuM paiDuM tenA karatAM ghaNuM ja suMdara divyacakra (paiDuM) banAvyuM ke je paiDuM hAthamAMthI nIce mUkatAM ja ghakko mAryA vinA tenI meLe cAle. te rathakAre AvI asAghAraNa kaLA joI manamAM vicAryuM ke-"nakkI A kokAza ja che, tenA vinA bIjo A pRthvI para AvI divya kaLAvALo koNa che? koI ja nathI." A pramANe nizcaya karI te rathakAra kAMIka miSa karIne tyAMnA rAjA pAse gayo, ane tene kahyuM ke-"he rAjana! Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 puNyayoge mAre ghera akasmAt kokAza Avelo che.'' te sAMbhaLIne rAjAe potAnA sevakone mokalI kokAzane bolAvI pUchyuM ke--''tAro rAjA kyAM che?'' tyAre buddhimAna kokAze maraNanA bhayathI tema ja kAMIka manamAM vicAra karIne potAnA rAjAnuM ThekANuM kahI dIdhuM. eTale kanakaprabha rAjAe sainya sahita kAkajaMgha rAjA pAse jaI tene bAMdhI laIne viDaMbanApUrvaka kASThanA pAMjarAmAM nAMkhyo. kaliMga dezano rAjA tenA paranA vairane lIdhe tene khAvAnuM paNa Apato nahIM. tethI ghaNA mANasone dayA AvavAthI rAjAnA bhayane lIdhe kAgaDAne balidAna ApavAne miSe pAMjarAmAM khAvAnuM nAkhavA lAgyA. rAjA te vINIne khAI potAno nirvAha karavA lAgyo. e pramANe kAkapiMDathI prANavRtti karato ane koI paNa vakhata jeNe svapnamAM paNa duHkha joyuM nahotuM, evo kAkajaMgha rAjA AvA kaSTane samaye paNa ghIraja rAkhI potAnA pUrva karmane ja niMdato sato divaso nirgamana karavA lAgyo. te potAnA AtmAne kaheto ke ko ittha sayA suhio, kassa va lacchI thirAi pimmAI | ko maccuNA na gahio, ko giddho neva visasu // 1 // bhAvArtha'A vizvamAM niraMtara sukhI koNa che? konI lakSmI ane prema sthira rahyAM che? mRtyue kone grahaNa karyo nathI? ane viSayomAM koNa Asakta thayo nathI?'' keTaleka divase rAjA kokAzano vadha karavA taiyAra thayo. tyAre paurajanoe rAjAne kahyuM ke--a rAjA! A akArya karavuM Apane yogya nathI. eka khIlIne mATe Akho prAsAda koNa toDI pADe? uttama puruSo to guNone viSe pakSapAta rAkhIne temAM svaparano bheda ciMtavatA ja nathI. kahyuM che kesrvessaaN bahumAnArhaH kalAvAn svaparo'pi vA / viziSya ca mahezasya, mahIyo mahimAptikRt // 1 // bhAvArtha-kaLAvAna potAno hoya ke pArako hoya, topaNa tenuM sarvee bahumAna karavuM yogya che. juo, caMdra kaLAvAna hovAthI zaMkare tene para na gaNatAM potAnA bhAlasthaLamAM (lalATamAM) sthAna ApyuM che.'' A pramANe paurajanonuM kahevuM sAMbhaLIne rAjAe kokAzano satkAra karI tene kahyuM ke--"he kaLAkuzala! mAre mATe eka kamaLanA AkAre garuDanA jevuM AkAzagAmI ghara banAva. tene so pAMkhaDIo kara ane dareka pAMkhaDI upara mArA putrone rahevA yogya maMdiro banAva. tenA madhyamAM karNikAne sthAne mAre rahevA yogya bhuvana kara ane te bhuvananI sanmukha pradhAno vagere parijanonI beThaka banAva. AvI rItanuM devavimAnanA jevuM bhuvana banAva.'' te sAMbhaLIne jIvananI AzAvALA thayelA kokAze potAno abhiprAya gupta rAkhIne 'ApanI AjJA pramANa che'' ema kahI potAnA manorathane siddha karavA mATe ane bahArathI rAjAnuM citta prasanna karavA mATe teNe kahyuM evuM kamaLagRha banAvyuM. pachI teNe kAkajaMgha rAjAne gupta rIte kahyuM ke--"he svAmI! tame ciMtAno tyAga karIne zrI jinezvaranA ja dhyAnamAM tatpara raho. huM thoDA divasamAM zatrune viDaMbanAmAM nAkhuM chuM." ema kahI kokAze gupta rIte kAkabaMdhanA putrane sainya sahita bolAvyo. tenA najIka AvyAnA khabara maLatAM te ja divase zubha muhUrta kahIne kanakaprabha rAjAne parivAra sahita te kamaLagRhamAM besavA kahyuM. rAjA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna pa9] kAraka samakita 213 paNa te joIne garvathI saugharma indranA bhuvanano paNa tiraskAra karato AnaMda pAmyo. pachI sarvane te padmagRhamAM dAkhala karIne praphulla mukhathI kokAza bolyo ke-"he rAja! tame sarva potapotAnA sthAnapara sAvaghAna thaIne besI jAo. huM khIlInA prayogathI hamaNAM A vimAna AkAzamAM uDADI tamane kautuka dekhADuM chuM." te sAMbhaLIne bhUkhyA mANaso jema bhojana mATe besI jAya, tema teo kautuka jovA mATe potapotAne sthAne besI gayA. pachI kokAza kAMIka miSathI te kamaLagRhanI bahAra nIkaLI bolyo-"he mUDha loko! juo, mArA svAmInI viDaMbanA karavAnuM phaLa!" ema kahIne teNe khIlI pheravI ke tarata ja nidrAthI ghUrNAyamAna thayelA netranI peThe te AkhuM bhuvana kamaLanI jema biDAI gayuM ane temAM rahelA sarve loko bhamarAnI jema hAhArava karavA lAgyA. ahIM kamaLa ane bhamarA upara anyoktithI kahelo zloka ghaTI zake che. te A pramANe rAtrirgamiSyati bhaviSyati suprabhAtaM bhAsvAnudeSyati hasiSyati paMkajazrIH / itthaM vicintayati kozagate dvirephe hA hanta hanta nalinI gaja ujahAra // 1 // bhAvArtha-"koI eka bhamaro eka kamaLamAM pesI teno rasa cUsato hato, tevAmAM rAta paDI, ane kamaLa biDAI gayuM. tyAre aMdara rahelo bhamaro vicAra karavA lAgyo ke-rAtrI jatI raheze ane sAro prAtaHkALa thaze tathA sUryano udaya thaze. tyAre A kamaLanI zobhA khIlaze (kamaLa UghaDaze eTale huM nIkaLI jaIza)." ema kamaLamAM rahelo bhamaro vicAra karato hato teTalAmAM to khedakAraka vAta banI ke koI hAthI tyAM pANI pIvA Avyo, teNe te kamaLane toDI nAMkhyuM ane khAI gayo, jethI bhamarAnA mananI ghAraNA manamAM rahI." tema ahIM paNa kautuka jovAne miSe devabhuvana jevA bhuvanamAM peThelA rAjA vagerenI kautuka jovAnI icchA mananI manamAM rahI ane UlaTA kaSTamAM AvI paDyAM. e vakhate kokAzanA karI rAkhelA saMketa pramANe kAkajaMgha rAjAno putra sainya sahita tyAM AvI pahoMcyo. teNe kanakaprabha rAjAnA subhaTone jItIne potAnA mAtApitAne pAMjarAmAMthI bahAra kADhyA. pachI kokAza sahita sau potAne nagare gayA. kAkajaMgha rAjAe potAnI vratamAM bAMdhelI avadhi uparAMtano te deza hovAthI potAne tAbe karyo nahIM. kAkajaMgha rAjAe rAjyanuM pAlana karatAM garuDanI khIlI badalavAno prapaMca potAnI ja bIjI rANIno hato ema jANyA chatAM gaMbhIratAne lIdhe pragaTa karyo nahIM. kahyuM che ke arthanAzaM manastApaM, gRhe duzcaritAni ca / vaJcanaM cApamAnaM ca, matimAnna prakAzayet // 1 // bhAvArtha-"ghanano nAza, manano saMtApa, gharamAM cAlatuM durAcaraNa, vaMcana (koInAthI ThagAI gayA hoIe te), ane apamAna (koIe karyuM hoya te) eTalAM vAnAM buddhimAna puruSe koInI pAse prakAzita karavAM nahIM." ahIM parivAra sahita kanakaprabha rAjAne kamaLagRhamAMthI bahAra kADhavA mATe ghaNA upAyo Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [taMbha 4 karavAmAM AvyA. loko ekaThA thaIne te kamaLagRhane bhAMgI nAMkhavA mATe kuhADA vagerenA prahAra tenA para karavA lAgyA; paraMtu te kamaLagRha na UghaDatAM tenI aMdara rahelA rAjA vagere sarvane tenA prahArathI pIDA thavA lAgI. chevaTe temane kAMI paNa upAya sUjhayo nahIM, tyAre te lokoe avaMtimAM AvI kokAzanI pAse potAnA rAjAnA jIvitanI bhikSA mAMgI. tyAre kokAze teone kahyuM ke-"tamAro rAjA amArA rAjAnI dAsanI jema sevA kare, to tene mukta karuM." te sAMbhaLI lokoe tema karavuM kabUla karyuM. pachI kokAze tyAM jaIne te kamaLagRha ughADyuM, eTale sarve bahAra nIkaLyA. kanakaprabha rAjAe kokAzano pitAnI jema satkAra karyo. pachI kokAza potAnA nagaramAM Avyo. ekadA kAkajaMgha rAjA ane kokAza guru pAse gayA. tyAM temaNe gharmadezanA sAMbhaLIne potAno pUrvabhava pUchyo. tyAre guru bolyA ke-"he rAjan! pUrve tuM gajapurano rAjA hato, ane A kokAza te ja gAmamAM brAhmaNa jAtino jainagharmI sUtraghAra hato. tenA vacanathI teNe tenI pAse aneka jaina prAsAdo karAvyA. ekadA te ja gAmamAM koI bIjA gAmathI eka jaina sUtradhAra Avyo. te paNa potAnI kaLAmAM kuzaLatAvALo hato. tenI kaLApara IrSyA AvavAthI tArA prathamanA sUtraghAre tArI pAse tenI jAti nIca che ityAdi kahIne tenI niMdA karI. kahyuM che ke kalAvAn dhanavAn vidvAn, kriyAvAn dhanamAnavAn / nRpastapasvI dAtA ca, svatulyaM sahate na hi // 1 // bhAvArtha-akaLAvAna, ghanavAna, vidvAna, kriyAvAna, ghananA abhimAnavALo, rAjA, tapasvI ane dAtAra-eo potAnA sarakhAne sahana karatA nathI, joI zakatA nathI." potAnA sUtradhAranA kahevAthI teM paNa te navA AvelA sUtraghArane cha ghaDI sudhI kArAgRhamAM rAkhyo. paNa pachI te kArya aghaTita lAgatAM tene mukta karyo. te pApanI AlocanA karyA vinA tame banne maraNa pAmIne saugharma devalokamAM devatA thayA. tyAMthI cyavIne A bhave paNa tame rAjA ane rathakAra thayA cho. kokAze jAtimada karyo hato, tethI A bhave te dAsIputra thayo; ane pelA paradezI sUtraghArane cha ghaDI kedakhAnAmAM rAkhyo hato tethI A bhave tame banne cha mAsa sudhI kedakhAnAmAM tema ja pratibaMghamAM rahyA." A pramANe jJAnInA vacano sAMbhaLIne kAkajaMgha rAjAe potAnA putrane rAjyapara sthApana karI kokAza sahita dIkSA grahaNa karI. anukrame kevaLajJAna pAmI te banne mokSapadane pAmyA. jagataprasiddha kAkajaMgha rAjA kokAzanI buddhithI gharmanI dRDhatA meLavI kAraka samakita ghAraNa karI atIndriya jJAna pAmIne mokSe gayA. vyAkhyAna 60 dIpaka samakita mithyAdRSTirabhavyo vA, svayaM dharmakathAdibhiH / pareSAM bodhayatyevaM, dIpakaM darzanaM bhavet // 1 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 60] dIpaka samakita 215 bhAvArtha-"je mithyAvRSTi ke abhavya pote gharmakathAdike karIne bIjAne bogha pamADe, te mithyAdraSTine dIpaka samakti kahevAya che." ahIM A pramANe bhAvanA jANI-anAdi sAMta bhAMge prathama guNasthAnake vartato koI mithyAvRSTi jIva koI paNa puNyane yoge zrAvakanA kuLamAM utpanna thAya. tyAM kuLAcArane lIdhe guru vagere sAmagrI pAmIne moTAI pAmavAnI icchAthI athavA matsara, ahaMkAra ke haTha vagerethI jinabiMba, jinacaitya vagere zrAvakane ucita evAM sArA kAryo kare; paraMtu te devAdikanA satya svarUpane jANato nathI, tema ja teNe graMthibheda paNa karyo nathI, tethI samyagubhAva vinA ja te sukRtyo kare che. A pramANe prANI anaMtIvAra tevAM sukRtyo kare che, paraMtu tethI vizeSa prakArano lAbha thato nathI. zrI darzanaratnAkara graMthamAM kahyuM che ke __pAeNaNaMta deula-paDimAo karAviAo jIveNa / asamaMjasavittAe, na hu suddho daMsaNalavo vi||1|| bhAvArtha-"prAye A jIve anaMtIvAra caityo tathA pratimAo karAvI che, paNa te asamaMjasa vRttithI (mithyAvRSTithI) karAvelI hovAthI zuddha darzana (samakita)nI leza paNa prApti thaI nathI." vaLI anAdi anaMta bhAMge prathama guNasthAnake vartato koI abhavya jIva ghaNIvAra gurnAdika sAmagrI pAmyA chatAM paNa kadApi koI paNa bhavamAM sAsvAdana svabhAvane (bIjA guNasthAnakane) paNa pAmato nathI. te viSe traNa bhuvananA zaraNabhUta zrI tIrthaMkara mahArAje kahyuM che ke kAle supattadANaM, sammavisuddhaM bohilAbhaM ca / aMte samAhimaraNaM, abhabvajIvA na pAvaMti // 1 // iMdattaM cakkIttaM, paMcuttarasuravimANavAsaM ca / logaMtiyadevattaM, abhavajIvA na pAvaMti // 2 // uttamanarapaMcuttara', tAyatIsA ya puvvadhara iMdA / kevalidikhkhiya sAsaNi, jakkhaNi jakkhA ya no'bhavvA // 3 // bhAvArtha-"samaye supAtradAna, samyak prakAre vizuddha bodhilAbha tathA aMte (mRtyu samaye) samAdhi maraNa eTalAM vAnAM abhavya jIvo pAmatA nathI. indrapaNuM, cakravartIpaNuM, pAMca anuttara vimAnano vAsa, lokAMtika devapaNuM eTalAM vAnAM paNa abhavya jIvo pAmatA nathI. zalAkApuruSapaNuM, nAradapaNuM, trAyastrizat devapaNuM, cauda pUrvaghArIpaNuM, indrapaNuM, kevaLI pAse dIkSA tathA zAsananA adhiSThAyaka jakSa athavA akSiNIpaNuM eTalAM vAnAM paNa abhavya jIvo pAmatA nathI." saMgama ya kAlasuri, kavilA aMgAra pAlayA do vi / nojIva guThThamAhila udAyinivamArao abhavvA // 1 // 1 uttama nara eTale lokottara puruSa arthAt zalAkA puruSa jaNAya che. tenI saMkhyA 75nI kaI rIte gaNI che te samajAtuM nathI. 63 zalAkA puruSa uparAMta 11 ruddha gaNIe to 74 thAya ne nava nArada gaNIe to 83 thAya. kALasittarImAM ema gaNela che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 bhAvArtha-"eka rAtrImAM zrI mahAvIra svAmIne ekavIza prANAMta upasarga karanAra saMgama deva, kAlasaukarika kasAI, kapilA dAsI, aMgAramardaka AcArya, be pAlaka (pAMcaso munine pIlanAra pAlaka tathA kRSNano putra pAlaka), nojIvano sthApaka goSThAmAhila tathA udAyIrAjAno mAranAra vinayaratna sAthe eTalA A covIzImAM abhavya thayA che." cAra sAmAyika (samakita, zrata, dezavirati, sarvavirati)mAM abhavya prANI kadAca utkRSTa pAme to zruta sAmAyika pAmI zake che; tethI aghika bIjA traNa sAmAyikano lAbha tene maLato nathI. upara kahelA bhavya tathA abhavya banne prakAranA jIvo mithyAtva vaDe yukta chatAM paNa gharmAdikanI prarUpaNA karIne tathA UMcA prakAranI samiti gumi ghAraNa karIne bIjAone pratibodha pamADe che, tathA zAsanane dIpAve che. tethI kAraNane viSe kAryano upacAra karavAthI temane dIpaka samakita kahevAya che. A prasaMga upara aMgAramaEkAcAryano prabaMgha che te nIce pramANe aMgAramaIka sUrino prabaMdha kSitipratiSThita purane viSe zrI vijayasena sUrinA ziSya ekadA rAtrI madhye svapnamAM pAMcaso hAthIothI yukta eka sUkara joyo. te vAta teNe prAtaHkALe gurune kahI. te sAMbhaLI guru bolyA ke-"Aje koI abhavya guru (AcArya) pAMcaso ziSyo sahita ahIM Avaze." pachI te ja divase rudra nAmanA AcArya pAMcaso ziSyo (sAghuo) sahita te ja gAmamAM AvyA. te divase vijayasena sUrie temanI azanAdikathI bhakti karI. pachI bIje divase potAnA ziSyone te rudrAcAryanI abhavyatAnI khAtarI karAvavA mATe laghunIti karavAnI jagyAe gupta rIte koyalA patharAvyA. rAtre te rudrAcAryanA ziSyo mAguM paraThavavA gayA, te vakhate pagataLe koyalA dabAvAthI camacama zabda thavA lAgyo. te zabda sAMbhaLIne te sAdhuo koyalAne nahIM jANavAthI "jIvonuM mardana thAya che" ema jANIne vAraMvAra pazcAttApa karI potAnA AtmAnI niMdA karavA lAgyA ane te pApanuM pratikramaNa karavA lAgyA. pachI rudrAcArya pote laghunIti karavA UThyA. teNe paNa camacama zabda sAMbhaLyo; tethI tenA para vAraMvAra jorathI paga mUkI zabda karAvatA bolyA ke-"aho! A arihaMtanA jIvo pokAra kare che." A vAkya vijayasena sUrie potAnA ziSyone pratyakSa saMbhaLAvyuM. pachI prAtaHkALe sUrie rudrAcAryanA ziSyone kahyuM ke, "A tamArA guru abhavya hovAthI sevavA yogya nathI. kemake sappo ikkaM maraNaM, kuguru diti anaMtAI maraNAI / / to vara sappaM gahiyaM, mA kugurusevaNA bhaddA // 1 // bhAvArtha-"sarpa (karaDyo hoya to) eka ja vakhata maraNa Ape che paNa karu to anaMtabhava sudhI anaMtA maraNa Ape che, tethI he bhadra! sarpane grahaNa karavo zreSTha che; paNa kugurunI sevA karavI yogya nathI." asaMjayaM na vaMdejA, mAyaraM piyaraM guruM / sevaNAviya siThThANaM, rAyANaM devayA pi vA // 2 // bhAvArtha-"saMyama vinAnA (asaMyativirati rahita) mAtA, pitA, gurune vaMdanA karavI nahIM ane tevA asaMyati zeTha, rAjA, athavA devatAnI sevA paNa karavI nahIM." Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 vyAkhyAna 60] dIpaka samakita bhaThThAyAro sUri, bhaThThAyArANuvikhkhao sUri / ummaggaTThio sUri, tinni vi maggA paNAsaMti // 3 // bhAvArtha-"bhraSTa AcAravALo sUri, bhraSTa AcAravALAne nahIM aTakAvanAra sUri ane unmArganI prarUpaNA karanAra sUri-e traNe gharmamArgano nAza karanArA che." bahArathI AcAra pALanArAne mATe zrI anuyogadvAra sUtramAM kahyuM che ke, "je sAdhuo sAdhunA guNothI rahita che teo chajIvanikAya para dayAvALA hotA nathI, azvanI jema capaLa hoya che, hAthIonI jema niraMkuza (madonmatta) hoya che, zarIrane ThaThArI maThArI masaLI samArI rAkhe che ane ghoyelAM pUrelAM ujvaLa vastro pahere che ane jinezvaranI AjJAnuM ullaMghana karI svacchaMdapaNe vicare che, teo banne vakhata je Avazyaka kriyA kare che te lokottara dravya Avazyaka kahevAya che. ityAdi." vaLI zrI prajJApanA sUtranI vRttimAM paNa kahyuM che ke paramattha saMthavo vA, sudiThTha paramatthasevaNA vA vi / vAvanna kudaMsaNa-vajaNAya sammattasaddahaNA // 1 // bhAvArtha-paramArtha saMstava, sudraSTi paramArtha sevanA, vyApanna darzanInuM varjana tathA kudarzanInuM varjana-A cAra samakitanI sahaNA che. (A cAre saduhaNAnuM varNana draSTAMta sAthe pahelAM khaMbhamAM AvI gayela che.) tethI karIne mithyAvRSTinI sevana karavAthI AtmaguNanI hAni thAya che, patana thAya che. kahyuM jaM tavasaMyamahINaM, niyamavihuNaM ca baMbhaparihINaM / taM selasamaM ayataM, buDuMtaM bolae annaM // 4 // bhAvArtha-je tapa saMyamathI rahita che, niyama vinAnA che, ane brahmacaryathI rahita che tevA ayata-avirati jIvo paththaranA vahANa samAna hovAthI pote bUDe che ane bIjAne paNa buDADe che. ahIM Avazyaka niryuktinI bRhavRttimAM kaheluM eka draSTAMta bahu upayogI che. te e che ke-koI eka sAdhuonA samudAyamAM eka sAdhu zramaNaguNa rahita hato. te hamezAM gocarI vagerenI AlocanAne vakhate vAraMvAra potAnA AtmAnI niMdA karato sato pratikramaNa karato hato. tene joIne ghaNA munio tenI prazaMsA karatA hatA. ekadA koI sabhya jJAnavALA saMvegI sAthe tyAM AvyA. temaNe teno prapaMca jANIne bIjA sAghuone kahyuM ke-"eka samRddhivALo gRhastha dara varSe potAnA gharamAM sarva ratnAdika bharI puNyane mATe te ghara bALI deto hato. te joIne sarva loko tenI prazaMsA karatA hatA ke-"aho! A gRhasthanuM ratnAdika para kevuM nirlobhIpaNuM che?" anyadA teNe ratnAdikathI bharIne potAnuM ghara agnithI saLagAvyuM. te vakhate pracaMDa vAyu vAvAthI agnithI jvALA eTalI badhI vRddhi pAmI ke AkhuM nagara baLIne bhasma thaI gayuM. tethI rAjAe te gRhasthane daridrI karI (sarvasva jhUMTavI laIne) nagara bahAra kADhI mUkyo. bIjA koI nagaramAM koI vaNika te pramANe ja potAnuM ghara bALavA taiyAra thayo. tenI khabara thatAM tenuM pariNAma azubha jANIne rAjAe prathamathI ja tene gAma bahAra kADhI mUkyo. tethI AkhA nagaranA loko sukhI thayA. he munio! te ja pramANe A sAghu Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 paNa bahArathI bagho ADaMbara kare che, te tamone paNa anarthakAraka che, mATe tenI zlAghA ke sevA karavI bilakula yogya nathI. teno paricaya paNa hAnikAraka che." te sAMbhaLIne baghA sAdhuo te bAhyAcArIno tyAga karIne potapotAnA gharmadhyAnamAM tatpara thayA. mATe he sAghuo! tame paNa A abhavya guruno tyAga karI zuddha cAritranuM pAlana karo." te sAMbhaLIne rudrAcAryanA ziSyo vismaya pAmI vicAra karavA lAgyA ke "aho! A rudrAcAryano koI alaukika kriyAdaMbha che ke jethI ATalA vakhata sudhI ApaNA jANavAmAM paNa te Avyo nahIM; tethI tenI ApaNe ATalI mudata sughI sevA karI." A pramANe vicArIne teoe te abhavya guruno tyAga karyo, ane saMyamanuM pratipAlana karIne svarge gayA. tyAMthI cyavIne te pAMcaso dilIparAjAnA putro thayA. te putro yuvAvasthA pAmyA. tyAre hastinApuramAM koI rAjaputrIno svayaMvara thato hato tyAM gayA. te vakhate drAcArya (aMgAramardaka)no jIva ghaNA bhavone viSe bhramaNa karIne UMTa thayo hato. te UMTa para ghaNo bhAra bharIne teno svAmI te ja gAma pAsethI nIkaLyo. te UMTane bhArane lIdhe barADA mArato joIne te pAMcaso kumAro vicAra karavA lAgyA ke-"aho! A UMTa pUrva karmane yoge A bhavamAM anAtha ane azaraNa thaIne mahA duHkha pAme che. zrI devendra AcAryo karmagraMthamAM kahyuM che ke-"tiriyAka gUDhahiyamo saTTo so . ityAdi arthAt gUDha hRdayavALo, zalyavALo ane zaThatAvALo prANI tiryaMcanuM AyuSya bAMdhe che vagere." e rIte ciMtavatA te pAMcaso kumArone jAtismaraNa jJAna utpanna thayuM; tethI teoe potAnA pUrva bhava dITho. eTale tene pUrva bhavano upakArI guru jANIne tenA svAmI pAsethI ghana ApI choDAvyo ane duHkha rahita karyo. pachI te sarve kumAro AvuM bhavanATaka joI cAritra grahaNa karI kevaLajJAna pAmIne mokSe gayA. - "aMgAramardaka AcArya bahArathI virAgatA gharAvato hato, tenA pAMcaso ziSyoe mokSanuM sAghana karyuM paNa te to bhavamAM bhaTakyo; mATe dIpaka samakitavALAnI sevA karavI nahIM, ane zubhamativALA jIvoe zuddha zraddhA ghAraNa karavI." vyAkhyAna 61 samakitanuM vastusvarUpa mithyAtvapudgalAbhAvAt, pradezAH santi cAtmanaH / te sarve svasthatAM nIte, samyaktvaM vastu tadbhavet // 1 // bhAvArtha-"Atmapradeza sAthe rahelA mithyAtvamohanIyanA pudgalono abhAva (kSaya) thavAthI AtmAnA sarve pradezo je svasthatAne (zuddhatAne) pAme che te vastutAe samakita kahevAya che." ahIM zlokamAM mithyAtvanA pudgalo kahyA tenA upalakSaNathI anaMtAnubaMdhI kaSAyanA je pudgalo che te paNa grahaNa karavA. teno kSayopazamAdike karIne abhAva thavAthI malinatAne abhAve ujjavaLa thayelA vastranI jema jIvanA pradezone viSe nirmaLatArUpa je zraddhA guNa pragaTa thAya che te ja vastutAe samakti kahevAya che. e A zlokano bhAvArtha che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 vyAkhyAna 61] samakitanuM vastusvarUpa ahIM ziSya zaMkA kare che ke-jIva mithyAtvanA pagalonA ja traNa puMja kare che-zuddha, ardha zuddha tathA azuddha. te A rIte-kodravA (ghA vizeSa) photarAM sahita hoya che, tene chANa vagere lagADI photarA kADhI zuddha kodravA karavAmAM Ave che, temAM jenA taddana photarAM nIkaLI jAya te zuddha, jenA ardhA photarAM nIkaLI jAya ane ardhA rahe te artha zuddha, ane jenA emanA ema photarAM rahe te azuddha. e rIte traNa puMja kare che. te viSe kahyuM che ke daMsaNamohaM tivihaM sammaM mIsaM taheva micchattaM / suddhamaddhavisuddhamavisuddhaM taM havai kmso||1|| bhAvArtha-"darzana mohanayanA traNa prakAra che-samyakatva, mizra ane mithyAtva. temAM pahelo zuddha, bIjo arthavizuddha ane trIjo avizuddha-ema anukrame traNa puMja hoya che." ahIM ziSya prazna kare che ke-"mithyAtvanA pudgalonA ja traNa puMjo thatA hoya to eka sarakhA ja mithyAtvanA pudgalo sAghaka bAghaka banne prakAranA guNane viSe zI rIte pravartI zake? jo be vastu bhinna bhinna hoya, to tema ghaTI zake. jo ema kaho ke te mithyAtvanA pagalomAMthI madanapaNuM (melApaNuM) jatuM rahyuM tethI te zuddha samyakatva mohanIya thAya che to pachI temAM madana (melA) paNuM zuM? arthAt melApaNuM kyAM rahyuM ke jethI te mithyAtvanA pagalo kahevAya?" A zaMkAno guru javAba Ape che ke-"cAra prakAranA (coThANIA) mahArasane sthAne rahelA (coThANIA rasavALA) mithyAtvanA pudgalo mithyAtvarUpa bAghakapaNAne tathA vibhAvapaNAne pAmI zake che; paraMtu kodarAnAM photarAMne tyAganI jema te pudgalomAMthI mahArasanA abhAve karIne anivRttikaraNa karavAthI ekaThANIo rasa karyo, tethI yathArtha vastu pariNAmano vyAghAta na kare evuM samakita mohanIya thAya che. temAM kAMIka zaMkAdika utpanna thAya che tethI tene mohanIya kahyuM che. te samati mohanIyana sarvathA kSaya thavAthI caramadarzana (sAyika samakita) thAya che. temAM kadApi zaMkAdika aticAra lAgatA ja nathI. A rIte pulo bhinna bhinna nahIM chatAM paNa tenA traNa prakAra thAya che temAM kAMI zaMkA karavA jevuM nathI." have samakitavRSTinuM jJAna ja sAcuM jJAna kahevAya che. samyakatvahIna jJAna te ajJAna che. te viSe kahyuM che ke sadAdhanantadharmADhyamekaikaM vastu vartate / tattathyaM manyate sarvaM zraddhAvAn jnyaanckssubhiH||4|| bhAvArtha-"dareka vastu sat, asat vagere anaMta gharma yukta che, te sarva jJAnacakSue karIne zraddhAvAn satya mAne che." ekAntenaiva bhASante vastudharmAn yathA tathA / tasmazAnatA reyA mithyAtrinAM nisanA rA. bhAvArtha-"mithyAtvIo sarva vastunA pRthaka pRthaku gharmone jema-tema (koIka yuktithI) ekAMtapaNe ja kahe che, mATe te mithyAtvIonI svAbhAvika ja ajJAnatA che ema jANavuM." dareka vastu sat asat vagere anaMta gharmayukta che. jema eka ghaTarUpI vastu che te potAnA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 raktapaNAdika guNe karIne sat che ane bIjA paTAdikanA gharme karIne asat che, Adi zabdathI ahIM pudgalonI sAthe ekapaNuM (abhinnapaNuM) che, vyavahArathI mAneluM che ke ghaTa che. nizcayathI to paTa, lakuTa (lAkaDI), zakaTa, suvarNa vagere gharma yukta che; tethI A ghaTa cUrNarUpa thayo chato kadAcitu te te bhAvane paNa pAme che. tevI rIte jIva paNa gAyapaNuM, hAthIpaNuM, strIpaNuM, puruSapaNuM vagere pAme che te vyavahArathI jANavuM; nizcayathI to pUrve kahelA sarva gharmathI yukta ane adya abhedya vagere guNayukta che. A pramANe sarvatra samakitIne jJAna hoya che paNa bIjAne tenuM jJAna hotuM nathI, ajJAna hoya che. bhASyamAM kahyuM che ke sadasadavisesaNAo bhavaheu jahaTThiovalaMbhAo / nANaphalAbhAvAo micchadiThThissa annANaM // 1 // bhAvArtha-"mithyAtvInuM jJAna sat asat vagere vizeSa gharmathI yukta evA vastunA parijJAna rahita hoya che tethI, bhavanA hetubhUta che eTale ke te sattAvana baMghanA hetune yathArthapaNe jANato nathI tethI, yadrucchApaNuM (svecchAcArIpaNuM) che tethI, ane jJAnanuM phaLa je virati teno abhAva che tethI, mithyAvRSTinuM jJAna te ajJAna ja jANavuM." have samakita hoya to ja buddhinA ATha guNa hoya che te viSe kahe che aSTau buddhiguNAH santi zuzrUSAzravaNAdayaH / samyaktvavAn tadADhyaH syAdityAhitaM cidaatmbhiH||1|| bhAvArtha-"zuzruSA zravaNa vagere buddhinA ATha guNo che, te guNo samativAnane hoya che ema jJAnI puruSoe kahyuM che." te A pramANe- (1) zuzruSA eTale sAMbhaLavAnI icchA. te vinA zravaNAdika guNo prApta thatA nathI. (2) bIjo guNa zravaNa eTale zAstrAdika sAMbhaLavuM te. zravaNa karavAthI ja moTA guNa prApta thAya che. te viSe SoDazakamAM kahyuM che ke kSArAMbhastyAgato yadvanmadhurodakayogataH / bIjaM prarohamAdatte tdvttttvshruternrH||1|| bhAvArtha-"jema khArA jaLano tyAga thavAthI ane miSTa jaLano yoga thavAthI bIja aMkurita thAya che, tema tattvanuM zravaNa karavAthI mANasa bodhibIjanA aMkurane pAme che." kSArAMbhastulya iha ca, bhavayogo'khilo mataH / madhurodakayogena, samA tattvazruti smRtA // 1 // bhAvArtha-"ahIM khArA jaLa jevo samagra viyoga jANavo ane miSTa jaLanA yoga samAna tattvajJAnanuM zravaNa samajavuM." (3) trIjo guNa grahaNa eTale zravaNa karelA zAstranuM grahaNa karavuM. (4) cotho guNa ghAraNa eTale grahaNa karelAne bhUlavuM nahIM. (5) pAMcamo guNa uhA eTale te saMbaMdhI vicAra karavo te sAmAnya jJAna. (6) chaThTho guNa apoha eTale anvayavyatirekAdikathI vizeSa vicAra karavo te Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 61] samakitanuM vastusvarUpa 221 vizeSa jJAna. (7) sAtamo guNa arthavijJAna eTale uhA ane apohanA yogathI moha, saMdeha, viparyAsa (UlaTI mati) vagereno nAza thavAvaDe je jJAna pragaTa thAya che. ane (8) AThamo guNa tattvajJAna eTale "A Ama ja che" evo nizcaya thavo te. A ATha buddhinA guNo che, te AThe guNothI yukta darzana (samakita) hoya che, kemake tethI (samakitathI) sarva padArthanA paramArthanI paryAlocanA thaI zake che. te viSe subuddhi maMtrInuM draSTAMta che te nIce pramANe subuddhi maMtrInuM draSTAMta caMpAnagarImAM jitazatru nAme rAjA hato. tene subuddhi nAme maMtrI hato. te jainagharmI hato. ekadA rAjA manohara parasamaya svAdiSTa rasavatI karAvIne ghaNA sAmaMta vagere sahita bhojana karavA beTho. jamatAM jamatAM svAdalubdha rAjA "aho! A rasavatI kevI svAdiSTa che? aho! enI sugaMgha kevI sarasa che?'' ityAdi vAkyothI vAraMvAra tenI prazaMsA karavA lAgyo. te vakhate subuddhi maMtrI vinA bIjA sarve sAmaMto vagere paNa rasoInA svAda vagerenI prazaMsA karavA lAgyA. subuddhi maMtrI to sArI ke nabaLI kAMI paNa bolyo nahIM; tethI rAjAe tene pUchyuM ke, "he maMtrI! tame kema A rasoInI kAMI paNa prazaMsA karatA nathI? zuM tamane A rasoI sArI nathI lAgatI?" maMtrIe kahyuM ke, "he svAmI! mane zubha ke azubha vastu joIne kAMI paNa vismaya thato nathI; kemake pugalo svabhAvathI ja ghaDImAM sugaMdhI, ghaDImAM durgathI, ghaDImAM sarasa, ghaDImAM nIrasa thaI jAya che, tethI tenI prazaMsA karavI ke niMdA karavI yukta nathI." rAjAne tenAM vacana para vizvAsa Avyo nahIM. eka divasa rAjA sarva parivAra sahita udyAnamAM jato hato, tyAM mArgamAM eka nagara pharatI khAI hatI te jovAmAM AvI. temAM jaLa thoDuM hatuM. te jaLamAM kIDA paDyA hatA, tethI te durgadha mAratuM hatuM ane sUryanA tApathI UkaLI gayeluM hatuM. tenI durgadhathI rAjAe tathA bIjAoe nAsikAne vastrathI DhAMkI daIne te pANInI durgaghatAnI niMdA karI ke, "aho! A jaLa mahA durgadhI che.' te sAMbhaLI maMtrIe kahyuM, "he rAjA! A jaLanI niMdA karavI yukta nathI, kemake A ja jaLa kALe karIne prayoga vaDe durgaghI chatAM paNa sugaMghI thaI jAya che." te sAMbhaLI rAjAe tenA vAkyane svIkAryuM nahIM. pachI maMtrIe gupta rIte potAnA khAnagI mANasa pAse te khAInuM jaLa maMgAvI vastrathI sArI rIte gaLIne eka korA mATInA ghaDAmAM nAMkhyuM. pachI temAM nirmaLI kataka phaLanuM cUrNa nAkhI te jaLane nirmaLa karyuM. pAchuM pharIthI gaLIne bIjA korA ghaDAmAM nAMkhyuM. e pramANe ekavIza divasa sudhI te jaLane gaLI gaLIne judA judA ghaDAmAM nAMkhyuM, eTale te jaLa taddana svaccha, svAdiSTa ane zItaLa tathA sarva jaLa karatAM adhika suMdara thaI gayuM. pachI temAM sugaMdhI padArtha nAMkhI tene suvAsita karyuM. pachI te jaLa maMtrIe rAjAnA jaLarakSakane ApIne kahyuM ke, "A jaLa vakhata Avye rAjAne pIvA ApavuM." pachI rAjAe jyAre pIvA mATe jaLa mAMgyuM tyAre teNe te jaLa ApyuM. te jaLanuM pAna karI temAM alaukika guNo joI rAjAe pUchyuM, "AvuM adbhuta jaLa kyAMthI?" jaLarakSake javAba Apyo ke, "he svAmI! A jaLa maMtrIe mane ApyuM che." rAjAe maMtrIne pUchyuM, tyAre maMtrIe kahyuM ke, "he Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 [staMbha 4 svAmI! jo mane abhaya Apo to A jaLanI hakIkata kahuM.'' te sAMbhaLI rAjAe tene abhaya ApyuM. tyAre maMtrIe kahyuM ke,"he rAjan! pelI khAInuM A pANI che." te sAMbhaLI rAjAe te vAta mAnI nahIM. tyAre rAjAnI samakSa te khAInuM jaLa maMgAvI pUrve kahelI vidhi pramANe jaLane svAdiSTa banAvyuM. te joI rAjA vismaya pAmI bolyo ke,'he maMtrI! AvI rIti teM kyAMthI jANI?'' maMtrIe kahyuM,"he deva! jinAgama sAMbhaLavAthI ane saddahavAthI A sarva pudgalanA pariNAmanI khabara paDe che. he rAjan! pudgalonI aciMtya zakti che. aneka prakAre pariNAma pAmavAno teno svabhAva che. paNa te badhA svabhAva tirobhAve varte che. te sarva svabhAvone jJAnIo jJAnathI jANI zake che. chadmastha jIvo jJAnAvaraNIyAdika karmovaDe AvaraNa pAmelA hovAthI samyak prakAre jANI zakatA nathI; to paNa teo zAsananA te vacano avazya saddahe che. vaLI he rAjA! A jagatamAM vastunI anupalabdhi (aprApti) be prakAre hoya che eka to sat (chatI) vastunI aprApti ane bIjI asat (achatI) vastunI aprApti. temAM sasalAnAM zIMgaDAM, AkAzanuM puSpa vagere asat vastunI aprApti kahevAya che; eTale te vastuo duniyAmAM ja nathI. bIjI sat (chatI) vastunI aprApti te ATha prakAranI che. temAM ati dUra rahelI vastunI prApti na thAya te pahelo prakAra che. tenA paNa deza, kALa ane svabhAva e traNa bheda che. jema koI mANasa bIje gAma gayo, tethI te dekhAto nathI. tethI te mANasa zuM nathI? che, paNa dezathakI ati dUra rahelo hovAthI tenI prApti thatI nathI. e pramANe samudrane pele pAra meru vagere che te sat chatAM paNa dUra hovAthI dekhAtA nathI. tathA kALathI dUra hoya te paNa dekhAtA nathI. jema mRtyu pAmelA potAnA pUrvajo tathA have pachI thavAnA padmanAbha jinezvara vagere kALathI dUra hovAne lIdhe dekhAtA nathI. trIjo prakAra svabhAvathI dUra hoya te paNa dekhAtA nathI. jema AkAza, jIva, bhUta, pizAca vagere dekhAtA nathI. te padArtho che paNa carmacakSu gocara thaI zakatA nathI. A traNa bheda pahelA viprakarSa (dUra) nAmanA prakAranA che. bIjo prakAra ati samIpa je vastu hoya, te paNa dekhAtI nathI. jema netramAM raheluM kAjaLa dekhAtuM nathI; te zuM nathI? che ja. indriyano ghAta thavAthI vastu dekhAya nahIM te trIjo prakAra che. jema aMdha, badhira vagere mANasa rUpa, zabda vagerene joI sAMbhaLI zakatA nathI; to tethI zuM rUpa, zabda vagere nathI? che ja. tathA mananA asAvaghAnapaNAthI vastu dekhAya nahIM, te cotho prakAra che. jema asthira cittavALo manuSya potAnI pAse thaIne jatA hAthIne paNa joI zakato nathI. to zuM hAthI tyAMthI gayo nathI? gayo che. tathA atisUkSmapaNAthI vastu dekhAya nahIM te pAMcamo prakAra che. jema ke jALIAnI aMdara paDatA sUryanA kiraNomAM rahelI trasareNu (rajakaNo) tathA paramANu hracaNuka vagere temaja sUkSma nigodanA jIvo vagere dekhAtA nathI; tethI zuM te nathI? che ja. tathA koI vastunA AvaraNathI koI vastu dekhAya nahIM te chaThTho prakAra che. jema bhIMtane aMtare rahelI vastu dekhAtI nathI. to te vastu zuM nathI? che ja. caMdra maMDaLano pAchaLano bhAga dekhAto nathI; kemake te AgaLanA bhAgathI vyavahita thayelo che; temaja zAstranA sUkSma artha paNa matinI maMdatAne lIdhe jANI zakAtA nathI; tathA eka vastu vaDe bIjI vastuno parAbhava thavAthI te (bIjI) vastu dekhI zakAtI nathI te sAtamo prakAra che. jema sUryAdikanA tejathI parAbhava pAmelA graha, nakSatro AkAzamAM Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 61] samakitanuM vastusvarUpa 223 prakaTa chatAM paNa dekhAtA nathI, temaja aMghakArathI parAbhava pAmelo ghaDo dekhAto nathI. to zuM te vastu nathI? che ja. tathA samAna vastu sAthe maLI javAthI te dekhAya nahIM te AThamo prakAra che. jema koInA maganA DhagalAmAM eka mUThI ApaNA maga nAMkhyA athavA koInA talanA DhagalAmAM ApaNe tala nAMkhyA te ApaNe jANIe to paNa ApaNe nAMkhelA maga athavA tala dekhAtA nathI. (judA paDI zakatA nathI) temaja jaLamAM nAkheluM lavaNa, sAkara vagere judAM dekhI zakAtAM nathI; to tethI zuM jaLamAM lavaNa ke sAkara nathI? che ja. A pramANe ATha prakAre chatI vastunI paNa aprApti thAya che. e pramANe pudgala tathA jIva vageremAM aneka svabhAvo rahelA che, te anukrame pragaTa thAya che, paraMtu te sarva svabhAvonI viprakarSAdika kAraNone lIdhe prApti thaI zakatI nathI ema sarvatra jANavuM. ahIM koI zaMkA kare ke "upara batAvelA prakAromAM devadatta vagere dezAMtara gayelA dekhAtA nathI ema kahyuM, teo jo ke ApaNane adgazya che, topaNa teo je dezamAM gayA che te dezanA lokone to teo pratyakSa che, tethI teonI sattA (hovApaNuM) mAnavAmAM amane vAMdho nathI. paNa jIvAdika to koI paNa kadApi dekhI zakatA nathI to te jIvAdika che ema zI rIte mAnI zakAya? Ano javAba e che ke, "jema paradeza gayelA devadattAdika keTalAkane pratyakSa hovAthI temanuM hovApaNuM mAnI zakAya che; tema jIvAdika padArtho paNa kevaLIne pratyakSa hovAthI temanuM hovApaNuM mAnI zakAya che; athavA pudgala paramANuo niraMtara apratyakSa che to paNa tenA (paramANunA) kAryathI temanI sattA (hovApaNuM) anumAnathI siddha thAya che tema jIvAdika paNa tenA kAryathI anumAna vaDe siddha thAya che." A pramANe siddhAMtanA vAkyanI yuktiothI subuddhi praghAne rAjAne pratibogha pamADyo. tethI rAjA dezavirati (bAra vrata) aMgIkAra karI zrAvaka thayo. pachI keTaleka kALe rAjA tathA praghAne pravrajyA grahaNa karI ane anukrame mokSapadane pAmyA. kahyuM che ke jiyasattu paDibuddho, subuddhivayaNeNa udayanAyaMmi / taddovi samaNasiMhA, siddhA ikkArasaMgadharA // 1 // bhAvArtha-"subuddhimaMtrInAM vacanavaDe jaLanA draSTAMtathI jitazatru rAjA pratibogha pAmyo; ane te banne zramaNasiMho agiyAra aMgane ghAraNa karI siddhipadane pAmyA." A cAra staMbhamAM (prathama khaMDamAM) samagra buddhinA nidAnarUpa samakitane ghaNA prakAre draSTAMto sahita dekhADyuM che. te samakita mokSanA sarva zubha hetuomAM mukhya (prathama) che; mATe pAThakoe (bhaNanAre, bhaNAvanAre, sAMbhaLanAre) te samakitanI prApti mATe satata udyoga karavo." || caturtha saMbha samApta che iti prathama khaMDa Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 pRSTha 20 2.6 134 138 46 206 94 109 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 1 (pariziSTa) kathA tathA dRSTAMtonI varNAnukramaNikA kathAnuM nAma pRSTha | kathAnuM nAma acaMkArI bhaTTAnI kathA 171 | naMdiSaNanuM draSTAMta (samakita) 42 agnibhUtinuM draSTAMta 193 nirjhantha (anAthI) muninI kathA 146 abhayakumAranuM draSTAMta padrazekhara rAjAnI kathA 155 AnaMda zrAvakanuM draSTAMta 58 pAdaliptasUrinuM draSTAMta 115 Arogya dvijanuM draSTAMta 174 puSpacUlA sAdhvInuM draSTAMta iMdrabhUti (gautamasvAmInuM draSTAMta 33,188 prabhAsa gaNagharano prabaMdha 197 udAyIrAjAnI kathA bappabhaTTasUrino prabaMgha 123 eka strInuM draSTAMta (samakita) bhadrabAhusvAmInuM draSTAMta 107 aMgAradAhakanuM dRSTAMta 24 bhuvanatilaka munino prabaMgha aMgAramardaka sUrino prabaMdha 216 mahAbaLa rAjakumAranuM draSTAMta 10 kAkajaMgha ane kokAzanI kathA mallavAdIsUri prabaMdha kArtika zreSThInuM draSTAMta 164 mAnatuMgasUrino prabaMgha kAlikAcAryanuM draSTAMta vajakarNanuM draSTAMta kASThamuninuM draSTAMta vajasvAmInuM draSTAMta 84 kRSIvaLa (kheDUtonuM dRSTAMta vAdI devasUrinI kathA 96 kRSNa vAsudevano prabaMdha 203 vikramarAjAnI kathA 184 kUragaDu muninI kathA vRddhavAdI sUri ane siddhasena divAkara 100 kulavAlaka muninuM dRSTAMta kozA gaNikAnI kathA zaMkApara be bALakanuM draSTAMta cAra rANIonuM draSTAMta zrIghanazrAvakanuM dRSTAMta 154 cilAtIputranuM draSTAMta zreNikarAjAnuM draSTAMta (draDha samakita) 16 caMDakauzikanI kathA zreNika rAjAnuM draSTAMta (vinaya prazaMsA) 153 jamAlinuM draSTAMta saddAlaputranI kathA 161 jayasenAnuM draSTAMta sarvajJasUrinuM draSTAMta jitazatru rAjA ne tenA maMtrInI kathA saMgrAmazUra rAjAnI kathA 158 jIrNa zreSThInI kathA 139 subuddhi maMtrInuM draSTAMta 221 tiSyagupta nihnavanuM draSTAMta sudarzana zreSThInI kathA 182 tuMbaDInuM draSTAMta 141 sudarzana zreSThI tathA arjuna mALInuM draSTAMta 38 trivikramanI kathA 142 sulasanI kathA 173 durgadhA rANInuM draSTAMta 72 sulasAcaritra 129 devapALa rAjAnI kathA 133 | sugharmarAjAnI kathA 166 ghanapALa kavinuM draSTAMta 77] harivahana rAjAnI kathA 148 namirAjarSinI kathA 177 hemacaMdrasUrinI kathA 111 naMdiSeNa muninuM draSTAMta (upadeza) 90 | haribhadrasUrinI kathA 118 43 165 YO ka : 29 55 87 69 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jina vacanAmRtanI paraba jinezvara bhagavaMtanI vANInuM amRta saMsAranA jherane utAranAruM che A graMthamAM 360 divasa pAna karI zakAya tevuM amRta bharyuM che ? A paraba che jinavacanAmRtanI " dararoja eka pravacana zAMtacitte vicAra pUrvaka vAMcavAmAM Ave to AtmA samyakanI najIka pahoMcI jAya to mokSa paNa najIka Ave tethI pratyeka mumukSe A vANInuM nityapAna karavuM joIe maNizaMkararijhamarANAmanA gaspian sAnimodidivAmaliMgamagAAmamiyANaMcAnimAraMyogaNa divAmAmAmayAtivAsmayAgaNapagidinyamabA-mAma prAgidinyamabadAmma vAzmayAgaNapavAyA'vAzmayAgaNapavAvadiyAvAzmAnaMdiyArNabAramAyacAradiyAnamAlapArAzyAvAbAramAmAmAmArayama rajajare ja, jammamayApaka mandAjamAmayAtrAekanAgarakadivAsIMtarimitiArAmAnamAmayaMgadicamerimidyaniyimaya miyA ekarAmAminimi vipakaraNAminyanimirAsayA liyAdava manapAdanAmadAdAvi vidAmaMmiyANicA suyAdavadhAraNAmAmAna yAdavayApUNamimAnA rAyaramasirakaNAra pamAgaNamiskiyaNAyANapavayaNAdavimatikaritaMgAmasAmiA baadhnNnvaabshvkaadhikdi| pabimAmAmaji:triprinAniMDhADhait fitttrIcA - 'jaina prakAzana maMdira che amadAvAda-1