Book Title: Kumarpal Charitra Sangraha
Author(s): Muktiprabhsuri
Publisher: Singhi Jain Shastra Shikshapith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004294/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcyasAhityapunaHprakAzana-zreNI - granthAMka-7 bhinna bhinna vidvatkartRka eramAhata virudaralaMkRta-gurjaracaulukyacakravarti-nRpati kamArapAla caritra saMgraha -: divyAzIrvAda :vyAkhyAnavAcaspati tapAgacchAdhipati meM paramazAsanaprabhAvaka-yUjyapAdAcAryadeva zrImada vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA -; mArgadarzaka :pU. AcArya vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjA pU. AcArya vijaya muktiprabhasUrIzvarajI mahArAjA -: punaH prakAzaka :zrI suratataegaccha ratnatrayI ArAdhaka saMgha TrasTa * vijaya rAmacandrasUri-ArAdhanA bhavana jopIpurA-surata Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcyasAhityapunaHprakAzana-zreNI - granthAMka - 7 kumArapAla caritra saMgraha -: divyAzIrvAda :vyAkhyAnavAcaspati-tapAgacchAdhipati - paramazAsanaprabhAvaka-pUjyapAdAcAryadeva zrImada vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA -: sadupadezaka :- vAtsalyasindhu-suvizAlagacchAdhipati, pUjya AcAryadeva zrImad vijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAjA -: mArgadarzaka :pU. AcArya vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjA pU. AcArya vijaya muktiprabhasUrIzvarajI mahArAjA -: punaH prakAzaka :zrI suratatapagaccha ratnatrayI ArAdhaka saMgha TrasTa vijaya rAmacandrasUri-ArAdhanA bhavana gopIpurA-surata Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya jinazAsananA mahAna jyotirthara, suvizAla suvihitamunigaNagacchAdhipati, saMghasthavira, saMghasanmArgadezaka, saMghaparamahiteSI, vyAkhyAnavAcaspati, saccAritrasupavitragAtra, pUjyapAda, AcAryadeva - zrImad vijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA divya AzIrvAdathI teozrInA paTTAlaMkAra, siMhagarjanAnA svAmI, sva. pU. AcAryadeva zrImad vijaya mukticandrasUrIzvarajImahArAjAnApaTTAlaMkArazAsanaprabhAvaka, prazamarasapayonidhi, pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya jayakuMjarasUrIzvarajI mahArAjAnu vi.saM.2051nuMcAturmAsa muMbaI-lAlabAga-rAmabAgamAM thayu te daramyAna mArA vaDila bandhu siddhahasta lekhaka pU.A. bha. zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvajI mahArAjAomane jaNAvyu ke 'surata tapaccha ratnatrayI ArAdhaka saMgha-TrasTa'nI bhAvanA che ke teonA TrasTamAthI jJAnakhAtAno sadupayoga yAya te rIte prAcina granyaratno jherokSa-ophaseTa dvArA punarmudrita thaI pragaTa thAya to je granyo Aje aprApta che te arvAcina jJAnabhaMDArone upalabdha banI rahe ne . prAcina sAhitya vAraso ApaNA jJAna-bhaMDAromA akabaMdha jalavAI rahe. surata tapagaccha ratnatrayI ArAdhaka saMpanI bhAvanAne lakSyamA laI sevAbhAvI suzrAvakamohanalAlajamanAdAsanAsahayogayIprAcyasAhityapunaHprakAzana zreNI-granyAMka 7 rupe A granya prakAzita thaI rahayo che te anumodanIya che. pratyeka saMgho anne pratyeka TrasTo jo prAcIna sAhityanA punarudhdhAramA rasa letA thaI jAya to jainazAsanano amUlya prAcyasAhitya vAraso ciraMjIva banI rahe ne jJAnadravyano khuba ja suMdara sadupayoga yato rahe. siMdhI jena graMthamAlAnA saujanyapUrvaka Aje A granya pragaTa yaI rahayo che te badala TrasTanA TrasTIo graMthamAlAnA RNI che surata tapagaccha ratnatrayI saMgha TrasTa pratyeka varSe jJAnopAsanAnuM AIM zubhakArya karI aneka TrasTone jJAnopAsanAno Adarza pUro pADe oja zubhAbhilASA - A. vijaya muktiprabhasUri motIzA lAlabAga jaina upAzraya pAMjarApola lena, bhulezvara, muMbaI-400 004. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMghI jaina grantha mA lA ...................[ pranyAMka 41 ].................... bhinnabhinna vidvatkartRka paramArhatabirudAlaGkRta - gUrjaracaulukyacakravarti-nRpati kumArapAla caritrasaMgraha kuukuukuurkuur kuukuukuukuuk DI DALCHANDISINGH JumuWTAMIL MITHI Lumbbp4NINNI 5 zrI dAna car3hAjA siMdhI / / SINGHI JAIN SERIES ..... ........[NUMBER 41] KUMARAPALA CHARITRASAMGRAHA (A COLLECTION OF WORKS OF VARIOUS AUTHORS RELATING TO LIFE OF KING KUMARAPALA OP GUJARAT) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SINGHI JAIN SERIES A COLLECTION OF CRITICAL EDITIONS OF IMPORTANT JAIN CANONICAL, PHILOSOPHICAL, HISTORICAL, LITERARY, NARRATIVE AND OTHER WORKS IN PRAKRIT, SANSKRIT, APABHRAMSA AND OLD RAJASTHANI. GUJARATI LANGUAGES, AND OF NEW STUDIES BY COMPETENT RESEARCH SCHOLARS ESTABLISHED IX TE SACRED HEMORY OF THE SAINT LIKE LAN STE SRI DALCHANDJI SINGHI OF CALCUTTA BY HIS LATE DEVOTED SON DANASILA-SAHITYARASIKA-SANSKRITIPRIYA SRI BAHADUR SINGH Singhi DIRECTOR AND GENERAL EDITOR ACHARYA JINA VIJAYA Muni PUBLISHED UNDER THE EXCLUSIVE PATRONAGE OF SRI RAJENDRA SINGH SINGHI AND SRI NARENDRA SINGH SINGHI BY THE DIRECTOR OF SINGHI JAIN SHASTRA SHIKSHAPITH BHARATIYA VIDYA BHAVAN BOMBAY Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhinnabhinna-vidvatkartRka paramArhatabirudAlaGkRta-gUrjaracaulukyacakravarti - nRpati kumArapAla caritrasaMgraha saGgrAhaka evaM saMpAdaka AcArya, jinavijaya muni oNnararI meMbara amegaboriepala sosAITI, jarmanI; bhANDArakara bhorieNTala risarca isTIbyUTa pUnA, (dakSiNa), gujarAta sAhityasamA, mahamadAbAda (gujarAta); vidheyarAmanda vaivika zodha pratiSThAna, hosiyArapura, (pajAba) oNnararI DAyarekTara rAjasthAna orieNTala risarca insTIbUTa, jayapura (rAjasthAna) nivRtta sammAnya niyAmaka bhAratIya vidyA bhavana, bambaI prakAzanakartA-adhiSThAtA siMghI jaina zAstra zikSApITha bhAratIya vidyA bhavana, bambaI prathamAvRtti [likhAda 1950 pranyAMka 1] sarvAdhikAra surakSita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||siNghiijaingrnthmaalaasNsthaapkprshstiH|| // / asti banAbhidhe deze suprasiddhA manoramA / murzidAbAda ityAkhyA purI vaibhavazAlinI // bahavo nivasansyatra jainA ukezavaMzajAH / dhanADhyA nRpasammAnyA dharmakarmaparAyaNAH // zrIDAlacanda ityAsIt teSveko bahubhAgyavAn / sAdhuvat sacaritro yaH siNghiikulprbhaakrH| bAlya eva gato yazca kartuM vyApAravistRtim / kalikAtAmahApuryA dhRtadharmArthanizcayaH // kuzAgrIyayA sadbuddhyA sadvRttyA ca samiSThayA / upAya' vipulo lakSmI koTyadhipo'janiSTa sH| tasya manukumArIti sabArIkulamaNDanA / jAtA pativratA patnI zIlasaubhAgyabhUSaNA / zrIbahAdurasiMhAkhyo guNavAMstanayastayoH / saJjAtaH sukRtI dAnI dharmapriyazca dhInidhiH // prAptA puNyavatA tena patnI tilakasundarI / yasyAH saubhAgyacandreNa bhAsitaM tatkulAmbaram // zrImAn rAjendrasiMho'sya jyeSThaputraH suzikSitaH / yaH sarvakAryadakSatvAt dakSiNabAhuvata pituH // narendrasiMha ityAkhyastejasvI madhyamaH sutaH / sUnurindrasiMhazca kaniSTaH saumyadarzanaH // santi trayo'pi satputrA AptabhaktiparAyaNAH / vinItAH saralA bhanyAH piturmArgAnugAminaH // .. bhanye'pi bahavastasyAbhavan svanAdivAndhavAH / dhanairjanaiH samRddhaH san sa rAjeva vyarAjata // anyaccasarasvatyA sadAsako bhUtvA lakSmIpriyo'pyayam / tatrApyAsIt sadAcArI taccitraM viduSAM khalu // nAhakAro na durbhAvo na vilAso na durvyayaH / dRSTaH kadApi yadgehe satAM tad vismayAspadam // bhako gurujanAnAM sa vinItaH sajanAn prati / bandhujane'nurakto'bhUt prItaH poSyagaNeSvapi // deza-kAlasthitijJo'sau vidyA-vijJAnapUjakaH / itihaasaadi-saahity-sNskRti-stklaapriyH|| samunnatyai samAjasya dharmasyotkarSahetave / pracArAya ca zikSAyA dattaM, tena dhanaM dhanam // gatvA sabhA-samityAdau bhUtvA'dhyakSapadAnvitaH / dAvA dAnaM yathAyogya protsAhitAzca karmaThAH // evaM dhanena dehena jJAnena zubhaniSThayA / akarot sa yathAzakti satkarmANi sadAzayaH // athAnyadA prasaGgena svapituH smRtihetave / kartuM kiJcid viziSTaM sa kArya manasyacintayat // pUjyaH pitA sadaivAsIt samyag-jJAnaruciH svayam / tasmAt tajjJAnavRddhyartha yatanIyaM mayA'pyaran / vicArya svayaM citte punaH prApya susammatim / zraddheyAnAM svamitrANAM viduSAM cApi tAdRzAm // jainajJAnaprasArArtha sthAne zAnti ni ke ta ne / siMghIpadAGkitaM jaina jJAna pITha matIchipat // zrIjinavijayaH prAjJo muninAmnA ca vizrutaH / svIkatu prArthitastena tasyAdhiSThAyakaM padam // tasya saujanya-sauhAI sthaiyaudAryAdisadguNaiH / vazIbhUya mudA yena svIkRtaM tatpadaM varam // kavIndreNa ravIndreNa svIyapAvanapANinA / rasa-nAgA-candrAbde tatpratiSThA vyadhIyata // prArabdhaM muninA cApi kArya tadupayogikam / pAThanaM jJAnalipsUnAM granthAnAM prathanaM tathA // vasyaiva preraNA prApya zrIsiMghIkulaketunA / svapitRzreyase caiSA prArabdhA granthamAlikA // udAracetasA tena dharmazIlena dAninA / vyayitaM puSkalaM dravyaM tattatkAryasusiddhaye // chAtrANAM vRttidAnena naikaSAM viduSAM tathA / jJAnAbhyAsAya niSkAmasAhAyyaM sa pradattavAn // jalavAgvAdikAnAM tu prAtikUlyAdasau muniH / kArya trivArSikai tatra samApyAnyatrAvAsitaH // tatrApi satataM sarva sAhAyyaM tena yacchatA / granthamAlAprakAzAya mahotsAhaH pradarzitaH // nande-nidhyeke-candrAbde kRtA punaH suyojanA / granthAvalyAH sthiratvAya vistarAya ca nUtanA // tato muneH parAmarzAt siMghIvaMzanabhasvatA / bhA vidyA bhavanA yeyaM granthamAlA samarpitA // bhAsIsasya manovAmchA'pUrvagranthaprakAzane / tadartha vyayitaM tena lakSAvadhi hi rUpyakam // durvilAsAd vidherhanta ! daurbhAgyAcAtmabandhUnAm / svalpenaivAtha kAlena svarga sa sukRtI yayau / indu-kha-zUnya-nevAgde mAse bhASADhasajJake / kalikAtAkhyapuryA sa prAptavAn paramAM gatim // pitRbhaktazca tasputraiH preyase piturAtmanaH / tathaiva prapituH smRtyai prakAzyate'dhunA tathA // pUrva pranyAvaliH zreSThA preSThA prajJAvatAM prathA / bhUyAd bhUtyai satAM siMghIkulakIrtiprakAzikA // vidvajjanakRtAhAdA saccidAnandadA sadA / ciraM nandasviyaM loke zrIsaiMdhI pranthapaddhatiH // 22 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // siMghIjainagranthamAlAsampAdakaprazastiH // sAdisiMho'mA yasmin mahA cAturya-rUpa-lAbane rAjanyakulatama .... ... :: :::: :: svasti zrImedapATAkhyo dezo bhAratavizrutaH / rUpAhelIti sannAmnI purikA tatra susthitA / sadAcAra-vicArAnyAM prAcInanRpateH samaH / zrImazcaturasiMho'tra rAThoDAnvayabhUmipaH // satra zrIvadisiMho'bhU rAjaputraH prasiddhibhAk / kSAtradharmadhano yazca paramArakulApraNIH // muja-mojamukhA bhUSA jAtA yasmin mahAkule / kiM varNyate kulInatvaM tatkulajAtajanmanaH // patrI rAjakumArIti tasyAbhUd guNasaMhitA / cAturya-rUpa-lAvaNya-suvAk saujanyabhUSitA / kSatriyANI prabhApUrNA zauryoddIptamukhAkRtim / yAM dRSTrava jano mene rAjanyakulajA tviyam // putraH kisanasiMhAkhyo jAtastayoratipriyaH / raNamalla iti cAnyad yazAma jananIkRtam // zrIdevIhaMsanAmAtra rAjapUjyo yatIzvaraH / jyotibhaiSajyavidyAnAM pAragAmI janapriyaH // mAgato marudezAd yo bhraman janapadAn bahUn / jAtaH zrIvRddhisiMhasya prIti-zraddhAspadaM param // . tenAthApratimapreraNA sa tatsUnuH svasanidhau / rakSitaH zikSitaH samyak, kRto jainamatAnugaH / daurbhAgyAt tacchizobAMDye guru-tAtau divaMgatau / vimUDhaH svagRhAt so'tha yadRcchayA vinirgtH|| tathAcabhAravA naikeSu dezeSu saMsevya ca bahUn narAn / dIkSito muNDito bhUya jAto jainamunistataH / zAtAmyanekazAstrANi nAnAdharmamatAni ca / madhyasthavRttinA tena tatvAtatvagaveSiNA // . aghItA vividhA bhASA bhAratIyA yuropajAH / bhanekA lipayo'pyevaM prana-nUtanakAlikAH // grena prakAzitA ke pranyA vidvatprazaMsitAH / likhitA bahavo lekhA aitihytthygumphitaaH|| bahubhiH suvidvajistanmaNDalaiza sa saskRtaH / jinavijayanAmnA'yaM vikhyAtaH sarvatrAbhavad // " sasya to vizruti hAsvA zrImadgAmdhImahAtmanA / AhUtaH sAdaraM puNyapattanAt svayamanyadA // pure cAhammadAbAde rASTrIyaH zikSaNAlayaH / vidyApITha iti khyAtyA pratiSTito yadA'bhavat / gAcAryasvena tatrocaniyuktaH sa mahAtmanA / rasa-muMni-nidhIndvande purAtavA khymndire|| varSANAmaSTaka yAvat sambhUpya tat padaM tataH / gatvA jarmanarASTre sa tatsaMskRtimadhItavAn / tata bhAgasya sa~llamo rASTrakArye ca sakriyam / kArAvAso'pi samprApto yena svaatnysaare| kamAt tato vinirmuktaH sthitaH zAnti ni ke tane / vizvavandhakavIndrazrIravIndranAthabhUSite // .. siMdhIpadayutaM jaina jJAnapIThaM tadAzritam / sthApitaM tatra siMghIzrIDAlacandasya sUnunA // . zrIbahAdurasiMhena dAnavIreNa dhImatA / smRtyartha nijatAtasya jainajJAnaprasArakam // pratiSThitazca tasyAsau pade'dhiSThAtRsamjhake / adhyApayan varAn ziSyAn granthayan jainavAvAyam // tasyaiva preraNAM prApya zrIsiMghIkulaketunA / svapitRzreyase zeSA prArabdhA granthamAlikA // athaivaM vigataM tasya varSANAmaSTakaM punaH / granthamAlAvikAsArthipravRttiSu prayasthataH // bANe-rakha-nevendrande muMbAInagarIsthitaH / muMzIti birudakhyAtaH kanhaiyAlAlapIsakhaH // pravRtto bhAratIyAnA vidyAnAM pIThanirmitI / karmaniSThasya tasyAbhUt prayataH saphalo'cirAt // viduSAM zrImatAM yogAt pITho jAtaH pratiSThitaH / bhAratIya padopeta vidyA bhavana samzayA // mAhUtaH sahakAryArtha sa munistena suhRdaa| tataHprabhRti tatrApi taskArye supravRttavAn // . sajabane'nyadA taya sevA'dhikA apekSitA / svIkRtA pa sadbhAvena saa'pyaacaarypdaashritaa| . mamva-nidhyAI-candrAbde vaikrame vihitA punaH / etagranthAvalIsthairyakRt tena namyayojanA // parAmarzAt tatastasya zrIsiMdhIkulabhAsvatA / bhA vicAbhava nA yeya granthamAlA samarpitA // pradattA dazasAhasI punastasyopadezataH / svapitRsmRtimandirakaraNAya sukIrtinA // devAdaspe gate kAle siMcIvayoM divaMgataH / yastasya jJAnasevAyAM sAhAyyamakarot mahat // pitRkAryapragatparya yabazIsadAtmajaiH / rAjendrasiMhamukhyaizca satkRtaM tadvacastataH // puNyazlokapitunarnAmA pranyAgArakRte punaH / bandhujveho guNazreSTho barddhalakSa dhanaM dadau // madhamAlApratikArya pitRvat vaya kAMkSitam / zrIsiMdhIsatputraiH sarva tagirA'nuvidhIyate // bijanavADAdA sacidAnandadA sadA / ciraM nandatviyaM loke jina vijayabhA ra sii|| .::::: .. . .. . .. ... Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama 83 kiJcit prAstAvika prathama nibandha-rAjarSi kumArapAla aura maharSi hemacandrAcArya 7-18 dvitIya nibandha-rAjarSi kumArapAla 19-36 1 ajJAtakartRka purAtana saMkSipta kumArapAladeva carita mUlAdarzalikhitAH pariziSTarUpAH katizlokAH 8 2 somatilakasUriviracitaM kumArapAladevacaritam 9-33 kumArapAlaguNotkIrtanazlokAH 3 purAtanAcAryasaMgRhIta gadya-padyamaya kumArapAla prabodhaprabandha 35-111 granthalekhanaprazasti 112 4 caturasItiprabandhAntargata kumArapAladevaprabandha 112, 1-21 ajayapAlaprabandha 112, 22-24 5 somaprabhAcAryakRta kumArapAlaprabodha uddhRta aitihAsika sArAtmaka saMkSepa 113-136. prathamaprastAva 113-120 dvitIya prastAva 121-125 tRtIya prastAva 125-128 caturtha prastAva 129-131 paJcama prastAva 132-136 6 hemacandrAcAryakRta triSaSThizalAkApuruSacaritraprathita kumArapAlacaritavarNana 137-38 7 hemacandrAcAryakRta triSaSTizalAkApuruSacaritraprazasti 139-40 pariziSTa (1) kumArapAlacaritrasaMgrahAntargata uddharaNarUpapadyAnAmakArAdyanukramaNikA 143-150 (2) kumArapAlacaritrasaMgrahAntargata vizeSanAmnAmakArAdyanukramaNikA 151-160 (3) zuddhivRddhinidarzakapatrANi 161-172 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiJcit prAstAvika gujarAtake suvarNa yugakA zikharabhUta paramArhata caulakya nRpati kumArapAla itihAsavizruta hai| apane samayake bhAratake mAta baDe bApata vidvAn, sarvazAstraniSNAta, anekAnekagranyapraNetA, rASTrIyajyotiHkharUpa, jainAcArya hemacandrasarike samupadezase pratibukha ho kara usane apane rAjajIvanake uttara kAlameM, jaina dharmakI aNuvratagrahaNAtmaka gArhasthyakAra kI thii| isaliye tatkAlIna evaM uttara kAlIna aneka jaina vidvAnoMne usake jIvanavRttako lakSya kara prAkRta, yabhASAmeM choTe baDe aneka grantha-prabandha Adi grathita kiye haiN| ina granthoMmeMse kaI anya aba taka prakAzameM bAra kucha abhI taka aprakAzita haiM / aitihAsika sAdhana-sAmagrI AdikI upayogitAkI dRSTi se, ye saba grantha mApake haiM aura prasiddhi pAne yogya hai / hamane itaHpUrva kumArapAlapratibodha, prabhAvakacaritra, prabandhacintAmaNi, prabajyakoSa, purAtanapravandhasaMgraha bhAdi granthoMkA saMpAdana-prakAzana kara, etadviSayaka sAmagrIko yogya rUpameM prakAzita karanekA yathAzakya prayAsa kiyA aura usI lakSyAnusAra, aba yaha prastuta kumArapAlacaritrasaMgraha nAmakA grantha mI, siMdhI jaina anyamAlAke 413 puSpake rUpameM, vidvAnoMke karakamaloMmeM upasthita kiyA jA rahA hai| . isa saMgrahameM jina prabandhoM athavA caritoM kA saMgraha kiyA gayA hai unameM se prAyaH bahutase aprasiddha aura ajJAta sAta itihAsake madhyayana aura anveSaNakI dRSTi se, inameM kucha aisI nUtana vicArasAmagrI bhI vidvAnoMko upanya hogI jo banI taka bAta nahIM hai| mArapAlake isa prakAra ke prabandhoM - caritroM ke antargata jinamaNDana gaNIkA banAyA huA saMskRta kumArapAlaprabandha viprasiddha aura paThanIya rahA hai| isa prabandhakA bahuta kucha upayoga, gujarAtake itihAsake utsAhI Alekhaka aMgreja mAna killaoNka phArbasane apanI prasiddha aMgrejI pustaka rAsamAlA likhate samaya kiyA thaa| isakA pUrNa gujarAtI anuvAda baDodAkI gAyakavADa sarakArakI orase, kaI varSoM pahale prakAzita huA / isa prabandhakA hindI bhASAmeM sArarUpa avataraNa khargavAsI munivara zrIlalitavijayasUrine kiyA thA jo 'kumAra pAla carita'ke nAmase baMbaIke adhyAtmajJAnaprasAraka .ma rA vikramasaMvat 1971 meM prakAzita huA thaa| munivarya zrIlalitavijayajI mere eka bahuta behabhAjana munimitra nirodhase maine, ukta paritake prAstAvika rUpameM eka choTAsA hindI nibandha likha DAlA thA jisameM kumArapAla aura usake guru bAcArya hemacandra ke viSayameM kucha sthUla syUla ghaTanAoMkA ullekha kiyA thA / vi. saM. 1970 ke mAcina mAsameM usa nibandhake likhate samaya, mere sAmane vaha koI pranthasAmagrI upalabdha nahIM thI jisakA ullekha maiMne Upara kiyaa| yaha merI prAthamika prastAvanA isake sAtha prakaTa kI jA rahI hai| usa samayase hI, kumArapAlaviSayaka sAhina jo jaina bhaNDAroM meM chipA pA thA, usako prApta karanekI aura prasiddhimeM lAnekI merI abhilASA banI rahI hai aura usake phakharUpa, ukta rUpameM somaprabhAcAryaviracita kumArapAlapratibodha nAmaka bRhatkAya prAkRta pranthakA 'gAyakalAusa orienTala sIrIja' dvArA, tathA prabhAvakacaritra, prabandhacintAmaNi, prabandhakoza, purAtanaprabandhasaMgraha bAdi prabandhAtmaka gatiyoMko, itaHpUrva prastuta siMghI jaina andhamAlA dvArA prakAzana kiyA gayA hai aura isI uddezyakI itika rUpameM prastuta caritrasaMgraha bhI aba prakAzameM A rahA hai| : caulyacakravatI nRpati kumArapAlako usake dharmaguru kalikAla sarvajJa AcArya hemacandrane rAjarSikI upAdhi dI thii| isako lakSya karake maiMne rAjarSi kumArapAla nAmakA eka nibandha gujarAtImeM likhA thA jisameM kumArapAlake jIvana para, bapanta vivasanIya pramANoM ke AdhAra para, kucha vizeSa prakAza DAlanekA prayatna kiyA thaa| vaha nibandha bhI isake sAtha prakaTa kiyA jA rahA hai jisase pAThakoMko isa prakArakI sAhitya - sAmagrIkA upayoga aura mahattva lakSita ho skegaa| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiJcit prAstAvika isa saMgrahameM saMkalita evaM prakAzita kRtiyoMkA kucha paricaya nimna prakAra hai (1) saMkSipta kumaarpaalcrit| inameM pahalA jo carita hai vaha bahuta hI saMkSipta aura sArarUpa hai / isake kula 221 zloka hai / isakA kartA kauna hai so bAta nahIM haa| pATaNake bhaMDAroM meM isakI do-tIna purAnI pratiyAM hamAre dekhanemeM AI, jinameM sabase jo purAnI prati hai vaha vi. saM. 1385 kI likhI huI kAgajakI prati hai / isa pratike kula 8 patra haiM jinameM prathamake 6 patroM meM yaha saMkSipta kumArapAlacarita likhA huA hai aura pichale do pannoMmeM eka zrAvaka aura zrAvikAke vratagrahaNaviSayaka prakaraNa haiN| isake antameM jo ullekha hai vaha isa prakAra hai "saMvat 1385 varSe vaizAkha vadi 2 ravau sUrAzrAvakeNa parigrahaparimANaM gRhItam / " isase itanA to nirNita hotA hai ki ukta pratimeM jo yaha kumArapAla carita likhA huA hai isakI racanA, isa samayase pahalekI hai| kitanI pahalekI hai isakA nirNaya karanekA abhI taka aura koI puSTa pramANa hameM upalabdha nahIM huaa| paraMtu isameM jo saMkSipta caritavarNana hai vaha bahuta hI vyavasthita, saMbaddha aura kisI prakArakI atizayoktise aspRSTa hai| ataH isakI racanA kumArapAlakI mRtyuke bAda bahuta thor3e hI samayameM huI ho, aisA anumAna kiyA jAya, to usameM hameM koI bAdhaka pramANa nahIM dikhAI detA / isa caritameM kumArapAlakA, rAjyaprAptike pUrva takakA hI, caritra diyA gayA hai| rAjyaprAptike bAdakA koI varNana isameM nahIM hai / antake 5 zlokoMmeM sirpha itanA hI sUtrarUpase sUcita kiyA gayA hai ki-"rAjyagAdI para baiThane bAda kumArapAlane pahale una saba apane upakArI janoMko bulAyA aura unakA yathocita Adara-sanmAna kiyaa| phira bAdameM yathAsamaya, Amake vRkSoM parakA kara lenA mApha kiyA, niHsantAna maranevAleke kuTuMboMkI saMpattikA japta karanA bandha kiyA, sAtoM dezoMmeM, sAtoM vyasanoMkA sevana niSiddha kiyA, aura 12 varSa paryaMta saba prANiyoMkI hiMsAkA parihAra kraayaa| uttarameM turuSka deza paryaMta, pUrvameM gaMgAke tIra paryaMta, dakSiNameM vindhyAcala aura pazcimameM samudra paryaMtakI pRthvI apane zAsanameM adhikRta kara, aura use jaina mandiroMse alaMkRta karake jaina dharmakA bArAdhana karatA huA vaha vargameM gayA / " kumArapAlake pUrva jIvanake viSayameM jitanA bhI varNana anyAnya cAritroM-prabandhoM AdimeM milatA hai una sabameM hameM prastuta caritagata varNana adhika pramANabhUta aura tathyarUpa mAlUma detA hai / anyAnya caritra aura pravandha lekhakoMne isIke AdhAra parase bahuta kucha apanA varNana pallavita karake likhA hai| udAharaNake tora para, prastuta saMgrahameM hI jo 2 rA carita somatilaka sUrikRta diyA gayA hai usake prAraMbhakA jo 195 zloka jitanA bhAga hai vaha isI caritakA saMpUrNa zabdazaH avataraNa rUpa hai / isI taraha usake bAda, jo baDA caritrAtmaka 3 rA kumArapAlaprabodha prabandha hai usameM bhI, kumArapAlake pUrva jIvanakA varNanAtmaka bhAga bahuta kucha isIke AdhAra parase likhA gayA hai aura isake bahuta sAre zloka mI usameM yathAvat uddhRta kiye gaye haiN| jinamaNDana gaNikRta kumArapAlaprabandhameM bhI isake bahutase zloka uddhRta haiN| isase jJAta hotA hai ki una anyAnya caritra-prabandha lekhakoMne isa saMkSipta caritako kumArapAlake pUrva jIvanake varNanake liye vizeSa AdhArabhUta aura maulika mAna kara, isakA pUrA upayoga kiyA hai / ataeva kumArapAlake caritrAtmaka sAdhanoMmeM yaha eka bahuta pramANabhUta prabandha sA hai isameM koI sandeha nahIM / (2) somatilakasUrikRta kumArapAlacarita saMgraha kA 2rA carita hai vaha somatilakasUriracita hai| ye AcArya rudrapallIya gacchake saMghatilakasUrike ziSya the| yadhapi isameM isakI racanAke samayakA jJApaka koI nirdeza nahIM kiyA gayA hai tathApi somatilakasUrikI anya pranyaracanA parase inakA nizcita samaya jJAta hai, ataH isa caritakA racanAsamaya anumAnase usa samayake AsapAsa sahaja hI meM samajhA jA sake aisA hai| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritra saMgraha ... isa paritake prAraMbha aura antima ullekhase jJAta hotA hai ki somatilakarikI yaha racanA, unake kisI anyagRhad satyake antarbhUta prathita kI gaI pratIta hotI hai| inake banAye hue SaDdarzanasamuccayalaghuvRtti, samyaktvasaptatikAvRtti bAdi kaI anya upalabdha hote haiM / tripurAmAratIlaghustava para mI inakI banAI huI eka saMskRta TIkA hai jisako hama rAbakhAna purAtana granthamAlA dvArA prakAzita kara rahe haiN| isakI racanA vi. saM. 1397 meM pUrNa huI hai ataH vikramake 113 zatakakA antimakAla, prastuta kumArapAladeva caritakA samaya sunizcita ho sakatA hai / vi. saM. 1512 meM likhI gaI prAcIna evaM AdarzabhUta pratike AdhAra para isakA saMpAdana kiyA gayA hai| pratyantarake rUpameM eka dUsarI pravikA mI upayoga kiyA gayA hai jo munivara zrIpuNyavijayajIkI kRpAse prApta huI thii| yaha prati bhI vaisI purAtana aura yaha carita mI, dUsare dUsare caritroMkI apekSA saMkSipta hI hai / isake kula 740 zloka haiM jinameM prAraMbhake 200 chokoMmeM to vahI, kumArapAlake rAjya prApta karaneke pUrvakA, jIvana varNita hai aura prAyaH unhIM zabdoMmeM hai- jo uparyuka prathamAMka bAle saMkSipta caritrameM varNita hai| bAdake 500 zlokoMmeM, kumArapAlake rAjajIvanakA varNana hai jisameM prAyaH una saba mukhya mukhya prabandhoMkA sAra diyA gayA hai jo prabhAvakacaritra, prabandhacintAmaNi aura prabandhakoSa bAdi pranyoM meM upalabdha hai| para koI koI bAta bilkula naI bhI isameM milatI hai / dRSTAntake liye, 29 3 cha para, loka 612 se le kara 633 taka meM, nAgapura (mAravADa kA Adhunika nAgora) ke jisa mahAmANDalika kumArake sApa kumArapAlake yuddhakA ullekha hai vaha aura kisI prabandhameM dekhanemeM nahIM AyA / isI taraha pR0 31 para, zloka 674 se kara 185 taka meM, rAkApakSIya AcArya sumatirike sAtha hemAcAryakA jo prasaMga batalAyA gayA hai vaha bhI eka ghira prakArakA navIna bacAnta hai| isakA thoDAsA sUcana sirpha caturazIti prabandhAntargata kumArapAlaprabandhameM milatA hai [dekho, pR. 112,22,653 vAM prakaraNa ] para, kinhIM anya prasiddha caritroMmeM nahIM dRSTigocara hotA / samuccaya rUpase yaha paritra bhI bahuta kucha saMbaddha, vyavasthita aura tathyapUrNa hai| isakA varNana kramabaddha ho kara thoDemeM kumArapAlake jIvanakA bacchA paricaya dene vAlA hai| mAlUma detA hai, ki isakI saMkalanA mukhya karake isake bAda, jo 3 re aMkavAlA baDA pArapAlaprabodhaprabandha hai usake AdhArase kI gaI hai| kyoM ki isake antake zlokameM, caritakArane spaSTa likhA hai ki hamane pUrjara nareza kumArapAlakA yaha caritra saMkSepameM likhA hai / jinako vizeSa rUpase jAnanekI icchA ho ve 'kumArapAlapratibodha' nAmaka grantha se jaaneN| isameM sUcita kiyA gayA 'kumArapAlapratibodha' andha yahI mAlUma detA hai jo prastuta saMgrahameM isI paritake bAda, prakAzita hai aura jisakA pUrA nAma "kumArapAla prabodha (athavA pratibodha) prabandha" hai| [sAtamya TippaNI- yayapi mArapAla parita viSayaka sabase prAcIna aura bahuta bar3A anya ko somaprabhAcAryakRta prAkRta bhASAmaya hai aura jisakA sabase pahale hamane beI. varSa pUrva saMzodhana-saMpAdana kiyA aura jo bagadAkI 'gAyakavADas orienTala sIrIjha' meM prakAzita mA usakA nAma bhI 'kumArapAlapratipoSa' aisA hI vizeSa prasiddha ho gayA hai, paraMtu prathakArane usakA mUla nAma to 'jinadharma pratiyoSa aisA rakhA hai| isa prayakI tADapatroM para likhI huI eka mAtra saMpUrNa prati jo pATaNake bhaMDArameM upalabdha hai aura jisakI ... pratipi.saM. 1458 meM saMbhAtakI hatyoSadhazAlAmeM bhaTTAraka zrIjayatilakasarike upadezase, kAyastha jJAtIya mahaM. maMDalikake putra mahatAhai, usake antima puSpikA lekhameM isa pranthakA nirdeza 'kumArapAla pratibodha pustaka' aisA kiyA gayA hai| isa liye hamako hapravakA yaha nAma vizeSa anvarthaka laganese hamane isI nAmase usako mudrita evaM prakAzita karanA ucita socaa| parantu vAstavameM isakA mAma vinaya pratibodha' hai aura 'kumArapAla pratibodha' mAmaka vaha anya hai jisako hama isa saMgrahameM 'kumArapAla pratibodha prabandha ke mAmale prvrhe| . dekho, anya kA antima-prazastigata-zlokaaiki-dhi-sUryavarSe zucimAse ravidine sitASTamyAm / 'jinadharmapratibodhaH' klapto'yaM guurjrendrpure|| pR. 136. isI taraha pratyeka prastAvake antake padyameM bhI yahI nAma sUcita kiyA gayA hai| yavA-miNadhammappaDibohe khamathio paDhamapatthAvo / pR0 11. jinadhammapratiSodhe prastAvaH paJcamaH prokaH / pR. 134 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kizit prAstAvika (3) kumArapAlaprabodha-prabandha jaisA ki Upara varNana diyA gayA hai isa saMgrahake tIsare granthakA nAma 'kumArapAlaprabodha-prabandha' hai / yaha nAma hamane granthakI prAraMbhika kaNDikAke ullekha parase aGkita kiyA hai| usameM likhA hai ki- 'zrIkumArapAlabhUpAlasa prAramyate'yaM prbodhprbndhH|' isa ullekhake sivA pranthameM aura kisI jagaha athavA antima puSpikA lekhameM bhI isakA khAsa nAma likhA huA hameM prApta nahIM huaa| pUnAmeM upalabdha eka truTita pratimeM prabodha isa zabdakI jagaha 'pratibodha' aisA pATha bhI milA hai isase yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki isakA nAma 'pratibodha prabandha' bhI ho sakatA hai aura zAyada isI nAmako lakSya kara ukta dUsare naMbarake caritake kartA somatilakasUrine yaha likhA hai ki isakA vistAra 'kumArapAlapratibodha' zAstrase jAnanA caahie| donoM zabdoMkA artha prAyaH eka hI hai, isase nAmameM koI vizeSa meda nahIM paDatA / isa granthakA mudraNa karate samaya hameM prathama eka hI prati prApta huI thI jo pATaNake bhaNDAra kI thI / isa pratike antameM jo 'pranthalekhanaprazasti' dI gaI hai aura jisako hamane isake sAtha mudrita kiyA hai (dekho, pR0 112) usase jJAta hotA hai ki vi. sa. 1464 meM, devalapATaka (kAThiyAvADake delavADA) meM paMDita dayAvarddhana nAmake yativarake Adezase, zrAvaka logoMne apane gacchake anuyAyiyoMke paDhaneke liye isa caritakI pratilipi karavAI thii| pATaNakI ukta prati kucha kucha azuddha thI isa liye isakA saMzodhana karanemeM hameM kucha kaThinAI hI rahI, to bhI yathAmati pAThazuddhi karanekA hamane pUrA prayatna kiyA / pranthakA pUrA mudraNa ho cukane bAda, hameM bIkAnerase sAhityapriya zrAvakabandhu zrIyuta agaracandrajI nAhaTAkI. taraphase isa granthakI eka aura prati milI jo vi0 saM0 1656 kI likhI huI hai / usase isakA milAna karane para hameM ina donoMmeM paraspara kahIM kahIM pAThabheda upalabdha hue jinameM kucha to mAtra zAbdika parivartana svarUpake haiM aura kucha paMktiyoMke aura padyoMke nyUnAdhikatva batalAne vAle haiN| inameMse jo pAThabheda kucha khAsa vizeSatva rakhate haiM unako hamane isake sAtha pariziSTake rUpameM de diye haiN| sabase adhika vizeSatAvAlA pAThabheda hai vaha prAraMbhake maMgalAcaraNavAle zlokoM hI kA hai| hamAre mudrita granthameM maMgalAcaraNake jo 4 padya milate haiM unase sarvathA bhinna prakArake 4 patha isa bIkAneravAlI pratimeM prApta hote haiN| (dekho pariziSTa A) / isakA kAraNa yaha ho sakatA hai ki isa pranyake saMkalana kartAne pahale jo eka Adarza taiyAra kiyA hogA usakI pratilipivAlI ye pATaNa aura pUnAvAlI pratiyAM honI caahiye| usake bAda saMkalana kartAne granthameM jo kucha thoDA bahuta pIchese saMzodhana-parivartana kiyA hogA usa AdarzakI pratilipivAlI paraMparAkI yaha bIkAneravAlI prati honI cAhiye / kyoM ki isa pratike pATha, hamArI mudrita pratike pAThase, zabdasandarbha aura vAkyaracanAkI dRSTise kucha vizeSa parimArjita mAlUma paDate haiM / aise saMkalanAtmaka pranthoMkI pratiyoMmeM isa tarahake vizeSa pAThabheda, isa prakAra kiye gae saMzodhana-parivartanake kAraNa, prAyaH upalabdha hote rahate haiN| isase isameM koI khAsa AzcaryakI bAta nahIM hai| bAdameM hameM pUnAmeM bhI isa granthakI eka aura tIsarI prati prApta huI jo bhANDArakara insTITyUTake rAjakIya grantha saMgraha meM rakSita hai| yaha prati truTita hai| prAraMbhake 10 patra bilkula hI nahIM hai aura bIcake bhI kucha patra lupta haiM para antakA patra vidyamAna hai / yaha prati vi. saM. 1482 kI likhI huI hai aura bhaTTArika zrI jayatilakasUrike ziSya paM. dayAkezaragaNiko, osavaMzIya goThI saMgrAmakI patnI bAI jAsane likhA kara samarpita kI hai| isakA yaha puSpikA lekha isa prakAra hai| iti saMvat 1482 varSe phAguNa zudi paMcamyAM gurau zrImati zrI tapA pakSe zrIratnAgarasUrIzvarANAM gacche mahArika zrIjayatilakasUrIsva(zva)rANAM zikSa (vya) paM0 dayAkezarigaNivarANAM zrIosavaMza aM()gAra goThI saMgrAmakasya bhAryA bAI jAsU nAnA liSApya pradadau mudA / ciraM naMdatu / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritra saMgraha mAlUma detA hai ki isa prabandhakI racanA prabandhacintAmaNi Adi jaise kucha purAtana prakIrNa prabandhoMke vAdhAra para kI gaI hai| isameM jo padyabhAga hai vaha prAyaH sArA hI anyAnya granthoMmeMse uddhRta kiyA gayA hai| jo gadya bhAga hai vaha kucha saMgrAhakakA khayaM saMkalita kiyA hubhA aura kucha prathita kiyA huA hai / granthakartA antameM kahate haiM ki kucha to gurumukhase jo munA usa parase aura kucha jo likhita rUpameM milA hai usake AdhArase, maiMne yaha kumArapAla rAjAkA prabandha nirmita kiyA hai| jinamaNDana gaNIne apane kumArapAla prabandhakI racanA prAyaH isI prabandhake AdhAra para kI mAlUma detI hai| varNana krama evaM, racanAzailIkI samAnatAke uparAnta, bahutase vAkyasandarbha mI donoMmeM ekase milate haiN| jinamaNDana gaNIke kumArapAla prabandhakI racanA vi. saM. 1499 meM pUrNa huI thI isaliye vaha prastuta prabodhaprabandhake bAdakI racanA hai isameM to koI sandeha hI nahIM hai| kyoM ki jisa pratike AdhAra parase yaha prabandha yahAM mudrita kiyA gayA hai usakI pratilipi hI saM. 1464 meM arthAt jinamaNDana gaNIkI racanA ke 35 varSa pUrva huI thii| jaisA ki Upara sUcita kiyA gayA hai-yaha prabandha bhinna bhinna prAcIna caritoM-prabandhoMke uddharaNoM aura avataraNoMkA eka saMgrahAtmaka saMkalanasA hai| isake prAraMbha bhAgameM, 200 padoM vAlA vaha saMkSipta carita, jo isa saMgrahameM prathama kRtike rUpameM mudrita kiyA gayA hai, pUrNa rUpase antarmapita kara liyA gayA hai / isI tarahase prabandhacintAmaNi Adi granthoMmeM jo varNana hai usake bhI aneka aMza yathAvat saMkalita kara liye gaye haiN| isa prakAra isa prabandhameM caritrAtmaka varNanake sivA upadezAtmaka aura pracArAtmaka uddharaNoMkA mI khUba saMgraha kiyA gayA hai aura isIliye saMgrAhaka vidvAnne isakA nAma kumArapAlacaritra yA kumArapAlaprabandha na rakha kara kumArapAlaprabodhaprabandha rakhanA yogya mAnA hai| - isa prabandhameM kumArapAlake jIvanaviSayakI mukhya mukhya ghaTanAoMkA kramabaddha varNana diyA gayA hai jinakA ullekha pUrvakAlIna caritra pranthoMmeM aura prabandhoMmeM eka yA dUsare rUpameM milatA hai / sAthameM prasaMgopAtta upadezAtmaka ullekha mI vistRta rUpameM saMgRhita kiye gaye haiM jisase eka prakArase dhArmika kathAgranthakA svarUpa ise prApta ho gayA hai| (4)caturazItiprabandhAntageta kumArapAladevaprabandha - yaha isa saMgrahameM 5 vIM kRti hai / rAjazekhara sUrine jo prabandhakoza nAmaka grantha banAyA hai usameM kula milA kara 24 prabandha haiM jisake kAraNa usa graMthakA dUsarA nAma catarvizatiprabandha mI suprasiddha hai| isI tarahakA eka caturazItiprabandha nAmakA bhI saMgrahAtmaka grantha hai jisameM kula 84 prabandhoMkA saMgraha hai| yaha prabandha pUrNa rUpameM mujhe kahIM nahIM dekhanemeM AyA / pUnAke rAjakIya granthasaMgrahameM eka prAcIna prati upalabdha hai jo khaNDita hai| isameM bahutase aise aitihAsika prabandha haiM jo prabandhacintAmaNimeM prApta hote haiN| purAtana prabandhasaMgraha nAmaka granthake saMpAdanameM, hamane jisa prakArake 3-4 prabandhAtmaka prakIrNa saMgrahoM parase, aitihAsika prabandhoMkA saMkalana kiyA hai usI prakArake aura prAyaH vaise hI viSayoMke phuTakala prabandha, isa saMgrahameM milate haiN| inameMse kumArapAla rAjAke jIvanake sAtha saMbandha rakhanevAle prabandhoMko ekatra rUpameM yahAM para saMkalita kiye haiN| jisa pratiparase yaha saMkalana kiyA gayA hai, vaha hai to acchI purAnI- hamAre anumAnase vi0 saM0 1500 ke pUrvakI likhI huI honI cAhiye-para azuddha bahuta hai / isakI bhASA mI bahuta sAdI, kucha apabhraSTa aura eka prakArase bolacAlakI saMskRta hai jo lokagamya dezya bhASAkA anukaraNa sUcita karatI hai| mAlUma detA hai ki saMskRta bhASA ke prAraMbhika zikSArthiyoMke paThana nimitta, isakA saMkalana kiyA gayA hai| isa saMkalanameM, kumArapAlake jIvanake viSayakI kucha aisI choTI choTI ghaTanAeM bhI saMgRhIta haiM jo anya prabandhoMmeM dRSTigocara nahIM hotii| bhAcArya hemacandrasUrike prabandhakI mI kucha aisI bAteM isa prabandhameM likhI huI milatI haiM jo anyatra aprApya haiN| yadyapi ye bAteM gauNa varUpakI haiM parantu kucha viziSTa aitihAsika tathyoMko bhI pradarzita karatI haiN| (5) somaprabhAcAryakRta kumArapAlapratiyodha saMgrahagata 5 vI racanAmeM, somaprabhAcAryakRta prAkRta bRhatkAya grantha kumArapAlaprativodhakA aitihAsika sArabhAga saMkalita hai| isa granthakI ekamAtra prApta pUrNa prati pATaNake bhaNDArameM surakSita hai jo tADapatroM para, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiJcit prAstAvika vi0 saM0 1458 meM gujarAtake prasiddha purAtana nagara khaMbhAyatameM likhI gaI hai| mukhya karake prAkRta bhASAmeM isakI racanA kI gaI hai aura pranyakA vistAra prAyaH 8800 zlokaparimANa jitanA vizAla hai / isake kartA somaprabhAcArya haiM jinane vi0 saM0 1241 meM isakI racanA pUrNa kii| ye AcArya svayaM rAjA kumArapAla aura AcArya hemacandrake kevala sama-samayavartI hI nahIM the apitu unake sAthiyoMmeMse the, ataH inakI isa racanAkA aitihAsika mahattva bahuta adhika hai| isa granthakA sarvaprathama saMpAdana mere dvArA ho kara, baDaudAke [ bhUtapUrva ] gAyakavADa rAjyakI suprasiddha prAdhyapranthamAlA-gAyakavADas orienTala sirIjha-meM, I0sa01920 meM prakAzana huaa| usa saMpAdanameM, maiMne granthagata jitanA aitihAsika bhAga thA usakA pRthak tAraNa kara, pariziSTake rUpameM saMkalita kara diyA thA, jisase isa granthakA, jo jijJAsu vidvAn kevala aitihAsika vastu jAnanekI dRSTise hI upayoga karanA cAhe, unako saralatAse vaha prApta ho sake / vaha grantha aba prAyaH aprApya sA hai| ataH usakA vaha aitihAsika sArabhAgarUpa saMkalana hamane yahAM para punarmudrita kara diyA hai| kumArapAlake itihAsake viSayameM anveSaNa aura anusandhAna karanevAle vidvAnoM-lekhakoMko isakA avalokana atyAvazyaka hai| kumArapAlake jIvana caritakA, sUtra rUpameM parantu sarvathA prAmANika aisA, sabase pahalA nirUpaNa, isI granthameM milatA hai / isa granthake prAstAvika rUpameM hamane granthakArake paricayako lakSya kara eka saMskRta vaktavya likhA hai tathA sAthameM anyake paricayako lakSya kara iMgrejI vaktavya bhI diyA hai| jijJAsuoMke adhyayana aura avalokanake nimitta ye donoM vaktavya mI isa prAstAvikake sAtha prakaTa kara diye jAte haiN| rAsamAlA nAmaka gujarAtake itihAsakA pradhAna aura pahalA grantha aMgreja vidvAn kinlaoNka phArbasane aMgrejImeM likhA jisakA gujarAtI bhASAntara paDha kara mere manameM kumArapAlake itihAsake maulika sAdhanoMkA adhyayana, avalokana, anveSaNa Adi karanekI vizeSa ruci utpanna huI / saubhAgyase mujhe isa paramAIta nRpatikI rAjadhAnI aNahilapura pATaNameM hI kucha varSoM taka rahanekA suyoga milA aura merI alpa-svalpa jJAnapipAsAkI paritRptimeM paramopakArakakA sthAna pAne vAle svargavAsI paramamunipuGgava pravartaka zrIkAntivijayajI mahArAja tathA unake jJAnarasika, granthoddhAraka, suziSya munivara zrIcaturavijayajI mahArAjake sAtvika sAnnidhyameM, vahAMke bahumUlya evaM viziSTa samRddhiparipUrNa bhinna bhinna jJAnabhaNDAroMke nirIkSaNakA yatheSTa avasara milA / usI. samayase maiMne, anyAnya sAhityika sAmagrIke sAtha kumArapAlaviSayaka sAhityakA bhI saMgraha Adi karanA prAraMbha kiyaa| prAyaH 45 varSa jitane jIvanake vizeSa kAlameM, jo kucha isa viSayakI sAmagrI meM prApta kara sakA use yathAsAdhana prakAzameM rakhanekA prayatna karatA rhaa| isa prayatnake phalasvarUpa, jitane prabandha, carita Adi prakAzita hue haiM unakA kucha nirdeza, isa prAstAvikake prAraMbhameM hI kiyA jA cukA hai / prastuta saMgraha bhI usI lakSyakA eka aura viziSTa phala hai| abhI eka aura bhI aisA saMgraha avaziSTa hai-para zAyada aba use maiM prakAzameM rakhanekA avasara na pA skuuNgaa| isa avaziSTa saMgrahameM, merA lakSya prAcIna gujarAtI-rAjasthAnI bhASAmeM kumArapAla viSayaka jitanA sAhitya upalabdha hai use ekatra kara eka susaMpAdanake rUpameM prakAzita karanA hai| bahutasI sAmagrI to saMkalita rUpameM taiyAra kI huI paDI hai-paraMtu aba mana aura zarIra donoM isake liye utane utsAhita nahIM dikhAI pddte| isa saMgrahakA mudraNakArya prAraMbha karate samaya mere manameM, isake sAtha kumArapAlakA eka saMpUrNa evaM pramANabhUta vistRta itihAsa likhanekA saMkalpa thA; kyoM ki isa viSayakI sabase adhika sAmagrI Aja taka mere hI dvArA saMpAdita ho kara prakAzameM AI hai aura jo kucha avaziSTa sAmagrI hai usakA bhI prAyaH sarvAdhika saMkalana evaM saMcaya mere samIpa hai| mahAn gujarAta aura vizAla rAjasthAnake itihAsameM kumArapAlakA rAjyazAsanasamaya sarvottama yuga jaisA rahA hai / sAre pazcima bhAratakA vaha suvarNayuga thaa| samRddhi, saMskRti, svaprabhutva aura saurAjyakI dRSTi se vaha yuga apanI carama sImApara pahuMcA huA thA / kumArapAla eka atyucca AdarzajIvI rAjA thaa| usane apane rAjyako-rASTrako susaMskArasaMpanna, samRddhiparipUrNa evaM sarvasukhasulabha banAnekA yatheSTa prayatna kiyA aura usameM yatheccha saphala huaa| isa yugake itihAsakA yathArtha citraNa hamAre liye bahuta preraNAdAyaka aura gauravapradarzaka hai| para isa itihAsake AlekhanakA kArya mere liye aba zakya nahIM mAlUma detaa| merI mana:kAmanA hai ki hamArI saMpAdita evaM prakAzita isa sAmagrIkA upayoga kara, koI adhika suyogya vidvAn aisA sundara itihAsa likha kara isa lakSyakI paripUrti kre| bhanekAntavihAra / mamadAbAda -muni jina vijaya Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargavAsI munivarazrI lalitavijayasUrisaMkalita -hindI 'kumArapAlacarita'ke prArambhameM likhita prastAvanArAjarSi kumArapAla aura mahaMrpi hemacandrAcArya sansyanye kavitAvitAnarasikAste bhUrayaH sUrayaH, mApastu pratibodhyateM yadi paraM shriihemsregiraa| unmIlanti mahAmahAMsyapi pare lakSANi RkSANi khe, no rAkAzazinaM vinA bata bhavatyujAgaraH saagrH|| kharge na kSitimaNDale na vaDavAvake na leme sthiti, trailokyaikahitapradA'pi vidhurA dInA dayA yA ciram / caulukyena kumArapAlavibhunA pratyakSamAvAsitA, nirbhIkA nijamAnasaukasi vare kenopamIyeta sH|| akhilavidyApAraMgata, sakalazAstraniSNAta, sarvataMtrakhataMtra, kalikAla-sarvajJa bhagavAn zrIhemacaMdrasUrIzvara tathA unake paramabhakta, paramAIta, dharmAtmA, ati dayAlu, caulukya-cUDAmaNi, gurjaradharAdhipati, rAjarSi zrIkumArapAladeva ke bhavyajanamanoraMjaka, lokottara, pavitra jIvanacaritrake viSayameM, pUrva kAlake aneka jaina vidvAnoMne vividha graMtha likhe hai aura ina mahApuruSoMke agaNita guNagaNakA mukta kaNThase bhaktibharita gAna kara khanAmako kRtArtha kiyA hai| bhAvI prajAjanoMko, bhaktikA mArga dikhalA kara, Atmika zaktike abhyudaya karanemeM atyaMta avalaMbana diyA hai| hamAre sanane aura dekhanemeM Aja taka jitane graMtha Aye haiM, unake nAmAdi pAThakoMke jAnaneke lie yahA~ likhe jAte haiM 1. kumArapAlapratibodha, somaprabhAcAryakRta / isakA dUsarA nAma jinadharma-pratibodha-hemakumAracaritra bhI hai / isake kartA zrIsomaprabhAcArya baDe bhArI vidvAn the / inhoMne eka kAvya likhA hai jisake sau tarahase artha kie haiN| isa nimitta inheM 'zatArthI' kI bahuvidvattAsUcaka upAdhi milI thI / inakI kavitvazakti bahuta acchI thii| jinhoMne inakI banAI huI 'sUktimuktAvalI'-jisakA apara nAma siMdUra prakara hai-kA pATha kiyA hai ve isa bAta __ ko acchI taraha jAnate haiN| ye saMskRtake samAna prAkRta bhASAke bhI pUre pAraMgata the| mahArAja kumArapAladevake rAjyatva kAlameM 'sumati nAya caritra' nAmaka eka bahuta baDA graMtha prAkRtameM likhA hai / isa 'kumArapAla caritra meM bhI bahuta bhAga prAkRta hI hai| vikrama saMvat 1241 meM isa graMthakI samApti huI hai / arthAt mahArAja kumArapAlakI mRtyuse 11 varSa bAda yaha graMtha likhA gayA hai / graMtha bahuta bar3A hai / zlokasaMkhyA koI isa kI 9000 ke lagabhaga hogii| 2. mohaparAjayanATaka, yazapAlamaMtrIkRta / suprasiddha yuropIya paMDita pro. pITarasana ( Prof. Peterson ) ne, pUnAkI Dekkana kAleja (Deccan College )ke vidyArthIyoM ke sanmukha zrIhemacaMdrAcAryake viSayameM eka vyAkhyAna diyA thaa| usameM, isa graMthake viSayameM bolate hue unhoMne vidyArthIyoMse kahA thA ki-"isa tumhArI kaoNlejake, usa agale divAnakhAneke hI 'pustaka saMgraha' meM eka pustaka paDI hai, jisameM yaha vRttAMta likhA huA hai ki, kumArapAla rAjAne kisa varSa ke kisa mahine aura kisa dinako jaina dharma svIkAra kiyaa| krizcIyana logoMke 'pilaprImsa propresa' nAmaka pustakakI taraha, alaMkAra rUpase, kumArapAla rAjAke jaina dharmameM dIkSita honekA varNana kiyA gayA ... hai| yaha pustaka nATakake rUpameM tADapatra para likhI huI hai, aura 'mohaparAjaya' isakA nAma hai| hemacaMdrAcAryase saMbaMdha rakhane vAle itihAsa para, prakAza DAlane vAlI pustakoMmeMse, yaha pustaka sabase prAcIna hai / isa pustakake 1 vidvAnoMke avalokanArthaM vaha kAvya hama yahAM uddhRta karate haiM kalyANasAra savitAna harekSamoha kAMtAravAraNasamAna jayAdyadeva / dharmArthakAmada mahodaya vIra dhIra somaprabhAva paramAgama siddhasUre // isa kAmyake Upara khopaza vyAkhyA hai jisameM pRthak pRthak 10. rIti se vyAkhyAna likhe haiN| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla caritra saMgraha-prastAvanAdi vaktavya kartAkA nAma yazaHpAla hai| kumArapAla rAjAkI mRtyuke bAda, usake rAjyakA khAmI jo ajayapAla huA thA, usa kA yaha eka pradhAna thA / isa 'mohaparAjaya' nATakameM, kumArapAla rAjAke sAtha, dharmarAja aura viratidevI kI putrI kRpAsundarI kA pANigrahaNa, tIrthaMkara mahAvIra aura AcArya hemacaMdrakI sanmukha, karAyA gayA hai| jaina dharmakI isa . baDhI bhArI vijaya kI miti saMvat 1216 ke mArgazIrSa mAsakI zukla dvitIyA hai-arthAt IvIsan 1960 meM, kumArapAla rAjAne prakaTa rUpase jaina dharmakA svIkAra kiyA thA / isa tArIkhake nizcayameM saMzayita honekA koI mI .. kAraNa nahIM hai, kyoM ki yaha pustaka IkhIsan 1173 se 1176 ke bIcameM-arthAt isa uparyukta tArIkhake bAda 16 varSake aMdara hI likhI huI honI caahie|" 3. prabaMdhaciMtAmaNi, merutuMgAcAryakRta / yaha graMtha bahuta acchA hai| saMskRta bhASAmeM, gadyameM, isa kI racanA kI gaI hai| isameM aneka aitihAsika ghaTanAoMkA ullekha hai / rAjataraMgiNIke DhaMga para likhA huA hai| . Adhunika pAzcAtya vidvAnoMne isa graMthako anya saba aitihAsika lekhoMse, adhika vizvasanIya mAnA hai / gujarAtake itihAsake lie to kevala yahI eka AdhArabhUta graMtha hai| isakA iMgrejImeM anuvAda karA kara, baMgAlakI 'raoNyala eziyATika sosAiTI'ne prakaTa kiyA hai / isake aMtameM kumArapAla va hemacaMdrAcAryakA vistRta varNana hai / saMvat 1361 ke phAlguna mAsakI zukla pUrNimAko, kAThIyAvADake prasiddha nagara 'vaDhavANa meM isakI samApti huI thii| 4. prabhAvakacaritra, prabhAcaMdrAcAryakRta / isa graMthameM, jagatmeM jaina dharmakI prabhAvanA karane vAle aneka prabhAvaka pUrvarpiyoMke jIvana caritra haiN| sArA grantha saMskRta padyamaya hai / kavitA baDI ramaNIya hai / saMskRta-sAhityake premiyoMko ' avazya avalokana karane lAyaka hai| isameM pUrva kAlake 23 jaina mahAtmAoMkA varNana hai| aMtameM hemacaMdrAcAryakA bhI vistArase ullekha hai| 5. kumArapAlacaritra, jayasiMhasUriracita / 6. kumArapAlacarita, zrIsomatilakasUrikRta / 7. kumArapAlacaritra, shriicaaritrsuNdrkRt| 8. kumArapAlacaritra, harizcaMdrakRta (praakRt!)| 9. caturvizatiprabaMdha, zrIrAjazekharasUrikRta / 10. kumArapAlarAsa (gujarAtI) zrIjinaharSa kRt| 11. kumArapAlarAsa (gujarAtI) zrAvaka RSabhadAsa racita / ina pustakoMke atirikta 'vividhatIrthakalpa' 'upadezataraMgiNI' tathA 'upadezaprAsAda' Adi bahutase anya graMthoM meM mI ina mahApuruSoMkA varNana milatA hai| isa graMtha-gaNanAmeM hameM abhI eka aura mahatvavAle graMthakA nAma likhanA bAkI hai-jo ki isa prastuta caritra kA mUlabhUta hai| isakA nAma hai 'kumArapAlaprabaMdha' / saMvat 1499 meM, tapagacchAcArya mahAprabhAvaka zrIsomasuMdarasUrIzvarajIke suziSya zrIjinamaMDana gaNine isakI racanA kI hai| sArA graMtha sarala aura sarasa saMskRtamaya hai| gadya aura padyase mizrita hai| bIca-bIca meM prAkRta padya bhI prasaMgavaza uddhRta kie gae haiN| isa graMthakA caritrAtmaka bhAga, kevala kavikI kalpanA mAtra hai, aisA nahIM hai; paraMtu yathArtha aitihAsika ghaTanA kharUpa hai / isakA pramANa pAThakoMko isase mila sakegA ki, isa caritrako vizvasanIya aura upayogI samajha kara, baDaudAke vidyAvilAsI nRpati zrIsayAjIrAva mahArAjane, pAritoSika de kara, vidvAn zrAvaka zrIyuta maganalAla cUnilAla vaidya (baDaudA) dvArA, gujarAtI bhASAme anuvAda karA kara, rAjyakI tarphase chapavA kara prakAzita kiyA hai| isa pustakameM gujarAtake itihAsakI bahutasI upayogI bAte haiN| aNahilapura-pATana nagarakI sthApanA (vikrama saMvat 802) se le kara kumArapAla rAjA (saM. 1230) paryaMtakI gurjararAjyapravRtti vigere isameM saMkSiptase varNana kI gaI hai| siddharAja jayasiMhakA, baMgAlake mahobakapura (mahotsavapura) ke rAjA madanavarmAke sAtha, samAgama honekA ullekha isI graMthameM milatA hai, jo bAta, janarala Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vaktavya kaniMgahAma (General Cunnigham), ke 'hiMdusthAnakA prAcIna bhUgola' (The Ancient Geography of India) vAlI hakIkatako puSTa karatI hai / judA judA dezoMko jItanA, vidyA-kalA-kauzalya AdikA dezameM pracAra karanA, nIti aura dharmamaya jIvana bitAneke lie prajAko aneka tarahase pravRtta karanA, hiMsA, vyasana Adi adhaHpAta karAne vAle bAloMkA sarvathA nAza karAnA aura somezvara, zatrujayAdi vividha tIrthokA jIrNoddhAra karAnA va aneka navIna maMdiroM kA banavAnA-ityAdi vividha viSayoMkA manohara vivecana isa pustakameM kiyA gayA hai| adhika kyA ! usa samayakI rAjakIya, dhArmika aura sAmAjika sthitikA eka uttama citrarUpa yaha prabaMdha hai| isI hI 'kumArapAlaprabaMdha' ke Uparase lekhakane (kha0 muni lalitavijayajIne) saMkSepameM, yaha 'kumArapAlacarita' vizeSa kara rAjapUtAnA aura paMjAbAdi dezavAsI jainI bhAIyoMke hitArtha hiMdImeM likhA hai| isa pustakameM do aise mahAn puruSoMkA varNana hai ki jinakI samAnatA karane vAle unake bAda, phira isa bhAratavarSameM koI hue hI nahIM / ina puNya prabhAvakoMke saMpUrNa guNoMkA varNana to sAkSAd bRhaspati bhI karaneko samartha nahIM hai, paraMtu 'zume yathAzakti yatanIyam' isa sUktike anusAra prabaMdhake mUla lekhaka (zrIjinamaMDanagaNi) ne, ina mahAtmAoM ke prati apanA bhaktibhAva prakaTa karaneke lie, pUrva graMthoM dvArA tathA vRddha janoMke mukha dvArA, jo kucha vRttAMta zravaNagocara huA usako bhAvI prajAke hitArtha pustaka rUpameM likha kara, apanI paropakAra vRtti prakaTa kI / ina prAtaHsmaraNIya maharSi aura rAjarSi ke Adarza jIvanakA eka kSaNa bhI aisA nahIM hai ki jisakA jAnanA anupayukta ho, paraMtu pUrvakAlIna bhAratIyoMkA, AdhunikoMkI taraha itihAsa tattvakI tarapha vizeSa lakSya na hone se, ina mahAtmAoMke samagrajIvanacaritrarUpa amRtakA pAna kara, hama apanI AtmAko saMtuSTa nahIM kara sakate / isa prabaMdhameM jina bAtoMkA ullekha hai, vaha kevala khAsa khAsa vizeSa ghaTanAoMkA hI samajhanA caahie| ___ yahAM para hama yadi, pAThakoMke subodhArtha ina mahApuruSoMke pavitra caritrakA kucha sArAMza likha deveM to, saMbhava hai vizeSa upayukta hogaa| maharSi zrIhemacaMdrAcArya stumatrisaMdhyaM prabhuhemasUrerananyatulyAmupadezazaktim / atIndriyajJAnavivarjito'pi yaH kSoNibhartuLadhita prabodham // -shriisomprbhaacaary| vikrama saMvat 1145 kI kArtikI pUrNimAko, sakalasatvasamUhako advitIya AhvAda utpanna karane vAlA, sAMsArika viSayoMke AMtarika dAhase saMtapta AtmAoMko zAMti pahuMcAne vAlA, samyagjJAna, darzana aura cAritra rUpa balaukika ranoMko apane garbha meM rakhane vAle pavitra jainadharmarUpa mahAsAgarakI, AnaMdotpAdaka bhagavatI ahiMsAkharUpiNI / taraMgoMko akhila bhUmaMDala meM phailAne vAlA, bhavyajanarUpa kamanIya kumudoMko vikakhara karane vAlA aura apanI apUrva bAlajyotsA dvArA, ajJAnAMdhakArase Achanna bhArata dharAko ujvala karane vAlA, tathA jisakA prakAza zAzvata rahane pAlA / aise lokottara caMdrake samAna, isa mahAmunIMdra hemacaMdrakA, prAcIdiksadRza pUjanIyA devI pAhinIke pavitra garmase avatAra huA thA / 'jagata meM, jaba jaba dharmakI koI vizeSa hAni hone lagatI hai taba taba, usakI rakSA karane ke lie avazya hI kisI mahAjyoti-yugapradhAnakA avatAra hotA hai| isa prAkRtika niyamAnusAra, jaba jaina dharmameM vizeSa kSINatA pahuMcane lagI, paraspara sAMpradAyika jhagaDoMkI jaDa jamane lagI, vipakSioMkI orase aneka prakArake prahAra par3ane lage aura jainoMkA AtmasaMyama zithila hone lagA, taba, samAja koI na koI aisI vyaktikI apekSA kara rahA thA ki jo apane sAmarthya dvArA, jainadharma para ghire hue, isa vipatti rUpa bAdalakA saMhAra kare / samAjake isa manoraSako bhagavAn hemacaMdrane pUrNa kiyaa| isa pracaMDa gati vAle mahAn divya vAyuke sAmarthyase vaha meghADaMbara uDa gayA / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vakamya dIkSAgrahaNa caMdagacchake mukuTa kharUpa zrIdevacaMdrasarine apane jJAnabalase, isa vyaktidvArA jaina dharmakA mahAn udaya hone vAlA jAna kara, nava varSa vAle isa choTese baccako hI, saMvat 1154 meM cAritrarUpa amUlya rana sauMpa diyaa| pAThakoM ko yaha paDha kara Azcarya hogA ki itanA choTA baccA sAdhupanekI jimmedAriyoMko kyA samajhatA hogA aura sAdhujIvanakI kaThinAIyoMko kaise sahana kara sakatA hogA! tathA bahutase ajJAna manuSya isa bAta para upahAsya hI kareMge / paraMtu yaha eka unakI ajJAnajanya bhUla hI samajhanA cAhie / mahApuruSoMkA caritra laukika na ho kara lokottara hotA hai; yaha avazya dhyAnameM rakhanA caahie| cAhe ve vaya aura zarIrase bhale hI choTeM hoM, paraMtu sAmarthya unakA bahuta bar3A hotA hai| ve apane samakAlIna lAkhoM manuSyoM jitanI zakti, akele hI dhAraNa kare rahate haiN| jagatmeM unakI pUjA apUrva guNoMke kAraNa hI hotI hai; vaya yA zarIrake nimittase nahIM / 'guNAH pUjAsthAnaM guNiSu na ca liGgaM na ca vayaH / yadi jagatkA itihAsa dhyAnase dekhA jAya to isa bAtake pramANabhUta bahuta se udAharaNa mileMge / bhAratavarSa meM aneka aise mahApuruSa ho gae haiM, jinhoMne, sAdhAraNa janasamAjakI dharmacakSumeM dIkha paDane vAlI bAlyAvasthAmeM hI, apUrva kArya kie haiN| zrIzaMkarAcArya tathA mahArASTrIya bhaktaziromaNi jJAnadeva jaise samayaM puruSoM ne 15-16 varSa jaisI alpa vaya meM hI, gahanatattvapUrNa bhASya likha DAle the, ki jinako samajhaneke lie mI sAdhAraNa manuSyoMkI to Ayu hI khatama ho jAtI hai| jainAcArya zrIabhayadevari, somasuMdarasUri Adi aneka puruSoMne bAlyAvasthA meM hI baDe baDe pratiSThita AcAryAdi pada prApta kiye the| pro. pITarasana, isa alpavayameM dIkSA dene vAlI bAta Upara likhate haiM ki-"devacaMdrane isa choTese bacceko dIkSA de kara apanA ziSya banA liyA-yaha Azcarya jaisA mAlUma degA, paraMtu isameM Azcarya hone kA koI kAraNa nahIM hai / isa prakArakI prapA, isa deza (bhAratavarSa ) meM tathA anya dezoM meM, prAcIna kAlase calI A rahI hai, aura cala rahI hai|.........pust umra vAleko hI sAdhu banAnA cAhie, yaha niyama hai acchA, paraMtu anya samI dharmomeM dekhA jAyagA to isa taraha alpavaya vAle hI, bahutase navIna bhAcArya pasaMda kie gae mAlUma deNge|" vidyAbhyAsa . pUrva janmake susaMskAra aura kSayopazamakI prabalatAke kAraNa thoDe samayameM hI, hemacaMdra munine sarva zAkhAkA adhyayana kara, pUrNa pAMDilya prApta kara liyaa| smaraNa-zaki aura dhAraNA-zaki bahuta tIna honese alpa parizramase hI apAra jJAna saMpAdana kara liyaa| vidyAbhiruci atyaMta tIna hone ke kAraNa bhagavatI sarakhatI devI prasanna ho kara, sayaM vara pradAna karane ke lie AI thI! jitendriyatA ApakA AtmasaMyamana aura iMdriyadamana alpata utkaTa thaa| itanI alpa vayameM, isa prakArakI vairAgya icikA astitva honA, atyaMta azcaryakAraka hai| saMsAra bharameM, sabase kaThina pAsya niyama brahmacarya hai| jinakA varNana romAMca khaDe ho jAya aise ghora tapoMko, asaMkhya varSoM taka tapane kAle baDe baDe yogI mI, isa duSkara niyamakI kaThora parIkSA meM, anuttIrNa ho gae haiN| usI brahmacaryako, pUrNa rUpase, hemacaMdra munine kisa taraha dhAraNa kiyA thA, yaha isa caritrAMtargata padhinI (pRSTa 25) vAle vRttAMtake paDhanese, acchI taraha bAta ho jAtA hai| dhanya hai, isa mahApuruSakI sttvshiiltaako| pUrNa brahmavRttiko / nirvikAra dRSTiko ! aura utkRSTa yogitAko! aho ! kitanI jitendriyatA ! kaisI manogupti ! kitanA baDA dRDha saMkalpabala ! saca hai isa prakArakI sacaritatAke vinA adbhuta vidhAyeM kA prApta ho sakatI hai, aura jagatkA bhalA mI kahAMse ho sakatA hai ! isa mahAtmAke brahma tejase koyaloMkA Dhere mI suvarNamaya ho jAtA pA! (pRSTha 23) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vaktavya AcAryapada prApti isa prakAra hemacaMdra munike jJAnabala aura cAritrabalakI utkRSTatAkA pravAha jaina saMghameM sarvatra prasara gayA / 'lava jaina dharmakI vijayapatAkA thoDe hI samayameM sAre bhUmaMDalameM uDane lagegI- isa prakAra saMghameM AnaMdavArtA prayatene lgii| saMghake Agrahase tathA zAsanakI mahimA baDhAneke lie, gacchAdhipati zrI devacaMdrasUrine nAgapura nagarameM, saMvata 1162 ke sAlameM hemacaMdramuniko AcAryapada para abhiSikta kiyaa| ___ zAsanoddhAra karanekI pratijJA jaba Apako AcAryapada diyA gayA aura jaina dharmakI dhurA kaMdhe para rakhI gaI, taba zAsanakI sthiti dekha kara thApake manameM aneka prakArake vicAra uptanna hone lage / jainadharma kA uddhAra aura pracAra jagat meM kisa taraha hoyaha bAta dina aura rAta manameM ghulane lgii| haraeka upAyase bhI paramAtmAke zAsanakI vaijayantI patAkAko, eka daphe phira mI, bhAratavarSameM pharakAnI cAhie, aisA pUrNa utsAhake sAtha Apane dRDha saMkalpa kiyA / jaba taka koI rAjA mahArAjA isa dharmakA nAyaka na ho, taba taka yaha saMkalpa siddha honA muzkila hai-aisA vicAra kara, kisI mahArAjako pratibodha karaneke lie, maMtrArAdhana kara, devatAse vara mA~gA / Apake prabala manobalase, saMtuSTa ho kara devatAne bhI Ipsita vara pradAna kiyaa| gurjarapati siddharAjakA samAgama . vividha dezoMmeM vihAra karate hue aura upadezAmRta dvArA aneka bhavya jIvoMko pratibodha karate hue, kramase rAjyanagara aNahilapura-pATaNameM praveza kiyaa| isa samaya mahArAja siddharAja jayasiMha yahAM para prajApriya. nRpati the| dhIre dhIre sAre zaharameM tathA rAjadarabArameM ApakI vidvattAkI khyAti phailane lagI, jise suna kara mahArAja mI Apake darzanake lie utkaMThita hue| prasaMgavaza eka dina ApakA aura mahArAjakA samAgama huaa| rAjA Apa kI vidvattA aura saccaritatA para baDA mugdha huaa| 'Apa kRpA kara niraMtara yahA~ AyA kareM aura dharmopadeza dvArA hameM samArga batAyA kreN| isa prakArakI rAjAkI vijJapti, dharmakI prabhAvanAke nimitta, svIkAra kara lI / rAjAkI icchAnusAra, ApakA Agamana niraMtara rAjyasabhAmeM hotA thA / nAnA prakArakI tattvacarcAeM huA karatI thiiN| deza-dezAMtaroMse baneka matoMke vidvAn apanI vidvattAkA paricaya deneke lie siddharAjakI sabhAmeM upasthita hote the / sabake sAtha hemacaMdrAcAryakA vAda-vivAda hotA thA, aura usameM sadA Apa hI kA jaya hotA thaa| - jainadharmameM aTala zraddhA ApakA AtmA jaina dharmameM pUrNa raMgA huA thA / Arhata dharma para ApakI aTala zraddhA thii| yadi, jaina dharmakI bayAcaniko sarvatra phailAneke lie, rasAtalameM mI jAnA par3e, to, Apa vahAM jAneke lie bhI taiyAra the| isa prakAra jainadharma para jo ApakA vizvAsa thA vaha dhArmika-moha janya nahIM thA, kiMtu jainadharmakI satyatAke kAraNa paa| Apa eka stutimeM vItarAga mahAvIra prabhukI stavanA karate hue kahate haiM ki na zraddhayaiva tvayi pakSapAto na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptAt parIkSayAca tvAmeva vIra ! prabhumAzritAH sma // varSAda- vIra ! kevala zraddhA-aMdhazraddhA se hI teremeM hamArA pakSapAta hai tathA kevala dveSamAtrase hI anyoMmeM hamArA banAdara hai, aisA nahIM hai; kiMtu parIkSApUrvaka, hamArA yaha vyavahAra hai / jaina dharmake siddhAntoMko Apa akhaMDanIya te the, aura apane jJAnabalase unakI akhaMDanIyatA. samasta pravAdiyoMke sAmane, akATya pramANoM dvArA, baDI nirbhIkatA ke sApa, siddha karate the| isI hI stutimeM Apa anyatra kahate haiM ki- imAM samakSaM pratipakSasAkSiNAmudAraghoSAmavaghoSaNAM bruve / na vItarAgAtparamasti daivataM na cApyanekAMtamRte nayasthitiH // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vaktavya arthAt-pratipakSiyoMke sanmukha baDI garjanA karake kahatA hUM ki, jagatmeM vItarAgake sadRza to koI anya deva nahIM hai aura anekAMta (syAdvAda-jaina ) dharmake sivA koI satya tatva nahIM hai / niHpakSapAtatA hama Upara kaha Aye haiM ki, ApakI jo dhArmika zraddhA thI vaha pakSapAtapUrNa na ho kara, tAstrikI thI / isa kA pramANa, siddharAjane jaba Apako yaha pUcchA thA ki-'jagatmeM kaunasA dharma saMsArase mukta karanevAlA hai ?? isake uttarameM Apane jo brAhmaNa purANAntargata saMkhAkhyAnakA adhikAra sunAyA aura dharmagaveSaNAke lie jo niHpakSapAta bhAva prakaTa kiyA vaha Apake jIvanake niSkarSakA eka asAdhAraNa udAharaNa hai / isa prasaMga ne Apake jIvanako atyaMta mahAn siddha kara diyA hai| yadi Apa, usa samaya isa prakArakA madhyasthatA sUcaka javAba na de kara, jisa dharmake Upara ApakA pUrNa vizvAsa thA, usIkA nAma lete, to Apako kauna rokane vAlA thA ! aisA vidvAnoMmeM kauna thA jo Apake kathanako khaMDita kara sakatA! kintu Apa yaha acchI taraha jAnate the ki jo bhavya aura niHpAkSapAtI dharmecchu hogA usako to, gaveSaNA karane para, nissaMdeha jainadharma satya dharma hI pratIta hogA / kyoM ki Apane bhI khayaM jainadharmako satyatAke kAraNa hI khIkAra kiyA thaa| pro. pITarasana isa viSayameM likhate haiM ki-"siddharAjako dharmasaMbaMdhI jo zaMkAyeM hotI thIM, unako, vaha anya AcAryoMkI mAphaka, jainAcArya hemacaMdrako mI pUchatA thA, aura jaba, anya AcArya, rAjAke manako saMtuSTa kara sake aisA javAba nahIM de sakate the, taba hemacaMdra aneka dRSTAMtoM dvArA, aisA ramaNIya uttara detA thA ki, jisase siddharAjakA mana khuza khuza ho jAtA thaa|" eka samaya siddharAjake manameM yaha zaMkA huI ki 'jagatmeM manuSyakA sthAna kaisA hai tathA manuSyakA uddezya kyA hai aura vaha kaise prApta ho sakatA hai ?" judA judA aneka dharmAcAyoMke pAsase usane isakA javAba mAMgA paraMtu kisIse saMtoSakAraka javAba na diyA gyaa| saba hI ne uttara deneke samaya, apanA mata zreSTha batalA kara, anya dharmokI nindA kii| aMtameM siddharAjane nirAza ho kara, hemacaMdrAcAryase isakA javAba mAMgA, taba, usane eka bahuta acchA dRSTAMta de kara siddharAjakI zaMkAkA nirAkaraNa kiyA |...........siddhraaj isa javAbako suna kara bahuta khuza huaa|" hemacaMdrAcAryake isa niSpakSapAtapana para pro. pITarasana svayaM baDA mugdha huA thaa| siddharAjakA avasAna isa prakAra, mahAvidvAn zrIhemacaMdrAcAryake sahavAsase, siddharAjake manameM, jainadharmake viSayameM, bahuta kucha Adara utpanna ho gayA thA / yadyapi, spaSTa rUpase usane apane kuladharmakA tyAga nahIM kiyA thA, tathApi, jainadharmakI tarapha usakA bhaktibhAva vizeSa ho gayA thaa| vaha hemacaMdrAcAryako baDI AdarakI dRSTi se dekhatA thA / 'siddha-haimazabdAnuzAsana' nAmaka mahAn vyAkaraNa prantha Apane isIke kathanase banAyA thaa| yaha rAjA baDA nyAyI aura vidyAvilAsI thaa| 49 varSa taka rAjyabhAra vahana kara saMvat 1199 meM, isane deha choDa diyaa| hemacaMdrAcAryakA vihAra jaba taka, siddharAja jIvita thA taba taka, bahuta kara ke ApakA nivAsa, pATana hI meM rahatA thaa| yadyapi zAmi, munijanoMko cirakAla paryaMta, eka sthAnameM rahanekA niSedha kiyA hai, paraMtu Apa utsarga - apavAda aura dravya, kSetra, kAla, bhAvake pUrNa jJAtA the / ataH Apane, aneka prakArase jaina dharmakI prabhAvanA honekA mahAn lAbha samajha kara, rAjAke uparodhase, adhika samaya taka, pATanameM hI rahanA svIkAra kiyA thaa| guru mahArAja aura jaina saMghakI mI yahI icchA thii| jaba siddharAjakA dehapAta ho gayA. taba Apane thoDe samayake lie, pATana choDa diyA aura anya pradezoMmeM vicaraNa kiyaa| isa vihArakAlameM Apane jainadharmakI bahuta prabhAvanA kI / hajAroM manuSyoMko jainadharmakA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vaktavya svIkAra kraayaa| apane anupama upadeza dvArA, prajAjanoMko naitika aura dhArmika jIvanakA sanmArga dikhaayaa| avakAzake samayameM aneka graMthoMkI racanA kara, jaina-sAhityakI zobhAmeM asAdhAraNa abhivRddhi kI aura bhAratakI bhAvI prajAke Upara atyaMta upakAra kiyaa| punaH pATanameM praveza siddharAjake marane bAda gurjarabhUmike adhipati mahArAja kumArapAla deva hue| kitaneka varSoM taka to vaha, apane rAjyakI suvyavasthA karanemeM tathA zatruoMkA mAnamardana karanemeM lage rahe / digvijaya kara aneka rAjAoMko, apanI AjJAke vazavartI kiye / rAjyakI sImA bhI bahuta dUra taka baDhAI / jaba rAjya niSkaMTaka ho gayA aura kisI prakArakA upadrava na rahA taba, Apa zAMtise prajAkA pAlana karane lage / dezameM sarvatra zAMti phaila gaI aura kalA kauzalakI vRddhi hone lagI / yaha saba vRttAMta, jaba bhagavAn hemacaMdrAcAryako jJAta huA, taba, unako atyaMta khuzI huI; citta baDA prasanna huaa| zAsanoddhArakI kI huI pratijJAke pUrNa honekA avasara, najadIka AyA huA samajha kara, punaH pATana nagarako pavitra kiyaa| zrIsaMghane, isa samaya ApakA purapraveza baDe samArohase karAyA / Apake Agamanase zahara meM sarvatra harSa chA gayA / pratijJA pUrNa, saphala manoratha kumArapAla mahArAjako, pUrvAvasthAmeM - rAjyaprAptike pUrvameM-Apane aneka saMkaToMse bacAye the / isa kAraNa ve, Apake upakArabhArase to dabe hue the hI; isa samaya Apane, punaH mahArAjako eka prANAMta bhayase rakSita kiyA, jisase, usa upakArabhArakI sImA, atyaMta baDha gii| ApakI isa prakAra niSkAraNa paropakAritAko jAna kara, mahArAja baDe prasanna hue / ApakI tarapha unakA bhaktibhAva atyaMta baDha gayA / pUrvameM jo vacana de cUke the, usakA smaraNa ho AyA / udayana maMtrI dvArA sUrIzvarajIko apane pAsa bulAe aura caraNoMmeM mastaka rakha kara kahA- bhagavan ! Apane jo jo upakAra, isa kSudra prANI para kiye haiM, unakA badalA to maiM aneka janmoM dvArA bhI nahIM de sakatA, paraMtu isa samaya, jo kucha mujhe ApakI kRpAse milA hai, use khIkAra kara, upakArake apAra bhArako kucha halakA kara, isa sevaka ko upakRta kIjie / isa rAjya aura rAjAke Apa hI svAmI hai| yaha tana, yaha mana aura yaha dhana saba Apa hI kI sevAmeM samarpita hai / isa anucarakI yaha tuccha prArthanA svIkAra kreN|" rAjAke ina namra vAkyoMko suna kara sUrIzvara atyaMta AnaMdita hue / manorathoMke saphala honekA samaya sAmane AyA huA dekha, kSaNa bhara, AnaMdake apAra sAgarameM, nimagna ho gye| Apa utkRSTa yogI the / atyaMta niHspRhI the| mahA dayAlu the / kevala paropakArake nimitta hI ApakA avatAra huA thaa| Apako na dhanakI jarUrata thI, na mAnakI / na rAjyakI icchA thI na puujaakii| abhilASA thI Apako kevala saMsAra mAtrake prANiyoMko abhaya dAna dilAne kI; aura paramAtmA mahAvIrake pavitra zAsanakI vaijayaMtI patAkAko, isa bhUmaMDalameM uDatI huI dekhanekI / ApakI yaha bhavya bhAvanA, kalpavRkSa samAna sarva icchAoMko pUrNa karanemeM samartha aura tatpara, aise mahArAjAdhirAja kumArapAla deva dvArA, pUrNa hogI; aisA jAna kara rAjAse kahA-"rAjan ! bhikSA mAMga kara, lUkhe sUke anna dvArA udarapUrti karane vAle, jaMgaloM aura zUnya gRhoMmeM bhUmimAtra para paDe rahane vAle aura kevala paramAtmAkA dhyAna dharane vAle hama yogiyoMko, tumArA rAjya to kyA paraMtu devAdhipati maheMdrakA mahArAjya mI, tuccha sA pratIta hotA hai / hamAre brahmAnaMdake anaMta sukha Age, samagra saMsArakA vaibhava bhI sadamAtra hI pratIta hotA hai to phira, pariNAmameM virasa aise isa tuccha rAjyako le kara hama kyA kareM! hamane jo tumhAre Upara kucha upakAra kiyA hai vaha khArthasAdhanake lie nahIM, kiMtu, bhAvI kAlameM tumhAre dvArA, jagatkA mahAn upakAra hone vAlA samajha kara, hamArA mukhya kartavya jo saMsArakI sevA karanA hai usakA pAlana karaneke lie, hamane tumhArI sahAyatA kI hai| pUrva mukRtake yogase aba tumheM uttama saMyoga mile haiM, isase, inake dvArA, saMsArako mukha pahuMcA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vaktavya kara apane prajApati padako sArthaka karo / yadi, hamAre upakArakA badalA cukAnekI hI, tumhArI dRDha icchA hai, to hamArI icchA pUrNa kro| hama jagatmeM ahiMsA aura jaina dharmakA pUrNa rUpase utkarSa dekhanA cAhate haiM; isa lie, hamArI ina tIna AjJAoMkA pAlana karo, jisase tumhArA aura tumhArI prajAkA kalyANa ho / prathama to, apane rAjyameM prANImAtra kA vadha baMdha kara saba jIvoMko abhaya dAna do| dUsarA, prajAkI adhogatike mukhya kAraNa, jo durvyasana-bUta, mAMsa, madya, zikAra, Adi haiM, unakA nivAraNa karo / tIsarA, paramAtmA mahAvIrakI pavitra AjJAoMkA pAlana kara, usake satya dharmakA pracAra karo / " mahArAja kumArapAla baDe kRtajJa the, bhavya the, dayAlu the, aura alpa-saMsArI the| alpa hI samayamaiM mukti jAne vAle honese unake vizuddha hRdayameM, hemacaMdrAcAryake isa vacanAmRtase bodhi-bIja aMkurita ho gyaa| mahArAjane sUrIzvarajIke caraNoMmeM phira mastaka rakha kara kahA-"bhagavan ! ApakI sarva AjJAyeM mujhe zirasA vaMdya haiM! jIvita paryaMta ina pavitra AjJAoMkA utkRSTatayA pAlana karanemeM, pUrNa prayatna karUMgA / Apa hI mere svAmI, guru aura prANa kharUpa haiN|" sUrIzvarajIko, mahArAjake ina vacanoMse jo AnaMda huA usake varNana . karanekI zakti kisameM hai| jainadharmakA sAmrAjya mahArAja kumArapAlane usI kSaNase, guru mahArAjakI AjJAoMko amalameM lAnekI zuruAta kI / dhIre dhIre Apane apane sAre rAjyase hiMsA rAkSasI ko dezanikAlA diyaa| yahAM taka ki, manuSya 'mara' aura 'mAra' ina zabdoMko bhI bhUla gaye! pazuse le kara kIDI aura jUM jaise atikSudra prANI paryaMtake kisI jIvako, koI manuSya kaSTa nahIM pahuMcA sakatA thA / manuSya jAtike avanatike kAraNabhUta durvyasanoMkA bhI dezase bahiSkAra kraayaa| anItikA nAma sunatA bhI prajA bhUla sI gaI! mahArAja niraMtara sUrIzvarakA dharmopadeza sunane lge| unakI dina prati dina jainadharmameM zraddhA baDhane lgii| unako jagatajaMjAla mithyA bhAsane lagA, saMsArakI virasatAkA anubhava hone lgaa| thoDe hI samaya Apane jaina zAstrokta utkRSTa gRhastha jIvana pAlaneke lie, dvAdazavata svarUpa zrAvaka dharma aMgIkAra kiyA / aneka prakArase jainadharmakI prabhAvanA karane lge| jaina samAja phira eka daphaha caturtha kAla ke A jAnekA anubhava karane lgaa| sarvatra jainadharmakI jaya jaya dhvani hone lgii| yaha saba dekha kara hemacaMdrAcArya apane jIvanako saphala samajhane lage / apanI pratijJA pUrNa huI dekha, svIya AtmAko kRtakRtya mAnane lage / vItarAgake satyadharmakA isa prakAra utkarSa sat yugakI apekSA kaliyugako hI Apa zreSTha kahane lge| mahArAja kumArapAlake nityapAThArtha jo Apane 'vItarAgastotra' likhA hai, usameM Apa kahate haiM ki yatrAlpenApi kAlena tvadbhakkaiH phalamApyate / kalikAlaH sa eko'stu kRtaM kRtyugaadibhiH|| arthAt-he vItarAga ! jisa kaliyugameM, alpa samayameM hI tere bhakta zreSTha phala prApta kara lete haiM, vaha kalikAla hI hamAre lie to sadA raho! hameM usa sat yugase kyA matalaba hai ki jisameM, tere dharmake vinA vyartha hI saMsArameM mAre mAre phirate the| Age cala kara Apa kalikAlameM bhI vItarAgake zAsanakI ekacchatratAkA varNana karate hai kahate haiM ki zrAddhaH zrotA sudhIrvaktA yujyeyAtAM yadIza tat / tvacchAsanasya sAmrAjyamekacchatraM kalAvapi // arthAta-he deva! yadi. zuddha zraddhAse nirmala hai aMta:karaNa jisakA aisA, zrAddha to zrotA ho, aura sakalazAstrapAraMgata tattvapArINa aisA, vaktA ho, to kalikAlameM bhI tere zAsanakA ekacchatra sAmrAjya ho sakatA hai| yaha zloka baDe mArkekA hai, isameM bhagavAn zrIhemacaMdrAcAryane apane jIvanakA anubhava pragaTa kiyA hai / ve kahate haiM ki jahA~, yugAnta. ryartI sakala zAstrakA pAragAmI (mere samAna) jaina dharmakA vaktA - upadezaka hai, aura caulukyacakracUDAmaNi mahArAja zrIkumArapAla deva jaisA zrotA- zrAvaka hai, taba isa kalikAlameM bhI jaina zAsanakA, ekacchatra sAmrAjya ho isameM Azcarya kyA / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vaktavya sUrIzvarakI jJAnazakti-graMthanirmANakArya bhagavAn hemacaMdrAcAryake jIvanako jagatmeM zAzvata prakAzita rakhane vAlA aura anya dharmiyoMko bhI Azcarya utpanna karane vAlA, unakA agAdha jJAnaguNa thaa| unake jaisA sakala zAstroMmeM pAraMgata, DhUMDhane para bhI nahIM milegaa| isa aparimita jJAnazakise mohita ho kara, tatkAlIna sarva dharmake vidvAnoMne 'kalikAlasarvajJa' jaisI mahatI upAdhi, unako samarpaNa kI thii| sacamuca hI Apa 'kAlikAlasarvajJa' the, isameM jarA bhI atyukti nhiiN| isa bAtakI sadhyatA ApakI apAra graMtharatnarAzI, Aja mI jagatako karA rahI hai| Apake graMthoMke samUhako dekha kara pAzcAtya vidvAn bhI, vismita hote haiN| ve bhI Apako 'jJAna ke mahAsAgara' (Ocean of the Knowledge) kaha kara ullikhita karate haiN| kahA jAtA hai ki Apane apane jIvana kAlameM 35000000 (sADhe tIna koDa) loka pramANa graMtha likhe the| paraMtu bhAratavAsiyoMke durbhAgyase bahutase graMtha to kAlake karAla gAlameM daba gaye-naSTa ho gaye / itanA hone para bhI, jitane graMtha vartamAna kAlameM vidyamAna haiM, ve bhI thoDI saMkhyA vAle nahIM haiN| vidyamAna prathazreNI hI Aja vidvatsamUhako vismaya karA rahI hai| vidyAke sakala viSayoMmeM ApakI abAdhita gati thii| koI bhI viSaya aisA nahIM thA ki jisakA Apane ava-. gAhana nahIM kiyA ho yA jisake Upara, apanI camatkArika lekhinI na uThAI ho ! vyAkaraNa, nyAya, kAvya, koSa, alaMkAra, chaMda, nIti, stuti ityAdi saba viSayoM para Apane eka yA aneka graMtha likhe haiN| kaI kaI graMtha to aise apUrva hai ki jinakI samAnatA karane vAle, bhAratameM dUsare graMtha hI nahIM haiN| hamArI bahuta icchA thI ki, hama isa lekhameM bApake graMthoMkA vistArase ullekha kreNge| paraMtu lekha baDha jAneke kAraNa, sthAnAbhAva ho jAnese, isa icchAko pUrI nahIM * kara sake / Apake graMthoMkA samUha itanA baDA aura vicitra hai ki yadi usakA vistArase vivecana kiyA jAya to eka baDI pustaka hI bana jAya / ziSyazreNi aura zarIrAMta sUri bhagavAnkA ziSyasamUha bahuta baDA aura prabhAvazAlI thA / sAdhusamudAyameM, prabaMdhazatakartA zrIrAmacaMdra, . mahAkavi zrI bAlacaMda, anekavidhAsaMpanna zrI guNacaMdra, vidyAvilAsI zrI udayacaMdra - ityAdi mukhya the| zrAvakasamudAyameM, mahArAja zrI kumArapAla deva, mahAmAtya zrI udayana, rAjapitAmaha AmrabhaTa, daMDanAyaka zrI vAgbhaTa, rAjagharaTTa zrI cAhara, solAka ityAdi aneka rAjavargIya tathA lakSAvadhi prajAvargIya zrImaMtAdi the| isa prakAra bahuta samaya taka apane jJAnapuMjake pavitra prakAzase sUrIzvarajIne bhArata ko prakAzita kiyaa| apane vAyukI samAptikA samaya prApta huA dekha, bhagavAnne sakala ziSyagaNako samIpameM bulaayaa| Atmika unnatike viSayameM vividha prakArake hitakara vacanoM dvArA amRtatulya upadeza diyA, jise suna kara mahArAja kumArapAlakA hRdaya bhara AyA / sUri mahArAjane unako sAMtvana karaneke lie aneka miSTa vacana khe| aMtasamayameM Apane niraMjana, nirAkAra aura sahajAnaMdita paramAtmAkA pavitra dhyAna dharate hue bahirvAsanAkA tyAga kiyaa| vizuddha AtmapariNatimeM ramaNa karate hue, nirmala samAdhisahita dazama dvArase prANatyAga kiyaa| saMvat 1229 meM sAre samAjako zokasamudrameM DUbo kara, isa bhUmaMDala parase kalikAla sarvajJa bhagavAn zrIhemacaMdrAcAryarUpa vaha lokottara caMdra, asta ho gayA ! upasaMhAra paatthko| sUri bhagavAnake isa caritra-sArAMzase Apako yaha jJAta ho jAyagA ki, ve kaise prabhAvazAlI puruSa the, unameM kaise kaise guNoMkA sanipAta huA thA ! sacamuca hI ve eka advitIya mahAtmA the / unake guNoMkA varNana karate hue pro. pITarasana likhate haiM ki-"hemacaMdra eka baDe bhArI AcArya the / duniyAke kisI bhI padArtha para unakA tila mAtra bhI moha nahIM thA; tathA usa mahApuruSane apanI baDI Ayu aura jokhamadAra jiMdagIko bure kArmomeM na lagA kara, saMsAra kA bhalA karanemeM bItAI thii| unake kiye hue pakayoMke badala isa dezakI prajAko unakA bar3A bhArI upakAra Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vaktavya mAnanA cAhie / " videsI vidvAn prophesarake ina vacanoMmeM hama itane zabda aura milAyeMge, aura kaheMge ki-"ve eka baDe bhArI mahAtmA the, pUrNa yogI the, utkRSTa jitendriya the, atyaMta dayAlu the, mahAparopakArI the, pUre niHspRhI the, niHpakSapAtI the, satyake upAsaka the, aura kalikAlameM sarvajJa the|" Apake jIvanase, 'saMsArakA bahuta upakAra huA, jainadharmakA uddhAra huA aura satyakA pracAra huaa| namana hai mahAtman ! tumhAre pavitra jIvanako! vaMdana hai bhagavan ! Apake samyaga jJAna, darzana aura cAritra ko !! rAjarSi zrI kumArapAla deva / satvAnukampA na mahImA syAdityeSa kRpto vitayaH pravAdaH / jinendradharma pratipadya yena, zlAdhyaH sa keSAM na kumArapAlaH // - zrIsomaprabhAcAryaH / - vyAvahArika jIvana mahArAja kumArapAla deva isa kaliyugameM eka advitIya aura Adarza nRpati the| ve baDe nyAyI, dayAlu, paropakArI, parAkramI aura pUre dharmAtmA the| vikrama saMvat 1149 meM inakA janma huA thA aura saMvat 1199 meM rAjyAbhiSeka huA thaa| eka purAtana paTTAvalImeM rAjyAbhiSekakI tithI 'mArgazIrSa zukla caturthI' likhI hai / rAjyaprAptike bAda lagabhaga 10 varSaparyaMta Apane rAjyakI muvyavasthA karanekA, aura usakI sImA baDhAnekA prayatna kiyA / digvijaya karake Apane aneka baDe baDe rAjAoMko apanI pracaMDa AjJAke adhIna kiye| Apa apane samayameM eka advitIya vijetA aura vIra rAjA the| bhAratavarSa meM, usa samaya ApakI barAbarI karane vAlA aura koI rAjA nahIM thaa| ApakA rAjya bahuta bar3A thaa| zrI hemacaMdrAcAryane 'mahAvIracarita' meM ApakI AjJAkA pAlana "uttara dizAmeM turakasthAna, pUrvameM gaMgA nadI, dakSiNameM viNyAcala aura pazcimameM samudra paryata" ke dezoMmeM honA likhA hai / prophesara maNIlAla nabhubhAI dvivedI likhate haiM ki-"gujarAta yAni aNahillavADake rAjyakI sImA bahuta vizAla mAlUma detI hai / dakSiNameM TheTha kolApurake rAjA usakI AjJA mAnate the, aura bheMTa bhejate the| uttarameM kAzmIrase bhI bheTeM AtI thii| pUrvameM cedI deza tathA yamunA pAra aura gaMgA pAra ke magadhadeza paryaMta AjJA pahuMcI thii| aura pazcimameM saurASTra tathA siMdhu deza tathA paMjAba kA mI kitanAka hissA gujarAtake tAbemeM thA / 'rAjasthAna itihAsa' ke kartA karnala TaoNDa sAhaba ko, citauDake kilemeM, rANA lakhaNasiMhake maMdirameM eka zilAlekha milA thA, jo saMvat 1207 kA likhA huA hai| usameM mahArAja kumArapAlake viSayameM likhA hai ki "mahArAja kumArapAlane apane prabala parAkramase saba zatruoMko dala diye, jisakI AjJAko pRthvI parake saba rAjAoMne apane mastaka para caDhAI / jisane zAkaMbharIke rAjAko apane caraNoMmeM nmaayaa| jo khuda hathiyAra pakaDa kara savAlakSa (deza) paryaMta caDhA aura jisane saba gar3hapatiyoMko nmaayaa| sAlapura (paMjAba) taka ko bhI usane usI taraha vaza kiyA / " (vesTarna iNDiyA, TaoNDa kRta) ina saba pramANoMse mahArAja kumArapAlake rAjyake vistArakA khayAla ho jAtA hai| bhAratavarSameM. itane bar3e sAmrAjyako bhogane vAle rAjA bahuta kama hue| ApakI rAjadhAnI anahilapura-pATana, bhAratake usa samayake sarvotkRSTa nagaroMmeM se, eka thii| vaha vyApAra aura kalA-kauzalase bahuta baDhI caDhI thI, samRddhike zikhara pahuMcI huI thii| rAjA aura prajAke suMdara mahAloMse tathA parvatake zikharase UMce aura manohara devabhuvanoMse atyaMta alaMkRta thii| hemacaMdrAcArya ne 'dyAzraya mahAkAvya meM isa nagarI kA bahuta varNana kiyA hai / sunA jAtA hai ki usa samaya isa nagara meM 1800 to koDAdhipati rahate the| isa prakAra mahArAja eka baDe bhArI mahArAjyake khAmI the / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vaktavya Apa prajAkA pAlana putravat karate the| apane rAjyameM eka bhI prANIko duHkhI nahIM rakhanA cAhate the| prajA bhApako 'rAma' kA hI dUsarA avatAra samajhatI thI / prajAkI avasthA jAnaneke lie, gupta vezase Apa zaharameM bhramaNa karate the| hemacaMdrAcArya kahate haiM ki-"daridratA, mUrkhatA, malinatA ityAdise jo loka pIDita hote haiM ve mere nimittase haiM yA anyase ! isa prakAra auroMke duHkhoMko jAnaneke lie rAjA zaharameM phiratA rahatA thaa|" isa prakAra jaba gupta bhramaNameM mahArAjako jo koI duHkhI hAlatameM najara paDatA thA, to Apa jhaTa apane sthAna para A kara, usake duHkha ra karanekI ceSTA karate the| 'dyAzraya mahAkAvya' ke aMtima sarga (20) meM bhagavAna zrIhemacaMdra likhate haiM ki"mahArAja kumArapAlane eka dina rAstemeM, eka garIba manuSyako, cillAte hue aura jamIna para girate-paDate hue aise 5-7 bakaroMko khIMca kara le jAtA huA dekhA / mahArAjane pUchA ki-'ina mare hue jaise bicAre pAmara prANiyoMko kahA~ le jAtA hai ! / ' usa manuSyane kahA-'inako kasAIke yahA~ beca kara, jo kucha paisA AegA, usase udaranirvAha kruuNgaa|' yaha suna kara mahArAja baDe khinna hue aura socane lage ki-'mere durvivekase hI isa taraha loka hiMsAmeM pravRtta hote haiM, isa lie dhikkAra hai mere prajApati nAma ko isa prakAra apanI AtmAko ThapakA dete hue rAjabhavana meM Ae aura adhikAriyoMko bulA kara sakhata AjJA dI kI-'jo jhUThI pratijJA kare use zikSA hogI, jo parastrIlaMpaTa ho use, adhika zikSA hogI, aura jo jIvahiMsA kare use, saba se adhika kaThora daMDa milegA-isa prakArakI AjJApatrikA sAre rAjya meM bheja do|' adhikAriyoMne usI vakhata ukta pharamAna sarvatra jAhira kara diyaa| isa prakAra sAre mahArAjya meM- yAvat trikaTAcala ( laMkA) paryaMta-amArIghoSaNA kraaii| isameM jinako nukasAna pahuMcA unako tIna tIna varSa takakA anna diyA / madyapAnakA pracAra bhI sarvatra baMdha kraayaa| *yajJa-yAgameM bhI pazuoMke sthAna para annakA havana honA zuru huA ! eka dina mahArAja soye hue the, itane meM kisIke ronekI avAja sunAI dI / Apa UTha kara akele hI usa sthAna para pahuMce / jA kara dekhA to eka suMdara strI rotI huI najara paDI / use pUchane para mAlUma huA ki, vaha eka dhanADhya gRhasthakI strI hai, usakA pati aura putra donoM mara gaye / vaha isa lie rotI thI ki-'rAjyakA pUrvakAlase yaha krUra niyama calA AtA hai ki saMtatihIna manuSyakI milkatakA mAlika rAjya hai-ataH isa niyamAnusAra merI jo saMpatti hai vaha saba rAjya le legA to phira maiM apanA jIvana kisa taraha bitAU~gI / isa lie mujhe bhI Aja mara jAnA acchA hai|' mahArAjane yaha suna kara use AzvAsana diyA aura kahA ki-'tUM mara mata / rAjA terA dhana legaa| sukhapUrvaka tUM apanI jiMdagIko dharmakRtya karanemeM bitA / ' khasthAna para A kara mahArAjane manameM socA ki isa prakAra, rAjyake krUra niyamase prajA kitanI duHkhI hotI hogI ! ApakA aMtaHkaraNa dayAse bhara aayaa| prajAke isa trAsa ko nahIM sahana kara ske| Apane adhikAriyoMko bulA kara kahA ki-niSputra manuSyakI mRtyuke bAda, usakI saMpatti rAjya le letA hai yaha atyaMta dAruNa niyama hai| isase prajA bahuta pIDita hotI hai, isa lie yaha niyama baidha kro| cAhe bhale hI mere rAjyakI UpajameM lAkha-do-lAkha to kyA paraMtu koDa-do-kroDa rupayekA bhI kyoM na ghATA A jaay| adhikAriyoMne ApakI AjJAko mastaka caDhAyA aura usI kSaNa sAre rAjyameM isa kAyadekI krUratA dAba dI gaI, jisase prajAke harpakA pAra nahIM rahA / tathA kara-daMDa vagairaha bhI Apane bahuta kama kara diye the / isa prakAra Apane apanI prajAko atyaMta sukhI kI thii| * isa bAta para gujarAtake prakhyAta vidvAn , sadgata pro. maNilAla nabhubhAI dvivedI likhate haiM ki-"kumArapAlane jabase amArI ghoSaNA (jIvahiMsA baMdha ) karAI tabase yajJayAgameM bhI mAMsabali denA baMdha ho gayA, aura yava tathA zAli homanekI cAla zuru huI / logoMkI jIva jAti Upara atyaMta dayA bddhii| mAMsabhojana itanA niSiddha ho gayA ki, sAre hiMdusthAna (baMgAla, paMjAba, ityAdi) meM, eka yA dUsare prakArase, thoDA bahuta bhI mAMsa, hiMdu kahalAne vAle, upayogameM lAte haiM, paraMtu gujarAtameM to usakA gaMdha bhI laga jAya to, jhaTa bAna karane laga jAte haiN| aisI vRtti logoM kI usa samayase baMdhI huI Aja paryaMta calI jA rahI hai|" (dekho 'bAzrayakAvya' kA gujarAtI bhASAMtara, gAyakavADa sarakArakA chapAyA hubhaa|) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha-prastAvanAdi vaktavya dhArmika-jIvana / - yahA~ taka hamane Apake vyAvahArika-sAmAjika jIvanakA ullekha kiyaa| aba kucha thoDe se zabda, dhArmikaAdhyAtmika jIvanake viSayameM, kaha kara; isa prastAvanAkI samApti kreNge| Apa jisa prakAra naitika aura sAmAjika viSayoMmeM auroMke lie AdarzakharUpa the, usI prakAra dhArmika viSayoM meM bhI Apa utkRSTa rUpameM dharmAtmA the, jitendriya the aura jJAnavAna the| zrImAn hemacaMdrAcAryakA jabase Apako apUrva samAgama huA tabhI se ApakI cittavRtti dharmakI tarapha juDane lgii| niraMtara unase dharmopadeza sunane lage / dina pratidina jainadharma prati ApakI zraddhA baDhane tathA dRDha hone lagI / aMtameM saMvat 1216 ke varSameM, zuddha zraddhAnapUrvaka jainadharmakI gRhastha - dIkSA svIkAra kii| samyaktvamUla dvAdaza vrata aMgIkAra kara, pUrNa zrAvaka bane ! usa dinase niraMtara trikAla jinendra bhagavAnkI pUjA karane lage / paramaguru zrIhemacaMdrAcAryakI vizeSa rUpase upAsanA karane lage, aura paramAtmA mahAvIrapraNIta ahiMsAkharUpa jainadharmakA ArAdhana karane lage / Apa baDe dayAlu the, kisI bhI jIvako koI prakArakA kaSTa nahIM dete the| pUre satyavAdI the, kabhI bhI asatya bhASaNa nahIM karate the| nirvikAra dRSTivAle the, nijakI rANiyoMke sivAya saMsAra mAtrakA strIsamUha Apako mAtA, bhaginI aura putrItulya thA / Apane mahArANI bhopaladevIkI mRtyuke bAda Ajanma brahmacarya vrata pAlana kiyA thA / rAjyalobhase sarvathA parAGmukha the / madyapAna, tathA mAMsa aura abhakSya padArthoM kA bhakSaNa kabhI nahIM karate the| dIna duHkhI janoMko aura arthI manuSyoMkoM niraMtara agaNita dravya dAna kiyA karate the / garIba aura asamartha zrAvakoMke nirvAhake lie darasAla lAkhoM rupaye rAjyake khajAnemeM se diye jAte the| lAkhoM rupaye vyaya kara jaina zAstroMkA uddhAra karAyA aura aneka pustaka-bhaMDAra sthApana kiye / hajAroM purAtana devamaMdiroMkA jIrNoddhAra karA kara tathA aneka naye banavA kara bhArata-bhUmiko alaMkRta kI / tAraMgAdi tIrthakSetroM parake darzanIya aura bhAratavarSakI zilpakalAke advitIya namUne rUpa, vizAla aura atyucca, maMdira Aja bhI ApakI jainadharma priyatAko jagatmeM jAhIra kara rahe haiM / isa prakAra Apane jainadharmake prabhAvako jagatmeM bahuta baDhAyA / saMsArako sukhI kara apane AtmA kA uddhAra kiyaa| eka aMgreja vidvAn likhatA hai kI-"kumArapAlane jainadharmakA baDI utkRSTatAse pAlana kiyA aura sAre gujarAtako eka Adarza jaina rAjya bnaayaa|" apane guru zrIhemacaMdrAcAryakI mRtyuse chaH mahIne bAda, vi. saM. 1230 meM, 80 varSakI Ayu bhoga kara, isa asAra saMsAra ko tyAga, svarga prApta kiyaa| , aMtima nivedana pAThaka ! hamane Upara jina do mahApuruSoMkA saMkSepameM varNana kiyA hai unhIM puNyAtmAoMkA jIvanavistAra isa kumArapAla caritrameM hai| isako acchI taraha paDhiye aura apanI AtmAko nirmala kariye / hara eka samAja aura dezakI utkRSTa saMpatti usake Adarza puruSa hI hai| manuSya jIvanako unnata karaneke lie mahAtmAoMkA pavitra jIvanacaritra hI eka sarvottama sAdhana hai / jisa samAja aura dezako, apane pUrvakAlIna samartha puruSoMke pracaMDa sAmarthyakA khayAla nahIM hai, unake sukRtyoMkA abhimAna nahIM hai aura unakI AjJAkA pAlana nahIM hai, vaha samAja aura deza kamI unnati para nahIM pahuMca sktaa| isalie, priya jainabaMdhuo! aise mahAtmAoMke jIvanacaritroMko paDha kara Apa apane pUrvajoMke guNoM aura sukRtyoMko apane hRdayameM sthApana karo, unakI pavitra AjJAoMkA pAlana karo aura gaye hue jaina-dharmake gauravako, apane puruSArtha dvArA eka daphaha phira pIchA lA kara, jagatko usakA sarvazreSThatva batalA do| aMtameM, isa caritrake lekhaka snehAspada zrIyuta munivara lalitavijayajI mahArAjakA maiM upakAra mAnatA hUM ki jinake prasaMgase, isa prastAvanA dvArA mujhe mahApuruSoMke guNAnuvAda karanekA yaha suavasara milaa| bIra saM. 2440 (vi.saM. 1970) Azvina kR.5 jainaupAya, mahesANA (uttara gujarAta) -muni jina vijaya Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla [gujarAtakI supratiSThita 'gujarAtIsAhityapariSat' dvArA, vi. saM. 1995 meM, gujarAtakI prAcIna rAjadhAnI aNahilapura pATaNa meM, 'hamasArakhatasatra ke rUpameM eka vidvatsammelana kA Ayojana kiyA gayA thaa| usa satra meM par3haneke liye maiMne rAjarSi kumArapAla nAmakA gujarAtI bhASAmeM nibandha likhA thA jo mere saMpAdakatvameM prasiddha hone vAle 'bhAratIyavidyA' nAmaka saMzodhanAtmaka traimAsika patrake varSa 1, aMka 3 meM prakaTa huA thaa| usa gujarAtI nibandhakA hindI anuvAda, banArasakI 'jaina saMskRti saMzodhana samiti' (Jain Culture and Research Society) ne san 1949 meM prakAzita kiyA thaa| prastuta 'kumArapAla caritra saMgraha ke viSayaka mAtha, isa pravandhakA viziSTa sambandha honese hama yahAM para isako bhI saMgrahita kara denA ucita samajhate haiN| isa nivandhake paDhanese vijJa pAThakoMko prastuta viSayameM kucha vizeSa aitiya tathya jJAta ho skeNge| isake liye maiM ukta samitike maMtrI prAdhyApaka paMDitavayye zrIdalamukhabhAI mAlavaNiyAke prati apanA kRtajJabhAva prakaTa karanA cAhatA huuN| -muni jina vijaya] kumArapAla- eka dhIrodAtta nAyaka rAjA kumArapAlakA jIvana gujarAtake itihAsameM mahattvapUrNa sthAna rakhatA hai| kevala gujarAtameM hI nahIM balki bhAratIya itihAsameM bhI usakA viziSTa sthAna hai / vaha eka sAdhAraNa nareza na thaa| usameM aneka asAdhAraNatAe~ vidyamAna thiiN| manuSya jIvanakI U~cI-nIcI sabhI dazAe~ usake jIvana meM nihita thiiN| use sukha aura duHkhakI aneka anubhUtiyA~ huI thiiN| usakA jIvana eka mahAkAvyake samAna thA jisameM zRMgAra, hAsya, karuNa, raudra, vIra, bhayAnaka, bIbhatsa, adbhuta aura zAnta isa prakAra sabhI rasoMkA paripAka huA thaa| usakI jIvanarUpa kavitAmeM mAdhurya, oja aura prasAdakA anokhA sammizraNa thaa| dezatyAga, saMkaTa, sahAya-asahAya, kSudhA-tRpA, bhikSAyAcana, harSa, zoka, araNyATana, jIvitasaMzaya, rAjyaprApti, yuddha, zatrusaMhAra, vijayayAtrA, nItipravartana, dharmapAlana, abhyudayArohaNa aura antameM anicchita bhAvase maraNa -- ityAdi eka mahAkhyAyikAke varNanake lie Avazyaka sabhI rasotpAdaka sAmagrI usake jIvanameM vidyamAna thii| kAvya-mImAMsakoMne kAvyake lie jo dhIrodAtta nAyakakI ramya kalpanA kI hai usakA vaha yathArtha Adarza thA / usakA jIvana apakarSa aura utkarSakA krIDAkSetra thA / usakA pUrNa itihAsa hameM upalabdha nahIM hai| jo kucha thor3I bahuta aitihAsika sAmagrI upa labdha hai vaha apUrNa, astavyasta aura kizcit atizayoktivAlI hai; to bhI isa sAmagrI parase gujarAtake kisI dUsare rAjAkI apekSA usakA adhika vistRta aura pramANabhUta itihAsa prApta ho sakatA hai| gujarAtake bAhara bhI kisI purAne bhAratIya rAjAkA itanA vistRta jIvanavRtta prApta nahIM hai / isa sAmagrIse usake kula, vaMza, janma, bAlyAvasthA, yau.vana, dezATana, saMkaTasahana, rAjyaprApti, rAjazAsana, dharmAcaraNa Adi bAtoMkA yathArtha paricaya milatA hai / usake rAjyake pradhAna purupoM, mukhya prajAjanoM, dharmaguruoM aura vidvAnoMkA paricaya bhI isa upalabdha sAmagrIse mila sakatA hai| usake lokopayogI aura dharmopayogI kAryoMkI rUparekhA bhI isameM hai / maiM yahA~ usIkA kucha digdarzana karAnA cAhatA huuN| kumArapAlake jIvanakI sAmagrI .. aitihAsika dRSTise kumArapAlake rAjajIvanakA jo rekhAcitra maiM khIMcanA cAhatA hU~ usakI sAmagrI pramANabhUta aura sarvathA vizvasanIya hai / isa sAmagrIkA zreya prAyaH kumArapATake thor3e yA bahuta saMparkameM Ane vAle vyaktiyoMko hai| isameM mukhya sUtradhAra haiM kumArapAlake guru aura gurjara vidvAnoMke mukuTamaNi AcArya hemacandra / hemacandrAcAryake vyaktitva aura kAryake viSayameM bahuta kucha kahA jA cukA hai / usakA punaH kathana aura piSTapeSaNa anAvazyaka hai / inhoMne 'saMskRtadvayAzraya' kAvyake antima pA~ca soMmeM aura 'prAkRtadvayAzraya'ke ATha soMmeM kumArapAlakA kAvyamaya jIvana citrita kiyA hai| hemacandrakA yaha citraNa kumArapAlake rAjyAbhiSekase prArambha hotA hai / isameM aitihAsika ghaTanAoMkA ullekha nahIMke barAbara hai| phira bhI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla usake rAjajIvanakA rekhAMkana karaneke lie paryApta sAmagrI upalabdha hai| yAzraya kAvyameM kavitvakI koI U~cI ur3Ana nahIM hai, isakA kAraNa hai aise kAvyoMkI paddhati / aise kAvyoMmeM arthAnusArI zabdaracanA nahIM hotI kintu zabdAnusArI artharacanA hotI hai / jisa prakArake zabdaprayoga vyAkaraNake kramameM cale A rahe haiM, unhoMne usI prakArake zabdoMkI racanAke lie, upayukta arthoMko kumArapAlake rAjajIvanameMse cuna liyA aura zlokabaddha kara diyaa| itane hI aMzoMmeM isa kAvyakA kavitva hai| isake atirikta sarasatAkI dRSTise kahI jAne vAlI koI vizeSa bAta usameM nahIM hai| kintu hamAre lie to prastuta viSayako dRSTise kAvyavibhUtikI apekSA yaha sAdI zabdaracanA hI adhika upayogI hai| hemacandrAcArya dvArA varNita kumArapAlakA dUsarA varNana 'triSaSTi-zalAkApuruSa-caritra'ke antima 'mahAvIracaritra meM hai| isakI racanA hemacandrAcAryane kumArapAlakI prArthanAse kI thI aura yahI unake jIvanakI antima kRti hai| jana dharma khIkAra karaneke pazcAt kumArapAlane jaisA kucha usakA AcaraNa kiyA hai usakA bahuta thor3A kintu sArabhUta varNana isa granthameM hai| __ hemacandrAcAryake pazcAt dUsarI sAmagrI 'moharAjaparAjaya' nAmaka nATakake rUpameM hai / yaha nATaka kumArapAlake uttarAdhikArI ajayapAla yA ajayadevake eka mantrI moDhavaMzIya yazaHpAlakA banAyA huA hai aura yaha gujarAta aura mAravAr3a kI sImA para sthita thArApada - isa samaya tharAda - nagarake 'kumAra vihAra' nAmaka jaina mandirameM mahAvIra yAtrAmahotsavake samaya khelA gayA thaa| kumArapAlane jaina dharmakA khIkAra kara jIvahiMsA, zikAra, juA aura madyapAna Adi jina durvyasanoMkA niSedha karAyA thA usa kathAvastuko le kara isa nATakakI racanA huI hai / isa nATakakA saMkalana hRdayaMgama aura kalpanAmanohara hai / isameM koI aisA spaSTa aitihAsika ullekha nahIM hai kintu bahuta sI viziSTa bAteM aisI haiM jo aitihAsika dRSTise upayogI ho sakatI haiM aura isIlie ve pramANabhUta mAnI jA sakatI haiN| tIsarI kRti somaprabhAcAya kRta 'kumArapAlapratibodha' hai / kumArapAlakI mRtyuke 11 varSa pazcAt , pATanameM hI prasiddha rAjakavi siddhapAlake dharmasthAna meM hI yaha racanA pUNe huI thii| khayaM hemacandrAcAyekaM tIna ziSya-mahendra, vardhamAna aura guNacandra-ne isa granthako AdyopAnta sunA thaa| yaha grantha hai to bahuta bar3A-karIba 8-9 hajAra zlokakA kintu isameM aitihAsika sAmagrI karIba 200-250 zloka jitanI hI hai / isa granthakArakA uiMza kumArapAlakA vistRta jIvana caritra likhanekA nahIM thA kintu hemacandrAcAryane jina dharmakathAoM dvArA kumArapAlako jaina-dharmAbhimukha banAyA thA unhIM kathAoMko lakSya kara eka kathAsaMgrahAtmaka grantha banAnekA thA / granthakAra usakA nirdeza prArambhameM hI kara dete haiN| ve kahate haiM ki-"isa yugameM hemacandrasUri aura kumArapAla donoM asaMbhava caritra vAle puruSa hue haiN| inhoMne jainadharmakI mahatI prabhAvanA dvArA kaliyugameM satyayugakA avatAra kiyA hai| yadyapi ina donoM puruSoMkA jIvana sampUrNatayA manohara hai lekina maiM sirpha jainadharmake pratibodhaka viSayameM hI kucha kahanA cAhatA huuN|" isa prakAra isa granthakA udeza bhinna hone ke kAraNa isameM aitihAsika vivaraNakI vizeSa AzA nahIM kI jA sakatI; to bhI prasaMgavaza isameM bhI kahIM kahIM aisA vivaraNa milatA hai jo kumArapAlakA rekhAcitra aMkita karaneke lie bahusa mahattvapUrNa hai| ina tInoM samakAlIna-athavA jinhoMne kumArapAlake rAjyazAsanako svayaM acchI taraha dekhA thA-aise puruSoMkA hI AdhAra maiMne isa nibaMdhameM liyA hai| yadi kahIM para uttarakAlIna kRtiyoMkA AdhAra liyA gayA hai to vaha kevala mUla ghaTanAko sAdhAra pramANita karaneke lie| kumArapAlakA dharmasaMskAra hamAre dezake itihAsameM kumArapAlake dhArmika jIvanake viSayameM eka prakArakI ajJAnatA yA gaira samajha phailI huI hai / hemacandrAcArya ke upadezoMse prabhAvita ho kara kumArapAlane jainadharmakA pUrNatayA aMgIkAra kiyA thA aura vaha eka paramAIta rAjA banA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla thA yaha satya kathA, saMkIrNa manovRtti vAle bahutase ajaina vidvAnoMko rucikara pratIta nahIM huI aura isakA khaNDana karaneke lie bhramapUrNa lekhAdi likhe jAte rahe haiM, kintu usake jainatva kI bAta utanI hI satya hai jitanI ki usake astitva kI hai| isa viSayakA vivaraNa prakaTa karanevAlI sAmagrI apane ApameM hI itanI pratiSTita hai ki usako satya siddha karaneke lie kisI dUsare sabUta kI AvazyakatA nahIM hai / tathyadarzI yUropiyana vidvAnoMne to isa bAtako kabhI kA siddha kara diyA hai kintu hama logoMkI dhArmika saMkIrNatA bahuta bAra satya darzanameM bAdhaka hotI hai / isI kAraNa hama loga aneka doSoMke zikAra ho gae haiN| kumArapAla jaina ho to kyA aura zaiva ho to kyA - mujhe to usameM koI vizeSatA nahIM pratIta hotii| mahattva hai to usake vyaktitvakA / siddharAja jaina na thA, vaha eka custa zaiva thA isase agara maiM siddharAjakA mahattva na samajhU to samajha lo ki merI sArAsAraviveka buddhikA divAlA nikala gayA hai / amuka vyakti amuka dharmakA anuyAyI thA itane mAtrase hama usake vyaktitvako parakhane aura apanAne kI upekSA kareM to hama apanI hI jAtIyatA - rASTrIyatAkA ahita karate haiN| zava ho, yA vaiSNava, bauddha ho yA jaina- dharma se koI bhI ho- jinhoMne apanI prajAkI unnati aura saMskRtike lie viziSTa kArya kiyA hai ve saba hamAre rASTra ke utkarSaka aura saMskAraka puruSa haiM / ye rASTrapuruSa hamArI prajAkIya saMyukta acala sampatti haiN| agara inake guNoMkA yathArtha gaurava hama loga na samajheM to hama unakI ayogya prajA siddha hoNge| zaiva, bauddha, jaina ye sAre mata eka hI AryatattvajJAnarUpI mahAvRkSakI alaga alaga dArzanika zAkhAoMke samAna haiN| vRkSakI vibhUti usakI zAkhAoMse hI hai aura jaba taka vRkSameM sajIvatA maujUda hai usameM zAkha-prazAkhAeM nikalatI hI rheNgii| zAkhA-prazAkhAoMkA udgama banda ho jAnA vRkSake jIvanakA anta hai / dharmAnuyAyI aura mumukSu jana pakSiyoMke samAna haiM jo zAnti aura vizrAntike lie isa mahAvRkSakA Azraya grahaNa karate haiN| jisa pakSIko jo zAkhA ThIka aura anukUla pratIta ho vaha usIkA Azraya letA hai aura zAnti prApta karatA hai / jisa prakAra koI pakSI, anukUla na hone para eka zAkhA chor3a kara dUsarI zAkhAkA Azraya letA hai usI prakAra vicArazIla mAnava bhI svaruci anusAra kisI eka dharmakA tyAga kara dharmAntara grahaNa karatA hai aura manaHsamAdhi prApta karatA hai / kumArapAlane bhI manaHsamAdhi prApta karaneke lie hI dharmaparivartana kiyA thaa| sAttvikA rUpase kiyA gayA dharmaparivartana doSarUpa nahIM, guNarUpa hotA hai / aise dharmaparivartanase navIna bala aura utsAhakA * cAra hotA hai| prajAkI mAnasika aura naitika unnati hotI hai| jaina dharmakA svIkAra kara kumArapAlane jo prajAka ananya kalyANa kiyA thA vaha dUsarI tarahase karanA saMbhava na thA / usake dharmaparivartanane prajAke pArasparika vidveSako kama kiyA aura sAmAjika utkarSako Age bar3hAyA / vastutaH usa jamAne meM Ajake samAna dharmaparivartanakI saMkucita vicArazreNI nahIM thii| sAmAjika dRSTise dharmaparivartana koI mahattvapUrNa nahIM hai| gujarAtake aneka pratiSThita kuTuMboMmeM jaina aura zaiva donoM dhauMkA pAlana kiyA jAtA thaa| kisI gharameM pitA zaiva thA to putra jaina, kisI gharameM sAsa jaina thI to vadhU zaiva / kisI gRhasthakA pitRkula jaina thA to mAtRkula zaiva aura kisIkA mAtRkula jaina thA to pitRkula zaiva / isa prakAra gujarAtameM vaizya jAtike kuloMmeM prAyaH donoM dhauke anuyAyI the / isalie isa prakArakA dharmaparivartana gujarAtake sabhya samAjameM bahuta sAmAnya sI bAta thI / rAjyake kArovArameM bhI donoM dharmAnuyAyiyoMkA samAna sthAna aura uttaradAyittva thA / kisI samaya jaina mahAmAtyake hAthameM rAjyakI bAgaDora AtI to kabhI zaiva mahAmAtyake haathmeN| lekina isase rAjanItimeM kisI prakArakA parivartana nahIM hotA thaa| zavoM aura jainoMkI koI alaga alaga samAjaracanA nahIM thI / sAmAjika vidhi-vidhAna saba brAhmaNoM dvArA hI niyamAnusAra saMpanna hote the| zaiva kuTumboM aura jaina kuTumboMkI kuladevI eka hI hotI pI aura usakA pUjana-arcana donoM kuTumba vAle kulaparamparAnusAra eka hI vidhise mila kara karate the| isa prakAra sAmAjika dRSTise donoMmeM ameda hI thaa| sirpha dharmabhAvanA aura upAsya devakI dRSTise thoDAsA meda thaa| zaiva apane iSTadeva zivakI upAsanA aura pUjA-sevA karate, jaina apane iSTadeva jinakI pUjA-arcanA karate / zivapUjakoMke kucha voMmeM madyamAMsa jAgya nahIM mAnA jAtA thA parantu jainoMmeM yaha vastu sarvathA tyAjya mAnI jAtI thii| koI bhI agara jaina banatA to Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 rAjarSi kumArapAla usakA artha yahI hotA thA ki usane madya-mAMsakA sevana tyAga diyA hai aura isakA tyAga kara usane jIvahiMsA na karanekA mukhya jaina vrata liyA hai / zaiva aura jaina donoM mukhya rUpase gujarAtake prajAdharma the, to bhI sAmAnya rUpase rAjadharma zaiva hI mAnA jAtA thA aura gujarAtake rAjAoMke upAsya deva ziva the / rAjapurohita zivadharmI nAgara brAhmaNa aura rAjaguru zivopAsaka tapasvI the| kintu aNahilapurake saMsthApaka vanarAja cAvar3Ase le kara karNavAghelA taka gujarAtake hindU rAjya kAlameM, jaina dharmake anuyAyiyoMkA sAmAjika darjA sabase U~cA thaa| prajAvargameM jaina jana vizeSa pratiSThita evaM agraNI the| rAjyazAsanameM bhI unakA hissA sabase adhika thaa| isase rAjAoMke zaiva hone para bhI jaina dharma para unakI sadaiva Adara dRSTi rahatI thii| vidvAn jaina AcArya rAjAoMke pAsa nirantara Ate rahate the aura rAjA loga bhI apane guruoMke samAna hI unheM Adara dete kaI bAra to rAjakuTumboMmeMse bhI koI koI jaina dharmakI saMnyAsa dIkSA dhAraNa kara letA thaa| aneka rAjaputra jaina AcAryoMke pAsa zikSA grahaNa karate the / isa prakAra rAjA loga jainoMke sAtha saba prakArase nikaTa sambandhameM rahate the| usase inake manameM dharma-sambandhI kisI bhI prakArakA bhedabhAva nahIM rahatA thaa| zaiva dharmakA Adarza pratinidhi siddharAja bhI jainoMse kAphI samba- . ndhita thaa| siddhapurameM rudramahAlayake sAtha-sAtha usane 'rAyavihAra' nAmaka AdinAthakA jaina mandira bhI banavAyA thaa| giranAra parvata para neminAthakA jo mukhya jaina-mandira Aja vidyamAna hai vaha bhI siddharAjakI udAratAkA hI phala hai| somanAthakI yAtrAke sAtha usane giranAra aura zatruJjaya tIrthakI bhI usI bhAvase yAtrA kI thI / zatruJjaya tIrthakA kharca calAneke lie usane bAraha gAMva usake sAtha lagA deneke lie apane mahAmAtya azvAkako AjJA dI thii| isase pratIta hotA hai ki siddharAjake hRdayameM jaina-dharmake liye kisI prakArakI tuccha bhAvanA nahIM thii| usameM aura kumArapAlameM jo antara thA vaha yahI ki siddharAja apane manameM zaiva dharmako mukhya mAnatA thA aura jaina dharmako gauNa; kumArapAla apane pichale jIvanameM jaina-dharmako mukhya mAnane lagA thA / siddharAjake iSTadeva anta taka ziva hI the; kintu kumArapAlake iSTadeva pichale jIvanameM jina the / usane jinako apanA deva aura AcArya hemacandrako sad guru, AptapuruSa aura kalyANakArI mAnA thaa| isI prakAra ahiMsA prabodhaka dharmako apanA mokSadAyaka dharma mAna kara zraddhApUrvaka usakA svIkAra kiyA thaa| isa taraha vaha jaina dharmakA eka Adarza pratinidhi bana gayA thaa| itanI pUrva bhUmikAke bAda aba maiM kumArapAlake rAjajIvanakA rekhAcitra upasthita karanA cAhatA huuN| . azoka aura kumArapAla kumArapAlakA rAjajIvana kaI bAtoMmeM maurya samrATa azokase milatA julatA hai| rAjagaddI para ArUr3ha hone para jisa prakAra samrATa azokako anicchAse pratipakSI rAjAoMke sAtha lar3anA par3A usI prakAra kumArapAlako bhI anicchAse pratipakSI rAjAoMke sAtha lar3aneke lie bAdhya honA pdd'aa| rAjyasiMhAsanArohaNake bAda tIna sAla taka azokakA zAsana asta-vyasta rahA / yahI hAla kumArapAlakA bhI thA / jisa prakAra azoka 7-8 varSa taka zatruoMko jItane meM vyagra rahA usI prakAra kumArapAlako bhI itane hI samaya taka zatruoMke sAtha yuddha karanemeM lagA rahanA pdd'aa| isa taraha ATha-dasa varSake yuddhoparAnta, jIvanake zeSa bhAgameM jisa prakAra azokane prajAkI naitika aura sAmAjika unnatike lie kaI rAjAjJAeM nikAlI aura rAjyameM zAnti evaM suvyavasthA banAye rakhanekA prayatna kiyA thA, usI prakAra kumArapAlane bhI sa prakAra azoka pahale zaiva aura phira bauddha ho gayA usI prakAra kumArapAla bhI pahale zaiva thA, phira jaina ho gyaa| azokake samAna hI kumArapAlane bhI svIkRta dharmake pracArake lie apanI sArI zakti lagA dI thii| jisa prakAra azokane bauddha-dharma pratipAdita zikSAe~ tathA ucca dhArmika niyamoMkA svIkAra kara 'paramasugatopAsaka'kI padavI dhAraNa kI; usI prakAra kumArapAlane bhI jaina-dharmapratipAdita gRhasthake jIvanako Adarza banAne vAle Avazyaka aNuvratAdi niyamoMkA zraddhApUrvaka svIkAra karake 'paramAhata'kA pada prApta kiyaa| azokake samAna hI prajAko durvyasanoMse haThAneke lie kumArapAlane kaI rAjAjJAe~ nikAlIM thiiN| azokake bauddha stUpoMkI bhAMti kumArapAlane bhI kaI jaina vihAroMkA nirmANa karAyA / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla nirvazake dhanakA tyAga ina sabake uparAnta kumArapAlane eka vizeSa kArya kiyA thA / prAcIna kAlakI rAjanItike anusAra lAvArisa puruSakI sampatti usake maraneke bAda rAjAkI ho jAtI thI aura isa kAraNa marane vAleke, mAtA. strI Adi Azrita jana anAtha aura nirAdhAra bana jAte the tathA mRtyuse bhI adhika duHkha bhogate the| isa kara rAjanItise kaI abalAe~ jIvita rahane para bhI marI huIke samAna ho jAtI thiiN| jale para namaka chiDakane vAlI isa duSTa prathAko kumArapAlane apane rAjyameM eka Adeza nikAla kara banda karA diyaa| kadAcit aisA kArya azokane bhI na kiyA ho| kumArapAlako isa kunItikI niSThuratAkA patA kisa bhAMti calA usakA varNana hemacandrAcArya apane dyAzrayameM isa prakAra karate haiM kisI rAtrike samaya jaba rAjA apane mahalameM so rahA thA taba use dUrase eka strIkA bahuta karuNa krandana sunAI pddaa| isa bAtako jAnane ke lie caukIdArake nIla varNa vastra dhAraNa kara rAjA mahalase nikalA aura koI na pahacAna le isa taraha dhIre-dhIre usa karuNa rudanakI tarapha calA gyaa| vaha jA kara kyA dekhatA hai ki peDake nIce eka strI galemeM phandADAla kara maranekI taiyArI kara rahI hai aura ro bhI rahI hai / rAjAne dhIrese usake pAsa jA kara Adara pUrvaka madhura vacanoMse pUchA ki kyA bAta hai / vizvAsa pA kara strIne kahA-'mere patideva isa zaharameM paradezase vyApAra karaneke lie Ae the aura maiM bhI unake sAtha thii| isa suzAsita zaharameM hama logoMne vyApAra karate karate bahuta sampatti ikaTThI kara lii| isI bIca meM maiMne eka putrako janma diyaa| hama logoMne usakA bharaNa-poSaNa kiyA / use zikSita bnaayaa| yogya umrameM eka acche kulakI laDakIke sAtha usakA pANigrahaNa karA diyaa| jaba merA putra vIsa varSakI avasthAkA huA taba usake pitA varga sidhAra gae aura unake zokase putra itanA vihvala ho gayA ki vaha bhI thoDe dinoM bAda mujhe anAtha banA kara pitAke mArga para calA gyaa| aba merI sArI sampatti niyamAnusAra rAjyakI sampatti ho jAyagI aura merA jIvana barabAda ho jaaygaa| maiM usa karuNa avasthAko nahIM dekhanA cAhatI isIlie maranA cAhatI huuN| rAjA strIke isa kathanako suna kara karuNA ho UThA aura usako AzvAsana dete hue kahane lagA-mAtA! tuma apane ghara jAo aura isa taraha apanA apaghAta mata kro| maiM tumheM vizvAsa dilAtA hU~ ki rAjA tumhArI sampatti nahIM legA / tuma apane dhanase ya apanA kalyANa kro|' itanA kaha kara rAjAne apane mahaloMkI ora cala diyA aura saverA hone para mantriyoMko bulA kara apane rAjyameM yaha ghoSaNA karane kI AjJA dI ki-'prAcIna jamAnese calI AI yaha rAjyaprathA, ki lAvArisa puruSakI mRtyuke pazcAt usakI sampatti rAjyakI ho jAya, banda kI jAtI hai aura Ajase yaha rAjAjJA jAhira kI jAtI hai ki aisI saMpatti rAjyakA koI bhI karmacArI na le / rAjAkI AjJAnusAra mantriyoMne isa AjJApatrakI ghoSaNA sAre rAjyameM karA dI aura mRtaka-dhana lenA banda kara diyaa| prabandha kartAoMke anumAnase isase rAjyameM eka roDakI vArSika AmadanI hotI thI paraMta rAjAne isakA tanika bhI lobha na karate hue isa adharma aura prajApIDaka prathAko hamezAke lie banda kara diyaa| mantrI yazaHpAlane apane nATakameM isase bhI baDha kara hRdayaGgama varNana kiyA hai / hemAcAryane to amuka ghaTanAko lakSyameM rakha kara hI kAvyakI paddhatike anusAra sirpha sUcanA mAtra kI hai| yazaHpAlane usameM kaI aitihAsika ghaTanAoMko bhI antarnihita kiyA hai / yaha nATaka eka rUpaka hai isalie isameM jyAdA vAstavikatAkA to na honA svAbhAvika hI hai / yazaHpAlakA varNana isa prakAra hai-'ekadina jaba rAjA apane sthAna para baiThA huA thA usane eka vizAla makAnase strIkA karuNa rudana sunA / thoDI dera bAda nagarake cAra mahAjanoMne A kara rAjAse nivedana kiyA ki nagarakA kubera nAmaka eka koTyadhIza niHsantAna mara gayA hai isa lie usakI sampatti leneke lie adhikArI puruSa bhejie aura hama logoMko usakI antyeSTi kriyA karanekI AjJA pradAna kiijie| seThakI mRtyukA samAcAra suna kara rAjA bahuta udvigna Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla hotA hai aura jIvanakI asthiratAkA gambhIra vicAra karane lagatA hai| sAtha hI sAtha mRtake kuTumbakI karuNa dazA aura rAjyakI krUra nItikA bIbhatsa citra dekhatA hai / AzASandhAdahaha suciraM saMcitaM klezalakSaiH keyaM nItirnupatihatakA yanmRtakhaM haranti / krandannArIjaghanavasanAkSepapApotkaTAnAm AH kiM teSAM hRdi yadi kRpA nAsti tatkiM trapA'pi // rAjA kucha vicAra kara kahatA hai ki maiM vahIM AtA huuN| tatpazcAt rAjA pAlakImeM baiTha kara rAjabhavanase bhI adhika sazobhita aura vizAla aise kuberake bhavanake pAsa aayaa| mahalake Upara koTyadhIzatAkA sacana karane prakArakI dhvajAeM phaharA rahI thIM / eka daravAje para zaharake saiMkaDoM seTha zokavihvala dikhAI par3a rahe the aura gharake andarase rudanakA karuNa khara A rahA thA / gharake bAhara khaDe hue seThoMko dekha kara rAjAne agraNI seThase pUchA ki saba loga bAhara kyoM khaDe hue haiM / seThakA uttara thA ki hama loga rAjAkI AjJAkI pratIkSA kara rahe haiN| rAjAne kahA isameM rAjAjJAkI kyA AvazyakatA hai ! seThane uttara diyA- rAjyaniyamAnusAra jaba rAjyAdhikArI sArI sampattiko apane adhikArameM kara le usake bAda hameM gharameM jAnA cAhie / anyathA hama loga daNDake bhAgI hote haiM / rAjA pAlakIse Utara kara gharameM jAtA hai aura seTha usakI sArI Rddhi samRddhikA use paricaya karAtA hai / rAjamahaloMmeM bhI alabhya aisI vastueM seThake makAnameM pA kara rAjA Azcaryacakita ho jAtA hai / tatpazcAt rAjA kuberakI mAtAke pAsa jA kara baiThatA hai aura kuberakI mRtyuke bAremeM sArI hakIkata pUchatA hai| kuberake mitra sArI hakIkata kahate haiM-'paradezameM vyApAra calAneke liye kubera pATanase bharuca gayA thA aura vahA~se 500 nAvoMmeM mAla bhara kara paradeza calA gayA thA / vahA~ para sArA mAla beca kara 4 karoDa rupayekA anya mAla prApta kiyaa| vahA~se khadeza Ate samaya rAstemeM eka bhayaMkara tUphAna AyA aura usase saba nAveM naSTa - bhraSTa ho gaI aura kucha idhara- udhara bhaTakatI bharuca baMdaragAha para phuNcii| kuberakA kyA hAla duA yaha abhI taka patA nahIM lagA isI lie yaha aisA prasaMga upasthita huA hai| rAjA yaha saba suna kara sahAnubhUti pUrNa svarase kuberakI mAtAko AzvAsana detA hai-'mAtA! isa taraha avivekIkI taraha zokase vihala mata bno| AkITAdyAvadindraM maraNamasumatAM nizcitaM pAndhavAnAM . 'smbndhshcaikvRkssossitbhuvihgvyuuhsaaNgtytulyH| pratyAvRttima'tasyopalatalanihitapluSTabIjapraroha- . prAyaH prApyeta zokAt tadayamakuzalaiH klezamAtmA mudhaiva // __mAtA uttara detI hai-'putra ! saba samajhatI hU~, lekina putrakA mRtyuzoka saba vismaraNa karA detA hai|' rAjA kahatA hai ki-mAtA ! maiM bhI tumhArA hI putra hU~ isalie zoka karanA acchA nahIM hai|' itanemeM rAjyake naukaroMne kuberake gharakA sArA dhana ikaTThA karake rAjAke sAmane Dhera lagA diyaa| rAjA usakA niSedha karatA huA mahAjanoMse kahatA hai ki-'maiM Ajase mRtajanoMkA dhana rAjabhaNDArameM lenekA niSedha karatA huuN| yaha kitanI adhama nIti hai ki jo manuSya aputra mara jAya usake dhana haDapanekI icchA rakhane vAle rAjA usake putratvako prApta karanekI icchA karate haiN|' rAjA vahAMse mahalameM A kara maMtriyoM dvArA sAre zaharameM ghoSaNA karavAtA hai ki niHzUkaiH zakitaM na yanRpatibhistyaktuM kacit prAktanaiH panyAH kSAra iva kSate patimRtI yasyApahAraH kila / ApAthodhikumArapAlanRpatirdevo rudatyA dhanaM vibhrANaH sadayaH prajAsu hRdayaM muzcatyayaM tat khayam / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla kavipratibhAse citrita isa citrameM nAmanirdeza bhale hI kAlpanika ho parantu yaha sArA citra kAlpanika nahIM hai| isameM varNita ghaTanA anaitihAsika nahIM hai / isa ghaTanAke anurUpa avazya hI koI ghaTanA ghaTI hogii| yaha citra kumArapAlakI mahAnubhAvatAko uttama rUpameM pratibimbita karatA hai| isa prakAra mRta-kha-mocana dvArA prajAhitakA kArya karake kumArapAlane usa kIrtiko prApta kiyA jise satyayugameM hone vAle raghu, nahuSa, nAbhAga aura bharata Adi parama dhArmika rAjA bhI prApta nahIM kara sake / isIse prasanna ho kara AcArya hemacandra usakI prazaMsA karate haiM na yanmuktaM pUrva raghu-nahuSa-nAbhAka-bharata prabhRtyurvInAthaiH kRtayugakRtotpattibhirapi / vimuzcan santoSAt tadapi rudatIvittamadhunA kumArakSamApAla ! tvamasi mahatAM mstkmnniH|| aputrANAM dhanaM gRhNan putro bhavati paarthivH| tvaM tu santoSato muzcan satyaM raajpitaamhH|| gujarAtakA vaha sarvopari Adarza rAjA thaa| vaha jaisA vIra, nItinipuNa aura durdharSa thA vaisA hI saMyamI, dharmaparAyaNa aura saumyaM bhI thaa| usameM anubhavakI vizAlatAke sAtha sAtha gaMbhIra tAttvika buddhi bhI kama na thii| vaha tyAgIke sAtha mitavyayI aura parAkramIke sAtha kSamAvAn bhI thaa| siddharAja aura kumArapAla gujarAtake sAmrAjyake do hI sarvotkRSTa prabhutvazAlI rAjA hue -siddharAja aura kumArapAla / donoMke parAkrama aura kauzalase gujarAtakA gaurava carama sImA para pahu~ca gayA thaa| prabaMdhakAroMkA kahanA hai ki siddharAjameM 98 guNa the aura do doSa the aura kumArapAlameM the 98 doSa aura 2 guNa / aisA hone para bhI kumArapAla zreSTha thA / siddharAjane gujarAtake nAgarikoMke lie mahAsthAna banAye to kumArapAlane unakA saMrakSaNa karaneke lie durgoMkA nirmANa karAyA / siddharAja ne gujarAtake parAkramakA guJjana karane vAlI mahAyAtrAeM kI to kumArapAlane una yAtrAoMkI cirasmRtike lie mahAprazastiyoMkI racanA karavAI / siddharAjane gujarAtake gauravadhAma giranArake Upara mahAtIrthakI sthApanA kI to kumArapAlane gujarAtake AbAla vRddhoMko yAtrA sulabha banAneke lie usa para sIDhiyoMkA nirmANa karAyA / siddharAjane agara gujarAtakI gurutAke mahAlayoMkA nirmANa kiyA to kumArapAlane una mahAlayoM para kharNakalaza aura ghajadaMDa caDhA kara unheM supratiSThita kiyA / kumArapAla gujarAtakI garimAkA sarvopari zikhara thaa| isake samayameM gujarAtavAsI vidyA aura vibhutAmeM, zaurya aura sAmarthyameM, samRddhi aura sadAcArameM, dharma aura karmameM, utkRSTatA para pahu~ca gaye the| usake rAjyameM prakRtikAtara vaizya bhI mahAn senApati hue, dravyalolupa vaNigjana bhI mahAkavi hue aura IrSAparAyaNa brAhmaNa tathA nindAparAyaNa zramaNa bhI paraspara mitra hue| vyasanAsakta kSatriya bhI saMyamI sAdhaka bane aura hInAcArI zUdra dharmazIla bane / dharmasahiSNutA utsAhapravartaka dharmaparivartanake pazcAt mI dharmasahiSNutA jitanI usake rAjyameM thI vaisI kisIke rAjyameM dRSTigocara mahIM huI / kadAcit bhAratake prAcIna itihAsameM vaha eka hI pahalA aura antima udAharaNa hogA ki hemacaMdra jaisA jaina dharmakA mahan AcArya ziva maMdirameM zraddhAlu zaivakI taraha yatra tatra samaye yathA tathA yo'si so'syabhidhayA yayA tyaa| bItavoSakalapAsace bhavAn eka eva bhagavannamo'stu te|| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla aisI adbhuta kalpanA aura anupama racanA dvArA zivakI stuti karatA hai / gaMDa bRhaspati jaisA mahAn zaiva maThAdhIza jainAcAryake caraNoMmeM vandana karake caturmAsImAsIttava padayugaM nAtha ! nikaSA kaSAyapradhvaMsAdvikRtiparihAravratamidam / idAnImudbhidyannijacaraNanirloTitakale ____ jalaklinaratnairmunitilaka ! vRttirbhavatu me // aisI stuti dvArA eka suziSyakI bhAMti anugrahakI yAcanA karatA hai| itihAsake saikar3oM prabandhoMmeM khojane para vaha eka hI rAjA aisA milatA hai jo kulaparaMparAprApta 'umApativaralandhaprauDhapratApa' birudameM abhimAna karatA huA bhI kharucikhIkRta 'paramArhata' birudase apaneko kRtakRtya mAnatA hai| jisa AdarabhAvase vaha somezvarake puNyadhAmakA jIrNoddhAra karatA hai usI Adarase usake paDosameM pArzvanAthake jaina caityakI bhI sthApanA karatA hai| kumArapAla gujarAtakI garvonnata rAjadhAnI aNahilapurameM zaMbhunAthake nivAsArtha 'kumArapAlezvara' aura pArzvanAthake lie 'kumAravihAra' nAmaka do maMdiroMkA nirmANa eka dUsareke samIpa hI karatA hai| isase baDha kara dhArmika sahiSNutAkA udAharaNa milanA kaThina hai| ___kumArapAla khabhAvase hI dhArmikavRtti vAlA thA, isase usameM dayA, karuNA, paropakAra, nIti, sadAcAra aura saMyamakI vRttiyoMkA vikAsa ucca prakArakA huA thA / usameM ye bahutase guNa paitRka hI hone caahie| usake prapitA ke pitA kSamarAja ne-jo parAkramI bhImadevakA jyeSTha putra aura siddharAjake bhogaparAyaNa pitA / bhrAtA thA,-pitA dvArA dI gaI rAjagaddIkA asvIkAra kara apane choTe bhAI karNako rAjya de diyA Ara svayaM maMDUkezvara tIrthameM jA kara tapakhIke rUpameM zaMkarakI upAsanAmeM lIna rahate hue jIvana saphala bnaayaa| usakA putra devaprasAda bhI rAjakAjakI jhaMjhaToMse dUra raha kara khayaM pitAkA anukaraNa karatA rahA aura jisa samaya vilAsI karNakA asamayameM avasAna huA to vaha itanA udvigna ho uThA ki sajIva dehase citAmeM praveza kara gayA / kumArapAla kA pitA tribhuvanapAla bhI eka sadAcArI aura dharmaparAyaNa kSatriya thaa| siddharAjake lie vaha atyanta AdaraNIya puruSa thaa| usake nItiparAyaNa jIvanakA prabhAva siddharAjake khacchanda jIvana para aMkuzakA kAma karatA thaa| isa prakAra kumArapAlako apane pUrvajoMse uttama guNoMkI amUlya nidhi milI thii| hemacandra jaise mahAn sAdhu puruSa ke satsaMgase vaha dharmAtmA 'rAjarSikI lokottara padavIke mahAn yazakA upabhoktA huaa| hemacandrasUrine usake yaza ko amara banAneke lie 'abhidhAna cintAmaNi' jaise pramANabhUta zabdakozake suprasiddha grantha meM usake lie kumArapAlacaulukyo rAjarSiH prmaarhtH| mRtavamoktA dharmAtmA mArivyasanavArakaH // aise upanAma prathita kara sArvakAlika saMskRta vAGmaya meM usake nAma ko sArvabhaumika zAzvata banA diyaa| . zramaNopAsaka kumArapAla isameM tanika bhI sandeha nahIM ki kumArapAla apane aMtima jIvanameM eka custa jaina rAjA thaa| usane jainadharma pratipAdita upAsaka arthAt gRhastha zrAvaka dharmakA dRr3hatAke sAtha pAlana kiyA thaa| aitihAsika kAlameM kumArapAla ke sadRza jaina dharmakA anuyAyI rAjA zAyada hI koI huA ho / jaina sAhityameM yoM to bahutase rAjAoMkA jaina honekA jikra AtA hai| udAharaNake taura para ujjayinIkA vikramAditya, pratiSThAnapurakA sAtavAhana, valabhI kA zilAditya, mAnyakheTakA amoghavarSa, gopagirikA AmarAja-ityAdi rAjA jaina dharmake anurAgI the| lekina ye saba rAjA agara jaina dharmake anurAgI bane hoMge to itane hI arthameM ki unhoMne jaina dharma aura unake anuyAyiyoM meM apanA savizeSa anurAga yA pakSapAta batAyA hogA: samaya samaya para jaina guruSoMko sabase jyAdA bhAdara pradAna Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla kiyA hogA aura unake upadezase prabhAvita ho kaI eka jaina mandiroM AdikA nirmANa bhI karAyA hogaa| kucha usase Age bar3ha kara varSake amuka dinoM yA mahInoM meM jIvahiMsA pratibaMdhaka rAjAjJAe~ nikAlI hoMgI aura svayaM bhI madya-mAMsakA sevana na karanekI pratijJAe~ kI hoNgii| lekina kumArapAlake samAna gRhastha dharmake Adarza rUpa sampUrNa bAraha vratoMkA to kisIne aMgIkAra nahIM kiyA hogaa| - usake dvArA aMgIkAra kiye gae una dvAdaza vratoMkA savistara varNana, jaina prabaMdhoMmeM nAnA udAharaNoMke sAtha diyA gayA hai / udAharaNoMmeM kucha atizayokti bhale hI ho lekina mUla vAta mithyA nahIM hai-yaha vizvAsa pUrvaka kahA jA sakatA hai aura jo bAta svayaM hemacandra hI likhate haiM usameM asatyako avakAza hI kahA~ ? mantrI yazaHpAla aura somaprabhAcArya kI jina kRtiyoMkA paricaya maiMne Upara diyA hai unake varNanoMse yaha pratIta hotA hai ki kumArapAlane vikrama saMvat 1216 meM hemacandrAcAryake pAsa sakalajanasamakSa jaina dharmakI gRhastha-dIkSA dhAraNa kI thii| isa dIkSAke dhAraNa karate samaya usane mukhya rUpase ye pratijJAe~ lI thIM: rAjyarakSA nimitta yuddhake atirikta yAvat jIvana kisI prANIkI hiMsA na karanA, zikAra nahIM khelanA / madya aura mAMsakA sevana nahIM karanA / pratidina jina pratimAkI pUjA-arcanA karanA aura hemacandrAcAryakA padavandana karanA / aSTamI aura caturdazIke dina sAmAyika aura pauSadha Adi vizeSa vratoMkA pAlana karanA, rAtriko bhojana na karanA; ityAdi ityaadi| amArI ghoSaNA aimI pratijJAe~ leneke pazcAt usane apane rAjyameM, dUsare logoMko bhI dharmake moTe niyamoMkA pAlana karavAneke lie ghoSaNA karavAI thii| usameM sabase mukhya AjJA thI jIvahiMsAke prtibNdhkii| hamAre dezameM bahuta prAcIna kAlase do kAraNoMse hiMsA hotI A rahI hai - eka hai dharmake nimitta arthAt yajJayAgAdi dhArmika karmakANDa aura devI devatAoMkI balIke nimitta; aura dUsarI bhojanake nimitta / kumArapAlane ina donoM prakArakI jIvahiMsAkA niSedha karaneke lie rAjAjJAe~ jAhira kii| hemacandrAcAryake dvayAzraya kAvyameM Ae hue varNanase pratIta hotA hai ki mAMsAhArake nimitta hone vAlI jIvahiMsAkA niSedha to kumArapAlane kadAcit zrAvaka dharmake vratoMkA aMgIkAra karaneke pahale hI kara diyA thaa| zAkambharIke cAhamAna rAjA arNorAja aura mAlavAke paramAra rAjA ballAladevako parAjita karaneke pazcAt eka dina kumArapAlane rAstemeM kisI dIna-daridra grAmINa manuSyako kasAI khAnekI ora kucha bakare le jAte dekhA / usase pUchatAcha kI aura vastusthitikA jJAna hone para, usa pAmara manuSya aura una pazuoMkI aisI dazA dekha kara rAjAke manameM bodhisattvake samAna karuNAbhAva utpanna huaa| usake manameM yaha vicAra AyA ki ye loga duSTa jAti vAle aura kuttoMke samAna dharmavimukha hai / ye apane isa pApI peTake lie prANiyoMkA hanana karate haiN| vAstavameM isameM zAsana karane vAlekA hI doSa hai| cUMki yathA rAjA tathA prjaa| mujhe dhikkAra hai ki maiM sirpha apane sukhake lie prajAse kara letA hU~ lekina prajAkI rakSAke lie nahIM / ityAdi vicAra kara usane apane adhikAriyoMko AjJA dI ki mere rAjyameM jo koI bhI jIvahiMsA kare usako cora aura vyabhicArIse bhI adhika kaThora daNDa diyA jAya / Arya prajAmeM jo loga mAMsAhArI haiM ve bhI jIvahiMsAko ghRNAspada to mAnate hI haiM, kyoM ki dayAmUlaka dharmakI bhAvanA hamArI prajAmeM kaI sadiyoMse rUDha ho gaI hai / 'ahiMsA paramo dharmaH' kA siddhAnta bhAratake sabhI dharma thoDe bahuta aMzameM khIkAra karate haiN| isase mAMsAhArI manuSya jihvA indriyakI lolupatAke kAraNa rAjAjJAko manase bhale hI apriya samajhate hoM; to bhI prakaTa rUpase usakA virodha karanekI naitika himmata nahIM kara skte| isalie ve bola nahIM sakate / lekina dharmake bahAne jIvahiMsA karane vAloMkI sthiti alaga hI hotI hai| unakI hiMsAko dharmazAstroMkA, sanAtana paraMparAkA, rUDhiyoMkA aura janatAmeM vyApta andhazraddhAkA yatheSTa samarthana prApta hotA hai / isase rAjAjJAke viruddha ye kucha virodha prakaTa kareM to sarvathA apekSita hI hai| parantu gujarAtakI kucha sAmAjika vizeSatAoMke kAraNa tathA tatkA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla lIna jainoMke sAmAjika prabhutvake kAraNa isa vargakI orase bhI isa AjJAkA vizeSa virodha nahIM huA aura kumArapAlako vizeSa upadravakA sAmanA nahIM karanA pddaa| kintu virodhakA sarvathA abhAva bhI na thaa| kucha prabaMdhakAroMke kathanase pratIta hotA hai ki pATaNakI adhiSThAtrI kaNTezvarI mAtAke rAjapUjAriyoMne kumArapAlako apane nizcayameM eka bAra dola kara diyA thaa| unhoMne batAyA thA ki navarAtrimeM nagara devIkI pazabali dvArA pUjA honI cAhie: nahI to devI kupita hogI aura usake kopase rAjA aura rAjya para bhayAnaka Apatti A jAyagI / rAjAne apane mahAmAtya . vAgbhaTTase, jo kula paraMparAse jaina thA, isa viSayameM salAha maaNgii| mahAmAtya cAhe kitanA bhI zUra vIra aura rAjanItijJa rahA ho Akhira thA to vaNig hii| usane socA-kahIM aisA na ho ki devI vAstavameM kupita ho jAya tathA rAjA aura rAjya para koI Aphata A paDe / isase dharma aura jAti donoM kI bhArI apakIrti hogii| isa tarahakI kitanI hI kalpanAoMke vazIbhUta ho, usane caturatAse aspaSTa khara aura avyakta bhAvase kahA ki 'deva! dIyate' arthAt pazubali to dI jAtI hai| aisI sthitimeM kyA kiyA jAya / lekina kumArapAla to kSatriya thaa| 'prANa jAya para vacana na jAI' ina saMskAroMkA pArthiva piNDa thaa| saMsArake sAmane lI huI pratijJA aura jAhira kI gaI AjJAoMkA bhaGga saccA kSatriya kaise hone de / pratijJApAlana ka gauravake sAmane, kSatriyake hRdayameM jindagI aura sampatti tRNake samAna hai| mahAmAtya vAgbhaTTakA adigdha udgAra suna kara kumArapAla khilakhilA uThA aura marmayukta kharase bolA-'manin vANigasi yadevaM zrUSe' '-mahAmAtya ! vagira ho, isase aisA bolate ho| bhale hI rAjya aura jindagI saba naSTa ho jAya~ parantu lI huI pratijJA nahIM TUTa sktii| rAjAkI isa vyAkula dazAkA hemacaMdrasUrine apanI adbhuta kuzalatA aura vyAvahArika buddhise eka acchA aura sarala hala nikAla liyA / unane 'eka pantha do kAja' vAlI kahAvata siddha kii| apanI usa adbhuta kalAkA mantra dhIre se unane rAjAke kAnameM iMka diyA aura rAjA harSase gadgad ho uThA / balipUjAke avasara para rAjA thoDese pazuoMko sAtha le kara mAtA kaNTezvarIke mandirameM pahu~cA aura pUjAriyoMse kahane lagA ki-'maiM ye pazu mAtAko bali caDhAneke lie lAyA huuN| inako maiM mAtAke sAmane jindA rakhatA huuN| agara mAtAko inake mAMsakI avazyakatA hogI to vaha khayaM hI apanA bhakSya le legii| Apa logoMko bhakSya taiyAra karanekA parizrama uThAnekI AvazyakatA nahIM hai|' yaha kaha kara rAjAne mAtAke mandirameM pazuoMko bhara diyA aura bAharase tAlA tagA diyA / dUsare dina prAta:kAla rAjaparivArake sAtha rAjA AyA Ara hajAroM logoMkI upasthitimeM mAtAke mandirakA daravAjA khola kara dekhA to patA calA ki rAtriko banda kiye hue pazu mandirake andara zAntise jugAlI kara rahe haiN| mAtAne ekakA bhI bhakSaNa nahIM kiyA / rAjAne sabake sAmane upadeza diyA ki-'mAtAko pazuoMke mAMsakI tanika bhI AvazyakatA nahIM hai / usako inakI bhUkha nahIM hai / agara usako bhUkha hotI to ina pazuoMkA nizcaya rUpase usane bhakSaNa kiyA hotA / isase patA calatA hai ki mAtAke badale ye pUjArI ina pAmara pazuoMke mAMsake bhUkhe haiN| lekina yaha bhUkha aba mere rAjyameM nahIM miTa sktii| yaha kaha kara rAjAne devI-devatAoMke nimitta hone vAlI jIvahiMsAkA bhI samUla uccheda kara diyaa| kumArapAlakI isa ahiMsA pravartaka sAdhanAkI saphalatA dekha kara brAhmaNa paNDita zrIdhara eka vizeSa prasaMga para hemAcAryakI stuti karatA huA kahatA hai ki pUrva vIrajinezvare bhagavati prakhyAti dharma svayaM prajJAvatyabhaye'pi maniNi na yAM kartu kSamaH zreNikaH / aklezena kumArapAlanRpatistAM jIvarakSA vyadhAt yasyAsAtha vacassudhAM sa paramaH zrI hemacandro guruH // arthAt-sAkSAt bhagavAna mahAvIra jisako dharmakA bodha karane vAle the aura abhayakumAra jaisA prajJAvAn putra khayaM jisakA matrI thA vaha rAjA zreNika bhI jo jIvarakSA na kara sakA vaha jIvarakSA, jinake vacanAmRtakA pAna karake kumArapAla rAjA anAyAsa hI sAdha sakA, hemacandra bAstavameM eka parama mahAn guru hai| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla 25 svayaM AcArya hemacandra bhI, ukta mahAvIracaritra nAmaka purANagranthameM mahAvIrake mukhase kumArapAlake viSayameM bhaviSyakathana sUpase varNana karate hue likhate haiM ki pANDaprabhRtibhirapi tyaktA yA mRgayA nahi / sa svayaM tyakSyati janaH sarvo'pi tavAjJayA / hiMsAniSedhake tasmin dUre'stu mRgyaadikm| api matkuTa-yUkAdi nAntyajo'pi hnissyti|| tasminniSiddhe pApaviraNye mRgjaatyH| sadA'pyavinaromanthA bhAvinyo goSThadhenuvat // jalacarasthalacarakhecarANAM sa dehinAm / rakSiSyati sadAmAri zAsane paakshaasnH|| ye pAjanmApi mAMsAdAste mAMsasya kathAmapi / duHsvAmiva tasyAjJAvazAnneSyanti vismRtim // bhagavAn mahAvIra apane ziSyoMse kahate haiM ki-bhaviSyameM kumArapAla rAjA hone vAlA hai usakI AjJAse. saba manuSya mRgayAkA tyAga kreNge| jisa mRgayAkA pAMDuke sadRza dharmiSTha rAjA bhI tyAga na kara sake aura na karavA sake / hiMsAkA niSedha karane vAle isa rAjAke samayameM zikArakI bAta to dUra rahI khaTamala aura jUM jaise jIvoMko, antyaja jana bhI duHkha nahIM pahu~cA skeNge| isa prakAra mRgayAke viSayameM niSedhAjJA hone para, mRga Adi pazu nirbhaya ho kara bAr3emeM gAyoMkI taraha carane lgeNge| isa prakAra jalacara prANiyoM, pazuoM aura pakSioMke lie vaha sadA amAri rakhegA aura usakI aisI AjJAse Ajanma mAMsAhArI bhI duHkhapnakI taraha mAMsako bhUla jaaeNge| ... kumArapAlakI aisI amAripriya vRtti dekha kara usake par3osI aura adhIna rAjAoMne bhI amAri pravartanakI udoSaNA karaneke lie kaI AjJAeM jAhira kI thI jisake pramANameM kaI zilAlekha mAravAr3a kI paralI sarahadameM milate haiN| kumArapAlakI isa ahiMsApravartaka nItikA yaha phala hai ki vartamAnameM, jagatmeM sabase jyAdA ahiMsaka prajA gujarAtI prajA hai aura sabase adhika parimANameM ahiMsA dharmakA pAlana gujarAtameM hotA hai| gujarAtameM hiMsaka-yAga prAyaH tabhIse banda ho gae haiM aura devI devatAoMke lie hone vAlA pazu-vadha bhI, dUsare prAntoMkI tulanAmeM, gujarAtameM bahuta kama hai / prAyaH gujarAtakA saMpUrNa ziSTa aura ucca samAja custa nirAmiSabhojI hai| gujarAtakA pradhAna kisAna varga bhI mAMsatyAgI hai / bhale hI atizayokti ho, aura usakA upahAsa bhI ho, parantu maiM yaha kahe binA nahIM raha sakatA ki isI puNyamaya paramparA ke pratApase jagatke sabase zreSTha ahiMsAmUrti mahAtmAko janma denekA advitIya gaurava bhI gujarAtako prApta huA hai| madyapAnakA niSedha jIvahiMsAke sAtha sAtha jina dUsarI pApa pravRttiyoMkA kumArapAlane apanI prajAmeM niSedha karAyA thA unameM mukhya madyapAnakI pravRtti mI thii| madya manuSya jAtikA eka bahuta bar3A zatru hai, yaha saba jAnate haiN| paurANika kAlameM yAdavo kA nAza bhI madyapAnase hI huA thA aisA purANoMmeM varNana AtA hai| aitihAsika kAlameM bhI madyapAnake kAraNa aneka sAT aura unake sAmrAjya naSTa honeke udAharaNa yatheccha prApta ho sakate haiN| vartamAnameM kSatriya jAtikA jo bhayaMkara patana huA hai aura ho rahA hai, usameM madyakA hI sabase jyAdA hAtha hai| hamArI garIba aura parizramI janatAkI jo itanI bAta dazA huI hai usameM madya bhI eka mukhya kAraNa hai, yaha hama loga acchI taraha jAnate haiN| mathake isa bure asarako alpameM rakha kara madhya kAlameM kitane hI masalamAna samrAToMne isakA jo tIvra niSedha kiyA thA usase itihAsake pAThaka aparicita nahIM hai| amerikA jaise bhautika saMskRtike upAsaka rASTrane bhI isa bIsavI sadImeM isa unmAdaka madyapAnako rokake lie rAjAjJAkA upayoga kiyA hai| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla prabandhagata pramANoMse pratIta hotA hai ki kumArapAla jaina dharmAnuyAyI honese pahale mAMsAhAra to karatA thA lekina madyapAnakI tarapha use hamezAse ghRNA rahI hai| yahA~ taka ki usake kulameM bhI yaha vastu tyAjya samajhI jAtI thii| hemacandrake yogazAstra meM Aye hue eka ullekhase pratIta hotA hai ki caulukya kulameM madyapAna brAhmaNa jAtikI taraha hI ninya thaa| caulukyoMke purogAmI cAvar3e pUrI tarahase madyapAyI the| svayaM aNahilapurakA saMsthApaka vanarAja bhI madya - priya thaa| usake pIche usake dvArA nirmANa karAye gaye aNahilapurake rAjamahaloMmeM madirA devIkA khUba satkAra hotA thA aura usIkA yaha pariNAma huA ki yAdavoMkI bhAMti cAvar3A vaMzakA bhI nAza ho gyaa| yaha bAta moharAjaparAjaya nATaka ke kartA mantrI yazaHpAla aprakaTa rUpase batAte haiM / aMtima cAvar3A rAjA sAmaMta siMhakA rAjasiMhAsana kisa bhAMti caulukya vaMzake pratiSThAtA mUlarAjake hAthameM AyA, usakA sArA vivaraNa prabandhacintAmaNi meM diyA hai| usase bhI cAvar3oM ke madyapAnakI bAta spaSTa rUpase jJAta hotI hai| juekA niSedha madyaniSedhake sAtha juA khelanekI manAhI bhI kumArapAlane utanI hI sakhtIse kI thii| dhUtako le kara pAMDava jaisoMko bhI kitanA kaSTa bhoganA par3A thA aura usI prakAra nala jaise rAjA para kaisI Apatti AI thI-ye saba kathAe~ kumArapAlane hemacandrasUrise kaI bAra sunI thIM aura khayaM ne bhI AsapAsake logoMmeM isakA kupariNAma dekhA thaa| isalie usane cUta krIr3A para bhI pratibandha lagA diyA / yazaHpAla mantrIke kathanase pratIta hotA hai ki usa samaya logoMmeM. juekA durvyasana atyadhika phailA huA thaa| bar3e bar3e rAjapuruSa bhI isa vyasanameM phaMse hue the| aise rAjapuruSoMmeM se kucha logoMkA spaSTa nirdeza bhI kiyA gayA hai, jo bahuta hI upayogI hai| isa nirdezake anusAra mevAr3akA rAjakumAra, soraThake rAjAkA bhAI, candrAvatIkA adhipati, nADolake rAjAkA dauhitra, godharAke rAjAkA bhatIjA, dhArAke rAjAkA bhAnajA, zAkaMbharIke rAjAkA mAmA, koMkaNake rAjAkA sautelA bhAI, kacchake rAjAkA sAlA, mAravAr3ake rAjAkA dauhitra aura khuda cAlukya nRpati arthAt kumArapAlakA koI pitRvya Adi jaise vyakti the| isa ullekhase pratIta hotA hai ki aNahilapurake samrATkI sevAmeM rahane vAle sAre adhIna rAjAoMke pratinidhI isa vyasanameM pUrI taraha Asakta the / nikamme baiThe hue ina logoMko dasarA aura koI kyA kAma ho sakatA thaa| pratidina niyata kiye hue do tIna ghaNTe rAjAke upasthita hoM aura apanI hAjirI de deM / usake uparAnta zAMtike samayameM aise rAja-pratinidhiyoM ko koI kAma na thaa| isalie unakA samaya aise hI durvyasanoMmeM kharca hotA thaa| Aja bhI aise logoMmeM aisI hI sthiti hama pAte haiM / isI dhUtako le kara juAriyoMmeM ApasameM aneka prakArake bhayaMkara kalaha hote the, mArAmArI hotI thI aura nAnA prakArake azlIla kArya hote the| kumArapAlako yaha vastusthiti acchI taraha mAlUma thii| aise duSpariNAmoMse prajAko bacAneke lie usane cutaniSedha kI rAjAjJA jAhira kI thii| vezyAvyasanakI upekSA isa prakAra jisa rAjanItiko kumArapAlane calAyA usameM eka mukhya bAta najara nahIM AtI; vaha hai vezyAvyasana ke viSayameM / kumArapAlako isakI kalpanA to honI hI caahie| madha aura cUta kI bhAMti yaha tyasana 11 prA hitakI dRSTi se utanA hI aniSTakArI hai aura dharmazAstromeM bhI isakI aniSTatA bhalI bhAMti varNita hai / kumArapAlane, cAhe kucha bhI kAraNa ho, isa vyasanakI upekSA kI thii| moharAjaparAjaya nATakameM isa viSayameM bhI eka nirdeza milatA hai / uparokta prakArase jaba kumArapAlane saba durvyasanoMkA bahiSkAra karAyA taba vezyAvyasana ko bhI bhaya lagA; parantu rAjA usakI upekSA karatA huA kahatA hai ki- 'vezyAvyasanaM tu barAkamupekSaNIyam / na tena kizcid gatena sthitH| vA' - arthAt becAre vezyAvyasanakI to upekSA karanI caahie| isake rahane aura jAnemeM kucha bhI nahIM hai| yaha nirdeza gujarAtakI usa samayakI vezyAviSayaka sthiti para prakAza DAlatA hai / usa samaya samAjameM, dUsare vyasanoM kI bhAMti, vezyA-vyasana bahuta niya Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla 31 nahIM samajhA jAtA thaa| samAjake ziSTa kahalAne vAle vargake sAtha vezyAoMkA bahuta sambandha rahatA thaa| usI prakAra vezyAoMkI sthiti bhI AjakI bhAMti halakI aura vyabhicAra poSaka na thii| vezyAoMkA sthAna samAjameM eka prakArase ucca samajhA jAtA thaa| rAja darabArameM hamezA unakI upasthiti rahatI thii| devamandiroMmeM bhI nRtya saMgIta Adike lie unakI upasthiti Avazyaka samajhI jAtI thI / vyaktigata aura sArvajanika mahotsavoMmeM bhI unakA sthAna pahalA rahatA thA / kalA aura kuzalatAkI ve zikSikAeM mAnI jAtI thIM / lakSmIdevIke kRpApAtra rAjaputrAdi unase kalAkA abhyAsa karate the| aneka rAjA aisI kalAdhAma vezyAoMko apanI priyatamA bhI banAte the| svayaM kumArapAlakA pitRkula bhI, aisI hI eka, vezyAvargameMse avatIrNa kalAnidhI rAjarAnI kI saMtati thaa| usake darabAra meM bhI yaha vezyAvarga kAphI pariNAmameM aura acchI sthitimeM vidyamAna thaa| isalie unakI pravRttiyoMke viSayameM kisI bhI prakArakA vidhi-niSedha karanekA kucha bhI vicAra nahIM kiyA hogaa| isa prakAra kumArapAlane jainadharmameM dIkSita ho kara jaina siddhAntoMke anusAra kaI sthUla dhArmika aura naitika niyama jAhira kiye the aura prajA dvArA ina niyamoMkA pAlana karAneke lie pUrI sAvadhAnI rakhI thii| hemacandra AcAryakA kahanA hai ki usake ahiMsAke AdezakA pAlana karaneke lie antyaja jana bhI jU mAkar3a Adi takakI hatyA nahIM karate the| isa kathanameM bhale hI kucha atizayokti hogI, lekina rAjA isa viSayameM pUrA pUrA satarka thA isameM koI zaMkA nahIM hai / prabandhoMmeM jo eka yUMkAvihAra mandira baMdhavAnekA itihAsa milatA hai usase isa bAtakI puSTi hotI hai| ___ kumArapAlane isa prakArake naitika kArya karaneke uparAMta jaina dharmake pracAra aura prasArake lie jagaha jagaha saikar3oM mandiroMkA nirmANa karAyA thA / zatrujaya aura giranAra jaise jaina tIrthoMkI yAtrA bar3e zAhI ThAThake sAtha saMgha nikAla kara kI thii| vaha rAjadhAnImeM prati varSa bar3e bar3e jaina mahotsavoMkA bhI Ayojana kiyA karatA thA aura dUsare zaharoMmeM mI mahotsavoMke AyojanakI preraNA diyA karatA thaa| rAjarSikI dinacaryA .. vaha rAjakAjako niyamita rUpase dekhatA rahatA thaa| usakI dinacaryA vyavasthita thii| vilAsa yA vyasanakA usake jIvanameM koI sthAna na thA / vaha bahuta dayAlu aura nyAyaparAyaNa thA / aMtarase vAstavameM mumukSu thA aura aihika kAmanAoMse usakA mana upazAMta ho gayA thaa| rAjadharma samajha kara vaha rAjyakI saba pravRttiyA~ dekhatA thA lekina unameM usakI Asakti na thii| usakI dinacaryAke saMbaMdhameM hemacandrAcAryane 'prAkRtadyAzraya' kAvyameM aura somaprabhAcAryane 'kumArapAla pratibodha' nAmaka granthameM jo batAyA hai usase patA lagatA hai ki- vaha prAtaHkAla sUryodayake pahale hI zayyA tyAga karake sabase prathama jainadharmameM maMgalabhUta arihaMta, siddha, AcAryAdi pA~ca namaskAra padoMkA smaraNa karatA thaa| taduparAnta zarIrazuddhikI kriyA vagairahase nivRtta ho kara apane rAjamahalake gRhacaityameM puSpAdise jina pratimAkI pUjA karake stavanake sAtha paJcAGga namaskAra karatA thaa| vahA~se nikala kara vaha tilakAvasara nAmaka maNDapameM jA kara sukomala gaddI para baiThatA thA / vahA~ usake sAmane dUsare sAmaMta rAjA A kara baiThate the aura pAsameM cAmara dhAraNa kiye hue vArAMganAe~ khar3I rahatI thiiN| usI samaya rAjapurohita yA dUsare brAhmaNa A kara AzIrvAda dete the aura usake mastaka para candanakA tilaka karate the| tatpazcAt brAhmaNoMse tithivAcana suna kara unheM dAna de kara bidA karatA thA aura turaMta hI pharyAdeM sunatA thaa| yaha kArya samApta kara vaha rAjamahaloMkI ora jAtA aura vahA~ apanI mAtA aura mAtAke samAna hI rAjavRddhAoMko namaskAra karake AzIrvAda prApta karatA thaa| tadanantara phala-phUla Adise rAjalakSmIkI pUjA karavAtA thA aura dUsare devI devatAoMkI jo pratimAe~ rAjamahalameM thIM, unakI stuti vagairaha karAtA thaa| vRddha striyoMko sahAyatArtha dhana bA~TatA thA / usake bAda vyAyAma zAlAmeM jA kara vyAyAmase nipaTa kara snAna karake vastrAlaMkAra dhAraNa karatA thA aura phira rAjamahalake bAharake bhAgameM AtA thaa| vahA~ para pahalese hI savArIke lie susajjita rAjagaja para ArUr3ha ho, samasta sAmaMta, matrI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 rAjarSi kumArapAla bAdike parivAra sahita, apane pitAke puNyanAmAMkita 'tribhuvanapAlavihAra' nAmaka mahAvizAla aura atimanya jaina mandirameM jisako usane karor3oM rupaye kharca karake banavAyA thA, darzana aura pUjA karane jAtA thA / jisa samaya vaha jinamUrtikA abhiSeka karAtA thA usa samaya raGgamaNDapameM vArAMganAe~ ADambarake sAtha nRtya aura gAna karatI thiiN| jina mandismeM pUjAvidhi samApta karake vaha hemacandrAcAryake caraNa vaMdana karatA aura caMdana, kapUra evaM svarNa kamaloM dvArA unakI pUjA karatA / unake mukhase yathAvasara dharmabodha suna kara vahA~se rAjamahalakI ora lauTa jAtA thA / lauTate samaya vaha hAthI para na car3ha kara ghor3e para savAra hotA thaa| aura apane sthAna para pahu~catA thaa| tadanantara yAcakoM Adiko yathAyogya dAna de kara bhojana karatA thaa| usakA bhojana bahuta hI sAttvika hotA thA / jaina dharmake anusAra vaha bahuta bAra ekAzana Adi tapa karatA thA aura hare zAkAdi khAdiSTa padArthoMkA tyAga karatA thaa| bhojanoparAnta vaha ArAmagRha meM baiThatA thA aura vahA~ prasaMgavaza vidvAnoMke sAtha zAstra aura tattva sambandhI carcA karatA thaa| tIsare prahara vaha apane zAhI ThAThake sAtha rAjamahaloMse zaharake rAjamArgoMmeM hotA huA bAhara ghar3I do ghaDI udyAna krIr3A karane jAtA thaa| usa udyAnako saMskRtameM rAjavATikA, gujarAtImeM rAyavAr3I aura rAjasthAnI bhASAmeM revAr3I, kahate haiN| saMdhyA samaya vaha vahA~se rAjamahalakI ora lauTatA aura mahaloMmeM A kara devakI AratI AdikA saMdhyAkarma krtaa| tatpazcAt eka pATa para baiTha kara vArAGganAoMke nRtya aura gAna sunatA thaa| stutipAThaka aura cAraNaloga usakI khUba stuti karate the / vahA~se vaha sarvAvasara nAmaka mukhya sabhA-maNDapameM A kara siMhAsana para baiThatA thA / sabhI rAjakIya aura prajAvargIya sabhAjana upasthita hote the| rAjA aura rAjyake kalyANake lie rAjapurohita dvArA mantra pATha ho jAne para cAmara dhAraNa karanevAlI striyAM AsapAsa cAmarAdi upakaraNa dhAraNa karake khar3I ho jAtI thiiN| taduparAnta maGgalavAya bajate the aura dUsarI striyAM apane apane kAmake lie upasthita hotI thiiN| tatpazcAt vArAMganAeM rAjAke vAraNe letI thIM aura dUsare sAmanta evaM adhIna rAjA hAtha jor3a kara khar3e rahate the / rAjAke sanmukha rAjyake dUsare mahAjana-jaise zreSTivarga, vyApArI, pradhAna grAmajana Adi A kara baiThate the / pararAjyoMke jo dUta Ate the ve dUrI para sabase pIche baiTate the| nIrAjanA vidhi pUrI honeke pazcAt vArAMganAe~ eka tarapha baiTha jAtI thIM aura sampUrNa sabhA ekAgra ho rAjya kAryakI pravRtti dekhatI thiiN| rAjya kAryameM sabase pahale sAndhivigrahika arthAt videza maMtrI ( Foreign minister) pararAjyoMke. saMbaMdhoMkI kAryavAhI nivedana karatA thA / kisa rAjAke sAtha kyA saMdhi huI hai, kaunase rAjAne kyA iSTa, aniSTa kiyA hai, kisake Upara phaujeM bhejI hai, kina phaujoMne kyA kiyA hai, kauna zatru mitra hotA hai- ityAdi pararAjyoMke sAtha saMbaMdha rakhanevAlI saba bAteM nivedana karatA thaa| rAjA yaha saba suna kara usa saMbaMdhameM upayukta vicAra vyakta karatA thaa| tatpazcAt dUsarI sArI rAjya kAryavAhI hotI thii| usako suna kara bhI yathAyogya vicAra karatA aura anta meM sabhAko visarjita kara yathAvasara zayanAgArameM jA kara zayyAdhIna hotA thaa| jaina dharmake vratoMkA svIkAra karane pazcAt vaha bahuta bAra brahmacarya vrata kA pAlana karatA thA aura pUrNa rUpase ekapatnIvratadhArI thaa| isa viSayameM vaha pahalese hI bahuta sadAcArI thaa| isI kAraNa tadAzrita samasta rAjavargIya janoMmeM usakA bahuta prabhAva thA / isa taraha kumArapAlakI dinacaryA niyata thI / vizeSa avasaroM para isa dinacaryAmeM jo pheraphAra hotA thA vaha prAsaMgika hotA thaa| prajAjanoMke Anandake lie gajayuddha yA malayuddha evaM aise hI dUsare kheloMkA kAryakrama jaba hotA thA usa samaya rAjA apane rAjavargake sAtha vahA~ baiThatA thA aura kheloMko dekhatA thA aura apane kAryakramameM pheraphAra karatA thaa| rathayAtrA Adi dhArmika utsavoMmeM bhI vaha isI prakAra bhAga letA thaa| kucha parca divasoMke prasaGga para rAtrimeM mandiroMmeM nATyaprayoga yA saMgItotsava hote the unameM bhI vaha upasthita rahatA thaa| vidyA prema kumArapAlake jIvana para dRSTipAta karanese patA calatA hai ki vaha siddharAja jitanA pratibhAzAlI aura vidyArasika to na thA, to mI buddhimAn to thA hii| use yuvAvasthAmeM vidyAprAptikA avasara hI kahA~ milA thA ! usakI * yuvAvasthAkA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla mukhya bhAga siddharAjase apaneko bacAneke lie bhaTakane aura kaSTa sahanemeM hI vyatIta hu~A thaa| pacAsa varSakI umrameM usake bhAgyakA parivartana huA aura vaha gujarAtake vizAla sAmrAjyakA bhAgyavidhAtA banA / rAjyaprAptike pazcAt mI usake 5-6 varSa to vipakSiyoMko jItane meM hI gaye arthAt 56.57 varSakI avasthAmeM usakA siMhAsana sthira huA aura usake pratApakA sUrya sahasrakiraNake samAna tapane lgaa| isa umrameM adhyayanake lie kitanA avakAza mila sakatA thaa| tathApi prabandhakAra kahate haiM ki itanA hone para bhI avasara milane para ati parizrama karake usane saMskRtakA acchA abhyAsa kara liyA thA aura usase vaha vidvAnoMkI tattvacarcAmeM yatheSTa bhAga le sakatA thaa| hemacandrAcAryake dvArA usIke lie banAye gaye yogazAstra aura vItarAgastotrakA vaha pratidina khAdhyAya karatA thA / yogazAstrameM hemacandra dvArA kiye gaye ullekhase pratIta hotA hai ki use yogakI upAsanA priya thI aura isaliye usane kaI yogazAstroMkA parizIlana kiyA thaa| 'triSaSTizalAkApuruSa caritra' nAmaka grantha jo tIrthakara Adike jIvana para prakAza DAlatA hai, hemacandrAcAryane kumArapAlakI khAsa prerappAse hI banAyA thA, yaha to Upara batA diyA gayA hai / isase pratIta hotA hai ki use aise grantha par3hanekA zauka thaa| kadAcit prAcIna bAteM jAnanekI jijJAsA usake andara bahuta parimANameM vidyamAna thii| rAjyaprAptike pahale eka bAra jaba vaha bhaTakatA bhaTakatA cittaur3a ke kile para jA pahu~cA to vahA~ para sthita eka digambara vidvAnase usane kile ke viSayameM sArI hakIkata pUchI thii| usI prakAra rAjyaprAptike pazcAt jaba usane eka bar3A saMgha le kara giranArakI yAtrA kI thI aura jUnAgar3hameM dazadazAra maMDapa Adi prAcIna sthala dekha kara usane usa viSayameM hemacandrAcAryase prAcIna vivaraNa batAnekI vijJapti kI thii| AcArya hemacandrakA prabhAva kumArapAla bahuta bhAvuka prakRti vAlA puruSa yA / bhAvuka honeke kAraNa hI vaha isa prakArakI dhArmika vRttimeM dRr3ha zraddhAzIla banA thA / hemacandrake prati usakI ananya bhakti thii| isake kaI kAraNa the-pravAsI dazAmeM hemacandrakI preraNAse khaMbhAtake maMtrI udayanakI sahAyatA milanA, AcArya dvArA bhaviSyameM use rAjyagaddI milanekA vizvAsa dilAnA, nirAza jIvanako AzAMkita banAnA aura rAjyaprAptike pazcAt mI usako samaya samaya para apanI vidyA zaktike balase pAzcarya cakita karanA / isa prakArake prabhAvako le kara vaha hemacandrakA ananya anurAgI ho gayA thA / jyoM jyoM thAcAryase usakA vizeSa milanA julanA hotA rahA aura unake cAritra, jJAna, tapa, Adike balase usakA viziSTa paricaya hotA gayA tyoM tyoM vaha unakA zraddhAlu ziSya hotA gyaa| jaba use yaha vizvAsa ho gayA ki AcAryakA jIvanadhyeya kevala paropakAra vRtti hai aura itane bar3e samrATase mI, do sUkI roTI prApta karane takakI mI inakI abhilASA nahIM hai, taba to usane apane sampUrNa AtmAko AcAryake caraNoM meM samarpita kara diyA aura isa maharSike Adezase khayaM mI 'rAjarSi' bana gyaa| rAjanItinipuNatA ... / yadyapi kumArapAla bar3A parAkramI puruSa thA to bhI mithyA mahattvAkAMkSI na thaa| usakA sAmrAjya vistAra sahaja hI utanA ho gayA thaa| sAmrAjya viSayameM usakI nIti AkramaNAtmaka nahIM balki rakSaNAtmaka thii| pararAjyoM para use paristhitiyoMse bAdhya ho kara hI cadAI karanI pdd'ii| vaha mahattvAkAMkSI na thA to mI khAbhimAnI to thA hii| jahA~ AtmasammAnako thoDI sI mI Thesa pahu~catI thI to vaha use sahana nahIM kara sakatA thA aura rAjanItikA bhI pUrNa anubhavI thA / jisa manuSyake vizeSa prayatnase use rAjagadI prApta karanekA saubhAgya milA thA aura jo usakA eka nikaTa kA sagA banA huA thA, vaise kAnharadeva ko bhI, jaba apanI pUrvAvasthAko upalakSya kara upahAsa karatA dekhA taba usakA tatkAla gAtrabhA karA kara use nirjIva banA diyA aura usI prakAra dUsare kAMToMkA mI tatkAla jIvita nAza karavA diyaa| pUrvAvasthAmeM bhale hI vaha raGkakI taraha maTakA ho parantu aba bhAgyane use rAjA banAyA hai aura vaha bhAgyadatta rAjyakA rakSaNa apanI zamazerake balase karane meM samartha hai, yaha khAbhimAna usake pauruSameM paripUrNa thA aura isa abhimAnakA prabhAva batAneke lie usane apane bhAptajanoM Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parSi kamAla ko mI maSTa karanemeM dera nahIM kI / isake viparIta jisa sAjaNa kumhArane eka samaya use kAMToMke DherameM chipA kara siddharAja ke sainikoMse usakI rakSA kI thI, rAjya milate hI use apanI sevAmeM bulA kara usake upakArake badale sAta sau gA~vake paTTevAle citaur3akI vArSika AmadAnI usake lie nizcita kara dii| usakA aisA bartAva dekha kara andarake virodhI tharrA gaye aura sArA virodhabhAva chor3a kara usakI ananya sevA karane lge| aise virodhiyoMmeM cAhar3a nAmaka eka kulIna rAjakumAra agraNI thA jo rAjyakI senAmeM bahuta mAnA jAtA thA aura jise siddharAjane apane putrakI taraha pAlA poSA thA / vaha kumArapAlakA sAnnidhya chor3a kara zAkambharIke garviSTha rAjA arNorAjakI sevAmeM calA gayA aura use kumArapAlake viruddha khar3A karake usake rAjyakI jar3a ko ukhAr3aneke lie gujarAtakI sImA para lar3AIke morce khar3e kiye / kumArapAlake bhaviSyake lie yaha atyanta viSama paristhati thii| usake sAmantoMmeM se bahutase, Uparase to usake pakSameM the parantu andarase vipakSameM the / cAhaDa rAjakumArakI cAlAkIse mAlavAkA khAmI ballAladeva bhI dUsarI taraphase AkramaNa karaneke lie taiyAra huA thA aura isase kumArapAlakI sthiti sarauteke bIca rahI huI supArIke samAna ho gaI / parantu kumArapAlake bhAgyabalase usake ve samI rAjyabhakta karmacArI, jinakI niyukti usane rAjya sa~bhAlate hI kI thI, samartha aura vizvAsI nikale / unakI kuzalata se gujarAtakI janatA naye rAjAkI ora pUrNa sahAnubhUti rakhane lagI aura sainikavarga bhI parAkramI aura raNavIra rAjAkI chatrachAyAmeM unnatikI AzAse utsAhita huA / kumArapAlane apane vizvAsI senAdhyakSa kAkabhaTake senApatitvameM cune hue sainikoMkI eka phauja mAlavAmeM ballAlake viruddha bheja dI aura svayaM apane sAre sAmantoMko le kara mAravAr3ake 3 kA sAmanA karaneke lie cala par3A / sAmantoMmeM mukhya candrAvatIkA mahAmaNDalezvara vikramasiMha thA / usane AbUke pAsa, hI kumArapAlakI hatyA karanekA SaDyantra racA, parantu kumArapAlane usa SaDyantrako turanta pahacAna liyA aura vahA~ nahIM ThaharatA huA sIdhA zatrukI senAkI ora calA gyaa| lekina samarAGgaNameM bhI usane apane kucha sAmantoM aura sainikoMko zatrupakSakI ora mile hue dekhA / kumArapAlane apane bhAgyakA pAsA palaTaneke lie sAmayika kuzalatAkA upayoga kara eka hI jhapATemeM zatruke Upara AkramaNa kara diyA aura pahale hI vArameM use Ahata kara zaraNAgata honeke lie bAdhya banAyA / ballAlake Upara car3hAI karane vAle senApatine bhI utanI hI jaldI zatrukA zirazcheda karake kumArapAlakI vijayapatAkA ujjayinIke rAjamahala para phaharA dii| usa samayake gujarAtake par3osI aura pratispardhI mAravAr3a aura mAlavAke donoM mahArAjyoMko siddharAja jayasiMhane hI gurjarapatAkAke nIce lA diyA thA; parantu usakI mRtyuke pazcAt gaddI para Ane vAle navIna rAjA kumArapAlake vAstavika kharUpase ajJAta rahane vAle ina rAjyoMne gujarAtakI patAkAko ukhAr3a pheMka denekA prayatna kiyA aura isa prayatnako kumArapAlane apane parAkramase niSphala kara diyaa| parantu usake bhAgyameM to aura bhI adhika saphalatA likhI huI thI / gujarAtakI dakSiNakI sImA para koMkaNakA rAjya thaa| usakI rAjadhAnI bambaIke pAsa ThANApattana thI aura vahA~ zilAhAra vaMzI rAjA rAja karate the / isa koMkaNa rAjyake dUsarI taraphakI dakSiNa sImA para karNATakake kadamba vaMziyoMkA rAjya thA jinakI rAjadhAnI gopAka pahana (vartamAna portugIja baMdara, govA) thii| siddharAjakI mAtA mayaNallA devI isa rAjavaMzakI kanyA thI ataH karNATaka aura gujarAtake bIca gAdA sambandha thA / ina do sambandhI rAjyoMke bIca meM Ane vAlA koMkaNakA rAjya gujarAtake sAtha yuddha nahIM kara sakatA thA / ataH siddharAjake samayameM to usakA gujarAtake sAtha maitrIbhAva hI rahA thA / para siddharAjakI mRtyuke pazcAt jaba kumArapAla siMhAsanArUr3ha huA taba yaha maitrIbhAva vicchinna ho gayA aura mAravAda aura mAlavAke rAjAoMko kumArapAlake sAmane sira U~cA karate dekha kara koMkaNake garviSTha rAjA mallikArjunako bhI gujarAta para AkramaNa karanekI abhilASA jAgRta huI / kumArapAlane usake isa manorathako niSphala banAneke lie mantrirAja udayanake putra daNDanAyaka (senApati) AMbaDa bhaTTako senApati banA kara eka phauja koMkaNakI ora ravAnA kI / mAravADa aura mAlavA Adi pradezoMkI rakSAke lie gujarAtakI bahuta senA rukI huI thI ataH AMbaDake pAsa ucita sainya prakhara thA aura isIlie prathama cadAImeM gujarAtakI senAko hAra khA kara pIche lauTaneke lie bAdhya honA pdd'aa| pAlnu Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvikamArapAka aba pIchese mAravAr3a bhAdikI taraphase bar3I saMkhyAmeM senA A pahu~cI taba phira se usI daMDanAyakake AdhipatyameM gujarAtakI eka pracala senA koMkaNacakravartIkA darpa cUrNa karaneke lie dUne utsAhase ravAnA huii| raNabhUmimeM donoMke bIca ghamAsAna para dudhA aura antameM gujarAtiyoMkI jaya honeke kAraNa senAnAyaka AMbaDake galemeM vijayadevIne varamAlA DAla dii| rAjapitAmaha birudadhAraka mallikArjunakA garvonnata mastaka, gujarAtake eka dayAdharmI vaNika subhaTane apanI tIkSNa talavAra se kamalapuSpakI bhAMti kATa liyA aura use kharNa patrameM lapeTa kara zrIphalakI bhAMti apane khAmIko arpita kiyA / kumArapAlane usake parAkramake prabhAvakA satkAra karaneke lie usa nihata rAjAkA priya viruda AMbaDa bhaTTako arpita kara use 'rAjapitAmaha' banAyA / isa prakAra koMkaNarAjakA uccheda hone para kumArapAlakI rAjyasattA dakSiNa prAMtameM dUra dUra taka phaila gaI thI aura kadAcit sahyAdrike sudUra zikhara taka gujarAtakA tAmracUDa vijayadhvaja phaharAne lagA thaa| gujarAtake sAmrAjyakI sImA ko batAne vAlI itanI bar3I vizAla rekhA bhAratavarSake mAnacitrameM kevala kumArapAlake parAkramane hI aGkita kI thii| usake samakAlIna bhAratIya rAjAoMmeM kumArapAla sabase bar3e rAjyakA khAmI thA / hemacandrAcArya usake rAjyakI catussImAoMkA isa prakAra varNana karate haiM. sa kauberImAturuSkamaindrImAtridazApagAm / yAmyAmAvindhyamAvApi pazcimAM saadhyissyti|| arthAt -kumArapAlakI rAjAjJA uttarameM turuSka logoMke prAnta taka, pUrvameM gaGgA nadIke kinAre taka, dakSiNameM vindhyAcala taka aura pazcimameM samudra taka mAnI jAtI thii| prabandhakAroMke anusAra hemAcArya dvArA batAI gaI usa catu:sImAmeM koMkaNa, karNATaka, lATa, gUrjara, saurASTra, kaccha, sindhu, uccA, bhambherI, mAravAr3a, mAlavA, mevAr3a, kIra, jAla sapAdalakSa, dillI, jAlandhara aura rASTra mahArASTra ityAdi aThAraha dezoMkA samAveza hotA thaa| eka dUsarI jagaha .. mI hemacandrasUri kumArapAlane jina dezoMko jItA thA usakA nirdeza karate haiM / jaise ki jiSNuzcedidazArNamAlavamahArASTrAparAntAn kurun / sindhUnanyatamAMzca durgaviSayAn dorvIryazaktyA hriH| caulukyaH paramAhetaH vinayavAn zrImUlarAjAnvayI // ityaadi| kumArapAla apane rAjyakA kAryabhAra saMbhAlanemeM kaI tarahase saphala huA / usake lagabhaga tIsa varSake rAjyakAlameM prajAne advitIya zAnti aura unnati prApta kI thii| deza samRddhike zikhara para pahu~ca cukA thaa| kisI bhI prakArakA khacakra sambandhI yA paracakra sambandhI upadrava nahIM huaa| lakSmI devI ke samAna hI prakRti devI bhI usake rAjya para prasanna thI aura usake samayameM dezameM eka mI duSkAla nahIM par3A / usakI aisI bhAgyasaphalatA pratyakSa dekhane vAle AcArya somaprabha isa bAta para vizeSa jora de kara likhate haiM svacakraM paracakraM vA nAnartha kurute kacit / durbhikSasya na nAmApi zrUyate vasudhAtale // guNavarNanA AcArya hemacandra usake sarva guNoMke samuccayakA paricaya bahuta hI parimita aura sarvathA yathArtha zabdoMmeM apanI antima racanAmeM isa prakAra dete haiM - kumArapAlo bhuupaalshcaulukykulcndrmaaH| bhaviSyati mahAbAhuH pracaNDAkhaNDazAsanaH // sa mahAtmA dharmadAnayuddhavIraH prajAM nijAm / RddhiM neSyati paramAM piteva paripAlayan // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjarSi kumArapAla jurapyaticaturaH shaanto'pyaajnyaadivsptiH| kSamAvAnapyadhRSyazca sa ciraM mAmaviSyati // sa AtmasadRzaM lokaM dharmaniSThaM kariSyati / vidyApUrNamupAdhyAya ivAntevAsinaM hitH|| . zaraNyaH zaraNecchanAM prnaariishodrH| prANebhyo'pi dhanebhyo'pi sa dharma bahu maMsyate // parAkrameNa dharmeNa dAnena dayayAjJayA / anyaizca puruSaguNaiH so'dvitIyo bhaviSyati // yahA~ para hemacandrasUri bhaviSya purANakI varNana paddhatike anusAra mahAvIrake mukhase kumArapAlakA bhAvI varNana isa prakArase karavAte haiM ki- "caulukya vaMzameM candramAke samAna saumya aura mahAvAhu evaM pracaMDa rItise apanA akhaMDa zAsana calAne vAlA kumArapAla rAjA hogaa| vaha dharmavIra, dAnavIra aura yuddhavIrake guNoM se mahAtmA kahalAyegA aura pitAkI bhA~ti apanI prajAkA pAlana karake unheM parama sampattizAlI bnaayegaa| vaha khabhAvase sarala hone para bhI ati catura hogA, kSamAvAna hone para bhI vaha adhRSya hogA aura isa prakAra cirakAla taka pRthvIkA pAlana kregaa| jisa prakAra upAdhyAya apane ziSyako pUrNa vidyAvAn banAtA hai usI prakAra kumArapAla bhI apane samAna dUsare logoMko bhI dharmaniSTha banAyegA / zaraNArthiyoMko zaraNa dene vAlA, parakhiyoMke lie bhAIke samAna niSkAma evaM prANa aura dhanase bhI dharmako jyAdA mAnane vAlA hogA / isa prakAra parAkrama, dharma, dAna, dayA, AjJA aura isI prakArake dUsare pauruSa guNoMmeM advitIya hogaa|" hemacandrari dvArA Alekhita guNoMke isa rekhAcitrameM vAstavikatAkI dRSTise kiMcit mI vyaMgya nahIM hai, yaha bAta kumArapAlake jIvanake viSayameM jina mukhya mukhya bAtoMkA maiMne yahA~ varNana kiyA hai unase nissandeha siddha hotI hai| gurjarezvaroMke rAjapurohita nAgarazreSTha mahAkavi somezvara kIrtikaumudI nAmaka apane kAvyameM kumArapAlakI kIrti-kathAkA varNana karate samaya hemacandrake uparokta 5-6 zlokoMke bhAvakA nicor3a detA hai aura vaha hemAcAryake bhAvase bhI jyAdA sattvazAlI hai / somezvara kahatA hai ki-. pRthuprabhRtibhiH pUrvairgacchadbhiH pArthivairdivam / khakIyaguNaratnAnAM yatra nyAsa ivArpitaH // na kevalaM mahIpAlAH sAyakaiH samarAGgaNe / gunnailokNpRnnairyen nirjitAH pUrvajA api // arthAt - "purANa kAlameM pRthu Adi jitane mahAguNavAn rAjA ho gaye haiM unhoMne apane guNarUpI ratnoM kI dharohara khargameM jAte samaya mAnoM kumArapAlako sauMpa dI ho, aisA pratIta hotA hai| [yadi aisA na hotA to isa kalikAlotpanna rAjAmeM aise sAttvika guNoMkA samuccaya kahA~se hotA !] kumArapAlane apane bANoMse samarAMgaNameM rAjAoMko hI nahIM jItA thA apitu lokapriya guNoMse apane pUrvajoMko bhI jIta liyA thaa|" somezvarakA yaha kathana kumAramAlakI jIvanasiddhike bhAvako saMpUrNa rUpase vyakta karane vAlA utkRSTa rekhAcitra hai| gujarAta kI purAtana saMskRtike sarvasaMgrahAlayameM yaha citra kendrasthAnakI zobhA prApta kare / * * Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi-vRddhipatrakam pracurenu " " zara " 30 ji 4 bhUyavaha patra pati mudritapAThaH *pAThamedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA 1 6 karNadeve bhImadeve 35 16 marudevi marudevA B 22 rAyAma rAyA amaJca " 18 prathamoH prathamo B 9 sasAmantena samAnaM tena A * pravarekSu B 12 balacaMDaha balavaMDaha A " praNAmAgatendrasthA praNAmAgatasurapatisthA B 13 nahu taha A 19 tvAt prathamabhagavAn tyAta prathamo B 14 ju paI kuhu taha A 20 grAmAbhirAme prAmAbhigame B nAgapuraha nAyauruviha A 22 zrIzIlasUrayaH dhIzIlaguNasUrayaH B cAlukavaha cAlakavaha A 23 jholikaM , degjholikAyAM B vAlaeku vAlu eku A 24 samIpasthata samIpasthAM tadeg B kumaraha kumaru A 36 6 ko'pi kApi B jippara jippahiM A sazara B maMDalIya maMDaliu A " 7 prokta sena prokta B " 27 hohu hou hu A . 9 catvAriMzatAni catvAri zatAni B ja A " 11 kubjasthiti kubjarAjyasthiti B " 31 'yAhaDiI bAhuDiihiM A 17 zrIzIla[guNa] zrIzIlaguNa B phuda A kRtA cake B viggAhiM viggaha A " 18 prsaadH| prasAdaH kRtH| B bhuyavaA " 19 laMkRta laMkRtaM B juttu jaMtu A " 21-23 'gUrjarANAmidaM' ityArabhya 'prasiddhirabhUt' " 5 sarisyUM...nizcaMta sarisaUM ityetadantaH pAThaH B pustake naasti| ghayara kAI suhahi nithiMtu // A " 24 bhuuyraajraajym| bhUyagaDadevarAjyam / B 35 2 'khayaM kRtArthaH' ityetasya pUrva idamadhikaM padyam " 25 cApotkaTakule cApotkaTarAjakule B saMvatsara (varSANi) varSANi B . jyotizcidAnandamayasvarUpa, " dohitRsantAne dauhitrasantAne B .. nirUpyate yanmunibhiH smaadhau| 27 zra...tya(bhUyaDa) rAjasya zrIbhUyaDarAjasya B heturmahAnandapadasya setu 28 'tatputracandrAditya iti pATha: B Adarza na vartate / bhavAmbudhestajjayati prakAmam // 1 // B 30 degcariyaM cAriyaM B 4-9 dvitIya-tRtIya-caturthazlokasthAne padyadvayamidam " 34 kRte zo kRtazo B brAhmI parabrahmamayasvarUpA, 37 7 tasyAkANDa tasyA akANDa B ' saMsevanIyA sumnHsmuuhai| nakSatramUle jAtadeg 'nakSatre mUlajAta B svatAtatulyA zivatAtirastu, 8 sa rAjye .paraM catUrUpadharA svayaM yaa|| sa kumArorAjye B ." 10 grahItuM (ta) prahItaM B yeSAM prasAdena samIhitArthAH, siddhyanti sarve vibudhAdhipAnAm / 11 bhissekH| bhiSeko muulraajsy| B . bhImaharUna kalpatarUpamAnAna, 15 'ekaadshvaaraaNnaasitmuulraajsainyH|' bande sadAnandanasAvadhAnAn // B sthAne 'tena ekAdazakRtvalAsito " 11 padezaviveka degpadezapravekaviveka B mUlarAjaH ssainyH|' iti B pAThaH / 14 tasya prati tasya rAkSaH pratideg B " 17 zmazruNi zmazruNi B *masyA zreNyA yatra yatra A B Adi pratisaMjJA na nirdiSTA tatra tatrApi mudritAzudapAThasthAne upalabdhaH zuddhapATho jJeyaH / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . dhRtvA B truuv am - sa kumArapAlaprabodhaprabandha patra pani mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThabhedaH zuddhapATho vA 9 labhamAnAtha 'labhamAnA B 40 20 chittvA , 11 vtii| jaya degvtii|maataac rAjAnama " " saralarSi zanakairdi B tato jayadeg B 25 asmAkaM asmAkamapi B . " krnnH| sva. krnnH| sa ca sva. B " kamapi vyA kamapi jaina vyA B vrata B " 12 tasminmandAdare tasyAM mndaadrH| jayatasmi .. kezinRpastu tasmi B 32 vyAharatA, dhyAhRtam, B 33 kruddhaM [nRpaM] nirAdaraparo nirAdaratAparo B yuddhe nRpatI B " vacanAdava vacanAt tadava B 14 prANAn prANAnapi B . " nirmAya, dvAtri nirmAya, daivazatyA " thuH zrIuda ghuH kASThacintA zrIhemacandrAcAryA dvAtri B kAritavatI / zrIuda B " 34 lekhitvA prAta' lekhayati sma / prAta: B 17 hatiSu hantRSu B 12 hemaM tato rAjA pravartayat // ' ityasya sthAne 18 nyAyAt tadAprahAdeva zAtvA mAtrAgrahAdeva B hemacandrAkhyaM sa vyadhApayat // Pb iti paatthH| dRgmAtreNa dRgmAtreNApi B 13 athAnyasmi athAnyadAnyasmi B 14 zrIsiddharAjo he zrIjayasiMhadevo he B 19 tAmasambhAvayan, tAM na smbhaavyti| anyadA kadeg B 16 degsarvasvaH, sadaiva sarvasvo babhUva / sadaiva B cikIrSave, sa cikIrSato rAkSaH sa B bhASamANaH, kiya bhASate sma / kiyadeg B vimRzya vimRzatA B tasmiMstathAkate, sa tayA tathAkRte. .. sati sa B kozAdhipastadA koSAdhyakSastadA B pazupatirbhavA pazupatirbhagavAn bhavA' B 33 atha ca rA atha rA B 22 tarocchAyAyAM pu tarormUle tacchAyAntaHpuM B , raNahillapa raNahillAkhyapa B 23 nikSipantI, nikSepayAmAsa / B 15 punaH sajanaH sajjanaH punaH B 30 yudhiSThirovAca yudhiSThira uvAca B 18 grISma grISme B dvaipAyanovAca dvaipAyana uvAca B. " 19 zaradvya zaravyadeg B 2 cApi vApi B " 23 saptaviMzatitamazlokAnantaramidamadhikaM padyayugmam- ___" 16 somezvaraM zrIsomezvaraM B jayati yaduvaMzaketuH 19 'sA' ityasyopari 'kArpaTikabhAyA' iti B zivahetuH sknn(sklkrm)kulketu(tuH)| Adarza ttippnnii| viSayadu(2)lavananemiH 42,43 29-35,1-5 etatpaDigatA SoDazamI kaNDikA samaprA'pi zatanemidharArcito nemiH||1|| Pa B pratyornAsti / [na] yAnti nAmagrahaNena yeSAM 6 pAladAyo pAlAdayo B keSAM na[rANAM] duritAni tAni / 8 prImala premaladeg B tapaHprabhAvAH prathayantu te no " 23 'kSayAhe' ityasyopari 'zrAddhadine' iti B pustake TippaNI bhadrANi bhadrezvarasUripAdAH // 2 // Pa B 26 dhautApotI. dhautapotI B // 27 sodhayiSyati zodhayiSyati B " 27 naSTrA naMSTrA B , tadA tad B 31 nAzito'nAzito nAzito nAzito B 28 zrImAn... rAjya zrIjayasiMhadevAsa " 'nAzito' ityasyopari 'niSkAzitaH' iti B bhAdarza zrImAn rAjya B ttippnnii| " 29 barSarakazcAtha barbarako yakSa: B " prAgakasmAt prage'kasmAt B 1 'sti / tato deg'sti nidhiH| tato B" " jagI yayau B 32 liAkAramiti deglizAntaramiti B4 3 pranthistat zrutvA pranthi tacchutvA B 40 15 sarvadarzaneSu sarvadarzaniSu B 4 sahApraiSI saha praiSI B 16 varjitA ''varjitAH B... " 6 rUpanANa rupyanANa B Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aye B " " 'taH ita: B hetumatho B 48 1 pRSTaH B TIFTS B " 6 jaMghes. zuddhi-vRddhipatrakam patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA 44 6 vilokya yAvadekavi-vilokayati / sa tAvade- 47 17 sArvabhUmo sArvabhaumo B zatisahayAniSThA kaviMzati saGgyAni , 20 nirbharaveSaM nirjaraveSaM B tAni nA B " 10 nAze , 26 snAnaM kiM dAnaM snAnaM kiM jJAna ki " 14 vAccha (tsa) lyAt vAtsalyAt B dAna B 17 suMdara! ___ pRcchya ta sundari ! B pRcchata B 25 suptvA suptvA ca B heturatho 26 nRpAtmajaH nRpAtmaja| B "31 pATalA peTalA B , lakSaNavataH lakSaNayujaH B cinhAni cihnAni B sA B 35 tAM ca vANI tAM tadvANI B " "mR (ni) yate niyate B 7 sArvabhUmastato sArvabhaumastato , 17 rAjA rAjhyA B mantrI mantrIn B , 21 tvattana tvattanuM B 9 prAjyAjyakrayAya prAjyakedArakri- 49 6 bakarI baSkarIdeg B yAyai B 11 sarvapra sarvAHpradeg B " 10 pRcchan pRSTavAn B 13,14 pUruSam // 8 // pUruSam // 8 // __'karNAvatyAM' ityasyopari 'AzApalyA' iti B kSIra yugmam / / kSIra B pratau ttippnnii| 15 vilakSo'pyasau vilakSo'tha sa B 19 namaskurvana, kayA namaskurvannekayA B 21 paMcAsaThI paMcAsaDI Pa // 12 sAdharmikatvAd 'sAdharmika! tvAM vande' , hIyAI hiyAhaM B . cavande / pRSTa iti bhaNitvA pRSTa B 22 DhaDDasI daDhasI Pa " 14 iSTaka iSTakacittaM B , , je pattijaha tAI je visasaI tiyA B 1 dhipatvaM dhipatyaM B 23 pAhitthI 3-4 "rambhA' yAvat'melA' // 2 // ' paryantapAThasthAne . pAhiM thI B , vaMkaDI kima pattiji vaMkuDI kimu pasinA rambhA tridazeSu shkrH| nadIpu gaGgA puruSeSu tAsa tAsu B rAmaH, kAvyeSu mAghaH kavikAlidAsaH , 24 nIyasiri ghaDa ubaDAvi niyasiri ghaDA yaha B // 1 // B , ghaDa uvaDAvi ghaDau caDAvi Pa , 19 vyayo .. diha je pAsa diiMja pAsu B vyaye B 28 durga bhadro durga bhaTTo Pa . , 20 svasandeha sasandehA B durgabhaTTo Pb . , 21-22 n||16|| zvAna n|| 16 // yaduktam , , durga bhadro vAdIzvaro durgabhaTTo'vAdItazvAna B to B , 25 zyaDimbhAni tvamapyadhAH 30 stapati 'stapyati B bhyadhAH B 33 kulyAkalpAH kulyAtulyAH B 25 vikrIyate vikriyate B " 35 natvA , matvA tatra gatvA , 27 zrutvena , namazcakAra tiirthm| B " 30 gataH ko sthitvA ko B 1 stadIkSya stadvIkSya B , 4 niSiddhaH kumAra' niSiddhaya kumara' B -3 kAsI nirbhara kAzI nirjara B 77 vilokayat vyalokayat B 6 vibhAvayat vyabhAvayat B ,8,14 kuDaMgezvara kuNDagezvara' B vibhAvayat (n) , 12 darzana darzani B bhave B 14 sphuTitaM sphaTitaM B , 11. kumArazcinta' kumAro'cinta: B zrutvema B " , bhavet Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThaH kumArapAlaprabodhaprabandha kA pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA 5. 19 'yairapyetad bhuvanavalayaM nirjitaM lIlayava / 53 gale galaM B 20 te'pyetasmin gurubhavahRde vuddhada' ityetatpAThasthAne zaGgalamRgaM zAlaM mRgaM B nirjityaitadbhavanavalayaM ye vibhutvaM prpnnaaH| dAruNaH dArUNAM B saMsAre'smin sarasavilasadbhuda etAdRzaH B varNAptaana varNAptA'na B degvitaM nivedayan vitaM taM nyavedayat B pAritopake pAritopike B yadasmAkaM yadyasmAkaM B. dudayanAGgajaH degdudayanasyAGgajaH B 23 sthAnAnyeSa sthAnAdheSa B 24 saudhani saudhe ni B degdevo mahA degdevanAmA mahA Pa 'sAgarA 'garA' Pa 33 'sevyapAdA 'sevyamAnapAdA B vismRtAHzrIhema- zrIhemasUrayo'pyA1 degsIdaM cintayan sIdamacintayat B suuryH| jagmuH / udayaneno4 kAmAkSI kAmAkSAdeg B tsavaH kRtH| Pa 6 davIyasi davIyasI B , syuryadire syuryadImA B ___, 23 kadAcid gurubhi kadAcit tenoce ca 8 daivakaM vApi daivikaM cApi Pb yuSmAn priyA (?) sasmAra / tato 10 krodhI bhavati krodha utpadyate B 14 rAjyaM gurumi Pa rAjyaM ca B " gurubhiruce gurubhirmantrI Uce B 15 [zUnyaM] zUnyaM B tatrabhavatAm / tadA tatrabhavadbhistadA B , saGkaTe lokaiH saGkaTe patitairlokaH B ciThaDikA ciDikA B 16 'sa jAti yAvat 'asmadIya' iti pAThasthAne , . nRpa! B sajAtismaraNo nAgaH saptaphaNAlaGkRto'smadIya " 32 pratyupaciki . pratyupacikI iti B pAThaH 17 so'yaM tadidaM B 54,55 1-36,1-28 catustriMzattamIsamastakaNDikAsthAne Pb puramadhyepuramadhye bbhraam| B pratAvIdRzo laghutamaH pATha upalabhyate30 mAhUtau mAhRtau B tato rAjA digvijayaM cakAra / vindhyAcalaM yAvada 32 degmAhUtaH 'mAhRtaH B dakSiNadirza pazcimAM surASTrA-brAhmaNavAhaka-pazcanadadezAn, 'mAvaryottarIyA 'mAcAmyottarIyA B uttarasyAM kAsmIrAdidezAnasAdhayat, prAcyAM kuru-sUrasena'mAvAryottarIyA Pb kuzAvarta-pAzcAla-videha-dazArNa-magadhAdInasAdhayat / 8 pAdAtiratha pAdAtaratha 54 2 rASTrA-karNATa-tilaMgA rASTrA-tilaMgA B koTyAbhiko koTyAdiko B " dezAnA vindhyA dezAnAvindhyA 9 cchaTakuMkubhirmadai degcchaTakaMkubhimadai B prAptaH zrI . prAptazrIdeg B sthitH| sitH| B 4-5 vidhicchu (tsuH) vidhyAnnidrA B re'nAtmakSa re re anAtmajJa B nidrA tadvacaM tadvacaH B degnupAta 'nuyAta-B dhUtakAreSu dyUtakAreca B degpaGka-B , 28 spRzeta spRzyeta B zvAMsakUTa yAMzakUTadeg B , 30 solAka sa solAka B " 21 kaTakairatho kaTake ratho B " 31 dramANA drammANA B varAGganA vArAGganA B 52,53 30-34,1-6 triMzattamI kaNDikA samagrA Pb pratI na vidviSAM viduSAM vidviSAM ca viduSAM B dhartate, apre paJcatriMzattamIkaNDikAyAH pUrva coplbhyte|| ca siJcat sUryo ca kurvan zauryo B 53 1 samAdiSTaH, aTavI / samAdiSTaH-taM mRga siJcat siJcan Pa mAnaya / aTavI B " 34 tIrthakA tIthikA B , , gItAdikRSTi 'gItA''kRSTi B 55 7 zAkhazAlinaH zamazAlina: B Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "" janmo praharan B " 22 14 zuddhi-vRddhipatrakam patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapAThopA videhA videha B 58 7 virodhAdityabhyadhAva- virodhAdAmigaH suhitaM sakala suhitaM hitaM sakala B prAha-Pa dharmAziSAM dharmAzirSa B " 24 gate'tibhujAnA gate tu bhujAnA B cintAM cakAra cintayAJcakAra B 4-5 gAtheyaM Pa pustake nAsti , 25 nininda: nininda B 13 nAdIyateti nAdIyate iti B' munidezanAM munikRtAM dezanAM B " 15-17 107-108 tamau zlokI Pa Adarza na vidyte| 30 masRNot . . mazRNot B " 20 saTitA zaTitA B 564-5 saptAzItitamaH zlokaH SaSThapatigata bhuupH| ityasya rjanmo (nma) pazcAt Pa pratau vartate 59,60, 23-34, 1-34, 1-18 etadantargataH samapro'pi tavAntikam . tavAntike Pa granthasandarbhaH Pa pratau nopalabhyate / caturaGganRpavat caturaGganRpakaM B 59 20 Acelaka uhe Acelakudde B " yuSmAdAzaya yuSmadAyadeg B " 1 kurvANAM kurvANA B prAharan 5 te sarve tUSNIM dvijAH tUSNi sainyamuttArya 'yathAkramaM sainyamu kRtvA sthitAH sthitA: B ttArya Pa. " 6 proktam-zudrA proktam-deva! zudA B * pallavatA pallavitA B 28 urvazIgarbhasa urvazIkukSisa B 27 paraM viralaH paraH purovirala: pumAn B pramadA pramodA B kesarikisora kezarikizora B 'mAno nitarAM dvijAn degmAno vijAtInitaratrizatI trizatIM B dvijAna B manubhArAn maNabhArAn B "" SaN mUDakAMstu SaNmUTakAMstu B " 23 'atha zrIsomezvarasya' ityata Arabhya SaDazItikoTIH caturdazaH koTIzcaturdaza B tamapatrasya saptamapatiparyanto granthasandarbhaH Pb pustake na vrtte| 2 prItena prINitena B parijana parajana B 'mAzca pApya tena 'mAzca tena B ___ bhyarthayan bhyarthayan(t) yAcakebhyaH bhaTTebhyaH B nRpate'tra nRpateratra B saJca savva B dvijA dvijAdayo B kSitibhRtAM kSitiruhAM B bhUpITha bhUpIThe B ratyeva ratyaiva B ciratarAtu cirantanAtu B pAlaputraH, ahaM pAlasya putraH, zrIsomezvaralije, zrIsUriH somezvaratvaSTAdeza ahaM tvaSTAdazadeg B ete . liGgam , tadA ete B 21 turuSka turuSkA B cittasya zrI cittasya bhUpasya zrI B 23 samagrA patiH Pa Adarza nAsti menAlaMkRtatanavo damanenAlaGkatatanayo 24 surimAtA sUribhirmAtA B guravo nRpa B * " devI pravrajitA devI nAnI prakAzaM prakAzitavantaH- B pravAjitA B kailAsa kailAza B 26 tadvimAnabhane tadvimAne bhagne B " 16 ityAdizya ziva ityAdizan / tataH ." zrIsaraya zrIhemasUraya B ziva B 30 vicintayantaH zrImadu vicintayantu / ityu AhvAna AhvAna (ha)na-B dayanasya niveditm| mantrAbhyAsa mantranyAsa B tataH zrImadu B. " mabhyarcya 'mabhyarcitavantaH B " 5 vayaM varaM B / mUrtitrayo mUrtistrayo B 4. triNamA betriNAmA B " brahmA nRpa ..brahma-B Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogehiM 63 11 " 8 suhamA na B kumArapAlaprabodhaprabandha patra pani mudritapAThaH pAThabhedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA 62 26 153tamAt zlokAdArabhya 167tamalokaparyantaM paJcadaza- 66 13 tulymhiNsyaa|| tulyaM yudhiSThira! B zlokAnAM sthAne Pb pustake kevalamidaM zlokacatuSTayaM " tulyaM samaM B samasti na maitrIsadRzaM dAnaM nAsti tRSNAparo' haMsavAho bhaved brahmA vRSavAho mheshvrH| vyAdhina B garuDavAho bhaved viSNurekA mUrtiH kathaM " 26 iti jIvadayA iti jIvadayAM sarve bhavet / abjahasto bhaved brahmA zUlapANi sarvapAM matA vadanti B mahezvaraH / zaGkhacakradharo viSNurekA mUrtiH jogehiM / kathaM bhavet // ekA muurtistr0| parasparaviru- " dussaya dusayadeg B ddhAnAmekA mUrtiH kathaM bhavet // bhavabIjAkara medaaH| rbhedAH / B jananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA " navadhA saMyamaH navadhA jIvasaMyamaH B vA viSNurvA zivo jino0|| gRhastha . gRhasthA B kAnvite rAjJi kAnvitena rAzA B" viratAna viratAnAM B 'lokyamAne 'lokyamAnA B suha(hu)mA 12 degcAryeSu niSaNNesu degcAryA nissnnnnaaH| sAvarAha sa'varAha B satsu, bhU atha bhU B yAdayaH; "yAH; B. jalpan tulA lapana rAjA upvissttH| atha dvi atha dharmasya dvi. B tatra tulA B saMmaya saMyama B pravizyaH na pravizyeti vabhANa u kamma uNa dhamma B. dhIrAdhaureyagocaram dhIradhaureyagauravam B nATyezvara 'nATyezvaro B 33 brahmacArI ca brahmacArIva B kAha mani vibhaMtaDI kAhauM mani vibhaajIya ma yariyA B taDI, jI madeg 1B 68 26 yarIyA 28 karaNaM B karaNo 20 'payu anjavi jai paya ajaya jaya na na B 'bhavati'ityasya pazcAdadhikaH pAThaH-khaMtI suhANa 33 tirobhUte bhUpatau unma tirobhUto bhuuptiH| mUlaM // B mAyAvilambi mAyAvalambi B tata unmadeg B " 33-34 yAvaditi vAca- yAvat kizcid vada zrutvA ghyutvA B muvAca tA ti tAdeg B militAkSA mIlitAmA B 34 bhimAno'tIva pAdodeg degbhimAnaH 'iha pAdodegB muktistrI muktizrI: B 64 2 vRtto kSamA vRttI zrIhemari- 70 nayAnaH namAnaiH B kSamA B degntare kazcid mtare'vasarapAThakaH daharo ca haro B vidvAn padeg paMdeg B 18 pradAyAt prabhAvAt B 71 11 nivesIyaM nivesiyaM B parabrahmavAdino ma parapravAdA madeg B R " 13 hiaMca raainnN| deghiaMtaditarANa / B prapadyan prapadya B rogAdhvAntaM rogo dhvAntaM B 179-180 tame dve padye B Adarza na staH / mApAttamAtraM yat padeg mApAtamAtreNa padeg B " 20 prajJA duHprajJA / asantoSavatAM asantoSavataH B 24 kSetrakathA citrakathA B degSyajeDa degdhyaje(jai)Da " 27 bhojana bhojana (nAH) kauttikaM puttikaM B 28-30 paGkitritayagataH pAThaH B Adarza nopalabhyate / atha-ci atha mAMsam-ci B 32 bhUyAMsi bhUyAMso upajaMti uppajaMti B 66 1 'ntare kazcit padeg stare'vasarapAThakaH maNUya maNuyadeg B pa.B savvA ya savvA u B " 7 atha dharma atha rAjA dharma B lUNo a loDhA lUNaoloDhA B 9 " 12 " 33 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zukle zuddhi-vRddhipatrakam para pati mudritapAThaH pAThabhedaH zuddhapATho vA patra pati mudritatapAThaH pAThabhedaH zuddhapATho vA 3 32 girikana girikanniB 1 atha rAjA - athAnyadA rAjA B 33 khilluhaDo khilloDo B , 9 ghitabyo cittavyo B virudAI tahaTaka viruhAI taha Dhaka 12 gaahpoNgey| gaahgpoge| B patthUlo vatthulo B ___ sahayaM 'sahagayaM B 2 sUaravallI sUaravallo B dehaTrio dehaTio B 11 trailokyazeSa trailokyAzeSa B . 4 aNAIyaM aNAiyaM B 9-20 'gaI annAyaphalaM hima- gaI himavisakarage ya dvidhA dvimedAH-B visa-karage ya / maTTI savvamaTTI y| rayaNI 13 ko'pi kando kokanado B rAI bhoyaNa-ba bhoyaNagaM ciya, badeg B (kokanado?) gholavaDAM gholavaDA B degpdeshikii| 'padezikI sjaa| B ca taha abhakkhayANi cayaha abhakkhANi B degcuturindri degcatuH paJcendri: B pippalaplakSa 'pippalodumbarapla pazamajanayA pazamajanyayA B kSaB gambhubhava gambhumbhava B nimittAt degnimittatvAta B .378 tamIgAthAnantaram 'vAyuH sarvatra' iti B Adarza dInAm // 13 // digrahArtham // 13 // B ttippnnii| [anantaM] anantakAyaM B eti ti B viSaviSavANijya- B 'rittiyA rittayA B tiHzubhaM bata phalaM 'tiH sumAnavagatiH asaMkhayaM sA paha ya asaMkha aMsA paha aMsa zukle B saasaM asaMdeg B rujAntike rugantake B . ____, 32 tilukka ti(te)luka paratthA parattha B sAmAIyava sAmAIvaya B 81 5 tamhA ya sA vi. tamhA sayA vi. B bhAvo'ivAyassa bhAvovavAyassa B taiyasikhAvayaM taiyaM sikkhAvayaM B vihiyama B 'pAtrAcchadana badhyate bAdhyate B avihiyasavva pupphaphale 23 [bAyarA] ussAINaM / pupphe phale B pUrNahRdaH pUrNazca hRdaH B ussAINaM baayraa| B , puDhavisarI dAtrA leyaM puDhavi-tasasarI B dAtrA, na leyaM B ___ kAyaogahaNa kAo gahaNa B go turaMgo go-turaGgI B pratyupaSTa gatyupaSTa B yajJArambha yat sArambhaM B mokSasaukhyaM kR. badarANAM mokSaH zasyaM kR. B. bAdarANAM B ___degkaraNam, tat karaNaM prAsAde, __ mitAmiH militAbhiH B raatrH| rAtram / B sabAhya sadvAhya B ityAdikAla: ityAdikaH kAla: B 35-32 jinabimba" isyata jinabimbA''gama-sAdhu vikhaMbha vikkhaMbha B Arabhya 'puNyakRtyeSu' sAdhvIbhaktisAdharmika rasaH (rasatyAgaH) ityetadantapAThasthane- vAtsalyAdiSu B , 32 vigaI balA vigaI balA B bhoadeg soadeg B mIsavivege sIsavivege B kaNikA kaNikA B sambandhayo sambaddhayo B itio ittio B ta (ja) stha jattha B aNuiMti aNuhuMtI B. vihisama pAtrAcchAdana R avi yaha savva. " 24 tat B AL rasA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha pati mudritapAThaH pAThabhedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA . 85 4 aNatAhi va tAhi vi va B 91 20 rAjJo'gre svarU ' rAjJo'pre kaibita" 8 prINana kSINana B tsva rUdeg B samyaktvIpa samyaktvamaupadeg B , 21 niSkAsitaH niSkAzitaH B osappiNI ussappiNI B 25 'anAgasi ityasyopari B pustake 'apApe' iti TippaNI pramAdastapaH pramAdAstapaH B 31 putra saputra B ''dhigata.' ityataH 30 paGkigata praNAmena' 2 zraddhayA sA . zraddhayA svabhojanaityantaH pAThaH B Adarza nAsti / madhyAt sA B sAyarANaM sAyareNaM B. , 7 ulaM(2) uraM B sajjAThANaM sijjAThANaM B degmavAlendu "mavAlendu B bhAvabaMdhaM bhAvabaMdhuM B cittakaM degcintakaM B deze samastapuNyapradeze samastapuNyapradeze tyAdizeste tyAdizat / te B deze B ___ kRpArada kUpArapAraha B vazavandI ca samu degvazaMvadI B ca kasmin samu B pRcchaMstai zAsane devIva pRcchastai' (pRSTaistai) degzAsanadevIva B rAjyatvam rAjatvama B prApteSu siMhA prApteSupauSadhazAlAyAM paribhUyaM paribhUtaM B siMhA B sarasi degsarasI B nipaNNasa niSaNNaH sa B degbhidhA / ya bhidhA[putrI]Iya. 26 tata tatra B __degsImantakarmaNi ma sImantakamaNima B kule'pi vimale kule'tivimale B sopahAsaM saivaM sopahAsamevaM B 32 dApitam / tataH dApitaM shriigurubhyH| 3 putraM pavitra putraH pavitraH B. tataH B rAgam rAgam (gaH). . , 34 AdimUrti vi AdimUrti vi. B pradAnaM sampradAnaM B praveze pravezam B dvAdazAdhikaSoDaza bArasolottarAvarSe 13 daagtaaH| dAgatAH zrIhema 1216 varSe mArgazudi mArgasudi Pa, candrAH / B sAkSi sa sAkSikaM sa B kRtAtiryAva kRtArtayo yAva B viMzati vIta viMzatirvIta B zrIraivatAdevata tikAlakSa zrIraivatadaivatadeg B tilakSa B nAvasAn nAvAsAn B. , 32 sAdhayata sAdhayan B tadbhaNiteranantaraM . tadbhaNitAnantaraM B ___tH| navInaM 'taH / tadabhyarthanayA narendravaraM narendro varaM B navInaM B anya . so'nya B aubdha (vvI) auvyA B mayAni nisvA mayanisvA B degdhAradhIradhIH dhAradhIH B prakSarAn prakSarAM B pramANaM praNAmaM B vANArasyAM nR 17 vANArasyAM tena pitrA 'ntyajAt ni? " deg'ntyajagRheSu ni B " sA hiMsA kanyA sarovaraToDaka degsarovaratoDakadeg B tasmai nRB dhrmH'| dhrmstttvm| B 94 1 svamUrti-zrIkumAra- svamUrti shriikumaargtH| gato devvodhiH| B pAlamUrti pAlamUrti B bar3hA sapramudita udeg baddhA udeg B pitApA pituH pA B 'bhUvan / ' deg'bhUvam / ' B stvamabhi stvAmabhi B kathayiSyate kathayiSyAmaH B 11 priyAnamAri priyAmamArideg B niSkAsito niSkAzito B. , sArerapi mArina mArerapi mArina B 18 mAlavadezaM mAlaSakadezaM B. 21 statra rakSakAH statrArakSakA: B " 12 60000 " 23 " 29 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mo. zuddhi-vRddhipatrakam patra pati mudritapAThaH pAThabhedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA epame B 100 1 adyApi sthA' adyApi santi sthAB 5 pAtramAtreNa degpAnamAtreNa B . , , zrIcAlukya zrIcaulukyadeg B mIti' zrIguruvacasA mi' iti vacasA " karaNepu karaNIyeSu B. gurubhyo mo* B 4-5 'atha saurASTra' atha surASTrAdezIyaM prANitrANe vya prANitrANavyadeg B ityArabhya dviNigiNI dviNigiNan B 'vigrahItuM' yAvat sauranAmAnaM vigrahItuM Pa zAma zyAma B nilaMsuH puraH nantuM sa puraH B bhAvibhAvo bhAvI bhAvo B 7 pradIpavRtti- pradIpayarti-B kAnanam // mahA kAnanam // gururu- ., 8 prAvizan pravizan B vAca-mahAdeg B , styaajitH| styAjito cartim / 33 zaktI zasto B taB 98 3 lakSmI vyayaH lakSmIrvyayaH B 13 sa karaNaM sakaruNaM 98 4 rAjAnaM vi rAjAnaM tathAvidhaM , 14-15 zrIzatruayaprAsAda- zrIzatruJjaye pASANavi. B pApANamayani mayaprAsAdani B 7 paralokopa pararogopa B 16 prAha-A prAha-deva! Adeg B , 15 pRthivImAnRNAya na pRthivImanRNAM katai " 21 samasRpaM (samaranRpa) samaranRpaM B , 22 coktaM B uktaM B nR , 18 guroH puro nRpa gurozcaraNayornupadeg B , 25 dvAtriMzatsvarNa dvAtriMzada rUpyadantapadezAdanantaraM padezadAnAnantaraM B yutAH svarNa B , 21 . degcAryaruktavati cAyeM uktavati B " 28 vidyutpAtAdvidIrNe vidyuddhAtAt samudraniSedhya punaH pAtAdvidIrNe prAsAde 23 niSidhya B punaH B caavijnypt| cAjizapat / " 33 nyAsthat / nyAsthAt B rAjA'pya rAkSApyadeg B 1 hineSu' ityata Arabhya iti tIrthoddhAraprabandhaH' kSurikAM prAha kSurikAM dRSTvA prAha B ityetatparyantapAThasthAne B pratAvayaM pAThaHgataH / zrIkumAra- gataH shriikumaarpaalaa| pAlabhaTTe bhadde B evaM pAraddhaye'pi koTI saptanavatilavipasyUtkAra' viSaphUtkAra' B kSayutA(te) kSavyayanA (atra vyayite?) zrIzatruJjayasyopatyakAyAM vAhaDapuraM nagaraM tAhi 'tava B nyAsthat / tatra nRpatipiturnAmnA tribhuvana20 karesiI karesyaI B pAlavihAre zrIpArzvanAtha sthApitavAn / tIrthaB Adarza uttarArdhamITak pUjAkRte caturvizatyArAmAna , nagaraparitoSa khUTA viNu khISA nahIM baDi ma khUTA ttaali|| devakulasya prAsavAsAdikaM ca kArayAmAsa / prAsAde kalazadhvajapratiSThAyAM zrIpattanAdi25 lAtvA raNadeg lAtvA yuddhAya DuDhauke zrIsaI nimantraNApUrvamAnIya mahatA mahena nRpaHAraNa B 1211 sarvamakArayat / snAtrapUjArAtrikAvaciraM B sarekazcit kaviH-kiM kRtena na yatra tvaM, yatra 27 pidhAya, raNa pidhAya, taM prerayitvA tvaM kimasau kli| kalau ghedbhavato janma, . kalirastu kRtena kim // 1 // lakSamucita" , dukSiptakaraNa 'durikSatakiraNaM B daanm| , 30 karSaNaM TopyA karSaNasthAne TopyA B 101 1 atho vizvavizvaika- ayodayanaputreNa AM0 32 koTa koDa B subhaTena 00 halu B " ,' para raNa B Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha patra paDi mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA 101 14 pAla: sa0 pAlanRpaH sa B 102 26 degsamayaM candrodayaM samaye candra udaya B 15-16 'azana' ityata ArabhyaH 'kArayitvA' ityetatpa- , 28 te'pi pre te'pi pUrvapre B ryantaH pAThaH B pustake noplbhyte| 29 iti jano iti loke sarvatra jano B , 16 kalazaropaNa kalazAropaNa B. 30 rAjA teSAM vipradInAM rAjA 22-25 'kenApi' ityata Arabhya zrIsaGghalokAH' ityetadantaH tadeva devabodhestadeva B . pAThaH B pratI na vrtte| ... 32 vinItAsane vinItAnagarIpratyAsatre B .. 33 jinaM natvA zrI jinastuti kRtvA ,32-33 'zrutyA bhaktAdyartha khAdimAdizakaTAni bhRtvA zrI B tatra gtH| prabhuM praNamya dharmadezAnAM zrutthA 102 3 dravyalakSa dravyalakSe B bhaktAdyartha sA" ityetatpAThasthAne B pratI etA8 'nRpaM prA 'nRpaM prati prA B dRzaH pATho vartate___ 'saptazatI' yAvat 'pavitrIkRtAH' paryantaH pAThaH zrutvA sArdhadvAdazasvarNakoTIprItidAnaM dattvA B prato naasti| vividhakhAdimasvAdimAdibhRtazakaTAni lAtasya bhrAtA tasya kanIyAn bhrAtAB tvA saparikaraH samavasaraNe gataH / samagrazrIgurUNAM pArthe dharma-zrIgurun vanditvA rAjacihnAni parihatya kRtapradakSiNAtrayavidhiH dezanAmazRNot / dharmadezanAmitya prabhuM praNamyeti dharmadezanAM zuzrAva / yathA zRNot / B -"bho bho bhavvasattA! mA ciTThaha visaya: . , 18 'nizca // ' ityataH pazcAdidaM gAthAnavakaM B pasattA / aNegaduhasayasahassadAruNo saMsAAdarze'dhikamupalabhyate rappabaMdhaM, mA kareha eyammi paDibaMdhaM / visaissa na hoi dayA, visaI saccaM caei dUreNa / ki... ... ...taM,mA tammi mucchAvaha cittN| leha adattaM visaI, sevei ya mehuNaM pAvo // 1 // virasAvasANA kAmabhogA, tappasattArNa tivvAraMbhapariggahamahAhigaraNAi kuNai visyNdho| jAyaMti pae pae[va]saNasaMjogA / saMjhajAI aha aipAvo, jaha na tavaM kuNai chaDDevi // 2 // bharAgasarisaM juvvaNaM, mA kareha tammi puci u dukayakammaM, veittA aha taveNa sohittaa| ummattaM maNaM / khaNadiTThanaTTho imo saMjogo, mA pAvei jio mokkhaM, na hu kamma niSphalaM kiMpi // 3 // kareha tammi guruo mnnrNgo| kusaggajalasuiramavi rAyalacchI, bhuttA aivirasa hoi pajate / caMcalamAU, ujamaha dhamma kaardd| dhammo jai chahiUNa na tavaM, kIrahatA nei narayammi // 4 // cevitthaH saraNaM, joH rakkhai jammajarAmaraNaM / mAya piya putta baMdhava sakajakusalA hiyAi kIrati / deha surAsurariddhiM, kare sayalasamIhiya. na maraMtassubayAro, tilatusamitto vihuj(ku?)nnNti||5 siddhiM / AvaIo nivArei, saMsArasAyarajaM tassa maraMtassa ya, koi sahAo na hoi jIvassa / muttAi / viyare mukkhaM, jammi pAvijaha teNa sabhavaNesu garya, savvaM pi jiNehiM paricattaM // 6 // aNaMtaM sukkhaM / tA savvahA payadRha dhamme, jateNa samaM na ya jaMti baMdhavA neya maaypiyputtaa| mA ramaha pAve kamme / iti bhutvA pattI ya balaM viulaM, dhaNaM va jaM saMciyaM nizcaM // 7 // zrIbharataH paramasaMvegasamArUDhaH zrIprabhuM praNamya esosaM(a)sAradhammo, piosayattho jiyANa savvANa / sArthamAnAna(sArdhamAnIta)bhaktApartha sA B nAUNa jiNA eyaM, iTTa muttUNa pavvayA // 8 // 103 2 zrIbharataM zrIbharatezvaraM B jaMjeNa kayaM karma, suhaM va asuI va teNa bhuttavya , , prAha-mA prAha-rAjan mA B kammaphaleNiha jIvA, kamme khapie tao mukkho||9|| , 7 ayaM amI B , 19 ityAdi zru ityAdi dharmadezanAM , 'zuddha'itikAkiNyA zuddhAH iti kAkaNyA zru' B ratnena ka0 ratnena teSAM ka. B 102 20-21 atra pAmarAzila' atra devabodhila* B , 10 brahmacAri brahmacArI B , 25 mantAdivRtto mantAdiparivRto B,, teSAM jina teSAM jine jina B Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . R vAsa. B , 26 zuddhi-vRddhipatrakam pati mudritapAThaH pAThabhedaH zuddhapATho vA patra pati mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapAThopA 11 13 yAvA AvaTTA B , 10 'rAgamiH 'rAgurumiH B . aNumajaNA aNusajjaNA B 11 hemakhaDa hemakhaMDa B 50"" babhUvaH babhUvuH 16-18 'sacivai' ityata Arabhya tadeva zocAmi' 1. sAmiseya jammAbhiseyadeg B ityetadantaH pAThaH B pustake nAsti / , 12 gayaggapae gayaggapayae B virahAvipa virahavyapa B , 13 pAsa , 21 kamalavane kamalavanaM B 28 bhagIrathaH bhAgIratha: B vilapya vilipya B 2 mAnaH / yasmintra- mAno yAvat SaSThAra- 110 8 pyavasarAve. pyavasare ve B saMkhyAtA RSabha ke'zItiyojanavi- , 18 saptaviMzatidi saptadideg B stINoM mUle bhavi- , 21-24 'sarvazaM' iti padya Pa pratAvevopalabhyate / Syati / tasminnasaGkhyA- 111 1 nA'bhUdbha' tA atItA RSabha B nA'bhUna madeg B , 3 maNDaleSvaSTA maNDaleSu vipulevA 105 4 khilAdayo khillAdayo B , 6. nijaino vyayam nijainovyayam , 9 .pANDavAnAM pANDavAdInAM B , 7-12 'karNATe' ityetadArabhya 'varjanam' ityetadanta zloka , 12 caityAd degcaityAdhastAda B tritayaM B pratau nAsti / ", 13-14 kalkI datto kalkiputro datto B ekAdazottarazatatamapatrasthamudritasamastapAThasthAne Pa , 14 2214 ana 2214varSAna B Adarza nimnalikhitaH pAThaH samasti, 20 iti tIrtha iti zrIzatruJjayatIrtha B saMvadvikramato'nandagirize samprApya rAjya.. 21 'asya' ityata ArabhyASTottarazatatamapatrasyaikAdazIpatiH zriyaM, hiMsAM savyasanAM.................. paryantaH pAThaH Bpratau paJcapaJcAzattamapatrAnupalabdhe. !palabdhaH / bhuktvA'khile bhuutle| nirmApyApratimAMzcatu dezazatIsalyAn vihArAn nabhovahnayA...... __ pAlena dvAsaptati- pAladevena dvAsaptati vatsare sa sukRtI prApa vyayam (1) // iti sAmantA bhU sAmantabhU B.. zrIkumArapAlaprabandha smaaptH| saM0 1485 _ 'kAritA / 1444na ityetatpAThasthAne - ||ch||ch|| 'kAritA / dezanAmAni-karNATe gurjare lATe, 112-2216 rUsaMtuliMgiNo rUsei hemasUrI u|B saurASTra kacchasaindhave / uccAyAM caiva bhammeyoM, sve| mArave mAlave tathA // 1 // koGkaNe ca tathA rASTra, kIre jAlandhare punaH / sapAdalakSe " , 15 saDa saDi B mevADe, dIpe jAlandhare'pi ca // 2 // janta- " , sumatasUrihiM no nahu cattA putranAmabhayaM saptavyasanAnAM niSedhanam / vAdanaM mukkaa| gaccheNa // B myAyaghaNTAyA rudatIdhanavarjanam // 3 // 115 13 vAgTadevena vAgbhaTadevena B 1444na B kumArapAlaprabodhaprabandhasamAptyanantaraM [patra 111] B pustake'ya10815 phATitavAn / pATitam / B madhikaH pAThaH kenApi pazcAt samullikhitaHkRtyau kRtyaiH B kRtakRtyau B "atha ajayapAlarAjyam / zrIhemacandradveSAd rAmacandrAdau , 22. kRtakRtyA 26 tatsaGga satsaGga B taptalohaviSTarAsanayAtanA loko vkti| "., janAnurAgaH janAnurAgI B jo karivarANa kuMbhe pAe dAUNa muttie dlh| 19.2 paramezvaram pa(pA)ramezvaram so sIho vihivasao jaMbUparipillaNaM sahaha // 1 // .. sthANu sthANu B rAmA 'mahipIDhahaM sacarAcaraha, jiNa siri dinhA pAya / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprayodhaprabandha patra. paDi mudritapAThaH pAThamedaH zuddhapATho vA patra pati muhitapAThaH - pAThamedaH zuddhapATho vA tasu. asthamIya diNesaraha, hoi ti hou cirAya // bhgnm| pATkAraM zrutvA vyAghuTyovAca-rehatAzAH! asmA. ityudIrya dazanai rasanAM chindan mRtaH / evamAdritaH rAja- dapi kunRpAt kupAtrA yUyam, anenAtmIye pitari mRte vihArANAM pAtanam / laghukSullakAnAhAyya prAtama'gayAbhyAsaM taddharmasthAnAni pAtitAni, bhavadbhiH punarahaM padazatamapi kArayati, 'pUrvamete caityaparipATImakArSaH' ityupahAsAt / gacchanna prtiikssitH| rAjA lalajje / caityAnAM rakSA kaaritaa| bAlacandro'pi 'gotrahatyAkArApakaH' iti bruvadbhiAhmaNa- tasya kutsitasya rAjJo mAtAputrayorbalAdviplava kArayituM naeNpacittAduttAritaH / prAsAdapAtanaM dRSTrA loko'tyantaM rucirutpannA / vaNThA(NThAnA)kArayati / ekadakena ghaNThena khidyate / prapaJcena rakSA kaaritaa| katham? nRpavallabhaH kautukI / channadhRtakaGkalohakartikayA jane mRtH| varSa 3 mAsa 1 dina zIlaNo bhUrihemadAnena praarthitH| sa iSTakaM saudhamekaM kRtvA dhavalitaM citritaM ca / putrAH paJca / karNe evamevamuparAja 28 / mUla [rAja] rAjyaM varSa2 mAsa 1 dina 24 / bhImarAjakarttavyam / rAjAnte zIlaNo'vaka-'deva ! rAjAzA me rAjyaM varSa 60 mAsa 5dina 7 / tihuNapAlarAjyaM varSa2 dina 12vIsaladevarAjyaM gharSa 18mAsa 7dina 7 / arjunadevarAjyaM zirasi sthitA, putrapautravAn jAtaH, yadyAdezaH syAt tadA tIrtheSu yaami| varSa 13 mAsa 7dina 23 / sAraMgadevarAjyaM varSa 21 maas8| rAjA- yathArucizceSTasva / nRpe pazyati putrA bhASitAH _ evaM varSa 24 (671) mAsa 9 rAjAna pattane / tato mleccha etanme saudhaM yanato rakSyam / taistthaivoktm| agre kiya- rAjyam // kalyANamastu ||ch / saMvat 1663 varSe kArtika tImapi bhuvaM yAvad yAti tAvat taistat saudhaM lakuTairhatvA vadi 9 zukravAsare // zubhaM bhavatu lekhakapAThakayoH // * atra zuddhi-vRddhipatrake nirdiSTAnAM pratInAmittha saMjJAparicayaHA jaina-AtmAnandasabhA (bhAvanagara) granthasaMgrahasthA pratiH / B zeThiyAsaMgraha (bikAnera ) sthA prtiH| Pa bhANDArakararIsarcainsITayUTa (pUnA ) pranthasaMprahasthA pratiH / Pb . Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAtakartRkaM purAtanaM saMkSiptaM kumaarpaaldevcritm| ormer praNamya zrImahAvIraM sarvazaM puruSottamam / kumArapAladevasya caritaM kiJciducyate // 11. astyatra gUrjarAtrAyAM nAnA'Nahillapattanam / puraM tatra nRpo bhImadevo devopamarddhikaH // kSemarAja-karNadevI tatputrau bhinnamAtRkau / parasparaM prItibhAjau yathA rAghava-lakSmaNau // karNamAtustatastena bhImadevena caikadA / pratipannaM rAjyadAnaM zrIkarNasya laghorapi // vazIkartumiva svarga karNadeve divaMgate / rAjyakSame kSemarAje karNe rAjyaM na vAJchati // rAma iva kSemarAjaH smRtvA bhASAM pitustataH / karNa mahoparodhena svayaM rAjye nyavIvizat // pAlayannanyadA rAjyaM paranArIsahodaraH / cacAla devayAtrAyAM karNaH karNa ivAparaH // zrIdevapattanAdarvAg gavyUtaiH saptabhiH sthitaH / prAsAdaM somanAthasya dRSTvA'bhigrahamagrahIt // 'yathA pApakSayaM hAraM candrAdityAkhyakuNDale / zrItilakamaGgadaM ca paridhIya samAhitaH // yadA somezvaraM devaM pUjayiSyAmi bhaktitaH / bhokSye tadAzanaM pAnaM tAmbUlamapi nAnyathA // ' khAtvA prabhAse zrIkarNo yadA'yAcata bhUSaNam / kozAdhyakSastadA smAha nAdiSTaM bhavadbhistataH // 11 AbharaNaM pattane'sthAd vikhinnazca tato nRpaH / tadA madanapAlAkhyo maNDalIko'bravIditi // 12 mA viSIda mahArAja! matrasiddhadharA yataH / mayA santi sahAnItAH shriidhneshvrsuuryH|| 13 atha rAjJA'bhyarthitaistairaNahillAkhyapattanAt / AkRSTimatreNAkRSyAbharaNaM tat samarpitam // sampUrNAbhigraho rAjA'pyAha sUrivaraM prati / yuSmAbhirjIvitaM dattaM mamAbhigrahapUraNAt // gRhANa tadidaM rAjyamityuktaH sUrirabravIt / rakSa jIvavadhaM rAjan ! navarAtradvaye'pi hi // tatheti kRtvA saMsAdhya surASTrAmaNDalaM nRpaH / cakAra vAmanasthalyAM sajjanaM daNDanAyakam // tato madanapAlena vijJaptaH karNabhUpatiH / sArddha dhanezvarAcAryairArUDho raivatAcalam // sajjano'pi svagurubhiH zrIbhadrezvarasUribhiH / caturvidhena saGghana sArddha rAjAnamanvagAt // zrInemibhuvanaM jINaM vIkSya kASThamayaM tataH / sajjano guruNAdiSTo jIrNoddhArakRte kRtI // yathA-rAyAmaca-siTThI kuDaMbie vAvi desaNaM kaauN| jinne puvAyayaNe jiNakappI vAvi kAravai // jIrNoddhArAya vijJaptaH sajjanena nRpastataH / surASTrodrAhitaM dattvA'NahillapuramAyayau // atha bhadrezvaraH sUriH sajanena sahASTamam / tapaH kRtvA'mbikAdevImAhvAnayadadInadhIH // pratyakSIbhUya sA'pyuce yuvAbhyAM kimahaM smRtA / sUrirAha nemicaityamuddhariSyati sjjnH|| tadenamanujAnIhi pASANakhanimAdiza / ambApyUce bhavatvetadalpAyuH sajjanaH punaH // daNDAdhipaH prAha kAryastIrthoddhAro vizeSataH / paralokaprasthitAnAM pAtheyaM dharma eva yat // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevacaritam / sampAnujJAM tato labdhvA pASANasya khaniM ca sH| zrInemicaityaM SaNmAsyAM kalazAntamakArayat // jyeSThasya sitapaJcamyAM ziro.trto'tha sajjanaH / ambAdevIvacaH zrutvA jAtapaJcatvanizcayaH // Adizya parazurAmaM svaputraM dhvajaropaNe / bhadrezvaraguroH pArthe saMstare vratamagrahIt // dinASTakaM pAlayitvA'nazanaM sajjano muniH / divaM jagAma putro'tha dhvajAropaM vyadhApayat // . 62. atha paJcatvamApanne karNadevamahIpatau / zrImAn jayasiMghadevastassa rAjye'bhyaSicyata // catuHsamudramaryAdA mahI tena vazIkRtA / siddho barbara ka zcAsya siddharAjastato'bhavat // zrIhemasUrInabhyarthya sarvavidyAvizAradAn / vyAkaraNaM siddhahemacandrAkhyaM sa vyadhApayat // 63. itazca kSemarAjasya putro devaprasAdakaH / tasya putrAstribhuvanadevAdayastrayo'bhavan // tribhuvanapAlasyAbhUt sutaikA tanayAstrayaH / AdhaH kumarapAlAkhyo rAjyalakSaNalakSitaH // mahIpAlaH kIrtipAlastathA premaladevyabhUt / zrIkRSNabhaTadevena yodUDhA moDhavAsake // 36 mAryA bhopaladevIti kumArasya babhUva ca / atrAntare siddharAjo daivajJaM pRSTavAniti // 'mama paTTe ko bhavitA ?, so'pyUce'sti mahAbhujaH / madhye dadhisthalikAM yaste bhrAtRvyanandanaH // 38 rAjyaM na mama putrasya jIvati bhrAtRnaptari / tattaM jJAtvA haniSyAmItyacintayadayaM nRpaH // tato'sau pAdacAreNa kapotImudbahan svayam / gatvA prabhAse putrArtha somanAthamanAthayat // 40 somanAtho'pyathovAca mayA rAjyadharaH purA / sRSTaH kumArapAlo'sti tadalaM putrayAjayA // . saviSAdastato bhUpo vyAvRttaH pattanaM prati / asmin jIvati putro'pi na me bhAvItyacintayat // 42 matriNe kathayacaitat so'pyUce yuktameva tat / 'yadA pUrva deva ! yUyaM vijetuM mAlavAn gtaaH|| 43 ghATe vuddhallikAyAzca saMruddhe jasavarmaNA / yuSmAbhiopitazcAhaM pArApataprayogataH // 44 tribhuvanapAlasyaitat tadA rAjyaM samarpya te / tvatsamIpe'hamAyAtastena rAjyaM vazIkRtam // 45 nirjitya jasavarmANaM tvayyAte'pi vakti saH / rAjyaM dAsye svaputrAya hatvA siddhanarezvaram // 46 iti matrivacaH zrutvA kruddhaH siddhAdhipastataH / tribhuvanapAladevaM ghAtayAmAsa ghaatkaiH|| 47 kumArapAlo'pyavantyAM preSyanta bhrAtRpitRvyakAn / bhAryA bhopaladevIM tu dadhisthalyAmamuJcata // 48 khayaM tu tripuruSANAM maThAdhipatisannidhau / kapaTena jaTAdhArI bhUtvA zrIpattane sthitaH // 49 siddharAjo'pi tatrasthaM jJAtvA taM ca kathaJcana / kSayAhe karNadevasya dvAtriMzattApasaiH saha // 50 taM nimatrya maThAdhIzaM patayA dhAvan padau svayam / dadarza rAjacihnAni kumaarpaalpaadyoH|| 51 upalakSya kumAraM taM rAjJA pRSTo maThAdhipaH / avocata trayastriMzat tApasA vayamAsmahe // 52 nAnAvidhairbhakSyabhojya rAjA sambhojya tAnatha / dhautapautIkRte teSAM bhANDAgAre svayaM gataH / / atrAntare kumAro'pi gRhItvA kuNDikAM kare / utkrAntibyAjato naSTvA'cAlIt prati dadhisthalIm // 54 siddharAjo'pyadRSTvA taM pRSThe'praiSIca sAdhanam / AsannasAdhanaM dRSTvA kumAro hAlikaM jagau // 55 rakSa mAmiti tenApi saJchannaH kaNTakAbharaiH / tamadRSTvA sainyamapi gataM vyAvRtya pattane // 56 niHsRtyAtha kumAro'pi muNDApya vikaTA jaTAH / gatvA dadhisthalI rAtrau militaH sajanaiH samam // 57 AkArya ghosarivipraM kulAlaM sajjanaM tathA / gantuM dezAntaraM tAbhyAM saha yAvadamatrayat // 58 tAvaduAgarodvinau janakAvUcatustayoH / 'bhavatAM matraNairdagdhA kathaM jAgarikA mudhA // 59 athavA kumArapAlasya yadi rAjyaM bhaviSyati / tatkathaM yosare! tubhyaM lATadezaM prdaasyti.|| 60 kizca re sajjana! tava citrakUTasya paTTikAm ? / ' babandha zakunagranthi tacchrutvA raajnndnH|| 61 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 purAvanaM saMkSiptaM sajanaM bhopaladevyA saha praiSIdavantikAm / svayaM yosariyuktastu cele dezAntaraM prati // 62 Adhe'hni karauTagrAme uSitvA jAtalaGghanau / acchacolyAM dvitIye'hni prayAtI praharadaye // 63 kumAro bosariM prAha aba sAdojanaM katham / so'pyAhAsti jananI me sA me dAsyati bhojanam // 64 yataH-pratidinaprayanasulabhe bhikSukajanajanani saadhuklplte|| nRpanatinarakatAriNi bhagavati bhikSe ! namastubhyam // ityuktvA vosarirbhikSAM kRtvA''yAtastadantike / karambhakumbhI saMgopya bhikSAsuMDImupAnayat // 66 bhuktvobhAvapi suptvAtha pUrvamutthAya yosariH / karammaM yAvadanAti kumAro'cintayat tadA // 67 aho'syAGnatA yena supte mayyekako'tyasau / jINe karambhe so'pyAhottiSTha bhuMkSva nRpAtmaja! // 68 Uce kumAraH kiM pUrvamekAkI bhuktavAn bhavAn / sa Uce'dya mama bhikSAgatasyoktaM striyaikayA // 69 'karambhakumbhaM he vipra! rAtrAvudghATitaM [sthitam] / gRhANa yadi te kArya na punardUSaNaM mama // 70 gopitaH sa mayAdAya svayaM bhuktvA parIkSitaH / varaM bhavatu me mRtyU rakSaNIyo bhavAn punH|| rAjye dAsye tava grAmamenamuktveti rAjasUH / prApto DAMgurakagrAme sAdhvIlakSmIzriyo maThe // 72 tayA ca kSudhito jJAtvA bhojitazcArumodakaiH / tayaivArpitapAtheyaH peTalApadrakaM gataH // tatrezvaravaNigvATyAM praviSTasya paTI gatA / na labdhvA cATubhirapi viSAdo'sya tato'bhavat // prAvRtya bosaripaTIM staMbhatIrthe gatastataH / zrIhemasUrIn papraccha kadA setsyati vAJchitam // 75 te'pyUcuH katipayaiste varSe rAjyaM bhaviSyati / sa prAha rAjyasandeho mR(mi)yate tu kSudhayA'dhunA // 76 14. itazcAgAdudayano gurUnnantuM sutaiH saha / AkhyAyA''ma-bappahayodRSTAntaM hemasUrimiH // 77 provAceti kumAro'yaM bhavitA paramArhataH / sArvabhaumastatomatrin ! sanmAnyo'timahAdarAt // 78 * kumAro'pyudayanasya gRhe tiSThannathAnyadA / kenApyuktaH siddharAjaH preSIt taM prati ghAtakAn // 79 tacchrutvA kumAro bhItaH prANatrANakRte kRtI / ekAkI nizi nirgatya jagAma vaTapadrake // . . 80. vizopakaikacaNakAn kaDUvaNija ApaNe / kssudhaato bhakSayitvA'sau khaDgamaDDANakaM dadau // nirdravyaM rAjaputraM taM vilokya vaNigUcivAn / khaDgenAlaM maGgalIke bhavantu caNakAstava // kannAlIsiddhaparake jaTIbhUtvA'tha so'gamata / siddhezvarapUjanArtha sthaapitstnnivaasibhiH|| tatraikadA zAkunikaM mAravaM pRSTavAnasau / vAJchitAptiH kadA me syAt, so'pyUce prAtarApateH // 84 prAtamilitvA zakunAnveSaNAya gatAvubhau / munisuvratacaityoddhaM dRSTvA durgA sthitau tataH // zubhaceSTA'karodurgA'malasAre svaradvayam / svaratrayaM ca kalaze daNDe svaracatuSTayam // 86 dRSTaH zAkuniko'vocat siddhiste vAJchitAdhikA / bhAvinyeva vizeSAttu jinabhaktiprabhAvataH // 87 vaH sampUjya kumArastaM muktvA tApasavratam / gatvA'vantyAM khajanAnAM militaH siddharATbhayAt // 88 gatvA kollApure'drAkSId dAnabhogAdisadguNam / sarvArthasiddhaM yogIndraM sevitvA cApyatoSayat // 89 uvAca yogI matrau sta ekaH sAmrAjyadAyakaH / khecchayA dhanadAtA'nya AdyaH sopadravaH punaH // 90. sattvasAraH kumAro'tha manaM jagrAha rAjyadam / uktena tena vidhinA pUrvasevA vyadhatta ca // tataH kRSNacaturdazyAM gatvA pitRvane nizi / zabasya vakSasi nyasya vahnikuNDaM svayaM punaH // 92 upavizya tasya kayAM yAvat homaM dadAti saH / karAlamUrtiH pratyakSastAvat kSetrAdhipo'vadat // 93 mAmanabhyarcya re dhRSTa ! kimArabdhaM mumUrSuNA / iti zrutvApi niHkSobhaH so'pi jApaM samApayat // 94 tadA ca bhUtvA pratyakSA mahAlakSmIravocata / gUrjarAnAdhipatyaM te dattaM vastu paJcabhiH / 954 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevacaritam / siddhamatraH kumAro'tha natvA sarvArthayoginam / kalyANakaTake deze kramAt kAMcIpurI yayau // 96 __puSpeSu jAtinagarISu kAMcI nArISu raMbhA puruSeSu viSNuH / satISu sItA druSu kalpavRkSo jinastu deveSu nageSu meruH // ..:65. kumAraH kautukAt tasmAt bhraman parisare'nyadA / kabandhamekamadrAkSIt vairiNApAstamastakam // 98 ___ tatpArce militaH strINAM zuzrAvAnyo'nyajalpitam / 'aho kezakalApo'sya aho zravaNalamyatA // 99 aho ghanatvaM kUrcasyAho tAmbUlavyasanitA / aho viraladantatvaM!' zrutvaiti ca sa tA jagau // 100 kathametat tatastAzcAvocat-'kiM citramatra yat / dIrgha veNIsalaM pRSThe skandhe kuNDalayoH kiNe // 101 AnAbhi hRdi gauratvAd dRSyate smazruNaH salam / tAmbUlavyasanAccaipo'GguSThazcUrNena carcitaH // 102 nityaM viraladantAnAM kSityAraktA kaniSThikA / ' tacchrutvA cintayadasau bahuratnA vasundharA // 103 kRtvA snAnaM kumAro'tha sarasyamRtasAgare / tIradevakule gatvA'rcyamAnaM dadRze ziraH // 104 tasyetivRttaM pRSTazca kazcana sthaviro'vadat / 'pureha pravaro rAjA kArite sarasi svayam // 105 padmakozAd vinirgatya zIrSamekaM sakuNDalam / triHkRtvo bruDa tI tyuktvA nimajad dadRze'nvaham // 106 tadartha paNDitaiH pRSTaiH prApya mAsacatuSTayam / tad jJAtuM prasthitA viprAzcatvAro vRddhasannidhau // 107 yataHyadekaH sthaviro vetti na tttrunnkottyH| nRpaM yo lattayA hanti vRddhavAkyAt sa pUjyate // .. tato gatvA marau deze sthaviraH ko'pyapRcchyate / svapitA darzitastena tenApi svpitaamhH|| 109 saviMzatizatavarSadezIyasyAsya sannidhau / vigairapracchi zIrSasya bruDa tI tyuktikAraNam // 110 so'pyUce bhojayitvA tAn zunIDimbhacatuSTayam / gRhNItedaM mahAmUlyaM zuddhyatyadhvavyayo yataH // 11 lobhAd viprA api kaTau kRtvA tAMzcalanAkSamAn / vyAghuTantaM vRddhamUcuH sa sandehastathaiva naH // 12 saMzayazchinna evAyamityukte tena te'bhyadhuH / kathaM sa Uce zAstrajJA api tadapi vittha na // yata uktmshvaangiibhcaannddaalmdymaaNsrjsvlaaH| spRSTvA devalakaM caiva sacelaslAnamAcaret // zAstraniSiddhaH saMsparzo viprANAM yujyate katham / te'pyUcubahumUlyAni zvaDimbhAni tvamapyadhAH // tato'smAbhirgRhItAni lobhAd vikriyate na kim / Uce vRddhastadevedaM vizvaM bruDati lobhtH|| iti te chinnasandehAH kumArahAgatAH punaH / paNDitaiH pustakeSveSa likhito'rthaH svistrH|| rAjJo'darzi nRpo'pyAha satyametat ziro yadi / zrutvainamartha na punaH saraso nissariSyati // tathAkRte tathAyAte caityaM nirmApya bhUbhujA / devasthAne sthApitaM ca zIrSametat prasiddhaye // 19 tacchutvA vividhAzcaryadarzanAjAtanizcayaH / kiJcitkAlaM kumAro'pi kAbhyAM sthitvA viniryayau // 120 66.. mallinAthajanapade sthitvA kolambapattane / somanAthena kolambasvAmI svapne nyagadyata // 21 bhaviSyo gUrjarAtrAyAH svAmI zvastava pattane / sameSyati jaTAdhArI vidheyaM tasya pUjanam // 22 catasRSu dikSu muktaiH puruSaiH purasImani / yathoktalakSaNo vIkSya kumAro bhaktipUrvakam // AhUya nRpateH pArthe samAninye tato nRpaH / abhyutthAya svakIyArddhAsane taM sa nyavezayat // 24 nigadya zambhorAdezaM rAjJA rAjye nimatritaH / niSedhya kumarastasya pArthe tasthau yathAsukham // .. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanaM saMkSipta soce (1) tathApi te'bhISTaM kumAra ! kiM karomyaham / kumAraH prAha yenAtra jJAyate me samAgamaH // 26 dazagavyUtivistAre kolambapattanAntaram / bhUmImaprApya rAjJA'tha saGkocya nijamandiram // 27 kumArapAlezvarAkhyaH prAsAdastatra kAritaH / kumArapAlanAmAkaM nANakaM ca pravartitam // 28 17. tataH kumAro niryAya pratiSThAnapuraM gataH / dvipaJcAzadvIrakUpAdyAzcaryANi tu vIkSya saH // 29 prAptaH krameNojayinyAM nijasvajanasannidhau / bhramaMstatrAnyadA yAtaH kuDaMgezvaramandire // 130. praNamya liGgaM tanmadhye vyAptaM saptaphaNAkuraiH / vIkSya prazasti tanmadhye gAthAmetAmavAcayat // 31 - punne vAsasahasse sayaMmi varisANa navanavai ahie| hohI kumaranariMdo tuha vikamarAya ! sAriccho // Atmano nAmasAmyaM ca varSANAM vIkSya pUrNatAm / gAthArtha kumAro'pRcchajainadarzana(ni)sannidhau // 33 so'pyAkhyata-'pUrvamatrAsIta siddhsendivaakrH| vikramAdityabhapasya tenA'bhyarthanayA kil|| 34 // dvAtriMzad-dvAtriMzikAbhirvItarAgaH stutastataH / kuDaMgezvaraliGgaM ca sphuTitaM tasya madhyataH // : 35 AvirabhUddharaNendraH zrIpArzvapratimAkaraH / taM dRSTvA vikramAdityabhUjAniH paramArhataH // . . 36 tenaikadA siddhasenaH pRSTaH kiM ko'pi bhArate / ataH paraM jainabhaktaH sArvabhaumo bhaviSyati // 37 zrutajJAnena vijJAya gAtheyaM guruNoditA / rAjJA ca lekhitAtraiva-' tacchrutvA kumAro'vadat // . . .38. 'ArhatAnAmaho zaktiraho jJAnamaho vratam / aho paropakAritvaM kimamISAM hi nAdbhutam // ' 39.. 68. tataH sajjana-bhopalladevI-bosaribhiH saha / dhRtvA nirbharaveSaM sa ujjayinyA viniryayau // 140 madhye dazapuraM bhUtvA citrakUTanagaM gataH / zAnticaiye zvetabhikSo rAmacandrasya sannidhau // jAtacitrazcitrakUTadurgotpattimapRcchata / rAmo'pyUce-'itaH kozatraye'bhUnmadhyamA purI // 42 tatra citrAGgado rAjA so'nyadA'bhinavaiH phalaiH / yoginA vyAghrayuktena SaNmAsAvadhi sevitaH // 43 pRSTo hetU raho rAjJA yogyUce matrasiddhaye / dvAtriMzallakSaNavataH sAnnidhyAt te'bhavacca sH|| 44 // yataH kRSNacaturdazyAM rAtrau citranagopari / mama siddhyati mantrazcet tvaM tatrottarasAdhakaH // omityuktvA narendreNa sa yogIndro vyasRjyata / rAjapatyAntaritayA tacchrutvA'vAci matriNe // 46 uvAca matrI jJApyo'haM yadA tatra vrajennRpaH / tato yathoktavelAyAM khaDgavyagrakaro nRpH|| 47 ekAkI niryayau channo rAjA jJAtvA ca matryapi / dakSo narendrarakSArtha nRpeNAlakSito'nvagAt // 48 . nRpo'pi citrazailAgramArUDho vIkSya yoginam / vyAghraM ca homasAmagrI tato'jalpat karomi kim // 49 // rakSArtha homasAmagryA muktvA tatra narezvaram / yogI jalArtha savyAghraH kSIrakUpaM gataH svayam // 150 . itazca prakaTIbhUya natvocairmatriNA nRpaH / devopakaraNairebhiH sAdhyate svarNapUruSaH // 51 tattaM sisAdhiSuryogI homitvA tvattanu dhruvam / tato yatasva rakSAyai ityuktvA'ntarito'tha sH|| 52 rAjJA saha tataH sAtvA jalamAnIya yoginA / vilepanairvilipyAGgaM homArtha jvAlito'nalaH // 53 uktazca rAjA-tvaM deva ! pratipannaikavatsalaH / tadasya vahnikuNDasya dehi pradakSiNAtrayam // rAjA sazastaM prAha-'tvaM yogin ! agrato bhava / ' tato yogI tathA kurvanna cchalaM prApa bhUpataH // 55 atha vyAvRtya sahasA nRpaM yAvajjuhoti saH / tAvannRpendra-matribhyAM sa evAgnau huto haThAt // vyAghro'pyanupraviSTastaM jAto'tha svarNapUruSaH / sampUjya taM gRhItvA ca rAjA'gAt madhyamAM purIm // 57 panchan yathecchaM draviNaM khyAti sa prApa sarvataH / tataH svaRddhirakSArthamAdidezeti matriNe // 58 54.. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevacaritam / yayA citragireH pArthe kUTazailo'sti durgamaH / tasyopari mahAdurga kArayAbhaGgurodhamaH // matriNA'pi tathArabdhe yAvaccecIyate divA / tAvannipatati rAtrau paNmAsA iti jjnyire|| tathApyabhaGgurotsAhaM nRpaM kUTAcalAdhipaH / uvAca mAgrAmya (?) durgamatra kartuM na ko'pyalam // 61 prANAtyaye'pi kartA'smi nRpeNokte surobravIt / yadyevaM nizcayastarhi kuru citranagopari // .. 62 durgasya nAma madhye tu deyaM me nAma bhUpate ! / tatazcitrAGgadazcake durga citranagopari // citra-kUTeti dattAkhyaM devena tadadhiSThitam / koTIdhvajAnAM yanmadhye sahasrANi caturdaza // lakSezvarANAM yogyA ca kAritA talahaTTikA / vApIkUpasaromukhyaM zeSaM devena nirmitam // 69. itazca svarNapuruSa siddhaM citrAGgadasya tam / grahItuM kanyakujezaH zambhalIzanRpo balI // 66 arotsId durgamAgatya tatazcitrAGgado'pi hi / niyatritapuradvAro lasatyupari nirbhayaH // 67 cArAH kaurikaveSeNa varSeH katipayaiH puram / pravizya zuzruvurvArtA gRhe zulkAdhikAriNaH // 68 gavAkSasthA matriputrI lAlayantI sutaM nijam / bhASate tAta! kiM naite mucyante vaNijArakAH // 69 hasitvA tatpitAhaite na vatse ! vaNijArakAH / zambhalIzacamUreSA'vAtsId durgajighRkSayA // 170 vatse ! janma yadA te'bhUt tadedaM sainyamAgatam / tvamUDhA putravatI vatse ! jAtA caitat tathaiva tu // 71 tacchrutvA zambhalIzo'pi sasainyo durgagopure / prokto gavAkSasthavarkarIvezyayA ytH|| 72 gaMDUpadaH kimadhirohati meruzRGgaM kiMvA raverajagaro niruNaddhi mArgam / .. zakyeSu vastuSu budhAH zramamArabhante durgagrahagrahilatAM tyaja shmbhliish!|| 73 athApasRtya rAjJA'pi preSitA gUDhapUruSAH / samarpya prAbhRtaM tasyAH procuH svAmini ! naH prabhuH // 74 jitvA citrAGgadaM durga jighRkSustvatprasAdataH / tat prasIdAdizopAyaM sA'pi hRSTA jagAda tAn // 75 sarvAH pratolIrudghATya puuritaarthimnorthH| bhute citrAGgado nityamAgantavyaM tadA tvayA // vivRNomi gavAkSasthA yadA kezAnahaM tadA / jJeyA bhojanavelA'tha taM jJAtvA shmbhliishkH|| 77 varkarIgaNikAbhedAt dvitIye jagRhe'hni tam / durgatazca citrAGgado gRhItvA svarNapUruSam // kSIrakUpe dadau jhampAM tacchrutvA zambhalIzarAT / kSIrakUpAjalaM kRSTvA dRSTvA taM svarNapUruSam // . yAvat karSayate tAvat punaH pUrNaH sa kUpakaH / vilakSaH so'tha citrAGgasutaM vArAhaguptakam // 180 saMsthApya ca svayaM rAjye kanyakubjaM punargataH / svabhAryAgre'paThadurga (2) bhadro vAdIzvaro'nyadA // 81 _ 'citrakUTamidaM bhadre ! pRthivyAmekalocanam / dvitIyalocanasyArthe tapastapati medinI // 82 kumAraH saparIvArastacchrutvA''ruhya taM nagam / vismitaH sarvato vIkSya dignAgAn saMjagAda ca // 83 zailAH sarve gaNDazailAnukArAH vRddhA grAmAH kSAmadhAmopamAnAH / kulyAtulyAH prauDhasindhupravAhAH saMdRzyante duurto'traadhiruuddhH|| 610. tatastadIkSAsotkaNThaH kanyakubjapuraM yayau / cUtAnAM lakSazo vIkSya lakSArAmAn savismayaH / / 85 papraccha kaJcit kiM cUtA dRzyante gaNanAtigAH / so'pyUce na karotrAsti cUtAnAM tad ghanA amI // 86 rAjye'hamapi cUtAnAM kara mokSye khanIvRti / vicintyeti kumAro'gAt kAsIM nirbharaveSabhRt // 87 bhramannekena vaNijA vastrAyaH satkRtaH kRtI / dvitIye'hni luNTyamAnaM tagRhaM vIkSya duHkhitaH // 88 kaMcit papraccha kimidaM soce'dyAputrako vaNik / mRto'sau tadgRhaM tena luNTyate rAjapUruSaiH // 89 kumAro'cintayadasau dhig! rAjyaM yadaputriNAm / mlecchAnAmiva sarvakhaM rAjA gRhNAti putravat // 190 - Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanaM saMkSipta 99 rAjye nAhaM grahISyAmi svadeze svamaputriNAm / pratijJAyeti kumAro gataH pATalIputrake // tato rAjagRhe yAte vIkSya vaibhAraparvatam / zrutvA samavasaraNasthAnAnyeSa visiSmaye // navadvIpakadezeSu gatvA'jayapuraM yayau / tato'pi kAmarUpe'gAt kAmAkSekSaNakautukI // tato'gAt tatra yatrAsti sarparUpeNa bhUpatiH / bhautikaM daivikaM cApi yadrAjye na bhayaM bhavet // kumArojgAcarmakArayAlacaMDApaNe'nyadA / upAnadartha tenApi sAdaraM pUrvanimmitam // pradhAnamupAnayugmaM kumAraH paridhAvitaH / etanmUlyaM na me'styUce, carmakArastato'vadat // upAnayugalametat yujyate tava pAdayoH / mUlyenAlaM tava svAmin ! maGgalIke mayA kRtam // hRSTastacchubhavAkyena zuzrAva kumarastadA / pattane pAdukArAjyaM maraNAt siddhabhUbhRtaH // kumArapAlabhUpAlaM zRNoSi pattane yadA / zIghrameyAstadAmatrya mocikaM kumarastataH // ujjayinyAM sAnucaro gatvA'khaNDaprayANakaiH / kannAlIsiddhapure'gAlAtvAzeSakaTumbakam // 111. tatra pUrvapratipannamAtulasya dvijanmanaH / gRhe muktvA svakuTumbaM ekAkI pattane yayau // 201 gatvA''vAse kRSNabhaTadevasya bhaginIpateH / rAtrau nanAma kumaro bhaginIM premaladevikAm // 202 mAteti pratyabhijJAya tayApi nApitaH svayam / snAnanIre vIkSya snAtAM durgA zAkaniko'vadata // 203 saptAhAntaM bhavAn rAjA pramANaM zakuno yadi / tadAkarNya bhaginyApi vijJaptaM patyurAtmanaH // 204 maNDalezaH kRSNadevaH kumAraM parirabhya tam / tavaiva rAjyaM nAnyasya mA viSIdetyuvAca sH|| 2057 mahItaTadezAdhIzaM vijayapAlarANakam / mitramAkArya kRSNena paryAlocaH kRtastataH // 206 agre pradhAnaizcaulukyau dvau sto rAjyArthamAhUtau / mahIpAla-ratnapAlau rAjyaM tvasyaiva me matiH // 207 dvitIye'hni pradhAnAnAM jJApayitveti tau tataH / AjuhAvatuH kumAraM zrIjayasiMhameruke // 208 tataH pradhAnaiH sambhUya pUrva rAjyArthamAhUtaH / mahIpAlastAn natvA''ha dattAdezaM karomi kim ? // 209 taM visRjya ratnapAlastairAhUto mahezvaram / praNamya sacivAdIMzca prAJjaliH prAha pUrvavat // 210 . visRSTaH so'pyathAhUtaH kumArapAla Izvaram / natvA sahelamAvaryottarIyAJcalasaJcayam // tAnAhrAstAbhipekAya mRgendrAsanamAsthitaH / tataH kRSNAdibhiH proce parAmarza vimucya bhoH!|| atrArtha mA vilambadhvaM kArya cejIvitena vaH / tadbhItaistaistathA cakre kumaargunnrnyjitaiH|| . 13 mauktikasetikA kSiptA tacchIrSe'bhUt sapallikA / kRSNabhaTadevamukhyaistato rAjetyasau nataH // 14 zrIkumArapAladevo veSTito maNDalezvaraiH / paTTahastisamArUDho meghADambaramaNDitaH // cAmarairvIjyamAnastu gRhNan paurajanAziSaH / pratIcchan paurajanAnAzu rAjaprAsAdamAsadat // kRtopakArAnAkArya sarvAn sarvahitastataH / kRtajJaH kRtavAn rAjA teSAM pUjAM yathocitam // sahakArakaro muktastyaktaM ca rudatIdhanam / vyasanAni niSiddhAni sapta dezeSu saptasu // vadho niSiddho varSANi dvAdazAkhiladehinAm / vizvaMbharA tena tene jainaprAsAdamaNDitA // sa kauberImAturaSkaM pUrvAmAtridazApagAm / yAmyAmAvindhyamAvAr3i pazcimAM sAdhvasAdhayat // 220 / kumArapAladevassa kimekaM varNyate kSitau / jinendradharmamArAdhya mAhendraM yo divaM yayau // 221 // iti zrIkumArapAlacaritaM samAptam // cha / 19 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevacaritam / mUlAdarza likhitAH pariziSTarUpAH kati zlokAH / yeSAM kampitamantarAtmabhirapi zrutvA tayoH saGgataM, ____dRSTaM gUrjararAja kautukamidaM cetaH samutkaNThate / udyoge bhavatazcaladgajaghaTAsaTTabhArAkula- . prazyadbhavalaye mahItalabhujAM kiM kiM kariSyanti te // maH kiMcana kAzyapIdhava ! bhava zrotuM kSaNaM sodhamaH, keyaM tvayyapi rAjJi nirmalakale candrasya rAjazrutiH / zAntaM zAntamatho sitairguNazatairekAstu bhASAnizaM, - yuSmadvaMzanivezakAraNamidaM candro nanu zrIpadam // bAI kAmu na hoi yAhi parahI rUpAtirekArpitaM, ____jAte tAhi kutastanutrinayanapluSTAGgayaSTirjaDi / indro'pyeSa ki hoi tAhi vilasaccakSuHsahasraM vapuH, ___ jANaM...ri kumArapAlanRpatirmUrto nayaH kSmAtale // zItAMzurvapubhArasambhRtarasaM khaM maNDalaM khaNDazaH, kSINaM vIkSya bata pratApavasate pAdAzrito yadbhavet / tenaivopanayena puSTighaTanApAtraM punaH syAdasau, . sAdhyaM kiJci(ca)dinasya kintu kamalolAsaikahetoH svayam // apyakAGgaparigrahasya bhavataH saptAGgarAjyazriyA, zrutvA karSaNakelikauzalakalAprauDhakramaM vikramam / kSoNIpAla kumArapAla ! jaladhimadhye nilIno hariH, khAM lakSmI bhujavajrapaJjaragatAM dhatte bhayavyAkulaH // ekkaha pAlI mATi vIsalassau jhagaDau kiyu| kumarapAla raNahATi bIjI vAra ku vahuristhai / / . -vIsalamAraNe / kumarapAla ma ciMti kari ciMtiu kiM pi na hoi / jiNi tauM raji thappiu ciMta karesyai soi // -cAhaDAgame / 6 7 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM kumArapAladevacaritam / // namaH zrIvItarAgAya // jaba bhIkumArapAladevacaritraM vyAkriyate / prapAlayanto'pi kalau dharitrI svamajakA eva pare' narendrAH / kumArapAlaH paramAItastu lokaM tathA khaM ca samuddadhAra // tathA hi11. svasti zrIgorjaro dezo na lezo yatra pApmanAm / puraM surapuraprAyaM tatrANihillapattanam // amUva bhUpatirbhImadevo bhImaparAkramaH / AtapatrAyitaM mUrbhi yayazazcandramaNDalam // vimAtRjI kSemarAja-karNadevI tadaGgajau / mithaH prItiparINaddhau dasrAviva babhUvatuH // bhIme divaMgate kSemarAjo rAjyakSamo pi] hi / pitrAdezAta prItitazca karNa rAjye nyavIvizata // 5 rAjyaM pAlayatastasya nItyA karNamahIpateH / jAto'Ggajo jayasiMhadevanAmA viviktdhiiH|| zrIkaNe dhugate daivAd bAlako'pi sa eva hi / abhyaSicyata' sAmantairbalIyAn puNyavaibhavaH // vazIkRtya catuHsindhusamaryAdAM vasundharAm / siddhavarvarakaH so'bhUt siddha rA ja iti zrutaH // 8 siddharAjaH zrIhemasUrInabhyarthya sAdaram / zrIsiddhahemacandrAkhyaM zabdazAstramacIkarat // 9 itazca69. devaprasAda' ityAsIt kSemarAjasya nandanaH / tatputrazca tribhuvanapAladevA' prajAhitaH // 10 // trayo'bhUvan sutAstasya prazasyaguppasampadaH / AdyaH kumArapAlo'bhUt sArvabhaumaguNAlayaH // mahIpAla-kIrtipAlo jAtau tasyAnujAvubhau / padakramAviva spaSTaM vedavAkyasya saMhatau // 12 'bhAryA bhopaladevIti' bhanI premaladevyabhUt / zrIkRSNabhaTadevena yodUDhA moDavAsake // 13 anyadA siddharAjendraH paTTe ko bhavitA mama / daivajJamiti papraccha so'pi jJAtvedamabravIt // grAme dadhisthalInAgni yaste prAtRtryanandanaH / samRddhamapi te rAjyaM tadAyattaM bhaviSyati // taM hatvA'pi kariSyAmi nijarAjyaM vaputrasAt / iti zrIsiddhabhUpAlaH putraprAtikutUhalI // pAdacAreNa kApotImudbahan skandhayordvayoH / prabhAsatIrthe sadbhaktyA somanAthamayAcayat" // 17 uktaM somezvareNApi paryAptaM putrakAmyayA / sRSTaH kumArapAlo'sti mayA rAjyadharaH purA // 18 jIvatyamuSminno putrasaMpattirbhavitA" mama / cintayanniti bhUpAlo viSaNNaH prApa pattanam // 19 rahassaM matriNo'vocat so'pyAkhyadu deva ! yujyate / vijetuM mAlavAn yUyaM yadA puurvmupsthitaaH|| 20 // uddhe buddhillikAghaTTe yazovarmamahIbhRtA / rAjyaM nyasya tribhuvanapAle'hamapi tatkSaNAt // 21 1Bmamo viitraagaay| 2 Batra c| 3 B pr| 4 B asti| 5 A abhissicyt| 6 B devpaasaar| 1B pAla: devH| 8A bhaavldevii| 9 B moddhvaaske| 10 A"mayAtrayat / 11 B bhavatA / 15. .pA.1.2 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevacaritam / yuSmAkamAjJayA yuSmatsamIpamupatasthivAn / vazIkRtamidaM rAjyaM tenAsminnantare tava // 22 tvayyAyAte'pi nirjitya zatrUn sa kila bhASate / siddharAjaM nihatyAhaM dAsya' rAjyaM svasUnave // 22 viziSyeti vacaH kruddho nRpatribhuvanAbhidham / ghAtakairSAtayAmAsa zeSeSvapi jighaaNsudhiiH|| 24 tataH kumArapAlo'pi preSyAvantyAM kuTumbakam / mAyA~ muktvA dadhisthalyAM svayaM pttnmbhygaat||25 sthitaM(taH 1) jaTAdharIbhUya maThe tripuruSAbhidhe / taM jJAtvA siddhabhUpo'pi kSayAhe karNabhUpateH // 26 dvAtriMzatA jaTAbhRdbhiH sAdhaM gehe nimazya ca / pratyekaM kSAlayAmAsa teSAM pAdau nRpaH svayam // 27 vilokya rAjacihnAni kumArapAlapAdayoH / gUDhAkAreGgito' rAjA varabhojyairabhojayat // 28 vadhopAyacikIddhauMtottarIyAharaNacchalAt / yAvat kozagRhe'gacchat kumAro'pi hi tAvatA // 29 AdAya kuNDikAM pANau vAntivyAjena tatkSaNam / nirgatya saudhato'cAlId grAma prati dadhisthalIm // 30 tamadRSTvA narendro'pi prajighAya camU syAt / tAmAsannAM vibhAvyoce hAlikaM rakSa mAmiti // 31 AcchAdya kaNTakaiH so'pi rarakSa kSaNamAtrataH / guNAya khalu kalpante kaNTakA api kahiMcit // itastataH paribhramya nRpasainyaM nyavartata / puNyeSu jAgarUkeSu jAtyandhAH khalu shtrvH|| 33 kumAro'pi vinirgatya dUrIkRtyotkaTA jaTAH / saMjagme svajanaiH sArdhaM gatvA grAmaM dadhisthalIm // 34 bhUyo'pi pattanAt trasto bhANDAntarvinivezanAt / sajjanena kulAlena rakSito yogirUpamAk // 35 tathaiva baTurUpeNa gataM grAme yazodhane / dadhibhANDeSu rakSitvA bosarirmitratAmagAt // . 36 sArddha kulAla-viprAbhyAM suhRdbhyAmekadA punaH / samagaMsta' kuTumbasya rAjyopAyacikIratha // sajjanena kulAlena viprabosariNA ca saH / sAdhaM matrayate yAvat dezAntaravidhitsayA // 38 tAvat tanmatraNodvinau pitarAvUcatustarAm / kimanutpannaputrasya nAmavajAgarau mudhA // yadvA rAjye kumArasya bosare! lATanIvRtam / lapsyase sajjana ! tvaM ca citrakUTasya paTTikAm // 40 zrutveti zakunagranthi badhvA ca nRpanandanaH / sArdha bosariNA'cAlId dezAntaradidRkSayA // 41 sthitau karauTakagrAme prathame'hni babhakSitau / AchaulyAM punaH prAptau yAmayugme parecaviH // 42 kumArapAlaH prAha sma bhojanaM kathamadya bhoH! / asti me zAzvatI mAtA bhikSetyAkhyAya bosriH||43 pravizya grAmamAdAya bhikSAM prAptastadantike / karambamANDaM nikutya bhikSAzuNDImadarzayat // bhojanAnte kSaNaM supto bosarimitravatsalaH / karambaM bubhuje yAvadekAkI pUrvamutthitaH // .. alpanidraH kumAro'pi tat tathA vIkSya cakRpe / aho ! viprasya sarveSTA bhojanaspRhayAlutA // 46 vipro'pi bhojane jINe kumAraM prAha bhujyatAm / kimekAkI puro bhokSIriti pRSTaH" punarjagau // 47 uktamibhyastriyA me'dya bhikSAM kartumupeyuSaH / sthitamasthagitadvAraM bhakSyabhANDamidaM nizi // mamAtrAdUSaNaM bhadra ! gRhyatAM yadi vAJchasi / medaM svAdUSitaM tena prathamaM bhuktavAn svayam // yataH-'yasyAdhAraNa jIvanti zatAni khalu dehinAm / sa eva zatanAze'pi rakSaNIyaH prytntH||' ataH parIkSitamidaM yuktaM bhoktuM tathaiva hi / abhyananda kumAro'pi mitraM prANapriyo bhavAn // grAmamenaM tavaivAhaM dAsye rAjye sati dhruvam / tato DAMgurikagrAme saMprAptaH suhRdA saha // tatra lakSmazriyA sAdhvyA kRpayA'bhoji modakaiH / grAme'gAt peTalApadre" tayaivArpitazambalaH // 53 39 1B rAjyaM daasye| 2 B khyyaahe| 3A 'kaaraashito| 4 B kssnnmaadhvH| 5A bhuruupenn| 6 A 'priyAbhyAM / TA smaagt| 8 A praamyugme| 9 B tyaakhyaayi| 10 B pRssttN| 11B veTalApare / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 60 zrIsomatilakasUriviracitaM tatrezvarAbhidhAnasya vaNijo vATikAntare / praviSTaH pakkamAkandaphalavRndajighRkSayA // dRSTvA ca vaNiguddAlya paTIM prasabhamagRhIt / na lebhe niHkRpAt tasmAt paTIM cATuzatairapi // ayAkrAnto viSAdena nipAdeneva satrapaH / kumAraH staMbhatIrthe'gAt paTIM prAvRtya bosreH|| 3. tatra zrIpUrNatallAkhyagacchodadhisitadyutIn / kumArapAlaH zrIhemacandrasUrInavandata // jJAnena lakSaNaizcApi vijJAya guravo'pi hi / anugRhyAzipaM rAjyaM zazaMsumitavatsaraiH // 58. ayodayananAmA khopAsako matrisattamaH / tadA'bhivandituM sUrIn samiyAya sutaiH saha // Ucire guravo matrin ! kAlAd vikramabhUbhujaH / varSenavanavatyorekAdazazatairgataiH // mArgazIrSasya kRSNAyAM caturthI meSage vidhau / mIne lagne kumArasya rAjyaprAptirbhaviSyati // sArvabhaumo hyasAmAnyo bhavitA paramArhataH / tad dhruvaM mAnya evAyaM samayaH khalu durlabhaH // yayAkhairaM kumAro'pi tiSThanudayanAlaye / preSitAn siddharAjena tatrAzrauSIca ghAtakAn // tato nirgatya pAtheyarahito vaTapadrake / grAme kaciddevakulacchAyAyAM samupAvizat // khabilAnmUSakastatra drammamekamupAharat / taM muktvA bahiranyaM ca pravizya punarAnayat // krameNa jAtA dvAtriMzat kRtvaikaM punarAnane / bilAntaH pravivezAtha kumAro'pi vyacintayat // yathaiSa' bahirAninye tathA'ntarapi neSyati / pazUnAM ceSTitaM yasmAt kAryAkAryabahirmukham // pAtheyavarjito'haM tad drammAn muJce vRthA kimu / yaduktaM puruSArtheSu svArthabhraMzo hi mUrkhatA // 68 // ityAdatte kumArastAn yAvattAvat sa mUSakaH / satvaraM bahirAyAto nekSate drammapuMjikAm // tato diGmUDhavat tatra dhattUrita ivAbhramat / ghAtaM ghAtaM bhuvaH pRSThaM kharavat sa luloTha ca // mUrchitvA punarutthAya bhrAntvA ca parito dizaH / mUSakaH paJcatAM prApa balIyAn mohvibhrmH|| bhramannurvImavizrAntaM bhItabhIto nRpAGgajaH' / tridinakSudhitaH kvApi prAntare prAtarekadA // mutkalApya vadhUM kiJcidibhyaputraM nije gRhe / gacchantaM muktadhaureyaM bhojanAsInamaikSata // -yugmam / 73 // jagmuSe tatra dInAya kumArAya navoDhayA / dattaM bharturapagutya karambaM karuNAjuSA // tRptastato gataH kvApi grAme'tyarthaM bubhukSitaH / "kaDuyAnAmadheyasya vaNijaH prApadApaNe // vizopakaikacaNakAn gRhItvA bubhuje khayam / mUlyaM mArgayate tasmai khaDgamaDDANakaM" dadau // sadAcAraM rAjaputraM vimRzya vaNigUcivAn / Adatva karavAlaM khaM mAGgalye caNakAstava // tAmevopakRtiM tasya manvAno'vasarocitAm / jaTIbhUya sa kannAlI-siddhapuryAmathAgamat // savitA'pi dine kSINe parAzrayamapekSate / iti siddhezvarArcAyAM "niyuktastatra tasthivAn // ekadA marudezIyaM tatra zAkunikaM jagau / kadAcit padavIprAptirmamApi bhavitA kimu // prAtargatau militvobhau zakunAnveSaNAya tau / durgA dadRzatujainacaityordhvaM zubhaceSTitAm // zyAmA svaradvayaM cakre caityasyAmalasArake / Urdhva caTantI kalaze svaratrayamudAharat // zAntaceSTA punardaNDe cake kharacatuSTayam / zakunajJo'pi dRSTveti muditastamavocata / manISitAdapyadhikA kAryasiddhirbhaviSyati / jinadharmaprabhAvAttu vizeSapratibhA tava / / santoSya zakunAbhijJaM kumAro madhurAMtaraH / gatvojayinyAmekAnte saJjagme khajanaiH saha // 85 bhItyA zrIsiddharAjasya kvApyavasthAtumakSamaH / sarvArthasiddhiyogIndraM gatvA kolApure'majat // 86 70 76 78 2 * 1B haath| 2 B pttii| 3 B miinlge| 4 A ydyess| 5 B kaary| 6A bhrAmyaM / 7 BAtmanaH / BBAntare kdaa| 9 B jammace tava diitthaav| 10 B kudduaa| 11 B degmuDANakaM / 12 B niyukt| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 98 kumArapAladevacaritam / sadbhAvabhaktituSTana yoginA'bhANi rAjasUH / matpArthe siddhamatrau staH svatatrau nijakarmasu // eko rAjyapradaH' kintu sAdhane sadupadravaH / dvitIyo dhanadAtA'sti svastikRd bhAgyazAlinAm // 88. . AdAya rAjyadaM matraM kumAraH sattvazevadhiH / nirmimeM nirmalasvAntaH pUrvasevAM yathocitAm // tataH kRSNacaturdazyAM palivyAkulapANikaH / zaSaM vayamupAdAya gataH pitRvanAntare // pahnikuNDamatha nyasya parAsorhadi yAvatA / homaM dadAti tasyaivopavizya ca kaTItaTe // kSetrapAlaH karAlAsyaH pratyakSastAvatA'vadat / kimArabdhamanAtmajJa ! mAmanabhyarcya re tvayA ? // 92 zrutvApItthaM sa niHkSobhaH khavidheyamapU purat / pratyakSA'tha mahAlakSmIstamuvAca kRtAdaram // . sAmrAjyaM gUrjarAtrAyAH paJcabhirvatsaraistava / bhaviSyatItyathAdizya mahAlakSmIstirodadhe // tato davIyasI rAjyaprApti jJAtvA nRpAGgabhUH / jAtadezAntarAlokakutUhalaviviktadhIH // " 64. samagrapuraniryAsasaMbhAriva nirmitAm / kalyANakaTake deze yayau kAntIM mahApurIm // tasyAH parisare'nekavaicitryasubhage bhraman / kabandhaM kasyacit puMsoIkSAMcakre vimastakam // puMratnamavadhIt kazcidenaM cauro' dhanAzayA / yadvA virAdhitaH zatruH zirovarjamamuM vyadhAt // vimRzanniti tatpArdhe kumAro yAvadAgamat / anyo'nyoktimathAzrauSIt tatra saMgatayoSitAm // 99 zlAghyaH kezakalApo'sya kaTare karNadIrghatA / cAru kUrca satAmbUlaM mukhaM viraladantakam // 100.. zrutveti vismito rAjasUnuH kathamamUH striyaH / kabandhasyAsya satkezakarNAdivyaktibhASikAH // 101 tatpRSTAstA api procuzcitraM cet zrUyatAmiha / pRSTe veNIsale kezadairghya vyaktIkaroti naH // skandhau kiNAGkitau lakSmIkurutaH kuNDalazriyam / AnAbhigauraM vakSo'sya zmazrusaMghanatAM vadet // 103 cUrNena carcito'GguSThastAmbUlaM "jJApayatyalam / viralatvaM ca dantAnAM kSatiraktA kaniSThikA // 104 tataH sa mAnI manvAno bahuratnAM vasundharAm / bhrAmyannatho gataH kApi sarasyamRtasAgare // khAtvA tatra ca tattIre gate devakule kvacit / pUjyamAnaM dadarzoccairmastakaM savibhUSaNam // 106 pRSTAH purAvidaH prAhuH - 'pureha pravare" nRpaH / maNDitaM paminIkhaNDaiH sarovaramakhAnayat // 107 tatra cAharnizaM padmakozAnnirgatya mastakam / 'ekena bruDatI' tyaktvA nimajjantaM sa vIkSate // 108 jAtAzcaryeNa bhUpena pRSTAH sarva vicakSaNAH / na ca kazcana" nirNetuM zazAka kimapi sphuTam // 109 athAbhASiSTa bhUpAlo viprAn grAsopajIvinaH / pANmAsyantarnirNayadhvaM rAjyaM vA tyajatAM mama // 110 mohAhaMkAramAtsaryaiH parAyattatayA dhruvam / pakkA'pi no matiyUnAM jAyate dIrghadarzinI // iti te paNDitA" jJAtvA sthavirAn darzinaH punaH / pAhaiSuzcaturo viprAMstat praSTuM marumaNDale // 12 gatAste tAM bhuvaM varSaiH SaSTayAtikAntasambhavam / vAhayantaM halaM "kazcid dadRzuH sthaviraM naram // 13 yAvatA" praSTukAmAste kAkA ityAlapanti tam / sa tAvajanako me'sti purastAditi tAn jagau // 14 nUnaM jIvan pitA'muSya bhaviteti vimRzya te / vismitA "vRddhasamprAptimuditAH purato yayuH // 15 "skandhanyastoraNaM "varSAnazItimatigAmukam / cArayantamajAH sarvapalitaM dadRzurnaram // tAta ! tvAmanugacchAmaH saMzayAnAH paraM hRdi / yAvat tamAhuH so'pyUce purastAto'sti pRcchyatAm // 17 zatAdupari varteta" kimAyuriti vAdinaH / prAptAzcitrahRdaH parNakuTIrakamayAspade // 18 1A raajprdH| 2 B nirmme| 3 A hRdyaavnau| 4 B rih| 5 B vaicitryamabharo / 6 B vikkadhIH / 7A cor| 8 B "venniiylN| lkssyaa| 10B khyaapytylN| 11B prvro| 12 B kthin| 13 B pahirtA / 11B kicit| 15B yAvatpapraSTa / 16 A vRddhi| 17 B skndhe| 18 A vrssaamshiiti| 19 B yatena / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. 31 33 // zrImomatilakasUriviracita muaracaM sajayantaM veSTitaM zvAnaDimbhakaiH / pitAmaha ! iti procustaM dRSTvA paramAyuSam // papracchuratha taM sarvodantajJApanapUrvakam / 'e ke na bruDa tI'tyuktvA zironirgamakAraNam // videza ityagaNitazUdradoSAnamUnatha / AbhIro bhojayAmAsa dkssinnetypdeshtH|| dadau ca jAtivattebhyaH zvAnaDimbhacatuSTayam / mahAmUlyamidaM mArgavyayo vo yena zuddhyati / bAmaNA api lobhena gRhItvA tAnathArbhakAn / taducchiSTaM papustakaM vRddhadAkSiNyaSAdhayA // atha kaTyAmupAdAya DimbhAMste 'calanAkSamAn / prasthitA nijadezAya vRddhenaanugtaasttH|| kiyantamapi panthAnaM saha gatvA garIyasi / vyAvartamAne te'pyUcuH sa sandehastathaiva naH // varSIyAnAha sandehApanodAyaiva sarvakam / mayA ceSTitametAvat tanna buddhaM budhairho!|| vAnagardabhacANDAlamadyabhANDarajaskhalAH / spRSTvA devalakaM caiva sacelaM nAnamAcaret // 27 na jJAnametad 'jJAtaM cet kiM spRSTAH zunakA amI / bahumUlyatvalobhanetyukte sa punarabhyadhAt // vaktuM bhavatsu vijJeSu yuktyaiva khalu yujyate / sarvaprasiddhamevedaM vizvaM bruDati lobhataH // iti te tena vRddhena chinnasandehamodinaH / vidadhuH pustakArUDhamarthamenaM savistaram // 130 tato 'vijJApayAmAsurvijJAH sarva mahIpateH / tenoce satyamevaM cenna punarnirgamiSyati // tadarthe zrAvite zIrSa nivRttaM majanAt punaH / prasiddhyai sthApitaM caiye kumAra ! tadidaM ziraH // ' ityAdisArAsArArthavivecanakutUhalI / yogIva bhuvi babhrAma kumAro bahuvepabhRt // 65. deze zrImallinAthAkhye gataH kolambapattane / somanAthena tatratyAdhIzaH svapne nyagapata // 34 prAtaratraiSyati svAmI bhaviSyo gUrjarAvaneH / jaTAdhArI tadabhyo durlabhA tAdRzA narAH // 35 tenApi sthApitAH sarvadikSu taddarzino narAH / upalakSya samAninye nRpaparSadi tairapi // 36 nivezyArvAsane bhUmipAlenA'pi sa sAdaram / rAjyArdhamarthayAMcake taduktvA zambhuvAcikam / / 37 niSidhya rAjyaM tatrAsthAt kumAro'pi yathAsukham / bhUyo'pyabhyarthitaH prAha kIrtanaM me vidhApaya // 38 // dazagavyUtavistArivAse kolambapattane / bhUmisaGkocato rAjA saMkSipya nijamandireM // kumArapAlanAmAkaM pravartya varanANakam / kumArapAlezvarAkhyaM cAru caitymciikrt||-yugmm / 140 66. kIrtyA prakAzayan vizvaM pratiSThAnapuraM gataH / dvipaJcAzato vIrANAM sa sthAnAzcaryamaikSata // 41 punarujjayinIM prApya saMgato'bhijanairnijaiH' / anyadA tatpurodyAne kuDalezvaramAsadat // vyAptaM saptaphaNairliGgaM tanmadhye sa praNamya ca / prazasti vAcayaMstatra gAthAmenAmavAcayat // 43 punne vAsasahasse sayammi varisANa navanavaha ahie| hohI kumaranariMdo tuha vikamarAya ! sAriccho // vimRzya nAmasAdRzyaM varSANAM cApi pUrNatAm / anvayukta tadarthaM sa jainAn sarvajJaputrakAn // pUrva prabhAvako jajJe siddhaseno di vA ka raH / buddhidarpaNa' so'prAkSIdanyadA khagurUniti // bhavanti prAkRtA granthAH paNDitAnAM trapAkarAH / prAkRtaM sarvasiddhAntaM saMrakRtaM karavANyaham // prAyazcittaM tvayA prAptaM vatsa! pArAMcikAbhidham / ki nAbhavan na zrutA vA prAcInAH sarvavadinaH // 48 bAlastrImaDhamANAM nRNAM caaritrkaaNkssinnaam| anugrahArtha tattvajJaiH siddhAntaH prAkRtaH kRtH|| P3 __ 1A dkssinntyupdeshtH| 2 B caalnaa|B zAnamanada jnyaanN| 4 B vijnypyaa| 5 BdegganyUti / 6B bhri| 7 Aspi nijjnH| 8 A buddhidrpnnH| 9 B sarvadehinaH / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 sva . . kumArapAladevacaritam / tato dvAdazavarSANi prAyazcittena tena saH / avyaktaveSo bhramituM nirjagAma svagacchataH // papramannavame varSe kuDaGgezvaramAsadat / bahuzo'pi janairukto na zambhuM praNanAma saH // Agato vikramAdityo bhUpatistamado vadat / na kiM sarvajagatpUjyaM zambhuM natvA kRtArthyasi // sa prAha matpraNAmasya bhavaddevo na sAsahiH / kathamityUcuSi kSmApe sa spssttmptthnmuniH|| khayaMbhuvaM bhUtasahasranetramanekamekAkSarabhAvaliGgam / avyaktamavyAhatavizvadoSamanAdimadhyAntamapuNyapApam // ityAdi SoDazAdhIte yaavdvaatriNshkaam(g?)taaH| pusphoTa tAvatA liGgaM sUryAlIDhamivAmbujam // 55 dvAtriMzikAsu pUrNAsu dvAtriMzati ca tatkSaNam / udyayau dharaNAdhIzaH shriipaarshvprtimaakrH|| vibhAvyAtizayaM dRSTo vikramAdityabhUpatiH / tAttvikI dezanAM zrutvA saMjajJe paramAItaH // zeSaM varSatrayIsAdhyaM prAyazcittaM mahAtmanaH / mumoca sako dharmasya sarvakhaM hi prabhAvanA // anyadA'tizayajJAnI sa pRSTastena bhUbhujA / kiM bhAvI 'kalikAle'pi ko'pi jaino nreshvrH|| 59 taduktAM gAthikAmenAM maNDape'lekhayannRpaH / janeSveva kumAro'pi mene jJAnaM tataH param // 160 67. tato posari-bhopalladevI-sajanasaMyutaH / vidhAya 'majhanepathyamujjayinyA viniryayau // 61 madhye kRtya dazapuraM citrakUTapure tataH / zAnticaise guro rAmacandrasya vasatau gataH // vilokyAlihaM durgamanvayukta tadudbhavam / citrAGgadanRpopajJaM zuzrAva svarNapUruSam // 13 kanyakabjapuraM prApto bahubhUtairadhiSThitam / dRSTvA lakSAmramArAmaM tatratyAnanvaya sH|| tairUce sahakArANAM karo nAtratyamaNDale / ato'dhiSThAyakA yatra vasanti nirupadravAH // 65 rAjye jAte khadeze'haM mokSye cUtakaraM dhruvam / vimRzaniti bhUpAlasUnurvArANasI yayau // vaNijA kenacittatra vastrANi dadire mudA / luNyamAnaM dvitIye'ti tadgRhaM vIkSya kaMcana // papraccha kimidamiti ?, proce tenApi ko'pyasau / aputro'sti mRtastena luNThyate rAjapUruSaiH // tahuHkhavIkSaNotpannakRpazcetasyakalpayat / na grahISyAmyahaM khIyarAjye dhanamaputriNAm // 69 madhye'tha pATalIputraM puraM rAjagRhaM gataH / vaibhAragirimArukSat pazyacitraparaMparAm // yayau jayapure sthAne navadvIpakanIvRti / kAmarUpe tato'gacchat kaamaakssaaviikssnnkssnnii|| prazAsti nAgarUpeNa yatra rAjyaM mahIpatiH / bhItyA bhautikadevasyA'varjite tatra sojgamat // 'bAlavaNDAbhidhAnasa haTTe carmakRto yayau / upAnayugalaM ramyaM sa tassa pAdayonya'dhAt / / IgupAnaducitaM vetanaM dAtumakSamaH / ityukte kumAraNoccaizcarmakAro'pi taM jagau // tavaiva pAdayoH panarUpayorucitaM badaH / cennAsti mUlyaM tanme'stu prAbhRtaM tava pAdayoH // yadA kumArapAlAkhyaM rAjAnaM gUrjarAvanau / zrotA'si carmakAra ! tvaM zIghrameyAstadA mudA // 68. atha zrIpattane siddhanRpadhugamane sati / AkarNya pAdukArAjyaM vidaMzca samayaM nijam // pratipannamAtulasya sadane'pi dvijanmanaH / kannAlI-siddhapurake muktvA sarva kuTumbakam // . kumArapAla: zrIkRSNabhaTassa bhaginIpateH / gatvA gRhe nizi nijAM bhaginI pattanejnamat // 79 -tribhirvizeSakam / jAmiH" premaladevI tu gauraveNa sahodaram / saMsapya" bhojayAmAsa snehakRtyamidaM yataH // 180 - - na / 1B "vishvross| 2B nishaannaaH| 30 kilkaale| 4 A"bhaavl| 5Azekhanepava 7 Bkyaavrjite| 8A pAlanA 9Bs 10 A yaami| 11 A baapp| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM zyAmAM zAkunikastasya smAtAM khAnIyavAriNi / nirIkSya saptadivasAbhyantare rAjyamAkhyata // vijJaptaM tadbhaginyA'pi patyurapo'pi pakSabhAk / asyaiva rAjyaM nAnyasyetyUce maNDalanAyakaH // tato mahItaTAbhikhyadezAdhyakSeNa sAdaram / rAjAnakena vijayapAlenAlocamAcarat // zume'hni militAnekapradhAnajanamaNDite / prAsAde zrIjayasiMhahmarI dvAvapi saMgatau // pradhAnaratha rAjyArthamAhUtaH paramArhataH / mahIpAlaH sa tAn natvA prAhAdezaM pradatta me // taM dInamityavajJAya ratnapAlamajUhavan / natvA zambhu tatastAMzca so'pi provAca pUrvavat // atho kumArapAlAkhya AhUtaH so'pi dhIradRk / mahezvaraM namaskRtya saMvRtya ca paTAJcalAn // 87 siMhAsanasamAsInastAnAha khajanAniva / kriyatAmabhiSeko bhomtataH kRssnnbhttaadyH|| 88 manvAnA rAjyadhaureyaM guNaprAjyamajeyakam / abhiSekavidhiM cakrurmaGgaladhvanipUrvakam // -vizeSakam / 89 tacchIrSe kSepitA muktA setikA'bhUta sapalikA / tato jaya jayetyuktvA name kRssnnbhttaadimiH|| 19 // kumArapAlabhUpAlo nAndInirghoSapUrvakam / paTTahastisamArUDho maNDito maNDalezvaraiH // dhAryamANasitacchatro vIjyamAnazca cAmaraiH / gRhNan paurAziSaH prApa rAjaprAsAdamaNDapam ||-yugmm / 92 kRtopakArAnAhAyya sarvAnupacakAra saH / mumoca sahakArANAmAjJAsAraH karaM rayAt // aputriNAM sarvathApi muktvA nidhanavaddhanam / sa dharmI' vijayI rAjA dikSu yAtrAmasUtrayat // sa prAcImAditaH sindhumAvindhyaM dakSiNAmapi / pazcimAmAsamudraM ca kauberImAmlizo'jayat // 95 // paJcAzadvarSadezIyaH prauDhabuddhitayA nRpaH / sarvadezakharUpajJaH svayaM sAmrAjyamanvazAt // 69. 'tadvadhArthamathAmAtyavRddhA bhUpacchalaiSiNaH / sAndhakArapratolISu mumucurghAtakAn rahaH // bhAgyAkRSTana kenApi jJApite'rthe mahIpatiH / pravivezAparadvArA puNyaM kutra na rakSakam // kRtadrohAnathAmAtyAn prAhiNod yamaparSadi / prabhutAyAH paro dharmo 'nigrahAnugraho ytH|| sa kRSNabhaTadevastu sahajaiH zAlakodbhavaiH / sarvadAvasare jAte narmamANyudAharat // 20.. rahasyabhANi bhUpena sarvamAnyo'si bhAvuka ! / na ca vAcyamavAcyaM tu mametthaM mUlaparSadi // 201 sa tUtkaTatayA mene mamApi vacasA khalu / lajito'yaM na jAnAti tAmavasthAM purAtanIm // 202 na veda yannRpA-mi-strI-viprAH kasyApi na khakAH / tathaiva punarAha sma bhAvyaM kena niSidhyate // 203 paredyavi nRpAdiSTaimallairaGgaiH zlathIkRtaiH / netrayugmaM ca' niSkAzya mandirAbharaNIkRtam // 204 tato bhImabhayabhrAntaiH sAmantaiH sa samantataH / siSeve satataM bhakti vibhAti bhayaM vinA // 610. pUrvopakArakatvena sa kRtajJaziromaNiH / AligodayanI cakre pradhAnau matisattamau // 206 udayanasya sUnuzca vAgbhaTo buddhivAgbhaTaH / mahAmAtya[:] kRtastena zatazAkho garIyasAm // 207 tadvandhuzvAhaDaH siddhanarendrasya sutopamaH / nAjJAM kumArapAlasya bheje'lpAyurivauSadham // 208 kintu mantutrapAmama iva kAlakaTAkSitaH / gatvA spaadlkssiiykssonniiptimshishryt|| 209 zrImatkumArapAlasya sAmantAmAtyamaNDalam / dAnAdyairbhedayAmAsa sindhupUra ivAvanim // 210 // anyadA gUrjarezena raNotkarSa cikIrSuNA / tena sImAntamAninye svAminaH sabalo nRpaH // 11 zrImatkumArabhUpo'pi caturaGgacamUvRtaH / abhyamitrINatAM bheje raudro rasa ivAparaH // dharitryAM sajamAnAyAM nirNIte raNavAsare / kumArapAlabhUpena kasmAdapyaparAdhataH // .. saMtarjitaH paTTahastisAdI varacouligAbhidhaH / aGkazaM paritatyAja pratijJAmiva "niSkulaH // 14 *eSa zlokaH patitaH A aadrshe| 1 B dhrmvijyii| 2 A degmaamlecchesho| 3 A tadvadhArtha mhaamaalyvRddhaa| 4A 'chalekSiNaH / B"nigrhaanuphii| 6 B nivedy| 7 B viniHkaashy| 8A sukRtjny| 9 B mazidhiyat / 10 A niSkalaH / Je 99 205 // 12 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumaarpaaldevcritm| 42020 tatpade nRpatizcakre vakretaraguNaM navam / sAdinaM sAmalAmikhyaM kArya bhAgyAnusAri yat // kalahapazcAnanAkhyaM so'pi prakSaritaM gajam / vidhAya sAyudhaM tatra nRpAsanamasajayat // tatrAsInazca caulukyacakravartI raNotsukaH / dadarza vighaTamAnaM sainyaM cAhaDabhedataH // samayajJastadA rAjA''dideza gajasAdinam / ekAkinA mayaivAdya yoddhavyaM ripubhUbhujA // dUrAt sapAdalakSIyamupalakSya kSitIzvaram / dadhAve saMmukhaM tArkSya iva nAgajighRkSayA // khagajena gajaM zatrodantAdanti niyojitum / purataH prerayetyAzu nipAdinamabhApata // tathA tamapyakurvANamUce vighaTito'si kim / so'pi vijJApayAMcake rAjAnaM racitAjaliH // niSAdI sAmalo nAma karI cAyaM kadAcana / na zakyate cAlayituM maryAdAyA ivAmbudhiH // 22 kintvagre'sti gajArUDhaH kumArazcAhaDo balI / hakkAyA yasya bhajyante madAndhA api sindhuraaH|| tataH kumArapAlo'pi sindhurazravaNopari / khottarIyaM nicikSepa jayaketupaTopamam // puraH sRtvA' gajo'pi drAk dantAbhyAM pratidantinaH / padyAmiva vyadhAdantaH saJcArAya' jyshriyH|| cAhaDaH pUrvabhedena jAnan va(1 ca)uligAbhidham / yAvatA gUrjarezasya gajamabhyetumicchati // 26 apasArya gajaM tAvat sAmalastamapAtayat / jagRhe talavargIyairjIvagrAhaM ca pttibhiH|| tamAropya gaje rAjA jitaM jitamiti bruvan / jayasya sUcakaM sadyazcelAJcalamacAlayat // viSvak palAyamAneSu zatrusainyeSu tatkSaNam / tadIyaM sAramAdAya nivRtto gUrjarezvaraH // . 611. AligAya kulAlAya sa kRtajJatayA dadau / grAmasaptazatIyuktAM citrakUTasya paTTikAm // te punarnijavaMzena lajamAnA samRddhitaH / adyApi khyAtamAtmAnaM sa ga rA ityajUhavan // AcchAdya kaNTakaiH kSetre yaistadAnIM sa rakSitaH / nijAGgarakSakAste tu kRtA vizvastibhAjanam // 32 612. solanAmAtha gandharvaH svagItakalayaikadA / saSoDazaM drammazataM lebhe santoSitAnnapAt // lajitastena dAnena solako'pyavahelayA / bAlakebhyo dadau taddhi samAdAya sukhAzikAm // rAjJA nirvAsito dezAd gato vArANasI purIm / bhUmIndraM jayatacandraM zizrAya guNarAgiNam // 35 kalAsantoSitAt tasmAnmAnazRGgArapUrvakam / gajendraM hastinIyuktaM gRhItvA punarAgamat // kurvannupAyane sarva taM gandharva punarnRpaH / mAnayAmAsa santo hi sadyo guNiSu vatsalAH // labdhapratiSThaH solAkaH solAsakalayolvaNaH / 'gAndharvajJAnasImAyAM sarvatra khyAtimAsadat // anyadA gAyanAH ke'pi svakalotkarSakAGkSiNaH / kRtabumbAravaM rAjaparSayevaM babhASire // deva ! tvaddezasImAyAmuSitA muSitA vayam / pRSTe keneti bhUbhA hariNairiti tebruvan // jJAtvA gAndharvakauzalyavyaJjikA iti tadgiraH / nRpo'pyulAsitaikazruH solAkamukhamaikSata // so'pi vijJapayAMcake deva ! yuktamamI punaH / darzayantu nijAMzcaurAna vayamAdAtumIzmahe // solAkena samaM te'tha prasthitAH kAnanAntare / darzitAstairmRgAH kaNThe kheltknkshRngkhlaaH|| solAko gAtumArebhe kAkalIdhvanipezalam / saJjAtA hariNAzcitralikhitA iva tatkSaNam // 44 khapurAbhimukhaM gAyannapAsarpad yathAyathA / pratibhUbhirivAkRSTA mRgA jagmustathAtathA // 45 madhyekRtya puraM 'rAjamArge tripathacatvarAn / nItA rAjasabhAM sabhyastaskarA iva te kramAt // sarve'pi vismitA lokAstadvilokya kutUhalam / mRgA na vividuH kiJcidgItaikAgryeNa mohitaaH|| 47 36 1B smRtvA / 2 A sNcraay| 3 A jmaah| 4 B gndhrv| 5 B solAsa mukh| 6 B vaizyata / TA raajmaarg| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xx 56 6PM zrIsomatilakasUriviracitaM yoginAmiva teSAM tu niruddhendriyavartmanAm / jagRhe bhUSaNaM haimaM galAdutsArya liilyaa|| pRSTAstadA narendreNa prabhuzrIhemasUrayaH / prarohaNAvadhiM zuSkatarogItakalAM jaguH / / *solAkena tathetyukte bhUmipAlastadAdizat / kautukaM darzayAsmAkaM paTTabandhaM gRhANa // solAko'pi samAnAyya zrImadarbudaparvatAt / zuSkA virahakAkhyasa taroH zAkhA nRpAGgaNe // kumAramRttikAklaptAlavAle ca niyojya tAm / prolasatpallavAM cakre giitnaadaamRtplvaiH|| sAdhitaH sacamatkAraM prabhuzrIhemasUribhiH / solAkaH zrInarendreNa gandharvAdhipatiH kRtaH // 13. kadAcidanyadA sarvAvasarAvasthitaM nRpam / ko'pi kuMkuNadezIyaH siSeve mAgadhottamaH // so'nyadA kuMkuNAdhyakSamallikArjunabhUpateH / 'rAja pitA maha' iti papATha virudaM sudhiiH|| 55 amarSaNaH kSamendro'pi baddhavaira ivoragaH / sabhAsammukhamaikSiSTa kaThoratarayA dRzA // jJAtvA bharturabhiprAyamAmbaDaH sacivAgraNIH / cakArAJjaliyandhena namaskAraM' narezituH // sabhAyAM tu visRSTAyAM bhUpatirvikasanmanAH / papracchAalibandhasya kAraNaM so'pyado'vadat // sa ko'pi vidyate meva sabhAyAM yo nihatya tam / samAnayediti zrutvA mudito guurjraaptiH|| tameva bahusAmantasahitaM sainyanAyakam / vidhAya preSayAmAsa kuMkuNAn kAmyasiddhaye // kAdambinI samuttIrya nadI zibiramAtmanaH / yAvadAvAsayAmAsa khAmisambhAvanAbalI // tAvadazvakhuraiH pRthvI jayabhambhAmivAparAm / vAdayaMstatra saMjagme mallikArjunabhUpatiH // pravRtte samare sainyamAmbaDasya dizodizi / dugdhaM nakulasaJcArAdiva vitroTamAsadat // palAyya dhIsakhaH kRSNavadanaH kRSNavastrabhRta / kRSNacchatraH purAsannamAgatya trapayA sthitH|| senAnivezaH kasyAyamiti pRSTe mahIbhujA / vidviSA paribhUtasya zrImadAmbaDamatriNaH // vismitastrapayA tasya saprasAdaM punarnRpaH / tameva kRtvA sainAnyaM praiSId bahudalAnvitam // kAlumbinI samuttIrya padyAbandhena matrirAT / yuyudhe saha tenaiva svayaM vIrarasotkaTaH // 67 // prahAraiH sindhuraskandhAnnipAtyAdAya mastakam / rakSAmiva khazauryasya svarNena tadayatrayat // Agacchan bhRgukacchAdihaTTeSu nyasya mastakam / prekSaNaM kArayAmAsa jaye ko nAbhimanyate // AlocanApade'muSya madasthAnasya dhIsakhaH / hemasUrigirA tatra tatra caityAnyacIkarat // AjJAM kau mA ra pA lI yAM maNDale tasya dApayan / Anarca caraNau rAjJastacchiraHkamalena sH|| dvAsaptatyA niSaNNeSu sAmanteSu ca parSadi / sarvaskhamupadIcakre tadIyaM bhUbhujaH purH|| 720 tathA ca 'zRGgArakoTiH' zATikA guNakoTiyuk / paTo 'mANikya'nAmA tu hAraH 'paapkssyNkrH|| 73 'yogasiddhyabhidhA' siprA catuSTayamidaM tathA / SaNmUTakA mauktikAnAM caturdantaH sito gajaH // 34 dvAtriMzatkalazA haimA hemnAM koTyazcaturdaza / saviMzati zataM pAtrapramadAnAmaDhaukata // 14. prItastasyAvadAtena bhUpatiH sarvasAkSikam / 'rAja pitAmaha' iti tasmai tadvirudaM dadau // 76 zrIhemacandrasUrIndrAH kadAcit pattane'nyadA / svamAtre pAhiNInAmyai savatAnazanaM dduH|| 77. ekakoTinamaskArapuNye mAturudIrite / kAritA''rAdhanA pUjyairduHpratIkAritocitA // jAte prANavyaye kluptaM vimAnaM bhavikairvaram / mahotsavena mahatA saJcacAra yadA punH|| tripUruSamaThasyAgre jaTAdhAribhirutkaTaiH / svabhAvajAtivaireNa tadvimAnamabhajyata // 280 * A patito'yaM zlokaH A aadrshe| 1B cmtkaar| 2 B kaalNbinniiN| 3 3 B shitenaiv| 4 B kalazA hemakovyaH / 5 BdegmaDhaukayat / 6 B degdaanen| 7 A prtiikaarocitaa| . . 66 270 71 75 79 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevacaritam / yataH- 'kArju karevA mANusaha bIjaeN mAgu na atthi| kai ApaNi' pahu thAII kai pahuM kIjai hatthiM // unmUlanIyAstattvajJairdhamadviSTA yathAtathA / vimRzyeti ca sUrIndrA rAjasaGgatikAGgiNaH // kumArapAlabhUbhartustasthuSo mAlavAvanau / skandhAvAramalaMcakrurjAnAnA Ayatau hitam // rAjaprAptinimittasya vaktRn sUrIn samAgatAn / zrImAnudayano gatvA smArayAmAsa bhuupteH|| tenApyanumatA jagmuH sUrayo rAjaparSadi / AzIrvAdoktivaicitryAd vismitaH 'smAha bhUpatiH // sadaiva samupetavyaM devatAvasarakSaNe / ityukte sAdaraM rAjJA sUrayastaM babhASire // bhuJjImahi vayaM bhaikSyaM jINaM vAso vasImahi / zayImahi mahIpRSThe kurvImahi kimiishvraiH|| bhUpaH provAca yuSmAbhiH paralokahitecchayA / maitryaM vidhAtumicchAmi madhunA mAdhavo yathA // 'eko mitraM bhUpatirvA yati'ti yaducyate / ubhayostaddhitArthAya karayoH puSpadAmavat // 'aniSiddhamanumata'miti jAnannadApayat / askhalitapracArAya prabhUNAM sarvadyakam // jAte gamAgame khairaM prastAvoktimanoharaiH / sneho'dhikamavarddhiSTa vArddhi-candramasoriva // . ekadA ca yazazcandragaNinA pratyupekSitam / AsanaM hemasUrINAM rajoharaNayuktitaH // . ajJAtaparamArthena tad dRSTvA'yuji bhUbhujA / dazAbhiH spRzyate Dimbha iva kiM nvidamAsanam // prabhubhirjagade jIvarakSArtho hyayamudyamaH / sasmeramAha bhUpo'pi kimadRSTairupakramaH // babhASire mahAtmAno rAjan ! sainyaM caturvidham / ripAvupasthite sajjIkriyate pUrvameva vA // vyavahAro yathA rAjye sukhakAraNamAyatau / jJeyastathAyaM dharme'pi siddhaye dharmacAriNAm // ityAdyanekayuktIbhirmudito bhUbhRdekadA / papracchodayanAmAtyaM pitRvaMzAdikaM prabhoH // 0615. zakrapattanasaMkAze deze'rdhASTamanAmani / saMketanamiva zrINAM puraM dhandhukakAbhidham // tatrAsti moDhavaMzIyazcAcigo vyavahArikaH / tajjAyA pAhiNi ma catuHSaSTikalAgRham // cAmuNDAyA gotradevyA AdyAkSarapavitritaH / tayoH putrazcAMgadevanAmA jaato'ssttvtsrH|| zrIdevacandrasUrIndrAH pattanAt tIrthayAtrayA / prasthitAste kramAt prApurdhandhukkakamahApuram // zrImoDhavasato teSAM tasthuSAM so'pi bAlakaH / savayobhiH samaM krIDan samiyAya sulakSaNaH // 302 cAMgadevastataH siddhAviva bhAgyaparAkramaH / siMhAsanopari sthASNuniSidyAyAmupAvizat // yadi kSatrakule jAtaH 'sArvabhaumastadA nRpaH / vaNig-viprAnvaye jAto mahAmAtyaH punarbhavet // puNyayogena cedasya yatitvamupatiSThate / duryuge'pi tadA'muSmisturya yugamupAnayet // dhAtveti dharmavanmukhyavyavahAribhirAvRtAH / sUrayastatpiturgehaM jagmurjaGgamatIrthavat // patau dezAntarasthe'pi pAhiNidharmadIpikA / AnandameduraM cake sA saMgha svAgatAdimiH // 307 jJAtvA samAgame hetuM gRhe paterabhAvataH / viSAdAnandasammizrAM sudatI sA dazAmagAt // dhanyA'smi yasyA me gehe samIyuH puruSA amii| mithyAdRSTiH patiH kintu tAdRzo'pi gRhe na hi // 309 kiM karomi kathaM vaktraM darzayAmi guroH puraH / dhyAyantIti guruM natvA tasthau kiMcidavAmmukhI // 310 kaizvidUce zubhe ! tAvannijadoSaM nirAkuru / tvaM 'dehi tanayaM zeSakArye patiH pramANatA // 1B Adarza pAThamedAH-1 kanja. 2 bIjau. 3 maggu, 4 Athi. 5 ApuNi. 6 prabhu. 7 thAiya. prabhu.. haathi| 1B zrImAnudaya[1] gatvA c| 2 B vismitAzcAha / 3 B mnorsH| 4B vyaavhaarikH| 5A saarvbhuup| 6Bdhnvn| 7 Bdeha / 301 306 308 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 26 // zrIsomatilakasUriviracitaM cAMgadevastataH pRSTaH ziSyo'mISAM bhaviSyasi ? / omityukte dadau mAtA gurubhyastanayaM mudA // prasthitA guravastIrthayAtrAyAM punarAgatAH / cAMgadevaM sahAdAya bhejuH karNAvatIM purIm // tatrAsmadIyagehe'sau satrAgAra iva zriyAm / ramamANaH sukhaM tasthau bhRGgavacandane vane // sametaH khagRhaM zrutvA putrodantaM sa cAcigaH / darzanAvadhisaMnyastabhojyaH karNAvatIM purIm // zrIdevacandrasUrINAM pauSadhAlayamAgataH / sakrodho'pi manAk cakre namaskAraM vickssnnH|| tAvadAvarjayAMcakrurguravo vividhoktibhiH / yAvatodayanAmAtyastaM nItvA'bhojayad gRhe // sa dukUlatrikaM lakSatrayaM putrasamanvitam / tadutsaGge nyadhAnmatrI gauraveNa garIyasA // cAcigaH smAha mUlyena paryAptaM mitavartinA / anyo matsutastasmAt tava bhaktirgarIyasI // dattastubhyaM mayA putrazcAcigenetyudIrite / parirabhya samAcaSTa nigadan sAdhu sAdhviti / / sakhe mahyaM vitIrNo'sau mahA?'pi tavAGgajaH / apamAnapadaM bhAvI yogimarkaTavannaman // gurubhiH punarApto'sau grAhitaH sakalAH kalAH / ratnaM vaikaTikeneva neSyate'naya'tApadam // iti sambodhitaH so'pi gurubhyaH sutamarpayat' / dIkSAmahotsavaM premNA sa evAcIkarat punaH // cakustasyAbhidhA hemacandreti guravo mudA / jAtaH krameNa zAstrAndhikumbhayonirasauM muniH|| nyastaH sUripade yogya'-ityasya caritaM nRpaH / AkaryodayanAmAtyAnmumude tadguNakSaNI // niSkalaGkaguNagrAmasantataprINitAntaraH / bhUpaH zrIhemasUrIndrAn sadaiva hRdaye dadhau // pUrvopakAratastAdRgguNagrAmAca saGgatam / tayornityamazobhiSTa mANikya-svarNayoriva // 15. ekadA bhUbhujA sArdhamupaviSTAM varastriyam / vyAvartipata sUrIndrA dvArato'pi vilokya tAm // anItimiva rAjyArthI prabhUNAM saGgamecchayA / visasarja narendro'pi tAmantaHpurayoSitAm // guravo'pyAgaman dRSTvA tathA mithyAnivezataH / virodhAdAmigaH prAha purodhAH purataH prbhoH|| . ___ vizvAmitra-parAzaraprabhRtayo ye cAmbupatrAzina ste'pi strImukhapaGkajaM sulalitaM dRSTvaiva mohaM gatAH / AhAraM saghRtaM payodadhiyuta ye bhuJjate mAnavA . steSAmindriyanigrahaH kathamaho dambhaH samAlokyatAm // zrutveti prabhavo'pyAhuH svabhAvaH prANinAmayam / kintu vijJAtatattvAnAM vizeSaH zrUyatAmiha // siMho balI dviradazUkaramAMsabhojI saMvatsareNa ratimeti kilaikavAram / pArApataH kharazilAkaNabhojano'pi kAmIbhavatyanudinaM bata ko'tra hetuH|| ityuktiyuktyA sUrIndraiH kRte tasminniruttare / 'amI sUrya na manyante' kenApyukte punarjaguH // adhAmadhAmadhAmAnaM vayameva svacetasi / yasyAstavyasane prApte tyajAmo bhojanodake // payodapaTalacchanne nAznanti ravimaNDale / astaMgate tu bhuJjAnA aho ! bhAnoH susevakAH // ityaM durvAvadUkAnAM mukhamudrApaTIyasaH / tAneva mene bhUpAlaH sarvAgamamahodadhIn // 617. papraccha caikadaikAnte bhaktimandharayA girA / kathaMcidapi jAyeta cirasthAyi yazo mama // vimRzya prabhavo'pyUcurvikramAdityabhUpavat / jagadAnRNyataH somanAthacaityoddhRtaratha // ___1B maarpyt| 2 B yoniry| 3 B bhojino'pi / 32 37 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumaarpaaldevcritm| tadaiva sthApite zreSThamuhUrte mudito nRpaH / 'nijapaJcakulaM preSya caityArambhamacIkarat // samiyAyAnyadA paJcakulaprasthApitA drutam / vijJaptiH kharazilAyA nizAnandasUcikA // vijJaptiM darzayan prItaH prabhUn prAha narAdhipaH / nirvighnaM syAd yathA caityaM 'prasAdyAdizyatAM tathA // 42 prabhavo'pyabhinandantastamAhuH zRNu bhUpate ! / 'zreyAMsi bahuvighnAni' prayatno'tra hitAvahaH // "vicAryAbrahmasevAyA yadi vA madya-mAMsayoH / gRhANa niyamaM caitye kalazAropaNAvadhi // tatkSaNAdudakakSepapUrvakaM madya-mAMsayoH / jagrAha niyamaM santaH sarvatra prabhaviSNavaH / / varSadvayena saJjAte prAsAde kalazAvadhau / mumukSurniyamaM rAjA sUrIndrAnanvamanyata // . prabhustadeva tadyAtrAparyante kRtakAryiNaH / yujyate niyamo moktumityuktvA vasatiM yayau // tadguNairullasannIlIrAgaH zrIgUrjarApatiH / prazazaMsa tamevaikam ; guNAH kassa na valabhAH // upabhUpamatha procurjAtamatsariNo dvijAH / paTucATuparaH sarvAM rAjJAM prINAti mAnasam // . no cet prAtarupeto'yaM vAcyo yAtrAM na caiSyati / asmaddharmamamI yasmAd dUSayanti pade pade // khayamabhyarthitaH prAtaryAtrArtha bhUbhujA prabhuH / Uce vaidyopadiSTaM cAbhISTaM cedamupasthitam // sahajotkaNThitAH prAyo yAtrAyai yatayo nRpa ! / sitAkSepaprakAro'yaM pAyase yannimatraNam // sukhAsanavAhanAdi kiM yuSmadbhyaH pradIyatAm / nRpeNokte, vayaM deva ! nirArambhaparigrahAH // gacchataH pAdacAreNa zobhAmapalabhAmahe / prasthAya paramadyaiva 'namantastIrthamaNDalIm // devapattanapraveze bhavadbhirmilanecchavaH / anumatyA narendrasya tataH zrIhemasUrayaH // .. zatruJjayojayantAditIrthamAlAM kRtAdaram / namantaH saparIvArA nirUpitadinopari // militA gUrjarezasya praveze pattanasya ca / jaharSa so'pi kekIva dRSTvA sUrIn ghanAniva // bRhaspatyabhidhAnena gaNDenAnugato nRpaH / gADhaM somezvaraM liGgamAliliGgAnurAgavAn // zrIjainAdaparaM devaM nAmI vandanta ityasau / mithyAdRgvacasA bhrAnto bhUpaH sUrInabhASata / 'bhagavan ! yadi yujyeta tadetailibhiH svayam / arcayantu prabhu zambhu' samayajJastato guruH // tadaivodgamanIyena bhUpAdiSTena bhUSitaH / Aruhya caityadehalyAM zambhuM dRSTvedamabhyadhAt // 'aho ! diSTyAdya dRSTo'sau kailAsavasatiH 'bhuH / upahAraprakArAstat kriyantAM dviguNA iti // AhvAnanAdimudrAbhiDsairaMzAdibhizca saH / paJcopacArairabhyarcya zivaM zaivAgamoktibhiH // karpUrAgurunaivedyavastubhirdviguNIkRtaiH / svayamAnarca sUrIndraH zambhuM vidhivadAdarAt // sAmantazatasaMyukte vismite rAjJi pazyati / daNDapraNAmapUrva sa stotumevaM pracakrame // ___ yatra tatra samaye yathA tathA yosi so'syabhidhayA yayA tyaa| vItadoSakaluSaH sa ced bhavAneka eva bhagavan ! namo'stu te|| bhavabIjAkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // ityAdi hemasUrINAM stutyanantaramAdarAt / bhUpo'pi zambhumabhyarcya nyapadad dAnamaNDape // tulApuruSadAnAni' gajadAnAni bhUrizaH / vidhAya kRtakRtyAtmA nRpaH proce prabhUniti // na somezasamaM tIrtha na maharSirbhavatsamaH / matsamo nAsti rAjA'nyastadasminmilite trike|| 1B nijN| 2 B prasadyA / 3 B vicArya brhm| 4 B kalazAvadhi / 5 B mnntH| 6 B vasati prbhuH| 7A daanaadi| 370 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatiThakasUriviracitaM 99 79 85 46 kiMcinmuktipradaM deva ! tattvamAviHkuru prabho ! / vimRzya guravo'pyUcuralaM paurANikoktibhiH // zambhumeva 'tadidAnI prakaTIkaravANyaham / jAnIte tanmukhenaiva muktimArga yathA mavAn // kimetadapi jAghaTTi saMzayAne nRpe'vadat / ekAgramAnasAvAvAM sarva saMghaTate tataH // kintu kRSNAguruH kSepyastvayA dhyAnaM mayA punaH / tAvad vidheyaM pratyakSaH zambhurbhavati yAvatA // kSaNAddIpeSu zAnteSu dhUpadhUme ca sarpati / dvAdazAtmaprakAzAbhe mahattejasi jAgrati // jalAdhAropari kSamApo jAtyajAmbUnadadyutim / carmacakSurdurAlokaM dadarzakaM tapakhinam // 76 ApAdamastakaM spRSTA muniM nistandrayA dRzA / paJcAGgaM cumbitakSoNiH prAJjaliH prAha taM nmH|| kRtArthe nayane me'dya jagatIza ! tavekSaNAt / kintu muktipradaM tattvamuktvA ko kRtArthaya // 78 athAvirAsId divyA gI rAjanneSa mahAmuniH / sarvadevAvatArazca sarvajJazca kalAvasau // taduktaH saralaH panthA jJAtavyo muktidAyakaH / zambhAviti tirobhUte tasthau citramanA nRpaH // 380 // sUrIndro'pi zlathonmuktaprANAyAmo' vikasvaraH / rAjanityavadat tAvat tyaktarAjyamahAmadaH // pAdAvadhAryatAM jIva ! khAminniti vadannRpaH / yatkRtyamAdizAnamramauliH prAJjalirabhyadhAt // tatraiva madirA-mAMsaniyamaM jIvitAvadhim / dattvA kSamApateH prApto nAmnA'Nahillapattanam // tatra sarvopadhAzuddhasiddhAntopaniSadvirA / samyaktvaM grAhayAmAsa samprateriva bhUpateH // prabandhAn yo ga zAstrA dI nAkarNya dvAdazavatIm / pratyapAdi sa bhUpAlaH pipAsuH sarasImiva // triSaSTeH zalAkApuMsAM caritrANi gurormukhAt / zrAvaM zrAvaM jainadharmamekacchatramayaM vyadhAt // 318. zuddhasamyaktvapUtAtmA mahAnavamIparvaNi / kumArapAlabhUpAla AmigAdibhirAkhyata // devI kaMTezvarI gotradevI khaM bhAvyamIhate / ekaM chAgazataM caiko mahiSaH pratipaddine // etAvadeva dviguNaM dvitIye divase punaH / tRtIye triguNaM yAvannavame nava saMguNam // taduktaM hemasUribhyastaiH sAnA'bhyarthitA ca sA / navAhaM yAvadAdatsva bhogaM agAdimUlyajam // 390 kapUrAgurupIyUpaH prIyante khalu devatAH / rAkSasA eva tuSyanti mAMsazoNitakIkasaiH // itthamuktA'pi sAmA'sau na tutoSa yadA surI / kIlanaM yatraNaM morabandhanaM darzitaM tadA // zAntA'pyathaikadA cATumAMsAhAramayAcata / bhavanAntastatastasyAH kSepitA mahiSaiDakAH // devI kadarthitA sarvAM rAtri mUtramalasravaiH / purohitAdayaH sarve babhUvurmudritAnanAH // zrIhemasUridhyAnena svabhAvaprINitA surI / sAMnidhyakAriNI jAtA yadUce kenacinnRpaH // 955 yA pUrva navamImaheSu mahiSaskandhatruTatkIkasa- . _ 'nATkArairajaniSTa karNakaTukaiH kaNTezvarI nazvarI / sA pIyUSaparAbhukhI rasayati zrIhemacandraprabho ItaM mArinivAri saMprati nRpadvAri sthitA susthitA // AjJA-balena vittena tridhA vIraH sa bhUpatiH / amArighoSaNAM cakre vatsarANi caturdaza // 19. supakkAnekadA bhUpo bhunAno ghRtapurakAn / mAMsAsvAdamanusmRtya prabhUnetya 'vyajijJapat // yujyate vA na vA'smAkaM ghRtapUrakabhojanam / vijJAya tadabhiprAyaM prabhavo'pi babhASire // vaNig-brAhmaNayoryuktaM jAtibhAvAdapitam / kRtamAMspAkatyAgasya kSatriyasya tu varjitam / / prAyazcitte tatastasya dvAtriMzaddantasaMkhyayA / vihArAnekabandhena dvAtriMzatamacIkarata // 401 1B tvedaaniiN| 2 B praannaayaamviksvrH| 3 B kSamApatI praaptau| 4 A 'vyAhAre / 5 A prabhUnityavyajazapat / 400 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 kumArapAladevacaritam / purA dravye hRte rAjA mUSako yad vyapadyata / tene tenAsya zuddhyartha vihAro mUSakAmidhaH // 402 karammaM bhojitaH zreSThivadhvA yat tridinopitaH / karambhAbhidhayA caityaM tasyAH zreyaHkRte'bhavat // 103 sapAvalakSadeze ca jAyayA zirasArpitAm / yUkAM ko'pi vaNik pANau mRditvA khalvamArayat // 404 bamArighoSaNApaJcakulenAnIya pattane / bhUbhuje so'rpitastena prApyAdezaM prabhoriti // 405 sarvakhena tadIyena taddaNDapadayuktitaH / yUkAvihAra ityevaM kAritaM kIrtanaM navam // yugmam // 406 stambhatIrthe yatra caitye prabhordIkSAkSaNo'bhavat / tatra ratnamayaM bimbaM jIrNoddhArazca kAritaH // 407 kurvateti catuzcatvAriMzadagrANi bhUbhujA / vidhApitAni caityAni caturdazazatAni vai // 408 dvAsaptatilakSamAnapaTTakasphATanAnuge / vihite rudatIvittamocane paNDitaiH stutaH // na yanmuktaM pUrva raghu-nahuSa-nAbhAka-bharata__prabhRtyurvInAthaiH kRtakRtayugotpattibhirapi / vimuzcan santoSAt tadapi rudatIvittamadhunA kumArakSmApAla ! tvamiha mahatAM mstkmnniH|| zrutvA zrIhemacandro'pi paramAnandamudvahan / puNyAnumodanApUrva papATha nRpateH puraH // 'aputrANAM dhanaM gRhNan putro bhavati paarthivH| tvaM tu santoSato muzcan satyaM raajpitaamhH|| 120. gaNDaH zrIsomanAthasya vihAre nRpatervasan / aparAdhena kenApi padabhraSTo vyadhIyata // viSIdan pattanaM prApya dviArAvalagakopamaH / SoDhAvazyakapRtAtmA prabhUn sevennirantaram // ekadA'vasaraM prApyA caturmAsakapAraNe' / vidhAya dvAdazAvartavandanAmidamabravIt // caturmAsImAsIt tava padayugaM nAtha nikaSA kaSAyapradhvaMsAd vikRtiparihAravratamidam / idAnImabhyudyannijacaraNanirloThitakale jalaklinnarannarmunitilaka ! vRttirbhavatu nH|| * zrutvA kASThAmimAM tasya nijadharmAnurodhinIm / prabhusaGketato rAjJA punaH svapadabhAk kRtaH // 621.. rAjye zrIsiddhabhUbharturvAmarAzirdvijaH purA / pANDityaspardhayA tatra kAsItaH samupeyivAn // 18 - asahiSNuH pratiSThAyAH prabhUNAM jAtivairataH / pratyakSaM so'nyadA'vocat 'bhuktogArasamaM vacaH // yUkAlakSazatAvalIvalavalellolollalatkambalo dantAnAM mlmnnddliipricyaadurgndhruddhaannH| . . nAsAvaMzanirodhanAda giNagiNatpAThapratiSThAvidhiH so'yaM hemaDasevaDaH pilapilatkhalliH samAgacchati / / zrutvApyAnandato mAdyacittaiH prabhubhiraucyata' / pUrva vizeSaNamiti kiM nAdhItaM dhiyAMnidhe ! // ata itthaM prayoktavyaM so'yaM sevaDahemaDaH / iti vaiduSyakuntAgranunno nyUnamanAH kRtH|| kumArapAlabhUpAlarAjye zastravadho na hi / iti so'pi padabhraSTo vartate kaNabhikSayA // anyadA''bAlabhUpAlaM yogazAstraM pade pade / paThyamAnaM samAkarNya sakarNaH spaSTamabravIt // 1 etadvidaNDAntargataH pAThaH patitaH B bhaadshaiN| 1B prvnne| 2 A raajnyH| 3 A bhkodaar| 40 balama 5 B medkhicittH| 6B rAkhyata / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM AtaGkakAraNamakAraNadAruNAnAM vakreNa gAligaralaM niragAli yeSAm / teSAM jaTAdharaphaTAdharamaNDalAnAM zrIyogazAstravacanAmRtamunihIte // zrutvetyamRtasaMvAdi vacaH zAntAntaroSmabhiH / prabhubhirdviguNA vRttiH punastasmai prasAditA // 6.22 anyadA mAgadhau kaucit spardhamAnau khavidyayA / surASTrAdezataH prAptau zrIpattanamahApuram // pramubhiH zlAghyate yo hi sa eva vibhurAvayoH / mArgopakSayadAtA'nyo yastu hArayati dhruvam // prApta ekastayormadhye dezanAvasare prabhoH / lakSmIvantaH paNDitAzca dRSTvA spaSTamudAharat // lacchi vANi muhakANi e paiM bhAgI muhmrkheN| hemasUriatyANi je Isara te paMDiyA // dvitIyo bhUpatezcaitye vidhAyArAtrikakSaNam / namassataH pRSThahaste datte prabhubhiratravIt // hema tuhAlA kara marauM' jehaM' accanbhUya riddhi / je cApaM heThA muhA tAhaM UpaharI siddhi // anucchiSTena bhUpAlo vacasA tasya raJjitaH / bhUyo'pi pAThayAmAsa trirukte mAgadho'bhaNat // paThite paThite lakSaM kiM dAsyasi nRpastataH / lakSatrayaM triruktatvAt sa tasmai tatkSaNAdadAt // samaye bahupATho'pi zreyAniti sa cAraNaH / sarvArthasAdhakaM maunamiti vyarthamamanyata // 623. anyadA jagadAnRNyacikIrSAkautukI nRpaH / prabhuM vijJApayAmAsa sadyaH sauvarNasiddhaye // tataH zrIdevacandrAhvAn sugurUn prabhavo'pi hi / zrIsaGgha-kumarakSmApavijJaptibhyAmajUhavan // te'pi tIvratAH kizcit saGghakAryamiti drutam / yathAvidhi vihAreNa mahAtmAnaH pratasthire // pravezotsavasAmagrI bhUpo yAvat pracakrame / sUrayaH pauSadhAgAraM zIghraM tAvat samAyayuH // nRpatipramukhAnekazrAvakaiH sahitaH prabhuH / vidadhe dvAdazAvartavandanAM vinayAnvitAm // 440 *tasminnavasare zrAddhaH zrIkapadyapi matrirAT / uttarAsaGgato bhUmiM pramAAdatta vandanAm // *adRSTapUrva AcAraH ka ityukte mahIbhujA / siddhAntavidhireSo'pItyAha zrIgururuttaram // 42 zrutazrautopadezau tau gurubhiH sUri-bhUpatI / saGkakArya drutaM pRSTau na zlathAH kvApi dhiidhnaaH|| visRjya tAvapi kSipraM samAM javanikAntare / yayAcatuH varNasiddhiM nipatya gurupaadyoH|| zrIhemasUrayaH prAhurbhagavan ! zaizave mama / kASThabhArikato vallIrasabindurupAdade // tenAbhyaktaM tAmrakhaNDaM saMyogAjAtavedasaH / suvarNa tatkSaNAjjAtaM siddhaniSThIvanAdiva // vallerAdizyatAM tasyA nAmasaGketanAdikam / karotu kSitipaH kSipraM dharaNImanRNAmayam // kupitA guravaH prAhuH pApApasara dUrataH / na yogya ityapAssAmu pAdalagnamivoragam // agre mudgarasaprAyavidyayA tvamajIrNabhAk / mandAnermodakAM vidyAM kathametAM dadAmi te // ziSyamAgrahatastasmAdapathyAdiva rogiNam / nivArya sUrayo bhUrivairAgyA nRpamabhyadhuH // jinacaityAlaMkRtakSmA-mArinirdhaTanAdibhiH / siddhe lokadvaye rAjan ! kimAdhikyamabhIpsasi // 51. kiM ca te jagadAnRNyakAriNyai hemasiddhaye / na bhAgyamasti tenAtra yuktA bhAvAnumodanA // 52 ityAdizya jhaTityeva vihAraM sUrayo vyadhuH / tattvakArye na muhyanti yato nibiddbuddhyH|| 1B praaptshcaik| B Adarza-1 tuhArA. 2 marUM. 3 jaha. 4 caMpA hivA. 5 tAha. 2 A dAsyasi patistataH / + etattArakAhi lokadarya nopalabhyate B Adarza / 37 38. 39 41 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 57 63 64 kumArapAladevacaritam / 24. anyadA zrIvItabhayapattanasthalagarbhitAm / brahmarpiNA kevalinA kapilena pratiSThitAm // vidyunmAlipratimAyAH praticchandena maJjanA / caNDapradyotabhUpena kAritAM ceTikAkRte // saptahastocchUitAM jAtyacAndanI kumaro nRpaH / devAdhidevapratimAM zuzrAva sugurormukhAt // -trimirvizeSakam // gurorvacanataH kAryasiddhiM nizcitya bhUpatiH / tatkAlaprahitAnekasAmantaibhaktiyuktitaH // khAnayitvA vItabhayasthalamuttamabhAgyataH / devAdhidevapratimAmavyaGgAM nirakAzayat // -yugmam // narendrAdezataH sarvagrAmAkarapurAdiSu / rathayAtrAkhiva khairaM jAyante sma mahotsavAH // bhAvikaiH kriyamANeSu purA saGgItakAdiSu / prabhAvanAmayaM vizvaM sRjantI pratimAJcalat // .. samAnaM tena bhUpena kRtAnukRtamotsavA (1) / rathAdhirUDhA pratimA prApANahillapattanam // khasaudhAsannabhUpIThe prAsAde sphaTike nRpaH / nivezya pUjayAmAsa trikAlaM kalikIlakaH // 625. atha zrIkumarakSmApaH khajanuphalalipsayA / zatruJjayojayantAditIrthayAtrAM pracakrame // zrIhemacandrasUrIndraiH zrIkumAranarezituH / saGghAdhipatyatilakaM vidadhe mahato mahAt // devAlayasya prasthAnamuhUrte sthApite sati / mimiluH paritaH saGghA dharmA iva caturvidhAH // kumArapAlabhUpAlo dhanyaMmanyamanorathaH / yAvat samagrasAmagrImavyagramanasA'karot // tAvaddezAntarAyAtaM carayugmaM vyajijJapat / zrIkarNastvAmudetIti nRpo DAhaladezarAd // AkarNya karNazUlAbhamiti vAkya milApatiH / khedadanturabhAlo drAk matrivAgbhaTamabhyadhAt // . prAptAyAM yadi sAmagyAM dharma kartuM na cApnumaH / niSpannAyAM rasavatyAM tadidaM mukhavIkSaNam // . zuzoca gurupAdAne svamadhanyatama nRpaH / svAmin ! raGkasya jIryeta kiM bhuktizcakravartinaH // sUrIndrA api tatkAlamAkalayya lavAdikam / AdikSan dvAdaze yAme nivRttiste bhaviSyati // kiMkartavyatayA mUDho yAvadAste narAdhipaH / tAvanirNItavelAyAM carayugmamupAgamat // *divaMgatazca zrIkarNa iti sadyo nivedite / nRpastAmbUlamutsRjya kathamityanuyuktavAn // nizi prayANaM kurvANaH zrIkarNaH kumbhipRSThabhAk / jitakAzimadAvezAnnidrAmudritalocanaH // . kaNThAvalambisauvarNazRGkhalena garIyasA / nyagrodhapAdalagnenolambitaH paJcatAmagAt // kalau tvameva sarvajJaH stuvanniti punaH punaH / akSepeNa mahIpAlo jinayAtrAmasUtrayat // dukalAcchAditakSoNItalalIlAgatikramaH / napaH zrIhemasUrINAM dtthstaavlmbnH|| pade pade mahAdAnasatrAgAramahotsavaiH / dharmaikacchatratAM cakre zakraH kalyANakeSviva // yugmam // akutobhayatAhUtapuruhUtasamRddhibhiH / kila saGghamiSAt svargoM bhUmaNDalamavAtarat // dvidhopadizyamAnAdhvA prabhuzrIhemasUribhiH / dhandhukanagaraM prApa bhUpaH pApavyapohadhIH // svayaM vidhApite tatra prabhorjanmagRhAvanau / saptadazahastamAne vihAre jholikAbhidhe // nRpaH prabhAvanAM kurvan saMyamI svendriyAniva / upasargakRto viprAMzcake viSayatADitAn // yugmam // dRSTavardhApanApUrva prAptaH zatruJjaye girau / dRSTe nAbheyabimbe tu yogIvAnandamudvahan / duHkhakSayazca me karmakSayazca bhavatAdinA' / daNDakapraNidhAnena vibhAlena bhuvaM spRzan // yAvadAste nRpastatra vAstavastutisaMstavI / samayajJastadovAca cAraNo vAkyacaJcuraH // vizeSakam // 1 A. klikiilnH| * nopalabhyate zlokaM eSaH A aadrsh| 2 B bhvtaaditi| 3 B tribhAlena / 470 79 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 96 500 zrIsomatilakasUriviracitaM ikaha phUlaha mATi dei ju nrsursivsuhN'| tiNisyUM' kehI sATi kaTare ! bholima jinnvrhN|| zrutveti bhUyo bhUmIndraH pAThayAmAsa cAraNam / dadau navasahasrANi navakRtva udIrite // 26. devakozaprabhRtyarthamekadA raGgamaNDape / antarAle dhRtaM sthAlaM sasajhena mahIbhujA // hArakeyUradInAramudrikAkuNDalAdibhiH / bhavikairbhAvanAsAraM kssipymaannairvibhuussnnaiH|| kazcidAjanmadAridrI bhAvanAmanAstadA / jINacelaH polikazcikSepa drammapaJcakam // tadvilokya prasannAmyAH prabhuzrIhemasUrayaH / mastakaM dhUnayAmAsuH pUritA iva tadguNaiH // tadA caulukyarAjendraH prabhUnAcaSTa sAdaram / laghudAnena bhagavannatra' kA vazcamatkRtiH // SabhASe prabhubhirbhUpa ! zRNu yacitrakAraNam / vyayanti lakSameveha ye koTIndrAH svabhAvataH // lakSAdhipatayazcAtra sahasrANi vitenire / mahAtIrthe punanti khaM sahasrazAH zataiH punaH // 94" rAjan ! poTTalikazcAyaM dAridyadrumakAnanam / dadAvanaya'phaladaM sarvakhaM drammapaJcakam // yayAce tamatho bhUpaH puNyaM lakSAdidAnataH / sa ca santoSato naicchad vismito bhuuptisttH|| bahuprakAraM zlAdhitvA manvAnastulyadharmiNam / kRtapuNyaM poTTalikaM visasarja kRtAdaram // kRtvA prabhAvanAmatyadbhutAM zatruJjaye girau / yayau raivatake rAjA rAjamAno guruzriyA // tatra cAkasmike chatrazilAkampe samutthite / paurANavidurAH sUripravarA nRpatiM jaguH // iyaM chatrazilA rAjan ! samakaM samupetayoH / dvayoH puNyavatoH zIrSe kilAkasmAt patiSyati // ityatra sampradAyo'sti tadAvAM puNyavattamau / yadIdaM satyatAmeti duryazo durdharaM tadA // 501 tat tvameva mahIpAla ! namaskuru jinAdhipam / bhAvapUjAvadasmAkaM natirapyastu bhAvataH // nRpeNa punarabhyarthya sasaddhAH prabhavastadA / chatrazaileyamArgeNa prahitA hitbhktinaa|| 503 saMpanAvasare sthitvA parvatAdhaH svayaM nRpaH / AzaiveyajinaM zreNyA snAtakartRnadhArayat // khAtrArAtrikamAGgalyadIpaprabhRtikakriyAm / karAtkaraNa saJcArya svayaM cakre nraadhipH|| 505 kRtvA''rAtrikamAGgalyaM nRpo'nyasmai prayacchati / so'pyanyasmai yAvadanye jinapAdAntike'mucan // 506 bhAvanArjitasatpuNyaphalasyeva bhavAntare / sarvopAdhisamRddhAyAH sAmagryAH kimu duSkaram // 507 yAtrAmAsUtrya sutrAmasamRddhispardhinImasau / satrairAmantrayAmAsa pRthvI pRthupraakrmH|| 508 atha zaGkApanodArtha jIrNaprAkAravarmanA / muktvA chatrazilAmArga navyapadyAvidhau nRpH|| 509. * parvatopatyakAmArAdAzrIjinapadAmbujam / dadau mahAdhvajaM sphUrjadukUlapaTanirmitam // 510 Adizya vAgbhadaM matrirAja rAjanvatIM bhuvam / khyApayan prANamat tIrthamAlAmamlAnavaibhavaH // lakSAMtriSaSTiM drammANAM padyAnirmANakarmaNi / vyayIcakAra matrIndro gaNanA ka garIyasAm // 27. nRpaM saMsuranAmAnaM vigrahItuM sa rANakam / surASTrAmaNDale praiSIdathodayanamatriNam // caturaGgacamUsAraH sacivo dalanAyakaH / vardhamAnapuraM prApa rAjyasAraM hi matriNaH // 14. tatrAbhyarNatayA zatruJjayaM tIrtha vivandiSuH / sainyaM tatraiva saMsthApya svayaM nAbheyamAnamat // dhRtadhautottarAsaGgaH saGgamuktAzayo yadA / sapayA~ kartumArebhe zrInAbheyajinezituH // tAvannakSatramAlAdIpAda vartimapAharat / 'mUSakaH varNazalAkAmiva yatkRtyamUDhadhIH // 1B suhii| 2 B suN| 3 B degvrh| 4 B bhvaantr| 5A paurANi / 6 A mNtrii| 7 B mUSikaH / 8B'zilAkA / 502 5045 13 ka. pA. ca. 4 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 520 22 23 24 25 530 kumaarpaaldevcritm| kASThaprAsAdavivare tAM jvalantIM yadA'kSipan / matrI mamAdhibharuna tyAjayAmAya nAM tataH // citte'tha tarkayAmAsa matrI matimatAM varaH / prAsAde'smin kASThamaye naityo'yaM sahaTo mahAn // jvalantI yadyasau vartimitthamAdAya karhicit / rahaH saJcArayet kvApi dAraNaM dAruNi kSaNam // mithaH saMsajya kASThaudhaiH prAsAdo'yaM mahAnapi / tadA bhajyeta nirbhAgyavatAmiva manorathaH // tataH kArayitavyo'sau prAsAdo'zmamayo mayA / ciraM ca bhavinaH santu vardhamAnA' manorathAH // brahmacaryaikabhaktatvapramukhAnatha matrirAT / jIrNoddhArAya jgraahaabhigrhaalinpaadyoH|| balIyaH sarvakAryebhyaH svAmikArya niyoginAm / vimRzanniti matrIzaH skandhAvAramupe yivAn // abhyamitrINatAM bheje bheje nRpavalaistataH / zrImAnudayano yoddhaM svayamuttasthivAnatha // arAtipreritApAraprahArabharajarjaraH / nItaH skhazivire matrI vaNThairutpAdya ytntH|| khAmikArye gataiH prANairdhanyaM manyo'pi dhIsakhaH / zuzruve netrayorazru vAri nirjharaNAdiva // kiM kiJcidantaHzalyaM te matrin / doyate hRdi / pRSThe samIpagairitthaM so'pyuvAca sagadgadam // zrIzatruJjayatIrthe ca caiye zakunikAbhidhe / jIrNoddhAracikIrSorme devarNamavaziSyate // tairUce nandanau matrin ! vAgbhaTA-''grabhaTau tava / gRhItAbhigrahI tIrtha'dvayImuddhariSyataH // paryantArAdhanAkAmI kRtvA devArcanAvidhim / munimanveSayAmAsa sAkSIkAraM samAdhaye // munerabhAvato vaNThaM tadveSamupanIya te / tasmai nivedayAmAsustanmunIbhAvataH sa ca // ... lalATaM ghaTTayaMstasya pAdayorAdidevavat / cakre tasAkSikI maNyArAdhanAM dhiSaNAdhanaH // .. mudite matriNi prApte paralokapathInatAm / vaNThaH pradhAnarukto'pi yativeSaM na cAgucat // candaneneva nimvadrurmatrivAsanayA param / vAsitaH pAlayAmAsa cAritraM vimalAcale // matriNo'bhigrahagrAhI zrIkarIdhArakaH sa ca / vyAvRtya zeSakAryArthI zrIpattanamupeyivAn // rAjakAryAkulatvena prastAvAprAptitaH sa tu / na cAviHkRtavAn svAbhiprAyaM scivputryoH|| ciraMtapaHkRzIbhUtaH pRSTo dezAliko'nyadA / vAgbhaTA-''mrabhaTayostattIrthoddhAraRNaM jagau // gRhItAbhigrahau tau tu tIrthoddhArAya tatkSaNam / payAmAsatuH sUtradhArAn zatruJjaye girau / varSadvayena niSpanne prAsAde preSitaH pumAn / vardApanikayA lebhe jihvAM hemamayIM tataH // kSaNena punarAgatya dvitIyo mAnavo'vadat / prAsAdaH sphuTito matrin ! iti vajropamAM giram // tatazca vAgbhaTo dharmasubhaTaH sthirakarmadhIH / ApRcchaya kumarakSmApaM dRDhAbhigrahasAgrahaH // kapardini mahAmAtye nijamudrAM niyojya ca / catuHsahasravAhAnAM pratasthe zakunaiH zubhaiH // zatruJjayopatyakAyAM sAmagrIpUraNekSaNI / zrIvAgbhaTapuramiti navaM puramavAsayat // dRDhe dRDhatare karmasthAye'pi vihite sati / sphuTite bahuzazcaitye matrI papraccha zilpinaH / / prAsAde sabhrame vAyuH praviSTo na niraiti yata / tena sphuTati devAyaM pakkavAlaGkapiNDavata // bhramahIne punazcaitye dUSaNaM nirapatyatA / zrutveti tattvadRg matrI mantrayAmAsa cetasA // dharmasantAnamevAstu gatvareNa kulena kim / zrImatAM bharatAdInAM paGkau bhavatu nAma me // dIrghadRzyA vicAryeti vAgbhaTo nijavAgbhaTaH / bhramabhittyorantarAlaM zilApUramapUpurat // varSatrayeNa saJjati vihAre kalazAvadhau / zrIpattanAdupAnIya zrImansaddhaM caturvidham // zrIvikramanRpAdvarSa rudrArka(1211)amitargataiH / pratiSThApya dhvajAropaM kArayAmAsa manirAda // 1B vrssmaan| 2 B ntaiH| 3 B dvityii| 4 A naavdhi| 5 B kalazAvadhi / 550 51 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 560 67 zrImomatilakamUriviracitaM zrIzailamayabimbasya mUrta yaza iva svakam / dadhe parikaraM tatra mammANIyakhanIbhavam / zrIvAgbhaTapure rAjapiturnAmnA vidhApite / prAsAde sthApayAmAsa pArzvanAthaM savistaram // caturviMzatimArAmAMstIrthapUjAkRte nRpaH / grAsavastrAdikaM cAnyad devalokAya dattavAn / saptaSaSTiyutAmekAM koTiM vAgbhaTamatrirAT / tIrthoddhAre vyayIcake pratiSThAyAM punaH pRthak // 628. athA''mrabhaTanAmA zrIbhRgukacchapurAvanau / zakunIcaityamuddhartumArebhe zreyase pituH // narmadAdimahAtIrthavyantaropajJabAdhayA / zilAnyAse kRte gartA mimelAmUlacUlikam // akasmAnmilite garne vyApRtA bhUmizodhane / kalau guNA iva satAM chAditAH krmkaarinnH|| pApArjanamidaM puNyacchaleneti dayAparaH / saputramAryo matrIzastatra jhampAM svayaM dadau // sahasA'tizayAt tasya santuSTA narmadAsurI / nirAcakAra pratyUhaM dIpikeva tamobharam // vastrAbharaNasanmAnaiH santoSya sthapatInatha / zailAnuvAdaM prAsAdaM kalazAntamacIkarat // saGgha sanRpatiM zrImaddhemasUripurassaram / zrIpattanAdupAnIyAhaccaityaM pratyatiSThipat / / saGghasyAtucchavAtsalyaM kRtvA svIyaM ca mandiram / arthibhimupitaM cakre dhvajAropAya saJcaran // suvratasvAminazcaitye harSotkarSeNa dhIsakhaH / dhvajaM mahAdhvajopetaM dattvA lAsyamasUtrayat // ArAMtrikAvatArAya bhUbhujA'bhyarthitaH svayam / bhaTTAya turagaM dattvA jagrAhArAtrikaM kare // zrImatkumArapAlena lalATe tilake kRte / dvAsaptatyA nRpaiH kluptacAmaracchatravistaraH // sthirIkRtArAtriko'sau tadaivAgatabandine / svabAhoH kaGkaNaM haimaM dadau raajpitaamhH|| balAtkAreNa vAhubhyAM dhRtvA kumarabhUpatiH / nIrAjanA-mAGgalikyapradIpaM nirapIpadat // zrIsuvratajinaM natvA gurUMzca gurubhaktitaH / zIghranIrAjanAkarmahetuM papraccha bhUpatim // dyUtakAro yathA dyUte zirasA'pi paNAyate / ataH paraM zirodAtA tathArthibhyo bhavAnapi // sasnehamiti rAjJokte tadguNodrekaraJjitAH / zrIhemaguravaH prAhurvismRtAnyastutivratAH // kiM kRtena na yatra tvaM yatra tvaM kimasau kaliH / kalau ced bhavato janma kalirastu kRtena kim // anumodya manomodamedasvimanasAvubhau / kSamApatI gatau saGghasahitau tau yathAgatam // atha tatragatAnAM zrIprabhUNAM khalpavAsaraiH / gataH prAntadazAmAmrabhaTo'cintitabAdhayA // jJAtvA vijJaptitastAdRg svarUpaM prabhavo'pi hi / bahuvighnaM hi kalyANaM kArmaNa'dhyAnalIlayA // pratiSThAvasare caityazikhare nRtyatastadA / mithyAdRzAM devatAnAM doSaM drutamabUbudhan / sAdhAraH prayatnena rakSaNIyo yathAtathA / dayAlutaiva ca paraM jinazAsanajIvitam // iti vyomAdhvanotpatya yazazcandreNa saMyutAH / bhRgukacchaparisaraM samprAptAH prabhavaH kSaNAt // mUlaM mithyAksurINAM prabhavaH saindhavAM surIm / anunetuM tasthivAMsaH kAyotsargeNa tatkSaNam // darpaNa saindhavA devI sAvahelaM mukhAmbujAt / AkRSya darzayAmAsa skhajihvAM hemasUraye // saroSamatha sUrIndraH prakSipyodUkhale kaNAn / tADayAmAsa muzalaprahArairgaNipANinA // niviDaM pIDitA devI gRhNantI dazanAGgulIH / bruvANA rakSa rakSeti papAta prbhupaadyoH|| muJcAmAtyamiti prokte nAhamekaiva doSabhAk / grasto'yaM sarvadevIbhiH khaNDazaH pUrvameva ca // ityAdidInavacanAmapyenAM roSadAruNAH / nigRhya sUrayo'mAtyaM mocayAmAsurAzu tam // 1B krmeti| 2 B vrt| 170 71, 72 750 77 580 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kumArapAladevacaritam / prAtaH zrIsuvratakhAmipraNipAtasamAhitAH / AsedivAMsaH prAsAdaM tuSTuvurjinanAyakam // saMsArArNavasetavaH zivapathaprasthAnadIpArA vizvAlambanayaSTayaH prmtvyaamohketuudgmaaH| kizcAsmAkamanomataMgajadRDhAlAnaikalIlAjuSa ___ strAyantAM nakharadamayazcaraNayoH shriisuvrtsvaaminH|| zrImadAmrabhaTassetthamupakRtya maharSayaH / yayuryathAgataM lokahitAzepapravRttayaH // vAgbhaTAmrabhaTAmAtyo cakrAte paramAhatau / lATa-kuGkaNadezeSu vihArAlaGgatAM bhuvam // 629. athAnyasminnavasare zrIkumAranarezvaraH / kAmandakImahAnItizAstraM zuzrAva kovidAt // . 'parjanya iva bhUtAnAmAdhAraH pRthiviiptiH| vikale'pi hi parjanye jIvyate na tu bhuuptau||' zrutveti prAha 'bhUbhata rupamyA tarhi niirdH|' cakruH sAmAjikAH sarve nyuJchanAnIyatA prbhoH|| 91 tilokyAvAmukhaM rAjA tadAnIM tu kapardinam / na vyarthaM ceSTate hyeSa ityekAnte tamabravIt // 92 khAmin ! 'upamyA' zabdo'yaM sarvazAstreSu ninditaH / chandAnuvartinastvete'bhinandanti vRthA prabhum // 93 arAjakaM varaM svAmin ! na tu mukhauM mahIpatiH / akIrtiste ca vidvepimaNDaleSu prasarpati // .. 94 upageyam , upamAnam , aupamyam , upamA tathA / tulyArthavAcakAH zabdAH zuddhA vyAkaraNeSvamI // 95 zrutveti yuktopanyastaM tadvAkyaM lajito nRpaH / AsthAnotthAyamekAnte pAThavelAmacIklapat // 96 paJcAzad varSadezyo'pi varSeNaikena bhUpatiH / vRtti-kAvyatrayaM kasmAdapyupAdhyAyato'paThat // nityaM paicuSyavaiduSyasAmagryA pakvadhInRpaH / vidvatsu birudaM lebhe zrI vicAra caturmukhaH // kadAcidanyadA vizvezvaranAmA mahAkaviH / zrIsomanAthamuddizya pratasthe kAzidezataH // 99 aNahillapure prApto hemasUrIndraparSadi / sasAmantanarAdhIzasevitaM vIkSya taM jagau // 600 'pAtu vo hemagopAlaH kambalaM yaSTimudvahan / ' sAbhiprAyaM bhaNitveti budho yAvad vilampate // 601 nRpaM nirIkSya sakrodhaM prabhUNAM hInavarNanAt / tadiGgitajJo vijJo drAguttarArdhamudAharat // 602 'padadarzanapazugrAmaM cArayan jainagocare / ' bhUpo'pi hRSitastasmai tadAsanamadApayat // 603 pANDityagoSThImAsUtrya prabhubhiH saha paNDitaH / sutarAM mumude rAjamarAla iva mAnase // 604 rAmacandrAdisAdhUnAM parIkSArthamatho budhaH / 'vyASiddheti' samasyAyAsturIyaM pAdamAkhyate // 605 rAmacandramuniryAvat prakAzaM vaktumaihata / utkalolamanAmbhodhiH zrIkapardI tadA'vadat // 606 naitasyAH pramRtidvayena sabale zakye'pi dhAtuM dazau, sarvatra pratibhAvyate' mukhshshijyotsnaavitaanairiym| indhaM madhyagatA sakhIbhirabhito gamIlanAkeliSu, vyApiddhA nayane mugvaM ca rudatI khe garhate kanyakA // 607. paJcAzatagahANAM mUlyaM graiveyakaM nRpaH / 'bhAratyAH pada'bhityasyAkSipat kaNThe kapardinaH // 608 ityAdi pIlimpacittena bhUbhujA / sthApyamAnazciraM vizvezvaraH kavirudAharat // 609 5 . 30 1B "nyastatadvAkyaM / 2 B pd| 3 B sarvatrApi ca lkssyte| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM kathAzeSaH karNo dhanijanakRzA kAzinagarI, __ saharSa heSante harihariti hmmiirhryH| sarasvatyAzleSapraNayalavaNodapraNayini, prabhAsasya kSetre mama hRdymutknntthitmtH|| ityuktivyaktivaicitrIcamatkRtahRdA tadA / satkRto bhUbhujA'gacchad yathAsthAnaM vizAradaH // 31. sapAdalakSabhUbharturbhuktau nAgapure pure / cikArayipayA jainacaityasya kumaro nRpaH // dUtena jJApayAmAsa zrImadvIsalabhUpateH / tasmin bhUmimadadAne jinadharmavirodhataH // kumArapAlabhUpAlaH svayamAgatya sainyayuk / rurodha zrInAgapuraM bile tArkSya ivoragam // tadantaH kumaro nAma mahAmANDaliko balI / ciraM bahiHsthasainyena raNaM cakre zarAzari // nAgAnubhAvato durga grahItuM vigraheNa tam / na zeke gUrjarezo'pi tadaiko mAgadho'bhaNat // ehana hoi dhara dhAra sAra paamaarnrindh| ehana hoi ujjeNi ju paI bhaMjIya' balacaMDaha / maMDavagaDha nahu' eha ju paI asivara dhNdholiiy| unuyANa" nahu euju paI niryabhuyabali toliiy"| nAgapuraha ehu" cAlukavai jai veDhiu dahadihi ghnnuN"| tA namai na kuMmaramaMDalIya vAla eku" bhamuhaha taNu // tataH saroSo bhUpAlo mahArambheNa sarvataH / bhrAntvA catuHpratolISu yuyudhe'bhyantarAdibhiH // kumaro'lpabalAtmA'pi na mumoca svasAhasam / cAraNo'pi dvitIye'hi rAjJo'ye punarabravIt // ___ puDhAuhihiM pheru phira 'tuM diNayara deu jima / jaNa kaMcaNagiri meru kumaraha kumarappAla tim|| sa suptotthApitaH siMha iva bhUpAlapuGgavaH / durga niHpIDayAmAsa pakkamAmraphalaM yathA // tadA mANDaliko bhagnazauryaH kAtaramAnasaH / likhitvA jJApayAmAsa yuktyA zAkambharIpateH // cUyahalaM paripakaM vihaliya sAhA sunibharaM pavaNaM / DAlA DallaNasIlA na yANimo kiM pi nivvaDai // vijJAya gUrjarAdhIzaM durjeyaM so'pi buddhimAn / nAjagAma svayaM tasmai likhitvA cedamAdizat // jai jippai tAM maMDalIya" jiNahi ta gujjararAu / tuha kumaru yahu kumarappAlu dunnivi hohu kimAu / prastAve'smiMzcitrakUTe zrImatkumArabhUpateH / zrIvigrahanRpAnIkaihIta hAstikaM balAt // tatsvarUpaM mANDalikaH kumaraH preSya cAraNam / jJApayAmAsa bhRbharturupAyo'vasare balam // gayA ji sAjaNa sAthi ghari paiThA vairI tnni| kumarapAla 'ti hAthi avasu ti avasari baahddiii|| 19 620 // 23 244 1 ityuktiyukti / B Adarza pAThabhedAH-1 yaha. 2 ja pai. 3 bhaMjiya. 4 maMDavu gadu. 5 ehu. 6 dhaMdholiu. . sacayANu. ehu. 9 taI. 10 niyabhu. 11 toliu. 12 nAyauru pahu. 13 ghaNauM. 14 ku.marAmaMDaliya'. 15 A cAluka. 16 taNauM. . B phirai t| 3 B dinnyru| 4 B jnnu| 5B mnni| 6 B jippahi tA mNddliu| 7 B jinnhiN| 8A baati| 9 B baahuddhiN| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumaarpaaldevcritm| . 42 zayite gUrjarAdhIze kiMvadantImimAM tadA / hitAya zrAvayAmAsa dAruNAmapi cAraNaH // 29 gaDa phuTuM' veyaNa gaI viggahiM layA giNd| mattau' cAlU cakkavai nimbhara Avai' niMda' // balIu' bhUyavai jaM karai taM sahu karaNaha juttu / mAMDavi jaga sarisyUM vayarA kAI sUi niccaMta // ityAkarNya mahIpAlo jAto bhAvadvayAkulaH / pradhAnazca kRtaH sandhiH samaye zobhate'khilam // zrInAgapuradurgAntaH preSya paJcakulaM nRpaH / prAsAdaM kartumArebhe vyArambho na tAdRzAH(zAm 1) // 632. kumArapAlabhUpAlaH samaM vIsalabhUbhujA / saGgrAmamabhisandhAya jagAma nijapattanam // . rAjJA vIsaladevena bhaginIpatinA samam / jAtaM gatAgataM dUtaiH zrImato gUrjarezitaH // . sandhivigrahikastasyAnyadA pRSTo mahIbhujA / maMgyA sa kSemamAheti 'vizvaM lA tI ti vizvalaH' // tadvicakSaNatAgarvakhairvIkaraNadakSaNaH / shriikprdimhaamaatymuttraayaadishnnRpH|| 'viH' pakSI tadvadevAsau 'zvalatI'ti vikhaNDite / 'vigraha rAja' ityAkhyAM sa pradhAno yadAjmaNat // 38 'vigrau' vinAziko kluptau ha-rAjAviti khaNDite / 'kavivAndhava' ityAkhyAM svasya dhAritavAn ttH|| 39 sapAdalakSadeze'tha jinadharmapravRttaye / kumArapAlabhUpAlaH samiyAya balAdhikaH // 640 samaM vigraharAjena vigRhya raNakautukI / jIvagrAhaM tamAdAya mumoca bhaginIgirA // tadIye maNDale jaina dharmamArga pravartayan / tilapIDanayatrANi mithyAtvamiva bhaJjayan // sarvatra sthApayan dharmasthitiM saha nijAjJayA / zrImAMzcaulukyarAjendro gUrjarAtrAmupAgamat ||-yugmm 43 633. ekadA devabodhAkhyo yogI kapiladarzanI / jainIbhUtaM nRpaM zrutvA skhklaadurmdaashyH|| cakorahaMsasAraGgAdhirUDhairyogibhirvRtaH / AgataH kadalIpatrAdhirUDho nRpaparSadi // rAjA sarvopadhAzuddhadharmadhautamalo'pi hi / sphaTikopalavat kiJcit tatkalArakhito'bhavat // zrIvAgbhaTamahAmAtyajJApitAH prabhavo'pi hi / yogazaktyA parityajya caturaGgulabhUmikAm // vidhAya pazyato rAjJaH svakArya tUlavallaghum / vismayaM dalayAmAsuH smayaM vAdigirAmiva // , nRpacittavimohArthaM sa eva punaranyadA / pratyakSaM mAtApitarau darzayAmAsa vidyayA // pitA jagAda vatsa ! tvaM pAkhaNDaivipratAritaH / kulAcAramanAcAravacanairmuktavAnasi // jainazrAddhatayA zrAddhapiNDAdi na dadAsi yat / tena dikSu kSudhAkSAmo bhramAmi kSmApatau tvayi // 51 yanmuktaM tucchavAkyena tithiparvotsavAdikam / na lebhe'hamatastAta ! praveSTuM suraparSadi // 52 jAte tvayi mayA vatsa ! vihitA ye mnorthaaH| te sarve viphalIbhUtA bhUtAvezo'sti kiM nu te // 53 dInAnanA punarmAtA tAmyantIva tadA'vadat / varaM vandhyA varaM nindurvaraM niHsvasutA prsuuH|| 54 na punastvAdRzo vatsa ! sArvabhaumaH sutottamaH / yatkRtyairjAyate mAtA hInAnAmapi hAsyatAm ||-yugmm 55 zrutveti dRDhasamyaktvasudhAnirbharadhIrapi / tadvaco viSavegena mohamitthamadhArayat // vakarmavazagA jIvAH mvakRtaM karmabhuJjate / carAcarahitaM jainaM vAkyaM ceti mataM mama // 57 pitRbhyAmuttamevaM ca zRNomi nijakarNayoH / hitau ca mAtApitarau tadidaM kimu sUnRtam // ityAdyamandasandehadolAndolitamAnasaH / yAvattasthau hRdAlInalayo yogIva bhUpatiH // 44 650 56 6 suhakaraNaha jutta. mAMDivi. B AdarzagatAH pAThabhedA:-1 gaDaphuDau. 2 suttau. 3 AI. 4 nidda. 5 baliyau, 4 sarisau. vayaka. 1.sUyahiM nizcitu. 1A taamrthkhaa| 2 B dakSiNaH / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImomatilakamUriviracitaM 72 73 zrIvAgbhaTamahAmAnyajJApitAH prabhavastadA / tatkAlaM kalilAkUtakalAkauzalazAlinaH // kRtvA jinArcanAM sadyo gurunnantumupeyupaH / upAMzu darzayAmAsa nRpaterindrajAlatAm // AvirbhUya tribhuvanapAlaH sutamalIlapat' / dhanyo'smi kRtakRtyo'smi vatsa ! yajainadharmyasi // sarakinnaranArIbhirgIyamAnaM yazastava / zrutvA sarvAdhikaM vatsa! svaatmaanmbhimnmhe|| uddhRtAH pUrvajAH kRtyaiH kulaM cedaM pavitritam / satputra ! tava dharmeNa surasatI ramAmahe // zrIvAgbhaTapure pArzvacaitye mannAmanirmite / nityaM kRtArthayannasmi pUjAkRtyairnijaM januH // tathaiva mAtA vAtsalyakulyAbhistamasiJcata / prINitAtmA nRpaH smitvA gurUnAha savismayam // kimidaM kautukaM nAtha ! vinAthIkRtamAnasam / purApIdRkSamevAhamadrAkSamidamanyathA // solAsaM guravaH prAhustathaivedaM yathA purA / jJAtavyA bhrAntireveyaM tattvaM tvekaM jinoditam // kRtrimADambarairanyairdharmaH prauDhimavApyate / kartuDhauMkayate prauDhiM jaina eva paraM vidhiH|| zrAddhAdau dattapiNDena priyante pitaro yadi / tadA'nyavihitaM karma bhujyatAmaparairapi / tathA ca puNyalAbhAya na kenApi prayatyatAm / sarvAgamavirodhazcAnavasthA ca sudurdharA // siddhAntadugdhadhArAbhidhautabhrAntimalo nRpaH / zrIsarvajJamatenaiva khaM kRtArthamamanyata // . ityAdi vahuzo dezAntarIyakRtavibhramaiH / adUpitamanovRttiM sUrayazcakrire nRpam // 34. [*dvijAdyaiH preritaH kazcid bhUpaH papraccha prabhum / kiM jaineSvapyado rAkAbhUteSTAdimatAntaram // 74 // Uce prabhuna bhedo'yaM toyaM toyadharasya vai / taDAgAdyApagAbhinnabhUsthaM kiJcittu bhidyate // 75 tadvad rAkA-caturdazyAzraye'pyeko jinaH patiH / jinadIkSeSu sarveSu mithaH paryAyavandanam // 76 sarve jainarSayo mAnyA jinAjJA cetyato na bhit / rAkAdyA bhica pAzcAtyA naiva cintyA vipazcitA // 77 ityAlapya vilupya bhUpatimanaHkAluSyamAgAt prabhuH svasthAne munipuGgavAMzca sakalAnAkArya rAkAGkitAn / manyadhvaM muninirmitAM prathamato yUyaM pratiSThAM tato rAkApAkSikamAgamoktavidhitaH kurmo vayaM cetyavak // prapadya te svIyamupAzrayaM yayU rAkAGkagaccheSu milatsu satvaram / itaH sthaviryAryakayA sumukhyayA sUribhASe sumatiH samauDhyayA // zrAddhapratiSThAM vijahanna lajase siddhAntagurvorapalApapApakRt / / gurukrame cet kila kApi ziSyaNI nyavekSyata tvadruvatAmalapsyata // tadA tayA caNDikayeva bhASitaH zrIhemamUce sumatistvakampitaH / syAd yad yathA tacca tathA'stu niHkRpaM prabhorgaNipiyati sma tannRpam // nRpAjJayA zrIsumatau tu gUrjaradharAM vihAya brajite ca kuGkaNam / nazyatsu cAnyeSvapi nizrayA prabhoH kati sthitAH sAdhutayA ca vizrutAH // kiJca - kekeyyuktivazo vyadhAd dazarathaH putraM pravAsAdaraM, __ padmAvatyuditazca koNikapo durdhAyudhaM bndhubhiH| raGkaH kaGkasikArthamaGkagasutAnunno'karot pUrakSayaM tadvat pAkSikamekatAM vrajadapItyasthAd vratinyA girA / / 1B degmlaalyt| * etAni koSThakagatAni sarvANyapi padyAni nopalabhyante B sajJake Adarza / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 kumArapAladevacaritam / yataH-kumArapAla bhUpAlavArake vatinAmabhUt / tAM rAkAdurdazAM muktvA pUjaiveti prasaGgagIH // *] 84 635. kalikAlaikasarvajJAn manvAnastAnatho nRpaH / parancha sAgrahaM pUrvabhavaM bhavaviraktadhIH // ananyopAyatAsAdhyaM vimRzantastadAgraham / siddhacakramahAmatraM sasmarurvidhipUrvakam / / tadadhiSThAyakaH zakrasAmAnikasurottamaH / pUjAjapatapohomadhyAnAdiprINitAntaraH / / kumArapAlabhUpasya kRtapuNyasya bhAgyataH / amalasvAminAmA'sau sarvarddhiH prakaTo'bhavat // abhyarthitastadA hemasUribhirguNabhUribhiH / mahAvidehakSetre'gAnna moghaprArthanAH surAH // gatvA sImandharasvAmipAdAnte gUrjarezituH / pUrvajanma tathA bhAvyasiddhiprAntamabudhat // jJApayitvA ca zrIhemasUraye harSabhUraye / yathAgataM gato devo guravo nRpamUcire // 636. ihaiva jambUdvIpe zrIdeze karNATanAmani / kalyANapuramityamti yathArthAbhidhayA puram // tatra zreSThI guNazreSTho dhanado niravadyadhIH / yo jinadharmalAbhena mene khaM dhanadopamam // taddharmacAriNI jainadharmakAnanasAriNI / gaGgA gaGgAjalasvacchA patyuzchAyeva dehinI / / AbAlakAlaM tadgahe putravatpAlitazviram / karmakRnnAyako nAma nirmAyo bhadrakAzayaH // so'nyadA lokamadrAkSIcaturmAsakaparvaNi / pUjAvidhitapodAnapauSadhavratasodyamam // aho dhanyA amI lokA yathAvasaramAgatam / samRddhA dharmakarmAdi sarvaM satyapayanti ye // mAdRkSAH punarAjanmadaridrA mRtakA iva / apUrNavAJchAstAmyanti bhagnapakSA ivANDajAH // tadadya nijazaktyAhamapi puNyamupArjaye / tapaHpUjAdikaM shresstthipRsstthlgno'nuvaadye| saJjAtabhAvanolAsasaJcitaiH paJcarUpakaiH / paJcavratapadAnIva raktapuSpANyupAdade // 700 pUjopakRtibhRccaiye jagAma zreSThinA samam / ceto'nusArato bhAvyasampadeva' vikasvaraH // 701 zreSThinaH kurvataH pUjAM tasya bhAvaM ca bibhrataH / ko'pi puNyavizeSo yastaM veda yadi kevalI // 702 athAropayato "jinavimbe puSpaparamparAm / dadau so'pi vapuSpANi pUjArthaM zreSThinaH kareM / 703 zvetapuSpaividhAyAcA tatpuSpANi tadantare / tathA nivezayAmAsa reje pUjA yathAdhikam // 704 nAyako'pi tathA dRSTvA pracurAnandatanmanAH / bhAvanAM bhAvayAmAsa rako nidhidhanaM yathA // dhanyo'haM yasya puSpANi vyApRtAni jinArcane / adhanyAM rasanAM manye yA na veti jinastutim // 706 iyatA kRtakRtyo'smi yatpuSpairantarAsthitaiH / sutarAM zuzubhe pUjA ratnemauktikahAravat // 707 mahATavyAmiva saraH kAnane jAtipuSpavat / iyatkAlaM gataM janma vRthA me'dharmajIvinaH' dhanyaH so'vasaro bhAvI yatrAhamapi vAsare / svayaM pUjAM kariSyAmi svbhujopaarjitairdhnaiH|| 709 bhAvanAM bhAvayannityaM guruvandanakAmyayA / jagAma pauSadhAgAre zreSThinA saha so'pyatha // 710 upavAsatapazcakre vanditvA gurupAdayoH / na nyayukta kApi kArye zreSThI tamapi taddine / prAtarbhadrakatAM vIkSya tasmai pAraNakAhani / paramAnnaM dadau khecchaM puNyaM hi phaladaM sadA // dAso'pi dadhyau dharmasya prabhAvo'yamaho ! mahAn / alabdhapUrva yallebhe pAyasaM gauravaM ca tat // ayameva mahAdharmA'nucAryA'taHparaM mayA / AkaNTabhojanAnjAtamajINa kukSizUlayuk // ArAdhanAM kArayataH zreSThinA'sau samAdhinA / vipadya gUrjarAtrAyAM jAtazvIlukyasadmani // 99 705 . 1B sNpdiv| 2B jainbiNbe| 3 BsdhamajIvinaH / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasariviracitaM 720. 21 24 25 27 // putratribhuvanapAladevamya paramArhataH / kumArapAlabhUpAlaH saptavyasanavArakaH // samyaktvamAya zrIhemasUripAdaprasAdataH / vidhAmyati mahIpITaM jinacaityavibhUSitam / / paJcAzadvarSadezIyo rAjA'STAdazadezabhuk / triMzadvarSANi rAjyaM ca bhuktvA puNyaparo mRtaH // tRtIyadevaloke'sau devo bhAvI maharddhikaH / tatazyutvA videhepUtpadya mokSaM vrajiSyati // zrutveti jAgradutkaNThAtaraGgitabhavAntaraH / karNATadeze bhUpAlaH praipIcaturamAnupAn // pratyakSaM sarvamevedaM jJAtvA taistairupakramaiH / sarvottaraM mahIpAlo jaina dharmamamanyata / / zaGkAdidopanirmuktaM samyaktvaM pAlayan dRDham / ekacchavaM jainadharma cakra kenApyabhANi yat // AjJAvartiSu maNDaleSu vipuleSvaSTAdazasvAdarA dabdAnyeva caturdaza pramumarAM mAriM nivaa-jsaa| kIrtistambhanibhAcaturdazazatIsaMnyAna vihArAMstathA kRtvA nirmitavAn kumAranRpatirjano nijaino vyayam // 633. atha kacchaparAjasya bhAryAyAH puSpabhUpateH / mahAsatyA lakSarAjajananyAH kila shaaptH|| zrImUlarAjavaMzIyarAjanyAnAM tadAdyapi / lUtinAmA mahArogaH sAmati sudurdharaH ||-yugmm // kumArapAlabhUbhartutAvyAdhiryadA punaH / bAdhAgadhAt tadA sRriH praNidadhyau tadAyuSi // AtmAyuH sabalaM vIkSya taM ca rogavazAyuSam / aSTAGgayogAbhyAsana taM dopamudamUlayat // caturazItivarpAyumitaiH zrIhemarasUribhiH / nijAvasAnaM nizcityArebhe'ntyArAdhanAkriyA // tadarthiduHkhitAya zrIbhUpAya prabhavo'bhyadhuH / SaNmAsIzepamevAsti tavAgyAyurataH param // santAnAbhAvato vidyamAna eva narAdhipa ! / nijottarakiyAM kuryAH jAgaryA dharmavarmani // bhAvyarAjyAdhipatvAdi kalibhAvena durmadam / upadizya nRpasyAgre prabhavo'nazanaM vyadhuH // padmAsanasamAsInalayaikAgryavazendriyAH / sUrayo dazamadvArA cakrire prANanirgamam // saMskArAnantaraM sUreH pavitramiti bhUpatiH / vavande dehajaM bhasma tataH sAmantamaNDalI // paurAmAtyAdivargazca tathA mRtsnAmapAharat / yathA tadArapadaM helagatatyadyApi vizrutam // prabhuzrIhemasUrINAM zokavikravamAnasaH / vijJaptaH sacivai rAjA sagadgadamado'vadata // puNyArjitazubhaprAptInna zocAmi prabhUnaham / saptAGgamapi sAmrAjyamidaM me tvaprayojakam // tadeva khalu zocAmi rAjapiNDena dUSitam / yanna lagnaM prabhoraGge madIyamudakAdyapi // dharmAtmA'pi sa kapTena smAraM smAraM prabhorguNAn / SaNmAsImaticakrAma cyavanAta ivAmaraH // atha prabhUkte divase samAptAyuH samAdhinA / kumArapAlabhUpAlaH kharlokamadhitasthivAn // iti saMkSepataH proktaM caritraM guurjreshituH|| kumArapAlapratibodhazAstrAd jJeyaM vizeSataH / / iti zrIrudrapallIyagacchAlaGkArahArazrIsaMghatilakasUriziSyazrIsomatilakasUriviracitaM zrIkumArapAlabhUpAlacaritraM samAptaM / [A Adarze-'saM0 1512 varSe ASADhamAse kRSNapakSe navamyAM lilekha / / '] 28 29 730 31 32 // 33 35 36 37 38 740 1B pdaavtNsaacaaryshrii| 2 B pratibodhacaritraM / 3 B saMkSepeNa / ku. pA.ca. 5 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumaarpaalgunnotkiirtnshlokaaH| stumastrisandhyaM prabhuhemasUregnanyatulyAmupadezazaktim / atIndriyajJAnavivarjito'pi yaH kSoNibhartuLadhita prabodham // sattvAnukampA na mahIbhujAM syAdityepa klupto vitathaH pravAdaH / jinendradharga pratipadya yena zlAghyaH sa keSAM na kumArapAlaH // nRpasya jIvAbhayadAnaDiNDimairmahItale nRtyati kIrtinartakI / samaM manobhistimikekitittiristabhoraNakoDamRgAdidehinAm // dyUtAsavAdIni nRNAM niSedhAdihaiva saptavyasanAni bhUpaH / duSkarmato durgatisaMbhavAni paratra teSAM tvamitAni tAni // . pade pade bhUmibhujA nivezitairjinAlayaiH kAmanadaNDamaNDitaiH / nivAritA vetradharIrivoddhRtaiH sphuranti kutrApi na ke'pyupdrvaaH|| -zrIsomaprabhAcAryaH / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta-gadya-padyamayaH kumaarpaalprbodhprvndhH| // ahaM nmH|| 1. khayaM kRtArthaH puruSArthabhAvairjagAda yastAna jagatAM hitAya / . nAthaH prajAnAM prathamaH pRthivyAM jIyAd yugAdau puruSaH sa ko'pi // 1 // 2. praNamAmi mahAvIraM sarvajJaM puruSottamam / . surAsuranarAdhIzaiH sevyamAnapadAmbujam // 2 // . parA manasi pazyantI hRdi kaNThe ca mdhymaa| mukhe ca vaikharItyAhurbhAratI tAmupAsmahe // 3 // ajJAnatimirAndhAnAM jnyaanaanyjnshlaakyaa| netramunmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH // 4 // 11. sakalasurAsuranaranikaranAyakaziraHzekharAyamANapAdAravindazrIsarvajJopajJapathapAnthapraSThasya kalikAlasarvajJa-. zrIhemasUrigurUpadezavivekavizeSaprAptAzeSabhUvalaya Damya sakalajantujAtajIvAtujIvadayAdharmaniSThasya nijabhujabalakalitasakalabhUpAlakulavijayavilasadyazaHpratApagariSThasya zrImArapAlabhUpAlamya prArabhyate'yaM pryodhpryndhH| tatra ke'pi jijJAsavaH praznayanti-'ko'yaM kumArapAlabhUpAlA, kazcAyaM kalikAlasarvajJazrIhemacandrasUriguruH / kayaM ca tasya pratibodhaH 1-iti sarvamidamAvedyamAnaM zrUyatAm / * 62. tathAhi-asmin jambUdvIpe dvIpe bharatakSetre yugaladharmakAle pravarttamAne tRtIyArakaparyante saptakulakarAH purA'- . bhUvan / teSu saptamaH zrInAbhikulakaraH, tasyAdiyoginI marudevikhAminI dharmapatnI babhUva / tayoH putraH sakaladharmArthakAmamokSANAM catuHpuruSArthAnAM prathamaH prasAdhakaH, pareSAmupakArAya prathamopadeSTA, prathamaH puruSaH, prajAnAM samyagyogakSemakaraNAt prathamoH nAthaH, zaizave pracurekSuyaSTikRtAvaSTambhahRSTatvAt praNAmAgatendrasthApitekSvAkuvaMzaH, samagraizvaryAdiguNopetatvAt prathamabhagavAn , prathamo jinaH samajani / tasmiMzvezvAkuvaMze krameNa SaTtriMzad rAjakulAnyabhUvan / teSu mahApuruSaratnasaMkule zrIcaulukyakule SaTtriMzalakSagrAmAbhirAme kanyakubjadeze kalyANakaTakapure . zrIbhUyarAjA rAjyaM karoti / tena rAjJA svaputryA mahaNalladevyA gUrjaradharitrI kaJcakasambandhe dattA / 63. itazca gUrjarAtraikadeze vaDhiyAradeze paMcAsaragrAmapradeze bahiH zrIzIla[guNa] sUrayaH zakunAvalokanArtha gatA vanagahanamadhye vRkSazAkhAnibaddhajholikaM bAlakamekaM dRSTvA samIpasthatanmAtaramUcuH-'bhadre ! kA'si tvam ? / ' tayoktam - 'rAjapatnI aham / kanyakujadezIyazrIbhUyarAjabhayena cApotkaTakulakamalakamalavandhorasya putrasya gopanArthamatra sthitaa'smi'| tataH zrIsUribhiraparAhve'pi tadRkSacchAyAmanamitAmAlokya 'ko'pyayaM mahAnarezvaro . bhAvI'ti tatvarUpaM zrAddhAnAmAvedya tasya rakSA kAritA / sa ca bAlakaH zrIgurudattavanarAjanAmA'STavArSiko / rAjaciraiH krIDan paravAlakAsahyatejAH smbhuut| 5. yataH-pIUNa pANiyaM saravaraMmi piDiM na diti sihiddiNbhaa| hohI jANa kalAvo payai cia sAhae tANa // 1 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 purAnanAcAryasaMgRhIta 64. tataH zrAddharmAtuH samarpitaH san sa cauramAtulena saha dhAvyAdau parigraman , anyadA kAkaragrAme kasApi panino gRhe khAtraM datvA praviSTo dadhibhANDe kare patita sati bhukto'hamati sarva hitvA gataH / prAtastatpazyA zrIdevyA gorase hastAGgulicihnAni ghRtabhRtAni dRSTvA 'ko'pyayaM mahApuruSo bhAgyavAn' iti taM bAndhavatvena pratipatha, 'taM dRSTvA mokSyAmI'ti kRtapratijJA / tatkharUpamAkarNya rAtrI samAgato dhanarAjo guptavRttyA bhojanavanAdinA ' satkRto 'mama rAjyAbhiSeke tvayaiva bhaginyA tilakaM kArya'miti pratijJAya gtH| 65. anyadA vanarAjena ko'pi vane jAMbAko vaNik ruddhaH / zarapaJcakamadhyAt , zaradvayaM bhUmau muJcan kAraNaM pRSTaH prAha-'yUyaM trayo janAH, zarAstu paJca; tena dvAbhyAmadhikAbhyAM kiM prayojanamiti'-prokte 'ko'pyayaM sattvazAlI zUraH pumAn , mama rAjyakAle mahAmAtyo bhAvI'ti mukto jAMbAkaH kRtapraNAmaH kimapi zaMbalAdikaM dattvA gtH| ekadA gUrjarapaMcakulaM SaNmAsairudvAhitasurASTrAmaNDalaM caturviMzatilakSahaimanANakAn catvAriMzatAni jAtyaturaMgamAn. " lAtvA vyAdhuTyamAnaM pathi vanarAjena hatvA sarva jagRhe / tato varSa yAvat kAluMbhAravane sthitiM kRtvA knykujsthitirutthaapitaa| 66. tato navInapuranivezAya bhUmiM vilokayatA vanarAjenA'Nahillo nAma gopaH prAptaH / tena yatra zazakena vA trAsitastat sthAnaM darzitam / tatastannAnA aNa hillapuraM pattanaM sklvaastuvidyaavicaarpurHsrpraakaarprtolii-prikhaa-praasaad-vihaar-hrmy-hmtishaalaa-turNgmshaalaa-bhaaNddaagaar-kosstthaagaar-aayudhshaalaa-raajsbhaa|| alaMkArasabhA-snAnagRha-bhUmigRha-dharmazAlA-dAnazAlA-satrAgAra-pAnIyazAlA-nATyagRha-krIDAgRha-zAMtigRhazilpazAlA-candrazAlAdibhirvizAlaM sthApitam / tataH paMcAzadvarpavayaso vanarAjasya rAjyAbhiSekaH / zrIpattane saMvat 802 varSe zrIzIla[guNasUribhirjenamaMtrai rAjyasthApanA kRtA / tadA purA pratipannabhaginyA tilkshcke| tasyA mahAprasAdaH / jAMbAkaH sarvarAjakAryakSamA mahAmAtyaH samabhRt / zrIgurUpadezena rAjA vanarAjaH puNyavAn kRtajJaH paMcAsaragrAme zrIpArzvanAthapratimAlaMkRtanijArAdhakabhUrtiyutaM prAsAdamacIkarat / 6. gUrjarANAmidaM rAjyaM vanarAjA prbhRtypi| ___ sthApitaM jainamantraistu tad dveSI naiva nandati // 1 // iti loke prasiddhirabhUt / tataH SaSTivarSa vanarAjasya rAjyam / paJcatriMzadvarSa tatputrayogarAjarAjyam / paJcaviMzativarSANi kSemarAjarAjyam / ekonatriMzadvarSANi bhUyarAjarAjyam / paJcaviMzativarSa vairasiMharAjyam / 5 paJcadazavarSe ratnAdityarAjyam / saptavarSa sAmantasiMharAjyam / evaM cApotkaTakule saptarAjAno'bhUvan / evaM saMvatsara (varSANi) 196 / tato dohitRsantAne caulukyakule rAjyaM gatam / / 67. kathaM gatam ?-tathA cAha-kanyakubjIyacaulukya zra....tya (bhUyaDa ?) rAjasya sutaH karNAdityA, tatputracandrAditya-tatputrasomAditya-tatputro bhuvnaadityH| tasya rAja-bIja-daDakkanAmAnastrayaH putrAH / prathamo raajkumaarH| " 7. dIsai vivihacariyaM jANijai sujnn-dujnnviseso| appANaM ca kalivai hiMDijai teNa puhavIe // 1 // __ iti vicArya dezAntareSu paribhraman zrIpattane samAyAtaH / sAmantasiMhaM nRpaM vAhakelI kurvantaM dRSTvAJcaghAte rAjJA datte rAjakumAro'navasaradattena kazAghAtena pIDito hA heti' zabdamakarot / rAjJA kAraNaM pRSTo'vadat'deva ! azve kRte zobhanagatau kazAghAto mama marmAbhighAtaH saMjAtaH / tato rAjJA tasyArpito'zvaH / tena cAzva* zikSAkuzalena darzitaM vAhakelIkautukam / jAtastayoH sadRzo yogH| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha 8 yataH-azvaH zastraM zAstraM yANI ghINA narazca nArI ca / puruSavizeSa prAptA bhavantyayogyAzca yogyAzca // 1 // tataH sAmantasiMhanRpeNAcArAdibhirmahatkulamAkalayya; 9. yataH-abhaNaMtANa vi najai mAhappaM supurisANa crienn| ki bulaMti mIo jAoM sahassehiM ghipaMti // 1 // iti saJcintya rAjakumArasya mahatAgraheNa lIlAdevAnAmnI svabhaginI dade / anyadA kAlAntare sA''panasattvA jAtA / tasyAkANDamaraNe sacivairudaraM vidArya karpitamapatyam / mUlanakSatramUle jAtatvAt , mUlarAjo'yamiti nAma kRtam / tajanmato rAjyAdivRddhiM dRSTvA madamattena sAmantasiMhena sa rAjye'bhiSicyate, gatamadena cotyApyate / tadAdi cApotkaTAnAM dAnamupahAsAya jAtam / taduktam-'cAuDA dAti / ' ekadA madamattena sthApito rAjye muulraajH| tena ca vikalo'yaM mAtula iti vijJAya vinAzitaH, grahItuM(taM?) svayameva rAjyam / .. saMvat 998 varSe jAto rAjyAbhiSekaH / / 68. sa cAtulabalaparAkramaH pratApAkrAntasakalasImAlabhUpAlaH khabalena lAkhAkaM nRpaM jitavAn / tatsvarUpaM yathA-paramAravaMze kIrtirAjasutA kAmalatA, zaizave sakhIbhiH saha ramamANA'ndhakAre prAsAdastambhAntaritaM phUlahaDAbhidhaM pazupAlaM vRtvA, tataH katipayairvaH pradhAnavarebhyo dIyamAnA pativratAgratapAlanAya tamevopayeme / tayoH putro lAgvAkaH / sa ca kacchAdhipaH sarvato'pyajeyaH / ekAdazavArAMstrAsitamUlarAjasainyaH / ekadA // kapilakoTe sthito mUlarAjena ruddhaH / dvandvayuddhaM kurvANastasya ajeyatAM dinatrayeNa vimRzya turrA dine nijakuladaivatamanusmRtya, tato'vatIrNadaivatakalayA lAkhAko nijanne / tasyAjau bhUpatitasya vAtacalite zmazruNi padaM spRzan mUlarAjastajananyA pativratAtIvravrataniSThayA 'lUtArogeNa bhavavaMzyA vinazyantu' iti zaptaH mUlarAjA paJcapaJcAzad varSANi yAvat rAjyaM kRtvA, ekadA sAndhyanIrAjanAnantaraM tAmbUle kRmidarzanAt, pUrva gajAdidAnaM dattvA saMnyAsapUrva dakSiNacaraNAGguSThe vahnimocanaM kRtvA aSTAdazadinaiH paralokamagAt / 69. tataH trayodazavarSANi cAmuMDarAjasya rAjyam / SaNmAsAn yAvad rAjyaM vallabharAjasya / ekAdazavarSANi SaNmAsAn durlabharAjarAjyam / sa vaputra zrIbhImadevaM kharAjye nyasya svayaM vairAgyavAn tIrthayAtrAM kurvan mAlavake gataH / zrImuMjena 'chatrAdikaM muJca vA yuddhaM kuru' ityukto dharmAntarAyaM matvA prazamavAn kArpaTikaveSeNa yAtrAM kRtvA paralokamasAdhayat / / tatsvarUpaM bhImena jJAtam / tataH prabhRtirAjadvayavirodhaH / bhojarAjena sArddha bhImadevasya [vigrahaH ] / 610. tasya dve rAjyau / ekA vauladevInAnI paNyAGganA, pattanaprasiddha rUpapAtraM guNapAtraM ca / tasyAH kulayoSito'pi atizAyinI prAjyamaryAdAM nRpatirnizamya tadtaparIkSAnimittaM sapAdalakSamUlyAM kSurikAM nijAnucaraistasyai grahapake dApayAmAsa / autsukyAt tasyAmeva nizi bahirAvAse prsthaanlmmsaadhyt| nRpatirvarSadvayaM yAvanmAlavamaMDale vigrahAgrahAt tasthau / sA tu bakuladevI tadattagrahaNakapramANenaitadvarSadvayaM parihRtasarvapuruSasaMgA caGgazIlalIlayaiva tasthau / niHsImaparAkramo bhImastRtIyavarSe khaM sthAnamAgato janaparaMparayA tasyAstAM pravRttimavagamya tAmantaHpure , nyadhAt / tadaGgajo kssemraajH| dvitIyA rAjJI udayamatI, tassAH sutaH karNadevaH / kSemarAja-karNadevI tatputrau bhinnamAtRkau / parasparaM prItibhAjau yathA rAghava-lakSmaNau // 1 karNamAtustatastena bhImadevena caikadA / pratipannaM rAjyadAnaM zrIkarNasya laghorapi // 2 * Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAvanAcAryasaMgRhIta vazIkartumiva svarga bhImadeve divaMgate / dvicatvAriMzada varSANi rAjyaM kRtvA manoramam // saudaryavaryagAMbhIryaprajJAvuddhiguNottame / rAjyakSame kSemarAje karNo rAjyaM na vAJchati // 4 rAma iva kSemarAjaH smRtvA bhASAM pitumtataH / karNa mahoparodhena svayaM rAjye nyavIvizat // 111. tasya rAjJI mayaNalladevI / tasyAH svarUpaM kiMciducyate- zubhakezinAmA karNATarAda turaMgamApahataH -prAntarAntabhUmau nItaH / kutrApi patralavRkSacchAyAM sevamAnaH pratyAsannadAvapAvake prANAnAmAhutiM cAkarot / tatsanuH jayakezinAmA tadrAjye sacivairabhiSiktaH / tasya rAjJI vijayA / tatsutA mayaNaladevI nAmnI samajani / sA ca zivabhaktaiH zrIsomezvarasya nAgni gRhItamAtra eva iti pUrvabhavamasmAt-i 'yat pUrvabhave'haM brAhmaNI dvAdazamAsopavAsAn kRtvA, pratyekaM dvAdazavastUni tadudhApanake dattvA, zrIsomezvaranamasyAkRte yAhuloDanagaraM prAptA / tatkaraM dAtumakSamA'grato gantumalabhamAnAcca-"ahamAgAmibhave'sya karasya mocayitrI bhUyAsaM" iti kRtanidAnA vipadyAtra' " jAtA' -iti pUrvabhavasmRtiH / atha sA zrIbAhuloDakaramocanAya gUrjarezvaraM pravaraM varaM kAmayamAnA mAtaraM prati taM vRttAntaM niveditvtii| jayakezirAjJA'pi taM vyatikaraM jJApitaH shriikrnnH| svapradhAnapuruSaiH mayaNalladevyAH kuru nizamya tasminmandAdare, tasminneva rAjJi nirbandhaparAM tAmeva svayaMvarAM prAhiNot / atha zrIkarNanRpo guptavRttyA khayameva tAM kutsitarUpAM vilokya sarvathA nirAdaraparo jAtaH / tataH sA dikkanyAbhiriva mUrtimatIbhiraSTAmiH sahacarIbhiH saha nRpatihatyAkRte prANAn parijihIrSaH, zrIudayamatyA rAjyA tAsAM vipadaM draSTumakSamatayA tAmiH saha "praannsNklpshcke| 10. yataH-skhApadi tathA mahAnto na yAnti khedaM yathA parApatsu / ____ acalA nijopahatiSu prakampate bhUH paravyasane // 1 // __ iti nyAyAt, tadAgrahAdeva, anicchunApi sarvathA zrIkarNena sA pariNinye / tadanantaraM dRgmAtreNa sarvathA tAmasambhAvayan , kasyAmadhamayoSiti sAbhilASaM nRpaM muMjAlamaMtrI kaJcukinA vijJAya, tadveSadhAriNI mayaNaladevIM * RtusnAtAmeva rahasi prAhiNot / tAmeva striyaM jAnatA nRpatinA saprema bhujyamAnAyAstasyA AdhAnaM samajani / tadA ca tayA saMketajJApanAya nRpakarAt nAmAGkitamaGgulIyaM nijAGgulyAM nyadhAyi / prAtaH tadurvilasitAt prANaparityAgodhatAya nRpataye smArtestaptatAmramayaputtalikAliGganamiti nivedite, prAyazcittAya tattathaiva cikIrSave, sa maMtrI yathAvadathAvadat / sulagne jAtasya tasya sUno patinA jayasiMha iti nAma nirmame / sa bAlakatrivArSikaH savayobhiH samaM ramamANaH siNhaasnmlNckre| tad vyavahAraviruddhaM vimRzya nRpeNa pRSTenaimittikaistasminnevAbhyudayini lame nivedite . rAjA tadaivAbhiSekaM cakAra / vayaM tu devayAtrAyAM gantumanA abhUt / pAlayatyanyadA rAjyaM jayasiMhe narezvare / cacAla devayAtrAyAM karNaH karNa ivaaprH|| 6 zrIdevapattanAdarvAk gavyUtaiH saptabhiH sthitaH / prAsAdaM somanAthasya dRSTvA'bhigrahamagrahIt // 7 yathA- pApakSayaM hAraM caMdrAdityAkhyakuMDale / zrItilakamaMgadaM ca paridhAya samAhitaH // * yadA somazvaraM devaM pUjayiSyAmi bhaktitaH / bhokSye tadAzanaM pAnaM tAMbUlamapi nAnyathA // snAtvA prabhAse zrIkaNoM yadAyAcata bhUSaNam / kozAdhipastadA smAha nAdiSTaM svAmibhistataH // AbharaNaM pattane'sthAt vipaNNazca tato nRpaH / tadA madanapAlAkhyo maMDalIko'bravIditi // mA vipIda mahArAja ! matrasiddhidharA yataH / mayA santi sahAnItAH zrIdhanezvarasUrayaH // atha ca rAjJAbhyarthitaistairaNahillapattanAt / AkRSTimantreNAkRSyAbharaNaM tatsamarpitam // saMpUrNAbhigraho rAjA prAha sUrivaraM prati / yuSmAbhirjIvitaM dattaM mamAbhigrahapUraNAt // gRhANaM tadidaM rAjyamityuktaH sUrirabravIt / rakSa jIvavadhaM rAjan navarAtradvaye'pi hi // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha tatheti kRtvA saMsAdhya surASTrAmaNDalaM nRpaH / cakAra vAmanasthalyAM sajjanaM daNDanAyakam // 15 tato madanapAlena vijJaptaH karNabhUpatiH / sAdhaM dhanezvarAcAryarArUDho raivatAcalam // sajjano'pi svagurubhiH zrIbhadrezvarasUribhiH / caturvidhena saMghena sArdha rAjAnamanvagAt // zrInemibhavanaM jIrNa vIkSya kASThamayaM tataH / sajjano guruNAdiSTo jIrNoddhArakRte kRtI // 11. yataH-jiNabhuvaNAI je uddharaMti bhattIe saDiyapaDiyAI / te uddharaMti appA bhImAo bhavasamuddAo // 1 // 12. athavA-appA uddhario ciya uddhario taha ya tehiM niyvNso| ___ anne ya bhavasattA aNumoyaMtA ya jiNabhavaNaM // 2 // - yuktamidamupadezakathanaM sAdhUnAm / yataH rAyA-amacca-seTTI-kuTuMbie vAvi desaNaM kaauN| . jiNNe puvAyayaNe jiNakappI vAvi kAravai // 3 // jIrNoddhArAya vijJaptaH sajjanena nRpastataH / surASTrodrAhitaM datvA'NahillapuramAyayau // atha bhadrezvaraH sUriH sajanena sahASTamam / tapaH kRtvA'mbikAdevImAhvAnayadadInadhIH // pratyakSIbhUya sA'pyUce yuvAbhyAM kimahaM smRtA / sUrirAha nemicaityamuddhariSyati sjjnH|| tadenamanujAnIhi pASANakhanimAdiza / aMbA'pyUce bhavatvetadalpAyuH punaH sjnH|| daNDAdhipaH prAha kAryastIrthoddhAro vizeSataH / paralokaprasthitAnAM pAtheyaM dharma eva yat // 14. dIpe mlAyati tailapUraNavidhiH stoyaM drume zuSyati, prAvAro himasaMgame jalagRhaM grISmajvarojAgare / nirvAtaM kavacaM zaravyatikare rogodbhave bheSajam , dharmo mRtyumahAbhaye sati satAM saMsevituM yujyate // 1 // ambAnujJAM tato labdhvA pASANasya khaniM ca saH / zrInemicaityaM SaNmAsyAM kalazAntamakArayat // 25 jyeSThasya sitapaJcamyAM ziro'rtyA''trto'tha sjnH| ambAdevIvacaH smRtvA jaatpNctvnishcyH|| 26 Adizya parazurAmaM svaputraM dhvajaropaNe / bhadrezvaraguroH pArthe saMstAravratamagrahIt // dinASTakaM pAlayitvA'nazanaM sajano muniH / divaM jagAma putro'tha dhvajAropaM vyadhApayat // 28 612. dvayoH rAjJo katrAvasthAnaM yuktamiti AzApallInivAsinaM prabalabhujabalazAlinaM AzAkaM bhilaM - jitvA karNAvatIM purIM vidhAya, 29 varSANi rAjyaM kRtvA paJcatvamApa / atrAntare parazurAmeNAcinti-rAjA jayasiMhanAmA daNDaM sodhayiSyati tadA kiM bhAvI / tadA vAmanasthalInivAsibhirvyavahAribhirdaNDadAnaM pratipannam / atha paJcatvamApanne karNadeve mahIpatau / zrImAn jayasiMhadevaH svayaM rAjyamapAlayat // 29 tataH samudramaryAdA mahI tena vazI kRtA / siddho barvarakazvAtha siddharAjastato'bhavat / / 30 - iti ghanatareSu dezeSu nijAjJAM jaganmAnyAM dApayitvA valamAno raivatAcalAsannAM vAmanasthalI prApa / " tatra daNDanAyakamAkArya daNDamayAcata / daNDAdhipenoktam-zrIraivatAcalopari mahA'bhayasthAne nikSipto'sti / tato rAjA raivatAcalaM gantumicchaviprairmAtsaryAliMgAkAramiti niSiddho'pi zrIkarNasya nijapiturgamanaM zrutvA chatrazilAyAM chatramocanaM ca kRtvA gataH / tatra gajendrapadakuNDe snAtvA zrInemijinapUjAM vidhAya tuSTAva / yathA paraM jyotiH parabrahma prmaatmaanmitypi| yaM stuvanti vudhA nityaM sa zrInemijinaH zriye // 1 // 27 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta cidAnandamayaM yasya svarUpaM yogacakSuSA / pazyanti yogino nityaM sa zrInemijinaH zriye // 2 // ityAdi stutvA, dharmazilAyAmupavizya prAsAdaramyatAM vilokyoce-dhanyau mAtRpitarau tasya, yenedaM mandira kAritam / atrAvasare parazurAma uvAca-'rAjan ! dharaNItale zrIkarNadeva-mayaNaladevyo dhanyau, yayoH * bhavAn sUnuH / zrIkarNavihAro'yaM maripatrA kArito varSatrayodrAhitavyayena / yadi devapAdAnAM prAsAdecchA vidyate tadA prAsAdaH; yadi vA dravyecchA, tadA dravyaM vyavahArigRhe sthApitamasti / tannizamya pramudito rAjA prAha-'bhavyaM sajjanena daNDAdhikAriNA kRtam / yadatra kRtyaM bhavati tatsarvamapi tvaM kArava'- ityAdizya devadAye grAmadvAdazakaM datvA zrIzacuMjayamAjagAma / AkRSTakRpANakairviniSiddho rAtrau samAruroha / zrIyugAdidevasya saromAJcaM pUjAM vidhAya stutimakarot / ythaa|| 17. namo'stu yugAdidevAya tasmai jJAnamayAtmane / prAvartanta yataH sarvA heyopaadeybuddhyH||1|| carAcaraM jagatsarvaM yasyAntaHprativimbitam / tasmai yugAdidevAya paramajyotiSe nmH||2|| iti zrIAdijinaM stutvA dvAdazagrAmAn devadAyaM kRtvA, vividhatoraNapatAkAlakSalakSitaM zrIpattanaM praap| . // 613. pratidinaM sarvadarzaneSu AzIrvAdadAnAyAhUyamAneSu yathAvasaramAkAritA jainAcAryAH zrIhemacandramukhyAH / siddharAjanRpeNa dukUlAdinA'varjitAH / sarvairapi kavibhirapratimapratibhAbhirAmaidhiA'pi puraskRto nRpataye zrIhemacandra ityAziSaM papATha bhUmi kAmagavi khagomayarasairAsiJcaratnAkarA, muktAsvastikamAtanudhvamuDDupa tvaM puurnnkumbhiibhv| chittvA kalpatarodalAni saralairdigvAraNAstoraNA nyAdhatta khakarairvijitya jagatIM nanveti siddhaadhipH||1|| asmin kAvye niHprapaJce prapazyamAne, tadvacanacAturIcamatkRtacetA nRpatistaM prazaMsan, kaizvidasahiSNubhirasmacchAAdhyayanabalAdeteSAM vidvattetyabhihite, rAjJA pRSTAH zrIhemacandrAcAryAH prAhuH-'purA zrIjinena zrImanmahAvIreNa indrasya purataH zaizave yadvyAkRtaM tat jainendraM vyAkaraNaM vayamadhIyAmahe / ' iti vAkyAnantaram, 'imAM purANavArtAmapahAya, - asmAkaM saMnihitaM kamapi vyAkaraNakartAraM bruutH|' iti tapizunavAkyAnantaraM nRpaM sUrayaH prAhuH-'yadi zrIsiddha rAjaH sahAyIbhavati, tadA katipayaireva dinaiH paJcAGgamapi nUtanaM vyAkaraNaM svayaM rcyaamH|' atha nRpeNa pratipannam / 'rAjan ! idaM bhavatA nirvahaNIyami'tyabhidhAya tadvimRSTAH svapadaM sUrayaH prApuH / tato bahubhyo dezebhyastattadvedibhiH * paNDitaH samaM sarvANi vyAkaraNAni samAnIya.zrIhemacandrAcAryaiH zrIsiddhahemAbhidhAnaM pradhAnamabhinavaM panAGgamapi vyAkaraNaM sapAdalakSagranthapramANaM saMvatsareNa racayAMcake / rAjavAhyakumbhikumbhe tatpustakamadhiropya sitAtapavAraNe * dhriyamANe cAmaragrAhiNIbhyAM cAmarayugmaM vIjyamAnaM nRpamandiramAnIya, prAjyavaryasaparyApUrvakaM kozAgAre nyadhIyata / nRpAjJayA'nyAni vyAkaraNAni apahAya tasminneva vyAkaraNe sarvathA'dhIyamAne, kenApi matsariNA bhavadanvayavarNanAvirahitaM vyAkaraNamiti vyAharatA, kruddhaM [nRpaM] nRpAGga [rakSaka] vacanAdavabuddhya dvAtriMzat zlokAn, nUtanAn nirmAya, dvAtriMzatsUtrapAdeSu tAn sambaddhAneva lekhitvA prAtarnRpasabhAyAM vAcyamAne vyAkaraNe Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM 20. . haririva yaliyandakarastrizaktiyuktaH pinAkapANiriva / kamalAzraya vidhiriva jayati shriimuulraajnRpH||1|| cakre zrImUlarAjena navaH ko'pi ysho'rnnvH| .. parakIrtisravantInAM na pravezamadatta yH||2|| ityAdIMzcaulakyavaMzopazlokAn dvAtriMzatsUtrapAdeSu dvAtriMzat zlokAnavalokya pramudito rAjA vyAkaraNa : vistArayAmAsa / tato rAjAjJayA sarvaH ko'pi haimavyAkaraNaM paThati / bhaNati c| 22. bhrAtaH! saMvRNu pANinimalapitaM kAtantrakanthAkathAm, mA kArSIH kaTu zAkaTAyanavacaH kSudreNa cAndreNa kim / kaH kaNThAbharaNAdibhirbaTharayatyAtmAnamanyairapi, zrUyante yadi tAvadarthamadhurAH shriisiddhhemoktyH||1|| zrIsiddharAjadigvijayavarNane yAzrayanAmA granthaH samarthitaH / zrIhemasUrInabhyathye sarvavidyAvizAradAn / vyAkaraNa siddhahemaM tato rAjA pravattayat // 31 (pAThAntareNa-siddhahemacandrAkhyaM sa vyadhApayat / ) 614. athAnyasminnavasare zrIsiddharAjaH saMsArasAgaratitIrSayA sarvadarzaneSu sudevatva-sudharmatva-supAtratvajijJAzayA pRcchayamAneSu nijastuti-paranindApareSu sandehadolAdhirUDhamAnasaH zrIsiddharAjo hemAcAryamAkArya vicArya" kArya papraccha / AcAryastu caturdazavidyAsthAnarahasyaM vimRzya iti paurANikanirNayo vaktumArebhe-'yat purA kazcid vyavahArI pUrvapariNItAM patnI parityajya saMgRhiNIsAtkRtasarvasvaH, sadaiva pUrvapalyA pativazIkaraNAya tadvedibhyaH kArmaNakarmaNi pRcchamAne kazcid gauDadezIya iti prAha-razminiyatritaM tava patiM kromi|' iti uktvA, kiMcidacintyavIrya bheSajamupanIya bhojanAntardeyamiti bhASamANaH, kiyadinAnte samAgate kSayAhani tasmiMstathAkRte, sa pratyakSAM vRSatAmApa / sA ca tatpratIkAramanavabudhyamAnA vizvavizvAkrozAn sahamAnA nijaduzcaritaM zocayantI, kadA-" cinmadhyandine dinezvarakaThoratarakaranikaraprasaratapyamAnA'pi zADvalamUmiSu taM vRSabharUpaM pati cArayantI, kasyApi tarormUle vizrAntA nirbharaM vilapantI, AlApaM nabhasi akasmAt zuzrAva / tadA tatrAgato vimAnAdhirUDhaH pazupatimavAnyA taduHkhakAraNaM pRSTo yathAvasthitaM nivedya ca, tarozchAyAyAM puMstvanibandhanamauSadhaM tannibandhAdAdizya tirodadhe / sA tadanu tadIyAM chAyAM rekhAGkitA nirmAya tanmadhyavartina auSadhAkurAn ucchedya vRSabhavadane nikSipantI, tenA'pyajJAtasvarUpeNa auSadhAkureNa vadananyastena sa vRSabho manuSyatAM prApa / yathA tadajJAtasvarUpeNApi bheSajADareNa sA samI-- hitAM kAryasiddhiM cakAra, tathA kaliyuge mohAndhite tirohitapAtraparijJAne sabhaktikaM sarvadarzanArAdhanenAviditasvarUpamapi muktipradaM bhavatIti nirnnyH| punaH pAtraparIkSAvicAre zrIhemasUrayaH prAhuH-rAjan ! dvaipAyana-yudhiSThira-bhImasaMvAde pAtraparIkSAyAM bhImaH prAha23. mUrkhastapasvI rAjendra ! vidvAMzca vRssliiptiH| ubhau tau dvAri tiSThete kasya dAnaM pradIyate // 1 // yudhiSThira uvAcasukhAsevyaM tapo bhIma ! vidyA kssttduraasdaa| vidvAMsaM pUjayiSyAmi tapasA kiM prayojanam // 2 // bhImo'pyUcezvAnacarmagatA gaMgA kSIraM madyaghaTasthitam / apAtre patitA vidyA kiM karoti yudhiSThira ! // 3 // 25 . Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. kumArapAladevacaritam / dvaipAyana uvAcana vidyayA kevalayA tapasA cApi paatrtaa| yatra jJAnaM kriyA cobhe taddhi pAtraM pracakSate // 4 // evaMvidhaguNapAtrabhaktyA muktiH iti zrIhemacandrAcAryaH sarvadarzanasaMmate nivedite sati sarvadharmAn zrIsiddharAja ArarAdha / 615. atha sA mayaNallAdevI jAtismaraNAt pUrvabhavavRttAnte zrIsiddharAje nivedite sati zrIsomanAthayogyAM sapAdakoTimUlyAM haimamayIM pUjAM sahAdAya bAhuloDanagare saMprAptA / tatra paMcakulena kArpaTikeSu kadarthyamAneSu rAjadeyavibhAgasyAprAptyA savASpaM pazcAnnivartyamAneSu zrImayaNallAdevI hRdayAdarzasaMkrAntabASpA svayameva pazcAdvyAghuTantI antarA antarAyIbhUtena zrIsiddharAjena vijJapayAMcake-'svAmini ! alamamunA saMbhrameNa, kuto hetoH pazcAnniva"ya'te 1-iti rAjJA'bhihite 'yadaiva sarvathA ayaM karamokSo bhavati tadaivAhaM zrIsomezvaraM praNamAmi, nAnyatheti / kiMcAtaHparamazana-nIrayozca niyama'-iti rAjJA zrute paMcakulamAkArya tatpaTTakasyAnte dvAsaptatilakSAn utpadyamAnAna vimRzya, taM paTTakaM vidArya mAtuH zreyase taM kara muktvA, tatkare jalaculukaM muJcati sma / tadanu viprAH pRSTAH-'karamokSe kiM phalam ?' tairuce27. akare karakartA ca gosahasravadhaH smRtH| pravRttakaravicchede gavAM koTiphalaM labhet // 1 // iti smRtiH / tacchrutvA mudito rAjA / atha sA zrIsomezvaraM gatvA tayA suvarNapUjayA'bhyarcya tulApuruSagajAzvagodAnAdIni dattvA mahAdAnAni pradAya, 'matsadRzA kA'pi nAbhUt na bhaviSyatIti dadhmiAtA nizi nirbharaM prasuptA / tapakhiveSadhAriNA tenaiva devena jagade-'ihaiva madIyadevakulamadhye kAcit kArpaTikanitaMbinI yAtrAyai samAyAtA'sti / tasyAH sukRtaM yAcanIyaM tvayA' itthamAdizya tirohite tasmin , rAjapuruSaivilokya sA samAnItA / tasmin puNye " yAcite'pyadadAnA kathamapi, tvayA yAtrAyAM kiM vyayIkRtamiti uktA satI, sA prAha-'bhikSAvRttyA mayA yojanazatAni dezAntaramatikramya hyastanadivase kRtatIrthopavAsA pAraNakadine kasyApi sukRtinaH sadane bhojanArthamupaviSTA / tadarddhamatithaye dattvA ca svayaM pAraNakamakArSam / bhavatI puNyavatI yasyAH pitR-bhrAtarau nRpau, pati-sutau ca rAjAnau / bAhuloDakaradvAsaptatilakSAn mocayitvA sapAdakoTimUlyayA saparyayA agaNyapuNyamarjayantI, madIyapuNye kRze'pi kathaM lubdhAsi ? / anyacca-he mayaNallAdevi! yadi na kupyasi tadA kiMcid vacmi / tttvt||stv puNyAt mama puNyaM mahItale mahIyaH / yataH- . 28. saMpattI niyamaH zaktI sahanaM yauvane vrtm| dAridraye dAnamatyalpamapi lAbhAya bhUyase // 1 // iti tasyA yuktiyuktena vAkyena sarvakaSaM garva visasarja / zrIpattanaM prAptA / 616. anyadA siddhapurerudramahAlayaprAsAde niSpadyamAne matriNA ca caturmukhazrIrAjavihArAkhyazrImahAvIraprAsAde "kAryamANe pizunapraveze rAjA svayamavalokanArthamAyAtaH / papraccha ko'tra vizeSaH / zrIhemasUribhiH proktam-'deva ! mahezvarasa lalATe candraH, zrIjinasya pAdAnte navagrahA bhavanti'-iti vizeSaH / rAjA tanna manyate / tato vAstuvidyAvizAradaH sUtradhAro vicAraM prAha-'sAmAnyalokAnAM gRhadvAraM paMcazAkham, rAjJAM saptazAkham , rudrAdidevAnAM navazAkham , zrIjinassaikaviMzatizAkhaM dvAram / aSTottarazataM ca maNDapAH / rudrAdInAmeka eva / zrIjinasya padmAsanaM, chatraM, pAdAnte navagrahAH, siMhAsanaM ca / nAnyadevAnAm / cet kazcit kArayati, sUtradhAraH karoti, tadA dvayorvidhamutpadyate / nAnyathAtvaM vAstuvidyAyAH sarvajJabhASitvAt / etadAkarNya rAjA pramuditaH / vayaM rAjavihAre klshaadhiropnnaadikmkaaryt| mmam Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. 40 // zrIsomatilakariviracitaM mudgAnudgatamudgarAnurugadAghAtoyatAn vyantarAna, vetAlAnatulAnalAbhavikaTAna jhoTiMgaceTAnapi / jitvA satvaramAjitaH pitRvane naktaMcarAdhIzvaraM, paddhA dharmaramurApatirasau cakre cirAt kiMkaram // 1 // evaM sarvatrAkhaNDapratApo jayasiMho rAjyaM karoti / / 617. itazca kSemarAjasya putro devaprasAdakaH / tasya putrAtribhuvana-devapAlAdayo'bhavan // 32 tribhuvanapAlasyAbhUt sutaikA tanayAstrayaH / AdyaH kumArapAlAkhyo raajlkssnnlkssitH|| 33 mahIpAlaH kIrtipAlastathA prImaladevyabhUt / zrIkRSNadevabhaTTena yoDhA mohaDavAsake // 34 bhAryA bhopaladevIti kumArasya babhUva c| [kumArapAlasya putrI lIlU / iti TippaNyAm / ] - atrAntare siddharAjo daivajJaM pRSTavAniti // . mama paTTe ko bhavitA so'pyUce'sti mahAbhujaH / madhye dadhisthalIkAyA yaste bhrAtRvyanandanaH // 36 rAjyaM no mama putrasya jIvati bhrAtRnaptari / tattaM jJAtvA haniSyAmItyacintayadayaM nRpaH // tato'sau pAdacAreNa kapotImahan svayam / gatvA prabhAse patrArtha somanAthamayAcayata // somanAtho'pyathovAca mayA rAjyadharaH purA / sRSTaH kumArapAlo'sti tadalaM putrayAJjayA // saviSAdastato bhUpo vyAvRttaH pattanaM prati / asmin jIvati putro'pi na me bhAvItyacintayat // matriNe'kathayacaitat so'pyUce yuktameva tat / yadA pUrva devapAdAH vijetuM mAlavAn gtaaH|| ghATe duddhilikAyAzca saMruddhe yazavarmaNA / yuSmAbhirjJApitazcAhaM pArApataprayogataH // 42 tribhuvanapAlasyaitat tadA rAjyaM samarpitam / tvatsamIpe'hamAyAtastena rAjyaM vazIkRtam // nirjitya jasavaNiM tvayyAyAte'pi vakti saH / rAjyaM dAsye svaputrAya hatvA siddhanarezvaram // iti matrivacaH zrutvA kruddhaH siddhAdhipastataH / tribhuvanapAladevaM ghAtayAmAsa ghaatkaiH|| ... kumArapAlo'pyavantyAM preSya bhrAtRpitRvyakAn / bhAryA bhopaladevIM tu dadhisthalyAmamuzcata // 46 svayaM tu tripuruSANAM maThAdhipatisannidhau / kapaTena jaTAdhArI bhUtvA zrIpattane sthitaH // * siddharAjo'pi tatrasthaM jJAtvA taM ca kathaMcanaH / kSayAhne karNadevasya dvAtriMzattApasaiH saha // 48 taM nimatrya maThAdhIzaM paMktyA dhAvan padau svayam / dadarza rAjacihnAni kumArasya ca paadyoH|| upalakSya kumAraM taM rAjJA pRSTo maThAdhipaH / avocacca trayastriMzattApasA vayamAsmahe // nAnAvidhairbhakSyabhojyai rAjA saMbhojya tAnatha / dhautApotIkRte teSAM bhANDAgAre khayaM gataH // atrAntare kumAro'pi gRhItvA kuNDikAM kare / utkrAntivyAjato naMSTvA kumbhakAragRhaM gataH // ApAke racyamAne tu mRtpAtrANAM kRpAlunA / Aligena tadantastaM nidhAyeti surkssitH|| siddharAjo'pyadRSTvA taM pRSThe'SIca sAdhanam / AgataM sAdhanaM prekSya yayau snmukhmaaligH|| 54 rATpuruSaistataH pRSTaM pumAn kazcidihAyayau? / kimandhA yUyamagre'pi kiM na pazyatha pAvakam // 55 // rAjaloke gate tena nozito'nAzito nizi / dRSTvA sainyaM prAgakasmAt kumAro hAlikaM jagau rakSa mAmiti tenApi saMchannaH kaNTakAbharaiH / tamadRSTvA sainyamapi gataM vyAghuTya pattane // niHsRtyAtha kumAro'pi muNDApya vikaTA jaTAH / gatvA dadhisthalI rAtrau militaH khajanaiH samam // 58 AkArya vosiriM mitraM kulAlamAligaM tathA / gantuM dezAntaraM tAbhyAM saha yAvadamatrayat // 59 1 zrAddhadine / 3 nisskaashitH| 50 56 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imArapAladevacaritam / tAvadujAgarodvinau janakAvUcatustayoH / bhavatAM matraNairdagdhAH keyaM jAgarikA mudhA // 60 yadvA kumArapAlasya rAjyaM yadi bhaviSyati / tatkayaM vosire! tubhyaM lATadezaM pradAsyati // 61 kiMca re Aliga! tava citrakUTasya paTTikAm / babandha zakunagranthistat zrutvA rAjanandanaH // 62 AligaM bhopaladevyA sahApraiSIdavantikAm / svayaM vosiriyuktastu cele dezAntaraM prati // 63 vrajannevaM kumAro'pi nAnAzcaryAvalokadhIH / vizrAntastarucchAyAyAM yAvadasti smaahitH| , 64 tAvad bilAnmUSakaM mukhena rUpanANakamAkarSantaM nibhRtatayA vilokya yAvadekaviMzatisaMkhyAni dRSTvA eka gRhItvA bilaM praviSTaH / kumArapAlaH pAzcAtyAni tu sarvANi gRhItvA yAvannibhRtIbhUtvA tiSThati tAvanmUSakastAnya. navalokya tadA vipede / tacchokazaGkAvyAkulitamAnasazciraM paritapya cetasIdaM cintayAmAsa arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / Aye duHkhaM vyaye duHkhaM dhigartho duHkhabhAjanam // 1 // dhaneSu jIvitavyeSu strISu cAnneSu srvdaa|| atRptAH prANinaH sarve yAtA yAsyanti yAnti ca // 2 // ___ tasmAt puro vrajan kayApi ibhyavadhvA zvazuragRhAt pituhaM vrajantyA, pathi pAtheyAbhAvAd dinatrayakSutkSAmakukSi tRvAccha(tsa)lyAt kumArapAlaH karpUraparimalazAlinA zAlikaraMbena suhitIcake / tadaucityena hRsstto||'cintyt32. karacaluyapANieNa vi avasaradinnaNa mucchiyaM jiyi|.. pacchA muyANa suMdara! ghaDasayadinneNa kiM teNa // 1 // jaM avasareNa na huyaM dANaM viNao subhAsiyaM vayaNaM / pacchAgayakAleNaM avasararahieNa kiM teNa // 2 // tasmin karoTakagrAme uSitvA jAtalaMghanau / acchAbilpAM dvitIye'hni prayAtau praharadvaye // 65 kumAro vosiriM prAha adya syAd bhojanaM katham / so'pyAhAsti jananI me sA me dAsyati bhojanam // 66 34. yataH-pratidinamayatnalabhye ! bhikSukajanajanani ! klplte!| . nRpatinatinarakatAraNi! bhagavati bhikSe! namastubhyam // 1 // ityuktvA vosiribhikSAM kRtvA yAtastadantike / karambhakumbhI saMgopya bhikSAsuMDImupAnayat // bhuktvobhAvapi suptvA ca pUrvamAdAya vosiriH| karambhaM yAvadanAti kumAro'cintayat tadA // 68 aho'syAdUnatA yena supte mayyekako'ttyasau / jINe karambhe so'pyAhottiSTha bhuMkSva nRpAtmaja! // Uce kumAraH kiM pUrvamekAkI bhuktavAn bhavAn / sa Uce mama bhikSArtha gatasyoktaM striyaikayA // karambhakumbhaM he vipra ! rAtrAvudghATitaM sthitam / gRhANa yadi te kArya na punarmama dUSaNam // varaM bhavati me mRtyU rakSaNIyo bhavAn punaH / gopitaH sa mayAdAya svayaM bhuktvA parIkSitaH // rAjye dAsye tava grAmamenamuktveti rAjasUH / prApto DAMgurikAgrAme sAdhvIlakSmIzriyo maThe // tathA ca kSudhito jJAtvA bhojitazcArumodakaiH / tayaivArpitapAtheyaH pATalApadrakaM gataH // tatrezvaravaNigvATyAM praviSTasya paTI gatA / na labdhvA cATubhirapi viSAdo'sya mahAnabhUt // ... prAvRtya vosiripaTIM stambhatIrthe gatastataH / zrIhemasUrIn papraccha kadA setsyati vAJchitam // 76 lokottarANi cihnAni tadaGge vIkSya sarvataH / te'pyUcurnRpatirbhAvI sArvabhaumo narottamaH // tAM ca vANI nizamyAsau harSamAlAsamAkulaH / uvAca rAjyasandeho pani)yate tu kSudhAdhunA // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM zrIvikramAddhi zaradA navanavatyadhikeSu kArtike mAse / hastArkaravau dvitIyAyAM gateSvekAdazazateSu // 79 bhavatastadA'bhipeko na bhavati yadi rAjyasambhavastanme / yAvajIvaM niyamo'taH paraM sannimittasya // 80 iti nizcayaM zrutvA kumArapAlaH prAha-'yadyadaH satyaM tatastvameva rAjA'haM tava sevakaH' / zrIsUrirvamASe'rAjan ! surAsuranaranikaranAyakamukuTamaNikiraNanIrAjitapAdAravindasya zrIsarvajJasya zAsane prabhAvako bhavatu bhavAn / iti pratipannaM rAjJA / itazcAgAdudayano gurUnnantuM sutaiH saha / AkhyAyAma-bappabhaTyodRSTAntaM hemasUribhiH // 81 proktaM ceti kumAro'yaM bhavitA paramArhataH / sArvabhUmastato matrIn ! sanmAnyo'yaM mahAdarAt // 82 118. asyodayanasya puNyodayaH kathyate / yathA- pUrva marumaNDalavAstavyaH zrImAlavaMzya UdAmidhAno vaNika AvRSi kAle prAjyAjyakrayAya nizIthe vajan, karmakarairekasmAt kedArAdaparasmin pUryamANe'mbhobhiH 'ke yUyamiti tAn papraccha / tairvayamamukasya kAmukA ityamihite, 'mamApi kvApi santI'ti pRcchan , taiH "karNAvatyAM tavApi, santi' iti abhihite sa sakuTumbastatra gatvA vAyaDIyajinAyatane vidhivad devAnnamaskurvan , kayA chipikayA zrAvikayA sAdharmikatvAd vavande / pRSTazceti-'bhavAn kasyAtithiH / tenoktam-'vaideziko'hamiti bhavatyA evAtithiH' iti tadvAkye zrute taM saha nItvA kasyApi vaNijo gRhe kAritAnnapAkena bhojayitvA, nijatalake nirmA[pi] takAyamAne nivAsya sthApitaH / sa tatra sampannasampat iSTakaM gRhaM cikIrSuH khAtAvasare niravadhi sevadhimadhigamya tAmeva niyamAkArya samarpayat / tayA niSiddhaH / tatprabhAvena tataHprabhRti udayasaMyuktatvAt udayananAmA matrIti , * pAye / tena karNAvatyAmatIta-vartamAna-bhaviSyaccaturvizatijinasamalaMkRtaH zrIudayanavihAraH kAritaH / tasyAparamAtRkA pAhaDa-solA-AMbaDa-cAhaDadevanAmAnazcatvAraH sutA abhUvan / kumAro'pyudayanasya gRhe'tiSThat tadA'nyadA / kenApyuktaH siddharAjaH praiSIt tatprati ghAtakAn // 83 tat zrutvA kumAro bhItaH prANatrANakRte kRtI / ekAkI nizi nirgatya jagAma vaTapadrake // 84 viMzopakaikacaNakAn kaDUvaNija ApaNe / kssudhaato bhakSayitvA'sau khaDgamaDDANake dadau // nirdevyaM rAjapatraM taM vilokya vaNigacivAn / khaDDrenAlaM maMgalIke bhavanta caNakAstava // kannAlI-siddhapurake jaTIbhUtvA'tha so'gamat / siddhezvarasya pUjArtha sthApitastannivAsibhiH // tatraikadA zakuninaM mAravaM pRSTavAnasau / vAJchitAptiH kadA me syAt so'pyUce prAtarApateH // prAtamilitvA zakunAnveSaNAya gatAvubhau / munisuvratacaityoddhaM dRSTvA durgA sthitau ttH|| zubhaceSTA'karod durgA'malasAre svaradvayam / svaratrayaM ca kalaze daNDe svaracatuSTayam // hRSTaH zAkuniko'vocat siddhiste vAJchitAdhikA / bhAvinyeva vizeSAttu jinabhaktiprabhAvataH // vastraiH saMpUjya kumarastaM muktvA tApasavratam / gatvA'vantyAM khajanAnAM militvA siddharATbhayAt // 92 kvacidyogI kvacidvauddhaH kacittApasaveSabhRt / kvacitkArpaTikAkAro bhRzaM babhrAma bhUtale // 319. gatvA kolApure'drAkSId dAnabhogAdisadguNam / sarvArthasiddhiyogIndraM sevitvA cApyatoSayat // 94 uvAca yogI matrI sta ekaH sAmrAjyadAyakaH / khecchayA dhanadAtA'nya AdhaH sopadravaH punH|| 95. sattvasAraH kumAro'tha matraM jagrAha rAjyadam / uktena tena vidhinA pUrva sevAM vyadhatta sH|| tataH kRSNacaturdazyAM gatvA pitRvane nizi / zabasya vakSasi nyasya vahnikuNDaM svayaM punH|| upavizya tasya kaTyAM yAvad homaM dadAti saH / karAlamUrtiH pratyakSastAvat kSetrAdhipo'vadat // 98 mAmanabhyarcya re dhRSTa ! kimArabdhaM mumUrSuNA / iti zrutvApi niHkSobhaH so'pi jApaM samApayat // 99 sadA ca mUtvA pratyakSaM mahAlakSmIravocata / gUrjarAtrAdhipatvaM te dattaM varSestu pazcamiH // 86 88 9.3 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumaarpaaldevcritm| siddhamatraH kumAro'tha natvA sarvArthayoginam / kalyANakaTake deze kramAt kAntIpurIM yayau // 101 35. yataH-puSpeSu jAtI nagareSu kAntI nArISu rambhA puruSeSu vissnnuH| __ satISu sItA druSu kalpavRkSo jinastu deveSu nageSu meruH||1|| 20. kumAraH kautukAt tasyAM bhraman parisare'nyadA / kabandhamekamadrAkSId vairiNA'pAstamastakam // 102 tatpAghe militaH strINAM zuzrAvAnyo'nyajalpitam / aho kacakalApo'sya aho zravaNalambatA // 103 aho ghanatvaM kUrcasya tAmbUle vyasanaM tathA / aho viraladantatvaM zrutvetyekAM tato jgau|| 104 kathametat , tatastAzcAvIcan kiM citramatra yat / dIrgha veNIsalaM pRSThe skandhe kuNDalayoH kiNe // 105 AnAbhi hRdi gauratvAt dRzyate zmazruNaH salam / tAmbUlavyasanAccaipo'GguSThazcarNena carcitaH // nityaM viraladantAnAM kSityA raktA kaniSThikA / tat zrutvA'cintayadasau bahuratnA vasundharA // 107 " 621. kRtvA snAnaM kumAro'tha sarasyamRtasAgare / tIradevakule gatvA'ryamAnaM dadRze shirH|| tasyetivRttaM pRSTazca kazcana sthaviro'vadat / pure hi pravare rAjJA kArite sarasi svayam // padmakozAd vinirgatya zIrSamekaM sakuNDalam / ekena bruDatItyuktvA nimajjad dadRze svayam // : tadartha paNDitaiH pRSTaiH prApya mAsacatuSTayam / taM jJAtuM preSitA viprAzcatvAro vRddhasannidhau // 36. yadekA sthaviro vetti na tttrunnkottyH| / yo nRpaM lattayA hanti vRddhavAkyAt sa pUjyate // 1 // taizca gatyA marau deze sthaviraH ko'pyapRcchata / svapitA darzitastena tenApi khapitAmahaH // saviMzatizatavarSadezIyasyAsya saMnidhau / vigairapRcchi zIrSasya bruDatItyuktikAraNam // . so'pyUce bhojayitvA tAn zunIDimbhacatuSTayam / gRhItedaM mahAmUlyaM zuddhyatyadhvavyayo ytH|| 14 lobhAd viprA api kaTau kRtvA tAMzcalanAkSamAn / vyAghuTantaM vRddhamUcuH svasandehastathaiva naH // 15 saMzayazchinna evAyamityukte tena te'bhyadhuH / kathaM sa Uce zAstrajJA apyetadapi vettha na // 37. shvaangrdbhcaannddaalmdybhaannddrjkhlaaH| spRSTvA devakulaM caiva sacailaM lAnamAcaret // 1 // zAstre niSiddhaH saMsparzI viprANAM yujyate katham / te'pyUcurbahumUlyAni zvaDimbhAni tvmpydhaaH|| 17 tato'smAbhirgRhItAni lobhAd vikrIyate na kim / Uce vRddhastadevedaM vizvaM buDati lobhataH // 18 iti te chinnasandehAH kumArehAgatAH punH| paNDitaiH pustakeSvevaM likhito'rthaH savistaraH // 19 rAjJe'darzi nRpo'pyAha satyametat ziro yadi / zrutvenamarthaM na punaH saraso niHsariSyati // 120 tathAkRte tathAjAte caityaM nirmAya bhUbhujA / devasthAne sthApitaM ca zIrSametat prasiddhaye // tat zrutvA vividhAzcaryadarzanAjAtanizcayaH / kiMcit kAlaM kumAro'pi sthitvA kAntyA viniryayau // 22 6 22. mallinATajanapade gataH kolaMbapattane / mahAlakSyA ca kolaMbasvAmI svapne nyagadyata // bhaviSyo gUrjarAtrAyAH svAmI yastava pattane / sameSyati jaTAdhArI vidheyaM tasya pUjanam // 24 catasRSu dikSu muktaiH purupaiH purasImani / yathoktalakSaNairvIkSya kumAro bhaktipUrvakam // AhUya nRpateH pArthe samAninye tato nRpaH / abhyutthAya svakIyA sane taM sa nyavezayat // nigadya ca tamAdezaM rAjJA rAjye nimatritaH / niSiddhaH kumArastasya pArthe tasthau yathAsukham // 27 21 13 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM soce tathApi te'bhISTaM kumAra ! kiM karomyaham / kumAraH prAha yenAtra jJAyate me samAgamaH // * dazagavyUtivistAre kolaMbapattanAntare / bhUmImaprApya rAjJA'tha saMkocya nijamandiram / / kumArapAlezvarAkhyaH prAsAdastatra kAritaH / kumArapAlanAmAkaM nANakaM ca pravartitam // * tad dRSTyA kumArazcintitavAn-aho'sya paramA prItiH / yathA cittaM tathA vAco yathA vAcastathA kriyaa| citte vAci kriyAyAM ca sAdhUnAmekarUpatA // 1 // - tataH kumAro niryAya pratiSThAnapuraM gataH / dvipaMcAzadvIrakUpAdyAzcaryANi vilokayat // 38 : 623. prAptaH krameNojjayinyAM nijakhajanasannidhau / bhramaMstatrAnyadAyAtaH kuDaMgezvaramandire // praNamya liGgaM tanmadhye vyAptaM saptaphaNAGkuraiH / vIkSya prazastimadhye tu gAthAmetAmavAcayat // 39. . punne vAsasahasse sayaMmi varisANa navanavai ahie| hohI kumaranariMdo tuha vikamarAya ! sAriccho // 1 // Atmano nAmasAmyaM ca varSANAM vIkSya pUrNatAm / gAthArtha kumaro'pRcchat jaindrshnsnnidhau.|| so'pyAhaM pUrvamatrAsIt siddhaseno divAkaraH / vikramAdityabhUpasya tenAbhyarthanayA kila // dvAtriMzadvAtriMzikAbhirvItarAgaH stutastataH / kuDaMgezvaraliGgaM ca sphuTitaM tasya madhyataH // AvirabhUdu dharaNendraH zrIpArzvapratimAkaraH / taM dRSTvA vikramAdityaH saMjAtaH paramAItaH // 37 // . gurUpadezatastena kArita bhUmimaNDalam / anRNaM nijadAnena tataH saMvatsaro'sya mahAn // tenaikadA siddhasenaH pRSTaH kiM ko'pi bhArate / ataHparaM jainabhaktaH sArvabhUmo bhaviSyati // zrutajJAnena vijJAya gAtheyaM guruNoditA / rAjJA ca lekhitA'traiva tat zrutvA kumarojvadat // .. 140 ArhatAnAmaho zaktiH, aho jJAnamaho vratam / aho paropakAritvaM, kimamISAM hi nAdbhutam // . tataH sajjana-bhopalladevI-vosiribhiH samam / dhRtvA nirbharaveSaM sa ujjayinyA viniryayau // 42. dazapure padmAsanAsInaM prazamAmRtadharaM yoginaM vilokya nanAma / sa dhyAnaM muktvA kumAramUce__ sarvasminnaNimAdipaGkajavane ramye'pi hitvA rati, zuddhAM muktimarAlikA prati dRzaM yo dattavAnAdarAt / cetovRttinirodhalabdhaparamabrahmapramodAmbubhRt, samyaksAmyasarojasaMsthitijuSe haMsAya tasmai nmH||1|| tataH kumAro'pRcchat-'yogin ! kiM svAnaM kiM dAnaM kiM dhyAnaM ceti ?' yogyUce snAnaM manomalatyAgo dAnaM caabhydkssinnaa| jJAnaM tattvArthasaMyodho dhyAnaM nirviSayaM mnH||1|| etadAkarNya pramuditaH / 142. madhye dazapure sthitvA citrakUTanagaM gataH / zAnticaitye zvetabhikSo rAmacandrasya sannidhau // 43. jAte citre citrakUTadurgotpattimapRcchayata / rAmo'pyUce'taH krozatraye'bhUnmadhyamApurI // 44 . tatra citrAGgado rAjA so'nyadAbhinavaiH phalaiH / yoginA vyAghrayuktena SaNmAsAvadhi sevitH|| 45 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevacaritam / pRSTo heturatho rAjJA yogyUce matrasiddhaye / dvAtriMzallakSaNavataH sAnnidhyAt te mavecca sH|| rAjA pRSTe punaH kAni lakSaNAni mahItale / kautukaM yadi te tarhi zrUyatAM tAni bhUdhara ! // 42. nAbhiH svaraH sattvamiti pratItaM gambhIrametatritayaM narANAm / uro lalATaM vadanaM ca puMsAM vistIrNametatritayaM pradiSTam // 1 // 43. vakSobhya kukSi khanAsikAsyaM kRkATikA ceti paDunnatAni / havAni catvAryatha liGgapRSThaM grIvA ca jaMghe'bhimatapradAni // 2 // netrAnta-pAda-kara-tAlvadharoSTha-jihvA raktAnyamUni nanu sapta hitapradAni / sUkSmANi paMca dazanAGguliparvakezAH sAkaM tvacA kararuhAzca na duHkhitAnAm // 3 // 45. hanu-locana-bAhu-nAsikA-stanayorantaramatra paJcakam / iti dIrghamidaM tu paJcakaM na bhavatyeva nRNAmabhUbhujAm // 4 // 46. triSu vipulo gambhIrastriSveva SaDDannatazcaturhasvaH / saptasu rakto rAjA pazcasu sUkSmazca dIrghazca // 5 // zrutveti mudito rAjA prAha yogIndramuttamam / kimu kArya mayAkhyAhi yathA tathA karomyaham // 48 yataH kRSNacaturdazyAM rAtrau citranagopari / mama siddhyati mantrazcet tvaM ttrottrsaadhkH|| 49 omityuktvA narendreNa sa yogIndro vyasRjyata / rAjapattyAntaritayA tat zrutvA'vAci matriNe // .. 150 uvAca matrI jJApyo'haM yadA tatra vrajet nRpaH / tato yathoktavelAyAM khaGgavyagrakaro nRpaH // ekAkI niryayau channo rAjA jJAtvA manyapi / dakSo narendrarakSArtha nRpeNAlakSito yayau // nRpo'pi citrazailAgramArUDho vIkSya yoginam / vyAghraM ca homasAmagrI tato'jalpat karomi kim // 53 : rakSArtha homasAmagryA muktvA tatra narezvaram / yogI jalArtha savyAghraH kSIrakUpaM gataH svayam // itazca prakaTIbhUya natvoce matriNA nRpaH / devopakaraNairebhiH sAdhyate svarNapUruSaH // tattaM sisAdhiSuryogI homitvA tvattanu dhruvam / tad yatasva svarakSAyai ityuktvA'ntarito'tha sH|| 56 rAjJA saha tataH snAtvA jalamAnIya yoginA / vilepanairvilipyAGgaM homArthaM jvAlito'nalaH // 57 uktazca rAjA tvaM deva ! pratipannaikavatsalaH / tadasya vahnikuNDasya dehi pradakSiNAtrayam // rAjA sazaGkastaM smAha tvaM yoginnagrato bhava / tato yogI tathA kurvanna cchalaM prApa bhuupteH|| atha vyAvRttya sahasA nRpaM yAvajuhoti saH / tAvannarendra-matribhyAM sa evAgnau huto haThAt // vyAghro'pyanupraviSTastaM saMjAtaH svarNapUruSaH / saMpUjya taM gRhItvA ca rAjA'gAnmadhyamAM purIm // 61 yacchan yathecchaM draviNaM khyAti sa prApa sarvataH / tataH khaRddhirakSArthamAdidezeti matriNam // yathA citragireH pArthe kUTazailo'sti durgamaH / tasyopari mahAdurga kArayAmaGgurodyamaH // matriNApi tathArabdhe yAvaccecIyate divA / tAvannipatati rAtrau SaNmAsA iti jajJire // tathApyabhaGgurotsAhaM nRpaM kUTAcalAdhipaH / uvAca mA kRthA durgamatra kartuM na ko'pyalam // prANAtyaye'pi kartA'smi nRpeNokte suro'bravIt / yadyevaM nizcayastarhi kuru citranagopari // durgasya nAma madhye tu deyaM mannAma bhUpate ! / tatra citrAGgadazcake durga citranagopari // nagaraM citrakUTAkhyaM devena tadadhiSThitam / koTIdhvajAnAM yanmadhye sahasrANi caturdaza // lakSezvarANAM yogyA ca kAritA talahaTTikA / vApIkUpasaromukhyaM zeSa devena kAritam // itazca svarNapuruSaM siddhaM citrAGgadasya tam / grahItuM kanyakubjezaH zaMbhalIzo nRpo balI // 170 52 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha arautsId durgamAgatya tatazcitrAGgado'pi hi / niyatritapuradvAro lasatyupari nirmayaH ||-yugms // carAH kaurikaveSeNa varSeH katipayaiH puram / pravizya zuzruvurvAcAM gRhe zulkAdhikAriNaH // gavAkSasthA matriputrI lAlayantI nijaM sutam / bhApate tAta! kiM naite mucyante vnnijaarkaaH|| hasitvA tatpitAhaite na vatse ! vaNijArakAH / zaMbhalIzacamUreSA'vAtsId durgajighRkSayA // 74 vatse ! janma yadA te'bhUt , tadedaM sainyamAgatam / tvamUDhA ca putravatI jAtApyetat tathaiva ca // 75 / tat zrutvA zaMbhalIzo'pi sasainyo durgame pure / prAptaH prokto gavAkSasthayakarIvezyayA yataH // 76 47. gaNDUpadaH kimadhirohati meruzRGgaM kiM vA raverajagaro niruNaddhi maargm| zakyeSu vastuSu vudhAH zramamArabhante durgagrahagrahilatAM tyaja zaMbhalIza! // 1 // athApasRtya rAjJApi preSitA gUDhapUruSAH / samarpya prAbhRtaM tasyAH procuH svAmini ! naH prabhuH // 77 jitvA citrAGgadaM durgajighRkSustvatprasAdataH / tat prasIdAdizopAyaM sA'pi hRSTA jagAda tAn // 78. sarvapratolIrudghATya pUritArthimanorathaH / bhuMkta citrAGgado nityaM praveSTavyaM tadA tvayA // 79 vivRNomi gavAkSasthA yadA kezAnahaM tadA / jJeyA bhojanavelA sA taM jJAtvA shNbhliishkH|| 180 varkarIgaNikAbhedAd dvitIye jagRhe'hni tam / durga tatazcitrAGgado gRhItvA svarNapUruSam // 81 kSIrakUSe dadau jhaMpAM tat zrutvA zaMbhalIzarAd / kSIrakUpAjalaM kRSTvA dRSTvA taM svarNapUruSam // 82 yAvadAkarSate tAvat punaH pUrNaH sa kUpakaH / vilakSo'pyasau manasi strIcaritramacintayat // 48. etA hasanti ca rudanti ca kAryahetorvizvAsayanti ca paraM na ca vizvasanti / tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena nAryaH zmazAnaghaTikA iva vrjniiyaaH||1|| api ca49. saMmohayanti madayanti viSAdayanti nirbhartsayanti ramayanti viDambayanti / etAH pravizya sadayaM hRdayaM narANAM kiM nAma vAmanayanA na samAcaranti // 2 // " sau cittahaM sahI maNahaM paMcAsaTI hiiyaaii| ammI te nara DhaDDasI je pattijai tAhaM // 3 // pAhitthI savi vaMkaDI kima pattiji tAsa / nIyasiri ghaDa uvaDAvi kari pacchaiM dii je pAsa // 4 // prAptuM pAramapArasya pArAvArasya paaryte| strINAM prakRtivakrANAM duzcaritrasya no punH||5|| tato vilakSya citrAgasutaM vArAhaguptakam / saMsthApya ca svayaM rAjye mahotsavapurassaram // 84 zanaiHzanairRjan bhUyaH kanyakubja punargataH / svabhAAMgre'paThad durga bhadro vAdIzvaro'nyadA // 85 citrakUTamidaM bhadre ! pRthivyAmekalocanam / dvitIyasyAmbakasyArthe tapastapati medinI // 1 // kumAraH saparIvAraH tat zrutvA''ruhya taM nagam / vismitaH sarvato vIkSya digbhAgAn nijagAda ca // 86. 54. zailAH sarve gaNDazailAnukArA vRddhA grAmAH kssaamdhaamopmaanaaH| kulyAkalpAH prauDhasindhupravAhAH sandRzyante duurto'traadhiruuddhaiH||1|| _ tataH zrIraghuvaMzamauktikazrIkIrtidhararAjarSiputrasya sukosalamaharSeH pUrvabhavamAtRvyAghrIkRtopasargasya samutpanna kevalajJAnasya nirvANabhUmikAM citrakUTAsannAM natvA, Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. purAtanAcAryasaMgRhIta 115. tatastadIkSya sotkaNThaH kanyakujapuraM yayau / AmrANAM lakSazo vIkSya lakSArAmAn svismyH|| 87 papraccha kaMcit kimAmrA dRzyante gaNanAtigAH / so'pyUce na karo'trAsti cUtAnAM tad ghanA amI // 88 rAjye'hamapi cUtAnAM karaM mokSye svanIvRti / vicintyeti kumArojgAt kAsI nirmaraveSamAk // 89 prAmannekena vaNijA vastrAyaiH satkRtaH kRtI / dvitIye'hni luNTyamAnaM tagRhaM vIkSya duHkhitaH // 190 kaMcit papraccha kimidaM soce'dyAputrako vaNik / mRto'sau tadgRhaM tena luNTyate rAjapUrupaiH // 91 zrutveti cakitaH khAnte bhavarUpaM vibhAvayat / yathA kSaNAdasau naSTaH zreSThI sarva tathA bhavet // 92 asAraH saMsAraH saralakadalIsArasadRzo, lasadvidyullekhAcakitacapalaM jIvitamidam / yadetat tAruNyaM nagagatanadIvegasadRzaM, . aho dhATya puMsAM tadapi viSayAn dhAvati mnH||1|| kumArazcintayadasau dhig rAjyaM yadaputriNAm / mlecchAnAmapi sarvakhaM rAjA gRhNAti putravat // 93 durbhikSodayamannasaMgrahaparaH patyurvadhaM bandhukI, dhyAyatyarthapatebhiSak gadagaNotpAtaM kaliM naardH| doSagrAhijanastu pazyati paracchidraM chalaM zAkinI, ni:putraM mriyamANamADhyamavanIpAlo hahA vAJchati // 1 // rAjye nAhaM grahISyAmi svadeze svamaputriNAm / pratijJAyeti kumaro gataH paattliputrke|| 94 tatra ca purA saMjAtanavanandakAritanavavarNamayaparvatAdivarUpaM zrutvA manasyacintayat yeSAM vittaH pratipadamiyaM pUritA bhUtadhAtrI, yairapyetad bhuvanavalayaM nirjitaM lIlayaiva / te'pyetasmin gurubhavahRde budbudastampalIlAM, dhRtvA dhRtvA sapadi vilayaM bhUbhujaH sNpryaataaH||1|| yadasmAkaM vittacayo bhaviSyati tadA dAnabhogAdau vyayaM kariSyAma ityAdi bahu vicintyAne cacAla / tato rAjagRhe gacchan vIkSya vaibhAraparvatam / zrutvA samavasaraNasthAnAnyeSa visissmiye| 95 tatra prAgbhavapuNyaprAgbhArazAlinaH zrIzAlibhadrasya saudhanirmAlyottIrNavarNamANikyamaNimayAbharaNaprakSepavApI* pramukhasthAnAni nirIkSya bhogalIlAM vairAgyaM ca zrutvA vismayasmeramanAzcintayati sma / yathA58. brahmajJAnavivekino'maladhiyaH kurvantyaho duSkaraM, ___ yanmuzcantyupabhogabhAyapi dhanAnyekAntato nispRhAH / na prAptAni purA na saMprati na ca prAptau dRDhapratyayAH, vAJchAmAtraparigrahANyapi paraM tyaktuM na zaktA vayam // 1 // - tato vaibhAragirimAruroha / zrIzAlibhadrapAdapopagamAnazanazilAtalAdi nirIkSya cetasi camatkRto vairAgyavAn jAtaH / tato navadvIpakadezeSu gatvA'jayapuraM yayau / tatra bahiH sarvartupuSpaphalopetamanoramodyAne zakAvatAratIrthe gataH / tatra kamapi vRddhapuruSaM tatsvarUpamapRcchat / tenoktam-'purA zrIyugAdidevasya zataM putrA Asan / teSu jayanAmakumArasthApitamidaM jayapuram / anyadA'tra zakrAdisurAsuranaranikaranAyakasevyapAdAravindaH zrIRSamadevaH samavAsArSIt / tadA samavasaraNasthAne zakranirmitaH prAsAdo'yam / SaDRtumayamudyAnaM ca bhagavatpUjArthamidam / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha etadAkarNya vismayamanAzvetasIdaM cintayan-'aho ! anAdikAlIno'yaM zrIjinadharmaH, mahAprabhAvazca / tataH svayaM tatra gatvA AdidevaM nnaam| tato'pi kAmarUpe'gAt kAmAkhyekSaNakautukI / tatra kAmAkSIdevIbhavane gataH / pUjArthamAgataM nijarUpanirjitakAmavAmAkSIgarvasarvasvaM strIvRndaM dezakhamAvAnmuktamaryAdaM sakalakalAkuzalamavekSyAcintayat59. saMsAra ! tava nistArapadI na davIyasi / antarA dustarA na syuryadi re mdirekssnnaaH|| 60. vairivAraNadantAgre samAmA sthiriikRtaa| vIrazrItharmahAsattvaiyApidbhiste'pi khaNDitAH / / 626. tato'gAt tatra yatrAsti sarparUpeNa bhUpatiH / bhautikaM daivakaM vApi yadrAjye na bhayaM bhavet // 96 kazcidRddhapArthe sarparAjyakAraNamapRcchat-tenoktam-'bho ! purA nAgakumAradevasthApitaM nAgendrapattanamidam / tatra zrIkAntarAjA atyantazrImAn dAtA bhoktA vivekI prajApriyaH paraM yadapi tadapi kAraNaM prApya krodhI bhavati / " 61. yataH- nAkAraNaruSAM saMkhyA saMkhyAtAH kAraNe krudhH| ... kAraNe'pi na kupyante ye te jagati paMcaSAH // 1 // ____ tataH sa rAjA'nyadA krodhAndho vrajan saudhAndhakAre stambhAbhighAtamUcchito niHputro mRtvA''rtadhyAnavazAt saptaphaNAlaMkRtaH so'bhUt svabhANDAgAre / sa maMtribhirvAraM vAraM bahirmuktaH svadraviNagohitaH punaH punastatraivAyAti / rAjyaM putraM vinA[zUnyaM jAtam / vairibhirniruddham / tato mahati saMkaTe lokaiH purasthApakanAgakumAradevaH smRtaH / sa smaayaatH|" sa jAtismaraM nAgaM saptaphaNAlaMkRtaM [dRSTvA, ayaM] asmadIyakulotpannaH, purA'pyasya purasya khAmI, tato'yameva rAjA bhavatu,- iti nAgakumAradevakRtarAjyAbhiSekastatprabhAvAdrAjyaM karoti / devaH sausthyaM vidhAya svasthAnamagAt / so'yaM nAgarAjasAmrAjyam / etannizamya kumAreNa cintitam-'aho ! durgatidAtA krodhaH / tataH puramadhye - kumArogAcarmakArabAlacaMdrApaNe'nyadA / upAnadarthaM tenApi sAdaraM pUrvanirmitam // 97 upAnayugalametad yujyate tava pAdayoH / mUlyenAlaM tava svAmin ! maMgalIke mayA kRtam // 980 hRSTazca zubhavAkyena zuzrAva kumarastadA / pattane pAdukArAjyaM maraNaM siddhbhuupteH|| kumArapAlarAjAnaM zRNoSi pattane yadA / zIghrameyAstadAmavya mocikaM kumarastataH // 200 ujjayinyAM sAnucaro gatvA'khaNDaprayANakaiH / kannAlI-siddhapure'gAlAtvAzeSakuTumbakam // 201 tatra pUrvapratipannamAtulasya dvijanmanaH / gRhe muktvA khakuTumbamekAkI pattane yayau // 202 627. gatvA gRhe kRSNabhadevasya bhaginIpateH / rAtrau namAma bhaginI kumAraH pramilAbhidhAm // 2034 bhrAteti pratyabhijJAya tayApi nApitaH svayam / snAnanIre vIkSya snAtAM durgA zAkuniko'bravIt // 204 saptAhAntarbhavAn rAjA pramANaM zakunA yadi / tadAkarNya bhaginyA'pi vijJaptaM patyurAtmanaH // . 205 maNDalezakRSNadevaH kumAraM parirabhya tam / tavaiva rAjyaM nAnyasya mA viSIdetyuvAca sH|| 206 mahitaTadezAdhIzaM vijayapAlarANakam / mitramAkArya kRSNena paryAlocaH kRtastataH // 207 agre pradhAna zcolukyau tau dvau rAjyArthamAhUtau / mahIpAla-ratnapAlI rAjyaM tvasyaiva me matiH // 208. dvitIye'hni pradhAnAnAM jJApayitveti tau tataH / AjUhavat kumAraM ca zrIjayasiMhameruke // 209 tataH pradhAnaH sambhUya pUrva rAjyArthamAhRtaH / mahIpAlastu tAnnatvA dattAdezaM karomi kim // 210 taM visRjya ratnapAlastairAhUto mahezvaram / praNamya sacivAdIMzca prAJjaliH prAha pUrvavat // visRSTaH so'pyathAhUtaH kumArapAla Izvaram / natvA sahelamAvaryottarIyAJcalasaJcayam // 12 kumArapAlaH [taiH] pRSTaH-'kathaM rAjyaM kariSyasi ?' / kRpANaM darzitaM tena kenApi paThitaM pdH|| 13. 11 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta mazrIH kulakramAyAtA zAsane likhitA na tu| khaDgenAkramya bhuJjIta vIrabhogyA vasundharA // 1 // tAnAhAstAbhiSekAya mRgendrAsanamAsthitaH / tataH kRSNAdibhiH proce parAmarza vimucya moH!|| patrArthe mA vilambadhvaM kArya cejIvitena vaH / tadbhItaistaistathA cakre kumaargunnrnyjitaiH|| muktAnAM setikA kSiptA tatzIrSe'bhUt sapalikA / kRSNadevabhaTTamukhyaistato rAjetyasau nataH // zrIkumArapAladevo veSTito maNDalezvaraiH / paTTahastisamArUDho meghADambaramaNDitaH // cAmaraiva-jyamAnastu gRhNan paurajanAziSaH / vividhAtodhanirghoSairyadhirIkRtadiGmukhaH // hAstikAvIyapAdAtirathakavyAbhikoTibhiH / purataH pArthataH pazcAlokaizca parivAritaH // .. 19 pradattacchaTakuMkubhirmadairmugamadairiva / dadaddAnaM tadArthibhyo rAjA prAsAdamAsadat // 220 * 128. tataH zrImatkAnhaDadevamukhyaiH samastairapi [sAmantaiH] paJcAGgacumbitabhUtalaM namo'kAri / sa prauDhatayA dezAntaraparibhramaNanaipuNyena rAjyazAstiM svayaM kurvan , rAjyavRddhAnAM pradhAnAnAmarocamAnastaiH sambhya vyApAdayituM vyavakhitaH / sAndhakAragopureSu nyasteSu ghAtakeSu prAktanazubhakarmaNA preritena kenApyAptena jJApitastadvRttAntastaM pradezaM vihAya dvArAntareNa varSa praviSTaH / tadanu tAn pradhAnAn yamapurI prati prAhiNot / 629. sa bhAvukamaNDalezvaraH zAlakasambandhAt rAjasthApanAcAryatvAcca rAjapATikAyAM sarvAvasareSu ca prAktanaduHkhA" bakhAM samarmatayA jalpati sma / rAjJoktam -'tvayA'taHparamevaMvidhaM sabhAsamakSaM na vAcyaM, vijane tu yahacchyA vAcyam / 63. yataH-AjJAbhaGgo narendrANAM mahatAM mAnakhaNDanA / marmavAkyaM ca lokAnAmazastro vadha ucyate // 1 // . . yAcako vaJcako vyAdhiH paMcatvaM mrmbhaasskH| yoginAmapyamI paJca prAyeNodvegahetavaH // 2 // - iti rAjJoparuddha utkaTatayA avajJAvazAcca-re'nAtmajJa ! idAnImeva pAdau tyajasi ?" iti bhASamANo martukAma auSadhamiva tadvacaM pathyamapi na jagrAha / nRpastadA tadAkArasaMvaraNenApahavaM vidhAyAparasmin divase nRpasaGketitairmalaistadaGgabhaGgaM kRtvA nayanayugalamuddhRtya, tatastaM tadAvAse prasthApayAmAsa / granthAntare'pyuktam - 65. kAke zaucaM dyUtakAreSu satyaM, sarpa kSAntiH strISu kAmopazAntiH / ___ klIve dhairya madyape tatvacintA, rAjA mitraM kena dRSTaM zrutaM vA // 1 // * 66. yataH-zAstraM sunizcitadhiyA paricintanIyamArAdhito'pi nRpatiH prishngkniiyH| AtmIkRtA'pi yuvatiH parirakSaNIyA; zAstre nRpe ca yuvatI ca kutaH sthiratvam // 2 // 67. Adau mayaivAyamadIpi nUnaM, na taddahenmAmavahIlito'pi / iti bhramAdaGguliparvaNApi, spRzeta no dIpa ivaavniipH||3|| iti vimRzadbhiH samantataH sAmantairbhayabhrAntacittaistataHprabhRti sa nRpatiH pratipadaM siSeve / * 630.paTTAbhiSekAdanantaraM solAkanAmA gandharvo'vasare gItakalayA'tulayA rakhitAd rAjJaH SoDazAdhika zata prasAde dramANAmavApya, taiH sukhabhakSikA visAdhya, bAlakAn tayA santarpayan 'rAjJo dAnamalpamityupahasan , kupitena rAjA nirvAsito videzaM gataH / tatratya bhUpateH paritoSitAd gajayugalamAnIyopAyanIkurvan paulukyabhUpAlena saMmAnitaH / kadAcit ko'pi vaidezikagandharvo 'muSito'smI'ti tAraM bumbAravaM kurvANaH, 'kena muSito'sIti rAjASibito 'mama gItakalayAlulayA sAmIpyamupeyuSA kautukArpitagalagaDalena nazyatA sageNeti vijJApayAmAsa / tadanu Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71. imArapAupraboSaprabandha solAmidhAno gandharvarAda nRpatinA samAdiSTaH, aTavImaTantaM sphItagItAdikRSTiviSayA gale khelatkanakadhAma nagarAntaH samAnIya tassa bhUpateH sabhAsamakSaM darzayAmAsa / atha tatkalAkauzalena camatkRtamAnasaH nRpatiH solAkaM gItakalAyA bhavarSi papraccha / sa tu zuSkadAruNaH pallavaprarohamavadhi vijJaptavAn / tarhi taskautukaM darzayetyAdicha, baghudAd girevirahanAmAnaM vRkSamAkSepAdAnAyya tatzuSkazAkhAkhaNDaM rAjAGgaNe kumAramRttikAlasAlavAle cikSepa / malhAravarNAtaanavayagItakalayA saghaH prollasatpallavitaM nivedayan, sa saparivAraM nRpaM toSayAmAsa / tadA santuSTena rAjA pAritoSake grAmayamalaM dattam / -bikaarsolaaprbndhH| 11. kRtopakArAnAkArya sarvAn sattvahitastataH / kRtajJaH kRtavAn rAjA teSAM pUjAM yathocitAm // 21 18. . khAmibhakto janotsAhI kRtajJo dhArmikaH shuciH| akarkazaH kulInazca zAstrajJaH satyabhASakaH // 1 // 69. vinItaH sthUlalakSazcAvyasanI vRddhsevkH| akSudraH sattvasaMpannaH prAjJaH zUro'cirakriyaH // 2 // pUrvaparIkSitaH sarvopadhAsu nijdeshjH|| rAjArtha-khArtha-lokArthakArako nispRhaH zamI // 3 // ' amoghavacanaH kalpaH paalitaashessdrshnH| pAtraucitye ca sarvatra niyojitapadakramaH // 4 // aandhiikssikii-tryii-vaartaa-dnnddniitikRtshrmH| kramAgato vaNikaputro bhavenmazrI na cAparaH // 5 // iti nItiM vimRzya tena rAjJA pUrvopakArakartuH zrImadudayanAGgajaH zrIvAgbhadevo mahAmAtyacake / mAliganAmA jyAyAn pradhAnaH, mahaM udayanadevazca / 632.tadA caulukyarAjJA kRtajJacakravartinA AligakulAlAya saptazatIgrAmamitA vicitrA citrakUTapaTTikA . dade / te tu nijAnvayena lajamAnA adyApi 'sAgarA' ityucyante / yaidha chinnakaNTakAntare prakSipyAkSato rakSita- . sveGgarakSakapade pratiSThitAH / vismRtAH shriihemsuuryH| 133.anyadA uvayanamatriNAhUtAH zrIpattane samAyAtAH samahotsavam / kadAcid gurubhirUce-'he matrin ! tvaM bhUpaM raho brUyAH-aba tvayA navInarAjJIgRhe na suptavyaM rAtrau, sopasargatvAt / kenoktamiti pRcchezcet tadA'tyAgrahe mama nAma byAH' / tatastena matriNA tathokte, rAjJA ca tathAkRte, nizi vidyutpAtAt tasmin gRhe dagdhe, tasAMpa rAzyAM mRtAyAM rAjA camatkRtaH / jagAda sAdaram-'mavin ! kassedamanAgatajJAnaM, mahatparopakAritvaM ca tato rAjAnirvandhe kRte matriNA zrIgurUNAmAgamanamUce / tat zrutvA pramudito nRpastAnAkArayAmAsa / rAjasabhAyAmupAgatAnabhyutthAya vavande, prAJjaliruvAca ca-'bhagavannahaM nijAsyamapi darzayituM nAlaM tatrabhavatAm / tadA stambhatIrthe rakSitaH, bhAvirAjyasamayaciThaDikA cArpitA / paramahaM prAptarAjyo'pi nAsmArSam / yuSmAkaM niSkAraNaprathamopakAriNAmahaM kathaMcanApi nAnRNIbhavAmi' / sUribhirUce ityaM vikatthase kasmAt tvamAtmAnaM mudhA nRpaH / upakArakSaNo yatte saMpratyasti samAgataH // 22 kRtajJatvena cet pratyupacikistvaM, tarhi vizvajanIne zrIjaine dharme nijaM mano nidhehi / rAjJA tatpratipayoktam'yummAbhirihAnizamAgantavyamiti' / evamAcAryaiH saha rAjJaH saMgatiH samajani / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta 634. atha zrIkumArapAlaH samastasAmantacakravAlacaturaGgacamUcaMkramaNacalAcalabhUvalayaH, digvijayayAtrAye cacAla / tatra prathamaM dakSiNAzAM prati prasthito lATa-mahArASTra- karNATa-tilaMgAdidezAnA vindhyAcalamasAdhayat / tato dakSiNasamudrataTanikaTeSTan kalolAn dRSTvA kampakAraNamapRcchat / tatra kavayaH procuH prAptaH zrIreSa kasmAt punarapi mathitaM manthakhedaM vidhicchuH nidrAmapyasya saMpratyanalasamanaso naiva sNbhaavyaami| setuM badhnAti bhUyaH kimiti ca sakaladvIpanAthAnupAta stvayyAyAte vikalpAniti dadhata ivAbhAti kampaH payodheH // 1 // - sapAdalakSaTaMkAnaucitye'dAt / tataH setubandhaM vilokya zrIrAmadevaprazastimavAcayat / yayA74. zayyA zADvalamAsanaM zuci zilAsA drumANAmadhaH, zItaM nirjharavAri pAnamazanaM kandAH sahAyA mRgaaH| ityaprArthitalabhyasarvavibhave doSo'yameko vane, duHprApArthini yatparArthaghaTanAvandhyairvRthA sthIyate // 1 // _ aho rAmasya vadAnyatA vane'pi / tataH parazurAmasyAzramaM vilokyovAca-'aho ! krodhasya visphUrjitam / yaH pUrva khAM jananImaghAtayat' / tataH75. yena triHsaptakRtvo nRpavalavasAsAndramAstikyapaGkaH,' __ prAgbhAre'kAri bhUricyutarudhirasaritAripUre'bhiSekaH / yasya strIvAlavRddhAvadhinidhanavidhau nirdayo vizruto'sau, - rAjanyocAMsakUTakathanapaTuraTad ghoradhAraH kutthaarH||1|| aho prANinAM sakalapuruSArthapratyarthI sadA saMnihito'yaM krodhaH AcandrArkamayazaHpaTupaTahaghaTanApaNDita iti * saMcintya pazcAd vyAghuTyamAnaH pathi pravINajanavANImazRNot / yathA76. tAvakInakaTakairathoddhatA dhUlayo jagati kuryurandhatAm / cedimAH karighaTAmadAmbhasA bhUyasA prazamayenna srvtH||1|| sapAdalakSamatra dAnam / / atha pazcimAM prati cacAla / tatra surASTra-brAhmaNavAhaka-paMcanada-sindhu-sauvIrAdidezAn sAdhayAmAsa / tatra sindhupazcimataTe padmapure pAnRpaputrI padminI padmAvatI nAnI khapratIhArImukhena zrIkumArapAladevasyAtirUpAdikharUpaM zrutvA, tataH kRtanizcayA pitrA visRSTA, saptakoTIdravyayutA, saptazatasaindhavaturaGgamaparivRtA, khasamAnaSoDazavarAGganAsahitA, svayaMvarA samAyAtA rAjJA pariNItA / asminnavasare kazcit papATha77. ekatridhA hRdi sadA vasati sma citraM yo vidviSAM viduSAM ca mRgiihshaaNc| tApaM ca saMmadabharaM ca rati ca siJcat sUryoSmaNA ca vinayena ca lIlayA ca // 1 // ___atrApi sapAdaM lakSadAnam / tataH pazcAdAgacchan dvArikAsannaH kenApi vijJaptaH- devAtra kRSNarAjo balinikandano rAjyamakarot / tatra devadAye dvAdazagrAmAn dadau / athottarAM prati pratasthe / tatra kAsmIroDDiyAna-jAlaMdhara-sapAdalakSa-parvata-svasAdidezAnA himAcalamasAdhayat / tatra gaMgAtaTe nAnAveSakriyAzAstradaivatAdibhedena parasparAdhikSepaparAn vivadamAnAn bahuvidhatIrthakAnavalokyAcintayat. . .78. prasannasyAstasaGgasya vItarAgasya yoginaH / - bhavanti siddhayaH sarvA viparyAse na kiMcana // 1 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha 79. sarvajJatA nAsti manuSyaloke nAtyantamRgvA'pi jano hi kadhita / jJAnena hInottamamadhyamena yo yad vijAnAti sa tena pnndditH||2|| tatastatra rAjA nijakIrtiprasarAvasaramavetya sakalapAkhaNDinAM yathAkAmaM dAnamadAt / tato vANArayAM bhUtAnandayoginaM bahuparIvAravRtaM anekavidyAmatratatrayatrAdivicitrakalAkauzalenAtmIyakRtabahujanaM dRSTvA'cintayat80. ye lubdhacittA viSayArthabhoge bahirvirAgA hRdi bddhraagaaH| . te dAmbhikA veSadharAzca dhUrtA manAMsi lokasya tu rajayanti // 1 // - 81. kulInAH sulabhAH prAyaH sulabhAH shaastrshaalinH| suzIlAzcApi sulabhA durlabhA bhuvi taattvikaaH||2|| tataH prAcI prati pratasthe / tatra kuru-sUrasena kuzAvartta-pAMcAla-videhA-dazArNa-mAgadhAdIn dezAnasAdhayat / tato rAjA'grato gacchan kvApi vane nirvijane rahaH pradeze kamapi munipuMgavamekAkinamantaH samA- " vikhAdhInamanaHprayogaM nAsAgravinyastArddhanimIlitanayanaM prazamapIyUSapAnasuhitaM sakalapANivargasya nijasaMsargapraNAzitanisargavairaM khAntaikAntabhAvajJAtanRpanirmitapraNAmaM vilokya rAjA savismayaM cintayati sma82. tRNaM brahmavidaH khargastRNaM zUrasya jIvitam / viraktasya tRNaM nArI nirIhasya tRNaM nRpH||1|| tato rAjA kSaNAntare kRtapraNAmaH punaH sakalabhavaklezanAzinI dharmAziSAM samAsAdya praznamakarot-bhagavan ! . kayaM turantaviSayAzA nirAzAzcake ?' muniruvAca-'rAjan ! 83. yasyAtma-manasobhinnarucyomaitrI prvrtte| yogavinaikanineSu tasyecchAviSayeSu kA // 1 // etannizamya rAjA saparikaraH kSaNaM muniprabhAvAt prazAntakhAntaH cetasi cintAM cakAra / aho svArthakRtasyApi sAmyasya mahimA nahi mAnagocaraH / yataH84. sAraMgI siMhazAvaM spRzati sutadhiyA nandinI vyAghrapotaM, . mArjArI haMsavAlaM praNayaparavazA kekikAntA bhujaGgam / vairANyAjanmajAtAnyapi galitamadA jantavo'nye tyajeyu ___ iMSTvA sAmyaikarUDhaM prazamitakaluSaM yoginaM kSINamoham // 1 // . tato munikharUpaM nirUpya svAtmAnaM ninindaH / aho viSayAzAkaluSaM jagat / tato munidezAnAM nizamya / katimiH prayANaiH sAdhitabhUvalayaH, nibhRtaM bhRtabhANDAgAraH, caturaGgacamUcaJcalIkRtacaturAzaH, pUritArthijanAzaH, kRtakunItipraNAzaH, prAduHkRtadharmamArgaprakAzaH, yazaHpuJjapUritatribhuvanAvakAzaH zrIkumArapAlanarezvaraH kRtapravezamaGgalamahotsavaH zrIpattanamAjagAma / dvAsaptatisAmantabhUpAlaiH kRtarAjyAbhiSekaH sAmrAjyaM karoti / 335. athAnyadA zrIcaulukyacakravartI sarvAvasare sthitaH kauMkaNadezIyasa mallikArjunasya rAjJo mAgadhena rAja pitAmaha iti birudamabhidhIyamAnamasRNot / 85. yathA-jitvA prAga nikhilAnilApativarAn durvAradorvIryataH, kRtvA cAtmavazaMvadAnavirataM tAn pautravat srvdaa| dhatte rAja pitAmahe ti birudaM yo vizvavizvazrutaM, . so'yaM rAjati mallikArjunanRpaH kodnnddvidyaarjunH||1|| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta etadAkarNya soSmANaM rAjAnamadhigamyAgAdhabuddhinidhirmAgadhaH punarabhyadhAt - 86. raverevodayaH zlAghyaH ko'nyepaamudyaagrhH| . ma tamAMsi na tejAMsi yasminnabhyudite sati // 1 // 87. yataH-ahaMkAre sati prauDhe vadatyevaM gunnaavlii|| ahaM kAre patiSyAmi samAyAtA tavAntikam // 2 // ___ iti mAgadhavacanairuddIpito rAjA'vadat-'aho avijJAtAhaMkAramvarUpo'yaM bhUpaH / ' tatastadasahiSNutayA khasabhAM nibhAlayan , nRpacittavidA matrizrIAmbaDena kRtaM lalATe karasaMpuTam / dRSTvA camatkRto bhUpatiH / samAvisarjanAnantaramaJjalibandhasya kAraNamapRcchat / tato matriputro'vadata-deva! yadasyAM sabhAyAM sa ko'pi subhaTo'sti yo mithyAbhimAnaM nRpAbhAsaM caturaGganRpavat mallikArjunaM jayatIti yuSmAdAzayavidA mayA svAmyAdezakSameNAyama"alibandhazcake / iti tadvacaH zrutvA rAjA'vadat-'aho asya cAturyam' / 88. udIrito'rthaH pazunApi gRhyate hayAzca nAgAzca vahanti coditaaH| anuktamapyUhati paNDito janaH paregitajJAnaphalA hi buddhyH||1|| tatastadvacaHsamamanantarameva nRpastaM prati prayANAya dalanAyakaM kRtya paJcAGgaprasAdaM dattvA samastasAmantaiH samaM visasarja / sa cAvicchinnaprayANaiH kauMkaNadezamAsAdya durvAravAripUrAM kAlaMviNinAmnI nadImuttIrya parasmin kUle 4 gate sainye taM saMgrAmAsajaM vimRzya mallikArjunaH sarvAbhisAreNa prAharan tatsainyaM trAsayAmAsa / atha tena parAjitaH sa senApatiH kRSNavadanaH kRSNacchatrAlaMkRtamauliH kRSNaguDDure nivasan zrIpattanabahiHpradeze sthitH| __ atha vijayAdazamIdine rAjapATikAgatena zrIcaulukyabhUbhujA vilokya 'kasyAsau senAnivezaH 1 iti pRSTe kazciduvAca-'deva ! kauMkaNAt pratyAvRttasya parAbhUtasyAmbaDasenApateH senAsaMnivezo'yamiti / ' tadIyalajayA camatkRto nRpazcintayati sma-'aho'ssa lajAzIlatvam / atrAntare'vasarapAThakaH ppaatth|| 89. lajjAM guNoghajananI jananImivAryAmatyantazuddhahRdayA anuvrtmaanaaH| tejakhinaH sukhamasUnapi santyajanti satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm // 1 // tato'sya sapAdalakSadAnamadAt / punaH prasAdalalitayA dRzA''mbaDaM saMbhAvya tadaparairbalavadbhiH sAmantaiH samaM mallikArjunaM jetuM prAhiNot / tataH katibhiH prayANaiH punastAM nadImAsAdya pravAhabandhe viracite tenaiva pathA sainyamuttArya sAvadhAnavRttyA sanmukhamAyAtena mallikArjunasainyena sahAsamasamarArambhe jAyamAne hastiskandhAruDhaM - vIravRttyA mallikArjunameva rurodha / dvayozciraM khaDgAkhaDgi dRSTvA mAgadhaH papATha90. abhimukhAgatamArgaNadhoraNidhvanita pllvtaambrghre|| vitaraNe ca raNe ca samudyate bhavati ko'pi paraM viralaH prH||1|| iti zrutvA varddhitotsAha AmbaDaH subhaTo dantidantamusalasopAnena kumbhasthalamadhiruhya mAdyaduddAmaraNarasaH 'prathamaM tvaM prahara, iSTaM vA daivataM smara' ityuccaran , karavAladhArAprahArAta mallikArjanaM bhUpIThe loThayitvA. sAmanteSa - tannagaraluNTanavyApteSu kesarikisora iva kariNaM taM lIlayaiva jaghAna / tanmastakaM suvarNena veSTayitvA tasmin deze zrIcaulukyanRpAjJAM dApayitvA, trizatIjAlAn prajvAlya zrIpattanamAjagAma / tataH sabhAniSaNNeSu dvAsaptatisAmanteSu tasya kozamArpayat / zATI zRMgArakoTyAkhyA, paTaM mANikyanAmakaM / pApakSayaM karaM hAraM muktAzuktiM viSApahAm // 23 haimAn dvAtriMzataM kumbhAn manubhArAn pramANataH / SaN mUDakAMstu muktAnAM svarNakoTIH caturdazaH // 24 vizaM zataM ca pAtrANAM caturdantaM ca dantinam / zvetaM seDukanAmAnaM dattvA navyaM navagraham // . 25 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha sAyaparamapi tatsatkaM sarva samarpya tacchiraHkamalena khasvAminaH zrIkumArapAlasa pAdau pUjayAmAsa / mahAvadAtaprItena rAjJA zrIAmbaDasya 'rAja pitAmaha' iti virudaM dattam / caturviMzatizataM jAtvaturaMgabAba prApya tena khagRhAdaka sarve yAcakebhyaH pradattAH / atrAntare pishunprveshH| 91. yataH-jamme vijaM na hU nahu hohI jaM ca jammalakkhehiM / taM ciya jaMpati tahA pisuNA jaha saccasAricchaM // 1 // tataH prabhAte kiMcinena rAjJA sevAvasare samAyAtaH praNAmaparyante zrIAmbaDaH proktaH- 'tvaM mama dAnAdappaSikamiyat kasmAddatse ? / yataH, sevakena khAmina Adhikyena dAnaM na deyamiti sevAdharmaH / ' atrAvasare zrIjAmbaDasya mAgadhaH papATha rAjasabhAyAm - . . '92. zayyA zailazilA gRhaM giriguhA vastraM tarUNAM tvacA, - sAraMgAH suhRdo nanu kSitibhRtAM vRttiH phalaiH komlaiH| / yeSAM nairjharamambupAnamucitaM ratyeva vidyAGganA, manye te paramezvarAH zirasi yairyaddho na sevAJjaliH // 1 // matriNA lakSamaucitye dattam / rAjJaH samadhikaH kopH| tato matriNA proce-'rAjan ! tvaM dvAdazagrAmasvAminatribhuvanapAlaputraH, ahaM tvaSTAdezadezAdhipatyabhujastava putraH / tataH stokamidaM mama dAnamiti' zrutvA rAjA pramuditaH putrapadamadAt / dviguNaM ca prasAdamakarot / atrAntare rAjJo mAgadhaH papATha93. te gacchanti mahApadaM bhuvi parA bhUtiH samutpadyate, teSAM taiH samalaMkRtaM nijakulaM taireva labdhA kssitiH| teSAM dvAri nadanti vAjinivahAste bhUSitA nityazo, ye dRSTAH paramezvareNa bhavatA ruSTena tuSTena vA // 1 // - rAjA sapAdalakSadAnamadAt / tataH yaH kauberImA turuSkamaindrImA tridivApagAm / yAmyAmA vandhyamA sindhuM pazcimA yo ghasAdhayat // 1 // aSTAdazadezeSu rAjJa AjJA pravartitA zrIAmbarena / . . 36. athAnyadA zrIhemasUrimAtA cAhiNidevI pravrajitA / kAlAntare kRtAnazanA namaskArakoTipuNye datte sati zrIpattane puNyavare triSaSTizalAkApuruSacaritrAdilakSagrantho navInaH kAryaH iti prokte sati sUriNA, sA mRtaa|| karNamestrAsAdAgre vipraistathA bharaDakairasUyayA tadvimAnabhane'tyantadUnAH zrIsUrayastaduttarakriyAM nirmAya tenaiva manyunA mAlavakadeze saMsthitasya zrIkumArapAlassa skandhAvAramalaMcakruH / . prabhuH svayaM yadi bhavet svakare vA yadi prbhuH| sa zaknoti tadA kArya kartuM naivAnyathA pumAn // 1 // iti vacastattvaM vicintayantaH zrImadudayanamatriNA nRpaterniveditAgamanAH kRtajJaziroratnena nRpeNa paro-. parodhAnmahotsavapurassaraM saudhamAnItAH / tad rAjyaprAptinimittajJAnaM smArayan nRpaH, tatrabhavadbhiH sadaiva devapUjAvasareSu samAgamyamiti prAha / sUriruvAca bhuJjImahi vayaM bhaikSaM jIrNa vAso vasImahi / zayImahi mahIpache kursImahi kimIzvaraiH // 1 // 94. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta rAjAha-'maharSe ! 'haM paralokasamAcaraNAya samatRNamaNibhirbhavadbhiH saha sNgtisaaNgtymbhilssaami| yataH97. ekaM mitraM bhUpatirvA ytirvaa............||1|| 98. vinA gurubhyo guNanIradhibhyo jAnAti dharma na vicakSaNo'pi / AkarNadIrghojvalalocano'pi dIpaM vinA pazyati nAndhakAre // 2 // ___ mahAkavipraNItatvAt / kiM mitraM yannivarttayati na pApAt' / zrIsarvajJazAsane mahAprabhAvanAM jJAtvA zrIgurumiraprati Siddha tadvacanam / tato nRpastasya maharSeH parIkSitacittavRttiH zrImukhena sarvAvasaraM vetrinnmaadidesh| . 637. atha tatra yAtAyAte saMjAyamAne sUrINAM guNagrAmastavaM kurvatyurvIpatau purodhA virodhAdityabhyadhAt -'amI na namaskArArhAH, ajitendriyatvAt' / kathamiti rAjJA pRSTe prAha - 99. vizvAmitra-parAzaraprabhRtayo ye cAmbupatrAzinaH, te'pi strImukhapaGkajaM sulalitaM dRSTvaiva mohaM gatAH / AhAraM saghRtaM payodadhiyutaM bhuJjanti ye mAnavA steSAmindriyanigrahaH kathamaho dambhaH samAlokyatAm // 1 // iti vacaH zrutvA zrIsUribhirUce-'na caivamAhAramAhArayanti munyH| na caikAntenAjitendriyatvakAraNamAhAraH, kintu mohanIyakarmaNaH prakRtirapi, tIvramandamandatarabhedA / tathA c|| 100. siMho balI dviradazUkaramAMsabhojI, saMvatsareNa ratimeti kilaikavAram / ... pArApataH kharazilAkaNabhojano'pi kAmI bhavatyanudinaM vada ko'tra hetuH||3|| iti tanmukhamudrAkAriNi pratyuttare'bhihite nRpaH pramuditaH / / 638. punaH kiyadine gate nRpapratyakSaM kenApi matsariNA'bhANi - 'rAjannete jainAH sUrya na manyante, pratyakSadaivatam / tatra zrIsUriH prAha adhAmadhAmadhAmedaM vayameva hRdi sphuTam / yasyAstavyasane prApte tyajAmo bhojanodake // 1 // iti prAmANyAd vayameva bhaktAH sUryasya nacaite tattvataH / payodapaTalezchanne naiva kurvanti bhojanam / astaMgate'tibhuJjAnA aho bhAnoH susevakAH // 2 // ___ vyAsenApi proktam - ye rAtrau sarvadAhAraM varjayanti sumedhsH| teSAM pakSopavAsasya phalaM mAsena jAyate // 3 // 639. iti tanmukhabandhe jAte kadAciddevapUjAkSaNe saudhamAgate mohAndhakAratiraskAracandre zrIhemacandre yaza. candragaNinA rajoharaNenAsanapaTTa pramArNya tatra kambale nihite jJAtatattvajuSAM kimetaditi nRpeNa pRSTAH zrIguravaH * prAhuH-'rAjan ! kadAcidiha ko'pi janturbhavati, tadA tatpIDApariharaNAyAsau prayatnaH, sarvajanturakSArUpatvAd dharmarahasyasya' / 'yadA pratyakSatayA dRzyate jantustadaivedaM yujyate nAnyathA vRthAprayAsahetutvAditi' yuktiyuktAM nRpoktimAkarNya zrIgurubhiruktam - 'rAjan ! yathA bhavadbhizcaurAdyabhAve'pi nagararakSArtha pratyahamArakSikAH sthApyante, kaTakAbhAve'pi gajaturaGgamAdicamUH zramAbhyAsaM kArApyate, mA muSNantu nagaramiti / tathAtrApi jJeyam / rAbavyavahAravad dhrmvyvhaarH| tathA cAgamaH- . 103. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapALaprabodhaprabandha 101. pANehiM saMsattA paDilehA hoi kevalINaM tu / saMsattamasaMsattA chaumatthANaM tu paDilehA // 1 // . saMsajA dhuvmeyN.........||2|| sNsttmsNsttaa.........||3|| 105 titthayarA rAyANo sAhU Arakkhi bhaMDagaM ca purN| teNasarisA ya pANA tigaM ca rayaNA bhayo dNddo||4|| tathA dharmasamuddeze'pyuktam- . 106. Atmavat sarvajIveSu kuzalavRtticintanam / dharmAdhigamanopAyaH zaktitastyAgatapasI ca // 1 // etadAkarNya rAjA camatkRto'vAdIt - 'aho ! zrIjainAgamagambhIratA jIvarakSAdakSatA ca' / tataH samadhikA zrIjinamatAnurAgaH samajani nRpasya / 640. atha rAjJA zrIgurUNAM haimaTaMkakasahasradazakaM puro muktvA yogakSemakaraNAya gRhyatAmityukte zrIsUribhirUce'sarva dIyamAnaM dvijA gRhNanti, natu vayam' / tato rAjJoce- 'bhagavannete paradarzaninaH sarve'pi mayA dIyamAnaM sarvakhamapi gRhNanti / paraM brahmacAribhirnirgranthairbhavadbhiH kasmAt kamapi nAdIyateti ?' sUrayaH prAhuH- 'rAjan ! sarvazAsavirodhahetutvAt pratiSiddhaM rAjapiNDam / yadAha smRtau - - 107. adhItya caturo vedAn sAGgopAGgAn salakSaNAn / zUdrAt pratigrahaM kRtvA kharo bhavati brAhmaNaH // 1 // 108. kharo dvAdazajanmAni SaSTijanmAni shuukrH| zvAnaH saptatijanmAni ityevaM manurabravIt // 109. rAjJaH pratigraho ghoro madhusvAdo viSopamaH / putramAMsaM varaM bhuktaM natu rAjapratigrahaH // - 110. rAjapratigrahadagdhAnAM brAhmaNAnAM yudhisstthir!| saTitAnAmiva bIjAnAM punarjanmo na vidyate // 4 // -- mahAbhArate zAntiparve'pyuktam / tathA jainAgame ca111. saMnihIgihamitte ya rAyapiMDe kimicchie / ......... // 112... saMvAhaNaM daMtapahoyaNAya saMpucchaNadehapaloaNA ya // ___ etatsarvaM sAdhUnAmanAcIrNam / Acelukka uddesiya sijAyara rAyapiMDa kiikamme / vayajiTTapaDikamaNe mAsaM pajjosavaNakappe // 1 // iti dazadhA sAdhUnAM sAmAcArIkalpaH / ityAkarNya rAjA pramudito jainAcAraprazaMsAmakArSIt / lajitAzca dvijAH sarve'dhomukhA abhUvan / . 641. atha katibhirdinai rAjA zrIpattanamAjagAma / anyadA sabhAyAM niSaNNe rAjani saparikare ko'pi matsarI prAha'rAjannete jainA vedAn na manyante, ato vedabAhyA na namaskArArhAH' / kimetaditi pRSTA rAjJA zrIsUrayaH prAhuH- 'rAjan ! " yadi vedeSu jIvadayAdharmo'sti tarhi sakalazAstrasaMvAdazuddhaM jIvadayAdharma kurvANAM vayaM kathaM vedabAyAH / yadAhuH114. ahiMsA prathamo dharmaH sarvazAstreSu vishrutH| yatra jIvadayA nAsti tatsarva privrjyet|| 115. dhruvaM prANivadho yajJe nAsti yjnystvhiNskH| sarvasattveSvahiMsaiva dayAyajJo yudhisstthir!|| 116. yadi prANivaghe dharmaH khargazca khallu issyte|sNsaarmockaanaaN ca tataH khrgo'bhidhiiyte| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta jainAgamazca - 117. sababhUappabhyassa saMmaM bhUyAI paaso| pihiyAsavassa daMtassa pAvaM kammaM na bNdhii| 118. sadhe jIvA viicchaMti jIviuM na mribiuN| tamhA pANavahaM ghoraM niggaMthA vajayaMti gN|| * atha vedeSu nAsti jIvAdayA tarhi na pramANam , cArvAkadharmazAstravat , dayAvikalatvAt / kimasmAkaM dayA. * dharmaniSThAnAM taiH prayojanamiti zrutvA te sarve tUSNIM kRtvA sthitAH / camatkRto rAjA dayAdharme mano ddhau| .. 642. athAnyadA vipraiH sambhUya proktam -'zUdrA ete, na praNAmArhAH' / zrIgurubhiruktam - 'kiM nAma tat zUdratvaM, prAmaNatvaM vA kimucyate / na tAvadekAntena jAtyA zUdratvaM, brAhmaNatvaM vA bhavati / yaduktam - 119. zUdro'pi zIlasaMpanno guNavAn brAhmaNo bhavet / brAhmaNo'pi kriyAhInaH zudrApatyasamo bhavet // // 120. ataH-sarvajAtiSu cANDAlAH sarvajAtiSu brAhmaNAH / brAhmaNeSvapi cANDAlAH cANDAleSvapi brAhmaNAH // 121. kRSi-vANijya-gorakSAM raajsevaamkiNcnaaH| ye ca viprAH prakurvanti na te kaunteya ! brAhmaNAH // 3 // 122. hiMsako'nRtavAdI ca cauryayAbhiratazca yH| paradAropasevI ca sarve te patitA dvijaaH|| // 123. brahmacaryatapoyuktAH samAnaloSTakAJcanAH / sarvabhUtadayAvanto brAhmaNAH srvjaatissu|| 124. kSAntyAdikaguNairyukto vyastadaNDo niraamissH|n hanti sarvabhUtAni prathamaM brahmalakSaNam / / 125. sadA sarvAnRtaM tyaktvA mithyAvAdAd viracyate / nAnRtaM ca vadedU vAkyaM dvitIyaM brahmalakSaNam // 126. sadA sarva paradravyaM bahirvA yadi vA gRhe / adattaM naiva gRhNAti tRtIyaM brahmalakSaNam // * 127. devAsuramanuSyeSu tiryagayonigateSu ca / na sevate maithunaM yazcaturtha brahmalakSaNam // 128. tyaktvA kuTumbavAsaMtu nirmamo niHprigrhH| yuktazcarati niHsaGgaH paJcamaM brahmalakSaNam // 129. pazcalakSaNasaMpUrNa IdRzo yo bhaved dvijH| mahAntaM brAhmaNaM manye zeSAH zUdrA yudhisstthir!|| kaivartIgarbhasambhUto vyAso nAma mhaamuniH| tapasA brAhmaNo jAtastasmAjAtirakAraNam // 131. hariNIgarbhasambhUto RSizRGgo mahAmuniH / tp0||' 132. zunakIgarbhasambhUtaH zuko nAma munistathA / tp0|| 133. maNDUkIgarbhasambhUto mANDavyazca mahAmuniH / tp0|| 134. urvazIgarbhasambhUto vaziSThastu mhaamuniH| tp0|| na teSAM brAhmaNI mAtA saMskArazca na vidyate / tpH|| * 136. yavatkASThamayo hastI yacarmamayo mRgaH / brAhmaNastu kriyAhInatrayaste naamdhaarkaaH|| . iti zrutvA niruttareSu vipreSu pramudito rAjA / jAtaM manasi sthairya zrIjinadharme / 643. anyadA kaizcit matsaribhiH proktam - 'rAjannate malAvilavastrAH snAnAbhAvAdapavitragAtrA rAjasabhAyAM sthAtuM nocitaaH| iti zrutvA tatra sakalarAjavargasamakSaM zrIsUribhirabhidadhe- 'kasya nAmApAvitryaM, zarIrasyAtmano vA ? yadi zarIrasya tarhi sarveSAM zarIrasya tAvat saptadhAtumayatvAt pAvitryApAvitryavibhAgaH kartuM kenApi. no pAryate / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha bhAramanavet tad yuSmAdRzAmanatizayadRzAM prAkRtapuruSANAmatIva durlakSyam / jalakSAlanakRtaM tu yat pAvitryApAvitryavivecanaM tanmUDhavismApanam / yaduktam - 137. zaucamAdhyAtmikaM tyaktvA bhAvazuddhyAtmakaM zubham / / jalAdizaucaM yad dRSTaM mUhavimApanaM hi tat // 138. kuryAd varSasahasrANi pratyahaM manjanaM muhuH| sAgareNApi kRtlena vadhako naiva shudyti||' 139. cittaM rAgAdibhiH kAntamalIkavacanairmukham / jIvahiMsAdibhiH kAyo gaMgA tasya parAGmukhI // 140. cittamantargataM zuddhaM vadanaM stybhaassnnaiH| brahmacaryAdibhiH kAyaH zuddho gNgaavinaapyso|| 141. brahmacaryeNa satyena tapasA saMyamena ca / mAtaMgA api zuddhyanti na shuddhistiirthyaatryaa|| 142. . zRGgAramadanotpAdaM yasmAt lAnaM prakIrtitam / tasmAt lAnaM parityaktaM naisstthikaibrhmcaaribhiH||. 153. sukhazayyAsanaM vastraMtAmbUlaM slAnamaNDanam / dantakASThaM sugandhaM ca brahmacaryasya duussnnm|| 144. satyaM zaucaMtapaH zaucaM shaucmindriynigrhH| sarvabhUtadayA zaucaM jalazaucaMca pazcamam / / ___ iti zAstroktaM kiM yuSmAbhirapi na dRSTaM na vA zrutaM, yeneyaM carcA kriyate |'-iti nizamya nRpaH saparikaraH pramuditaH / jJAtaH zaucasya samAcAraH / prAha ca tadA- 'aho ! zrIhemasUrINAM khaparazAstrarahasyasmRtiH, sdaacaar-|| caturatA ca / 145. yataH-ehireyAhirAMcake keSAM na zrutiSu shrutm| paraMparimalastasya vilIno vimlaatmsu|| jJAtaM ca jalazaucaM mUDhajanamanovismApanam / 644. athAnyadA kSamApatiH papraccha - 'kayApi yuktyA'smAkamapi yazaHprasaraH kalpAntaHsthAyI bhavati ?" -iti tadIpAM giramAkarNya 'vikramArka iva vizvasyAnRNakaraNAt, yadvA zrIsomezvarasya prAsAdaM vArAMrAzitaraMganikarAsannA- . mbhobhiH zIrNaprAya yugAntakIrtaye samuddhara' - iti candrAtapanibhayA zrIhemacandragirA udvelapramadAmbhodhinRpastameva maharSi pitaraM daivataM guruM manyamAno nitarAM dvijAn nindan , tadaiva prAsAdoddhArAya daivajJanivedite sulagne tatra paJcakulaM prasthApya prAsAdaprArambhamacIkarat / atha zrIsomezvarasya prAsAdaprArambhe kharazilAniveze saMjAyamAne sati paJcakulaprahitavarddhApanikAvijJaptikAM nRpatiH zrIhemacandragurordarzayan 'ayaM prAsAdaprArambhaH kathaM niHpratyUhaM pramANabhUmimadhiroDhameti ?' iti pRthivIparivRDhenAnuyuktaH zrImAn kiMciducitaM vicintya gururUcivAn -'yadasya dharmakAryasyAntarAyaM / parihAya dhvajAdhiropaM yAvad abrahmasevAniyamo'tha madyamAMsaniyamaH, dvayorekataraM kimapyaGgIkuru'-iti tadvacanamAkarNya nRpatirmadyamAMsaniyamamabhilapan zrInIlakaNThasyopari jalaM vimucya tamabhigrahaM jagrAha / saMvatsaradvayena tasmin prAsAde kalazadhvajAdhiropaM yAvad gate sati taM niyamaM mumukSurgurunanujJApayan , tairUce- 'yadhanena nijakIrtanena sArddhamarddhacandracUDaM prekSitumarhati bhavAn tadyAtrAparyante niymmocnaavsrH|' ityabhidhAyotthite zrIhemacandramunIndre gate tadguNairunmIlannIlirAgaraktahRdayastamekameva saMsadi prazaMsan nirnimitto vairI parijanastejaHpulamasahiSNuH kazcinmithyAdRSTI , rAjJo'grejalpat / / . 146. ujvalaguNamabhyuditaM kSudro draSTuM na kathamapi kssmte| dagdhvA tanumapi zalabho dIpAM dIpArcimapaharati // 1 // iti nyAyAt pRSThimAMsAdanadoSamapyurarIkRtya tadapavAdamevAvAdIt - 'yadayamamandacchandAnuvRttiparaH sevA- . dharmakuzalaH kevalaM prabhorabhimatameva bhASate / yadyevaM na, tadA prAtarupetaH "zrIsomezvarayAtrAyAM bhavatA sahAgacchatu" Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta purAtanAcAryasaMgRhIta iti gaditaH sa paratIrthaparihArAnna tatrAgamiSyati, iti asmanmatameva pramANam' - nRpastadvAkyamAdRtya prAtarupAgataM zrIhemacandrasUrIzvaraM zrIsomezvarayAtrArthamamyarthayan 'bubhukSitasya kiM nimazraNam 1, utkaNThitasya kekAravazravaNam - ni lokAdi:: tapasvinAmadhikatatIrthayAtrAdhikArANAM ko nAma nRpatetra niryndhH|' ityaM guroraGgIkAre 'yuSmayogya sukhAsapranabhRtivAhanAdi kiMcit sanjIkriyatAmiti Irite vayaM pAdacAreNa saJcarantaH puNyamupalabhAmahe; paraM vaya*midAnIM tvAmapRcchaya mitaiH prayANaiH zrIzatruJjayojayantAdimahAtIrthAni namaskRtya bhavatAM zrIdevapattane pravezo-. tsave miliSyAmaH'-ityudIrya tattathaiva kRtavantaH / nRpateH puraH viprAH pravadantyadaH-'rAjan ! hemasUrinaMSTvA gataH kvApi, sa na sameSyati zrIsomapattane / ' nRpaH samagrasAmagryA katipayaiH prayANaiH zrIpattanaM prApya zrIhemasUrInanAgatAn vIkSya sarvatra yojanapaJcamadhye vilokApitAH / paraM na zrutA na dRSTAH / yAvat kiMcinnRpazcintayati tAvat prabhurale dharmAziSaM vabhANa / camatkRto rAjA vismitazca / prabhurUce- 'adyAdhunA vayaM zrIraivatAcalopari devAnnamaskRtya * bhavatAM pravezamahotsavaM matvA samAyAtAH' / tadA tacchrutvA sarve'pi dvijA mlAniM praaptaaH| 645. atha mahotsavena puraM pravizya zrIsomezvaraprAsAdasopAnakeSvAkrAnteSu bhUpIThaluThanAnantaraM ciratarAtulyAyallakAnumAnena gADhamupagRhe zrIsomezvaraliGge, 'ete jinAdaparaM daivataM na namaskurvantI'ti mithyAdRgvacasA bhrAntacittasa zrIhemacandraM prati evaMvidhA gIrAvirAsIt - 'yadi yujyate tadetairupahArairmanohAribhiH zrIsomezvaramarcayantu bhvntH|' tattatheti pratipadya sadyaH kSitipakozAdAgatena kamanIyogamenAlaMkRtatanavo nRpatinirdezAt ptiiyaannaaviprshriibRh|| spatinA dattahastAvalambAH prAsAdadehalImadhiruhya kiMcid vicintya prakAzaM -'asmin prAsAde kailAsavAsI. hAdevaH sAkSAdastIti romAJcakaJcakitAM tanuM bibhrANA dviguNIkriyatAmupahAraH'-ityAdizya zivapurANoktadIkSAvidhinA AhvAna-avaguNThana-mudrAkaraNa-matrAbhyAsa-visarjanopacArAdibhiH paJcopacAravidhibhiH zivamabhyarcya tadante147. yatra tatra samaye yathA tathA yo'si so'syabhidhayA yayA tyaa| vItadoSakaluSaH sa ced bhavAn eka eva bhagavannamo'stu te // 1 // 148. prazAntaM darzanaM yasya sarvabhUtAbhayapradam / mAGgalyaM ca prazastaM ca zivastena vibhAvyate // 149. mahatvAdIzvaratvAca yo mahezvaratAM gtH| rAgadveSavinirmuktaM tamahaM vande mahezvaram // 150. mahAkrodho mahAmAno mahAmAyA mahAmadaH / mahAlobho hato yena mahAdevaH sa ucyte|| 151. mahAvIrya mahAdhairya mahAzIlaM mhaagunnaaH| mahApUjAdyarhatvAca mahAdevaH sa ucyate / / 5152. ekamUrtitrayo bhAgA brhmaa-vissnnu-mheshvraaH| tAnyeva punaruktAni jnyaan-caaritr-drshnaiH|| 153. kArya viSNuH kriyA brahmA kAraNaM tu mahezvaraH / kAryakAraNasaMpanno mahAdevaH sa ucyte|| 154. prajApatisuto brahmA mAtA padmAvatI smRtaa| abhIcijanmanakSatramekamUrtiH kathaM bhvet|| 155. vasudevasuto viSNurmAtA vai devakI smRtA / zravaNaM tu janmanakSatramekamUrtiH kathaM bhavet // 156. peDhAlasya suto rudro mAtA vai satyakI smRtA / mUlaM tu janmanakSatramekamUrtiH kathaM bhvet|| .157. raktavarNo bhaveda brahmAzvetavarNo mheshvrH| kRSNavarNo bhaveda viSNurekamUrtiH kathaM bhavet // 158. caturmukho bhaved brahmA trinetrastu mheshvrH|cturbhujo bhaveda viSNurekamUrtiH kathaM bhvet|| jJAnaM viSNuH sadA proktaM cAritraM brahma ucyate / samyaktvamIzvaraH proktararhanamUrtistrayAtmikA / / . 160. kssitijlpvnhutaashnyjmaanaakaashsomsuuryaakhyaaH| ityeta eva cASTau[hi]vItarAge guNAH smRtAH // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha kSitirityucyate kSAntirjalaM shaantiprsnntaa| nissaGgatA bhaved vAyurhatAzo yoga ucyate // 162. yajamAno bhavedAtmA tpojnyaandyaadibhiH| somamUrtirbhavecandro jJAnamAditya ucyte|| 163. akAreca bhaved viSNU rephe brahmA vyvsthitH| hakAreNa haraHproktastasyAnte paramaM pdm| 164. puNyapApavinirmukto mUrtirAgavivarjitaH / ____ ato'rhadbhyo namaskAraH kartavyaH zivamicchatA // 165. haMsavAho bhavedbrahmA vRSavAho mheshvrH| garuDavAho bhaved viSNurekamUrtiH kathaM bhvet|| 166. kamalahasto bhaved brahmA zUlapANimahezvaraH / zaGkhacakradharo viSNurekamUrtiH kathaM bhavet // 167. . . bhavabIjAMkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / : brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // ityAdistutibhiH sakalarAjalokAnvite rAjJi savismayamavalokyamAne daNDapraNAmapUrva stutvA zrIhemacandrAcAryeSu niSaNNeSu satsu, bhUpatiH zrIbRhaspatinA jJApitaH pUjAyai samadhikavAsanayA zivArcanAnantaraM dharmazilAyAM ziva zi ve ti jalpan tulApuruSagajAzvadAnAdIni dAnAni vitIrya samagraM rAjavargamapasArya, tagarbhagRhAntaH pravezya na mahAdevasamo devo, na mama tulyo nRpatiH, na hemasUrisadRzo maharSiriti bhAgyavaibhavavazAdayatnasiddhastrikasaMyogo'bhUt / . 646. atha karpUrArAtrikAvasare ko'pi mithyATagAha-'yadanena sUriNA'rddhanArInATyezvararAjyapradAtA nAtmIyadevo " namaskRtaH; kintu vItarAgo muktidaataa|' rAjA prAha- 'yadanena muktirna bhavati, tadA'smAkaM rAjyaM purApyasti, adhunA muktirvilokyate / muktiprade ArAtrikaM kariSyAmaH' / 'parameSThimUrtirmuktidAtA, tatrArAtrikaM kuru' ityukte tatra gatvA parameSThimUrtimavalokya yAvadArAtrikaM karoti, tAvad rAmacandranAmA cAraNaH papATha168. kAhUM mani vibhaMtaDI ajIya maNiaDA gunnei| . akhayaniraMjaNa paramapaya ajaya jaya na lahei // 1 // - iti zrutvA''rAtrikaM muktvA sthitaH / 'bahudarzanapramANapratiSThAsandigdhe devatattve muktipradaM daivatamasmin tIrthe tathyayA girA nivedaya'-rAjJA ityabhihite zrIhemacandrAcAryAH kiMcit dhiyA nidhyAya nRpatiM prAhuH-'alaM purANadarzanoktibhiH, zrIsomezvarameva tava pratyakSIkaromi, yathA tanmukhena muktimArgamavaiSi'-iti tadvAkyAnnRpazcintayati-'kimetadapi jAghaTIti ?' / iti vismayApannamAnase nRpe 'nizcitamatra tirohitaM daivatamastyeveti / AvAM . yadi gurUktagirA nizcalAvArAdhako tadetthaM dvandvasiddhau satyAM sukaraM daivataprAduHkaraNam / mayA praNidhAnaM bhavatA / kRSNAgurUtkSepazca tadA parihAryo yadA vyakSaH pratyakSIbhUya niSedhati / ' athobhAbhyAM tathA kriyamANe, dhUpadhUmAndhakArite garbhagRhe nirvANeSu nakSatramAlApradIpakeSu, Akasmike prakAze dvAdazAtmamahasIva prasarati, nRpo nayane saMbhramAdunmRjya yAvadAlokate tAvaalAdhAropari jAtyajAmbUnadadyutiM carmacakSuSAM durAlokamapratimarUpamasaMbhAvyasvarUpaM tapasvinamekamadrAkSIt / tai pAdAGguSThAt prabhRti jaTAjUTAvadhi karatalena saMspRzya nizcitadaivatAvatAraH paJcAGgacumbitAvanitalaM yathAbhaktyA natvA bhUmAniti vijJapayAmAsa-'jagadIza ! bhavadarzanAt kRtArthe mayi, AdezaprasAdAt kRtArthaya karNa-. yugmam / ' iti vijJapya tUSNIM sthite nRpe tanmukhAditi gIrabhUta-'rAjan ! ayaM maharSiH sarvadevAvatAraH / ajihma'parabrahmAvalokakaratalakalitamuktAphalavad vijJAtakAlatrayasvarUpaH, etadupadiSTa evA'sandigdho muktimArgaH'-ityAdizya tirobhUte bhUtapatau unmanIbhAvaM bhajan bhUpatiM prati, racitaprANAyAmapavanaH zlathIkRtAsanabandhaH zrIhemAcAryo yAvaditi vAcamuvAca tAvadiSTadaivatasaGketAt tyaktarAjyAbhimAno'tIva-pAdo'vadhAryatAM, adhunotthIyatA'-iti Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAvanAcAryasaMgRhIta vyAhRtiparo vinayanamramauliryatkRtyamAdizeti vyAjahAra / atha tatraiva nRpateryAvajIvaM pizitamadyAdiniyamaM dattvA, tataH pratyAvRttau kSamApatI zrIaNahillapattanaM prApatuH / 147. atha pratyahaM rAjasabhAyAM vicAreSu jAyamAneSu rAjA zrIjinoktaM dharma satyatayA manyamAno'pi paraM nijakulakamAyAtaM dharma dvijAdInAM lAyA moktuM na samIhate, parApavAdamItaH / * 169. ytH-kaamraag-lehraagaaviisstkrnivaarnnau| dRSTirAgastu pApIyAn durucchedaH staampi|| 170. kulakrameNa kurvanti mUDhA dharma kuvuddhayaH / vipazcito vinizcitya svacitte tu parIkSayA / / 171. Agamena ca yuktyA ca yo'rthaH samabhigamyate / parIkSya hemavad grAhyaH pakSapAtagraheNa kim // 172. zrotavye ca kRtI karNoM vAg buddhizca vicAraNe / yaH zrutaM na vicAreta sa kArya vindate katham // / iti zrIguruvacanamAkarNya rAjA parApavAdabhIruH sarvadarzanasaMvAdena dharma jighRkSuH sarvAn darzanavizeSAn paNDitaMmanyAn samAhUya sarvasamakSaM sabhAyAM dharmakharUpaM papraccha / te'pi ca yathAjJAtakhakhAgamAcAravicAraM nijaM nijaM dharmakharUpaM prruupyaamaasuH| 648. tatra devatattvavicAraNAyAM kriyamANAyAM sarvadarzanibhirnAvyATTahAsasaMgItarAgadveSaprasAdakopa-jagajananasthema. vinAzAdara-zastrastrIparigrahAdisakalasAMsArikajantujAtasAdhAraNe daivatasvarUpe nirUpyamANe zrIguravaH prAhuH-'na caivamarvAcInajanaiH procyamAnaM pAramezvaraM kharUpam / yaduktam173. pratyakSato na bhagavAn vRSabho na viSNurAlokyate na daharo na hirnnygrbhH| teSAM kharUpaguNamAgamasaMpradAyAt jJAtvA vicArayatha ko'tra praapvaadH||1|| 174. mAyA nAsti jaTAkapAlamukuTaH candro na mUrddhAvalI, khaTvAGgaM na ca vAsukina ca dhanuH zUlaM na cograM mukhm| kAmo yasya na kAminI na ca vRSo gItaM na nRtyaM punaH, so'yaM pAtu niraMjano jinapatirdevAdhidevaH paraH // 2 // rAjannevaMvidhe'pi bhavagati nirdoSe zrIjinendre yat parabrahmavAdino matsariNaH syuH, tat svazAsanAnurAgeNa parazAsanAbhimAnasya vijaMbhitam / iti sarvasamakSaM zrIvItarAgasya devatattvamavasthApya sarveSAM svarUpajJApanArtha - nijAM pratijJA prAdurakAe:175. imAM samakSa pratipakSasAkSiNAmudAraghoSAmavaghoSaNAM bruve| na vItarAgAt paramasti daivataM na cApyanekAntamRte nayasthitiH // 3 // - iti pratijJAM zrutvA sarveSu darzaneSu maunamAlambya sthiteSu, sarve'pi sabhAsado vismayasmeramAnasA manasi zrIvItarAgaM devaM prapadyan 'namaH zrIjinAya, namaH zrIniraJjanAya' ityUcuH / jJAtaM ca sarvairapi devatattvam / yathA* 176. sarvajJo jitarAgAdidoSastrailokyapUjitaH / yathAsthitArthavAdI ca devo'haMna paramezvaraH / / dhyAtavyo'yamupAsyo'yamayaM zaraNamiSyatAm / .. asyaiva pratipattavyaM zAsanaM cetanA'sti cet // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha 178. ye strIzastrAkSasUtrAdirAgAdyaGkakalaGkitAH / nigrahAnugrahaparAste devAH syuna muktpe| 179. nAnAzanajuSaH kathaM gatarupaH strIsannidhAnAH kathaM nIrAgA azubhAzayA akaruNAH kAruNyavantaH katham / . chatrAcaSTamahAvibhUtivirahA devAdhidevAH kathaM tasmAt sarvaguNaddhimAn vijayate zrIvItarAgaprabhuH // 180. na kopo na lobho na mAno na mAyA, na lAsyaM na hAsyaM na gItaM na kaantaa| na vA yasya pani mitraM na zatrustamekaM prapadye jinaM devadevam // -iti devatattvam // atha gurutattvam181. tyaktadArAHsadAcArAmuktabhogA jitendriyaaH|jaaynte guravo nityaM srvbhuutaabhypdaaH|| 182. tapaHzIlasamAyuktaM brahmacAridRDhavratam / alolamazaThaM dAntaM guruM jAnIhi tAdRzam / / . 183. lAnopabhogarahitaH pUjAlaMkAravarjitaH / madyamAMsanivRttazca guNavAn gururucyate // 184. avadyamukta pathi yaH pravartate, pravartayatyanyajanaM ca nispRhH|| __sa eva sevyaH svahitaiSiNA guruH, svayaM taraMstArayituM kSamaH param // vidalayati kubodhaM bodhayatyAgamArtha, sugatikugatimArgoM puNyapApe vynkti| avagamayati kRtyAkRtyabhedaM guruyo, bhavajalanidhipotastaM vinA nAsti kathit // . iti rAjan ! gurulakSaNAni / gRNAti tattvamiti guruH, natu nAmamAtreNa kulakramAyAtaH kasyApi gururasti / sarveSAM prANinAmanAdikAlamekendriyAdicaturazItilakSajIvayoniSu bhramatAM yasmin bhave yasya kasyApi prANino'jJAnAndhakAramanasya yastattvAtattvavyaktiM darzayati sa eva gurugunnairgaurvaaho gururucyate / nApare vaJcakAH khArthapriyA guravaH / ___ yaduktam - prajJAbalaluptavastunicayA vijJAnazUnyAzayA vidyante pratimandiraM nijanijasvArthodyatA dehinH| AnandAmRtasindhusIkaracayairnirvApya janmajvaram ye muktervadanenduvIkSaNaparAste santi kecidudhAH // 187. vAyAtrasArAH paramArthazUnyA, na durlabhAH kSetrakathA manuSyAH / durlabhA ye jagato hitAya, dharme sthitA dharmamudAharanti // .. ye tu svarucikalpitAcArAH parasparavirodhAdhmAtA matsariNaH sadAcAranindakAH kathaM te guravaH / . 14. sarvAbhilASiNaH sarvabhojanasaparigrahAH / abrahmacArimithyopadezakA guravo natu // - zrImahAbhArate'pyuktam - 189.. ye zAntadAntAH zrutipUrNakarNA, jitendriyAH praannivdhaanivRttaaH| parigrahe saMkucitA gRhasthAste brAhmaNAstArayituM samarthAH // tataH zrIhemasUrayaH sabhAyAM guru-kugurukharUpamabhidhAyAvAdiSuH190. prakAzayanti bhUyAMsi bhuvanaM bhAskarAdayaH / hArda punastamo hanti gurureva guNairgaka // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta atrAntare kathit papATha . 191. jIvo'yaM vimalakhabhAvasubhagaH sUryopalasparddhayA dhatte snggvshaadnekvikRtiilRptaatmruupsthitiH| yadyAMmoti raveriveha suguroH satpAdasevAzramaM / ___tajAtorjitatejasaiva kurute karmendhanaM bhasmasAt // iti zrutvA sarve'pi dAnaM daduH / iti gurutattvaM jJeyam / .. 'atha dharmatattvamapRcchat / zrIsUrayaH prAhuH, tatra prathamaM dharmalakSaNam - 192. zrUyate sarvazAstreSu sarveSu samayeSu ca / ahiMsAlakSaNo dharmastadvipakSA pAtakam // vedAdiprAmANyena yat hiMsA vidhIyate tatteSAM jADyaliGgam / vedasyApauruSeyatvenApramANatvAt / na pramANaM " vadamatam / AtAdhInA hi vAcAM pramANatA / vyAsenApyuktam103. dIyate mAryamANasya koTiM jIvitameva thaa| dhanakoTiM na gRhNAti saryo jIvitamicchati // ataH194. yo dadyAtkAJcanaM meruM kRtlAM caiva vsundhraam|saagrN ratnasaMpUrNa na ca tulyamahiMsayA 195. amedhyamadhye kITasya surendrasya suraalye| samAnAjIvitAkAMkSA tulyaM mRtyubhayaM dvyoH|| . 196. yAvanti pazuromANi pazugAtreSu bhaart|| tAvadvarSasahasrANi pacyante pazughAtakA 197. pRthivyAmapyahaM pArtha! vAyAvanau jale'pyaham / vanaspatigatazcAhaM srvbhuutgto'pyhm|| . 198. yo mAM sarvagataM jJAtvA na cahisyet kdaacn|tsyaahN na praNazyAmi sa camAMna prnnshyti|| iti viSNuvAkyam / 199. . yatra jIvaH zivastatra iti yo vetti bhktitH| dayA jIveSu kurvANaH sa zivArAdhakaH smRtH|| 200.kamAMsaMka zive bhaktiH ka mA kshivaarcnm|mdymaaNsprsktaanaaN dUre tiSThati shngkrH|| . -iti bhagavadgItAyAm (1) / 201. yadA na kurute pApaM sarvabhUteSu dAruNam / manasA karmaNA vAcA brahma saMpadyate tadA // ' 202. kSamAtulyaM tapo nAsti na santoSAt paraM sukham / na maitrIsadRzaM dAnaM na dharmo'sti dyaasmH|| -iti jIvadayA sarveSAM mtaa| __ atha jIvahiMsAbhedAnAha203. navahiM jiyavahakaraNaM, kArAvaNaM, aNumaI ya yogehi| kAlatieNa guNio pANivaho dussayateyAlo // 1 // * tatra pRthvyaptejovAyuvanaspatidvitricatuHpaJcendriyA iti navabhedA manovAkkAyaiH saha guNitA jAtAH saptaviMzatibhedAH / te ca karaNakAraNAnumatibhirguNitA jAtA ekaashiitiH| te cAtItAnAgatavartamAnakAlatrayeNa guNitA jAtAtricatvAriMzat dezate sarve prANivadhabhedAH 243 / kAlatraye'pi hiMsAsambhavo'stIti kAlatrayagrahaNam / yaduktam aiyaM nidAmi paDipannaM saMvaremi aNAgayaM paJcakkhAmi -iti / atha rAjan ! AkarNyatAM jIvadayAsvarUpaM saMyamasvarUpaM ca / tathA hi-pRthvyaptejovAyuvanaspatidvitricatuH* pavendriyANAM manovAkkAyakarmabhiH karaNakAraNAnumatibhizca saMrambhasamArambhavarjanamiti navadhA saMyamaH 9, pustakavA. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha pAnadaNDakAdInAM yatanayA dharaNamajIvasaMyamaH 10, sthaNDilAdikaM cakSuSA prekSya zayanAsanAdikurvIteti prekSAsaMpamaH 11, sAvadhapravRttagRhasthavyApAraNenopekSAsaMyamaH 12, sthaNDilAdau rajoharaNAdinA pramRjya zayanAsanAdIni kurvataH pramArjanAsaMyamaH 13, bhaktapAnAdikamaneSaNIyamanupakAri ca nirjantusthaNDile pariSThApayataH pariSThApanAsaMyamaH:15; manasozubhapariNAmanivRttiH zubhapravRttiH manaHsaMyamaH 15, azubhabhASAtyAgaH zubhamASAbhASaNaM vAksaMyamaH 16, azu. mukriyAnivRttiH zumapravRttiH kAyasaMyamaH 17, iti prANiyArUpaH saptadazadhA saMyamo yatInAmanyayA yatitvAbhAvaH / / ___ atha rAjA gRhasthAnAM kathamayaM saMyama ityapRcchat / tadA zrIsUrayaH prAhuH- 'rAjan ! dezato viratAna gRhasthAnAM dezataH saMyamo'stIti zrRyatAm / yathA204. thUlA suhamA jIvA saMkappAraMbhao a te duvihA / sAvarAhaniravarAhA sAvikkhA ceva niravikkhA // . - tatra prANivadho dvividho jJeyaH, sthUlajIvAnAM sUkSmajIvAnAM ca / tatra sthUlA dvIndriyAdayaH, sUkSmAstvekendri- " yAdayaH; natu sUkSmanAmakarmodayavartinasteSAM vyApAdanAbhAvAt svayamAyuSkakSayeNa maraNAt / tatra gRhasthAnAM sthUlaprANivadhAnnivRttiH natu sUkSmaprANivadhAt, pRthvIjalAnalAdiSu pravRttatvAdArambhAsteSAm / sthUlaprANivadho'pi dvividha saMkalpaja Arambhajaca / saMkalpAnmArayAmyenaM kuliGginamiti mnHsNklpruupaajaatH| Arambhajastu kRSyAdiSu pravRttasa dvIndriyAdivyApAdanaM na tasmAnnivRttaH, zarIrakuTumbAdibharaNanirvAhAbhAvAt / saMkalpajo'pi dvividhaH sAparAdho niraparAdhazca / tatra niraparAdhAnnivRttiH, sAparAdhe'pi jayaNA vidheyA / iti gRhasthAnAmapi deshsNymH| ... _ atha dvitIyalakSaNaM satyaM nAma / tat satyaM dazadhA jaNavayaM saMmaya ThavaNI nAme ruve paDuccarsace y| vavahAra-bhArvaM joge' dasame u kammasace y|| iti // . 206. ekanAsatyajaM pApaM pApaM niHzeSamekataH / dvayostulAvidhRtayorAdyamevAtiricyate // . 207. . dIkSA bhikSA guroH zikSA jJAnaM dhyAnaM japastapaH / sarva mokSArthinAmetat satyena saphalI bhavet // anyairapyuktam - 208 yadA satyaM vade vAkyaM mRssaabhaassaavivrjitH| anavadyaM ca bhASeta brahma saMpadyate tadA // .. atha rAjan ! tRtIyaM dharmalakSaNaM adattAdAnaparihArarUpam - 106. ayazaHpaTahaM dattvA bhuktavA vividhvednaaH|ihloke narakaMyAnti prloke'dtthaarinnH|| 210. paradravyaM yadA dRSTvA saMkule'pyathavA rahaH / dharmakAmo na gRhNAti brahma saMpadyate tadA // adattadAnena bhaveddaridrI dAridryabhAvAttu karoti pApam / pApaM hi kRtvA narakaM prayAti punaderidrI punareva pApI // aya rAjan ! caturya dharmalakSaNaM brahmacaryarUpam / yataH- . 212. vidanti paramaM brahma yat samAlambya yoginH| tad vrataM brahmacarya syAt dhArAdhaureyagocaram // 913. yA khadAreSu santuSTaH prvaaraapraabukhH|s gRhI brahmacArI ca muktimAmoti puNyavAn / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASmabhi : purAtanAcAryasaMgRhIta . anyairapyuktam - 214. ekarAtroSitasyApi yA gtirbrhmcaarinnH| na sA RtusahasreNa prAmuM zakyA yudhisstthir|| 215. bhogivaSTasya jAyante vegAH saptaiva dehinH| smarabhogIndradaSTAnAM daza syuste mhaabhyaa|| 216. prathamejAyate cintA dvitIye drssttumicchti| syustRtIye'pi niHzvAsAcaturthe naTate jvrH|| * 217. paJcame dahate gAtraM SaSThe bhuktaM na rocate / saptame syAnmahAmUrchA unmtttvmthaassttmeN|| 218 navame prANasandeho dazame mucyate ebhirdoSaiH samAkrAntaM jIvo lokaM na pazyati // 219. yastapakhI vratI maunI saMvRtAtmA jitendriyH| kalaMkayati niHzaGkaH strIsakhaH so'pi saMyamam // .. atha rAjan ! paJcamaM dharmalakSaNaM akiJcanatAsantoSarUpam - 220. dhanaM dhAnyaM svarNarUpyakupyoni kssetrvaastunii| dvipA~catuSpAda ceti syurnavavAhyAH parigrahAH // 221. micchattaM veyatigaMhAsAI chakkagaM ca naaych| kohAINa caukaM ghauvasa abhaMtarA gNthaa|| 222. bAhyAnapi hi yaH saGgAnna moktuM mAnavaH kssmH| . so'ntaraGgAn kathaM klIvastyajediha parigrahAn // 223. yAnapAtramivAmbhodhau guNavAnapi majati / parigrahagurutvena saMyamI janmasAgare / 224. na yAnti vAyavo yatra naapyndumriicyH| AzAmahormayaH puMsAM tatra yAnti nirargalAH // adhItI paNDitaH prAjJaH pApabhIrustapodhanaH / . sa eva yena hitvAzAM nairAzyamurarIkRtam // 226. vAkyenaikena tadvacmi yadvAcyaM vaakykottibhiH|.. AzApizAcI zAntA cet saMprAptaM paramaM padam // etAni paJca sarvaviratatvAt sAdhUnAM mahAvratAnyucyante / yaduktam - mahattvahetoguNibhiH zrutAni mahAnti matvA tridazairnutAni / mahAsukhajJAnaniyandhanAni mahAvratAnIti satAM satAni // atha rAjan ! SaSThaM dharmalakSaNaM tapaH, bAhyAbhyantaraM dvAdazadhA / bAhyatapaH- "aNasaNamaNoparIyA0 // 1 // mAmyantaratapaH "pAyacchittaM viNao veyA0 // 2 // " yaduktam - 228. nirjarAkaraNo yAhyAt zreSThamAbhyantaraM tpH| tatrApyekAtapatratvaM dhyAnasya munayo jguH|| , 229. yasmAdvighnaparaMparA vighaTate dAsyaM surAH kurvate kAmaH zAmyati dAmyatIndriyagaNaH kalyANamutsarpati / unmIlanti maharddhayaH kalayati dhvaMsaM ca yaH karmaNAM svAdhInaM tridivaM zivaM ca bhavati zlAghyaM tapastanna kim // . 225. 227. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2500 imArapAlaprabodhaprabandha santoSaH sthUlamUlaH zamaparikaraH skandhavandhamapazcaH pazcAkSIrodhazAkhaH sphuradabhayadalaH shiilsNptprvaalH| zraddhAmbhaHpUrasekAdvipulakulayalezvaryasaundayeMbhogaH khagoMdiprAtipuSpaH zivapadaphaladaH syAttapaHpAdapo'yam // ... iti sakaladarzanamAnyaM tpolkssnnm| / atha saptamaM dharmalakSaNaM kSamA sA ca krodhatyAgAd bhavati / atha rAjan! aSTamaM dharmalakSaNaM mArdavam / tatra mRdutvaM madanigrahAd bhavati / tathA231. jAtilAbhakulaizvaryabalarUpatapaHzrutaiH / kurvan madaM punastAni hInAni labhate jnH|| . mAnapratipakSo mArdavam / yaduktam - 232. mAnagranthimanasyuccairyAvadasti dRDho nRNAm / tAvadvivekamANikyaM prAptamapyapasarpati // . atha navamaM dharmalakSaNaM RjutA mAyArahitatvamiti / yaduktam - 233. kuuttdrvymivaasaarNkhmraajymivaaphlm| anuSThAnaM manuSyANAM manye maayaavilmbinaam|| 234. nRpAH kUTaprayogeNa vaNijaH kUTaceSTitaiH / viprAH kUTakriyAkANDairmugdhaM vaJcayate janam // 235. daMpatI pitaraH putrAH saudaryAH suhRdo nijaaH| IzA bhRtyAstathAnye'pi maayyaa'nyo'nyvnyckaaH|| 236. mAyAyAM paTavaH sarve jalasthalakhacAriNaH / devA mAyAparAH ke'pi nArakAca kimucyte|| 237. ajJAnAmapi bAlAnAmArjavaM prItihetave / kiM punaH sarvazAstrArthapariniSThitacetasAm // 238. azeSamapi duHkarma RjvAlocanayA kSipet / kuTilAlocanAM kurvan alpIyo'pi vivarddhayet // mAyApratipakSabhUtA Rjutaa| atha rAjan ! dazamaM dharmalakSaNaM muktiH, sA ca bAhyAbhyantaravastuSu tRSNAvicchedarUpA lobhAbhAva ityrthH| 239. yaduktam - aho lobhasya sAmrAjyamekacchatraM jagattraye / taravo'pi nidhiM prApya pAdaiH pracchAdayanti yt|| 240. bhujaMgagRhagodhAkhumukhyAH paJcendriyA api / dhanalobhena lIyante nidhAnasthAnabhUmiSu // 241. pizAcamudgalapretabhUtayakSAdayo dhanam / khakIyaM parakIyaM cApyadhitiSThanti lobhataH // . 242. vimAnodyAnavApyAdau mUJchitAstridazA api / zrutvA tatraiva jAyante pRthvIkAyAdiyoniSu // 243. parapratyAyanAsAraiH kiM vA shaastrsubhaassitH| militAkSA vimRzyantu santoSAkhAdajaM sukham // kimindriyANAM damanaiH kiM kaaypripiiddnaiH| nanu santoSamAtreNa muktistrI saMmukhI bhavet // iti samAyAM sarvasamakSaM dharmalakSaNaM zrIgurUNAM mukhAdAkarNya zrIkumArapAlamukhyAH sarve'pi sabhyAH prmuditaaH| sabAtazrIjinapraNItadharmAnurAgAH kimasmAbhirataH paraM vidheyamiti praznamakArSuH / tataH zrIguravaH prAhuH-rAjan ! Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... pAjyA : purAtanAcAryasaMgRhIta hInaM saMhananaM tapo'tiviSamaM kAlazca duHkhAvahaH siddhAntaH kuvitarkakaizca vivRto nAnAvatA lingginH| loko bhinnacinDo jinamataM tattvajJavedyaM sadA matvaivaM suvivekibhiH sucaritairvAryA anAryAH kriyaaH|| prANitrANaprakArairjagadupakRtibhirbhaktibhiH zrIjinAnAM __ satkArairdhArmikANAM svjnmnHpriinnnairdaanyaanaiH| jIrNoddhArairyatibhyo vitaraNavidhinA zAsanoyotanaizca prAyaH puNyaikabhAjAM bhajati saphalatAM zrIriyaM puNyalabhyA || iti zrIgurUNAmupadezaM zrutvA rAjA prAha - bhagavan ! " 247. nidrA mohamayI jagAma vilayaM sadRSTirunmIlitA naSTA duSTakaSAyakauzikagaNA mAyA yayau yAminI / pUrvAdripratime vivekahRdaye sajjJAnasUryodayAt kalyANAmbujakoTayo vikazitA jAtaM prabhAtaM ca me // atrAntare kazcid vidvAn papATha" 248. AdhAro yastrilokyA jaladhijaladharArkendavo yanniyojyAH prApya te yatprabhAvAdasurasuranarAdhIzvaraiH sNpdstaaH| AdezA yasya cintAmaNisurasurabhIkalpavRkSAdayaste zrImAn jainendradharmaH kisalayatu vaH zAzvatI mokSalakSmIm // lakSadAnamatrApi / iti dharmalakSaNam / iti tattvatrayI jJAtA sarvairapi / // zrIkumArapAlabhUpAlo'pi gRhasthocitaM dharmamapRcchat / zrIguravaH prAhuH249. samyaktvamUlAni pazcANuvratAni gunnaastryH|'' zikSApadAni catvAri vratAni gRhamedhinAm // ajJAna-saMzaya-viparyAsaparihAreNa yat samyak paramArtharUpaM tasya bhAvaH samyaktvam / dvAdazavatAni gRhayAnAM dharmaH samyaktvamUlAni / ekaviMzatiguNayukto dharmayogyo bhavati / 4 250. akSudro rUpa-saumyau vinarya-nayayutaH krUratA-zalyamukto . madhyastho dIrghadarzI parahitaniraMto labdhalakSaH kRtH| sadAkSiNyo vizeSI" sadayaguNaruciH satkathaH pakSayukto dhuMddhArho lajjeno yaH zubha-janasubhaigo dharmaratnasya yogyH|| .251. yA deve devatAvuddhimurau ca gurutaamtiH| dharme ca dharmadhI zuddhA smyktvmidmucyte|| "252. sarvajJo jitraagaadidossstrailokypuujitH| yathAsthitArthavAdI ca devo'rhan prmeshvrH|| samyaktvabhUSaNAni253. sthairya prabhAvanA bhaktiH kauzalaM jinshaasne| tIrthasevA ca paJcAzu bhUSaNAni pracakSate // sairya zrIjinadharme / prabhAvanASTadhA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha pAvayaNI dhammakahI vAI nimittio tavassI ya / vijAsiddho ya kI aTeva pabhAvagA bhaNiyA // bhktiH-vinyvaiyaavRttyruupaa| kauzalenAnAryadezavArdrakumAro'bhayakumAreNa pratiyodhitaH / tIrthasevA ca+ dravyatIrtha mAvatIrtha ca / caityAdi dravyatIrtha, bhAvatIrtha dhyAnAdi / samyaktvalakSaNAni255. shmsNvegnirvedaanukNpaastikylkssnnaiH| lakSaNaiH paJcabhiH samyak smyktvmuplkssyte||. __ zamaH kSamA 1, saMvego mokSAbhilASaH 2, nivedo bhavavairAgyam 3, anukaMpA cittaspArdratA 4, AstikyaM jinamate dRDhanizcayaH 5 / atha dUSaNAni266. . zaMkAM kAMkSA vicikitsA mithyAdRSTiprazaMsanam / tatsaMstavezca pazcApi samyaktvaM dUSayantyamI // atha samyaktvAd viparItaM mithyAtvam / tatsvarUpamAhuH / tat paJcadhA257. .. AbhiggahiyaM arNabhiggahiyaM oNbhinivesIyaM ceva / saMsaIMyamaNobhoga micchattaM paMcahA hoi // 258. AbhiggahiyaM kila dikkhiyANa aNabhiggahiaMca raainnN| guTThAmAhilamAINa taM abhinivesiyaM jANa // 259. saMsaiyaM micchattaMjAsaMkA jiNavarassa tttesu| egiMdiyamAINaM tamaNAbhogaMtu nidhittuN|| ...iti mithyAtvam / tatra prathamaM pASaNDinAM khakhazAstraniratAnAm 1, dvitIyaM sarve devAH sarve guravaH sarve dharmAzca 2, tRtIyastattvAtattvajAnato'pyabhinivezAt prarUpaNA 3, caturtha saMzayo jIvAditattveSu 4, anAmogikaM vivekavicArazUnyassaikendriyAdervA vizeSajJAnavikalasya 5 / / 260. . janmanyekatra duHkhAya rogAdhvAntaM ripurviSam / api janmasahasreSu mithyAtvamacikitsitam // . 261. tathA-aMtomuhuttamittaM pi phAsiyaM hoja jehiM sammattaM / tesiM avaDapuggalaparIyaddo ceva sNsaaro|| iti samyaktva-mithyAtvayoH kharUpaM zrutvA rAjA zrIgurumukhena samyaktvaM jagrAha / atha rAjA'NuvratasvarUpamapRcchat / zrIsUrayaH prAhuH262. viratiH sthUlahiMsAderdvividhastrividhAdinA / ahiMsAdIni paJcANuvratAni jagadurjinAH // 253. paGakuSThikuNitvAdi dRSTvA hiMsAphalaM sudhIHnirAgastrasajantUnAM hiMsAmanyasya naacret|| 264. mAryamANasya hemAdriM rAjyaM vAtha prycchtu| tadaniSTaM parityajya jIvo jiivitumicchti|| sthUleSu sarvasattveSu yaH karoti dayAM tridhaa| * sUkSmeSu yatanAM kurvan gRhastho'pi sa muktibhAga // __ yatha dvitIyANuvratam - 266. manmanatvaM kAhalatvaM muuktvNmukhrogtaam|viikssyaastyphlN knyaaliikaaystymutsRjet|| . kanyAgobhUmyalIkAni nyAsApaharaNaM tathA / kUTasAkSyaM ca pazceti sthUlAsatyAnyakIrtayan // 294.... asatyaM triSu lokeSu ninditaM pApakAraNam / du:khitAstena jAyante devdaanvmaanvaaH|| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272. purAtanAcAryasaMgRhIta 269. iha loke gRhastho'pi yazaH prAmoti nirmalam / satyena paralokeSu sulabhAH svargasaMpadaH / - atha tRtIyANuvratam270. daurbhAgyaM preSyatAM dAsyamaGgacchedaM dridrtaam| adattAttaphalaM jJAtvA sthUlasteyaM vivrjyet|| 271. ___dAnazIlatapobhAvaiH kRtaM dharma caturvidham / niSphalaM prANinAM sarva paradravyAbhilApiNAm // gRhiNo'pi hi dhanyAste mAnanIyA mahAtmanAm / . kurvanti svakare muktiM ye prsvpraangmukhaaH|| atha caturthavratam - paNDatvamindriyacchedaM vIkSyAbrahmaphalaM sudhiiH| __ bhavet khadArasantuSTo yo'nyadArAn vivarjayet // 274. ramyamApAttamAtraM yat pariNamati dAruNam / kiMpAkaphalasaMkAzaM tat kaH seveta maithunm|| 275. brahmacarya bhavedyeSAM svAdhInaM gRhiNAmapi / dhanyA jagatsu te'vazyaM labhante paramaM padam // atha paJcamANuvrataM yathA276. __ asantoSamavizvAsamArambhaM duHkhakAraNam / matvA mUcchIphalaM kuryAt parigrahaniyantraNam // ... 277. . asantoSavatAM saukhyaM na zakrasya na ckrinnH| jantoH santoSabhAjo yadabhayasyeva jAyate // 278. na vizvasiti kasyApi prigrhvimuuddhdhiiH| SaTsu jIvanikAyeSu karotyArambhamanvaham // 279. anantaduHkhaM saMsAre tataH prApnoti mUDhadhIH / parigrahamahattvena prlokpraangmukhH|| // 280. saMnidhau nidhayastasya kaamgvynugaaminii| amarAH kiMkarAyante santoSo yasya bhuussnnm|| - iti zrutvA zrIkumArapAlaH zrIgurumukhena yathAvidhi pazcANuvratI jagrAha / / atha guNavratAnyAhuH281. dazakhapi kRtA dikSu yatra sImA na lbhyte| khyAtaM digaviratiritiprathamaM tdgunnvtm|| 282. carAcarANAM jIvAnAM vimardanavivarttanAt / taptAyogolakalpasya sadbhutaM gRhinno'pydH|| 1 283. yataH-tattAyagolakappo'pamattajIvo nnivaariyppsroN| savattha kiM na kujA pAvaM tkaarnnaannugo|| 284. jagadAkramamANasya prasarallobhavAridheH / skhalanaM vidadhe tena yena digviratiH kRtaaH||. / atha dvitIyaguNavratam - ___ bhogopabhogayoH saMkhyA zaktyA yatra vidhiiyte| ___bhogopabhogamAnaM tu dvitIyIkaM guNavatam // 286. sakRdeva bhujyate yaH sa bhogo'nnamRgAdikaH / punHpunrbhogyopbhogo'nggnaadikH|| 287. madyamAMsaM navanItaM madhUdumbarapaJcakam / anantakAyamajJAtaphalaM rAtrau ca bhojanam // tatra madhaM dvidhA kASTha-piSTaniSpannam , mAMsaM tridhA jala-sthala-khecarabhedAt / navanItaM gomahiSyajeDakAbhedAcaturdhA / madhu tridhA mAkSikaM bhrAmaraM kauttikaM ceti / 285. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha tatra madyadoSAH288. rasodbhavAca bhUyAMso bhavanti kila jntvH| tammAnmayaM na pAtavyaM hiNsaapaatkbhiirnnaa|| 289. asatyaM vacanaM brUte mdhmohitmaansH| adattaM dhanamAdatte balAd bhuke paranitrayam // 29.. vivekA saMyamo jJAnaM satyaM zaucaM kyA kssmaa| madyAt pralIyate sarva nRNAM vhiknnaadiss| 291. atha-cikhAvayati yo mAMsaM praannipraannaaphaartH| unmUlayatyasau mUlaM dayAkhyaM dhrmshaakhinH|| 292. sadyaH saMmUJchitAnantajantusantAnadUSitam / narakAdhvanipAtheyaM ko'znIyAt pizitaM sudhIH // 293. aho mUDhajanA dharmaM zaucamUlaM vadanti ca / saptadhAtukadehotthaM mAMsamabhanti caapmaaH|| 294. yaduktam-zukrazoNitasambhUtaM mAMsamaznanti ye nraaH| jalena zaucaM kurvanti hasante tatra devtaaH|| 295. zAkinI mAMsabhakSI csmaanmnsaavimau| puSTAGgaM pazyato yaM yaMtaMtaM hantu mtistyoH|| 296. madye mAMse madhuni ca navanIte takrato bhirniite| utpadyante vipadyante'nantAstadvarNajantavaH // yaduktamAgame'piuccAre pAsavaNe khele siMghANavaMtapitte y| suke soNiyagayajIvakaDevare nagaraniddhamaNe // 298. mahu-manja-maMsa-maMkhaNa-thIsaMge saba-asuiThANesu / upavati ghayaMti ya samucchimA maNUyapaMciMdI // ___ parasamaye yAjJavalkyasmRtau, udumbareSu jantusadbhAvaM laukikA api paThanti / 299. ko'pi kApi kuto'pi kasyacidaho cetasyakasmAjanA, kenApi pravizatyudumbaraphalaprANikrameNa kSaNAt / yenAsminnapi pATite vighaTite visphoTite broTite, niSpiSTe parigAlite vidalite niryAtyaso vA navA // - anantakAyikAnAM tu lakSaNamidam - 300... sAhAraNa-patteyA vaNasaijIvA duhA sue bhnniyaa| jesimaNaMtANa taNU egA sAharaNA te u|| sabA ya kaMdajAI sUraNakaMdo ya vajakaMdo ya / allahalihA ya tahA ahaM taha allkvro|| sattAvarI virAlI kuMAri taha thoharI gloii| lasuNaM vaMsakarillA gajara taha lUNo a loDhA // girikannakisalapattA khiriMsuA thega allamutthA y| taha lUNa rukkha challI khillahaDo amayavallI a|| ka. pA. . . Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta mUlA taha bhUmiruhA virudAI taha Takka vatthUlo pttmo| sUaravallI a tahA palaMko komalaMbiliyAi // AlU taha piMDAlU havaMti ee aNaMtanAmeNaM / battIsaM ca pasiddhA bajeyadhA payatteNaM // gaDhasirasaMdhipacaM samabhaMgamahIruhaM ca cchinnrh| sAhAraNaM sarIraM tavivarIyaM ca patteyaM // -itynntkaayvicaarH| rAtribhojanaM sarvazAstraniSiddham - 307. nodakamapi pAtavyaM rAtrAvatra yudhisstthir!| tapasvinA vizeSeNa gRhiNA tu vivekinA // trailokyazeSabhAvAnAM yo jJAtA jJAnacakSuSA / na mule so'pi sarvajJo rAtrau kimapare janAH // sarvadevaiH parityaktamRSibhiH pitRbhistthaa| tadrAtrI bhojanaM nindyaM vidheyamitaraiH katham // // athAmagorasasaMpRktaM dvidalam / dvidalalakSaNamidam - jaMmi u pIlijaMte neho nahu hoi biti taM vidalaM / pidale vi hu uppannaM nehajuyaM hoi no vidalaM // atha varjanIyavastUnyAhuH311. paMcuMbari cauvigaI anAyaphalaM hima-visa-karage y|.. mahI rAIbhoyaNa-bahubIya-aNaMtasaMdhANaM // 312. gholavaDAM vAiMgaNa amuNiyanAmANi phull-phlyaanni'| tucchaphalaM caliyarasaM ca taha abhakkhayANi bAvIsaM // 313. yaduktam- bhakSyAbhakSyANi vastUni yo na jAnAti muuddhdhii| sa jAnAti kathaM dharma sarvajIvadayAmayam // // tatra paJcodumbarI vaTapippalaplakSakAkodumbarIphalarUpA sA masakAkArasUkSmabahujIvabhRtatvAd varjanIyA // 5 // catasro vikRtayaH-madya-mAMsa-madhu-navanItarUpA, sadya eva tatrAnekajIvasaMmUrcchanAt // 9 // himaM zuddhAsaMkhyAkAyarUpatvAt // 10 // viSaM jIvaghAtAdisaMbhavAt // 11 // karakA apkAyAsaMkhyatvAt // 12 // mRttikA sarvApi dardurAdipaJcendriyaprANiutpattinimittAt , sarvagrahaNaM khaTikAdInAm // 13 // rajanIbhojanaM bahuvidhajIvahiMsApradam // 14 // bahubIjaM paMpoTakAdi pratibIjaM jIvopamardakam // 15 // [anantaM] anantajIvavadhahetutvAt // 16 // "sandhAnaM bilvakAdInAM jIvasaMsaktihetutvAt // 17 // gholavaTakAni AmagorasasaMsaktadvidalAdimadhye sUkSmajIvotpattiH kevalidRSTatvAt // 18 // vRntAkAni nidrAbAhulyakAmoddIpanAdidoSaduSTatvAt // 19 // ajJAtaphalapuSpANi niyamamaGgasambhavAt , viSaphale puSpe mRtyurapi // 20 // tucchaphalamarddhaniSpannaM komalAmbiliyAdi // 21 // calitarasaM kuthitAnnaM puSpitaudanAdi, dinadvitayAtItaM ca dadhi varjanIyaM prANAtipAtAdidoSasammavAt / etAnyamakSyANi / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317. .. 18.. kumArapAlaprabodhaprabandha atha kamato bhogopabhogaH / aGgArakarma-vanakarma-zakaTa-bhATaka-sphoTaka-dantavANijya sAkSA-rasa-keza-viSayatra-pIDA-nirlAnchana-asatIpoSa-davadAna-sara-zoSaH-iti karmAdAnAni varjayet / tadA rAjA zrIkumArapAlaH zrIgurumukhena parigrahapramANaM bhogopabhogavratasyAkarot / 314. ayAnarthadaNDavratamAhuH-ArtaraudramapadhyAnaM pApakarmopadezatA / hiMsopakAri dAnaM ca pramAdAcaraNaM tathA // . tatra dhyAnaM caturddhA315. Arte tiryagga(?)tistathA gatiradho dhyAne tu raudre savA, __dharme devagatiH zubhaM bata phalaM zukle tu jnmkssyH|. tasmAd vyAdhirujAntike hitakare saMsAranistArake, __dhyAne zuklavare rajApramathane kuryAt prayanaM budhH|| 316. vRSabhAn damaya kSetraM kRSiSaNDavivAjinAm / dAkSiNyAviSaye pApopadezo'yaM na kalpate // yanalAgalazastrAgnimuzalodUkhalAdikam / dAkSiNyAviSaye hiMsraM nArpayet krunnaaprH|| jalakrIDAndolanAdivinodo jantuyodhanam / ripoH mutAdinA vairaM bhktstriideshraattkthaaH|| atha sAmAyikavratam - 19. tyaktAtaraudradhyAnasya tyktsaavdykrmnnH| muhUrta samatA yA tAM viduH sAmAyikavatam // 320... sAvajajogaparivajaNaTThA sAmAIyaM kevaliyaM pasatthaM / gihatthadhammA paramaM ti nacA kujA buho AyahiyaM parasthA // saamaaiiyv0||3|| sAmAIyami kae smnnoiv0||4|| aya-digavate parimANaM yat tasya saMkSepaNaM punaH / dine rAtrau ca dezAvakAzikavratamucyate // iti rAjan ! dezAvakAzikavratam , tatra ttraarmbhprihaarruupm| . 322. atha pauSadham - catuHpA ca turyAdikuvyApAraniSedhanam / brahmacaryakriyAralAnAdityAgaH pauSadhaH vratam // 223. AvazyakavaNI-AhAraposaho khalu sarIrasakAraposahe ceva / bhavAvAresu ya taiyasikhAvayaM nAma // dese sabe ya tahA ikiko ittha hoi nAyaco / sAmAIe vibhAsA dese iyaraMmi niyameNa // - iti zrAvakamajJaptau / athAtithisaMvibhAgavatam , rAjan ! dAnaM caturvidhAhArapAtrAcchadanasadmanAm / atiSibhyo'tithisaMvibhAgavatamudIritam // " Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAvanAcAryasaMgRhIta 3 . vshiisynnaasnnbhttpaannbhesjjvsthpttaaii| jAdhi na pajattadhaNo yovAvihu thovayaM dei // bhASya kathAnakAni vAcyAni / 327. yaduktam-elApUgaphalAI sAhaNaM akappiyA acittaavi| ____kAmaMga jeNa bhave na tesi dANaM navA gahaNaM // atha vA328. avihiyasapapalaMSA jiNagaNaharamAIehiM nAyanA / louttariyA dhammA aNuguruNo teNa vjaao| vyAkhyA-sarvANi sacittAcittAdibhedabhinnAni kandamUlAdibhedAd dazavidhAni / tathA hi|| 329. mUle kaMde khaMdhe tayA ya sAle pavAlapatte ya / puSphaphale ya bIe palaMbasuttaMmi vsbheaa|| 330. palaMpAnyanAcIrNAni-sagaDahahasamabhome avi ya viseseNa virahiyatarAgaM / tahavi khalu aNAinnaM esa'Nudhammo pavayaNassa // ___ . yadA zrIvIro rAjagRhAdudayananarendrapravAjanAtha sindhu-sauvIradeze vItabhayaM puraM prasthitastadA kilApAnta* rAle bahavaH sAdhavaH kSudhArtAH tRSArtAH saJjAsambAdhitAzca babhUvuH / yatra ca bhagavAnAvAsitastatra tilabhRtAni // zakaTAni, pAnIyapUrNahRdaH, samabhaumaM ca gAbilAdivarjitaM sthaNDilamabhavat / api ca vizeSeNa tattilodakasthaNDila jAtam / virahitataramatizayenAgantukaistadutthaizca jIvairvarjitam / tathApi bhagavatA'nAcIrNa nAnujJAtam / eSo'nudharmaH pravacanasya sarvairapi anugantavyaH / evamanyadapi kalpAkalpaM prAsukamapi na deyaM dAtrA leyaM ca saadhunaa| . na svarNAdIni dAnAni deyAnItyahatAM matam / annAdInyapi pAtrebhyo dAtavyAni vipazcitA // anyairapyuktam - 332. kSetraM yatraM praharaNavadhUlAgalaM go turaMgo, dhenurgadhI draviNatarayo harmyamanyacca citram / yajJArambhaM janayati manoranamAlinyamuTustAhaga dAnaM sugatitRSitarnaiva leyaM na deyam // .333. pAtradAne phalaM mukhyaM mokSasaukhyaM kRssriv| palAlamiva bhogAstu phalaM syaavaanussnggikm|| iti zrutvA rAjA zrIgurumukhena samyaktvamUlAni vratAni jagrAha / . * 334. evaM vratasthito bhaktyA sasakSetryAM dhanaM vapan / dayayA cAtidIneSu mahAzrAvaka ucyate // 649. saptakSetrIsvarUpamAhuH- navInaprAsAdanirmApaNaM jIrNoddhAraM tatra mahAmahimmA pUjAkaraNaM gItanRtyavAditrAdikalazapatAkAtoraNacchatracAmarabhRGgArazAlibhalikAcandroddayotavicitracitrazomAdikaraNam , tat prathamakSetraM 1. bimbaM varNarUpyamaNividrumazailamayam, tad dvitIyakSetra 2. pustakeSu zrIjinAgamalikhApanam, tacchuzrUSaNam , tRtI0 3. caturvidhasabhaktizceti sptkssetrii| * 335. yaH sabAlamanityaM ca kSetreSu na dhanaM vapet / kathaM varAkacAritraM dubharaM sa samAcaret // etadAkarNya navInaprAsAda-jIrNoddhAra-jinabimba-pustaka-sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAdiSu teSu sAdharmikavAtsasyAdibhaktiSu puNyakRtyeSu sAdaro'bhUt / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha 350. aba rAjA zrIjinoktanavatattvAnyapRcchat / zrIsUrayaH prAhuH-tatredaM jIvakharUpara226. jIvo aNAinihANo aviNAsI akkhao dhuvo nico| vaTThayAi nico pariyAyaguNehi a aNiyo / kAlo jahA aNAI aviNAsI hoi tisu vi samaesu / taha jIvo vi aNAI aviNAsI tisuvi kaalesu|| akkhayamaNaMtamaulaM jaha gayaNaM hoi tisu vi kAlesu / taha jIvo aviNAsI avaDio tisu vi kaalesu|| gayaNaM jahA arUvI avagAhaguNehiM ghippae taM tu / jIvo tahA arUvI nANAiguNehiM ghityo|| .. aviNAsI khalu jIvo vigAraNuvalaMbhao jahAgAsaM / uvalabbhaMti viyArA kuMbhAiviNAsidavANaM // dehiMdiyAiritto AyA khallu gambhagAhapaoMge y| / saMDAsA ayapiMDA aigArAi va vinneo|| dehiMdiyAiritte AyA khalu taduvaladdhaatthANaM / tadhigame visaraNaoM gehagavakkhehiM purisu ca // . nanu iMdiyAi uvaladdhimaMtivigaesu visayasaMbharaNA / jaha gehagavakkhehiM jo aNusariyA sa uvaladdhA // aNidiyaguNaM jIvaM dunneyaM mNsckkhunnaa| siddhA pAsaMti sabannU nANasiddhA Na saahuunno|| jo ciMteDa sarIre natthi ahaM sa eva hoDa jIva ti| nahu jIvaMmi asaMte saMsayamuppAyao ano|| jIvassa esa dhammo jA IhA asthi natthi vA jIyo / thANumaNussANugayA jaha IhA devadattassa // siddhaM jIvassa atthittaM shaadevaannumiiye| . .. nAsaoM bhuvi bhAvassa sado havai kevlo|| atthi tti niviyappo jIvo niyamAo sahaoM siddhI / kamhA suddhA payattA ghaDa-kharasiMgANumANAoM // micchA bhaveu savatthA je keI pAraloiyA / - kattA cevovabhuttA ya jai jIvo na vijaI // pANidayA tava niyamA baMbhaM dikkhA ya iMdiyaniroho / savaM niratyayaM evaM jai jIvo na vijii|| chaumatthaaNuvalaMbhA taheva savannuvayaNao gheva / logAipasiddhIoM mutto jIva tti nAyavo // mutto aNidiyatto khaNio navi hoi jAisaMbharaNA / thalaahilAsA ya tahA amao nau mimmuvghroN| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 35. 356. 357. 358. // 360. 361. purAtanAcAryasaMgRhIta amao a hoi jIvo kAraNavirahA jahevamAgAsaM / samayaM ca hoi aNicaM mimmayaghaDataMtumAIyaM // saMkoa-vikoehi ya jaha kammaM dehaloamittu cha / hatthissa va kuMthussa va paesasaMkhA samA ceva // AyANe paribhoge joguvaoge kasAyalesA ya / ANApANU iMdiyabaMdhodayanijarA ceva // cittaM veyaNa sannA vinANaM dhAraNA ya buddhI ya / IhA maI viyakA jIvassa u lakkhaNA ee // cittaM tikAlavisayaM veaNa paccakkha sanna aNusaraNaM / vinnANaNegabheyaM kAlamasaMkheyaraM dharaNA // asthassa UhavuddhI IhA ciTTatthaavagamo u mii| saMbhAvaNattha takkA guNapaJcakkhA ghaDu va tthi // jamhA cittAIyA jIvassa guNA havaMti paccakkhA / guNapaccakkhattaNao ghaDu va jIvA ao asthi // loiA veiA ceva tahA sAmAiA viU / nico jIvo piho dehA iti sace vvhiaa|| loe acchinna abhijjo vee sa purIsadaDDa ya siyaalo| samae ahamAsigao tiviho divaaisNsaaro|| loe vee samae nico jIvo vibhAsayA amhN| iharA saMsArAI sabaMpi na jujjae tassa // jaha AhAro bhutto jiANa pariNamai sttbheehiN| vasasoNiamaMsaTThiyamajjA taha meyasukke y|| evaM aTThavihaM pi ya jIveNa aNAisahayaM kammaM / jaha kaNagaM pAhANe aNAisaMjoganippannaM // jIvassa ya kammassa ya aNAimaM ceva hoi sNjogo| so vi uvAeNa puDho kIrai uvalAoM jaha kaNayaM // kiM putvayaraM kammaM jIvo vA ittha koi pucchijjaa| so vattabo kukuDi-aMDANaM bhaNasu ko pddhmo||" jaha aMDasaMbhavA kukuDi tti aMDaM pi kukuDIi bhavaM / na ya puccAvarabhAvo jaheha taha kamma-jIvANaM // jaha kaNagassa u kIraMti pajavA muddkuNddlaaiiaa| varSa kaNagaM taM ciya nAmaviseso aso anno|| evaM cauggaIe parinbhamaMtassa jiivknngss| nAmAI bahuvihAiM jIvaM varSa tayaM va // 363. 364.. 366. 367. 199. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha pacakkhaM gahagahio dIsai puriso na dIsai pisaao| AgArehiM muNijai evaM jIvo vi dehaDio // aNumANuheusiddhaM chaumatthANaM jiNANa paJcakkhaM / giNhasu naravara jIvaM aNAIaM akkhayasarUvaM // // iti jIvavyavasthApanASaTtriMzatikA samAtA // 651. iti jIvakharUpaM vyavasthApya jIvabhedAnAhuH-tatra jIvA dvidhA-muktAH saMsAriNazca / muktAnAM kharUpamidam372. anAdibhavasaMskAravikArAkAravarjitAH / svakharUpamayAH siddhA kevljnyaangocraaH|| saMsAriNastu caturdazadhA / tadyathA-pRthvyaptejovAyuvanaspatirUpA ekendriyAH, sUkSmanAmakarmodayAjAtAH sUkSmAH; bAdaranAmakarmodayajAtA bAdarAzceti vibhedAH / 2 / dvIndriyAH / 3 / triindriyaaH| 4 / caturindriyAH / 5 / asanjinaH saJjinazceti vibhedAH paJcendriyAH / evaM bhedAH sapta / 7 / / tatra sajJAkharUpamidam -AhArasajJA vanaspatInAmapi jalArAhAraH / 1 / mayasaJjJA chidyamAnA lajAlU saDacati / 2 / maithunasajJA'zokAdInAM strIpAdaprahArAdibhiH phalodgamaH / 3 / parigrahasajJA vallI vAlakaiH kaNTa'kAn veSTayati / 4 / krodhasaJjJA ko'pi kando (kokanado?) huMkArAn muJcati / 5 / mAnasaJjJA rudatI vallI chidhamAnA bindUn zravati / 6 / mAyAsajJA valyaH phalAni patraizchAdayanti / 7 / lobhasajJApasthe nidhAne vRkSasa prarohasambhavAt / 8 / lokasaJjJA kamala-zamyAdInAM rAtrau saGkocaH / 9 / oghasajJA vakSyo mArga tyaktvA vRkssaa-|| nAzrayanti / 10 / iyaM dazadhA'pyekendriyANAm / yayA tu iSTAniSTeSu chAyAtapAdivastuSu khadehapAlanAhetoH pravRttinivRttI vidhatte sA hetuvAdopadezikI / iyaM tu dvi tri-caturindriyANAm / eSA sAmAnyasaJjJA svarUpatvAt stokA, tathAbhUtA'pi mohodayajanyatvAdazobhanA'to nAnayA'dhikAraH / kintu mahatyA zobhanayA viziSTajJAnAvaraNakarmakSayopazamajanayA manojJAnasaJjJayaiveti / yayA dIrghamapi kAlamatItamartha smarati, bhaviSyacca vastu cintayati, kathaM tu nAma kartavyama(mi)ti dIrghakAlavyupadezikI / iyaM ca sura-nAraka-garbhajamanuSya-tirazcAM manaHparyAptyA paryAptAnAM sAt / yayA . tu hitAhitaprApti-parihArau samyagdRSTisAdhyau kriyete sA dRSTivAdopadezikI / iyaM samyagdRSTereva bhavati / yaduktam - 373. paMcaNhaM mohasannA heUsannA biiMdiyAINaM / suranArayagabbhubhavajIvANaM kAlikI sannA // 374. chaumatthANaM sannA sammaddiTTINa ditttthiyaaiiyaa| maivAvAravimukkA sannA IAoM kevlinno|| . sajJA'syAstIti saJI / paJcendriyo manaHparyAptyA paryAptaH / itare pRthvyAdaya ekendriyAH, vikalendriyAH, samUchimapaJcendriyAzcAsacinaH / evamekendriyAH sUkSmabAdarAH / 2 / dvi-tri-caturindriyAH / 3 / asabjisaJjipaJcendriyAzca / 2 / sarve saptApi bhedAH paryAptAparyAptabhedAccaturdazadhA saMsArijIvAH / paryAptayastvimAH375. AhArasaririMdIyapajjattI ANapANabhAsamaNe / ghaupaMcapaMcachappiya igavigalA sannisannINaM // 376. patteyataraM muttuM paMcavi puDhavAiNo sylloe| suhumA vasaMti niyamA aMtamuhuttAu ahissA // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta egidiya paMciMdiya uhe ya ahe ya tiriyaloe / vigaliMdiyajIvA puNa tiriyaloe muNeyavA // 378. puDhavI Au vaNassai bArasakappesu sttpuddhviisu| puDhavI jA siddhisilA teU narakhitti tiriloe // jaiyA hohI pucchA jiNANa maggaMmi uttaraM taiyA / egassa nigoyassa ya aNaMtabhAgo a siddhigo|| 38.. golAi asaMkhijjA asaMkhanigoao havai golo| ikkikami nigoe aNaMtajIvA muNeyavA // atthi aNaMtA jIvA jehiM na patto tasAi prinnaamo| uppajaMti cayaMti ya puNovi tattheva tattheva // 382. sAmaggiabhAvAo vavahAriyarAsiappavesAo / bhavAvi te aNaMtA je siddhisuhaM na pAvaMti // sijjhaMti jattiA khalu ihayaM vvhaariraasimjhaao| eti aNAivaNassaimajjhAo tittiyA ceva // // 384. akkhINajIvakhANI huMti nigoA u jinnsmkkhaayaa| teNa na doso saMsArarittiyAsaMbhavo hoi // loe asaMkhajoyaNamANe pai joannNgulaasNkhaa| pai taM asaMkhayaM sA pai yasaasaMkhayA golA // golo asaMkhanigooM so'NaMtajio jiyaM pai paesA / assaMkha pai paesaM kammANaM vaggaNANaMtA // 387. pai vaggaNaM aNaMtA aNU a pai aNu annNtpjaayaa| evaM logasarUvaM bhAvija taha tti jiNavuttaM // 388. pattheNa va kuDaeNa va jaha koi miNija sbdhnnaaii| evaM mavijamANA havaMti logA annNtaao|| logAgAsapaese nigoajIvaM khivei ikkikaM / evaM mavijamANA havaMti logA annNtaao|| 652. evaM jIvatattve vyAkhyAte sati kazcittIrthAntarIyaH prAha -'he mahAtman ! evaM ca yuSmaduktayuktyA sUkSmai - daraizca trasaiH sthAvaraizca jIvaiH sarvatra vyApte loke kathamahiMsakatvaM nAma, kathaM ca sarvaprANAtipAtavirativratam / tadA zrIsUrayaH prAhuH-'bho vAdin ! tattvAtattvaparijJAnAnabhijJatveneyaM bhavaduktiH / yataH, hiMsApariNAmapariNata evAtmA * hiMsaka ityucyate, na tvapariNataH, tasyAhiMsakatvAt / yaduktamahiMsAparamavedibhiH zrIsarvajJaiH ajjhatthavisohIe jIvanikAehiM saMghaDe loe / desiamahiMsakattaM jiNehiM tilukkadaMsIhiM // nANI kammassa khayaTThamuTTio no Thio u hiMsAe / jayai asahaM ahiMsatthamuDio avahao sou / 385. 390. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha aNumitto vi na kassa ya baMdho paravatthupacayA bhnnio| taha vi a jayaMti jaiNo pariNAmavisohimicchatA // jo puNa hiMsAyayaNesu vaI tassa nUNa prinnaamo| duTTho na ya taM liMgaM hoi visuddhassa jogassa // tamhA ya sA visuddhaM pariNAma icchayA suvihieNaM / hiMsAyayaNA save vajeyavA payatteNaM // bajemi tti pariNaoM saMpattIe vimuccae verA / avahaMto vi na muccai kiliTThabhAvo'ivAyassa // na ya hiMsAmitteNaM sAvajeNAvi hiMsao hoi|. suddhassa u saMpattI aphalA bhaNiyA jiNavarehiM // jA jayamANassa bhave virAhaNA suttvihismggss| sA hoi nijaraphalA ajjhatthavisohijuttassa // anyairapyuktamadhItya sarvazAstrANi jIvahiMsAM karoti yH| manovAkAyasaMzliSTaH sa pApI srvto'dhmH|| akurvANo'pi pApAni kliSTabhAvo hi ssdhyte| vimucyate'kliSTamanAH kurvannapi kathaMcana // . vacobhirucyate sarvairdayA jIveSu drshnaiH| kriyate vAgmanAkAyairAhataiH kiMtu sarvadA // iti jIvatattvam / 653. atha ajIvatattvamAhuH-ajIvA duvihA pannattA; taM jahA-puggalA ya nopuggalA ya / puggalA chabihA pannatA , taM jahA-suhumasuhumA 1, suhumA 2, suhumabAyarA 3, bAyarasuhumA 4, bAyarA 5, bAyarabAyarA 6 / tattha suhumamuhumA paramANupuggalA / suhumA duppaesiyAoM ADhatto jAva suhumapariNao aNaMtapaesio khaMdho / suhumabAyarA gNdhpugglaa| bAyarasuhumA vaaukaaysriiraa| [bAyarA ussAINaM / bAyarabAyarA teu-vaNassai-puDhavisarIrANi / ahavA caubihA puggalA; taM jahA-khaMdhA 1, khaMdhadesA 2, khaMdhapaesA 3, paramANupuggalA 4 / esa puggltyikaayoghnnlkkhnno| sparza-rasa-gandha-varNazabdAstatra svabhAvajAH, saMghAtabhedaniSpannAzca / nopuggalatthikAo tiviho pannato; taM . nahA-dhamathikAo 2, adhammatthikAo 2, aagaastthikaao3| ete trayo'pi tattadavacchedakavazAt skandha 1. / skandhadeza 2 skandhapradeza 3 rUpairbhedaiH pratyekaM tribhedAH / evaM bhedAH 9 / tatra gatipariNatajIvapudgalAnAM pratyupaSTambhakAraNaM dharmAstikAyaH; yathA cakSuSmato jJAnasya pradIpaH, matsyAnAM jalam / tathA gatipariNatajIvapudgalAnAM khityupaSTammakAraNamadharmAstikAyaH; yathA tiSThAsoH puruSasya bhUH, matsyAnAM sthalam / tathA jIvAnAM pudgalAnAM dharmAdharmAkhikAyayozvAvagAhakAnAmavakAzadamAkAzam ; yathA badarANAM ghaTAkAzaH / kAlastu samayAvalikAmuhUrttadivasapakSa-" mAsAdiH / tatra samayaH paramatamasUkSmaH, sa ca kAlasya nirvibhAgo bhAgaH / tairasaMkhyAtairekA AvalikA, tAbhiH 256 mitAbhiH kSulakabhavagrahaNAni nigodajIvAH pUrayanti / 3773 ucchAsapramANo muhUrtaH / triMzatA tairahorAtraH / hai pabadazabhiH pakSaH / tAbhyAM mAsaH- ityAdikAlaH sarvatra navapurANatAdiparyAyotpattihetulakSaNo jJeyaH / evaM SoDazabedaM caturdazabhedaM vAjjIvatattvam / etatparijJAnamantareNAjIvasaMyamo na bhavati // 2 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAvanAcAryasaMgRhIta ___ atha puNyatattvam -- 42 [bhedam ] yena jIvaH sukhamanubhavati tatsukhavedanIyaM puNyaprakRtiH / 1 / uccairgotrapuNyaprakRtyA dhana-buddhi-rUpAdirahito loke pUjAM labhate / 2 / yayA puNyaprakRtyA manuSyatvaM lamate sA manuSyagatiH 13 / yayA vRSabhanAsikArajukalpayA dvisamayAdivakreNa gacchan jIvo manuSyagatAvAnIyate sA manuSyAnupUrvI / 4. evaM devagati-5 devAnupUrvI / 6 / paJcendriyajAtiH 7, audArikaM zarIraM 8, tiryag-manuSyANAM vaikriyamopapAtika * labdhipratyayaM ca 9, AhAraka caturdazapUrvavidaH kAraNe syAt 10, taijasaM bhuktAnapariNatitejolezyAhetuH 11ityAdi puNyatattvaM jJeyam / pApatattvam 82 [bhedam ], Azravatattvam 42 [bhedam ], saMvaratattvam 57 [medAtmakam ]. 654. atha rAjan ! nirjarAtattvam - nirjarayati rasahAnyA karmapudgalAn jIrNAn karoti yA sA nirjarA / sA ca dvibhedA-sakAmanirjarA 1 akAmanirjarA 2 ca / tatra akAmanirjarA sahanapariNAmamantareNa sakalacAturgatikajIvAnAM " svayaM paripAkasamAyAtakarmaphalavedanam ; sakAmanirjarA tu parijJAtakarmavipAkanirjaraNopAyAnAM karmakSayArtha sahanapariNAmavatAM sarvavirata-dezavitaratAdInAm / sA dvAdazadhA taporUpA401. aNasaNamUNoyariyA vittIsaMkhevaNaM rsccaao| kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // tatrAnazanaM dvidhA-itvaram 1, yAvatkathikaM ca 2 / tatretvaraM caturthaSaSThASTamAdiyAvatsaMvatsaraM tpH| yaavtk|| thikaM tu bhaktaparijJA 1-iMginI 2- pAdapopagama 3 rUpaM tridhA / UnodaratA dvidhA dravyato bhAvatazca / 402. tatra dravyataH-kavalANa ya parimANaM kukkuDiaMDagapamANamittANaM / jaM UNattaM kIrai UNoyariyA u sA dave // 403. bhAvataH-kohAINamaNudiNaM cAo jiNavayaNabhAvaNAo u / bhAveNoNoyariyA pannattA vIyarAgehiM // - vRttisaMkSepo gocarAbhigrahAdizcaturdA / dravyataH 1, kSetrataH 2, kAlataH 3, bhAvatazca 4 / tatra dravyato nirlepAdi grAhyam / 404. uktaM ca-levaDamalevaDaM vA amugaM davaM ca aja ghicchAmi / amueNa ca daveNaM iya davAbhiggaho nAma // aTTha u goarabhUmI elagavikhaMbhamittagahaNaM ca / saggAmaparaggAme evaiya gharA ya khittaMmi // . kAle abhiggaho puNa AI majjhe taheva avasANe / appatte sai kAle AI Thii majjha taiyaMte // ukkhittamAicaragA bhAvajuyA khalu abhiggahA hu~ti / gAyaMto va ruyaMto jaM dei nisannamAI vA // ... rasaH kSIradadhighRtAdityAgastapaH / uktaM ca. 408. vigaI vigaIbhIo vigaigayaM jo a bhuMjae saahuu| vigaI vigaisahAvA vigaI vigaI balA nei // kAyaklezo vIrAsanAdibhedAcitraH / kAyotsargAdisalInatA caturdhA409. iMdiyakasAyajoe paDuca sNliinnyaamunneyvaa| tasya vivittA cariyA pnnttaapiiyraagehi| 406. . . . 407. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412. . kumArapAlaprabodhaprabandha 410.. bhaddesu abhayapAvaesu bhoavisayamuvagaesu / ruTeNa va tuTeNa va samaNeNa sayA na hoavaM // evaM zeSendriyeSu nirodhakaraNe saMlInatA / uktazca bAhyatapaH / athAmyantaraM tapaH411. . . . pAyacchittaM viNao deyAvaccaM taheca sjjhaao| . jhANamussaggo viya ambhitarao tavo hodd|| pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM ti bhannae tmhaa| pAeNa vA vi cittaM visohaI teNa pacchittaM // 413. taddazadhA-AloyaNa-paDikarmaNe mIsavivegeM tahA viussaigge| tarva-cheya-mUla-aNavaDheyA ya pAraMcieM ceva // pramAdadoSavyudAsabhAvaprasAdanaiHzalyAnavasthAvyAvRttimaryAdAtyAgasaMyamadAyarAdhanAdiprAyazcittaphalam / vinI- " yate'STaprakAraM karma yena sa vinayaH / sa ca vidhA kAya-vAG-manobhiH / yathA414. abbhuTThANaM aMjali AsaNadANaM a~bhiggahAkiI hai| .. sussUrsaNa-aNugacchaNa-saMsAharNaM kAya aDhaviho // 415.. hia-mia-apharusavAI aNuvII bhAsi vAIo vinno| ___ akusalamaNoniroho kusalassa udIraNaM ceva // 416. vaiyAvRttyaM dazadhA-AyariyauvajjhAe theratavassIgilANasehANaM / . sAhammiyakulagaNasaMghasaMgayaM tamiha kAyacaM // . vAcanA-pracchanA-parAvartanA-anuprekSA-dharmakathArUpaH paJcadhA khAdhyAyaH / dhyAnaM dharma-zuklarUpam / vyutsargo dvidhA-dravyato bhAvatazca / yaduktam - 417. ... dave bhAve ya tahA duhA visaggo cauviho dadhe / gaNadehovahibhatte bhAve kohAi kAo tti // 418. . kAle gaNadehANaM atirittA suddhabhattapANANaM / kohAiyANa sayayaM kAyavo hoi cAo tti // ___-iti dvAdazadhA tapo nirjarAtattvam / 419. yayA karmANi zIryante bIjabhUtAni jnmtH| praNItA jJAnibhiH seyaM nirjarA shiirnnbndhnaiH|| 656. atha rAjan ! bandhatattvam -aJjanacUrNapUrNasamudkavannirantaraM pudgalanicite loke hetubhirmithyAtvAviratikaSAyayogAdibhiH sAmAnyaiH pratyanIkatva-nihnavatvAdivizeSarUpaizca karmayogyavargaNApudgalaiH saMgRhItairAtmano vahnayayaHpiNDavadanyonyAnugamAtmakaH sambandho bandhaH / sa ca caturvidho yathA-prakRtibandhaH 1, sthitibandhaH 2, rasabandhaH 3, pradezabandhaH 4 / / 420. prakRtiH pariNAmaH syAt sthitiH kAlAvadhAraNam / anubhAgo raso.jJeyaH pradezo dlsnycyH|| prakRti-sthityAdInAzritya modakadRSTAnto yathA-kazcinmodako vAtanAzidravyaniSpannaH prakRtyA pAtamapahara ti, picApahAridravyaniSpannaH pittam , zleSmApanAyidravyakRtaH zleSmANam / sthityA tu sa eva kazcidinamekamavatiSThate, Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAvanAcAryasaMgRhIva aparasta dinadvayam , yAvanmAsAdikamapi kazcit / anubhAgenApi snigdhamadhuratvaM lakSaNena sa eva kamidekaguNADhuMgAgo'parastu dviguNAnubhAgaH- ityAdi / pradezAzca kaNikkAdirUpAH / taiH sa eva kazcidekapratimAno'parastu vyAdiprasa.. timAnaH / evaM karmApi kizcit prakRtyA jJAnAcchAdakam , kizcid darzanAcchAdakamityAdi / sthitistriMzatsAgaropamakoyakovyAdikA / tasya rasa ekasthAnAdiH / pradezA anantANurUpAH / evaM karmagranthAnusAreNa savistaraM bandhatattvaM jJeyam / . 656. atha mokSatattvam - tatrAtmanaH svarUpAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayAt yaH svarUpalAmaH sa mokSaH / sa ca tAdA myena sambandhayorjIvakarmaNoH pRthakkaraNaM karmakSayaH; natu sarvathA kSayaH, karma-pudgalAnAM nityatvAt / yaduktam - 421. .. jIvassa attajaNiehiM ceva kammehiM puvayaddhassa / sabaviogo jo teNa tassa aha Itio mukkho|| tasya ca satpadaprarUpaNAyAm - sat vidyamAnaM mokSa iti padam , zuddhazabdavAcyatvAt / natvasat avidyamAnaM // vandhyAstanandhayagaganakuzezaya-kharaviSANAdivadazuddhazabdavAcyam / yaduktam - 422. cahaUNaM saMkapayaM sArapayamiNaM daDheNa pittavaM / atthi jao paramapayaM jayaNA jA rAgadosehiM // gatyAdiSu mArgaNAsthAneSu cintyamAnaM naragatau 1, evaM paJcendriyatve 2, satve 3, bhavyatve 4, saJjitve 5, yathAkhyAtacAritre 6, kSAyikasamyaktve 7, anAhArakatve 8, kevalajJAnadarzane 9 ca / mokSapadaM na zeSeSu / // dravyapramANacintAyAM siddhAnAmanantAni jIvadravyANi gRhAntaHpradIpitadIpazatasahasraprabhAvadanyo'nyaM samavagADAni santi / yaduktam - ta(ja)ttha ya ego siddho tattha aNaMtA bhvkkhyvimukaa| annunnasamogADhA puTThA savevi logNte|| 424. phusai aNaMte siddhe sabapaesehiM niyamaso siddho| tevi asaMkhijaguNA desapaesehiM je puTThA // kSetraM caturdazarajvAtmakalokAgraM paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANasiddhizilArUpam / yaduktam - 425. paNayAlalakkhajoyaNavikkhaMbhA siddhasila phlihvimlaa| taduvarigajoaNaMte logaMto tattha siddhaThiI // athavA caramabhavazarIrapramANAttRtIyabhAgonAvagAhanArUpaM kSetram / yaduktam - - 426. dIhaM vA hassaM vA jaM caramabhave havija sNtthaannN| tatto tibhAgahINA siddhANogAhaNA bhaNiyA // kSetrAt sparzanAdhikA SaTsu dikSu sprshnaadhikyaat| ekasiddhamAzritya kAlaH sAdiranantazca, pazcAt pratipAtAbhAvAt / siddhAnAM nAntaraM sarvasaMsArikajIvAnAmanantatame bhAge siddhAH / siddhAnAM darzana-jJAne kSAyike bhAve, jIvitaM tu pAriNAmike bhAve / sarvastokA napuMsakasiddhAH, tato'saMkhyAtaguNAH strIsiddhAH; tato'pi puruSasiddhAra-saMkhyA taguNAH / .427. asarIrA jIvagaNA uvauttA dasaNe ya nANe ya / sAgAramaNAgAraM lakkhaNameyaM tu siddhaannN|| nicchinnasabadukkhA jaaijraamrnnbNdhnnvimukaa| avAbAI mukkhaM aNuhu~ti sAsayaM sidA // 423. 428. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha navi atthi mANusANaM taM sukkha na viya svdevaannN| jaM siddhANaM sukkhaM avAbAhaM uvagayANaM // .. suragaNasuhaM samaggaM sabadA piMDiyaM aNaMtaguNaM / navi pAvai muttisuhaM aNaMtAhiM vaggavaggUhiM // anyairapyuktam - 441. sthitimAsAdya siddhAtmA tatra lokAgramandire / Aste svbhaavjaanntgunnaishvryoplkssitH|| 12. yahevamanujAHsarve saukhyamakSArthasambhavam / nirvizanti nirAdhAcaM sarvAkSaNINanAmam // 133.sarveNAtItakAlena yacca bhuktaM mhrddhikaiH|bhaavino yacca bhokSyanti svAdiSTaM khAntaranakam // 434. anantaguNitaM tasmAdatyakSaM khakhabhAvajam / ekasmin samaye bhuGkte tatsaukhyaM prmeshvrH||" 415. anantadarzanajJAnasaukhyazaktimayaH prabhuH / trailokyatilakIbhUtastatraivAste nirnyjnH|| .. -rAjan ! evaM navatattvAni jIvAI navapayatthe jo jANai tassa hoi sammattaM / bhAveNa saddahaMto ayANamANevi sammattaM // savAI jiNesarabhAsiyAiM vayaNAI nannahA huMti / iya buddhI jassa maNe sammattaM niccalaM tassa // 458.. aMtomuhuttamittaM pi phAsiyaM huja jehiM sammattaM / ... tesiM avaDapuggalapariaho ceva sNsaaro|| . antarmuhartamaSTasamayoddhaM ghaTIdvayamadhyaM yAvadityarthaH / taccAntarmuhUrtapramANaM samyaktvaupazamikamucyate / yayo- . . paraM dagdhaM vA vanadezaM prApya vanadavaH svayamupazamameti, tathA jIvo'pi granthibhedAnantaramantarmuhUrtamatikramya mithyAtva.. sAnudayamadhigamyAntamauhUrtikametat samyaktvaM labhate / apakRSTaH kiJcinnyUnaH pudgalaparAvartaH / tasyedaM kharUpam - 439. osappiNI aNaMtA puggalapariyao munneyco| teNaMtAtIyaddhA aNAgayaddhA annNtgunnaa|| iti tattvAni / anye'pi ca zrIjinoktabhAvAstattvajJairteyAH / yaduktam- . wo. tattvAni vratadharmasaMyamagatijJAnAni sadbhAvanAH, - pratyAkhyAnaparISahendriyadamadhyAnAni ratnatrayam / lezyAvazyakakAyayogasamitiprANapramAdastapaH sajJAkarmakaSAyaguptyatizayA jJeyAH sudhIbhiH sadA // ityetAni navatattvAni zrIgurumukhena zrutvA zrIkumArapAlabhUpAlo'dhigatajIvAjIvAditattvaH parijJAtapadavyakharUpaH paramA I taH paramazrA va kaH samajani / 157. athAnyadAjnekabhUpAlacakravAlaparivRtaH zrIkumArapAlabhUpAlaH pazcAGgapraNAmena zrIparamaguruNAM kramaparya praNamya - ikhAnAmucitAmahorAtrikI kriyAmapRcchat / tataH zrIguravaH prAhuH-rAjan ! saMsAraviraktAnAM yatidharmAnuraktAnAM paujinabhaktAnAM paramazrAvakANAmahorAtrikI kriyAM zrUyatAm / tathA hi nisAvirAmaMmi mi vibuddhaeNaM, susAvaeNaM gunnsaayraannN| devAhidevANa jiNuttamANaM, kico paNAmo vihiNAyareNaM // A Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta 442. savAThANaM pamuttUNaM cihijA dharaNIyale / bhAvabaMdhaM jagannAhaM namukAraM tao paDhe // 443. maMtANa maMto paramo imu tti, dheyANa dheyaM paramaM imaM ti| tattANa tattaM paramaM pavittaM, saMsArasattANa duhAhayANaM // 444. ko'haM puNo kami kulaMmi jAo, kiM sammadiTTI vayaniyamadhArI / uAhu haM dasaNamittajutto, eyaM tu annaM pi viciMtaijA // ___ 'prAdhe muhUrte uttiSThet0' prArabhya ityAhorAtrikI caryA yAvat zrIyogazAstratRtIyaprakAzamadhyAt vAcyaM dinacaryAsvarUpaM ceti / 658. anyadA zrIhemacandragurorlokottarairguNairapahRtahRdayo nRpatirudayanamatriNaM sabhAyAM papraccha -'yat IdRzaM puruSaratnaM [kasmin ] samastavaMzAvataMse vaMze deze samastapuNyapradeze niHzeSaguNAkare nagare ca samutpannamiti / ' nRpA* dezAdanu sa matrI janmaprabhRti taccaritraM pavitramAha- arddhASTamanAmani deze dhundhukAbhidhAne nagare zrImanmoMDhavaMze cAciganAmA vyavahArI satI janamatallikA jinazAsane devIva tasya sadharmacAriNI pAhiNI nAgnIti / tayoH putracAmuNDAgotrajAyAH AdyAkSarAGkena cAMgadevanAmA samajani, pravarabhAgyasaubhAgyapavitraH-garbhe puSpitasahakAro gRhAGgaNAt pauSadhazAlAyAM phalitaH-iti svmsuucitH| sa cASTavarSadezIyaH zrIdevacandrAcAryeSu zrIpattanAt tIrthayAtrAyai prasthiteSu dhuMdhukkake zrImoDhavasahikAyAM devanamaskaraNArtha prApteSu siMhAsanasthitatadIyaniSadyAyAM sahasA // niSaNNasavayobhiH zizubhiH samaM dharmadezanAdikAM krIDAM kurvANastairvyAghukhyamAnaidRSTaH / tadaGgapratyaGgAnAM jagadvilakSaNAMni lakSaNAni nirIkSya cintitam - yadyayaM kSatriyakule jAtastadA sArvabhaumo narendraH, yadi vaNig-viprakule tadA mhaamaatyH| ced dIkSAM gRhNAti tadA yugapradhAna iva turye yuge kRtayugamavatArayatIti / tatastatpitrostasya ca nAmAdikaM zizubhyo'dhigamya tannagaranivAsizrIsaGgha melayitvA tatsvarUpaM nirUpya, tasya gRhe gatAH zrIsUrayaH / cAcige grAmAntaragate mAtrA bhAgyayogena gRhAgataH zrIsaddhaH svAgatakaraNAdinA toSitaH / mama putrArthamAyAtaH zrIsakaH-iti harSANi * muJcantI khaM ratnagarbhA manyamAnApi viSaNNA / yatastatpitA sutarAM mithyAdRSTiH; paraM tAdRzo'pi grAme nAsti / tarhi mayA kiM karttavyamiti kSaNaM mUDhacittA'bhUt / tataH pratyutpannamatirmAtA zrIsaGghana samaM zrIgurun kalpatarUniva gRhAyAtAn jJAtvA'vasarajJA khajanAnAmanumatiM lAtvA nijaM putraM zrIgurubhyo dadau / tataH zrIgurubhiH zrIsaGghasamakSaM-'he vatsa! zrItIrthakara-cakavarti-gaNadharairAsevitAM surAsuranaranikaranAyakamahatI muktikAntAsaGgamadUtIM dIkSAMtvaM lAsyasi?'iti prokte sa ca bAlakumArakaH prAgbhavacAritrAvaraNIyakarmakSayopazamena saMyamazravaNamAtrasaJjAtaparamavairAgyaH sahasA - omityuvAca / tato mAtrA khajanaizvAnumataM putraM saMyamAnurAgapavitraM lAtvA zrItIrthayAtrAM vidhAya karNAvatI jagmuH zrIguravaH / tata udayanamatrigRhe tatsutaiH samaM bAlakadhArakaiH pAlyamAnaH sakalasabalokamAnyaH saMyamapariNAmadhanyaH vainayikAdiguNavijJo yAvadAste tAvatA grAmAntarAdAgatazcAcigaH patnIniveditazrIgurusavAgamanaputrArpaNAdivRttAntaH, putrAdarzanAvadhisantyaktasamastAhAraH karNAvatyAM gataH / tatra vanditA guravaH, zrutA dharmadezanA / sutAnusAreNopalakSya vicakSaNatayA'bhANi zrIgurubhiH kulaM pavitraM jananI kRtArthA, vasundharA bhAgyavatI ca tena / avAhyamArge zrutasindhumanaM, lagnaM parabrahmaNi yasya cetaH // 446. kalaI kurute kazcit kule'pi vimale sutH| dhananAzakaraH kazcidvyasanaiH puNyanAzanaH / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaMprabodhaprabandha pitroH santApakaH kazcid yauvane preysiimukhH| thAlye'pi mriyate ko'pi syAt ko'pi viklendriyH|| 48. sarvAGgasundaraH kintu jJAnavAn gunnniirdhiH| zrIjinendrapathAdhvanyaH prApyate puNyataH sutaH // iti zrIgurumukhAdAkarNya saJjAtapramodaH prasannacittazvAcigaH / tatra zrIgurupAdAravindanamasyAyai smaayaateno-| payanamatriNA dharmavAndhavadhiyA nijagRhe nItvA gurugauravena bhojayAMcakre / tadanu cAMgadevaM tadutsaGge nivezya paJcAGgaprasAdapUrvakaM dukUlatrayaM dravyalakSatrayaM copanIya sabhaktikamAvarjitazvAcigaH sAnandaM matriNamavAdIt - 'matrin! 'kSatriyamUlye'zItyadhikasahasram 1080, azvamUlye paJcAzadadhikAni saptadazazatAni 1750, sAmAnyasyApi vaNijo mUlye navanavati 99 gajendrA etAvatA navanavatilakSA bhavanti / tvaM tu lakSatrayamarpayan sthUlalakSAyase / ato matsuto'naya'stvadIyA bhaktistvanarghyatamA / tadasya mUlye sA bhaktirastu, na tu me dravyeNa prayojanamiti shivnirmaaly-| vadaspRzyo me / datto mayA putro bhavatAm'-iti cAcigavacaH zrutvA pramuditamanA matrI taM parirabhya, sAdhu sAdhu !' yuktametaditi vadan punastaM pratyuvAca-'tvayA'yaM putro mamArpito yogimarkaTa iva sarveSAmapi janAnAM namaskAra kurvan kevalamapamAnapAtraM bhavitA, paraM zrIgurUNAM samarpitaH zrIgurupadaM prApya bAlenduriva mahatAM mahanIyo bhavatIti vicAryatAM yathocitam / tataH sa 'bhavadvicAra eva pramANamiti vadan sakalazrIsaGghasamakSaM ratnakaraNDamiva rakSaNIyaM udumbarapuSpamiva durlabhaM taM putraM kSamAzramaNapUrvakaM zrIgurUNAM samarpayAmAsa / zrIgurubhiramANi dhanadhAnyasya dAtAraH santi kacana kecana / putrabhikSApradaH ko'pi durlabhaH puNyavAn pumAn // 450. dhanadhAnyAdisaMpatsu loke sArA hi santatiH / tatrApi putraratnaM tu tasya dAnaM mahattamam // svargasthAH pitaro vIkSya dIkSitaM jinadIkSayA / mokSAbhilASiNaM putraM tRpyAH syuH khargasaMsadi // zrImahAbhArate'pyuktam - tAvad bhramanti saMsAre pitaraH pinnddkaaNkssinnH|| yAvat kule vizuddhAtmA yatI putro na jAyate // iti zrutvA pramuditena cAcigena pravrajyotsavaH zrIstambhatIrthe AligavasahikAyAM kArayitaH / somadevamuni ma dattam / 452. 659. yathAnyadA nAgapure dhanadevanAmnaH zreSThigRhe prathamAlikArtha gataH / tadbahe rabbAbhojanaM svarNarAziM ca dRSTvA'pragaM vRddhasAdhuM prAha yathA- 'kasmAdasya gRhe'samaJjasamIdRzam ? / ekataH svarNarAziH, bhojane tu rabbA !' sa sAdhuriti bhutvovAca- 'abhAgyavazenAyaM nirdhanoM jAtaH / nidhAnagatamapi svarNamaGgArIbhUtaM rAzIkRtamasti' / somadevamuninA proktam - 'mayA tu svarNarAzirdadRze' / gavAkSasthena zreSThinA tannizamya kSulakamAhUya, aGgArakarAzau karo dApitaH / / tatsarva svarNa jAtam / tatpracchAdakaH kazcid vyantaraH parabrahmatejo'sahiSNurnaSTaH / tataH sakhAtacamatkAreNa zreSThinA zrIsakena ca hemacandranAma dApitam / tataH zanaiH zanairjJAnena tapasA vinayAdiguNairvayasA ca varddhamAno nijaudAryagAmbhIryAdiguNairAvarjitazrIguru-gaccha-zrIsaGghalokaH, kadAcit zrIgurUnApRcchya yugAdau lokopakArAya paraprajhamayaparamapuruSapraNItamAtRkA'STAdazalipinyAsaprakaTanapravINAyA brAhayA AdimUrti vilokanAya kAzmIradezaM.prati prasthitaH Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ce purAtanAcAryasaMgRhIta shriihemcndrH| tataH kiyati mArge'tikrAnte sati mithyAtvatamaHkarAle'smin kalikAle'sya zrIjinazAsanapramA kassa mahApuruSasya yalapAyasaGkale pathi mA bhUdu bhramaNaprayAsaH-iti sA bhagavatI svayaM divyarUpadhAriNI saMmukhInA samAjagAma nishiithe| ajihmaparabrahmavarcasaM padmAsanAsInamarddhanimIlitalocanaM samAdhiyogavAdhInasvAntaM dhyAnAdhika zrIhemacandraM dRSTvA provAca.453. ruddhe prANapracAre vapuSi niyamite saMvRte'kSaprapaJce, netraspande niraste pralayamupagate sarvasaMkalpajAle / bhinne mohAndhakAre prasarati mahasi kApi vizvapradIpe, dhanyo dhyAnAvalambI kalayati paramAnandasindhau praveze // saGkalpamAtrAdapi siddhakAryA, vAJchanti te naiva tathApi kizcit / icchAvinAzena yadasti saukhyaM, ta eva jAnanti guruprasAdAt // tathApyayaM paramapuruSaH sakalapuruSArthapraNetA'sminniratizaye kAle zrIzAsanasya prabhAvako bhAvIti kRtvA katipayavidyAmatrAn zrIvidyApravAdasaMvAdasundarAn sAmnAyAn pradAya pramuditA bhagavatI bhAratI kRtastutistiro'bhUt / punaH pshcaadaagtaaH| 360. ekadA zrIgurUnApRcchyAnyagacchIyadevendrasUri-malayagiribhyAM saha kalAkalApakauzalAdyartha gauDadezaM // prati prsthitaaH| khillUragrAme gtaaH| tatra glAno munirvaiyAvRttyAdinA praticaritaH / zrIraivatakatIrthe devanamaskaraNakRtAtiryAvadvAmAdhyakSazrAddhebhyaH sukhAsanaM tadvAhakAMzca praguNIkRtya rAtrau suptAstAvat pratyUSe prabuddhAH khaM raivatake pazyanti / zAsanadevatA pratyakSIbhUya kRtaguNastutirbhAgyavatAM bhavatAmatra sthitAnAM sarva bhAvIti gauDadezagamanaM niSidhya mahauSadhIranekAn matrAn nAmaprabhAvAdyAkhyAnapUrvakamAkhyAya khaM sthAnaM jgaam| 454. 361. ekadA zrIgurubhiH sumuhUrte dIpotsavacaturdazIrAtrau zrIsiddhacakramatraH sAmnAyaH samupadiSTaH / sa ca padminI* strIkRtottarasAdhakatvena sAdhyate / tataH sidhyati, yAcitaM varaM datte, nAnyathA / tato'nyadA kumAragrAme dhautA zoSaNArtha vistAritAM zATikAM samAlokya pRSTo rajakastaiH-'kasyA iyaM zATiketi?' so'vadad- 'grAmAdhyakSapalyA iyam' / tato gatAstasmin grAme / grAmAdhyakSapradattopAzraye sthitaaH| sa ca pratyahaM sameti, dharmadezanAM zRNoti / teSAM jJAnakriyAvairAgyApramattatvAdiguNAn dRSTvA, tathAvidhabhavyatvaparipAkAd guNAnurAgaraJjitasvAntaH pramuditaH prAha'yUyamanicchaparamezvarAH, kamapi kArya matsAdhyaM mamAdizantu / ' tataste taM svAntanivedinaM guNAnurAgagambhIravedinaM " jJAtvA prAhuH-'asmAkaM zrIsiddhacakramatraH sAdhayitumiSTo'sti / sa ca padminIstrIkRtottarasAdhakatvena sidhyati nAnyathA / tena tava yA padminI strI vartate, tAM lAtvA kRSNacaturdazIrAtrau raivatakAcale samAgaccha, asmAkamuttarasAdhakatvaM kuru; vikAradarzane zirazchedastvayaiva vidheyaH' - ityAkarNya grAmAdhyakSo vismayasmeramanA manAgvimarya cintayAM cakAra - ete tAvanmaharSayaH samatRNamaNiloSTakAJcanAH parabrahmasamAdhisAdhakAH, tadyeteSAmidaM kArya vayaM samaryA damanayA striyA ced bhavati tadA tathA'stu, kiM bahuvicAreNa'-iti vicintya tairukte dine taiH samaM sastrIkaH sutarAM * nirbhIkaH zrIraivatAcalamaulimalaJcakAra / te ca trayaH kRtapUrvakRtyAH zrIambikAkRtasAnnidhyAH zubhadhyAnadhIradhiyaH zrIraivatAdevatadRSTau triyAminyAmAhvAnAvaguNThanamudrAkaraNamatranyAsavisarjanAdibhirupacArairgurUktavidhinA samIpasthapadhinIstrIkRtottarasAdhakakriyAH zrIsiddhacakramasAdhayat / tata indrasAmAnikadevo'syAdhiSThAtA pratyakSIbhya puSpavRSTiM vidhAya khepsitavaraM vRNutetyuvAca / tataH zrIhemasUriNA rAjapratibodhaH; devendrasUriNA nijAvadAtakaraNAya Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM kAntInagaryAH prasAda ekarAtrau dhyAnabalena serIsakagrAme samAnItaH'- iti janaprasiddhiH, malayagiritariNA siddhAntavRttikaraNavaraH-iti trayANAM varaM dattvA devaH sva namagAt / pramudito grAmAdhIzaH / pratyUSe bahuvittavyayena prabhAvanAM vidhAya trayANAM dhyAnadhyeyaM brahmadALa devakRtaprazaMsAM varapradAnaM ca janeSu prakaTIkRtya nijajAyAM gRhItvA khagrAmaM jagAma / 662. atha zrIpattane gurubhiH saha siddharAjasabhAyAM gato hemacandramuniH / svavidvattayApratimaH prINitAntavANigaNaH pramuditena siddhabhUpatinA kAritAcAryapadamahotsavaH pratyahaM kalAkauzalena kAlaM gamayati / 663. anyadA nRpeNa 'kiM vAcyate'dyakalye 1' iti pRSTe, ajihmaparabrahmaikakAraNavratavicAre 'sthUlabhadramunIndracaritram' ityukte rAjA samagramAmUlatastacaritraM papraccha / tataH savistaraM kathite caritre rAjA pramuditaH / atrAvasare mithyAhagAligo (pAThAntareNa-'mithyAdRSTiAgilo) matrI prAha-'aho saMprati kAle ka manuSyANAmevaMvidha indriyjyH| yataH-'vizvAmitraparAzaraprabhRtayo' [ityAdi padyam ] tataH zrIsUribhiH pratyuttaramadAyi-'siMho" palI dviradaH' iti zrutvA rAjA camatkRtaH / navInaM vyAkaraNaM kRtam / ete te hemsuuryH|' iti zrutvA rAjJA zrIkumArapAlena zrImoDhajJAtIyAnAM lokAnAM cAmarAH dttaaH|-iti diikssaaprbndhH| 664. anyadA zrIguravaH sabhAyAM vyasanAni nirAkartuM prAhuH dyUtaM ca mAMsaM ca surA ca vezyA, pAparddhicaurI paradArasevA / etAni saptavyasanAni rAjan!, ghorAtighoraM narakaM nayanti // 456. ghUtAd rAjyavinAzanaM nalanRpaH prApto'thavA pANDavAH, madyAt kRSNanRpazca rAghavapitA pAparddhito dUSitaH / mAMsAt zreNikabhUpatizca narake cauryAddhato maNDiko, vezyAtaH kRtapuNyako gatadhano'nyastrImRto raavnnH|| tataH sabhAyAmetAni saptakathAnakAni vyasanadoSaprakAzakAni zrIgurumukhena zrutvA rAjA lokAnAM jJApanAya" saptavyasanAni mRNmayAni kArayitvA rAsabheSvAropya rAjamArge prAmayitvA lakuTAdibhirhanyamAnAni zrIpattanAt nijadezAcca niracIkazat / 665. athAnyadA zrIjinadharmAbhimukhaM nRpaM jJAtvA zrIparvatAd bhairavAnando nAma yogI paJcazatayogiparivRtaH zrIpattanamAgataH / saMmukhagamane rAjJA pRSTAH zrIsUrayaH prAhuH- zobhanamidam , paraM parIkSA kriyate, tato gamyate / ' samasyApadaM rAjapuruSakaraNa preSitam / yathA-'cyAri ghAya jogavaI sa joI'-iti etatsamasyApadaM vicaary| kIdRzAzcatvAro ghAtA bhaviSyantIti ghAtabhItastriyAminyAM naSTaH / pratyUSe ghAtasvarUpaM rAjJA pRSTA guravaH prAhuH457. eya auva(dhI?)joI muddaamnnmehunnannvaaiinidaae| paramatthu na bujjhai koI cyAri ghAya jogavaI so joI // 166. atha gaGgAtaTe dIpakAkhyadvijAt traipuraM matraM prApya narmadAtaTe devabodhidvijo'sAdhayat / tuSTA tripurA basa, 'ekavAkyena yAcasva varam' ityuvAca pratyakSA / so'pi buddhimAn 'bhukti-mukti-sarasvatI'riti yayAce / tataH, amRti mahendrajAlAdividyAvAn , cUDAmaNyAdizAstrairatItAdijJAtA,kadalIdaNDapatramayamAmasUtratantubaddhaM sukhAsanamadhiro 5.pA.ca012 * Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevacaritam / 458. hati / caturazItyAsanakaraNapravINaH, kAyagataSaTcakravijJAnacakravartI, poDazAdhAradhIradhIH, lakSatrayadakSaH, vyomapaJcakapaNDitaH, pUrakakumbhakarecakAdiprANAyAmakriyAkuzalaH, iDA-piGgalA-suSumNA gAndhArI-hastinI-pramukhadazamahAnADIvAtasaJcAracaturaH, AdvijamAtaGgaprArthakagRheSu yathAI rUpakaraNAd bhuktiH, zrIjinadharmAnuraktaM nRpaM jJAtvA sa zrIpattane samAyAtaH / sarvadvijaiH satkAritaH, camatkAradarzanAlokaizca / rAjagururiti matvA rAjApi saMmukhamAgataH / kadalIpatra'sukhAsanasthaH zizukAritavAhakakarmA rAjAdiparivAraparivRtaH zAlAgre samAyAtaH / kautukAkulitasakalaparivAraprerito madhye praviSTaH / sUrayastu purApi pUritAsanamudrAH prANAyAmalaghubhUtazarIrAH ziSyAkarpitasiMhAsanA nirAlambA sthitAH santi / tAn tadavasthAna dRSTvA vismito devbodhiH| sarve'pi lokA vismayasmeramAnasAH procuH-aho! surINAM nirAdhAramAkAze'vasthAnamiti / tena kavitvazaktiparIkSArthaM samasyApadamarpitam / yathA vyASiddhA rudatI mukhaM ca nayane skhe garhate knykaa| " tadAkarNya- 'bhagavan ! kigucyate yuSmacchiSyANAM vidupAM sarasvatIsarvasvamukhAnam ? prathamamahameva zrIbhagavadAjJayA pUrayAmI'ti pramANaM kRtvA kapI zrAvakaH sarvAn nivArya pUrayAmAsa naitasyAH prasUtidvayena sarale zakye pidhAtuM dRzI, ruddhAkSI ca vilokate zazimukhI jyotsnaavitaanairiym| itthaM madhyagatA sakhIbhirasakRt dRgmIlanAkelipu, vyASiddhA rudatI mukhaM ca nayane khe garhate kanyakA // zrIhemasUrisevAparasya zrAvakasyApi zIghrakavitAM dRSTvA vismayasmeraH 'zobhano'yam , vayaM samutsukAH smaH' ityuktvA gataH / rAjJA'ntyajAt (pAThabhede-antyajagRheSu) nimatrApitaH / tena mAnitaM nimatraNam / dvijAdInAM vimarzaH kathamantyajagRhe bhojanaM kariSyatIti / sahasraliGgasarovaraToDakayormocitaM bhojyam / rAjA tu rAjapATikAmipeNa sarovarasamIpe samAyAtaH / devabodhiH sAnArtha jalAntaH praviSTaH / kRSNazvA. mUtvA nigato bhuktaM tadbhojanam / punarjalAntaH pravizya devabodhibhUtvA'gAt / rAjJaH sarveSAM lokAnAM ca vismayo'bhUt / rAjJA nijAvAse nimaH tritaH / vividhA bhaktiH kRtAH / anyadine devA vasare saptapUrvajAnAM mastakAni kITairAvRtAni procuH-'he vatsA'smAbhistubhyaM rAjyaM dattam , tvaM mahatIM prauDhiM nItaH / asmanmArga muktvA jaino'bhUt , tena rAjyaM pazcAd grahISyAmaH / saptame narake pAtitA vayam / tvayA kiM kRtam ? / tyaktaH svakulAcAraH / tyajAdhunA'pi kumArgapravRttim / etadAkarNya rAjA'vijJAtaparamArthaH kiMkarttavyatAjaDo'bhUt / saviSAdamidamacintayat-'aho ! sakalazAstrasaMvAdasundaro'yaM "jIvadayAdharmaH sarvaprANipriyaH kathaM kumArgaH kathyate, kimatra tattvam ?' / tasmin dine lokamadhye mahAprabhAvo'bhUt mithyAdRkzAsane / dvitIyadine vyAkhyAnAvasare prathamaM parimalasugandhaH, pazcAdvimAnam / vimAnAduttIrya mUlarAjaprabhRtayaH pUrvajAH zrIgurunnamaskRtya zrIkumArapAla prati prAhuH-'vatsa ! tvayA narakAntaM rAjyaM prApya kalikAle'pi mahatAM mahanIyastribhuvanottamaH zrIjinadharmaH pratipannaH / vargasthA vayaM pramuditA devasaMsadi / ' etanizamya rAjA sacamatkAramanAH prAha-bhagavaMstatra tAdRzamatredRzaM kimatra tattvam 1 zrIguravaH prAhuH-'narezvara ! tatrApi, atrApi ca narakavargAdidarzane sarva kalAkauzalamidam / tava pUrvajAH yatra svakarmaNA gatAH, tatra santi / jinavAkyametat / pUrvoktadazalakSaNo dharmaH' / tato lajito rAjA / kSAmitA guravaH / rAjapUrvajAnAmAgamanaM dRSTvA navA pazcimarAtrau gtH| / 667. ekadA ko'pi brAhmaNaH parIkSArtha harItakI muSTau SaDvA sapramudita uvAca460. hemasUri mUM kari kisiuM, haraDai, kAI raDei / jiNi kAraNi huM ghAliyauM sabaha vaMjaNa chehiM // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM ___ iti zrutvA pramuditaH prAha-'ataH paraM na raTiSyati / yuSmAbhiH khanAmAgre sthApito'sti / ' ityAdivAkyaiH prAmaNairvidvadbhiH saha prItirutpannA / yataH431. asArasaMsAramahIruhasya, sudhopamaM svAduphalaM tadekam / parasparaM matsaravarjitAnAM, yadvarddhate prItiriyaM narANAm // 668. ekadA vyAkhyAnamadhye zrIgurubhihIheti proce, candrayazagaNinA tu hastau ghRSTau / mukta vyAkhyAne tu ' rAjJA pRSTam-'bhagavan ! yuvAbhyAM kiM kRtam ?' zrIgurubhirUce-'rAjan ! devapattane zrIcandrapramaprAsAde dIpena candrodayo lagno'smAbhidRSTaH / sa tu hastau ghRSTvA anena vidhyApitaH / rAjA camatkRtaH, khapuruSanirNayaM vyadhAt / aho ! niratizaye kAle'pi zrIbhavatAmapUrvaM jJAnam / 669. tataH pUrvabhavamapi me jJAsyantIti tadapRcchat-'bhagavannidamapi jJAyate, yadahaM pUrvabhave kIdRzo'bhUvan / ' zrIgurubhiruktam-'rAjanniratizayakAlo'yam / yataH zrIvIranirvANAd varSANAM catuHSaSTyA caramakevalI zrIjambU siddhiM gataH / tena saha dvAdaza vastUni truTitAni / 462. . maNaparamohipulAe AhAraga-khavagauvasame kppe| saMyamatiyakevalasijjhaNA ya jaMbummi vicchinnA // . sahasravarSeNa sarva pUrvagataM zrutaM vyavacchinnam / saMprati tvalpaM zrutam / tathApi devatAdezena vijJAya kimapi kathayiSyate / tato rAtrau zubhadhyAne sthitAH / samAyAtaH pUrvArAdhitazrIsiddhacakrasuraH / pRSTo rAjJaH pUrvabhavam / tena" niveditaM sarva bhavasvarUpam / tataH prabhAte rAjJaH samastasabhAsamakSaM kathitam , yathA-'rAjan ! pUrvabhave medapATaparisare jayapure jayakezI rAjA'bhUt , tatputro jayatAkaH saptavyasanavAn pitrA niSkAsito medapATaparisare parvatazreNyAM pallIpatirjAtaH / anyadA naravIrasya sArthavAhasya sArthaH sarvo'pi luNTitastena / sArthavAhastu mAlavadezaM gatvA tatra rAjAnaM vijJapya sainyamAnIya pallImaveSTayat / tanmahalaM matvA jayatAko naSTaH / naravIreNa vaNijAkAraNa kITamAriH kRtA / tatpanI sagarbhA hatA / bhUpatito bAlaH zilAyAmAsphAlitaH / tato mAlavakadeze rAjJo'gre. kharUpe nirUpite, rAjJA hatyAdvayaM strI-bAlarUpaM lagnam , ato'yamadraSTavyamukho'stIti niSkAsitaH svadezAt / sa ca sArthavAho naravIraH pade pade lokairnindhamAnaH pazcAttApaparo vairAgyAttApaso bhUtvA tIvaM tapastattvA mRtvA jayasiMhadevo jAtaH / sa ca hatyAdvayAdaputraH / jayatAko'pi dezAntaraM gacchan rUpasaubhAgyavAnAkarNAkRSTakodaNDo mRgayAparaH mArge zrIyazobhadrasUribhiSTaH / proktazca463. kSatriyo'si narAdhIza!pratisaMhara sAyakam / ArttatrANAya vaHzastraM na prahartumanAgasi // bho kSatriya ! evaMvidhaM pavitraM kSAtragotramavApya mA jIvahiMsAM kuru / etadAkarNya lajitaH prAha-'bhagavan ! 464. bubhukSitaH kiM na karoti pApaM, kSINA narAH pApaparA bhavanti / AkhyAhi bhadre ! priyadarzanasya, na gaGgadattaH punareti kuupe|| . tataH zrIguruvacasA vyasanAni muktAni / zrAddhaiH zambalAdikaM dattam / zanaiH zanaiH prAptapratiyodho navalakSatilaMge deze ulaM(raM)galapure oDharavaNiggRhe bhojanAdivRttyA'sthAt / ekadA paryuSaNAparvaNi sa zrImAn oDharaH. zrAvakaH putrapautramitrAdiparikaraH sapradhAnapUjopakaraNaH zrIjinagRhamagAt / tatra vidhinA jinasya sAnaM vidhAya pUjAbasare jayatAkaM prAha-'gRhANedaM puSpAdikam , kuru jinendrapUjAm , gRhANa khajanmajIvitaphalam / ' tataH sa tadAkAcintayat-'adRSTapUrvo'yaM devaH paramezvaraH prasannavadanaH nAsAgranyastadRk paramayogamudrAsInaH niraJjanasvarUpaH / valkathaM parakIyaiH puSpaiH pUjyate / tataH svakIyapaJcavarATakakrItapuSpairAnandAzruplAvitahak prasannamanovAkAyaH pAramezvarI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 kumArapAladevacaritam / pUjAmakarot / tato'ho ! yadyete bhogabhAjo'pi vyavahAriNo'dya tapaH kurvanti, tataH puNyamadyatanaM dinamityahamapi vizeSatastapaH karomIti gurUNAM mukhenopavAsamakarot / prabhAte vizuddhazraddhayA sAdhUnAM dAnamadAt / tataH skhaM kRtArya manyamAnaH kRtapuNyaH san mRtvA tvaM tribhuvanapAlaputro jAtaH / oDharazrAvakastu udayanamantrI, yazobhadra sUrayastu vayam / tvaM punarito nijAyuHprAnte maharddhikavyantaradevatvamadhigamya tatazyutvA cAtraiva bharatakSetre * bhadrilapure zatAnandanRpa-dhAriNyoH putraH paitrikarAjyamavApya bhAvizrIpadmanAbhajinendradharmadezanAM zrutvA pratibuddhaH parihatya rAjyalakSmI pravrajyaikAdazagaNadharo bhUtvA kevalajJAnamAsAdya mokSaM yAsyasi / ' etannizamya rAjA vismitaH prAha-'bhagavan ! ko'tra pratyayaH 1 / ' zrIgurubhirUce-rAjan ! adyApi, oDharavaMzIyAH santi ula(ra)galapure teSAM gRhe jIrNadAsI pUrvavRttAntAn jAnAti / sA gatvA pRSTA satI sarva kathayiSyati / tato sajJA nijapuruSaistatsarva svarUpaM jJAtaM dAsyA mukhena jayatAbhavasatkam ; jJAtaM ca jayasiMhadevena saha vairakAraNam / cintitaM "ca nijamanasi 'aho ! vairakAraNam , dAruNaH saMsAra Atman ! tato rAjA saMvega-nirvedAbhyAmAliGgitaH / saJjAtazrIjinadharmasthairyaH zrIhemasUrINAM 'kalikAlasarvajJa'padamadAt / 670. kasminnapyavasare'Nahillapure zrIkumArapAlanAmA narezvaro vAhakelyAM vrajan saundaryavaryanirjitasurasundarImabAlenduvadanAM kAmapyabalAM vAlikAmAlokya tadrUpApahRtahRdayaH saMnihitaprasAdacittakaM prati keyamityAdizaMsteneti vijJapayAM cake-'apArazrutakUpAradRzvatayA saJjAta 'kalikAlasarvajJa' prasiddhIdazabhinnatapaHsamArAdhanavazabandIkRtASTamahA. siddheniHzeSabhUpAlamaulicumbitapAdapIThasya AyuSmataH zrIhemacandramaharSe sazramanivAsinI ahiMsAnAmnI kanIyamiti nizamya sadyaH kadAcittAn mahapIn harpabhAk sabhaktikaM saudhamAkArya tadvRttAntaM pRcchaMstairUce-'trijagadekasArvabhaumasya zrImadahaddharmasya anukampAnAma patnI'; 'kathaM dharmasya rAjyatvam ?' yataH465. jinamatanagare'smin mohamattArijetA, jayati janitadhAmA dharmanAmA nrendrH|| niyatamaparibhUyaM yasya rAjyaM prabhUtaM vilasati nayapUtaM tattvasaptAGgametat // . arddhAsanopaviSTA'nukampAnAma mahAdevI / tasyAH kukSisarasirAjahaMsI niHsImasaundaryA'hiMsAbhidhA / yasmin lagne sutA'jani, talagnaM grahabalaM tatpitrA sarvavidA evamAdiSTam-yadiyamatIva puNyavatI duhitA / putrajanmotsavAdapyasyA janma zlAghyam / ataH krameNa varddhamAnA kanyA sA'nurUpavarAprAptyA vRddhakumArI bhUtvA'nurUpeNa kenApi mahImahIndreNa soparodhamUDhA, taM ca khaM ca janakaM ca parAmunnateH koTi neSyati iti tadvAkyaparyante tadarthinA'nukUlya tasyAH savidhe sadbuddhinAmnI dUtIM nRpaH prAhiNot / sA tAM saprazrayaM praNipatya 'svAminI rAjakanye ! dhanyatapAsi, yattvAmaSTAdazadezasamrAT samastasAmantasImantakarmaNi mayUkhamAlAlaGkRtacaraNakamalayugalazcaulukyacakravartI tvAmudvoDhumabhilapatI'ti tadvacasA mukhamoTanayA vinayaM nATayantI sopahAsaM saivaM prAha466. niSkiJcanena dayitena vivAhitena, yadyoSitAM sukhapadaM na tadIzvareNa / bhAgIrathIM vahati yAM zirasA girIzo, lakSmIpatiH spRzati naiva punaH kadApi // alaM nrkaantpraajysaamraajypraaptiprlobhnvaartyaa| 4467. satyavAk, paralakSmImuk, srvbhuutaabhyprdH| sadA khadAratuSTazca santuSTo me patirbhavet // iti tasyA duHzravaM pratizravamAkarNya sA viphalavaidagdhyamAninI khaM padamupagatA svAminaM sarvathA nirAzamakarot / tadanu taM nRpaM tadviyogAmimagnamAkalayya zrIhemasUristamiti pratibodhitavAn-'yaH kanyAyA itaraloke duSkaraH saGgaraH sa tavApyubhayalokahitastadanukUlatAhetuzca / atastamapi nirmApaya khnissiimonntye| . . Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM 468. sukalatrasya samprAptiH puMsAM bhAgyanibandhanam / yA prItijananI janyA sA saubhAgyopari maJjarI // 469. sthAne nivAsaH sukalaM kalatraM, putraM pavitraM svajanAnurAgam / nyAyAca vittaM suhitaM ca cittaM, nizchadma dharmasya sukhAni sapta // sA sarvathA pariNetumucitaiva / yataH470. dhanyAM satImuttamavaMzajAtAM, labdhvAdhikAM yAti na kaH pratiSThAm / - kSIrodakanyAM girirAjaputrI, gopastathograzca yathAdhigamya // iti tena maharSiNA pratibodhya tAnazepAnabhigrahAn grAhayitvA tasyAH pradAnaM cakre / 671. atha saMvat dvAdazAdhikaSoDaza 1216 varSe mArgazudi dvitIyAyAM lagne balavati saMvegamataGgajArUDho ratnatraya-" vaskhAla to dakSiNapANivaddhorudAnakaGkaNaH samyaktvAnucareNa samaM zraddhAsahodarayA kriyamANalavaNAvatAraNo garubhaktidezaviratijAniNIbhyAM gIyamAnadhavalamaGgalaH pauSadhavezmadvAri anukampAkanyAjananyA kRtaprokhaNaH zrImanmahAdevAItaH sAkSi sa nRpatirahiMsAyAH pANi jagrAha / tadA tArAmelanaparva / atha SaTtriMzat sahasrapramANaM triSaSTicaritaM navAGgavedImahotsavAdAnIya vedipadudyA(?)sthAne kapardapratyekaM viMzati vItarAgastavAH / tasyaikasyAM vedikAyAM vaMzAn tathaikaikazamIkASThaM tatpade zrIyogazAstraprakAzAH 12 / tathA zamIkASThapade lakSaNa-sAhityatarketihAsapramukhazAstraracanAbhirmUlo-, ttaraguNAbhyAM ca dRDhIkRtya vedikAyAM jJAnAnalamudIpya tatparito maNDalacatuSTayadApanaM 'cattAri maMgala'mityAdi / dvAsaptatikAlakSapramANarudatIdravyakaramocanaM tasyAH kanyAmukhamaNDane dattam / tatkAlameva tasyAH paTTabandhaM kArayitvA tatpituyogyAnAvasAn vihArAn 1444 kArayAmAsa / tataH sA hiMsA, svasapalyA ahiMsAyAH paramonnatiM tadvidhAmAlokya bhartuH parAbhavanivedanAya piturdhAtuH samIpe samupAgatA / ciradarzanAd abhibhavavairupyAca anupalakSitA tenetyabhidadhe471... kA tvaM sundari! mArirasmi tanayA te tAta dhAtaH priyA, kiM dIneva parAbhavena sa kutaH kiM kathyatAM kathyatAm / hemAcAryagirA parArddhaguNabhAk hRdvaktrahastodarAt, mAmuttAyeM kumArapAlanRpatiH kSoNItalAdAkRSat // - iti tadbhaNiteranantaraM zrIkumArapAladevasya satyapratijJasyApi tasya liGgino girA tvayi viraktacittatAM vimRzyAtaHparaM bhavatyAH sa ko'pi varaH pravaraH kariSyate, yastavaivaikAtapatraM kurute, dhIrA bhava / tAM sambodhya skhasamIpe / sthaapyaaNcke| 72. hiMsApitA pApanAmA narendravaraM vilokayan vANArasyAM jayacandranRpaM saptazatayojanabhUminAthaM dRSTavAn / anyarAjakaM dAsamiva manyamAnazcatvAriMzatAni gajendrAH SaSTilakSAzca vAjinaH dvAdazazatAni pittalamayAni nikhAnAni, gaMgA-yamunAyaSTI vinA kApi gantuM na zaknoti tena 'paM gurA je' ti virudaM vahati / tasya gomatI dAsI 60000 azveSu prakSarAn nivezyAbhiSeNayantI, paracakra trAsayati, rAjJaH zrama eva kaH / tatra vANArasyAM. nRpAya dadau / sA vArtA zrIkumArapAlena zrutA / madIyapanyA gRhAntaramakAri, tato dUnamanA nijapradhAnapuruSA hemakoTidvayaM hayasahasradvayaM citrapaTTamekaM ca samarpya pressitaaH| taistatra garbahudravyavyayena kaivartakAkheTakAdipaTTakAn kRtvA tatkarma nivAritam / kAlena rAjJA jayacandreNa jJAtam / tatpRSTA grAmamahattarAH / taiH pradhAnapuruSAH kthitaaH| tato rAjJA''hUtAH pradhAnapuruSA jayacandrasabhAyAM gatAH / zrIkumArapAlapreSitaM hemakoTidvaya-hayasahasradvaya-citra Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 kumArapAladevacaritam / paTAdikaM prAbhRtaM samarpitam / rAjA jayacandro yAvat paTTamuddhATya pazyati, tAvattatra skhamUrti zrIkumArapAlamUrti jIvahiMsAdikapApaphalaM nArakikacchedanabhedanAdiyAtanAkumbhIpAkavaitaraNItaraNakUTazAlmalivRkSolaMbanAsipatravanapravezanAdikaM dRSTvA citrasthaM sajAtamahApApabhayaH prakampamAnazarIraH; punaH puraH, samyagjIvarakSAdipuNyaphalaM svargavimAnadivyadehadevAnanAdivyAbharaNagItanRtyavAdyavividhakrIDArUpasaubhAgyazRGgArabhogAdikaM citrasthaM dRSTvA vismayasmeramanAH 'pradhAnapuruSANAM prasAdamakarot / jIvarakSArtha zrIkumArapAlena preSitA vayamiti svarUpe prokta jayacandranRpaH khadeze sarvatra jIvarakSAmakArayat / 18 lakSajAlaprajvAlanaM kRtam , dviguNaM ca prAbhRtaM zrIkumArapAlAya prAhiNot / punarapi mAriH pitApArzvamagAt / tato mlecchakule garjanapure dttaa| 73. atha varSAsu kaTakArambhe niyamite tadvRttAntaM jJAtvA prAparAbhavasAtAmarSo garjanapurezastvamabhiSeNayitumAgacchatIti caraiH prokte dUno nRpaH / zrIpattane'pi sAdhvasamabhUt / vijJaptaM tad gurUNAM taizca stambhitaH sa tatrasthaH / "SaNmAsajIvadayApaNe kRte muktaH / mAriH kutrApi sthitiM na lebhe / zrIgurUNAmupadezenAjJAkAriSu nRpeSvaSTAdazadezeSu caturdazavatsarANi sarvaprANipriyAmamArimakArayat / sArerapi mArina kazcit kathayati / / 472. saunika-vyAdha-kaivarta-kalyapAlAdipaTTakAn / apATayat kacicchaktyA bhaktyA cArthavyayAt kacit // 674. athaikadA'zvaparyANasthasUkSmajIvapramArjanaparaM rAjAnaM dRSTvA nRpAH parasparaM bhrUsaJjayA smitamakArSuH / tadvijJAya "vijJajanaziromaNirlAhakaTAhatrayaM bANena prasphoTya kuntAgreNa lohabhRtagoNimutpAThya svabhujavalamadarzayat / tarjitAca te-re ! kimebhirvarAkaiH sUkSmajantubhiralpasattvairhatairiti' / tataH kumaragirau rAjAjJayA'STau lakSAsturaGgamA gAlitaM jalaM pibanti / amAripaTahaH sarvatra pura-grAmAdiSu bhrAmyati / rAjapuruSAzcAmAriM kArayanti / 675. athAmAri pravarttayati rAjani AzvinazuklapakSo'gAt / tatra kaNTezvaryAdidevatAnAmarcakairvijJaptam-'deva ! saptamyA saptazatAni pazavaH saptamahiSAzca devatAnAM puro dIyante rAjJA / evamaSTamyAmaSTau zatAni, navamyAM navazatAnIti' / ||raajaa tadAkarNya zrIgurUn samAyAtAn vijJaptaM tatsvarUpam / guruvacanamAdAya bhASitAste-'deyaM dAsyAmo vahikAkrameNa / rAtrI devInAM sadmasu nikSiptAH pazumahiSAH / dattAni tAlakAni / muktAstatra rakSakAH / prAtaH samAyAto rAjA / udghATitAni tAlakAni / madhye dRSTAH pazavo romanthAyamAnAH / rAjA sarvasamakSamidaM jagAda-'mo aboTikA ime pazavo mayA'mUbhyo dattAH, paraM na grastAH / tasmAdbhadbhaya eva mAMsaM rucitam , nAmUbhyaH / tatkathaM jIvAna hanmi' / tataste sarve'pi vilakSA maunamAlambya sthitAH / chAgAdimUlyena naivedyAni kAritAni devInAm / mahA..hiMsAdinaM matvA rAjA navamyAM kRtopavAso nizi candrazAlAyAM dayArasamayaH zubhadhyAne sthitaH, bahirArakSakA muktAH / nizIthasamaye divyanepathyadhAriNI strI pratyakSA jagAda-'rAjannahaM tava kuladevI kaNTezvarI / aiSamovarSe kimiti tvayA'smabhyo deyaM na dattam ? / rAjovAca--'dattaM mayA sarvam , paraM bhavatIbhirna gRhItam / tadahaM karuNAmayaH kathamazaraNAn prANino nihanmi' / tataH sA kruddhA-'aho vacasA mAmayaM vipratArayati' iti trizUlena rAjAnaM zirasi hatvA gatA / kSANAntare rAjA svazarIre kuSThavraNAni dRSTvA viSaNNo'bhUt / tadA sadya udayanamatriNamAhUya provAca*'matrin / adya devI pratyakSA pazUn yAcate kiM dIyate navA ?? matrI prAha-'rAjan ! ahaM kiM vacmi? paramiti jAne ana kenopAyena svAmirakSA kriyate' / yataH473.jeNa kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkhijjA / nahu tuMbaMmi viNahe arayA sAhAragA huNti|| etadAkarNya rAjA-'niHsattvo vaNigasi, bhaktivacAMsi etAni bhASase / zRNu, AjaladhimekhalA khalAH khAjJAM. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsomatilakasUriviracitaM mayA grAhitAH, sakalArthisArthaprArthanA saphalIkRtA, prINitA saptakSetrI pavitrakhavittena, ArAdhitaH zrIdharmaH, tatkiM mama jIvitena kAryam ; kevalaM rahaH kASThAni dehi, yena prAtarmAmIdRzaM dRSTvA loko zrIdharmasya nindA kariSyati' / matrI 'aho ! mahatkaSTam / pAravazyamUlaM niyogaM dhigi'ti kSaNaM vimRzyovAca-'deva ! pUrva zrIgurUNAM svarUpaM vijJApyate / ' rAjJotamevamastu / tadaiva matrI gataH zrIgurUNAM padAnte / niveditaM tatsvarUpam / kSaNaM smaraNakaraNIyaM kRtvA gurubhirjalamabhimaNyArpitam / tadAcchoTanamAtreNa rAjA savizeSazarIrazobhAbhAgabhUt / atyantazrIgurubhaktibhAvitazca prAtarmahA-' mahotsavena zrIgurupAdAravindaM vandituM yAvadyAti, tAvaddharmazAlAprathamapraveze strIkaruNakhara zu kaNTezvarI matrayatritAM ca pazyati / tAvatA sovAca-'rAjan ! mocApaya mAM sUriprayuktamatrabandhanAn / tavAjJAvadhidezeSu jIvarakSAtalArakatvaM kariSyAmIti' / zrIguruvacasA mocitA / kavayaH sarve khaMmatibhiH procuH474. zrIvIre paramezvare bhagavatyAkhyAti dharma svayaM, prajJAvatyabhaye'pi mantriNi na yAM kartuM kSamaH shrennikH| aklezena kumArapAlanRpatistAM jIvarakSA vyadhAt, yasyAsAdya vacaHsudhAM sa paramaH zrIhemacandro guruH // 475. pAtu vo hemagopAlaH kambalaM daNDamudvahan / SaDdarzanapazugrAmaM cArayan jainagocare // 476. nAbhavadbhavitA naiva hemasUrisamo guruH| zrImAn kumArapAlazca jinabhakto mahIpatiH // 477. rAjAlaThati pAdAgre jihvAgre ca sarasvatI zazvatsa zreyase zrImAn hemasUrineva: ziva:" 478. saptarSayo'pi gagane satataM caranto moktuM kSamA nahi mRgI mRgayoH sakAzAt / jIyAt punazcirataraM prabhuhemasUrirekena yena bhuvi jIvavadho niSiddhaH // prANitrANe vyasaninAM zAnti-suvrata-neminAm / hemAcAryo'tra cAturye turyaH kiM nu sa duyuge // sarveSAM kavInAM lakSaM lakSaM dadau / * 676. athAnyadA bhojanaM kurvato rAjJA ghevarabhuktau kiMcidvicintya kRtasakalAhAraparihAraH pavitrIbhUyeti prabhuM papraccha'bhagavan ! ghevarAH kiM bhakSyA vA'bhakSyAH ?' zrIgurubhiruktam-'rAjan ! bhakSyA abhakSyAzceti / bhaNitaM punaH-'bhagavan ! bhakSyAzcedabhakSyAH katham , abhakSyAzcedbhakSyAH katham ?' / zrIgurubhiramANi-'rAjan ! ye kSatriyAdayaH pUrvaM jJAtamAMsAkhAdAsteSAmabhakSyAH, ye tu vaNigvAhmaNAdayo'jJAtamAMsAsvAdAsteSAM bhkssyaaH|' ityAkarNya pramuditaH / 'aho ! prabhUNAM yuktA 'kalikAlasarvajJatA' mAnasikapariNAmo'pi yeSAM pratyakSaH' / tato rAjA dantapAtanasodyataH zrIguruminiSiddhaH / kRtaghevarabhakSaNaniyamaH prAyazcittapade dvAtriMzat prAsAdAnekasmin pIThabandhe'kArayat / dvAtriMzat prakAzAn pratyahaM guNayati pratyUSe / 77. anyadA, ekasmin dine kasmin grAme tailikena rAtrau yUkA hatA / kaNTezvaryA rAjJo jJApitaH sa daNDitaH / tadravyeNa 'yUkAvasatiH' kAritA / purA gRhItenAkhudravyeNa 'undiravasati'zca / yasyAH kareNa purA karambo bhuktastasyA devariyA nAmnA 'karambAvasatiH' / atha zrIstaMbhatIrthe sAmAnye AligavasahikAprAsAde yatra dIkSAkSaNaH prabhUNAM" babhUva, tatra ratnabimbAlaGkRto nirupamo jIrNoddhAraH kAritaH / 678. anyadA brahmakaviH kRtakRtrimadevarUpaH kenApyanupalakSyamANaH karagRhItalekhapatraH sabhAyAM samAyAtaH / kRtapraNAmaH pRSTo rAjJA-'bho ! kutaH, kastvaM samAyAtaH 1 tenoktam-'deva ! devendreNa preSito'smi, yuSmadantike lekha. samarpaNAya' ityuktvA lekhaM samarpitavAn / sabhAyAM lekhaH prasphoTya bAcitaH / yathA WIN Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480. kumArapAladevacaritam / svasti zrImati pattane nRpaguruM zrIhemacandraM mudA, svAzakraH praNipatya vijJapayati svAmiMstvayA satkRtam / candrasyAGkamRge yamasya mahiSe yAdassu yAdApateviSNormatsyavarAhakacchapakule jIvAbhayaM tanvatA // tasya rAjA lakSaM pAritoSikamadAt / - apareNa tu 483. 679. anyadA gurubhistRtIyavratAdhikAre481. durbhikSodayamannasaGgrahaparaH patyurvadhaM bandhakI, dhyAyatyarthapatebhiSag gadagaNotpAtaM kaliM naardH| doSagrAhijanastu pazyati paracchidraM chalaM zAkinI, niSputraM mriyamANamADhyamavanIpAtA hahA vAJchati // etannizamya zrIgurugirA dvAsaptatilakSamRtakadravyapatraM pATitavAn / kenApi kavinA proktam482. aputrANAM dhanaM gRhNan putro bhavati pArthivaH / tvaMtu santoSato muJcan satyaM raajpitaamhH|| na yanmuktaM pUrvairaghunahuSanAbhAkabharata prabhRtyurvInAthaiH kRtayugotpattibhirapi / vimuzcan kAruNyAttadapi rudatIvittamadhunA, kumArakSmApAla! tva vamasi mahatAM mstkmnniH|| '-lakSamatrApi / atha caturthavrate484. ekA bhAryA sadA yasya tridhA zIlaM ghanAgame / dinaM pratyekazo yasya dvAtriMzat stavasmRtitaH // atha parigrahapramANam jantUn hanmi na vacmi nAnRtamahaM steyaM na kurve para__ strI! yAmi tathA tyajAmi madirAM mAMsaM madhorbhakSaNam / naktaM nAdmi parigrahe mama punaH varNasya SaTkoTaya ___ stArasyASTatulAzatAni ca mahArhANAM maNInAM daza // 486. kumbhakhArIsahasra dve pratyekaM lehdhaanyyoH| paJcalakSAzca vAhAnAM shsraannyusstthstinaam|| 487. ayutAni gavAmapTo paJcapaJcAzatAni ca / gRhApaNasabhAyAnapAtrANAmanasAmapi // ... 488. ekAdazazatAnIthA rabhAH paJcAyutapramAH / hayaikAdazalakSAzca pttyo'ssttaadshprmaaH|| ___sainyamelApakapramANam / sAdharmikavAtsalye truTitadhArmikasya dInArasahasradAne zreSThI AbhaDo niyuktaH / varSe lekhake kRte ekA koTirlamA / yAvattAM dApayati tAvatA''bhaDenoktam-'deva ! dvidhA kozaH sthAvaro pA mazca / vayaM jaGgamakozasthAnIyAH' iti jalpanniSiddhaH, sarva dattam / 80. ekadA karNameruprAsAdAgre zrIguravo gatAH / tadA vAmarAzibharaDakenoktam Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha mm s s w yUkAlakSazatAvalIvalavalallolollasatkambalo, dantAnAM malamaNDalIparicayAd durgandharuddhAnanaH / nAsAvaMzanirodhanAdgiNigiNI pAThapratiSThAsthitiH, so'yaM hemaDasevaDaH pilapilatkhalli samAgacchati / / zrIgurubhiruktam - 'aho ! gAlirapi na zuddhA / 'dadatu dadatu gAlIlimanto bhavantaH / / tavaraiH rAjJA zrutam / tasya vRtticchedaH kRtaH / pratyahaM zAlAyAM samAyAti / zrIyogazAstra paThati / anyadA rAjA tacchrutvA prAha490. AtaGkakAraNamakAraNadAruNAnAm , vakreSu gAligaralaM niragAli yeSAm / teSAM jaTAdharaphaTAdharamaNDalAnAm, zrIyogazAstravacanAmRtamujihIte // punaH zrIguruvacanAt prsaadH| 181. anyadA sukhasuptasya bhUpateH kApi devatA / nizIthe'jani pratyakSA zAmasarvAGgamaNDanA // bhUpapRSTA'vadat sApi lUtAdhiSThAtRdevatA / tvadane pravivikSyAmi pUrvazApAttavAnvaye // gatAyAmatha tasyAM sa cintArto'bhUnnRpaH prage / sUripRSTo'vadat sarva tamUce sUrirapyatha // bhAvibhAvo bhavatyeva nAnyathA so'marairapi / pUrva kAmaladevyA yat zApito muulbhuuptiH|| paraM puNyaM kuru / yataH491. dIpo hanti tamaHstomaM raso rogabharaM yathA / sudhAbindurviSAvegaM dharmaH pApaharastathA / / rAtrau mahAvyathA'bhUt / pRSThe rAjikAkaNopamaH piTaH prAdurabhUt / pratIkArairanupazamane zrIguravaH samAyAtAH / rAjAnaM duHkhAtaM dRSTvA prAhuH492. - sRjati tAvadazeSaguNAkaraM puruSaratnamalaMkaraNaM bhuvH| .... tadanu tatkSaNabhaGgu karoti cedahaha ! kaSTamapaNDitatA vidheH|| . rAjJaH zrIgurudarzane kSaNaM sukhamabhUt / sUriH sacivaM pratyAha -matrin ! ___ 'apAyAnAmupAyAH syuryahuranA vsundhraa|' - matrI prAha - bhagavan ! anuvarNa dhAtavaH, anucandanaM kASThAni, tathAnupUjyAn kalAkovidAH / yathA tamAntako bhAnuH sudhA sarvavipApahA / jagatsaJjIvano meghastathA rAjJo gurubhavAn // zrIgururabhyadhAt-'nAtra mtrttrbhaissjyprbhaavprsrH| kintu buddhiprakAro'sti / yadi rAjyamanyasya kasyApi . dIyate, tadA rAjJaH kuzalaM syAt , paraM nAyaM dharmaH zrIjinatattvavidAm / yataH493. sabo na hiMsiyaco jaha mahipAlo tahA udypaalo| na ya abhayadANavaiNA jaNovamANeNa hoya // tato'smAkameva rAjyamastu / rAjA tu ko pidhAyAbhyadhAt494. ko nAma kIlikAhetoH prAsAdocchedamicchati / __ bhasmane bhasmasAt kuryAt ko hi candanakAnanam // mahArAja ! yuktametat / yadi mama zaktirna bhavati / paraM425. zaktau hanUmAn yadavandhayat khaM viSNurdadhau yacca zivAkharUpam / .: sairandhrikAkAragharazca bhImastathAhamapyatra kRtau samarthaH // ku. pA.ca.13 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta kaSTamapIdaM na mama manasi / yA lobhAd yA paradrohId yaH pAtraud yaH parArthataH / maitrI lakSmI vyayaH klezaH sA kiM sA kiM sa kiM sa kim // ... rAjA zanaiH zanairvyathayA zUnyacittatAmagAt / rAjAnaM vilokya sarvaH ko'pi vidhuro'bhUt / zrIguruH sarva* sammatena khayamupaviSTo rAjye / tatkSaNaM rAjJo vyathA sUrizarIre saMkrAntA / zrIguruvyathAM jJAtvA rAjA manasi dUnazcintayati497. svAGgadAhe'pi kurvanti prakAzaM diipikaadshaaH| lavaNaM dahyate vahnau paralokopazAntaye / / zrIgururuvAca -'rAjan ! mA cintAM kuru, na me zaktimato'sukham / mUlAcennonmUlayAmyenAM tadI mama vaMzyAnAM syAt / tataH. pakaM kUSmANDamAnAyya pravizyAntaH svayaM guruH / tatra nyavIvizallutAM tadaivAbhUt tadanyathA // 6 utpATyAndhapradhau kSiptaM kazcinnolar3ate yathA / evaM svasthamabhUt sarve sUreH zaktiraho sphuTA // 7 82. athAnyadA zrImahAvIracaritre vAcyamAne zrIgurumukhena devAdhidevapratimAsambandhaM zrutvA rAjJA vItabhayaM prattanaM gatvA. mahatopakrameNa devatAsAnnidhyena sA pratimA pUjitA mahotsavenAnItA / sAdhunA rAmasainye ... 'stIti lokoktiH / - 183. kadAcit pRthivImAnRNAya nRpatinA suvarNasiddhaye zrIhemAcAryANAmupadezAt tadguravaH zrIdevacandrAcAryAH shriisnggh-nRptivijnyptikaabhyaamaakaaritaaH| tIvrataparAyaNA mahatsaGghakArya vimRzya vidhivihAreNa pathi kenApi anupalakSyamAnA nijAmeva pauSadhazAlAmAgatAH / rAjA tu pratyudgamanAdisAmagrI kurvan prabhujJApitastatrAyayau / ayaM guroH puro nRpatipramukhasamastazrAvakayutaiH prabhubhirdAdazAvarttavandanakaM dattvA tadupadezAdanantaraM gurubhiH pRSTe sarakAyeM sabhAM visarya javanikAntaritau zrIhemacandra-nRpatI. tatpAdayornipatya suvarNasiddhiyAcanAM cakrAte / 'mama bAlye . vidyamAnasya sataH tAmrakhaNDaM kASThabhAravAhakAt yAcitavallIrasenAbhyaktaM yuSmadAdezAd vahnisaMyogAt suvarNaSimUva / tasyA valyA nAmasaGketAdi AdizyatAm' - iti zrIhemAcAryairuktavati kopATopAt zrIhemacandraM dUrataH prakSipya'na yogyo'sIti, agre mudgarasaprAyapradattavidyayA tvamajIrNabhAk, kathamimAM modakaprAyAM tava mandAgardadAmi' iti taM niSedhya, nRpaM prati-'etadbhAgyaM bhavatAM nAsti, yena jagadAnandakAriNI svarNaniSpattividyA sidhyati / api ca mArinivAraNa-jinamaNDitamahIkaraNAdipuNyaiH siddhe lokadvaye kimadhikamabhilapasi ?' ityAdizya tadaiva vihArakramaM kRtavantaH / - 684. atha zrIkumArapAladevasya bhaginI zAkaMbharIzena cAhumAnavaMzena rAjJA''nAkena pariNItA'sti / tayomithaH sArikrIDAM kurvatoranyadA rAjJA sAriM gRhe muJcatoktam - 'mAraya muNDikAn, punarmAraya muNDikAn / ' evaM dvitrI rAjaguravaH zvetAmbarA muNDikA iti haasygrbhoktiH| tadAkarNya rAjJI kupitA prAha-re jaMgaDaka! kiM jihAmAlokya nocyase ? kiM vakSyasi, na pazyasi mAm , na jAnAsi mama bhrAtaraM rAjarAkSasam / kruddho rAjA pAdaghAtena tAM jaghAna / sA'pyAha- 'yadire tava jihvAmavaDumArgeNa nAkarSayAmi, tadA rAjaputrI mAM mA mNsthaaH| iti * vadantyeva sA sasainyA nirvilambaM zrIpattanamAgatya zrIcaulukyAya taM paribhavaM svapratijJAM cAvijJapat / rAjA'pya___bhASata-'pazya kautukamityameva krissyaamH|' tatazcA''nAkastasyAM tatra gatAyAM gUrjaranRpaM durddharaM vidan kSumitaH / kulakamAyAtaM svasevakaM vyAghrarAjaM dInAralakSatrayaM dattvA bharaDakaveSadhAriNaM zrIkumArapAlassa mAraNAya preSIt / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498. kumArapAlaprayodhaprabandha etatsvarUpa pUrvamAnAkaprapaJcaparijJAnAya bhUpatipreSitaH pradhAnapuruSaH prItiprINitAnAkadAsImukhena jJAtvA vijJaptyA zrIkumArapAlAyAjJApayat-'sAvadhAnaH stheyaM, bharaTakavizvAso na kAryaH' iti / tato rAjA'nyadA lokavyavahAreNa karaNamestrAsAde navInaM bharaTakaM pradhAnajJApticeSTayA dRSTamAtramevopalakSya nijapurupairvadhvA vyAghrasajhaM prakaTIkRtyorubaddhAM ca kSurikAM prAha-re varAka ! jaMgaDakena preSito'si ?, sevakasya vicArAvicAro nAsti hitAhitasya / khAmyAdezavazaMvadastvam , mA bhaiSIrmukto'si, tameva haniSyAmi, ya evaM .drohamakarot / ' tato samastakhasainyaparivRtaH / sapAdalakSadezasImni gataH / zrIkumArapAlabhaTTenAnAkanRpaH proktaH aye! bheka ccheko bhava bhavatu te kUpakuharaM .. zaraNyaM durmattaH kimu raTasi vAcATa ! kaTukam / ___puraH sappo dI viSamaviSasyUtkAravadano ___ lalajihro dhAvatyahaha bhavato jigrasiSayA // .. etadAkA''nAko'pi vAjilakSatrayeNa padAtilakSadazakena paJcAzatA gajaiH saMmukhamacalat / svadezataH paJcakrozyA arvAk melApakaH / tRtIyadine yuddhaM bhaviSyatIti nirNaye bahudravyapradAnena parAvartitaM rAtrau caulukyasainyam / artho hi parAvarttayati tribhuvanam / yataH499. dadhAti lobha evaiko raGgAcAryeSu dhuryatAm / AraGkazakraM yannATyapAtrANi bhuvanatrayI / .. tRtIyadine raNakaraNasamaye sAmalamahAmAtreNa kalahapaMcAnane gaje puraH preryamANe taTasthAn svasAmantAn / duSTAnniraNaipIt / kumArapAlaH provAca-'zyAmala! kimamI udAsInA iva dRzyante ?' / tenoktam -'deva! arikRtArthadAnAditi' / 'tava kA ceSTA ?' zyAmalo'pyAlalApa --'devAhaM kalahapaMcAnano devazcaite trayaH kadAcidapi na parAvarttante' / tarhi saMmukhIne dRzyamAne ripau gajaM preraya / atrAntare cAraNaH prAha - .. 100. kumArapAla mata ciMta kari ciMtiu kiMpi na hoii|. jiNi tuha rajju samopiyauM ciMta karesiI soI // 501. anyastu- amhe thoDA riu ghaNA iya kAyara ciMtaMti / muddha nihAlau gayaNayalu ke ujjou karaMti // 502. aparaH kazcit-sAhasi jUtauM hala vahai daivaha taNai kpaali| kheDi ma khUTA TAli khUTA viNu khISai nahI // - trayANAM lakSaM lakSaM dadau / tepAM suzabdaM lAtvA raNabhUmau dvayozvirayuddham / AnAkasainye cAhaDanAnA , subhaTena siMhanAde kRte kalahpaMcAnane nivartamAne kumArapAlaH subuddhimAn svamuttarIyaM pATayitvA gajakarNI pidhAya, raNabhuvi vidhudukSiptakaraNaM dattvA AnAkagajaskandhamArUDhaH / kariguDAM chittvA bhUmau pAtayitvA hRdi padaM dattvA-re vAcATa ! smarasi vaco me bhaginyAH1 / pUrayAmi tatpratijJAm , chinami te jihvA'mityuvAca / tataH kASThapAkhare kSiptaH / dinatrayaM khasainye sthApitaH / jayAtodyAni udghoSitAni / tataH karuNayA punaH zAkaMbharIpatiH kRtaH / utkhAtapratiropitavratAcAryo hi kumaarpaalH| avaTujihvAkarSaNaM TopyAM pazcAt jihvAkaraNaM ca / gambhIratayA - 'bamaTA nopaalbdhaaH| tyaktajIvitAzAste sarve'pi sevAM kurvanti / / meDatakaM saptavAreM bhagnam / pallIkoTasthAne ruSA'rdrakamuptam / purA mAlavIyanRpaigurjaradeze prAsAdAH ptitaaH| pApabhIruNA, zrIkumArapAlena tu ruSA mAlavake tilekSupIDanapASANayatrANi bhagnAni / bhamAste Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta ghANakA apApi sthAne sAne dRzyante / tato vavale pararASTramardanaH zrIcAlukyanRpaH / samAyAtaH shriipttne| zrIgurUNAM pAdAravindAn paryupAsti / sAmAyika-pauSadhAdi karoti / khaparadezeSu navInajIrNoddhAraprAsAdakaraNeSu mahAprayatnamakarot / 185. atha saurASTradezIyena sarAkena rAjJA pracchannaM gRhamadhye pravizya ajA vyApAditA / kaNTezvaryA devyA 'rAjJe niveditam / taM nRpaM vigrahItuM zrImadudayanamantriNaM senAnAyakaM kRtvA samastakaTakabandhena prAhiNod rAjA / sa tu pAdalipsapure zrIvarddhamAnaM natvA zrIyugAdidevaM ninaMsuH puraH prayANakAya samastamaNDalezvarAnAdizya svayaM zrIzatruJjayaM jagAma / vizuddhazraddhayA strAtrapUjArAtrikAdikaM vidhAya yAvacaityavandanAM vidhatte, tAvat pradIpavRttimAdAya mUSakaH kASThamayaprAsAdapile prAvizan devAGgapUjakaistyAjitaH / tadanu sa matrI samAdhibhaGgAt kASThamayaprAsAdavinAzAd devAzAtanAM vimRzya jIrNoddhAraM cikIrSuH zrIdevapAdAnAM purato brahmaikabhaktabhUzayanatAmbUlAdityAgA* dikAnabhigrahAn jagrAha / yataH503. eko'pi niyamo yena gRhIto gRhmedhinaa| jinAjJA pAlitA tena bhavakUpArapAradA // tataH kRtaprayANaH skandhAvAramupetya tena pratyarthinA samareNa saha saGgare saJjAyamAne khasainye mane khayaM saGgrAmaM kurvANo ripuprahArajarjaritazarIro matrI raNabhUmau patitaH / sa karuNaM krandan kenApi buddhimatA'GgarakSakeNa duHkhakAraNaM pRSTaH svamanasaH zalyacatuSTayaM prAha-1. AmbaDasya daNDanAyakatvadApanaM, 2. zrIzatruJjayaprAsAdapApANa- mayanirmApaNaM, 3. zrIraivatanavyapadyAnirmApaNaM, 4. niryAmakaguruM vinA mama mRtyuH-iti zalyacatuSkamasti mameti zrutvA sa prAha- 'AdyatrayaM tavAGgajo bAhaDadevaH kArayiSyati, ArAdhanArtha sAdhumAnayAmI'ti matriNaM vijJapya svayamale gatvA sAdhuveSadharaM rAjaputramekaM lAtvA samAyAtaH / tatsamakSaM dazadhA''rAdhanAM vidhAya, samAdhidhIracittaH khIkRtAnazanaH zrImAnudayanaH paralokamasAdhayat / sAdhuveSadharo'pi nemidRSTau anazanaparo mRtvA varga gataH / . ___tato'GgarakSakeNAgatyodayanakharUpe prokte tajyeSThaputro pAhaDo'bhigrahacatuSTayaM jagrAha nijapituH / tato. vAhaDaH khabhrAturAmbaDasya daNDanAyakatvamadApayat / khayaM rAjAdezena paitRkavareNa ca sasainyaH punaH surASTrAyAM gatvA vairiNaM samaspaM (samaranRpaM 1) raNAGgaNe nirjiya zrIpattane zrIkumArapAlanarezvarAya gajAzvabhANDAgArasahitaM tanmastakaM samarpayAmAsa / tadanu rAjJA tanmastakaM vaMze baDvA sarvatra dezamadhye prAmitaM coktaM ca-'yaH pracchannaM jIvavarSa kariSyati tassa zirazchedo bhvissyti'| tato rAjAjJAmAdAya zrIraivatake triSaSTilakSadravyavyayena navInAM sugamA padyAmakArayat, ambikaaprkssiptmaargenn| mahatopakrameNa varSadvayena zrIzatruJjayaprAsAdoddhAre niSpanne va'panikApuruSasya dvAtriMzatvarNajihA dttaaH| yataH504. bhavanti bhuuribhirbhaagydhrmkrmmnorthaaH| phalanti yatpunaste'pi tat suvarNasya saurbhm|| vidyutpAtAdvidIrNa punaH kathakapuruSasya dviguNA va'panikA / asmAsu jIvatsu cedvidIrNastadA bhavyaM jAtam, punarapi dvitIyamuddhAraM kariSyAma iti / .505. prArabhyate na khalu vighnabhayena nIcaiH prArabhya vighnabhayaMto viramanti mdhyaaH| vinaiH sahasraguNitaiH pratihanyamAnAH prArabdhamuttamaguNA na parityajanti // ... evaM vimRzya bhUpamApRcchya mahaM kapardine zrIkaraNamudrAM niyojya turaMgamANAM caturbhiH sahaH zrIzatruJjayaM mApa / tatra pAhaDapuranagaraM nyaastht| samramatIyute prAsAde pavanaH praviSTo na niryAtIti, sphuTanahetuM zilpibhirnipIya Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha pramatIhIneSu prAsAdeSu niranvayatAkAraNaM jJAtvA madanvayAbhAve dharmasantAnamevAstu, pUrvoddhArakAriNAM zrIbharatAdInAM paMktau nAmAstu; yataH tvaritaM kiMkartavyaM viduSA sNsaarsntticchedH| iti dIrghadarzinyA buddhyA vimRzya bhramatIbhittau antarAlaM zilAbhirnicitaM vidhAya varSatrayeNa niSpanne prAsAde kalaza-daNDapratiSThAyAM zrIpattanasaMgha nimatryAnIya mahatA mahena saMvat 1211 varSe dhvajAdhiropaM matrI kArayAmAsa / / zailamayabimbasya mammANIsatkaparikaramAnIya nivezitavAn / zrIbAhaDapure nRpatipiturnAmnA tribhuvanapAlavihAre zrIpArzvanAthaM sthApitavAn / tIrthapUjAkRte caturviMzatyArAmAn , nagaraparito vapram , devalokasya grAsAvAsamukhyaM sarva kArayAmAsa / asya tIrthoddhArasya vyaye dvikoTI saptanavatilakSayutA vyayitA vAradvayaM melayitvA / pAThAntare-lakSasaptakayutA koTI vyayitA yatra mandire / sa zrIvAgbhadRdevo'tra varNyate vibudhaiH katham // . iti tiirthoddhaarprvndhH| 686. atho vizvavizcaikasubhaTena AMbaDena khapituH puNyArtha zakunikAvihArasya bhRgukacche jIrNoddhAre kAryamANe rAtrau narmadAdevI mithyAdRSTirdinanirmitaM pAtayati, sarvaH ko'pi tatra bibheti / anyadA AMbaDaH khaM baliM prakalpya tatra rAtrI zitaH / samAyAtA devii| tatsAhasena tuSTA satI prAsAdakaraNe sAhAyyamakarot / tataH saMpUrNa niSpanne prAsAde kalaza-dhvajapratiSThAsamaye zrIhemasUriH zrIkumArapAlaH saparikaraH zrIpattanAdibahugrAmanagarazrIsaMghaH saMmaiyaruH / azana-vasana-bhUpaNAdidAnaiH zrIsaMgha satkRtya, dhvajAdhiropAya saJcaran, arthibhiH khaM mandiraM muSitaM " kArayitvA, sumuharte kalazaropaNa-dhvajArohaNAdi kRtvA, harSotkarSAttatra lAssaM vidhAya, ArAtrikaM gRhNan , rAjJA kRtamaGgalatilakaH khayaM rAjJA punaH punaH preryamANaH, dvAsaptatisAmantaizcAmarapuSpavarSAdibhiH kRtamahotsavaH, pradattakaGkaNakuNDalahAragajAzvAdimahAdAnaH, bAhubhyAM dhRtvA balAtkAreNa nRpeNAvatAryamANArAtrikamaGgalapradIpaH zrIsuvratasvAminaH zrIgurozcaraNau praNamya sAdharmikavandanAM kRtvA, nRpatiM satvarArAtrikahetuM papraccha / rAjA prAha - 'matrin ! yathA ghutakAro dyUtarasAtirekeNa ziraHprabhRtIn padArthAn paNIkurute, tathA bhavAnapi sarva dattvA mA kasmaiciddAnAtirekAcchi-. ro'pi paNIkarotu, tadamUlyaM mayA sarvakhadAne'pi na chuTyate-' iti etadAkarNya sarve'pi camatkRtAH pramuditAzca / kenApi paThitaM kavinA506. kiM kRtena na yatra tvaM yatra tvaM kimasau kliH| . kalau cedbhavato janma kalirastu kRte na kim // lakSadAnamatra / tataH zrIsaMghalokAH khaM khaM sthAnaM jagmuryathocitamAMbaDamatriNA satkRtAH / kRtAMbaDaprazaMsau. zrIguru-kSmApatI yathAgataM jagmatuH / 687. atha zrIpattane samAgatAnAM prabhUNAM zrImadAMbaDassAkasmAddevIdoSAt paryantadazAM gatasya vijJaptikA''yayau / tAM ca vAcayitvA tatkAlameva 'tasya mahAtmanaH prAsAdazikhare nRtyato mithyAdRzAM doSaH saJjAtaH'-ityavadhArya pradoSasamaye yazazcandratapodhanena samaM vidyAvalAd gaganAGgaNena bhRgupuraparisare samAgatya saindhavAdevImanunetuM kRtakAyotsargAstayA jihvAkarSaNAdavagaNitAH zrIhemasUrayaH / udUkhale zAlitandulAn prakSipya yazazcandreNa pradIyamAne " muzalAhAre prAk prAsAdagrakampo'bhUt / dvitIyaprahAre devImUrtizcakampe / tRtIyaprahAre khasthAnAdutpatya devImUrtiH 'mAM rakSa rakSeti jalpantI zrIgurucaraNayoH papAta / itthamanavadyavidyAbalAnmithyAgdevIdoSaM nigRhya zrIjinazAsanaprabhAvanAM kRtvA zrIsuvratajinaM natvA zrIAMbaDayolAghasnAne jAte devImApRcchya yathApathamaguH / zrIudayanacaitye karNAvatyAM, zrIzakunikAvihAre, rAjJo ghaTIgRhe, kauMkaNanRpateH kanakamayaM kalazatrayaM sthAnatraye nyAsthadAMbaDamatrI rAjapitAmahaH / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 purAtanAcAryasaMgRhIta F88. atha kasminnapyavasare sapAdalakSaM prati sainyaM sajIkRtya zrIvAhaDAMbaDAnujanmA cAhaDanAmA matrI dAnazauNDatayA dUSito'pi bhRzamanuziSya bhUpatinA senApatizcake / tena dvitriprayANAnantaramastokamarthilokaM militamAlokya kozAdhyakSAd dravyalakSatraye yAcite sati nRpAdezAt tasminnadadAne taM kazAprahAreNAhatya kaTakAnniravAsayat / khayaM yadRcchayAM. dAnaiH prINitArthilokaH, caturdazazatIsaMkhyAsu karabhISvAropitairdviguNaiH subhaTaiH samaM saJcaran , zIrSa / stokaprayANe rAtrau mAgitAdattakapracchAdavastrakate baberAnagaraprAkAramaveSTayata / tasminnagare tasyAM nizi sapta kanyAnAM vivAhaH prArabdho'sti - iti nagaralokAdadhigamya tadvivAhAtha tasyAM nizi sthitvA prAtaH prAkAraparAvarta makArSIt / tatra gRhItAH suvarNakoTayaH sapta, ekAdazasahasrANi vaDavAnAm , prAkAraM gharaTTaizcUrNIcakAra iti / saMpatti garbhitAM vijJaptikAM vegavattarairnarairnRpaM prAhiNot / svayaM tatra deze kumAranRpaterAjJAM dApayitvA'dhikAriNo niyojya * vyAdhuTitaH / saptazatI kalAvatAM tantuvAyAnAmAdAya zrIpattanaM pravizya, rAjasabhAmadhigamya, nRpaM praNanAma / zrIku. " mArapAlastamAvarNya, taducitAlApAvasare tadguNaraJjito'pyevamavAdIt - 'tava sthUlalakSataiva mahaDhUpaNaM [rakSAmantraH], no vA cakSurdoSenorddha eva vidIryase / yad vyayaM bhavAn kurute tAdRkkartumahamapi na prabhUSNuH' - ityAdi zrutvA cAhaDo nRpaM pratyavocat - 'tathyametad yathAdiSTaM devena / yataH, putraH pituH kozabalena vyayaM karoti, pitA tu kasya palena karoti / tena mayaiva sAdhIyAn dravyavyayaH kriyate'-iti vadan , pramuditena rAjJA satkRtaH / saMsadyanajtAM labhamAno 'rAja ghara dR'virudaM labdhvA nRpativisRSTaH khaM padaM prapede / saptazatI tantuvAyA[nAM] chatrAdhaHsnAnaM kArApya pavitrIkRtA / tasya bhrAtA svakIyaudAryAvarjitasamastarAjavargaH solAkaH 'sAmantamaNDalIsatrAgAra miti birudaM babhAra / 689. athAnyadA rAjA dvAsaptatisAmantaiH sahitaH zrIgurUNAM pArzve dharmadezanAmazRNot / bhAveha aNiJcattaM juvaNadhaNasayaNaatthadArANaM / dehassa jIviyassa ya iphapi na picchaho nicaM // ityAdi zrutvA rAjA saMsArAsAratAM vibhAvya bhavabhAvavimukhapariNAmaH saMvegarasataraGgitAntaHkaraNaH zrIgurun " praNamya papraccha -'bhagavan ! adya kA tithiH ?' iti / zrIguravaH sahasA'mAvAsyAdine pUrNimetyAhuH / atra vAmarAzilabdhAvakAzo mithyAdRg bAhyamitro'pyAntarazatrurAha - 'aho! kalikAlasarvajJaH zrIhemasUrizvedadha pUrNimA kathayati tadA lokAnAM bhAgyena pUrNimaiva bhaviSyati' - ityupahAsagarbha vacaH zrutvA zrIguravaH prAhuH- 'satyametat bhavadvacaH / tenoktam - 'ko'tra pratyayaH / zrIgurubhiruktam - 'aho keyaM bhavatazcAturI candrodaya eva prtyyH|' iti zrutvA sarve'pi vismayasmerAH parasparamAhuH- 'kimitthamapi bhaviSyati ?' / tato rAjA vismayaMgatassan dvaaspttisaa| mantAdivRto rAjasabhAmAgatya ka candrodayo bhaviSyatIti parijJAnAya ghaTIyojanagAminIkarabhyArUDhAnnijapuruSAn pUrvasyAM dizi prAhiNot / tataH zrIhemasUriH pUrvapradattavarasiddhacakradevaprayogena pUrNimAvat pUrvasyAM sandhyAsamaya candrodayaM kRtvA sakalAM rAtri jyollAmayIM vidhAya caturo yAmAn gaganatalamavagAhya sarvalokasamakSaM pratyUSe pazcimAyAM gato'mtamagAt / prabhAte te'pi preSitAH puruSAH samAgatya tathaiva procuH / sarveSAM mahAn vismayo'bhUduaho! zrIgurUNAM kA'pi mahatI zaktiH; aho ! jainAnAM ko'pi mahAmahimA lokottaraH- iti janoktirabhUt / / 507. .690. atha rAjA teSAM viprAdInAM tadeva chalavacanaM smaran zrIgurUNAM puraH praznamakarot- 'bhagavan ! satsvapi bahadarzanepa brAhmaNAnAM kasmAjinadharme mahAna dveSaH / tatra zrIguruH prAha-'rAjan ! purA prathamajino yugAdau viharana vinItAsanne purimatAlapure smvstH| bharatazcakrI zrIjinasyASTAnavatibhrAtRsAdhUnAM cAgamanaM zrutvA bhaktAdyartha khAdimAdizakaTAni bhRtvA tatra gataH / prabhu praNamya dharmadezanAM zrutvA. bhaktAdyartha sAdhUnAM nimatraNAmakarot / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha 173 zrIbhagavAn prAha +'rAjan ! AdhArmikAbhyAhRta-rAjapiNDAdidoSapitamidaM bhaktAdi sAdhUnAmakalpya'miti zrutvA dUnaM zrIbharataM jJAtvA zakraH prAha -'mA viSAdaM kuru, sarvajJazAsane saptakSetrANi santi-zrIjinabhuvana-jinabimba jinAgama-caturvidha-saMgha-rUpANi / tatra ye sAdharmikA gRhArambhaparAGmukhAH saMyamapariNAmabhAjaH saMvegavairAgyajuSasteSAM vAtsalyaM kuru'-iti surendravacaH zrutvA rAjA bharataH pUrvAnItavastubhiH sAdharmikavAtsalyamakarot / teSAM gRhArambhAdikaM nivArya vRttimakArSIt / gRhasthAcAravicAraM caturadhyAyanibaddhaM zrAvakaprajJaptigranthamarthato jinapraNItaM te paThanti / 'mAhana mAhana' iti pareSAM kathayanti, te mA ha nA iti loke prasiddhimaguH / kAlena teSAM vRddhirabhUt / tataH SaSThe SaSThe mAsyAcAragranthapaThanAdikAM parIkSAM kRtvA - 'ayaM jJAna-darzana-cAritrAcArazuddhaH' iti kAkiNyA ratnena kaNThe rekhAtrayaM kRtam / tataH kAlena parIkSApUrva kanakasUtratrayaM krameNa raupyaM jaatm| tataH kAlena navama-dazamajinayorantare sakalasAdhuvyucchade sati savaMSA lokAnAmaparadharmaprakAzakAbhAvAdate guravaH snyjaataaH|krmnnaabrhmcaarinnH kaNThaM suutrtrydhaarinnshcaabhuuvn| tataH kramaNotpannakevalajJAne dazamajine dharma prakAzayati, gRhArambhapravRtto'brahmacArigururna bhavati, ityukte teSAM jinadharme " ca mahAn dveSo'bhUt / lokAnAmapi mUDhamatInAM dveSamutpAdayanti / tataH kAlena mithyAtvaM gatAH / yaduktam - 508. samosaraNa bhattauggaha aMgulijhaya sakasAvagA ahiaa| .. je yAvadRi kAgiNi laMchaNaaNumajaNA aTTa // assAvagapaDiseho chaThe chaThe ya mAsi annuogo| . kAleNa ya micchattaM jiNaMtare saahuvuccheo|| iti dveSakAraNaM brAhmaNAnAM rAjA zrutvA'cintayad-aho ! candramaNDalAdagniH sudhAkuNDAdviSaM prAdurabhUt / lokAnAmabhAgyodayena zrIjinadharmAdapi mithyAtvamabhUditi / zrIguravaH prAhuH-'rAjannete tu darzanAntaraM pratipannAH santi, kAlena ke'pi nihnavAH, ke'pi nihnavAbhAsAH zrIjinavacanAnyathAvAdinaH, svamatiprakalpitamatapakSapAtinaH, sAdhuveSadhAriNo'pi sAdhvAbhAsAH, pramAdazIlatvenAlambanaparAH, paralokanirapekSA anekadhA matabhedAnakArSuH / evaM rAjan ! khamate'pyanekamatabhedA abhimAnAjJAnaparavazaiH prakalpitAH santi / 691. anyadA ko'pi matsarI zrIhemasUritejo'sahiSNurekAnte rAjAnamidamavAdIt -'deva ! prAyaH prAkRtamete paThanti, siddhAnto'pyeteSAM prAkRtamayaH / tat prabhAte'zrotavyamidam / saMskRtaM svargiNAM bhASA saiva mahatAM pratyUSe zrotavyA zreyaskarI ceti / kimarthaM prathamaM tacchravaNaM vidhIyate' / etadAkarNya rAjA'vijJAtabhASAbhedatattvaH, kiJciprAkRte'kRtAdarastatsvarUpaM zrIgurUNAmakathayat / zrIguravaH prAhuH-'anupAsitasadgurukulasya avijJAtavAGmayatattvasya kasyApIdaM vacaH / rAjan ! anekadhA bhApAbhedavaicitrye'pi, paraM yugAdau prathamapuruSeNa jJAtatrailokyasvarUpeNa prathamaM / caturdazasvasa 'STatriMzadvyajanarUpA (1) dvipaJcAzadakSarapramANA mAtRkaivopadiSTA / sA ca prAkRtasvarUpA sarvaprakRtilokAnAmupakAriNIti / tato bAdyA ye'STatriMzadvarNAstaiH saMskAre kRte saMskRtaM jAtam / tatazcAnekabhASAbhedA abhUvan / tena sakalazAstramUlaM mAtRkArUpaM prAkRtameva / prathamaM yugAdau lokopakArAya prathamaM prAkRtamupadiSTaM sarvajJairiti / sarvAkSarasannipAtalabdhInAM zrIdvAdazAGgInirmANasUtradhArANAM zrIgaNadharANAM siddhAntasya prAkRtakaraNe kAraNamidam - 510. bAlastrImUDhamUrkhANAM nRNAM cAritrakAMkSiNAm / anugrahArthaM tattvajJaiH siddhAntaH prAkRtaH kRtH|| rAjan ! bhavatu bhASA yA'pi sA'pi paraM paramArtha eva vilokyate / yatpaThanti lokaaH| atyanivesA tacciya sadA tacceva pariNamaMtA vi / uttiviseso kavvaM bhAsA jA hou sA hou // 511. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 purAtanAcAryasaMgRhIta .. paraM kasyApi jJAnalavadurvidagdhassa khaNDakhaNDapANDityatuNDakaNDUkarAlitaspeyaM prAkRtanindA / yaduktam - so hoi suhAveI uvamuMjato lavo vi lii| esA sarassaI puNa asamaggA kaM na vinaDeha // iti zrutvA rAjAdayaH sarve'pi prAkRtaprazaMsAM kurvanto viziSya tadarthazravaNapravaNA ssvH| . * evaM zrIhemasUribhiraneke kutIrthinaH pravAdAH sajjanasamAyAM niruttarIkRtAH / zrIsarvajJazAsanasaikAtapatra sAmrAjyaM kAritam / rAjapratibodhazca kRtH| .692. athAnyadA rAjA zrIjinazAsanaprabhAvanAM kartukAmaH saMghAdhipatimanorathamakarot / prathamaM zrItIrthamahimA zrIguravaH prAhuH- 'rAjan ! tribhuvane'pi zrIjinamayAni tIrthAni santi / yaduktaM zrIbhadrabAhukhAminA caturdazapUrvaghareNa zrIAcArAGganiryuktau jaM sAbhiseyanikkhamaNacaraNanANuppayA ya nivaanne| diyloybhvnnmNdrnNdiisrbhomngresu|| 514. ahAvayamurjite gayaggapae ya dhammacake ya / pAsarahAvattanagaM camaruppAyaM ca vaMdAmi // paraM rAjan ! saMpratikAle pratyAsannaM mahAprabhAvaMca zrIzatruJjayatIrtham / yaduktaM zrIatimuktamuninA nAradasa puraH jaM lahai annatitthe uggeNa taveNa yaMbhacereNa / taM lahai titthapunnaM sittujjagirimi nivsNto|| kevalanANuppattI niSANaM Asi jattha sAGkaNaM / puMDariyaM vaMdittA sace te vaMdiyA titthA // adyAvaya-saMmee pAvA caMpA ya ujilanage y| vaMdittA punnaphalaM sayaguNiyaM taM pi puMDarie / 518. pUAkaraNe punnaM egaguNaM sayaguNaM ca pddimaae| jiNabhavaNeNa sahassaM gaMtaguNaM pAlaNe hoi // navi taM suvannabhUmI bhUmaNadANeNa annatitthesu / jaM pAvai pugnaphalaM pUAnhavaNeNa sittuje // jaM nAma kiMci titthaM sagge pAyAli tiriylogNmi| taM sabameva didaM puMDarie vaMdIe sNte|| - zrIvidyAprAbhRte tu zrIzatruJjayasyaikaviMzatinAmAni proktAni / vimalagiriH 1. muktinilayaH 2. zrIzatrukSayaH 3. siddhikSetram 4. puNDarIkaH 5. siddhazekharaH 6. siddhaparvataH 7. siddharAjaH 8. bAhubaliH 9. marudevaH 10. bhagIrathaH 11. sahasrapatraH 12. zatapatraH 13. aSTottarazatakUTaH 14. nagAdhirAjaH 15. sahasrakamalaH 16. DhaMkaH 17. kapardi"nivAsaH 18. lauhityaH 19. tAladhvajaH 20. kadaMbaH 21. iti deva-manuSyakRtAni nAmAni / zrIbhadrabAhukhAminA praNIte, zrIvanasvAminoddhRte, tataH zrIpAdaliptAcAryeNa saMkSiptIkRte zrIzatrukSayakalpe'pyuktam-yo'vasarpiNyAM SaTasa arakeSu azIti-saptati-SaSTi-paJcAzata-dvAdazayojana-saptakarapramo'bhUt / utsapiNyA punarupacIyamAnaH / pasminnasaMkhyAtA RSabhasenAdhAstIrthakarAH samavastAH / zrIpadmanAbhamukhyAstIrthakarAH sameSyanti / zrInemivarjAstrayoviMzati * 520. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha RSamAdhAH smvstaaH| mahAvidehanivAsino'pi samyagdRSTayo lokA mAnasikamAvena nityaM smaraNaM kurvantIti / prathama zrIRSabhakevalodayAd bharatena pramANopetaM ratnamayaM haima rUpyaM ca bimbatrayaM kAritam / dvAviMzatidevakulikAkalitaM haimacaityaM ca / tato'saMkhyA uddhArA jAtAH, pratimAzca asaMkhyAtAH, koTAkovyazca siddhAH / puNDarIkagaNadharaH paJcakoTibhiH saha muktiM gataH / viDa-bAlikhilAdayo dazakoTibhiH / nami-vinamI vidyAdharau koTidvayena / zrIRSabhasantAne bharatezvararAjye AdityayazA mahAyazA atibalaH balabhadraH balavIryaH kArtavIryaH jalavIryaH dNddviirytrikhnndd-| bhoktAraH prathamasaMghAdhipatizrIbharatezvaravat prAptasaMghAdhipatyA AdarzabhavanaprAptakevalajJAnA bahutarekSvAkurAjarAjakumAraparivRtAH zrIzatruJjaye siddhAH / anye'pIkSvAkuvaMzarAjAna AdityayazAdyAH sagaraparyantAH paJcAzatkoTilakSasAgarANi yAvat sarvArthasiddhyantaracaturdazalakSAdizreNIbhirasaMkhyAtAbhiratra muktiM gatAH / zrIrAmAdInAM koTitrayaM siddham / pANDavAnAM viMzatikoTayaH / pradyumna-zAmbAdInAM sArdhaSTau koTayaH / nAradAdyAH ekanavatilakSAH / atraivAjita-zAntijinau varSAkAlamavasthitau / marudevIcaityaM svarNamayaM purA bAhubalinA kAritam / marudevIsamIpe zAnticaityaM purA / suvarNamayam , tadane triMzatA hastairadhaH puruSasaptakena suvarNa-rUpyakhAnidvayam / tato hastazatena pUrvadvArA rasakUpikA / zrIzAnticaityAd hastASTakenoddhArayogyaM suvarNa pAdaliptAcAryopadezena nAgArjunena sthApitamastIti lokoktiH / aSTamatapasA tuSTaH kapardiyakSaH zrIbharatakAritAM pratimAM vandApayati, yadi kazcit sattvavAnekAvatArI bhavati / kalkI datto nAma tIrtha sapUjaM kArayiSyati / tatputro meghaghoSazvoddhAram / tataH 2214 anantaram521. naMdI sUrI aje sirippabhe mANibhadda-jasamitte / dhaNamitta-dhammaviyaDe sumaMgale sUraseNe ya // 522. ee hohI uddhArakArayA jAva suuriduppsho| pacchimauddhArakaro hohI iha vimlvaahnno|| 523. vucchinne vi ya titthe hohI kUDaM tu usahasAmissa / jA paumanAha titthaM murAikayapUyasaMjuttaM ||-iti tIrthamahimA / 693. atha rAjan ! raivatakatIrthamapi mahAsuprabhAvaM pratyAsannaM ca vrtte| asya mahimA zrIvidyAprAbhRte tIrthamAhAtmye gaNadharairuktaH / zrIbhAratyA kAJcanabalAnake zrInemyAdimUrttinamaskaraNAgatayA nAradasya puraH proktastena ca likhitaH / idaM tIrthamanAdiyugInamAhuH / avasarpiNyAmayaM zailaH SaDviMzati-viMzati-SoDaza-daza-dviyojana-dhanuHzatocazirAH / anAdikAle yasminnarhanto'nantasiddhAH / yasyAkAraM surAsuranarezAstribhuvane'pi pUjayanti / anantatIrthakRtAmatra kalyANakatrayamabhUt / atItacaturviMzatikAyAM namIzvarAdyAnAmaSTajinAnAM kalyANakatrayamabhUt / asyAM zrIneminAthasya / / zrIpadmanAbhAdyA dvAviMzatijinA iha setsyanti / iyaM mUrtibrahmendrakRtA'syA viMzatisAgaropamakoThyo'bhUvan / zrIRSabhAdezAt bhaviSyato nemetihamI rUpyA ca bharatena pUrva sthApitA ratnamayI candrArpitA / asyAntaHkAJcanabalAnake zakranirmite ratnamUrtirasti zakrakRtA / zakrakRtaM gajendrapadakuNDaM sarva kaM bhadrazAlavanaM pUjArtham , paJcamArakaparyante zrInemimUrtiH svarge surendrapUjyA bhaviSyati, utsapiNyAM punaratra / yasa dhyAnenAnyatrApi sthitA bhavyA bhavacatuSkena . mokSaM yAnti / idaM tIrtha sarvadA surAsurAca'm / tathA zrIbhadrayAhupraNItaM zrIvanakhAminoddhRtaM svarUpamidam - " ___ "chattasilAe silAsaNe dikkhaM paDivanno nemI / sahasaMbaNe kevalanANaM / lakkhArAme desaNA / avaloyaNAuccasihare nidhANaM / revayamehalAe kaNho tatya kallApatigaM nAUNa suvaNa-rayaNapaDimAlaMkiyaM ceIyatigaM, aMbAdeviM ca karAvei / iMdo vi giri koriUNa suvannavannaM balANaya ruppamayaM ceIyaM rayaNamayA paDimA pramANavabovaveyA / ku.pA.ca.14 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAtanAcAryasaMgRhIta sihare aMbAraMgamaMDave avaloyaNAsiharaM balANamaMDave sNbo| siddhaviNAyago pddihaaro| tahA satta jAyavA dAmodarANurUvA kAlameha 1 mehanAda 2 giriviDA(dA)raNa 3 ekapAda 4 siMhanAda 5 khoDika 6 raivata 7 nAmAnaH tibbataveNaM kIDaNeNaM khittavAlA uvavannA / tattha ya mehanAdoM sammadiTThI nemikamabhatto / mehalAe girividAraNo / kaMcaNavalA Nae cauddAre tattha aMbAeseNa paveso nannahA / tahA aMbApurao hatthavIsAe vivaraM tatya ya aMbAeseNaM uvavAsatigeNaM * silugghADaNaM / hatthavIsAe saMpuDasattagaM, samuggayapaMcayaM, aho rasakUviA / amAvAe amAvAe ugghADai, gihi. jai aMdhAeseNa / tahA paJjunnakUDe uvavAsatigaM kAUNa saralamaggeNa balipUaNeNaM siddhiviNAyago lagabhai / tatpa ya ciMtiyA siddhI / diNamegaM ThAivaM / jai paJcakkho havai / tao rAimaIe guhAe kamasaeNaM godohiyAe pavese rasakUviyA kisinncittvllii| rAimaIe paDimA rayaNamayA, aMbA ruppamayA ciTThati / tahA chattasilA ghaMTasilA koDisilA tigaM pannattaM / chattasilAmajjhamajjheNa knnyvllii| sahasaMbavaNamajjherayaya-suvaNNamayacauvIsaM / lakkhArAme " bAvattarI cauvIsaM jiNANa guhA pannattA / kAlamehassa purao suvaNNavAluyAe naIe saDakamasayatieNaM uttaradisIe gamittA giriguhaM pavisittA, nhavaNaM udaeNa kAUNa Thie uvavAsapaMcahiM duvAramugghaDai / majhe paDhamaduvAre suvannakhANI, duie rayaNakhANI / tattha ego kaNhabhaMDAro anno dAmodarasamIve / aMjaNasilAe ahobhAge. rayayasuvannadhUlI purisabAvIsehiM pannattA / 524. tassatthamaNe maMgalayadevadAlI ya saMtu rasasiddhI / sirivayarovakkhAyaM saMghasamuddharaNakanjaMmi // 525. sassakaDAhaM majjhe giNhittA koddibiNdusNjoe| ghaMTasilAcunnayajoyaNAoM aMjaNagavarasiddhI // ratnajAti-mahauSadhyAdikaM yad vizvatraye varttate, tat sarvamaMtrAsti / anyAnyapi cittAhAdakAni puNyAni zrIjinamayAni tIrthAni grAma-pura-pattana-parvatAdiSu santi / teSu sarvatra * zAsanaprabhAvakAH suzrAvakA darzanavizuddhyAdyarthaM tIrthayAtrAM kurvanti / karaNIyametat / kRtaM purA zrIbharatezvarAdibhirbhUpatibhiH / etat zrItIrthadvayamAhAtmyamAkarNya rAjA saparikarastIrthayAtrAsAmagrImakArayat / 694. mahatA mahena zrIdevAlayaprasthAne sajAyamAne dezAntarAyAtena puruSayugmena-'tvAM prati DAhaladezIyA zrIkarNanRpatirupaiti-' iti vijJaptaH / khedabindutilAGkitaM lalATaM dadhAno manivAgbhaTena sAkaM sAdhvasadhvastasaMghA. dhipatyamanorathaH prabhoH padAnte khaM nininda / * 526. zreyAMsi bahuvinAni bhavanti mhtaampi| azreyasi pravRttAnAM kApi yAnti vinaaykaaH|| ___atha nRpatestasmin mahAbhaye samupasthite kiJcidavadhArya dvAdaze yAme bhavato nivRttibhaviSyati' iti Adizya visRSTo nRpaH / kiMkarttavyamUDho yAvadAste, tAvanniItavelAsamAgatanarayugmena 'zrIkarNo divaMgataH' iti vijJaptaH / tAmbUlamutsRjya kathamiti pRSTau tau UcatuH- 'kumbhikumbhasthalasthaH zrIko nizi prayANaM kurvan nidrAmudritalocanaH kaNThapIThapraNayinA suvarNazRGkhalena praviSTavaTazAlapAdena ullambitaH paJcatAmaJcitavAn / tasya saMskArAnantaramAvAM * calito' - iti tAbhyAM vijJapte tatkAlaM dvAsaptatimahAsAmantaiH samaM rAjA zrItIrthayAtrAbherImavAdayat / sarvadezeSu kuGkumapatrikAH praiSIt / tatraH zrIsaMghamelApake khagajAzvarathapattiparivRtA dvAsaptatisAmantAH, matrI vAgabhaTaH, 24 prAsAdakArako nRpamAnyo nAgazreSThisuta AbhaDaH, SaDbhASAkavicakravartI zrIpAlastatputraH siddhapAlaH, kavInAM dAtRNAM ca dhuryo bhANDAgArikaH kapI, prahlAdanapuranivezako rANaprahlAdanaH, 99 lakSasuvarNakhAmI zreSThI chADAkaH, rAjadauhitrikaH pratApamallaH, 1800 vyavahAriNaH, zrIhemasUrayaH / anye'pi. lokA grAma Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha nagarasthAnanivAsino bahavaH / SaDdarzanAni / bahavo bndijnaaH| sthAne sthAne prabhAvanA, jine jine chatra-cAmarAdipradAnam / sthAne sthAne satpAtrapUjA / yAcakAnAM manovAnchitA siddhiH / evaM parivRto prabhuNA dvidhopadizyamAna varmanA dhundhukapure prAptaH / prabhUNAM janmagRhabhUmau svayaM kAritasaptadazahastapramANe jholikAvihAre prabhAvanAM vidhisurjAtipizunAnAM dvijAtInAmuditamupasarga vIkSya tAn viSayatADitAn kurvan zrIzatruJjayatIrtha prApa / pAdacAreNa parvatAdhirohaNam / zrIjinendraprAsAdadvAre sapAdasetikAmauktikaiH prAsAdadvAravarddhApanakam / madhye pradakSiNAtrayam / / prathamapUjAyAM navAGgeSu navaratnAni lakSamUlyAni / aSTAhnikAmahotsavaH / suvarNa-rUpyAdisaptadhvajApradAnam / caityaparipAvyAM vAmahastaM zrIgurUNAM haste lagnaM vIkSya mahaM kapardI pAha527. ___ zrIcaulukya ! sa dakSiNastava karaH pUrva samAsUnita prANiprANavighAtapAtakasakhaH zuddho jinendrArcanAt / vAmo'pyeSa tathaiva pAtakasakhaH zuddhiM kathaM prApnuyAt / na spRzyeta kareNa cet yatipateH shriihemsuuriprbhoH|| pramudito rAjA / avAritAnnadAnayAcakasatkArAH prvrttnte| . . 695. mAlodghaTTanaprastAve udayanasutAdimahApuruSasaMghazreNibhRte dharmazilAyAM mahaM vAgabhaTaH prathamaM lakSacatuSkamavadat / pracchannadhArmikaH kazcit kathApayatyaSTI lkssaaH| evamanyonyeSvIzvareSu varddhayatsu kazcit sapAdakoTI cakAra / camatkRto rAjovAca-'utthApyatAM sa yo gRhNAti' / utthitaH sa yAvat dRzyate tAvad bAdaramalinavasano / vaNigarUpo vilokitaH / rAjJA vAgbhaTo bhASitaH-'dravyasusthaM kRtvA dehi' / zrIvAgbhaTo vaNijA sahotthAya dravyasusthaM papraccha / vaNijA sapAdakoTimUlyaM mANikyaM darzitam / matriNA pRSTam - 'kuta idaM te 1 / vaNigAha'mahUakavAstavyo matpitA haMsAkhyaH saurASTrikaH praagvaattaanvyH| ahaM tdbhuurjgddH| mAtA me dhArUnAnI / matpitrA nidhanasamaye'haM bhASitaH- "vatsa ! ciraM kRtAH prvhnnyaatraaH| phalitAzca me / melitaM dhanaM tena ca pratyekaM sapAdakoTimUlyaM mANikyapaJcakam / adhunA prabhuRSabhacaraNau zaraNaM me / anazanaM pratipannam / kSamitAH / sarve jIvAH / ekaM mANikyaM zrIRpabhAya, ekaM zrIneminAthAya, ekaM candraprabhAya, mANikyadvayamAtmano'ntike dadhyAH / " mAmiti nigadya gataH paralokaM pitA / tajanakavacanasamarthanAya jananyAH sahAhamAgataH / sA kapardibhuvane muktA'sti / tAmaSTapaSTitIrthAdhikA mAlAM paridhApayiSyAmi / ' zrutvA hRSTo rAjA matrI saMghazca / mAlAparidhAna kRtaM tena jagaDena vaNijA / tanmANikyaM hemnA khacitvA RSabhAya kaNThAbharaNaM rAjA kArayAmAsa / . mahApUjAvasare cAraNaH papATha528. ikaha phullaha mATi deyai ju narasurasivasuhai / ___.. ehI karai ku sATi kaTa bholima jinnvrtnnii|| navakRtvaH paThane navalakSadAnaM drammANAm / ArAtrikAvasare mahAdAnam / 696. tato rAjA khaM kRtArtha manyamAnaH, kRtvA amAnamahimAnaM zrIraivatadaivataM manasyAdhyAya saparikarastaddizaM prati prayANamakarot / pathi ca vRkSAnapi paTTakUlaparidhApanikayA sanmAnayan raivatAsanne samAyAte, akasmAdeva parvata-. kampe sakSAyamAne zrIhemacandrAcAryA nRpaM prAhuH-'iyaM chatrazilA yugapadupetayordvayoH puNyavatorupari patiSyati / ' iti vRddhprNpr| / tadAvAM puNyavantau, : yadiyaM gIH satyA bhavati, tadA lokApavAdaH / nRpatireva daivaM namaskarotu,. navayam'-ityukte nRpatinoparudhya prabhava eva saGkena saha preSitAH, na svayam / chatrazilAmArga parihatya parasmin mArge jIrNaprAkArapakSena zrIvAgabhaTakAritapayAM caTitaH / tatra sApravidhipUrvakaM snAtrapUjAdAnaM sarvasthAneSu / lakSArAmasahasrAmavana-candragumphAmbikAvalokanAzikhara-zAmpa-pradhumAdiSu caityeSu caityaparipATIM kRtavAn mahAprabhAvanAM ca / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 purAvanAcAryasaMgRhIta . bArAtrikAvasare cAraNaH papATha529. lAchi vANi muhakANi e taiM bhAgI muha marauM / hemasari atyANi je Isara te pNddiaa|| bandanakasamaye nRpasya pRSTau hastapradAne [anyaH] cAraNaH hema tuhArA kara marauM jihiM accambhuA riddhi / je cAMpai heThAmuhA tAhaM UpaharI siddhi // yoniH pAThe lakSatrayamaucityamadAt / tataH paramezvaraM tuSTAva / Ajanma kalitAjihmaparabrahmamayAtmane / cidAnandapadasthAya zrInemikhAmine nmH|| athomayatIrthayAtrayA''tmAnaM pavitrIkRtya rAjA saparikaraH pathi prabhAvanAM kurvANaH zrIpattanamAjagAma / prauDhamahinA nityaM dharmadhyAnaparo dinAni saphalayati / 697. atha zrIkumArapAlena dvAsaptatisAmantA bhUpAlAH svAjJAM grAhitAH / aSTAdazadezeSu amAripaTaho daapitH| caturdazasu dezeSu arthavalena maitrIbalena ca vinayena ca jIvarakSA kAritA / 1444 navInaprAsAdeSu kalazAdhiropaNaM kAritam / 16000 jIrNoddhAreSu kalazadhvajAroho'kAri / saptabhistIrthayAtrAbhirAlmA pavitritaH / ekaviMzati jJAna"kozalekhanam / dvAsaptatilakSamRtakadravyapatraM phATitavAn / 98 lakSapramANaM dravyamaucitye dattam / paramAItavirudaM labdham / Ajanma paranArIsahodaravirudaM ca / saptavyasanAni nivAritAni / zrIsaGghabhakti-sAdhArmikavAtsalya-trijinA - dvirAvazyaka parvadinapauSadhAdAna-zAsanaprabhAvanA-dInoddhAraparopakArAdipuNyakRtyAnyanekadhA kRtAni / kumArapAlabhUpasya kimekaM vaya'te kssitii| jinendradharmamAsAdya yo jagat tanmayaM vyadhAt // - 698. atrAntare ca niyUMDharAjavyApArau vihitAnekanavInaprAsAdajIrNoddhAra-paropakAra-dInoddhArAdipuNyakRtyau kRtazrIjinazAsanaprabhAvanau matriyAhaDadeva-AMbaDau svarga jagmatuH / __athaivaM kAle zrIkumArapAlabhUpAlaH zrIhemasUrizca kRtakRtyA mahasA tapasA vayasA ca vRddhau jAtau / para zrIhemasUrigacche virodhaH / rAmacandra-guNacandravRndamekataH, ekato yaalcndrH| tasya tu rAjamAtRvyAUjayapAlena saha maitrii| anyadA rAjA zrIguruM pRcchati sma-'bhagavan ! aputro'haM, kaM kharAjyapade sthaapyaami| // zrIgurubhiruktam - 'rAjan ! ayaM bhAgineyaH pratApamallaH prajApriyo nyAyadharmaniSTho bahurAjavargIyasammato rAjyamAradhurAdhurINo'sti / ajayapAlo'pyasti paraM na tatsaGgaraNaH, na nyAyaniSThaH, na dharmapriyaH, na jnaanuraagH| yaduktam533. dharmazIlaH sadA nyAyI pAtre tyAgI gunnaadrH| prajAnurAgasampanno rAjA rAjyaM karoti sH|| na cAyamevaMvidhaguNavAn / ajayapAlAt tu tvatkAritadharmasthAnakSayaH kiyAnasti' / evaM matre kRte pAlacandreNa * svarUpametadajayapAlAya nyavedi / tasya rAmacandrAdiSu mahAdveSaH samajani / atrAvasare caturazItivarSAyuSaH zrIhemasUrivarAH parijJAtanijAvasAnasamayAH samayocitaM cikIrSavaH samastrazrIsaMgha khakIyagacchaM zrIkumArapAlanRpatiM cAhaya, 'tavApi SaNmAsazeSamAyurastI'ti prajJApanAM kRtvA, dazapAUrAdhanAM vidhAya, samAdhiyogasAdhitakhakRtyAH Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlaprabodhaprabandha niraJjanaM nirAkAraM sahajAnandananditam / nirUpya manasA nityaM svarUpaM paramezvaram // 535. kRtvA tanmayamAtmAnaM tyaktvA sarva svataH param / khAtmAvabodhasambhUtajyotiSeti vyabhAvayan // 536. yathA-Atman ! devastvameva tribhuvanabhavano jyotidIpastvameva, brahmajyotistvamevAkhilaviSayasamujjIvanAyustvameva / kartA bhoktA tvameva vrajasi jagati ca sthASNurUpastvameva, khasmin jJAtvA svarUpaM kimu tadiha bahirbhAvamAviSkaroSi // iti saJcintya caramocchAsasamaye dazamadvAreNa prANotkrAntimakArSuH / tadanantaraM prabhoH zarIramya candanakarpUrAgarubhiH kRte saMskAre tadbhasma pavitramiti kRtvA rAjA tilakavyAjena // namazcakre / tataH samastasAmantaistadanu nagaralokaizca tatratyamRtsnAyAM gRhyamANAyAM 'hemakhaDa' ityacApi sA prasiddhA'sti loke| 699. atha rAjA zrIgurupAdAnAM viraheNAstokazokAzrujalAvilalocanaH zmazAnanimAM rAjasabhA manyamAnastatra nAyAti; durgaticihnAnyetAni iti rAjacinhAni na dhArayati; ayamapAraM saMsAraM prApayatIti prajAvyApAraM cApi na karoti / bhogAn saMsArarogAniva manyate / lAsyahAsyAdivimukhaH, sukhAya tAn vinA kimapi na pazyati / sakala- // kalAkalApakuzalairapi anekadhA vinodyamAno'pi na kvApi ratiM prApa / sacivairvijJapta idamavAdIt-khapuNyArjitottamalokAn prabhUn na zocAmi, kintu nijameva saptAGgarAjyam / sarvathA parihAryarAjapiNDadoSadUSitaM yanmadIyamudakamapi jagadguroraGge na lagnaM, yasmAttadeva zocAmi / ___athAnyadA sAndhyavidhividhAnAya sandhyAsamayamAvedayituM kenApi viduSA'vasarapAThakena paThitam - 537. dhvAntaM dhvastaM samastaM virahavipagamaM cakravAkeSu cakre, saGkocaM mocitaM drAk kila kamalavane dhAma luptaM grahANAm / prAptA pUjA janebhyastadanu ca nikhilA yena bhuktA dinazrIH, saMpratyastaMgato'yaM hatavidhivazataH zocanIyo na bhAnuH // ityAkarNya rAjA, zokaM kiJcit stokaM kRtvA, zrIgurUNAM guNAn lokaMpRNAn smAraM smAraM suciramidamavAdIt538. zrIsUrIzvara ! hemacandra ! bhavataH prakSAlya pAdau svayam, khardhenoH payasA vilapya ca muhuH shriikhnnddsaandrdrvaiH| arcAmo'mbudamauktikaryadi tadA'pyAnRNyamastu ka no, vizvaizvaryadajainadharmavividhAmnAyAptihetU hyam // zrIhemamUriprabhupAdapadmaM vande bhavAbdhestaraNaikapotam / lalATapaTTAnnarakAntarAjyAkSarAvalI yena mama vyalopi // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAvanAcAryasaMgRhIta . 6100. tataH zrIguruvirahAturo rAjA yAvaddauhitraM pratApamalaM rAjye nivezayati, tAvat kizcit kRtarAjavargabhedoJjayapAlo bhrAtRvyaH zrIkumArapAladevasya viSamaviSamadAt / tena vidhuritagAtro rAjA jJAtamrAtRvyaprapaJcaH khAdhInAM viSApahArazuktikA purA koze sthApitAM zIghramAnayateti nijaatpurussaanaadidesh| te ca tAM purA'pyajayapAlena gRhItAM jJAtvA tUSNIM sthitAH / atrAntare vyAkule samastarAjakule viSApahArizuktikAyA anAgamanahetuM jJAtvA ko'pi cAraNaH papATha kumaraDa ! kumaravihAra etA kAMI kraaviiyaa| . tAhaM ku karisai sAra sIpa na AvaI sayaM dhaNI // ityAkarNya rAjA yAvadvimarza karoti, tAvat ko'pyavasarAvedakaH papATha kRtakRtyo'si bhUpAla ! kalikAle'pi bhuutle| Amantrayati tena tvAM vidhiH svarge yathAvidhi // iti zrutvA rAjA zukteranAgamanakAraNaM jJAtvA sarvasamakSamityuvAca542. . arthibhyaH kanakasya dIpakapizA vizrANitAH koTayo, __ vAdeSu prativAdinA pratihatAH saMskAragarbhA girH| utkhAtapratiropitaipatibhiH sArairiva krIDitaM, __ karttavyaM kRtamarthanA yadi vidhestatrApi sanA vayam // ityudIrya svadhairyeNa bhUpatirbhUribhAgyavAn / lakSaM lakSaM dadau toSAdanayoH pAritoSikam // 9101. tato rAjA triMzadvarpAnaSTau mAsAn saptaviMzatidivasAn sAmrAjyaM kRtvA kRtArthI kRtapuruSArthaH sarva virasAvasAna vijJAya vijJaziromaNiH prANAnte dazadhArAdhanAM vidhAya khacitte zrIpaJcaparameSThIpratiSThApraNaSTakaSTaH samAdhikhAdhInasAdhyA * paramavidhinA caramocchAse tyaktazarIrAdimamatvastattvaparijJAnavAn prANAn atyAkSIt / sarvajJaM hRdi saMsmaran gurumapi zrIhemacandra prabhuma, dharma tadgaditaM ca kalmaSamaSIprakSAlanApuSkaram / vyomAgniryama(1230)vatsare viSalaharyutsarpi mUrNabharo, mRtvA'vApa kumArapAlanRpatiH sa vyantarAdhIzatAm // tato loke hAhAkAro mahAnabhUt / sarvatralokAnAmiti giraH prAdurAsan- . AkarNya pratikAnanaM pazugaNAzcaulukyabhUpavyayam , __krandantaH kamaNaM parasparamado vakSyanti niHsaMzayam / yo'bhUnnaH kulavarddhanaH sa sukRtI rAjarSirastaM yayau, yUyaM yAta digantaraM jhaTiti re no cenmRtA vyaadhtH|| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546. 8 kumArapAThaprabodhaprabandha nA'bhUna bhavitA pAtra hemasUrisamo guru / zrImAna kumArapAlaca jinabhakto mahIpatiH / / AjJAvartiSu maNDaleSvaSTAdazavAdarA dabdAnyeva caturdaza prasRmarI mAriM nivAryojasA / kIrtistambhanibhAM caturdazazatIsaMkhyAn vihArAMstathA, kRtvA nirmitavAn kumAranRpatijaino nijaino vyayam / / karNATe gUrjare lATe saurASTre kaccha-saindhave / uccAyAM caiva bhaMbheyA mArave mAlave tathA // kauMkaNe tu tathA rASTra kIre jAGgalake punaH / sapAdalakSe mevADe dIpe (DhIllyAM ?) jAlandhare'pi ca // jantUnAmabhayaM saptavyasanAnAM niSedhanam / vAdanaM nyAyaghaNTAyA rudatIdhanavarjanam // kiJcidgurumukhAcchutvA kizcidakSaradarzanAt / pravandho'yaM kumArasya bhUpatelikhito mayA // // iti kumArapAlaprabodhaprabandhaH samAptaH // 550. 551. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 purAtanAcAryasaMgRhIta [atha granthalekhanaprazastiH / bhImaTrIcaitragacchezA zrIdhanezvarasUrayaH / tataH kramAgatAnaumi zrIbhuvanendusadgurUn // 1 // devabhadragaNIzAnAM ziSyAH shriigcchnaaykaaH| vijayacandrasUrIndrAstapasA ghotitaambraaH||2|| vanasena-panacandra-khemakIrtistathA guruH / hemakumbhamunIndrazca zrIyazobhadrasarirAT // 3 // zrIratAkarasUrINAM nAnnA nazyati kalmaSam / munizekharayogIndraM dharmadevaguruM varam // 4 // jJAnacandrAbhayasiMhasUri tapAparAyaNam / hemacandraprabhu pande guNazreNivibhUSitam // 5 // bhavikajanasamUhai sevyapAdAravindam, ___ravikiraNasakAsaM candramAkArasaumyam / bhavajalanidhinAvaM duHkhapAzapaNAzam, jayatilakaguruM zrIsUrirAjaM namAmi // 6 // dharmazevara-mANikyasUri mANikyasaMnibham / / ratnasAgarasUrIndraM ratnasiMhaguruM tathA // 7 // upAdhyAyapade zrImanmuniratnagaNIzvarAn / naumi paNDitasAdhUnAM kramAmbujamahaM sadA // 8 // zrIgacchezakramAmbhojasevane bhrmraassdaa|| dayAvarddhananAmAnaH paNDitAssaparicchadAH // 9 // veda-rasa-verda-candra gate vikrmvtsre| bhavyalokaprabodhAya sthitA devalapATake // 10 // -yugmam / teSAmAdezataH zrAddhaiH zrIkumAranarezituH / vRttaM likhApitaM ramyaM gacchopakRtihetave // 11 // pAvanmerurmahAzailo yaavcndr-divaakrau| bhUyAt tAvat puNyavRddhayai saMghe caritrapustakam // 12 // . . Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturazItiprabandhAntargata kumArapAladevaprabandha / caulukyavaMzega(zadhva)jaH zrIkumArapAladevaHeko yaH sakalaM kutUhalitayA ma(ba)bhrAma bhUmItalaM prItyA yasya partivarA samabhavat sAmrAjyalakSmI khayam / zrIsiddhAdhipaviprayogavidhurAmaprINaya(da) yaH prajA kasyAsau vidito na guurjrptishcaalukyvNshdhvjH||1|| 11. tassa prabandho likhyate / yathA-zrIpattane zriyAM niketane zrIsiddhacakravatI rAjyaM karoti / vasa pitRvyasya tribhuvanapAladevasya kumArapAladevaH suto'sti / putryau dve staH / ekA premaladevI, sapAdalakSAdhipatinA AnAkena nRpatinA pariNItA / dvitIyA nAmaladevI, rAjJA mahAsAdhanikena pratA.. pamallena pariNItA / anyadA zrIsiddharAjo nirapatyazcintayati nirnAmatAmvudhau majadu raajybhuuvlyoddhRto| . putrAH krIDAvarAhantaH saMpadyante kRtA''tmanAm // 2 // ghaTikA'pyekayA ghaTyA kuNDIpayasi majati / gotraM punaraputrasya kSaNAnnirnAmatAmbhasi // 3 // iti vicintya devapattane zrIsomezvarayAtrAyai cacAla / tatra gatvA somezvaraH pUjAdimirArAdhitaH / sa pratyakSIbhUya uvAca -'skandhe vihaGgikAM vidhAya ihA''gamane kaSTaM kathaM kRtam / tenokam -'kiM tena ? rAjyArtham' / 'rAjyadharaste kumArapAladevo bhaviSyati' / nRpo nivRttyA''yAtastvevamacintayat-'cedamuM mArayAmi tadA somezvaraH sutaM yacchati' / atastaM mArayitumArebhe / sApa (so'pi) viMzadvarSadezIyaH purAcchanno nissasAra / aman saptavAraM kedArayAtrAmakarot / antarA'ntarA pattane channamabhyeti / 62. ekadA tapazci(khi)veSadharaH kenApi nRpAya niveditaH / mArgyamANo na dRSTaH / sajjanakulAlena kavakoThImadhye nIvAhe prakSipya rAjapuruSebhyo rakSitaH / tanAyayA uktam -'rakSa rakSa, asau te citrakUTaM dAsyati / aya niHsRtya naSTaH / 63. punarekadA tapazci(khi)veSadharaH pattanaM praviSTaH / anAdirAulamaThe praviSTaH / tatra pramannekadA zrIhe. mAcAryANAM po(pau)padhAgAre praviSTaH / vyAkhyAne jAyamAne kamalikopari bharitaveSTanaM dRSTam / tena cintitam -" 'yAcipye'muM jaTAMveSTanAya, para(9) dAsyanti na vA iti vaktuM na zaknoti' / Urddha dRSTvA zrIhemAcAryeni(ni)~banamAlokya uktam -'kSullaka ! rAjaputrArthe paDheM muJca' / tena sakrodhamuktam -'ahaM rAulo vA rAjaputro vA ?' gurubhiruktam -'utsa(su)ko mA bhava / yadA bhaviSyasi tadA rAjAnaM bhaNiSyAmi' / tena khajaTAmiH padau pramA ryoktam -'kadA[sa uSNo vAsaro bhAvI?' / tadA 'saMvat 1199 varSe mAgasiravadi 4 rakhau tava rAjyam'patrikA'rpitA / 'paraM nikaTA Apadasti, zIghraM me pauSadhAgAre smaagntvym'| ku. pA.ca014-1 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112-2 caturazItiprabandhAntargata itaH kenApi nRpA[ya] tapazci(khi)veSo maThastho niveditaH / rAjJA tapazci(khi)no nimatritAH / anAdirAulastapazci(khi)saptazatyA bhojanAya gataH / itaH tapazci(khi)nAM pArthayoH khaDgadharA narAH .sthApitAH / teSAmidamuktam-'yasya tapazci(khi)no'haM pAdau kSAlayan vimucya upari yAmi sa [mAraNIya eva' / itastassa padakSAlane nRpazcaraNalakSaNaM lalATaM cAlokya vimucya 'nirviNNo'ham' / purohitaM tatra ne(ni)yujya upari gataH / ', tadbhAgyAt saMjJA subhaTAnAM vismRtA / tataH kumarika ekaM karaM udare dattvA, eka mukhe [dattvA] pittaprakopavyAjA naSTaH / itaH zrIhemAcAryA bhuktottaraM dva(dvA)ramudghATya UrdhAH santi / so'pi pauSadhAgAre praviSTaH / upavarakAntaH prakSipya gurubhistAlakaM dattam / pazcApaH kalakalamazrutvA pattIn hakkayAmAsa / bharaTikA vismRtaaH| '2!! vilokayata tam' / azvavArA prastAH / zrIhemAcAyapauSadhAgArarathyAyAM smaayaataaH| ekena haTTikena mahezvariNA pRSTAH-'kimavi(va)lokyate ? tairuktam -'kumarikaH / tenoktam -'zvetAmbarANAM pauSadhAgAre'sti' / . tatra gatAH / natipUrva hemAcAryAH pRSTAH-'atra kumarikaH kathyate' / 'taM na vidmaH / ko'pi bhikSuko dvAraM prerya praviSTo'syAM niHzreNyA adhiruhya gataH' / te gatAH / punama(4)manto rathyAdvAre samAyAtAH / tena vaNijA uktam'kimavalokyate ' 'kumarikaH / tenoktam -'tatra kiM na prAptaH1, calata darzayAmi' / agre bhUtaH, samAyAtaH / uktam -'kumarikaM [kathaM] nAparya(paiya)ta ? tairuktam -'vilokayata' / so'pi rAjapuruSaiH saha zodhituM pravRttaH / 'tAlakaM dRSTam / 'amumapAkuruta, ihA''ste' / pUjyaruktam -'asau rAjapATakavAstavyasya vyava0. dharaNigasya // bhANDazAlA / tataH kuJcikAmAnIyodghATayata' / rAjaputrairuktam -'kastatra gata AyAto vA?, calata' / sa kathayati-: 'mA vrajata, astyeva' / ito rAjJA cintitam-. mRga-mIna-sajjanAnAM tRNa-jala-saMtoSavihitavRttInAm / lubdhaka-dhIvara-pizunA niSkAraNavairiNo jagati // 4 // evaM cintayan nirazano dinatrayamasthAt / tRtIyadinarAtrau bhANDAgArikakapardI pauSadhAgAre samAyAtaH / . parijanaM bAhye sthApya namaskAraM kRtvA upaviSTaH / gurubhiruktam -'ko'pyasmAbhirbhavadalAd yadanyAyaH kRtastatra kim ?' tenoktam -'na saMbhAvyate / ' 'bhaviSyati cet ?' 'tadA vArayituM kSamaH' / uktam-'kumarikaH sthApitaH' / 'kiM tena nRpApathyakAriNA ? / 'asau kAlena mahAprabhAvako bhAvI; paraM dinatrayaM nirazanasya jAtam' / tato dvAramudpAThya skhaveSaM paridhApya gRhaM nItvA mAsaM yAvacchannaM sthApitaH / itaH patradauHsthye sati nRpena(Na) bhANDAgArika uktaH-'vaM yAhi, mArgasaurathyaM kuru' / bhANDAgArikeNAnyakarabhI shodhitaa(1)| svayaM tathaiva sthitaH / bahinItvA * yojanaviMzati prAnte mumoca / / - 64. sa bhraman kAntI [nagarI gata]statra sarasi taTe prAsAde ziraH pUjyamAnaM dRSTvA papraccha -'kimetat ziraH pUjyata ?' devArcakanoktam -'atra sarasi tapka(ska)rasya ziraH kenApi ni[]kRtya kSiptam / tadanu tat prAtaH ghAtaTaM (prAta)ridaM bhUte-'ti' [ja]vAt uktvA punaH prAtakti / nRpeNAmAtyAH pRSTAstaizca paNDitAH / tairmAso yaacitH| mukhyapaNDitaH svagRhe sUtraM kRtvA niryayau / aTavIM bhramannekasmin koTare rAtrau sthitaH / tatra vRkSe bhUtA [:] * santi / laghumiruktam -'tA[ta] asmAkaM [kSudhA' / tA] tenoktam -'dinatrayAnantaraM yAsyati' / 'kathaM ?' pratyAsannapure [nRpeNa] paNDitAH ziraso vAkyaM pRSTAH, te na jAnanti, narendrastAn sakuTumbAn vyApAdayiSyati' / [] pRSTam -'tAta ! kiM kAraNam ? nirbandhe kRte uktam-'lobhena chuDati' / tat paNDitena zrutam / gRhamAyAtaH / mAsazrA(prA)nte nRpeNA''hUtastena sarastIre gatvA uktam -'yadi lA(lo)bhena guDati, tadA punarna vAcyam' / zirastathaiva sthitam / taM (tatra) nRpeNa prAsAdaH kRtaH / ato madhye ziraH pUjyate' / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevaprabandha 65. tataH kuDaMgezvaraprAsAde zrIsiddhasena-divAkareNa svayaM likhitAM gAyAM dadarza puNNe vAsasahasse sayaMmi vAmANa navanavai ahie| hohI kumaranariMdo tuha vikkamarAya ! sAriccho // 5 // ___etAM dRSTvA zrIhemasUrINAM vaco nizcikAya / 66. ekadA kApi vRkSatale niviSTaH / patrapati(1)mUkha(pa)kenA''kRSya drammANAM zatapaJcakaM pujIkRtaM dRSTvA, / jaMgrAha / sa adRSTvA mRtaH / nRpaH pazcAttApaparo jajJe / 17. ita ekadA shiitaato jAvAlipurapratyAsanne vAgharAgrAme gataH / tatra tihuNasiMhavyavaharakagRhe gojAryA zItarakSAyai kambalamekaM yAcitvA suSvApa / gacchan tamevA''dAya gtH| 68. krameNa kazcit vyavahArI bhAryAM nItvA prauDhaparikaraNa pattanaM pratinivRttaH / tena sArthena militaH / sArthe sthite bhojanavelAyAM sArthapena svadRSTau parijano bhojitaH / yogI tathaiva niranno'sthAt / tadbhAryA'pi upavizya . bhoktuM tasya krUrasya dRSTau dAtumakSamA satI bhojyaM tyaktvA utthitA / evaM dvitIyadine, tRtIye'pi / caturthe dine kasyApi grAmasya pratyAsanne sthitaH / so'ntargataH / tatastatpatnI pariveSya yoginaM yayau-'bho yogin ! bhujyatAm / tenoktam-'bhuktA[:] smaH' tayoktam-'mA jAnIthA yadahaM bhuktA / bhujyatAM yathA'hamapi bhuje' / rAjJA cintitam - 'eSA kalpavallI, sa tu vissdruH'| 69. krameNa pattane gataH / rAtrau kAndavikagRhe gataH / lohaTikaH smrpitH| sa dinadvayakSudhito na tRptaH / / kAndavikena priyA uktA-'asau yogI na tRptaH, tathA pariveSaya, AkaNThaM bhojitH'| pazcAt kambalyekA prAvaraNAya dttaa| __puna[:] bhramannekadojayinyAM catuSpathe mocikA''paNi pAdukAsandhAnAya upaviSTaH / itaH kenApyuktam - 'yat gUrjarAdhipati[:] mRtaH' / tat zrutvA unmanA [a]bhUdu / mocikena jJAtam-ko'pyeSa nRpasagItanaH / tataH pRSTavAn -'nRpaH kiM vo bhavati ?' tenoktam --'na kimapi, paraM rAjJo [mRtyoH] duHkhaM kasya na syAt ? | bhrAntvA pattane prvissttH| 610. itaH pattane bhaginIpatiH pratApamalo(llo) mahAsAdhanikaH, tena jAkaraNyekA gRhe samAnItA / tathA . paNabandhaH kRtaH-'yadanyAH sarvAH priyAH pitRgRhe pr(pre)pyaa[:]| tena tathAkRte kumArapAlabhaginI nAmaladevI pitRgRhamadRSTvA samayajJA tasyAzcaraNayoH papAta / tayoktam -'kimidam ?' tayoktam-'mama tvameva pitRgRham tava dAsIsamA sthAsyAmi' / tayoktam -'sthIyatAm' / itaH kubhariko bhaginImetya prAha -'ahaM bubhukSayA priye / mama // dazAM pazya' / bhaginyA uktam -'mama bhrAtA bhavAn ?' / tayA vezyoktA --'mama dhAtudAligurAdezI dIyatAm / tathAkRte sati nityaM nityaM dAliM khANauThe gRhNAti / ito nRpe mRte yo yo rAjye sthApyate, sa sa pradhAnairapAka(ki)yate / evaM siddharAjAya pAhuka evaM rAjyaM kurvataH / ekadA pratApamallo rAtrau vaikAlikaM kartuM upaSiSThaH / sA ghezyA parivi(ve)kyati / nAmalaIcI dIpakarA [avA] bhukhI vidyate / tAM dRSTvA pratApamaha uvAca-1 bata (taba) bhrAtA kAdhyasti ?' tayA bezyA , 'dRSya / tayoktam -'khANauThe pratidinaM dAliM gRhNA(lA)ti' / tatra pU(): / taima kam-'rAjyaprAptI daivaM nantu pAdamavadhAra[ya]ta' / tatrAyaM saGketaH / madhye mallau mudhyete / yaH sukhAvaho na bhavati, tasAGgAni hAlayanti / tatA pratApamalanoktam -'kathamevaM davanamaskaraNa AbharaNairbinA kartha gamyate' / tat kUDa citam / adha mAkhapArake(?) jAte pratApamallenoktam -'mama trayo lakSAH prasAda dehi' / rAhoktam-'kaina kAraNena / 'mayA rAjya Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112-4 caturazItipravAdhAntargata dattam' / 'kha(tava)pituvA(vA) madIyasya vA tat' / tataH pratApamallena pradhAnaiH saha paryAlocitam-'yadasmAt jIvitasandehaH; tato'sau mArya eva / AkheTakavyAjAt bAjhe nItvA' |ity(tyaa)loce kSa(kR)te prAtardevo vijJapta:deva ! AkheTake gamyate / yataH paricayaM ca lakSa(kSya)nipAtane bhayaruSozca tada(di)Ggitayodhanam / zramajayAt praguNAM ca karoti sA tanumato'numataH sacivIyayo (4) // 6 // itaH kAluMbhAravIaparisare pratApamale(la)na nRpAjJAM datvA, sarvaH ko'pi vaaritH| itaH kRSNasarga paSTvA nRpeNAzca utthApitaH / pradhAnaruktam-'valamAno vyApAdanIyaH' / itaH kRSNadevo kaTakaM vimucya pRSTau gataH / nRpaM mAritamRgaM valamAna(na) prAha-enaM tyaja, vidhiniSTaH / gatamAtra eva mAriSyase' / tathA pratolyo dttaaH| andhakArapratolyudghATA'sti / tasyAM pravizya dhavalagRhe gtH| paTI pheritA / itaH pratApamalo(lo) bhrAtaramaSTA // tata eva tathA naSTaH, yathA punaH zuddhirapi na jAtA / tataH sarvo'pi vyAvRttaH / tato nRpaH kupito dine dine kaTamAt vyApAdayituM lmH| evaM durdhyAnaparasya varSatrayaM jAtam / tato rAjyasalo jaatH|| 611. ita ekadA nRpasya shriire'rtirjaataa| kathamapi nivartate na / ita rAtrau rAjJA kapI mANDAgArika uktaHmama dehe kiJcidasamAdhirasti' / kapI pauSadhAgAre samAyAtaH / tasyaiSa nizcayaH / gurumiruktam -'kathamutsUra, kRtam ? / devasyAratiruktA / tarhi tvaritaM yAhi, nRpamuparitanabhUmeradha[:] samAnaya' / tataH sa tvaritaM gataH / . rAjJoktam-'kaH ?'; 'kapI'; 'katham ?', 'deva ! vijJaptirasti, adhaH pAdamavadhAryatAm' / yAvadadhobhUmau nItastApadupari nirghAto'bhUt / 'kimidam ?' nRpastva(stU)pari gataH pazyati / maNDapikAM mittvA zayyopari tAvatI patitAM ziloM vIkSya kaNTakito nRpo'vAdIt-'bho kapardin ! tvayedaM kathaM jJAtam ?'; 'deva ! zrIhemAcAryairuktam' / 'te mahAtmAnaH mama sArAmitthaM kurvanti / ahaM vepi ca na ta[] | prAta()Tai kSye / ... 612. itaH prAtaH zrIhemasUrapa AkAritAH / nRpastu bhUlaThanenAyayau / tataH siMhAsane nivezya namazcake / * taiyAzIrvAdo dattaH gauH kAmadhuka savRSabhA marudevirambA kalpadrumo'ruNaruciH sa yugAdidevaH / cintAmaNivimalamUrtirathAdinAthaH zatruJjaye vadatu te tava vAJchitAni // 7 // nRpeNoktam -'prabho ! kA'sau zilA 1 / uktaM gurubhiH-'pautAraputracAhaDo yo rAjyAd dUrIkRtaH sa zrIpavarSa)te gataH / bhairavAnandamArAdhya tasmAt zilAvikurviNI(NI) vidyAM prApa / sA zilA ttshclitaa| ito bhavatAmaratirabhUt' / sA'rddhaprahare prA[ptA] / nRpeno(go)ktam -'ataH paraM bhavadbhirdattaM rAjyaM pAlyate / paraM kidhidatha vijJapayAmi / bhavadbhiH svadharmaH sarvathA nopadeSTavyaH / bhavatAM dharme zrute, yena somezvareNa rAjyaM dattaM sa eva tyajyate' / 'rAjannasmAkaM dharmo'dhiko nAsti' / ucyate aNavadviyassa dhamma mAhu kahinAsu suva kusalo vi / kaNagAurANa duddhaM sa. sakaraM hoi niSo cha // 8 // . 113. ekadA nRpeNoktAH-'bhagavan ! me kizcit kRtyaM dizata' / tato gurubhiruktam -'devapattane zrIsomezvarasa prAsAdaH patito'sti, sa samudriyatAm' / nRpeNa dvijAstapakhina uktAH-'mama naikenApyupadezA(zo) dattaH / itaH prAsAdaprArambhe kRte zrIhemAcAryairuktam -'deva ! ko'pyabhigraho gRhyatAm' / 'kasya ?', 'mAMsamya' / tathAkRte satvaraM karmasthAye niSpapamAne prAsAdo niSpannaH / nRpeNoktam -'bhagavAn ] ! chidraM yacchata' / 'yAtrAM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevaprabandha 212-1 vinA deva ! kathaM chidram 1" / 'yUyameSyaya 1' / 'asmAkametadeva prayojanam' / 'kiM vAhanAdi vilokyate 1 / 'tava mUrasmAkaM caraNAH' / nRpazcalito yAtrAyai / zrIhemasUrayo'pi sahaiva prasthitAH / dhavalakake prApte, tatra mAgga(ga)iyam-ekaH zrIzatruJjayopari, dvitIyo devapattane / gurubhirmulkalApitaH-'deva ! vayaM zatruJjaye devAn nantuM yAsAmaH / dvijairuktam -'calitAH' / nRpeNokam -'devapattane samessa(pya)tha' / 'bhavatAM pUrva pasyA(zyAmaH' / muravastIrtha natvA pUrva[meva] devapattane gtaaH| nRpeNa zambhuM natvA uktam -'bhagavannabhigrahAnugrahaM yacchata' / / 'deva ! kathamuccha (su)kAH 1 yadi devaH pratyakSIbhUyAnugrahaM yacchati, tadA bhavyam' / 'kathametat bhaviSyati ? / ito dvijairuktam -'deva ! hemAcAryAH zivaM na namanti' / 'bhagavan ! IzaH kiM na natimaIti' / 'deva! pUjAM vinA kA natiH 1 upaskareSvAnIteSu, matrapUrvA pUjAM kRtvA, uktam bhavabIjAkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // 9 // iti [udIrya natiH kRtA / gaNDapatinAthayA(?)dibhiruktam -'eSA paramArthato jinassaiva natiH / deva! na te'rhasya natiH / kA'parasya ? / ito rAtrau pUjopacArAn sajayitvA, zrIhemAcAryAH sanRpA madhye pravizya khAne sthitAH / arddharAtrau dIpeSvapAkRteSu prAsAdaH kampitaH-'bhagavan ! kimetat ?', 'sthirIbhavata' / ito jaTAmukuTamaNDitazirA bhasmodbhUto vRSavAhanaH pratyakSo'bhUt / nRpena(ga) natvA ha(11)STaM-'deva ! Adiza, mayA . dharmaH kaH kaaryH| kathaM mama kaTake mArirnivartiSyate ? / some0 uktam nivasai haMsI kamali jima jIvadayA jasu citti / tasu paya tumha ArAhaNiNa hosyai aziva niratti // 10 // bho mahArAja! amuM guruM labdhvA sandeho na vidheyaH' / prAtarnupeNa darzanina AhUya rAtrivRttamuktam / tairvimRzya proktam-jinaM vinA'nyasya kasya' / tato mAMsAbhigrahaH samasto'bhUt / tadanu zrAvakatvaM samyagaGgIcake / 614. vAgbhaTadevaH sarvasarvezvaraH pradhAnaH / kapardI bhANDAgArikaH kRtH| sajjanakumbhakArasa citrakUTa(). pATIsahitaM dattam / sa tatra rAjA kRtH| - ekAdaza zatAni zrImAlIvaNijAM vyApAriNaH kRtAH / paJcANavati 95 vaNijo prAmAdidAnena mahAtaH(ntaH) kRtAH / jiNahAzreSTherdhavalakakaM dadau / 615. ekadA vAgharAgrAmAt zakaTAni ghRtasya bhRtvA tihuNasiMhavyavahArakaH pattanamAyayau / maNDapikaiH sthitau pAtitaH, kathazcinna chuTati / tena rAjagRhadvAri pUtkRtam / nRpeNAkAritaH / upalakSya proktaH-'bho. zreSThin ! ka vasasi ? / tenokte sthAne nRpa [1] prAha --'yat zIta mAle kazcit yogI taba gaujAyoM tvayArpitakambalaH sutaH, sa kambalamana gataH, tat smarrAsa ) tavAzijItA bhaviSyati 9 / deva / kampalamAtrarasa kAutiH / nRpeNoktam - 'so'ham / tava nA[mA] yo'nyo'pi samAyAti tassa dANaM na' / maNDapikAn nirdhATya taM ca vyavahArakaM sanma(nmA)nya visRSTavAn / prAkSaNAnAM gulaveDaM grAmadvAdazasahitaM dadau / yogiveSadharasya yayA zreSThipatyA mArge lAnatrayAnte karambo dattaH, tasyA nAnA karambAvasahI kAritA, kAliGgikaM nA(prA?)ma dattam / . mUSakadravyAnakraye uMdiravasahI kAritA / yena kAndavikena [dina]SayAnte bhojitaH, kambalidA dattA, tasya grAmo dattaH / ujjayinyAM yena mocikena caraNatrANAni dattAnyAsan tasya mevADe prAmacatuSkaM dattam / tapakhiveSagharasya kSudhitasya dharaNigazreSThinA gRhiNI uktA- 'asya bhojanaM dehi' / tayoktam -'kayAmaso mAlAsApAtalAM dAsyati / tasyA[:] tAM dattvA bhaginIti mAnitA / nRpastu majAjaino jAtaH / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturazItipravandhAntargata atha hemasUriprabandhaHatha yeSAM zrIhemasurINAM prA(pra)sAdAkRpena(Na) dharmo jJAtasteSAM saMbandhaH procyate116. ghaMghakApure moDhajJAtIyaH zreSThicAcau / tasya priyA pAhiNi[B] | suta 2-vRddhaH kAnhA, [laghuH] cAMgadevaH 2 / anyadA zreSTi(ThI) vipannaH / pAhiNilikAvAdAya dhavalakake kiJcit sagInasa * mahaM0 dharaNiga[sAdhAre gtaa| ... itaH zrIdevacandrAcAryA matriNo vandAmanAya samAyAtAH / pauSadhAgAre sthitAH / matripanI pAhilyA saputrayA saha vanditumAyAtA / itaH pAhiNyaGgajo varSacatuSTayamitaH siMhAsane niviSTaH / guravaH smaayaataaH| taM pAlaM vIkSya pRSTam -'matripatni! eSa bhavatyA aGgajaH 1 / 'bhagavan ! asyAH ma[ma sa] gonAyAH / jJAkhA vi(di)praharAnantaraM matripanI AhUya uktA-'eSa zizurasmAkaM dIyatAm , asau prabhAvako bhAvI' / 'bhagavan ! " mama putrANAM madhye yaH ko'pyupakurute taM gRhI(hI)dhvam / paramasya mAtA dUyate' / gurubhiruktam-tava putrA asmadIyA eva' / tayA matriNo'ne uktam / tena saprazrayaM sA pRSTA, na mnyte| ekadA sabAlakA guravazchannaM matriNA khambhatIrthe prahitAH / pAhiNI duHkhaparAM matrI caraNayornipatyAha-'tvaM mama mAtA; ahaM tava sutH| amuM putra(tra) me dehi' / tayA mAnitaH / krameNa dIkSA jaataa| 617. adhItavidyaH san guruM Aha-'bhagavan ! ahaM kAsmIre sarasvatImArAdhayituM yAsyAmi / nirbandha kRtvA"''tmatRtIyA ekaM bhAravAhakamAdAya siddhapure gatAH / sa bhAravAhako'na tRssytiH(1)| dIkSA dattA, yazacandreti nAma kRtam / ito sa(rA)trI devI saMmukhamAyAtA, prAha-'vatsa! nAhaM tavAgacchataH pratyavAyaM sahe / tuSTA'smi / pattane vrj'| dinapraharaikasamaye pattane gurUNAM pArthe gatAH / guravo hRssttaaH| ita eko naraH sametyAha'pustakAnyAnItAsmi(ni) saMbhAlayata' / utthAya kaMThAlAmadhye AnItA[ni] / naraH savRSo'pi adRzyo jaataa| yaH sandeho bhavati teSu pustakeSu sarvamasti / ito gurubhiH sUripade sthApitAH / - 618. ekadA zrIsiddharAjasabhAyAM gtaaH| tatra dvijairuktam -'vajitaH(tinaH) sUrya na mnynte'|hemaacaaryruktm __ adhAma dhAmadhAmedaM vayameva sadA hRdi / yasyAstavyasane prApte tyajAmo bhojanaM sadA // 11 // punarekadA tairevoktaM nRpasadasi vizvAmitra-parAzaraprabhRtayo ye cAmvupatrAzina ste'pi strImukhapaGkajaM sulalitaM dRSTvaiva mohaM gtaaH| .... AhAraM saghRtaM payodadhiyutaM bhuJjanti ye mAnavA / steSAmindriyanigrahaH kathamaho dambhaH samAlokyatAm // 12 // zrI he0 uktam - siMho balI dvirada]zUkaramAMsabhojI saMvatsareNa ratameti kilaikavAram / pArApataH kharazilAkaNabhojano'pi kAmI bhavatyanudinaM vada ko'tra hetuH // 13 // 619. anyadA dvijairuktam - 'zvetAmbarA ! vyAkaraNamasmAkameva adhIyatAm' / itaH zrIhemacandrAbhidhAna sapAdalakSamita paJcAGgamaspaireva dinanirmitam / puruSAH pustakaM gRhItvA kAmIraM prahitAH / devyagre pustakamadhivAsi Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevaprabandha 112-7 tam / prAtaH zalAkAkSepe'hamiti niHsRtaM dRSTvA paNDitaignama - ekadarzanasammatamiti matvA devI bhAratI na manyate / pazcAdAsatAH / ekana matriNA bhraSTAdhikAreNoktam -'mAM payata' / sa pustakamAdAya gataH / tathaivAImiti ni[]matam / matriNoktam - 'sarvadeva[mayo namaskAraH-- akAreNa bhaveta(da) viSNu(SNa) rephe brahmA vyavasthitaH / hakAreNa haraH proktastamyAnte paramaM padam // 14 // ityAkhyAya bhAratImabhyarcya punaH pattanamAyayau / utsavena rAjakule nItaM pustakam / tataH kavibhiruktam bhrAtaH ! saMvRNu pANinipralapitaM kAtantrakanthA vRthA, mA kArSIH kaTuzAkaTAyanavacaH kSudraNa cAndreNa kim / kaH kaNThAbharaNAdibhirvaTharayatyAtmAnamanyarapi zrUyante yadi yAvadarthamadhurA zrIsiddhahemoktayaH // 15 // rAjJA mahAmAnaM dattam / 620. ekadA siddharAje dhArAyAM gate dvijaivijJaptam -'deva! sarvatra mAhezvareSu sthAneSu jainAH prAsAdAH snti| caturadaritiSu mahAsthAneSu vRddhanagarAdipu / tathA kedAre vArANasyAm ujjayinyo nAgadahe dvArikAyAM ...... pATa ke devapattane'rbudAdrI siddhapure mathurAyAM hastinApure bhRgupurAdau ca / sarvatra jinaprAsAdAH santi / jainasthAneSu mAhezvarA na / yadi devAjJA bhavati tadA zatruJjaye raivatake ca devanAnA prAsAdAH // kAryante' / rAjA [dattaH] gajAdezaH zrIpattanasaMghasya / pralokya dvidhA kRtam / dvijairuktam -'kathaM nRpo mRto dRSTaH, yadevaM rAjazAsanaM vidAryata ?' / taraktam -'nivedayata rAjJaH, zAsanaM vidAritam ; bhavatAM kim ? / taipAya gatvA niveditam / nRpeNoktam -'tatra gatAnAM vArtA' / dhArAM ti(vi)jitya prAptasya praveze jAte sarvaH ko'pyAzIrvAdadA[nA]ya hemAcArya vinA prAptaH / 'kathamatra hemAcAryA na santi, yannAyAtAH ? / dvijairuktam - 'deva ! rAnAdeza vidArya kena mukhenAyAnti ?' / itasturye dine zrIhemAcAryAnAgacchato vIkSya nRpaH prAha - // 'kasmA[] bhrAtA cirAdanyeti ?' / itaH zrIhe0 uktam -'deva ! sAmagrI kurvatAM dinA lagnAH' / nRpaNoktam zItalAnnaM sutAjanma durvAtadRSitA kRssiH| khajane militasthairya svAduddInaM catuSTayama // 16 // tata AcakhyuH-'deva ! eSA sAmagrI galima, "bhi kAnago"yAdi ukte, dvijairuktam -'deva ! pacchyante rAjazAsanavidA[raNakAraNam' / rAjJoktam AjJAbhaGgo narendrANAM vRtticchedo dvijanmanAm / pRthaga(ka)zayyA ca nArINAmazasno vadha ucyate // 15 // 'kimahaM virUpaM kAritavAn ? prAsAdakAraNe puNyaM bhavati' / 'deva ! zrRyatAm - bhavatA'haM bandhutve sthApitaH / bandhuH sa yo bandhohitaM cintayati / tvattaH pUrveNa nRpatinA kenApi prAsAdo na kAritaH' / 'katham 'idaM siddhakSetram , siddhasthAneSvasiddhanivezo rAjyasya kSayahetave / ataH sphATitam' / tatastatra mahezvaraprAsAdAH sthitaaH| - 21. atha zrIhemAcAryAstribhuvanasvAminI vidyAmArAdhayitukAmA bhANDAgArikaM kapardinaM prAhuH -'yanmehatAgrAme tihuNasiMhaH kauTumbikaH / tasya putrAzcatvAraH / laghorvadhUH paminI / yadi sA''yAti tadA tasyAvAcya Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturazItipravandhAntargata deze dinatrayaM jApe datte devI prasIdati / etadati duSkaram' / kapardinoktam -'cita(ntA) na vidheyA' / mANDAH pArikastatra gataH kauTumbikagRhe / tena satkRtaH / prayojanaM dRssttH(pRssttm)| bhANDA0 uktam -laghupuSavardhU mamA paya / tenoktam-'kimidamAdizasi?' / 'evameva, vicAro'pi na kartavyaH' / tenoktam-'yadi bhavatAM vicAre samAyAtamidam , tadA evamastu' / sukhAsane'dhiropya pattane samAyAtaH / zrIhemasUribhiH paramAnAhAraparairavikRta . cittaistasyA yonau dinatrayaM jApaH kRtaH / devI tuSya / bhANDAgArikasyoktam -'devI tuSTA, nRpatiyodho yAcitaH / iyaM (mAM) svasthAne preSayata' / bhANDAgArikeNa sarvAGgINAbharaNAM savastrAM sukhAsanamadhiropya svayaM sahAyataH |s zundhaH, punaH kim / bhANDAgArikeNoktam-'iyaM madIyA bhaginI, mayA pita[ga]ha nItA''sIt / mama bhaginIpatiHka? / taM ca saMbhUSya gRhe gtH|| 622. atha zrIkumArapAladevaH zrIhemacandramI(m)ce-'bhagavan ! ba(ya)yAdizata tadA dantAn pAtayAmi, - yaiAMsabhakSaNaM kRtam' / gurubhiruktam -'deva! dantA netre kau~ nAsA-etAni zarIre rakhAni / kathaM tairvinA zomA / ato dantanika(ka)ye prAsAdAn kArayata' / evaM 32 prAsAdA dantaniHkraye kAritAH / ekadA gurUNAM nRpaH stutimakarot / zrIhemacandraprabhupAdapanaM vande bhavAbdhestaraNaikasetum / lalATapahAnarakAntarAjyAkSarAvalI yena mama vyalopi // 18 // ___rAjA tu dvivelamAvazyakaM karotyeva / kaTake drammalakSa 36 grAsikassa anAdirAula[sa] jaTAmadhye sthApanAcAryoM dhriyate / tataH kRSTvA svarNapaTTe sthApite nRpaH pratikrAmati / 84 rANakaiH saha, maNDalIka 72 saha, [ca]turbhi[:] mahAdharaiH saha pratidinaM va[danAM] dadAti, navanavaiH stotraiH stutibhirvArake pratikrAmati / nRpasa devI bhopalA muktvA parastrIparihAraH / yadAna(nya)syAM mano yAti tadA prAyazcitte 516 dharmavyaye / 623. athaikadA vyAkhyAnAnantaraM hariharapaNDitenoktam - pAtu vo hemagopAla[:] kambalaM daNDamudbahan / itthamuktvA sthite, nRpaM kupitaM dRSTvA, punaruktam - SaT(i)darzanapazugrAmaM cArayan jainagocare // 19 // nRpastuSTo lakSaM dadau / zrIhemAnAryaiH pRSTam -'kuta AyAtAH 1, ka yAsyatha ? paNDitenoktam - kathAzeSe karNe dhanijanakRzA kAsinagarI, __ saharSa heSante harihariti hmmiirhryH| sarasvatyAzleSapravaNalavaNodapraNayini prabhAsasya kSetre mama hRdayamutkaNThitamaH // 20 // ekadA ekena cAraNenoktam hema tuhAlA kara [mara]uM jAMha acambhU siddhi / ye caMpia hiTThAmuhA tAMha acambhU riddhi // 21 // nRpeNa sahasrapaJcakaM drammANAM dattam / anyena uktam - lacchi vANi muha kANi sA paiM bhAgI muha mruN| hemasUri asthANi je Isara te paMDimA // 22 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevapravaNa 112-9 tasya nRpapAritoSike 10000 / punarekadA paNDitenoktam - sirihemacalaNacaMdaNatilayaM upiccha kumArapAlasma / bhAlayale saralayalo paiDio muttimaggu cha // 23 // tasya SoDazasahasrA dattAH / ekadA paM0 somAItaH zrIhemAcAryAsthAnamAgatya [pa]trakaM samarpayat / 'kutaH AyAtAH ?', 'khargAt' / patrakaM udghATitam / svasti zrImati pattane nRpaguruM zrIhemacandraprabhu kha[:]zakraH praNipatya vijJapayati svAmin ! tvayA saskRtam / indoraGkamRge yamasya mahiSe svAhApriyasya chage viSNo[:] matsya-varAha-kacchapakule zrutvA'bhayaM tanvatAm // 24 // tasya dAne sahasra 20 / punarekena paNDitenoktam - saptarSayo'pi khanarAH satataM caranto monaM kSamA nahi mRgI mRgayoH sakAzAt / jIyAt sadA nRpaguru prabhuhemasUrirekena yena bhuvi jantuvadho nyaSedhi // 25 // -tasa sahasra 12 / padmAsanakumArapAlanRpatirjajJe sa candrAnvaye, jaina dharmamadA(thA)pya pApazamanazrIhemacandrAd guroH / nirvIrAdhanamujjhatA vidadhatA tAdinirnAzanaM, naikena(?) subhaTena mohanapatirjigye jagatkaNTakaH // 26 // 324. ekadA nRpo ghRtapurAnaznan tyaktvA utthAya goSadhAgAramagamat / prabhuM papraccha-'bhagavan ! zrAvakANAM dhRtapurA moktuM yujyante / / gururAha-vaNijAM yujyanta, kSatriyANAM na; taistu teSAM [mAMsa] vikalpaH syAt' / tadA nRpa Aha-'mama guravaH kalikAlasarvajJAH' / 15. ekadA rAjapurupairdevo vijJaptaH-'deva ! sAdharmika mAtsalyArthamAgacchatsu kSIreSu pUtarakA dRzyante' / rAjJA guravaH pRSTAstairuktam-'karabhIkSIre gokSIre caikatra milite pUnarakAH syuH' / 'katham ?, 'yathA akulaghANake bIa. paSTo(1) ikSupIDane maNDUkA dRzyante' / pRSTA dugdhAnetAraH / tairuktam -'deva ! karabhImapAkRtya gau[:] dugdhA / tataH spRSyAspRSThA puutrkaaH| 626. amArerudghopaNaM cakAra / sAri yo mArayati sa drAma 5 daNDyate / paJcako yasa dvAre dRzyate sama drAma......daNDya te| karNATe gUrjare lATe surASTra kaccha-saindhave / ucAyAM caiva bhaMbheyo mArave mAlave punaH // 27 // kauGkaNe ca mahArASTra kIre jAlindhare punH| sapAdalakSe mevAhe yoginyAM kAzidezake // 28 // jantUnAmabhayaM saptavyasanAnAM niSedhanam / pAvanaM nyAyaghaNTAyA rudatIdhanavarjanam // 29 // 1. pA.pa.14-2 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112-10 caturazItiprabandhAntargata 627. ekadA vArANasyAM zrIkumArapAladevazcitrakaraiH paTe siMhAsanasthaM jaitracandrarUpaM yojitakarasaMghaTamane kharUpam, upari kAvyazlokayuktamapraiSIt / tatra pradhAnairnRpasya paTo darzitaH / 'kimidam ? / kAvyaM vAcitam zrIjaitracandra praNipatya bhUpaM, vijJApayatyeSa kumArapAlaH / - ekAdazAnAM dhuri ya[va] mukhyo viSNustadaMzAH parirakSaNIyAH // 30 // viSNuH zUkararUpeNa chAgarUpeNa ssnnmukhH| .. munayo mRgarUpeNa caranti jagatItale // 31 // tadoktaM nRpeNa-bhivyaM jnyaapitH'| gaGgAtaTe jAlAnyekatra kRtvA lakSa 9 jvAlayAmAsa / tatra jIvadayA udghRssy| kuDaNavijetR-bhaTa-ambaDavRttam / 628. anyadA kukhaNe jAlaM patantaM zrutvA mahirAvaNa(gAdhipati mallikArjunaM prati dUta prAhiNot-'tayA' // vidheyaM yathA jAlaM na patati tava deze' / tena vijJApitam -'yadAvayoreSa paNaH-kuDaNAdhipatirjAtrAdhipateH sthagikAyAM patrANi pUrayati / tat karomi, anyat adhikaM na jAne / atra janA matsya-mAMsaratAH prAyaH, annadauHsthyAt / zrIkumArapAlena kathApitam - yadannaM tathA prakSi(preSayi)Sye yathA yattavArthoM bhavati / tenoktam -'sarvathA naitt| itaH zrIkumArapAladevaH kruddhaH san prAhu-ko bITakaM mallikArjunasyopari gRhIssa(grahISya)ti' iti / zrIvAhaDadevabhrAtrA'mbaDena bITakaM gRhItam / prauDhakaTakena calitaH / tena mArge ghATI ruddhA / tatra kaTakaM hatAhataM // jAtam / ambaDo nivRttaH / kRSNazRGgAraH kRSNAzvaH kRSNaguptodaraH pattane bAre sthitaH / nRpaM nantuM na yAti / nRpeno(No)paristhitena guptodaraM dRSTam / pRSTam -'kimetat / / 'aba(myoDottArakaH' / itaH sUryAste ambaDo dvArikayA pravizya nRpaM pAzcAtye natvA pRSTau sthitH| 'agre ehI'ti nRpote, 'deva! mayA khakhAminaH kAlimA nItA, ato rAtrI samAyAtaH / yathujvalo bhavAmi tadA dine samAgacchAmi' / ito nRpo pITakamAdAya uktavAn - 'gRhIta' ko'pi na gRhNAti / tadA bhaTTenoktam- yadi rAsabhaH pracaNDA(NDa)stadA turagena kathamupamIyate 1, * jvalo [bakastadA iMsena kathaM upamIyate ?, yadi kAko mattastadA kokilAsvara......syAt / yadi bhikSutA sAt tadA vaNika(ra) nRpaprasAde'pi kSatriyapauruSAnvitaH syAt' ityukte, ambaDenAgatya bITakaM gRhItam / samyairuktam -'agre'pi ka[ka] hata-viprahataM kRtam, zeSamapi tathA kariSyate' / ito ambaDo nRpasamIpamAgatya jagau-'turagANAM paJcazatImarpaya, azvavArANAM c'| sa tAn gRhItvA uparipathena he[rakaM] nikSipya gataH / mallikArjunaM beDAyAM sthitaM azvAn vAhayantaM prAha -'bho! zakhaM(ka) kuru' / ambaDastaM aGgAGgena yuddhA " ziropAtayat / itazcAraNenoktam - aMbaDa hUMtau vANiau, mallikArjuna hUMtau rAu / pADI mAthau vADhiauM, auDihi deviNu pAu // 32 // zirazchittvA vahiAleH kizorasaptazatIH zeSaturaGgAzca, bhANDAgAraM, koSThAgAraM, seDuakaM dantinaM, navadhaDI hiraNa(Nya)sya, caturasraM kalazaM, mUTaka 9 mauktikAnAM, zRGgArakoTikA[zATI, sahasrakiraNatADaMkaH pApakSayo hAraH, * mANikau pacheDau, saMyogasiddhi ziprA-evaMvidhaM sarvamAdAya ambaDa[:] pattanaM gataH / nRpaH saMmukhamAyayau / mallikArjunazirasA nRpapAdAvapUjayat / nRpastuSTaH / ambaDasa lADadezamudrAM dadau / hastI dattaH / kalazaca mallikArjunajayasUcakaH khaguptodare deyaH / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevaprabandha : 112-11 29. ito hastinamadhiruhya ambaDaH khagRhaM gatavAn / [vAgbha TadevA(vo) namaskRtaH / ............ ................ devaM namaskuru / tathA kRte, kathitam - 'iyanti dinAni rAjaputrastvamabhUH, adhunA vyApArI jAtaH / zrIhemasUrIna kulagurUna namaskarauM (skrot)| pauSadhAgAre gataH / guravo nmskRtaaH| taista dharmalAmo madattaH / AzIrvAdo'stu / gRhe gatvA uktam - 'ahaM pauSadhAgAre prahitaH, dharmalAbhasyApi saMdehaH' / vAgbhaTadevena gurava uktAH / tairuktam -'bhRgukacche gataH kathaM prAsAdamuddharissa(vya)ti zrImunisuvratasya ?, anekAnanyAyAn vidhAsyati' / matriNA [tasya] agre uktam -'mama gurakha uddhRte prAsAde hRSTAH' / 'dvivelaM uddhRte bhokSye, paraM mama bhUrja vinA na vaktavyam' / calitvA bhRgupure gataH / praveze jAte muMca(maJca)mupaviSTaH / 630. ito devIpUja(ji)kA yoginIbhiranvitA sametA / anabhyutthitA samIpe [sametya viveza / ambaDena kUrparAhatA maJcakAd bahiH papAta / mRtamRtA / karmasthAyaH prArabdhaH varSesaNaM (Na saM) pUrNaH / zilAkoTighaTitaH prAsAdo jAtaH / rANakodayanasya manorathazca [siddhaH] / ambaDe na] zrIpattane ekA vijJaptiH zrIkumAradevasya, " ekA gurUNAm , ekA vAgbhaTadevasya, ekA zrIsaMghassa-evaM 4 prahitAH / vAgbhaTena zrIgurUNAM purato vijJaptiA] muktA / 'idaM kim ? / 'ambaDasya vijJaptiH' / 'varSa gatasyA''sIt , adya kA vijJaptiH 1 / 'vilokrayata' / pratiSTo(cho)pari AkAraNaM dRSTam / 'matrin ! etat satyam / 'vijJaptiH kathayati' / 'tarhi calyatAm / nRpo gurubhiH saha prAcAlIt / - ito'rddhamArge janaH saMmukhya(kha)mAyayau-yadambaDo na zaknoti / guravaH saMgha vimucya bhRgupure gatAH / / prakSINadhAturambaDo dRSTaH / devIprAsAde gatvA dhyAne niviSTAH / ito mukhyapUjikodare udaravADhirjAtA / sA kokUyate / paricAryaH samAgatya prabhumu(mU)cuH-'asmAkaM svAminI mucynte(taam)| 'tathA'mbaDo'pi vimucyatAm' / 'sa sakalo jA(ja)gdhaH, pItazca' / taaSA'pi mR(mi)yatAm , jIvantI kiM karoti ? eka eva saartho'stu'| sA'tyartha pIDitA prabhUnetyAvadat-'pra(prA)sAdaM vidhAya mAM muJcata' / 'ambaDaM muJca' / 'tarU(ruta?)veSTitaM kRtvA ghRtakumbhyAM prakSipata / yadeti vakti-mamA'pa(1)timA karSata / tataH kRSTvA snAnaM kAryam / yadA [sa] jalpiSyate tadA tvamapi sajjA bhaviSyasi / dinatrayAnte'mbaDaH sajo jAtaH / sA'pi ca / itaH zrIsaMghAnvito nRpaH paadmvdhaaritH| gurubhiH sAkamambaDaH saMmukho(kha) yayau / ambaDena dattakarA guravaH pradakSiNAM yacchanti / prAsAdaM tuGgamAlokya gurubhiruktam -'mayA de[va]- guruM vinA ko'pi na stutaH; paraM tava kIrtanena kizcit vakSA(kSyA)maH' / 'Adizata' kiM kRtena na yatra tvaM [yatratvaM kimasau kliH| kalau cet bhavato janmi(nma) kalirastu kRtena kim // 33 // pratiSThA jAtA / ArAtrikottAraNAya nRpo vijJaptaH / tvamevottAraya' / vAgbhaTenApyanumataH / kartumudyataH / nRpeNa zRGkhalaM khakaNThAduttAryAmbaDagale kSiptam / tena yAcakAnAM paThatAM gRhasAraM dattam / dvArabhaTTasya tasmin zRGkhale datte nRpeNoktam -'uttAraya' / tathAkRte ambaDena pRSTam -'deva! kimutsukA jAtAH ? / 'mayA jJAtam , bhavAn jIvamapi dAsyasi; mama tvayA bahukAryamasti' / saMghArcAdiSu jAteSu punaH saMghaH pattanaM prAptaH / tatra - caityabalAnake taM 9 ghaDIsuvarNasya caturasra kalazaM dadau / 731. athaikadA nRpaH sevA''yAtaM mallikArjunasutaM prAha -'pApakSayAdiratnapaJcakasya utpattiM vada' / 'deva ! mallikArjunAdekaviMzatitamaH pUrvajo dhvlaarjunH| tasya paJcadaza priyA Asan / ekA narendrasutA khaDrena Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112-12 caturazItiprabandhAntargata pariNItA / [tAM] AnIya bandI(ndi)vat muktA / nRpastAM vettIva na / zeSA mAnyatamAH / sA tu daivameva upAlamate sma / anyadA pure kAcit privaajikaagtaa| sA ceTImi(bhI) rAjIsakAzamAnItA / tayoktam - "kiM vetsi? / sA''ha- . semi taM pi suNaM(sasiNaM) vasuhAvainnaM, thaMbhemi tassa vi ravissa rahaM nahaddhe / . ANemi sabasurasiddhagaNaM gaNAo, taM natthi bhUmivalae maha jaM na sajjhaM // 34 // prasIda, mama patiM vasI(zI)kuru' / tayA kare sarpapA vAvi(japi)tvA'pitAH / yathA tathA nRpasya [bhojana madhye deyAH / zAkaM kRtvA ziprAM bhRtvA cevyuktA-'bhojanAvasaro'sti devassa nItvA pariveSaya' / sA zRGgAraM kartuM gtaa| devyA cintitam -'na jJAyate kadAcideSA vairiNA prahitA syAt ], tadA me patimArikAyAH kA gatiH syAd' iti matvA adhogavAkSasya samudrastatra ziprAM DhAlA(la)yAmAsa / ceTI uktA-'tiSThatu' / sA kAkarotpapAta(1) / itastena // vazIkRtaH samudro nRparUpaM kRtvA rAtrau AyAtaH / sa devyA nRpavadupacaritaH, nityameti / ito devI sagarbhA'bhUt / ceTI prAhiNot-'deva ! sImantonnayanAya muhUrta asmatsvAminyA gaNApayata' / nRpa Aha-'kA tvam ? kA taba khAminI ? ahaM nAmApi tasyA na jAne / kasya sutA ?, kadA pariNItA ? / tayA [yadakRtyaM kRtam / mama kimucyate ? / sA''gatya devI prAha / tayoktam -'samaye jJAsyate' / itaH putro jAtaH / sUtakazuddheranantaraM bAla mAdAya pratolImetyopaviSTA-'mama zuddhiM yacchata / jAtAyAM bAlaH stanaM grahISyati' / nRpeNoktam -'mama . sArA'pi na adhunA / khaDna pariNItA zrutA, paraM dRSTA'pi na / putrasya kA vArtA ? / pradhAnAnapraiSIt -'etat mama na dUSaNam , tava, mayA na soDha[vya]m' / sA na manyate / paTTarAjJI prahitA / strI strIbhaNitena paricchipate / sA etyAvAdIt-'kimidamArabdham ?' / tayoktam-'tava kule idaM ghaTate, mama tu na' / nRpa[:] khayametya prAha-'tava mamAdhunA darzanaM na, putrasya kA kathA , utthIyatAm' / 'deva ! sarvathA na, bhA(vA) pi divyaM vinA vaacyaa| pradhAnairdivyaM dattam / rAjJI sutamAdAya bahiryayo, paurasahito nRpazca / tatra lohamayI nauH, tasyAM samadhiropya divyakartA kSipyate / zuddhe tarati, azuddhe chuDati / sA rAjJI itikAmA zrAvaNikAmakArSIt / Aditya-candrAvane(ndrAvanilo?) yamazca, dhaubhUmirApo hRdayaM manazca / ahazca rAtrizca ubhaye(bheca) sandhye, dharmo hi jAnAti narasya vRttam // 35 // ityuktvA nAvamadhiruroha / saputrApi truDitA / lokaH kalakalaM yAvat karoti, tAvannAvamadhirUDhA devI sa. bhRGgArA, [zRGgAra] koTisATIparidadhAnA, sahasrakiraNatADaMkAbhyAmalaGkatakapolA, pApakSayena hAreNa virAjamAnavakSA. " sthalA, mANikyapaTenAcchAditabAlA, saMyogasiddhiziprAkarA sarvairapi hR(ha)Sya / zuddhatAlalApa / nRpeNa madhye pravezitA / nRpo rAtrau tadvezmani iyAya / tayopacaritaH pRSTavAn-'ahaM sarvathA na jAne, vaM(tvaM) tu satyeva, yA samudreNa shodhitaa'| itaH samudradevena pratyakSIbhUya Adito'pi kharUpamuktam -'nAsyA aparAdhaH' / nRpeNa sutasya pAladhavala iti nAma dattam / sA rAjJI paTTarAjJI kRtA / etAni [ratnAni tayaiva smrpitaaniiti]| kumArapAlanivArita-mRtadhanAharaNavarNanam / * 632. athaikadA nRpo bhRgupo bhRgukacchaM gtH| tatra kazcit zreSThI aputraH pravahaNamadhiruhya paradvIpe gataH / ito vArtA vinaSTasya jaataa| rAjA(ja)puruSairyahaM ruddham / tatpanI saparivArA vilapituM pravRttA / nRpaH kolAhalamAkarNya vaNThaM prekSya)Sya vRttaM jJAtvA prAtaH kha[yaM tasya gRhe gataH / tatpatnImAhUyA''ha-'tava priyo yadyeti tadA bhvym| naiti tadA gRhasAraM bhuGkSva' ityuktvA tAM saMbodhya zrIpattane gataH / pauSadhAgAramAgatya prabhuM papraccha -'prabho / putrAH kiyantaH / / tairuktam -'11 / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevaprabandha aurasaH kSetrajazcaiva putrikAputra eva ca / dattaH krItaH kRtrimazca tathA'nyau kuNDa-golako // 36 // kAnIno navamaH putro dazamo bhraatRjstthaa| ekAdazo bhavet putro dhanagrAhI mahIpatiH // 37 // bastasa paTTakaM gRhmA(lA)ti lakSapaJcakaM yAvat tassa; Urddha nRpasya' / 'bhagavan ! mayA kiyatA putreNa / bhAgyam 1 ato mRtadravyasya niyamo'stu' / tadA prabhuNoktam - ___ aputrANAM dhanaM gRhan putro bhavati pArthivaH / tvaM tu santoSato muzcan satyaM rAjapitAmahaH // 38 // tataH 'mRtakhamokte'ti nAma pprthe| siribharahanivAo jaM [na] keNAvi mukkaM ruaimayadhaNaM jo jaM ca pAvANa muulN| . niajaNavayasImaM vArae jo a jUappamubasaNacakaM so varo majma hou // 39 // iti dharmanarendrasutAyA [a]hiMsAyA vAkyam / iti hiMsAyAH zrImannantakatAta ! tAta tanaye hiMse vihastA'sti kiM kiM tvaM vetsi sukhAn svakIyaduhiturvaidhavyaduHkhaM na hi / mayyuttIrNamanAH kumAranRpatistAM jIvarakSA vyadhAt saMsaktaH karuNAstriyAM svaviSayAnnirvAsayAmAsa mAm // 40 // pUrva pIrajinezvare bhagavati prakhyAti dharma svayaM prajJAvatyabhaye'pi maniNi na yAM kattaM kSamaH shrennikH| ___aklezena kumArapAlanRpatistA jIvarakSA vyadhAt _ yasyA sA[ya] vacaH sudhAMzuparamaH zrIhemacandro guru // 41 // kasyA'sau vidito na gUrjarapatiH zrIsiddharAjAdanu // 42 // * iti kavibhiH stUyamAno rAjyaM karoti sma / itaH kenApyuktam -'deva ! sa bhRgukacche zreSThI sabhAyAtaH / nRpaNAhUya vyatikaraM pRSTaH / sa Aha'deva! vAhanAne(nye)kaparvatAntarAle patitAni / tatra vAyupracAro na / vyAkulIbhUto janaH / niryAmikeNA(na) 5 uktam-'yo'tra parvate'dhiruhya bhAraNDapAde khaM baddhA rAtrau tiSThati, prAtaste uDDIya paJcazaile dvIpe yAnti / tatra gato bhAraNDAnuDApayati / teSAM pakSi(kSa)vAtena vAhanAni calanti / mArga labhante / tataH zreSThI vaNikputrAn muskalApya janAnAmupakArAya paJcazaile gataH / tatra pakSi[Na u] ddaapitaani(pitaaH)| tataH zreSThI paJcazailAdhipativA(nA) utpannakaruNAtirakaNa vAhanikAnAM taTasthAnAM melitaH / nRpeNa zrutvA satkRtya prahitaH // cha / kumArapAlakRtAyAstIrthayAtrAyA varNanam / 633. athaikadA [na] peNa guravo'bhihitAH / ......yAtrAgai muhUrtamavalokitam / mahadu-saMvena prasthAna(naM) kRtam / sarvatra kuhamapu(pa)nyaH prhitaaH| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturazItiprayandhAntargata vAhanauSadhi-pAtheyasahAya(yaM) vRSabhAdikam / yat yasya nAsti tat tasmai nRpaH sarva pradAsyati // 43 // itazcArairAgatyoktam -'deva ! DAladezIyaH karNo lakSaitra(stri)bhirazvAnAM] gajAnAM caturdazamiH zataiH, viMzatilakSapatya(tya)nvito gUrjarAtrau uparyeti' / tat zrutvA nRpo vyAkulaH san prabhUnAha -'bhagavan ! antarAyamiva * budhyate / yAtrA kriyate vA paracakrasaMmukhaM gamyate / dvayaM kathaM syAt ?' / 'deva ! svasthairbhAvyam / zreyAMsi bahuvinAni bhavanti mhtaampi| azreyasi sa(pra)vRttAnAM kApi yAnti vinAyakAH // 44 // . paramezvaraprasAdAt sarva [bhavyaM] bhaviSyati / viSAdo na vidheyH'| itastrayatriMzatita(yastriMzatta)me dine nivRttireSyati / .........ucyate 25 me dine nRpo rAjapATyo(vyai) cacAla / azvenApahRto vrajan vaTasa " taroradho gataH / vegavazAt zRGkhalaM zAkhAyAM utsalya lagnam / gale pAsakaH samAyAtaH, turago. gataH / nRpAnveSakA [azvamAdAya gatAH / nRpe mRte zAkhayA bhagnayA nRpo bhUmau papAta / itaH zrIkumArapAladevacara AkheTikarUpeNa nRpaM patitaM garuDo hArakuNDalakAntyA vyAptaM dRSTvA bhIta iva smiipmaayaatH| sakuNDalaM nRpasi(sya) zirazchittvA AbharaNAnyAdAya, sthAne sthAne muktairazvaiH, nirNIte dine nRpametya vardhApayAmAsa / nRpeNa pAritoSika dattam / nRpazirasaH saMskAraM kRtvA mahadutsavena yAtrAM ckre| " 34. tathA ekadA AnAkaH sapAdalakSAdhipatiH zAkaMbharapuni(zAkaMbharipurni)vAsI zrIkumArapAladevabhaginIpatiH / panyA saha krIDan sAraistAsAM mArimuccarati / itaH zrIpremaladevyA pattane nRpAya jJApitam - yadasau sArINAM mAriM kathayati iti ca vadati- 'tava bandhoreSA'niSTA, mama tu iSTaiva / varaM me vaidhavyamapyastu, paraM [idaM vacaH so notsahe' / rAjA kaTakamAdAya calitaH / kathApitam - 'yadasya jihvAM pAzcAtye karSayAmi' / itaH zrIAnAko'pi guDahApure sapAdalakSasImAyAM saMmukhaH samAyAtaH / tatra yuddhe jAyamAne zrIkumArapAla: " svagajAt kalahapaJcAnanAduplutya AnA[ka]gaje gatvA taM jayAbhiH (jyAbhiH 1) kRSTvA babandha / pazcAt sahA''yAtAH zrIdevasUrayaH, hemAcAryAzca vijJaptAH- 'mama pratijJA jihvAkarSaNalakSaNA, ataH kiM kriyate ? gurubhiruktam - 'deva ! etanna yujyate / tathA kuru, yathA TopI kArayitvA tatra pAzcAtye jihvAM vidhAya, kRSTatyuktvA mucyatAm / tathA kRtvA 'punarna vAcyam' - ityuktvA puna(nA) rAjye saMsthApya muktaH / tadA zrIkumArapAlena tatra deze pASANamayAn ghANakAn dRSTvA sarvAnamaJjayat / pazcAnnivRttya svapuraM gataH / vizvamallaH zAkuM(ka)" bharIrAjyaM karoti / 635. atra siddharAjJi divaMgate gUrjarAnAzAlApatayaH ajayamerudurgapratyAsanne pachirApure gatAH / zrIvizvamalena gUrjarA[trAyAM yAnti paTakulAni niSiddhAni / gRhNA(lA)ti (1) sa mahAdaNDena daNDyate / ekadA ko'pi skandhavAhikaH yachere gtH| ekaM zvetapaTTakUlaM krItaM nalIprayogena pattane rAjasadasi nRpopAyane kRtam / kharUpe jJA[te] bhANDAgArikasyArpitam / yadetat vasanArthe sthApyam / asmAkaM tanayasya // cAhaDasya na darzanIyam / itaH prAtapati(tI) rAjapATyAM niHsRtaH / cAhaDaM pratIkSannasti / cAhaDena bhANDA0 sakAzAt paTo yAcitaH / tenoktam - 'nRpAdezo nAsti' / 'mama ko nRpAdezaH 1, samarpaya' / gRhItvA prAvRtyAgacchan nRpena(Na) dRssttH| sAmantairuktam - 'vaNika (ga) nRpena(Na) nAderopito (1) nRpA'jJAmapi na manyate' / ito nyagmukhaM nRpaM dRSTvA kumAreNoktam - 'deva ! mayA tat kRtaM nAsti yena tAtaH kRSNavadanaH syAt / paraM kSIrodakAnAmeSAmaprAptihetuH bITakaprasAdaM kuru, yathA teSAM subhikSaM karomi / nRpo na yacchati / 'bhokSye mArge bhUya' Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevaprabandha / tato nRpena(Na) ghoTakasahasra 24, gaja 24, lakSapatya(tya)nvitaH prahitaH / bIsaladevanRpastu saMmukhamAyayau / sImAyAM cAhaDena bhamaH san , naMSTvA gataH / itavAhaDena maMtra (tatra) paJcaviMzati purANi mamAni / baM[be]re tApramayaM durgamAdAya zAlApatInAM zatasaptakaM 7 gRhItam / itaH bhaTTenoktam - jaMgalaura jaDahAre jagiu~ jajapurai narANau~, nayaNavA? naggauU~ nayarU~ narava jihANau~ / - sannapAI saravADe bhagga saIbhara vaggherau~ lADaNau~, go(po?)kA lohu~ baiMDa jhiri baMberau~ piiplure|| pukara maMDalakara meDatai jhari ............... / vIsalaha nAri vilavaI abala laMkadAhu cAhaDa ma kari // 45 // ___ evaM jayapatAkAmAdAya nivRttaH / pattane gataH / nRpaH saMmukhaM samAyayau / tAvad dukUlAni pahukRtAni / / santi / nRpena(Na) 'rAjagharaTTa' iti vira(ru)daM dattam // .. - 336. athakadA pAuntArasutazcAhaDo rAjyaM tyAjitaH san, kumAradevadviSTaH san zrIvIsaladevAya saMpAda[lakSAdhipataye militvA pAlIpure sakaTakaH sthitaH / itaH pradhAnA[nA]magre rAvA samAyAH (yaataa)| tairuktam -'nRpaH kAste ? / 'pauSadhAgAre' / pradhAnaretya pRSTo dvArapAlakaH- 'nRpasya ko'vasaraH / 'sAmAyikamasti' / ekenA''lokitam , gRhItasAmAi(yi)kaM paTTakopaviSTamavalokya ekenoktam -'DitA gUrjarAtrA, yassA // [bha]yamadhIzaH / ciNahaTTikavat , pazyatAm' / nRpena(Na) zrutam / pArite [sAmAyike kharUpamuktam / nRpena(ga) dUtaH prahita:- 'eSA pallikA'smAkam , bhavatA kathamAkrAntA ? / saMmukhaM preSitam - 'pallI dUre'stu; pattanamapyasmAkam / ito nRpaH sanjIkRtya calitaH / pallIparisare dvayormelo jAtaH / itazcAhaDena dviguNAn grAsAn vidhAya sainyaM parAvartitam / tataH sannaddhe kaTake ko'pyutthApanikAM na karoti / ito nRpena(Na) kalahApaMcAnanagajAzAna AdhoraNa uktaH-'re! tvamapi parAvartitaH, yad gajaM na prerayasi / 'deva ! vizvamallagajArUDha-. mAhaDo hakkAM karoti / tasyAH zrutyA gajo na kramate' / 'gajakarNayoH paTIM vidArya kSipa' / tathAkRte nRpastvAha'kiM janena mAritena, Avayoreva [raNo'stu' / tathokte cAhaDaH khaDgakheTakamAdAya khagajasya dantayorAgatya yAvakRpagaje gamanAya caraNamutpATayati tAvadAdhoraNena gajaH pazcAt kRtaH / cAhaDe'ntarA patite gajena caraNo'dAyi / saM khaNDIbhUtaH / zrIkumArapAladevastu gajaM gatvA vIsalasya zirazcicchide / sakalamapi sainyaM militam / ubhayorapi sainyayoH / itazcAraNenoktam - ikaha pAlI mATi vIsalakhau jhagaDagau kri| kumArapAla raNahATi ko jANaMtau vuhuharaha // 46 // itaH zrIhemAcAryairuktam prastAmekAmapi jarayituM pallikAM naiva zaktaH,. zAkaMbharyAH patiratitarAM kRt pratApajvarAtaH / AjJAkAsAviSayavimukhazvedito'nekadhAnya (1) rjIvatyuvyAM yadi paramasau laGghanAbhyAsavRttyA // 47 // tatra gaNiM prAkArakaraNAya prAsAdasya ca vimucya svayaM pattane yayau // cha / 637. ekadA varSAbhigraheSu janairguhyamANeSu anAdirAulatripuruSamaThapaH grAsadrAmalakSa27 etya prabhuM vijnypyaamaas| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturazItiprabandhAntargata caturmAsyAmAsIttava padayugaM nAtha ! nikaSA kaSAyapradhvaMsAd vikRtiparihAravratamidam / punastvasyAM zraddhAnijacaraNanirloThitakale jalaklinnarannairmunitilaka ! vRttirbhavatu me // 48 // '638. ekadA AmigapurohitaH prabhUNAM caraNayorvandanaM na yacchati, madAt / rAjJA drammalakSatrayagrAsAd bahiH kRtvA purAnniSkAzi(si)taH / varSatrayaM bhrAntvA punraayaatH| kAvyamekaM patrikAyAM [A]likhya pauSadhAgAramAyAtaH / namaskRtya patrikA darzitA, vAcitA brahmaNyutpannayIjA kalitakizalayA prAcyavalmIkaputre vyAse baddhAlavAlA sphuTaruciraruciknaze kAlidAse / prauDhA zrImuJja-bhojapramukhanRpaguNe puSpitA devasUrI AcArye hemasUrau phalamiha jagRhe bhAratI[zrI]lateva // 49 // vandanakam , prasAde......yuktam / punaH svapade sthApitaH // cha / 639. ekadA zrIpattane kAMthaDioNgI samAyAtaH / sa tvanyadarzanikairuktaH-'zvetAmbaraH puraM vyAptam / nRpastadazago'sti / yadi tvAdRzaH kala(lA)vAn kAJcidapUrvA kalAM darzayati tadA mArgamabhyeti' / 'svazaktyA // yatiSye' / prAtaH kadalIpatrapaDe vesirakaDadaNDyAM (1) paJcavarSadezIyAH skandhavAhakAH, tatrAviruddha dvijaisstUyamAno badhAma / ito nRpeNa zrIhemAcAryA uktAH-'prabho ! kalAvAn yogI, tasya milanAya yayAdezo bhavati tadAyAmi' / guruNoktam-'vizeSataH, nRpena(Na) sarvadarzanasamA[nena bhAvyam' / nRpazcalitaH / ito brAhmaNairyogI vardhApitaH / nRpaH samabhyeti / tasya tRtIyajvarapAlI tadA''sIt / tena kanthAyAM tRtIyaM nyasya uttArya muktA / sA dhaDahaDati / ito dhyAnabalenAvanezcaturaGgalaM alagno bhUtvA sthitaH / nRpena(Na) dRSTaH / pRSThe AdhAraH / pathAt * dhyAne pArite nRpena(Na) pRSTam-'bhagavan ! kanthAdhaH ko'pi kSullako'sti ? / utpADhya darzitA / muktA tathaiva / 'deva ! tavAgamanaM zrutvA atra tRtIyajvaro vizrANitaH / yathA vArtAH kartuM zakyante' / nRpaH prAha-tarhi kathaM nocchidyate ? / yoginoktam nAbhuktaM kSIyate karma kalpakoTizatairapi / avazyameva bhoktavyaM kRtaM karma zubhAzubham // 50 // - zrIhemAcAryA api ityAdizanti / nRpe utthite janaiH pauSadhAgAre prabhUNAmuktam / gurumiH ziSyAnA (NA)mAdezo dattaH / yat nRpe Agate upavezanAt kaMbalikA apAkarttavyA / tathAkRte nRpaH karapramANaM caturdikSu nirAlambAn dRSTvA Aha-'mama gururdevarUpI' ityuktvA namaskRtyA''vAse na(ga)taH // ch|| 640. ito rAmacandreNa jAtyA cAraNena zrIpra0pArthe vratamAttam / sa sarvavidyo jAtaH / ekadA gurubhiH saha caityaM vrajan , ratnAvalI pathi patitAM dRSTvA Aha-- . jesaM bhUtalayassa vi kaNesu paDiesu Asi ahilAse / te ......assa pasAyA rayaNe vi aNAyarA jAyA // 51 // zataprabandhakartA''sIt / ekadA yogazAstramadhIyAno rAmo "romNAM grahaNamAkAre" sthAne "romNo" iti paThan zeSatapodhanakaktam-'rAma ! "romNAM" vada itthaM', punastathaiva vakti / gurubhiruktam -'kimiti "jAtAvekavacanam" 1, bhvvishym| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevapravandha 112-1. 641. atha zrIkumArapAlanRpateH suto nRpasiMhadevo nAmA poDazavarSadezIyaH zarIre ma(mA)yAvI jAtaH |vaidyaaH parikarmaNAM cakruH, paraM nAlagat / zrInRpo devI ca pArzva upaviSTau sthaH / ito gurubhiruktam-'vatsa ! kiM pAdhate / 'prabho ! ekaM pAdhate / yad mattAto rAjyaM prApya kRpaNo jAtaH / prAsAdAH pASANamayAH kaaritaa[:]| ahaM tu svarNamayAn kArayiSyAmi / asau manorathaH sahaiva neyaH' / ityukte prbhonetre'shrupaato jAtaH |-'dev ! kumAro na. jIvatyeva, yasyetthaM manorathAH' / atha kumArasamAdhinA divaM yayau // cha / zrIhemAcAryANAM ziSyaH sAgaracandro rUpavAn vidyAvAn / sa rAjJA prabhUNAM pArthAt rAjyArye yAcitaH / gurubhiruktam-'deva! idaM na yujyate sarvathA / itaH sAgaracandreNa caturvizatinamaskArAH kriyAga kRtAH / sandhyAyAM pratikramaNakSaNe uktAH / nRpeno(go)ktam-'aho kavitA ! aho rUpam ! . nRpaH pratikramya dhavalagRhaM gacchan kapardinaM prAha-bho bhANDAgArika ! "gItaM na gAyatitarAM yuvatirnizAsu" imAM samasyAM yadi prAtararvAk pUrayasi tadA paTTAzvaM dami / kapardinA pUritA zrutvA dhvanemadhuratAM gaganAvatIrNe bhUmau mRge vigatalAJchana eSa cndrH| mA gAnmadIyavadanasya tulAmitIva gItaM na gAyatitarAM yuvatirnizAsu // 12 // rAjJA paTTAzvo dattaH / ekadA zrIgurubhiH zikSA dattA sadA sadAcAravane yatethA, mA kApi saptavyasanI bhjethaa| dIneSu dausthyaM parikhaNDayethA, kIyA trilokImapi maNDayethA // 53 // 642. ekadA nRpe sabhAmupaviSTe mAlavIyAH pradhAnA nRpaM natvA sabhAyAmupavizuH / ito nRpena(Na) khaGgaM kozAdAkRSya punaH kSeptumArabdham / na vizati / itaH pradhAnairmiyo mukhAvalokanaM kRtam / tataH purohitenoktam - saurASTraprabhRtikSitIzvaraziraHzreNISu kRntAkhapi, pratyAkAramukhapravezavimukhastiSThan krpaanno'dhunaa| dhArAdhvaMsakRtapratijJabhavatazcaulukyacUDAmaNe ! manye'haM naravarmacarmaghaTitAM kozazriyaM vAJchati // 54 // tatkAlaM sainyAni sajjayitvA nRpo mAlavakaM pratyacAlIt / varSatrayavi[praheNa dhArAmAdade / naravarmanRpaM cAdAya zrIpatta[na]mAyAtaH / ekadA naravarmeNa rAjJaH kimapi mahat kArya kRtam / nRpastuSTa uktavAn-varaM vRNu' / itaH sabhA zyAmavaktrA jAtA / asau mAla[va]kaM yAciSyate / ito naravarmabhUbhujA uktam-'deva ! mama devatA'vasaraH prasAdI-. kriyatAm / aparaM na yAce' / tatra vRddhabhojanRpakaroDiH svarNaratnajaTitA'sti / tathA sItAyA vane yAntyA nRpadazarathena mudrA'rpitA-'bahuDI ! iyaM gRhyatAm' / sA 'bahuDI' iti khyAtA / sA ca tatrAsti / hemamayI maNDapikA, cintAmaNirgaNapatiH, indranIlamayo nIlakaNThaH- etAni vastUni santi / tat zrutvA sabhA hRSTA / na[pa]stu zyAmo jAtaH / pradhAnaiH pRSTam-'deva ! harSasthAne ko viSAdaH 1 yatra mAlavako gaNitaH, tatra devatA'vasareNa kim? yUyaM mUrkhAH, yena pUrvajA uddhRtAH kaSTA [ttatastena sarva kRtam' / gupteH kRSTvA devatA'vasaraM mAlavakaM ca dattvA / prsthi(sthaapi)tH|| // iti naravarmaprabandhaH // ku.pA.ca. 14-3 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112-18 paturazItipravandhAntargata 643. kadAcit kumArapAlanRpatiH saGghAdhipatIbhUya tIrthayAtrAM cikIrSumehatA mahena devAlayaprasthAne jAte dezAntarAyAtayugalikayA 'tvAM pra[ti] DAladezIyaH karNanRpatirupaiti' iti vijJaptaH / khedatilakitaM lalATaM dadhAno madhivAgbhaTena sArddha sasAdhvasaM dhvastasanAdhipatyamanorathaH prabhorupAnte khaM nininda / atha tasmin nRpatermahAbhaye samutpabe kicidavadhArya-'dvAdaze yAme bhavato nirvRtirbhaviSyati' iti Adizya visRSTo nRpaH / kiMkartavyatAmUDho yAvadAste, / tAvannizcitavelAsamAgatayugalikayA- 'zrIkarNo divaM gataH' iti vijJaptaH / nRpeNa tAmbUlamutsRjatA 'katham ?' iti pRSTau tAvUcatuH- 'kumbhikumbhasthalasthaH zrIkarNo nizi prayANaM kurvan nidrAmudritalocanaH kaNThapIThapraNayinA suvarNazRGkhalena praviSTanyagrodhapAdena ullamvitaH paJcatAmaJcitavAn / tasya saMskArAnantarameva AvAM pracalito' - iti tAmyA vijJaptaH / tatkAlapauSadhavazmani samAgato nRpaH prazaMsAparaH, kathaM kathamapyapavArya dvAsaptatimahAsAmantaiH samaM sasaMghena ca prabhuNA dvidhopadizyamAnavAM dhaMdhukanagare prabhUNAM janmabhUmau prAptaH / svayaM kAritasaptadazahastapramANe . zrIjholikAvihAre prabhAvanAvidhitsurjAtipizunAnAM dvijAnAmuditamupasarga vIkSa(kSya), tAn nirviSayatADitAn kurvan , zrIzatruJjayatIrthamArAdhayan , 'dukkhakkhao kammakkhao' iti praNidhAnadaNDakaM uccaran , devasya pArthe vividhaprArthanAvasare ikaha phullaha mATi dei ji saggaha taNAM suha / evaDa karai ku sATi bapure bholi ma jiNavaraha // 56 // // iti cAraNamuccarantaM nizamya navakRtvaH paThitena navasahasrAn tasmai nRpatirdadau / tadanantaraM ujjayantasannidhau gate tasmin akasmAdeva parvatakampe saMjAyamAne zrIhemAcAryA nRpaM prAhuH-'iyaM chatrazilA yugapadAgatayo[:] puNyavatopari patiSyati' iti vRddhaparamparA / tadAvAM puNyavantau, yadi gIH satyA bhavati tadA lokaapvaadH| tato [pa]tireva devaM namaskarotu na vaya[mityukte nRpatinoparudhya saGghana saha prabhavaH prahitAH / vayaM chatrazilAmArga parihatya jIrNadurge navapadyAkaraNAya vAgbhaTadeva AdiSTaH / tatpadyAkRte vyayIkRtAstriSaSTilakSAH // // iti tIrthayAtrAprabandhaH // 644. ekadA zrIpattane dvAtriMzadvihArakANAM pratiSThAM mahadutsavena prArabdhAM zrutvA vaTapatra(dra)puranivAsI vasAhakAnhAkaH svayaMkAritaprAsAdabimbamAdAya zrIpattane pratiSThArthamAyayau / zrI[]mAcAryAH pratiSThArthe'bhyarthitAH / tairmAnitam / itastasmin dine janasamma> jAtaH / rAtrau ghaTI maNDitA / ito vasAhasya bhogAghupaskaro vismRtaH / tena ta[mAne]] gate asamaye lagnaghaTI vAditA / asau smaagtH| madhye pravezaM alabdhvA " lamaghaTIM zrutvA viSi(pa)NNaH / pratiSThApazcAjano viralo jAtaH / kAnhAko'pyantaH pravizya gurUNAM caraNayorlagitvA bAdaM ruroda-madIyaM bimbaM prabho ! sthitam' / gurubhirUrddhamavalokitam / lamaM tadA vahamAnaM vilokyoktam-'bho ! tvaM puNyavAn , lamamadhunA'sti / paricchadaM kuru bimbapratiSThAyAm / sa na manyate / gurubhiH pratiSThAM vidhAya uktam-'yadi na manyase tathA(dA) devaM pRccha, etat tathyaM na vA ? / bimbenoktam -'bho| tava bimba varSazatatrayAyuH / etAni varSatrayAyUMSi bhaviSyanti' / - itaH kazcid vyavahArI stambhatIrtha vANijyAya gataH / tatra tena zrIdevAcAryA namaskRtAH / pRSTam - 'kimadya kalye nRpaH puNyakarma tanoti ? / 'dvAtriMzad vihArANAM pratiSThA jAtA / tasya ucha(tsa)vasya kiM karNa(varNya)te ? / 'lagnaM vetsi ?', 'amukamanumAnam' / 'idaM lagnaM hemAcAryanirUpitaM na vA 1 yadi nirUpitaM tadA ma[hat [9]NaM jAtam' / sa punaH pattanamAyayau / hemAcAryaiH pRSTam -'zrIdevasUrayo namaskRtAH1 / svarUpa Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevaprabandha 112-19 muktam / 'tvayAM kAraNaM kimapi na pRSTam / / 'mayA jJAtaM yadunnatima[sa]hamAnAH kathayanti' / itaH zrIdevAcAryAH pattanamAyAtAH / zrIhemAcAryAnnamaskaraNA[4] Agacchato dRSTvA uktam -'tapodhanA! nRpagurUNAmayeM upavezanamAnayata' / zrIhemAcAryA vismitAH, yAvad vandanti tAvaduktam-'he nRpaguravaH! ihA''syatAm / hemA0 uktam -'prabho! mamopari kathamaprasAdaH 1 prabhubhirahaM darzanaviruddha pathi saMcaran dRSTaH zruto vA ? / 'kathayata, pratiSThAlagnaM bhavadbhiH nirUpitaM na vA?' / 'nirUpitam' / 'tatra krUrakartarIyogo'sti / etallagnaM pUrvakRtAnAmapi prAsAdA-.. nAmanarthahetuH' / 'bhagavan ! kiM kriyate ?' gurubhiruktam -"stokadoSaM bahuguNaM kArya kArya vicakSaNaiH" iti vicintya padamI prAsAdA mUlato'pyapAkRtya nUtanAstadA sarve'pi prAsAdAH sthiraM syuH' / 'prabho! etanna yujyate' / 'tarhi bhavitavyataiva balavatI / bhavatAM ko'praadhH'| 645. ita ekadA zrIhemAcAryANAM [ziSyaH] yazazcandragaNi[:] stambhatIrthe gataH / tatra sukhAsanArUDhazcatuSpayaM vakramavalokya papraccha -'kathamatra vakram 1" / 'asya jainaprAsAdasya devakulikAcatuSkamihAste tena " kAraNena catuSpathaM vkrm'| 'devakulikA nipAtya saralIkR(kriyatAm' / tAsu pAtyamAnAsu goSThikaiH kalakala: kRtaH / tathApi pAtitA eva / tairgoSThikaiH zrIdevAcAryabhaktairguravo vijJApitAH / taistu hemAcAryANAmupAlambho dattaH / te tu gaNeyU~namadhikaM na manyante / uktaM-'prabho! rAjJA 1440 prAsAdAH kAritAH / catvAro nyUnA jJeyA' / zrIdevAcAryeruktam taM kiM pi kayaM mahisAsureNa puzviM kayAi duccinna / teNa bhavANIbhavaNe ajja vi mahisA vahijjati // 55 // hemA0 ruktam-'mRtAnAmupari zakaTAni yAntu' / itaH zrIhemAcAryAH pauSadhAgAre gatAH / pratikramaNAnte "nRpaM prAhuH- 'bhavadbhiH zrIdevAcAryAnA(NAM) pauSadhAgAre gantavyam / kiJcit kumukhitAH (?kupitAH) santi / napaskhaccharaM bhaNitvA na gtH|shriidevaacaayH zAkaMbharyA upari vihAraH kRtH| tatra vIsaladevanapatinA kratisanmAnAH santi / ekadA zrIkumArapAladevena pradhAnAn preSya zrIpattane AkAritAH / devakulikAcatuSkavyati-. [ka] re prAsAdacatuSkaM dattam / ekaH zrIsuvarNagirimaNDanaH zrIpArzvanAthasya, dvitIyastalahavyAM jAvAlipurIyA, tRtIyo naGkale zrIyugAdidevasya, caturtho gUdaujapure zrIzAntinAthasya / 646. ekadA nRpeNa pRSTAH-'ete prAsAdAH kiyacciraM sthAsyanti ?" / 'deva ! tvajjIvitAvadhiH' / 'ko'narthakArI ? / 'tvadbhAtRputro ajyii'|'prbho! yadyevaM tarhi hanyate' / 'rAjan ! tiSThatu' / eSa paryAlocaH prabhUNAM ziSyena(Na) pAlacandreNa zrutaH / tasyAgre uktaH / sa naSTvA gataH / / 647. ita ekadA rAjJi pauSadhAgAraniviSTe gaNinA paTI ekA vitatya nRpAya darzitA / nRpeNoktam -'kathameSA paTI lAJchanA''kulA dRzyate' / 'deva! maTTharo rudhireNa' / nRpaH kruddhaH / 'sa ko yena mama guroraGgAd rudhiraM kRSTam / / 'deva! IdRzA ucchRGkhalA dvijA eva, aparaH kaH' / kathaki(mi)ti pRSTa-roheDakasthAne devaM nantuM gatAH / tatraikena dvijena gavAkSya(kSArUDhena kakkarakaH kSiptaH / zirasi lamaH / rudhiraM niHsRtam / ziSyairapyupekSitam / mayA saMvRtya muktA kadAcit jJAsyate / eSA sA' / nRpaH kupitaH san gaNiM dalapatiM kRtvA candrAvatI[za] dhArAvarSa saha " prahitya azvasahasraH 12 samaM prAhiNot / dhArAvarSastu TalitaH-'dvijAnAM sutA[nA]mupari kiM gamyate' / gaNinA prAme veSTite dvijA 'varcasaM kartuM ni[:]stAH / gaNinoktam -'yathAnyAyaM kuruta, tadA dvijA na, adhunA dvijAH'ityabhidhAya paTI darzitA / 'tadA mayA pratijJAtamAsIt, yad bhavatAM rudhireNa imAM rakSayAmi / iSTadevatAM smarata' / vairuktam-'adhunA tvmevessttdevtaa| yadu rocate tad vidhIyatAm' / itaH kuNDI samAnItA / tatra dvijAnAmahulI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturazItipravanyAntargata cAraNaM vidhAya sA rudhireNa bhRtA / tatra paTI rajitA / dvijA uktA-'gehAn tyaktvA yAta' / teSu bahiHsthitenu prAkAraM khaNDazaH kRtvA gehAMdha iGgAlAn vApya punaH pattane samAyAtaH / ito nRpatinA uktam-'kSemeSa samAyAtAH1 / 'deva ! dhArAvarSastvadAjJAmatikramya sthitaH' / nRpeNa dezatyAgo davaH / varSatrayeNa patra 500 datvA punraayaatH|| // iti roheDAdvijAnAM prbndhH|| 648: ekadA jAlyodhare jinarathayAtrAyAM jAyamAnAyAM dvijaiH kandalaM kRtvA sthavimba bhagnam / zrAvaka hijAH kuTTitAH / yAvat te pattane rAvAyAM yAnti, tAvat pUrvameva zrAvakaiH prabhavo jJApitAH / itaH pratikramaNaprAnte gurubhirnupAya saMbhAlitam / prAtardvijairAyAtairnRpeno(go)ktam -'yUyaM mlecchA dharmasthAnabhaGgAt, ato nagara tyaktvA dezatyAgaM yAta' / taiH prabhavo vijJaptAH-'paraM kva yAmaH 1' / tato gurubhiruktam -'narakaM (nagaraM ?) tyaktvA " anyasImAyAM tiSThata / puramudvasaM kRtam // - 149. atha guravaH pUrNAyuSazcaturazItivarSAyuH pratipAlya dina 3 anazanaM dAya, nRpe'samAdhipare AhuH-mA viSIda, bhavatAmapi SaNmAsAnte mRtyuH' / ta[ta] samAdhinA rAmacandraM khapade saMsthApya paJcaparameSThismRtiparAstridivaM jagmuH / tadanu mahotsavapurassaraM saMskAre jAte nRpe[Na] zikhAM matvA bhasmakaNaH khazirasi kSiptaH / laghujanena ko utpATite gartA patitA / sA hemaSaDa iti prasiddhA jAtA // // iti prbhuunnaamvsaanprbndhH|| . 650. zrIhemacandrasUrayaH zrIkumArapAladevasya pUrvabhavaM kathayAmAsuH / mahArAjazrIkumArapAladevasa...... sthAnAntaraM iti vyatikarAnmahArAjaM mutkalApya sIdhu(da)pure yAtvA nadIsamIpe bhavyaramaNapradeze tribhuvanasvAminIvidhAmArAdhayituM pravRttAH / tRtIyadivasaprAnte'rddharAtrau devI prakaTIvabhUva / tayA'bhiprAye pRSTe bhaNitam - 'paramezvari ! zrIkumArapAladevasya pUrvabhavaM kathaya / sA prAha-'mAlavakasandhau parvatamadhye jayata(nta)nAmA bhillo vasati / * anyadA vANijyakArakajesalanAmA bahIM balIva valIM gRhItvA jayantabhilapalyAH samIpe jalA''zraye sthitavAn / careNa dRSTvA jayantasya vRttAntaH kathitaH / jayantena sArthoM gRhItaH / kepi kApi naMSTvA sArthikA jagmuH / jesala vANijyakArakeNa mAlavikarAjo dvAraM Saddham / rAjJA''kArya sanmAnitaH / rAjJA jagade-'yat svadIyaM jagAma tada gRhANa mama pArthAta / ahamAtmIyaM tasya pArthAda grahISyAmi / tvayA mama ca pArthe stheym| 'AdezaH pramANa'miti bhaNitvA sthitH| prastAve rAjA sa senAnI kRtaH / jesalavANijyakArakaH kaTakaM gRhItvA pallI maktvA sarva vinAzayAmAsa / jayantaH palAyAMcake / tena kopAjayantaputro bAlako maaritH| tata ujjayinyA gatasya rAjaprasAdo babhUva / jayantaH pallIpatirekAkI prAntvA gaGgAyAstaTe gataH san caurikayA bAlavRddhAn mArayati / / Rracitto babhUva / kadAcit zrIyazobhadrasUrayo gra(ga)he caTitAH / ahaM mArayiSyAmIti bhaNitam / bhaNita pUjyaiH-'tvayA bahavo lokA vinAzitAH / agre'pi bahupAtakamarjitam' - ityAdi[vacanena] zrIyazobhadrasUribhirboSitaH / jIvavadhe niyamaM jagrAha / gaGgAtaTa parityajya tilaGgadeze aNaghauranagare IzvaravyavahAriNo gRhe thAvarI- nAmI karmakarI, tassa(sthA) gRhe sthitaH / tayA vyavahAriNA ca putrabuddhyA gaNitaH / tatrastho jIvadayAM pAlayati / bhanyadA zrIyazobhadrasUrayo'nadhapure samAjagmuH / mama guravaH samAgatAH / mama bhAgyaM jAgarti / sadA guruNAM pareM upaviSTastiSThati / anyadA IzvaravyavahAriNA pRSTaH-'adhakalye ka yAsi, gRhe na dRzyase' / tenoktam-'guruNAM Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamArapAladevaprabandha pArthe dharma zRNomi' / vyavahAriNA bhaNitam -'ke te guravaH' / tena varNanA kRtA / mahAmahezvaro vyavahArI guruNA samIpe gataH / jainadharma zrutvA sakuTumbo jaino babhUva / anyadA devakulaM kAritam / zrIyazobhadrasarimiH prati (DA) kRtA / IzvaratrikAlaM devapUjAM karoti / caturmAsakadine jayantaH [tena] sAkaM devagRhe nItaH / teno. kam-'vItarAgaM na pUjayasi ? / jayantenoktam -'mama [pA]] kimapi dravyaM nAsti yena puSpANi gRhItvA pUjayAmi' / vyavahAriNA bhaNitam -'amUni puSpANi gRhANi(Na) / tenoktam -'mamaibhiH puSpairdevaM pUjayataH kiM / puNyam 1" / tena chUtena pUrva jitAn viMzatikapaIkAn vyayitvA puSpANi gRhItvA vItarAgaH pUjitaH / gurusamIpe upavAsaca kRtH| bhojanavelAyAmAtmAthe bhojanaM pariveSya munInAM dattam / AtmAnaM kRtArtha mene / prastAve zubhadhyAnena mRtvA caulukyavaMze tihuaNapAlagRhe kumArapAlo babhUva / devapUjAprabhAveNa rAjyaM jAtam / pUrvamave jIvadayApramAveNa amAriH kRtA / etat kumArapAladevo na mAnayati / zrIhemasUribhirbhaNitam -'li(ti)laGgadeze aNaghauraphtane vyavahAriNo gRhe thAvarInAmakarmakarI sA pRSTavyA' - iti pratyayArtha rAjJA AtmIyasAlako mutka-." litaH / tatra gatena tena sarva karmakaryAH zrutam / tahinAdArabhya zrIkumArapAladevaH paramazrAvako babhUva / jesala vaNijArako pAlakahatyAkArI rAjJA niHkA(kA)sitaH / khakIyapApaM jJAtvA kArpaTikIbhya kAvaDa(I) skandhe kRtvA kedAraM namaskRtya zrIsomezvare gaGgodakakumpAn DhAlayati / tatprabhAvAt karNarAjagRhe zrImayaNalladevyAH zrIjayasiMhadevo babhUva / zrIkumArapAladevena saha zrIjayasiMhadevasya pAzcAtyabhavAd vairaM sajAtam / iti / kumArapAladevasya zrIhemasUribhiH pAzcAtyabhavo bhaNitaH // . AjJAvartiSu maNDaleSu vipuleSvaSTAdazavAdarAd _ abdAnyeva caturdaza samarAM mAri nivaaryojsaa| kIrtistambhanibhAna caturdazazatIsayAna vihArAnasI klasvA nirmitavAn kumAranRpatijaino nijaino vyayam // 57 // ekadA zrIkumArapAlenoktam dhanamaharahardattaM khIyaM yathArthitamarthine kRtamarikulaM nArIzeSaM khakhaDgavijRmbhitaH / praNayini jane rAgodreke ratirvihitA ciraM kimaparamataH kartavyaM nastanAvapi naadrH||58|| 651. ekadA nRpasyA''yuHkSaye jAte nRpenanA(gAna)zanaM jagRhe / ito'jayapAlena etya parigrahaM parAvRtya / mANDAgAre khamudrA dttaa| nRpeNa tRSitena jalamAMnAyitam / mRtpAtreNAnItam / nRpeNoktam-'ziprA kii| 'mANDAgAre......kathaM na uddhaTati' / 'deva ! ajayapAlena mudrA dattA' / nRpeNoktam-'mayi satyapyajayapAlAbA? nimbAsaM muktvA karAd mRtpAtraM tyaktam / itabAraNenoktam kumaraDa kumaravihAra, ittA kAMI karAviyA / tAMha kuNa karisyaha sAra, sIpa na AvaI saI dhaNI // 59 // iti niHzvAsasamaM ziprA bhamA / nRpatridivaM yayau / AyurvarSa 81 / varSa 50 [tame] rAjyaM jAtam, tadanu varSa 30 [yAvad rAjyaM kRtm]|| // iti kumArapAlaprabandhaH smaaptH|| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturazItipravandhAnta -> atha ajayapAlaprabandhaH 59. tadanu ajayapAladevo rAjye niviSTaH / tena prabhoH ziSyasya pAlacandrasa prItyA rAmacandramAhUyokAtAnamayaH paTTo dhmAtaH samAnItaH rAjJA / bhavatA upavizyate / svarNapaTTAnamokSayat (1) / mayA svayaM muktaa| iha satvaramAsyatAm / rAmacandrastu mahiSIDhaha sacarAcaraha jiNi siri dinhA paay| tasu asthamaNu diNesaraha hoi ta hou cirAya // 6 // iti bhaNan paTTe niviSTaH / jvAlA mukhe niryayau / rAmanidivaM gataH / bAlacandra:] paTTe niviSTaH / ito nRpo dvijavAkyAd nRpakIrtanAn pAtayitumArebhe / kRSNavepo mahiSArUDho mudgarakaraH, mudrakaraidijairvRtaH / banakaraNamiti nAma dhArayan kumArapAlaprAsAdAn pAtayati / tapodhanAH pattanaM vihAya dizodizaM jagmuH / .653. bayaikadA zrIhemAcAryeSu satsu rAjJA uktam -'prabho! ekasmin zAsane pakSadvayI kA? / eke caturdazI manyante, eke pUrNimA manyante / tata ekameva bhavati tadA ramyam / zrIhemasUriNA pUrNimApakSIyA sumatasUrapa pAhaya uktAH-'yad nRpaH kathayati, ekasmin dharme bhedaH kaH / tataH pUrNimAyAM pratikramaNaM samastamapi sarva vayamAdarayiSyAmaH / yatipratiSThAM yUyaM manyadhvam' / tairuktam -'paryAlocya prAtarnivedayiSyAmaH' / gurumirAhato mAgoM moktuM na yujyate, sthAtuM ca na zakyate - rUsau kumaranariMdo ahavA rUsaMtu liMgiNo ske| punnimasaDapaiTThA sumatasUrihiM no mukkA // 11 // iti gAthAM sthUlAkSarailikhitvA sthApanAcArya Alake muktvA praNaSTAH / prAtarAkAraNe gate janAH patrikAmAdAya prabhUNAM drshyaamaasH| prabhubhiruktam-'naSTAH kiyad yAsyanti / adhunaiva AnAyyante, paraM sntu| te bhayabhItAH kuGkaNe gatAH / tatra videze ko'pi nopalakSayati, nA''yAti / atyantaM duHkhitAH santi / ekadA * tanugamanikAyAM gatairAkulItaruM dRSTvA gUrjarAnAM saMsmRtya tAmanu pherakAn dadatAM hRdayasakaTTaH samajani / 654. ito'jayapAlarAjye pUrNimApakSIyaH sAmantasiMhanAmA mtrii| tena nRpo vijJaptaH -'deva ! pUrvarAzi sati bhavAnbhAvaThiM (1) bhrAntaH zrIhemAcArasmadguravo niSkAsitAH / devasya rAjye te yujyante / yadyAdezo bhavati tadA'nAyyante / nRpAjJayA''hUtAH / jano vakti 'amI ke ? / 'bhAvaThikA', 'varAkAH santu' / itaH sAmantasiMho mRtaH / ekadA''cAryoM laJcikAn paridhAya talikaiH prahRtaistanugamanikAyAM yAti / itaH kumAraguru mahAdaM prAsAdagavAkSasthaM vIkSya prAha -'kapoto yAM zAkhAyAmadhivasati sA shussytitraam| itaH pralAdenoktam-'AcArya ! zRNu, etat satyameva gate hemAcArya kumatitimiradhvaMsanaravI, ___ svapakSamArtha ka[paTa]paTubhiH kaishcivdhraiH| zritaH sAmantAkhyaH sapadi sa hi paJcatvamagamat, kapoto yAM zAkhAmadhivasati sA zuSyatitarAma // 12 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAladevaprabandha . ita AcAryaH kRSNamukhaH khopazrayaM yayau / cintitam -devatA''rAdhanaM vinA manorathAnAM siddhirna / ato reSatake gatvA devIM ambAM paritoSya hemAcAryasamo bhaviSyAmi / tatra gatastapazcaraNaM prArebhe / upavAsatrayaM tadanu talahaDikAyAM pAraNam / ekaH paricaryAkaraH / evaM mAsa 2 tapaHprAnte devyambA pratyakSA jAtA-kArya vada' / tenoktam-'yAdRzaH kumArapAladevastAdRzamajayapAladevam , yAdRzo hemAcAryastAdRzaM mAM vidhehI ti kathite revyAha-'gUrjarAtrAyAM n| anyatra gaccha' / tenoktam -'mamApyatraiva paDapa(1)masti' / ambikayoktam -'tarhi / yAhi / tenoktam -'yadi etat satyaM karomi tadAhaM...' ambikayA hemAcAryanRpamUoradhiSThAyikAvuktau'yadeSa bhavadyazaH samIhate' / tAbhyAM pavanayogAd yamalaparvatAntare kSiptazcUrNitazca / kSulakenAvalokamAne rajoddatiH prAsaH / tAmAdAya smaagtH| . 155. atha [ajayapAlena] prAsAdeSu pAtyamAneSu yamakaraNaM tAraNadurgopari saMnaddham / prAtaH prayAsyatIti zrutvA vasAhaAbhaDamukhyaH [saMghaH paryAlocitavAn -vilokayata, zrIkumArapAladevena prAsAdAH kAritAH / anena " durAtmanA pAtitAH / ko'pi na vetsyati yanRpaH zrAvako'bhUnna vA / yadyeSa tAraNadurgaprAsAdo rakSituM zakyate tadA bhavyam / sIlaNakautigiA vinA'nyopAyo nAsti / tasya gRhe clt| [gatastatra] saGghastenAbhyutthitaH / karau saMyojya uktam-'mayi viSaye mahAn prsaadH| kiM kAryam 1" / 'bho ! tvaM vetsi, pUrvanRpeNa prAsAdAH kAritAH, bhanena pAtitAH / ekastAraNadurgasyAvazeSo'sti so'pi prAtaH patiSyati / yadi tvayA rakSyate, anyaH ko'pyupAyo nAsti' / 'eSa bhavatAM pramAdaH / pUrva jJApito'bhUvaM tadaiko'pi nApatiSyat' / 'yajjAtaM tajjAtam / / tvayA'muM rakSatA sarve'pi rakSitAH' / saGkaH satkRtya visRSTaH / sa nRpasamIpaM gataH- 'deva ! mutkalApayAmi' / 'bho ! ka yAsi / 'deva! vayamutpannabhakSakAH / sarva bhakSitam / kApi rAyatane gatvA kR(tva)nAmA draviNamAdAya punarepyAmaH' / nRpeNoktam -'yadi pattanaM vihAya yUyamanyatra yAta, tadA'haM lajje / avasaraM dAsyAmi' / 'deva! [adya] avasaro bhavati vA yAmi' / 'tarhi sajatAM kRtvA sandhyoparyehi' / nRpeNa sarvaH ko'pyAhUtaH / prArabdhaM prekSaNam / itaH sIlaNena iSTikAH samAnIya pAtitAH / mRttikArAsabhAni raMgAntaH samAjagmuH / pAnIyaM ca / kaTikastvAkA-" ritaH-prAsAdaM kuru' / tena kRtaH / madhye ekasya devasya sthApanaM kRtam / dhvajAropaM kRtvAne nRtyaM kRtvA uktam-'deva ! gajAntA lakSmIH, dhvajAnto dharmaH / ato'hamamuM nirmAya kRtakRtyo jAtaH / zayanaM vidhAsse' - iti mukaTIM kRtvA suptaH / putreNAgatya devakulikA pAtitA / sIlaNaH paTIM tyaktvA utthitaH san prAha-re ! kenedaM pAtitam ? / 'bhavato jyeSThaputreNa' / sIlaNena sa capeTayA hataH- re ! tvamasyApi sadRzo na ? / etasyApi nRpatehInaH ! / anena khapitari mRte tasya kIrtanAni pAtitAni / tvayA mama jIvato'pi pAtitam / mama mRtyurapi na / pratIkSitaH' / iti zrutvA nRpasya netrayo ra papAta / 'sIlaNa ! kiM kathayiSyasi (kathayasi)1 deva ! vimRzastra tathyamidamatathyaM vA / gRhasthaH kIrtanaM kArayati / yAvanmama ko'pi bhaviSyati tAvadasya sArA bhaviSyati' / 'ye patitAste patitAH, zeSAH sntu'| eka evAvazeSo'sti / yastava nAmA / yamakaraNaM vyAvartyatAm / itthaM kRte prAsAdAzcatvAra udgaaritaaH| nngddhpraasaadrkssnnprbndhH|| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturazIviprabandhAntargata 656. atha rAjyAd varSe tRtIye paryuSaNaparvaNi thArApadrIye prAsAde zrAvakA militAH / bAmasvasAhena uktam- samayaM vilokayata / yatra tapodhanAnAM sahasrA Asan tatrAya sa ko'pi na zyate, yasa mukhAt pratyAkhyAnamapi kriyate / kApi ko'pi tapodhanaH puramadhye zruto dRSTo vA / ekena karNe pravizya uktam-para rAjaputravATake dharaNigaH zreSThyasti, tena jabAbalaparikSINAH khaguravaH sthApitAH santi cchannam / tadanu * vasAhastasya gRhe gataH / tenAbhyutthitaH / pAdamavadhAryatAm / 'aba sAMvatsarikaparvaNi tapodhanAn darzaya' / tenoktamka tapodhanAH santi / tena bhUmigRhe nItvA guravo darzitAH / vasAhastu caraNayornipatya rodituM pravRttaH-'bhagavan / sa ko'pi nAsti, yo amuM durAtmAnaM nRpaM zikSayati' / gurubhiruktam -'zaktirasti, paraM sAMnidhyakartA kozI vilokyate' / vasAhastu tasyaiva zreSThinaH zikSAM dattvA yayau / guravo japtuM prvRttaaH| 657. itastRtIyadine nRpasya kubuddhirjaataa| tadIyau dhAMgA-vaijaliAkhyau padAtI stH| tayormAtA suhAga" devI sA khairiNyasti / sA nRpeNAnIyAndhakAre sthApitA'sti / itaH sandhyAvasare vaijalikA pItvA smaayaatH| nRpeNa hAse prAramdhe uktam-'re! yAcakha khairam' / tenoktam-'deva! adhunA'vasarayogyaM dIyatAm' / nRpeNo kam-'upavarikAyAM vraja / paraM vadanaM nAvalokanIyam' / sa tatra gtH| itaH pRSThe nRpo dIpakaraH samAyayau / tenAmbA . dRSya / savitryA putro dRSTaH / parasparaM lajjitau / vaijalena dhAMgAne uktam-'nRpeNaivaMviSaM hAsyamakAri, tadahaM mariSye' / tena sAkSepamuktam -'mArayiSye na vadasi, mariSye vadasi / amuM mArayiSyAvaH' iti nizcitya sthitau / // nRpastu rAjapAThayAM niryayau / sandhyAyAM sukhAsanAsIno'ndhakArapratolyAM pravizan vaijalena kapATapanyAgnirgatya ghAMgA kena saha sthitena umAbhyAM nRpo hataH / kalakale jAte dhAMgAko hataH, vaijalo naSTaH / rAjA tu tatraiva papAta / jano dizodizaM gataH / ito landhasaJjastRSito rAjA rijhan pratolIpratyAsanne tantuvAyagRhe praviSTaH / garcAyAM mukhe. bAhene (pAtite) tantuvAyena lakuTo kSiptaH khAnaM matvA / tena vidIrNazirAH papATha dhAMgA dosu na vaijalyA navi sAmaMtaha bheu / jaM muNivara saMtAviA taha kammaha phala ehu // 6 // iti vadan pIDayA mRtvA zvabhraM yayau // // // ityjypaalprbndhH|| . * Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlapratiSodha-saMkSepa zatArthikavi-somaprabhAcAryakRta kumAra pAlaprati bodha nAmakabRhatprAkRtagranthasya aitihyasArAtmakaH saMkSepaH / prathamaH prkaashH| 1. pranthakArakRtA prstaavnaa| causu disAsu pasariyaM moha-balaM nibiuM payahocha / payaDiya-dhamma-cauko cau-deho jayai jiNa-nAho / taM namaha risaha-nAhaM nANa-nihANassa jassa asesu / ali-kasiNo kesa-maro rehai rukkhe bhuyNgo|| taM saraha saMtinAhaM pavana-caraNaM pi jaM caraNa-laggA / tiyasa-kaya-kaNaya-paMkaya-miseNa sevaMti nava nihinno|| kajala-samANa-vannaM sivaMga-bhUyaM nisiddha-maya-mAraM / parihariya-rAyamaiyaM duhA namasAmi nemijiNaM // manha pasIyau pAso pAse jassoragiMda-phaNa-maNiNo / dippaMti satta-dIva satta tattAI pAyaDiuM // so jayai mahAvIro sarIra-duggAo bhAva-riu-vaggo / ciramanna-pANa-rohaM kAuM nivAsio jeNa // : vityAriya-paramatyaM aNagya-rayaNAsayaM suvanna-payaM / dogacca-dalaNa-niuNaM namaha nihANaM va jiNa-vavarNa / jesi tuhi lahiM va lahiu maMdo vi akhaliya-paehiM / visame vi kaba-magge saMcarai jayaMtu te guruNo // kaiNo jayaMtu te jalahiNo va uvajIviUNa jANa payaM / anne vi SaNA muvaNe kuNaMti dhannANa ukkrisN| jalahi-jala-galiyasyaNaM va dulahaM mANusattaNaM lahiuM / jiNadhammami payatto kAyaco buddhimaMteNa // ' saggo tANa gharaMgaNaM sahayarA saccA suhA saMpayA, sohaggAi-guNAvalI virayae savaMgamAliMgaNaM / .. saMsAro na duruttaro siva-suhaM pattaM karaMbhoruhe, je samma jiNadhamma-kamma-karaNe vaTuMti uddhArayA // sappurisa-caritANaM saraNeNa payaMpaNeNa savaNeNa / aNumoyaNeNa ya phuDaM jiNadhammo lahai ukkarisaM // pukhaM jiNA gaNaharA caudasa-dasa-puSiNo carima-taNuNo / cAritta-dharA bahavo jAyA anne vi sappurisA / / taha bharahesara-seNiya-saMpainivapabhiiNo samuppanA |pvynn-pmaavnnaa-gunn-nihinno gihiNo vi sppurisaa|| tersi nAma-ggahaNaM pi jaNai jaMtUNa punna-panmAraM / saggApavagga-suha-saMpayAu saMpADai kameNa // saMpai puNa sappuriso ekko siri-hemacaMda-muNiNAho / phuriyaM dUsama-samae vi jassa louttaraM cariyaM // duio ya daliya-riu-cakka-vikkamo kumaravAla-bhUpAlo / jeNa dadaM paDivanno jiNa-dhammo dUsamAe vi|| kevala nANa-paloia-tailokANaM jiNANa vayaNehiM / puSa-nivA paDibuddhA jiNadhamme jaM na taM cukaM // cuamiNaM jaM rAyA kumAravAlo parUDha-micchatto / chaumasyeNa vi pahuNA jiNadhamma-parAyaNo vihiyo|| tuliya-tavaNija kaMtI sayavatta-savatta-nayaNa ramaNinA / palaviya-loya-loyaNa-harisa-ppasarA sarIra-sirI // ApAlattaNao vi hu cArittaM jaNiya-jaNa-camakAraM / bAvIsa-parIsaha-sahaNa-duddharaM tiba-tava-pavaraM // guNisa-visamattha-satyA nimmiya-vAyaraNa-pamuha-gaMthanagaNArabAha-parAjaya-jAya sukitti-maI jy-psiddhaa|| dhamma-paDivatti jaNaNaM atuccha-vicchatta-mucchiANaM pi / mahu-khIra-pamuha-mahuratta-nimmiyaM dhamma-vAgaraNaM / icAi-guNohaM hemasUriNo pecchiUNa cheya-jayo / sahai adihe vi hu titthaMkara-gaNahara-ppamuhe // 2 // jiNadhamme paDivati kumaranArivassa loiI logo / pattiyA va ciraMtaNa-bhUmivaINaM pi aviapaM // sika-paha-kahage vi sayaM bIrajiNe semiraNa naravahaNA / jIvarayaM kAraviDaM na sakio kaalsoyriko| 5. pA. .15 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcAryakRtadUsama-samae vi hu hemasUriNo nisuNiUNa vayaNAI / saba-jaNo jIva-dayaM karAvio kumaravAleNa // tano duve vi ee imaMmi samae asaMbhava-carittA / kaya-kayajuyAvayArA jiNadhamma-pabhAvaNa-pahANA // duNha vi imANa cariyaM bhaNijamANaM mae nisAmeha / vittharai jeNa sukayaM thirataNaM hoi jiNadhamme // . jaha vi cariyaM imANaM maNoharaM atthi bahuyamannaM pi / taha vi jiNadhamma-paDiboha-baMdhuraM kiM pi jaMpemi // bahu-bhakkha-juyAi vi rasavaIe majjhAo kiMci bhuMjato / niya-icchA-aNurUvaM puriso ki hoi vayaNijo // 2. aNahilapATakapuravarNanam / batyi mahI-mahilAe muhaM mahaMtaM mayaMka-paDibimbaM / jaMbuddIva-chaleNaM nahalacchi dhumunnmiyN.|| tuMgo nAsA-vaMso va sohae tiyasa-pavao jattha / sIyA-sIoyAo dIhA diTThIo va sahati // tatyAroviya-guNa-dhaNu-nibhaM nalADaM va bhArahaM asthi / jattha virAyai viulo veyaTTo rayaya-paTTova // 15 jaM gaMga-siMdhu-sariyA-muttiya-sariyAhisaMgayaM sahai / tIra-vaNa-paMti kuMtala-kalAva-rehaMta-peraMtaM // tatyatyi tilaya-tulaM aNahilavADaya-puraM ghaNa-suvannaM / paraMta-muttiyAvali-samo sahai jattha siy-saalo|| garuo gujaradeso nagarAgara-gAma-goulAinno / sura-loya-riddhi-maya-vijaya-paMDio maMDio jeNa // . jammi niraMtara-sura-bhavaNa-paDima-NhavaNaMbu-pUra-sitta cha / sahalA maNoraha-dumA dhammiya-loyassa jAyaMti // jasya sahati suvannA kaMcaNa-kalasA ya sura-ghara-siresu / gayaNa-mbhama-khinna-nisaNNa-khayara-taruNINa pINa-yaNA // . anbhaliha-sura-maMdira-sira-vilasira-kaNaya-keyaNa-bhuehiM / naccai va jattha lacchI suTThANa-nivesa-harisa-vasA // jatya maNi-bhavaNa-bhittIsu pecchiuM attaNo vi paDibiMba / paDijuvai-saMkirIo kuppaMti piesu muddhaao|| . jammi mahA-purisANaM dhaNa-dANaM niruvamaM nieUNa / ajahattha-nAmao lajio va dUraM gao dhaNao // jassi samaccharamaNA jalAsayA na uNa dhammiya-samUhA / kamalovakArayA sura-rassiNo na uNa sapparisA // jatya ramaNINa evaM ramaNicaM pecchiUNa amarIo / lajaMtIo va ciMtAi kaha vi nidaM na pAvaMti // 45 $$ 3. caulukyavaMzIyarAjAvalIvarNanam / tatyAsi mUlarAo rAyA colukka-kula-naha-mayaMko / jaNiyA jaNANukUlA mUleNa va jeNa nIi-layA // jasa-puMDarIya-maMDala-maMDiya-baMbhaMDa-maMDavo tatto / khaMDiya-vipakkha muMDo caMDo cAmuMDarAya-nivo // ." tato vallaharAo rAyA raivalaho va ramaNijjo / jeNa turaehiM jagajhaMpaNu tti kittI jae pattA // tatto dullaharAo rAyA samaraMgaNaMmi jassa kare / karavAlo chajjai jaya-sirIi mynnaahi-tiloc|| tatto bhImanariMdo bhImo va payaMDa-bAhu-bala-bhImo / ari-cakkaM akkamiuM pAyaDio jeNa paMDu-jaso // to kaNNadeva-nivaI jassAsijalaMmi vilasiyA suiraM / jasa-rAyahaMsa-sahiyA jaya-lacchI rAyahaMsI ca // tayaNu jayasiMhadevo payaMDa-bhuya-daMDa-maMDave jassa / kitti-payAva-miseNaM cira-kAlaM kIliyaM mihuNaM // tammi gae sura-loyaM kAuM va suresareNa saha miti / kamala-vaNaM va diNide atthamie mauliyaM bhuvaNaM // tatto pahANa-purisA niya-mai-mAhappa-vijiya-sura-guruNo / rajamaNAhaM dardu japaMti parupparaM evaM // . ____4. kumArapAlavaMzavarNanam / bhAsi siri-bhImadevassa naMdaNo jaNiya-jaNa-maNANaMdo / kaya-sayala-khoNi-khemo nAmeNaM khemarAoM ti // 'tassa taNao tiNIkaya-kaMdappo deha-suMdaratteNa / devappasAya-nAmo deva-pasAyaNa-pahANa-maNo // tassaMgaruho garuo para-ramaNi-paraMmuddo mahAsUro / tiyasa-sari-sarisa-kittI tihuyaNapAlo tti nAmeNa // tassa suo teyassI pasanna-vayaNo suriMda-sama-rUvo / deva-guru-pUyaNa paro parovayArujao dhIro // dakkho dakkhina-nihI nayavaMto saca-satta-saMjutto / sUro cAI paDivana-vacchalo kumaravAlo ti // . Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlapratibodha-saMkSepa eso juggo rajassa raalakkhaNa-saNAha-savaMgo / tA jhatti Thavijau nigguNehiM paattamannehiM // evaM paruparaM maMtiUNa taha giNhiUNa saMvAyaM / sAmuddiya-mohuttiya-sAuNiya-nemittiya-narANaM // , rajami pariDavio kumArapAlo pahANa-purisehiM / tatto bhuvaNamasesaM pariosa-paraM va saMjAyaM // .. tuTTa-hAra-daMturiya-gharaMgaNa nacciya-cAra-vilAsa-paNaMgaNa / ... . nibbhara-saha-bhariya-bhuvaNaMtara vajjiya-maMgala-tUra-niraMtara // . sAhiya-disA-caukko cau-bihovAya-dhariya-cau-vanno / cau-vagga sevaNa-paro kumara-nariMdo kuNai rajaM // 5. kamArapAlasya dhrmkhruupjijnyaasaa| aha annayA viyaDDe bahuNo bahu-dhamma-sattha-nANaDDe / vippapahANe hakkAriUNa rannA maNiyamevaM // kari-turaya-raha-samiddhaM nariMda-siri-kusuma-lIDha-payavIDhaM / laMdhiya-vasaNa-sahasso saMpatto jaM ahaM rajjaM // taM puva-bhave dhammo suhekka heU kao mae ko vi / kajassa daMsaNAo jANaMti hi kAraNaM niuNA // tA dhammassa sarUvaM kahehi paribhAviUNa satthatyaM / jeNa tamAyariUNaM karemi maNuyattaNaM sahalaM // maNuyattaNe vi laddhe kuNaMti dhammaM na je vimUDha-maNA / te rohaNaM pi pattA mahagdha-rayaNaM na giNhaMti // to vuDDa-baMbhaNehiM nivassa veyAi-sattha-pannatto / pasu-vaha-pahANa-jAgAi-lakkhaNo akkhio dhammo // .. taM soUNa nivaNaM phuriya-viveeNa ciMtiyaM citte / ahaha diya-puMgavehiM na sohaNo sAhio dhammo // . . paMciMdiya-jIva-vaho nikkaruNa-maNehiM kIrae jattha / jai so vi hoja dhammo natthi ahammo tao ko vi|| tA dhammassa sarUvaM jahahiyaM kiM ime na jANaMti ? / kiM vA jANaMtA vi hu maM vippA vippayAraMti // iya ciMtAe nidaM alahaMto nisi-bharammi naranAho / namiUNa amaceNaM bAhaDadeveNa vinntto|| 6. vAgTadevena kumArapAlasya hemacandrasUriparicayotpAdanam / tatra prathama hemacandraguruparamparAvarNanam / dhammAdhamma-sarUvaM nariMda ! jai jANiuM tumaM mahasi / khaNamekkamegacitto nisuNasu jaM ki pi jaMpemi // .. Asi bhamarahio punnatalla-guru gaccha duma-kusuma guccho / samaya-mayaraMda-sAro siridattagurU surahi-sAlo so vihiNA viharaMto gAmAgara-nagara-bhUsiyaM vasuhaM / vAgaDa-visaya-vayaMse rayaNapure pura-vare ptto||.. / tattha nivo jasabhaddo bhadda-gayaMdo va dANa-laddha-jaso / veri-kari-dalaNa-sUro unnaya-vaMso visAla karo // tammi nariMda-maMdira-adUra-desammi gihiu~ vasahiM / caMdo va tAraya-juo muNi-pariyario Thio eso|| tassa suhA-rasa-sAraNi-sahoyaraM dhamma-desaNaM souM / saMvega-vAsiya maNA ke vi pavajaMti pavanaM // anne gitya-dhammociyAI vArasa-vayAiM giNhaMti / mokkha-taru-bIya-bhUyaM sammattaM AyaraMti pare // aha annayA nisAe sajjhAya-jhurNi muNINa soUNa / jasamadda-nivo saMvega-parigao ciMtae citte / / dhannA ee muNiNo kAuM je savva-saMga-parihAraM / para-loya-maggamekaM mukka-bhavAsA payaMpaMti // tA eyANa muNINaM paya-pauma-namaMsaNeNa appANaM / parigaliya-pAva-paMkaM pahAya-samae karissAmi // evaM dhamma-maNoraha kaliya-maNo patthivo lahai nidaM / maMgala-tUra-raveNaM paDibuddho pacchime jAme // kaya-sayala-gosa-kicco samatta-sAmaMta maMti-pariyario / kari-turaya-raha-sameo patto siridtt-guru-paase|| mUmi-nihiuttamaMgo bhatti-samagyo guruM paNamiUNa / purao nivo niviDo kayaMjalI bhaNiumADhatto // . bhayavaM ! dhannA tumbhe saMsArAsArayaM maNe pariuM / je catta-saba-saMgA para-loyArAhaNaM kuNaha // . samhArisA ahannA paraloya-paraMmuhA mahAraMbhA / aniyatta-visaya-taNhA je iha-bhava-metta-paDibaddhA // maha jaMpiuM pavatto siridattagurU nahaMgaNaM sayalaM / tava-siri-muttA-paMtIhiM daMta-kaMtIhiM. dhavalaMto // muha-sasi-pavesa-suviNovamAi-dulahaM narattaNaM lahiuM / khaNamenaM pri pamAo buheNa.dhamme na kaaydyo|| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somapramAcAryakRta ___[matra pranyakAreNa mUladevakathAnakaM varNitam / / isa dhamma-desaNAmaya-raseNa secammi bhUmiNAhassa / hiyayammi samullasio jiNiMda-dhammANurAya-dumo maNiyaM niSeNa bhayavaM ! kahiyamiNaM ubhaya-mava-hiyaM tumae / anno pio vi sabo jaMpai iha-mana-hi / tA samayammi vimuttuM taNaM va rajaM viveya-giri-vajaM / paDivajiUNa dhammaM sahalaM kAhaM maNuya-jammaM // tA vaMdiuM murNidaM niya-maMdiramAgao mahInAho / dhammovaesa-visaraM sumaraMto gamai diyahAI // . aha pAvaso payaTTo saMpADiya-pahiya-hiyaya-saMgho / samaraTTa-mAranaTTo kayaMba-saMdaha-alivaTTo // jatya virahaggi-DajhaMta-virahiNI-hiyaya-laddha-pasareNa / dhUma-bhareNa ghaNa-maMDaleNa maliNI-kayaM gagaNaM // nava-meha-piyayameNaM samappiyaM jattha taDi-layAloyaM / kaNayamayAbharaNaM piva payaDaMti disA-puraMdhIo // . . nava-pAusa-narakhai-raja-ghosaNA-DiDimo va savvattha / jaggaviya-visama-bANo viyaMbhio meha-gajiravo // nivaDaMti mANiNI-mANa-khaMDaNe vilasamANa-sattIo / jassi jala-dhArAo aNaMga-sara-dhoraNIoM // .. tassiM cari-khittesuM naravaiNA vAviyAI dhannAI / tesiM daMsaNa-heuM kayAvi rAyA vinnikkhNto|| tammi samae karisagehiM dhanna-majjhAo puvamuvakhaNiuM / puMjIkaesu nipphala-taNesu pajAlio jlnno|| tattha jalaNeNa DajhaMta-viggahaM gabbha-ninbharaM bhuyagiM / dahu~ saMviggeNaM rannA paribhAviyaM eyaM // ahaha imo gharavAso pariharaNijjo viveyavaMtANaM / bahu-jIva-viNAsa-karA AraMbhA jattha kIraMti // evaM saMvigga-maNo rAyA niya-maMdirammi saMpatto / hakAriUNa pucchai egate sAvayaM egaM // saMpai siridattagurU guNavaMto kattha viharai paese / so kahai DiMDuyANaya-purammi muNipuMgavo asthi // to rAyA rayaNIe kassa vi aniveiUNa nikkhaMto / turayaMmi samAruhiUNa DiMDuyANaya-pure ptto|| siridattaguruM namiUNa tassa kahiUNa niyaya-vRttaMtaM / jaMpai saMpai kAuM aNuggahaM dehi maha dikkhaM // guruNA vuttaM juttaM uttama-sattassa tujjha nara-nAha ! / ra taNaM va muttuM karesi jaM saMjama-ggahaNaM // nahi saMjamAu anno saMsAruccheya-kAraNaM asthi / nava-jalaharaM viNA kiM nivaDai davAnalaM ko vi|| . rannA aNappamulaM evaM ekkAvaliM samappeuM / jiNadhamma-nimmala-maNA payaMpiA sAvayA evaM // kAravaha jiNAyayaNaM imIe ekkAvalIi mulleNa / tehi vi taha ti paDivajiUNa taM zatti kAraviyaM // taM atyi tattha anja vi cauvIsa-jiNAlayaM jiNAyayaNaM / putraM va muttimaMtaM jasabhadda-nivassa baM she| ranA puNa paDivannA siridatta-gurussa calaNa-mUlammi / aMtara-riu-vaha-dakkhA dikkhA nisiyAsi-dhAra // egaMtarovavAse jA jIvaM aMbilaM ca pAraNae / kAhaM ti teNa vihiyA vaya-gahaNa-diNe ciya painnA // suya-sAgara-pAragao ri-payaM pAviUNa jsbhdo| bhuvaNe ciraM vihario paDibohaMto bhaviya-vagmaM // . sa-samaya parasamaya-viU samae teNAvi niya-pae tthvio| nijiya-paJjunna-bhaDo pajunno nAma vara-sUrI // maha jasabhaddo sUrI tib-tvcrnn-sosiy-sriiro| niya-parivAra-sameo ArUDho ujjyNtgiriN|| revayagiriMda-mauDaM va sukaya-lacchI-vilAsa-kamalaM va / bhava-jalahi-jANavattaM va jiNaharaM gaNaharo paco / namiUNa neminAhaM pamajiuM nivasiUNa tassa puge / pajunasUri-pamuhaM niya-parivAraM bhaNai evaM // rAga-dosa-vimukko cira-seviya-nANa-dasaNa-caritto / nicchaya-naeNa tityaM appa ciya vucae jai vi|| taha vi hu vavahAra-nayeNa jo paeso paNaha-pAvANa / titthaMkarANa paehiM pharisio so paraM tityaM / iha dikkhA-paDivattI nANuppattI vimutti-saMpattI / nemissa jeNa jAyA teNeso titthmujito|| annatya vi melissaM nissaMdehaM duhAvahaM dehaM / taco varaM pasatthe titthe itye vi mellemi // isa bhaNiyaM paJcaklai viNa-palakkhaM pabihAhAraM / vAraMtassa vi pazubasUriNo saparivArasa // paumAsaNovavicho pariSara-sabara-gata-parikammo / siri neminAha-paDimA muhsNky-nihiy-nynn-yo| . Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAmanAmeNa // . chamArapAsapratibodha-saMkSepa saMvatya vi rAga-dosa-vabio parama-tatta-lINa-maNo / muNipuMgavo munniyaagm-svnn-smulsiy-sNvego|| puSa-mahArisi-magmo dUsama-samaye vi sevio sammaM / terasa-diNAvasANe patto tiyasAlayaM sUrI // tapo pajubaguru viparaMto sayala-saMgha-pario sa / suttattha-payaDaNa-paro parovayAraM ciraM kuNai / / sara-suho sui-muhao vAijjato samagga-loeNa / ThANayapagaraNa-rUvo jassa'ja vi phurada js-pvho||10 tassa guNaseNasUrI sIso vara-saMjamujao jAo / jassa guNa biya pANA aMtarariu-vamga-niggahaNe // sIso khamagga-laggo tassAsI devacaMdasUri ti / caMdeNa va diya-rAeNa jeNa ANaMdiyaM bhuvaNaM // kaya-sukaya-kumuya-pohA caura-baThara-ppamoya-saMjaNaNI / saMtijiNacaritta-kahA juNha va viyaMbhiyA kt|| je ThANaesu ThaviyA pajunna-muNIsareNa dhamma-dumA / kAUNa tANa vivaiM te jeNa lahAviA buddiN| bassa calaNAraviMdaM caritta-lacchI-vilAsa-vAsaharaM / muNi-mamarehi~ amukkaM jiNamaya-mayaraMda-luddhehiM // so viharaMto mahI-maMDalammi khaMDiya-payaMDa-bhAvariU / sayala-bhuvaNekka-baMdhU dhaMdhukyaM puravaraM ptto|| so tattha paNamaNatyaM samAgayANaM jaNANa paurANaM / saMsArAsArattaNa-payAsiNiM desaNaM kuNai // taM souM saMviggoM sarIra-suMdera-vijiya-surakumaro / ekko vaNiya-kumAro kayaMjalI bhnniumaaddhtto|| bhayavaM ! bhavaNNavAo jamma-jarA-maraNa-lahari-hIraMtaM / maM nitthArasu sucAritta-jANavatta-payANeNa // guruNA vuttaM pAlaya ! kiM nAmo kassa vA suo taM si / to tassa mAuleNaM payaMpikaM neminAmeNa // 7. hemcndrsuurejnmaadivRttaantH| bhayavaM ! ihatyi hatthi va moDhakula-viMjha-saMbhavo bhaddo / kaya-deva-guru-jaNacco cacco nAmA phaann-vnnii|| nimmala-kula-saMbhyA bhUri-guNAbharaNa-bhUsiya-sarIrA / tassatthi gehiNI cAhiNi ti sA hoi maha bahiNI // jIe vimalaM sIlaM daTuM lAe caMdamA nicaM / carama-jalahimmi majai kalaMka-pakkhAlaNatthaM va // .. tANaM taNao eso niruvama-rUvo pagiDha-mai-vihavo / bhuvaNuddharaNa-maNohara-ciMcaio caMgadevo ti|| ganmAvayAra-samae imassa jaNaNIe suviNae diho / niya-gehe sahayAro samuggao vuTimaNupatto // jA puSpha-phalA-raMbho tatto muttUNa maMdiraM majjha / annattha mahArAme maNAbhirAme imo ptto|| chAyAe pallavehi kusumehiM phalehiM tattha pavarehiM / bahuya-jaNANaM eso uvayAraM kaaumaaddhtto|| gambhagae vi imassi iha dese nahamasiva-nAmaM pi / taha aNabhinno jAo loo dubhikkha-dukkhassa // 'paracakka caraDa-corAi-vidavA dUramuvagayA sabe / na phurati ghUya-pamuhA meha-cchanne vi diNanAhe // iya tassa jamma-diyahe jAyAiM disA-muhAiM vimalAI / deva-guru-vaMdaNeNa dhammatthINaM maNAI va // harisa-jaNaNo jaNANaM suyaNo va samIraNo samullasio / raya-pasamaNaM nivaDiyaM gurUNa vayaNaM va gaMdhajalaM // bhavaNammi kusuma vuDhI susAmi-tuhi va sevae jAyA / kaba-guNo va sahiyae phurio gayaNaMmi tUra-ravo // eso pariosakaro bAlattaNao vi amaya-ghaDio cha / rayaNaM va karAo karaM saMcario sayala-loyassa // saMpara imassa cittaM na ramai annattha vajiuM dhammaM / mANasa-saraMmi muttuM haMsassa va palala-jalesu // guruNA vuttaM juttaM jaM kuNai imo caritta-paDivattiM / jeNa so paramattho jaNaNI-dihassa suviNassa // gahiUNa vayaM avagAhiUNa nIsesa-sastha-paramatyaM / titthakaro va eso jaNassa uvayArao hohii| tatvo imassa jaNayaM ca nAmeNa bhaNaha to tumme / jahacaMgadevameyaM vaya-gahaNatthaM visajei // mo bahu-siNeha-jutto bahuM pi bhaNio visajA na pucaM / tatto putto vi daDhaM kauamo saMjama-gahaNe // mAulaya-aNumayaM gihiUNa ThANaMtarammi saMcalio / guNa-guruNA saha guruNA saMpatto khaMbhatisthammi // saba pavabo dikkhaM kuNamANo sayala-saMgha-paribhosaM / so soma-muho somosomacaMdo ci kayanAmo // . 155 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAvAryakataveNa vi kAleNa kAUNa tavaM jiNAgamuddiDhaM / gaMbhIrassa vi surya-sAgarassa pAraMgayo eso|| saba-samaya-masaMbhava-guNoha-kalio vimAviu hiyae / siridevacaMda-guruNA eso gaNahara-pae upiyo / hema-samacchavi-deho caMdo / jaNANa jaNiya-bANaMdo / taco imo pasiddho nAmeNaM hemcNyoti|| niyaM sahAvaMu biya samaga-loovayAra-kaya-citto / so devayAi vutto viharato viviha-desesu // gujara-bisayaM muttuM mA kuNasu vihAramanna-desesu / kAhisi parovayAraM jeNitya Thio tumaM gavyaM // to tIe vayaNeNaM desaMtara-viharaNAu viNiyatto / cihai iheva eso paDiSohaMto bhviy-vrg|| . buha-yaNa-cUDAmaNiNo bhuvaNa-pasiddhassa siddharAyassa / saMsaya-paesu sabesu pucchaNijo imo jAgo .. eassa desaNaM nisuNiUNa micchatta mohiya-maI vi / jayasiMhanivo jAo jirNida-dhammANuratta-maNo / tatto teNitya pure rAyavihAro karAvio rammo / cau-jiNapaDima-samiddho siddhavihAro ya siddhipure // jayasiMhadeva-vayaNA nimmiyaM siddhahema-cAgaraNaM / nIsesa-saha-lakkhaNa-nihANamimiNA murNideNa // // bamabhovameya-vANI-visAlameyaM apicchamANassa / bhAsi khaNaM pina ticI citte jayasiMhadevassa // to jai tumaM pi vaMchasi dhamma-sarUvaM jahaDiyaM nAuM / to muNipuMgavameya pucchasu hoUNa bhtti-pro|| 6.8.kumArapAlasya hemacandrasUripArve gamanam , hemacandrasUreH kumArapAlaM prati sdossH| .. sammaM dhamma-sarUva-sAhago sAhio amakSeNaM / to hemacaMcasUrri kumaranariMdo namai nicaM // . sammaM dhamma-saruvaM tassa samIvaMmi pucchae rAyA / muNiya-sayalAgamatyo muNi-nAho japae evaM // . bhava-siMdhu-tarI-talaM mahala-kallANa-vali-jalakulaM / kaya-sayala-saha-samadayaM jIvadayaM ciya maNasa dhmmN|| AuM dIhamarogamaMgamasamaM rUvaM pagiheM balaM, sohaggaM tijaguttamaM niruvamro bhogo jaso nimmlo| Aesekka-parAyaNo pariyaNo lacchI avicchedaNI, hojA tassa bhavaMtare kuNai jo jIvANukaMpaM nro|| narayapura-sarala-saraNI avAya-saMghAya-bagdha-rvaNa-dharaNI / nIsesa-dukkha-jaNaNI hiMsA jIvANa suh-hnnnnii|| jo kuNai parassa duhaM pAvai taM gheva aNaMtaguNaM / lamaMti aMbayAI nahi niMSatarumi vaviyaMmi // jo jIva-vahaM kAuM karei khaNa-mittamattaNo tittiM / cheyaNa-bheyaNa-pamuhaM naraya-duhaM so ciraM lahai // . 5 dohagga mudaggaM jaM jaNa loyaNa-duhAvahaM ruvaM / jaM parasa-mUla-khaya-khAsa-sAsa-kuTThAiNo rogaa|| . caM kaNNa-nAsa-kara-calaNa-kattaNaM jaM ca jIviyaM tumcha / taM pudhAroviya-jIva-dukkha-rukkhassa phurai phlN|| jo jIva-dayaM jIvo nara-sura-siva-sokkha kAraNaM kuNai / so gaya-pAvo pAvei amarasIho / kalyANaM // [bhatra jIvadayApatipAdakAni bhamarasiMhAdikathAnakAni granthakAreNa parNitAni / ].. ___9. kumArapAlasya jiivdyaabhirupiH| iya jIva-dayA-rUvaM dharma soUNa tui-citteNa / ramA bhaNiyaM muNi-nAha ! sAhilo sohaNo dhammo / eso me abhiruio eso cittami majA viNiviho / eso ciya paramatyeNa ghaDae juttIhiM na hu seso // macaMti imaM sadhe baM uttama-asaNa-vasaNa-pamuhesu / dinesu uttamAI imAI sambhaMti para loe // . evaM suha-dukkhesuM kIratesuM parassa iha loe / tAI ciya para-loe lambhaMti aNaMta-guNiyAI // jo kuNai naro hiMsaM parassa jo jaNai jIviya-viNAsaM / viraei sokkha-virahaM saMpADai saMpayA-bhaMsa // sI evaM kuNamANo para-loe pAvara parehito / bahuso jIviya-nAsaM suha-vigarma saMpayoccheyaM / / basappA va lammA pabhUpataramitva nasthi saMdeho / vipanu koravesuM lammati hi koravaya // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chamArapAsapratibodha-saMkSepa RA jo uNa na haNai jIve jo tesiM jIviyaM suhaM vibhavaM / na haNai tatto tassa vi taM na haNai ko vi para-loe // tA mareNa va nUNaM kayANukaMpA mae vi pukha-bhave / jaM laMpiUNa vasaNAI raja-lacchI imA lddhaa|| vA saMpara jIva-dayA jAva-jIvaM mae viheyathA / masaM na makkhiyavaM parihariyacA ya pAraddhI // jo devayANa purao kIraha Arugga-saMti-kamma-kae / jo pasu-mahisANa viNAso nivAriyabo mae so vi / / jIva-vaha-dukkaeNa vi jai AruggAi jAyae kaha vi / tatto davAnaleNaM dumANa kusumoggamo hojjA // jo janesu pasu-vaho vihio saggAi-sAhaNa-nimittaM / diya-puMgava ! seyaM ciya viveiNotaM na kAhiti // 195 bAlo vi muNai evaM jaM jIva-vaheNa lanbhai na sggo| kiM pannaga-muha-kuharAo hoi piiuus-rs-vuddhii|| to guruNA vAgariyaM nariMda ! tuha dhamma-baMdhurA buddhI / sabuttamo vivego aNuttaraM tatta-daMsittaM // . jaM jIva-dayA-ramme dhamme kalANa-jaNaNa-kaya-kamme / saggApavagga-pura-magga-daMsaNe tuha maNaM lINaM // 10. kumArapAlasya sarvagrAmanagareSu rAjAdezapreSaNena jiivdyaaprvrtnaa| to rakSA rAyAesa-pesaNeNa sava-gAma nagaresu amArighosaNA-paDaha-vAyaNa-puvaM pavattiyA jiiv-dyaa| 10. guruNA bhaNio rAyA-mahArAya ! dupparicayA pAeNa maMsa-giddhI / dhanno tumaM bhAyaNaM sakala-kalANANaM jeNa kayA __ mNs-nivittii| tA samma pAlejasu maMsa-nivittiM nariMdaM ! jA-jIvaM / sammaM apAlayaMto kuMdo va duhaM lahai jIvo // . [atra kundakathAnakavarNanaM parikathitam / ] jo puNa niyamamakhaMDaM pAlija avaja-vajaNujutto / so puriso para-loe sokkhamakhaMDaM lahai nUNaM // / jo ya na kareja niyamaM niddhammo jo kayaM ca bhaMjinjA / so maMsa-bhoga-giddho narayAi-kayatthaNaM sahai // __tA mahArAya ! juttaM tumae kayaM jaM sattaNhaM mahAvasaNANaM duve pAraddhI maMsaM ca paricattANi / sesANi vi sabANattha-nibaMdhaNANi parihariyavANi / tattha11. hemacandrasUrikRto taparihAraviSayopadezaH / tadanusAreNa kumArapAlasya yUtaparityAgaH, rAjye'pi tnissedhH| jaM kula-kalaMka-mUlaM guru lajjA-sacca-soya-paDikUlaM / dhammattha-kAma-cukkaM dANa-dayA-bhoga-parimukkaM // piya-mAya-mAya suya-bhaja mosaNaM sosaNaM suha-jalANaM / sugai-paDivakkha-bhUyaM taM jUyaM rAya ! pariharasu / / jaya-pasatto satto samatta-vittassa kuNai viddhaMsaM / hAriya-asesa-rajo iha dihato nalo raayaa| [bhatra pranthakAreNa pUtaviSaye nalacaritaM prathitam / ] eyaM soUNa bhaNiyaM ranA-bhayavaM ! na mae akkhAi-jUeNa kIlAmettaM pi kAyavaM / guruNA vutta-mahArAya ! juttaM tumhArisANaM viNijiyaakkhANaM akkha-jUya-vajaNaM / maMtIhiM vinnatto rAyA-deva ! deveNa tAva 'sayaM parivattaM evaM, ao sambattha raje nivArijau ti / ratnA vuttaM-evaM kareha / 'Aeso pamANaM' ti bhaNaMtehiM tehiM taheva kavaM / 12. sUrikRtaH parastrIgamanatyAgopadezaH / raajnysttsviikaarH| ___ guruNA bhaNiyaM-sabANatyaniSaMdhaNaM pari-harasu para-ramaNi-sevaNaM / jaokula kalaMkiu maliu mAhappu, maliNIkaya sayaNa-muha, dinnu hatthu niyaguNa-kaDappaha, jagu zaMpio avajasiNa, vasaNa-vihiya sannihiya appaha / raha vAriu bhaDu tiNi dakkiu sugai-duvAru / ubhaya-bhavunbhaDa-dukkha-karu kAmiu jiNa paradAra // sahasa-namira naresara-cUr3A-bijamANa-calaNo vi / para mahilamahilasaMto pajjoo baMdhaNaM ptto|| . Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " somAmAcArvata [atra granthakatA pAradAryaviSayA pradyotakazA kvitaa|] rakhA putaM-mayava ! mUlAko viya mae paristhIyo / dUraM bhayaMkarIo bhuyaMgamIo va pttaayo|| pararamaNi pasatta-maNo pAeNa jaNona ko vi maha rajje / guruNA bhaNiyaM-dhano si jo pristhii-niyoti| kamalANa saraM rayaNANa rohaNaM tArayANa jahA gayaNaM / paradAra-nivitti-vayaM vanaMti guNANa taha ThANaM // yaha guruNA vAgariyaM-vesA-vasaNaM nariMda ! muttabaM / daviNassa viNAsayaraM jaM kamala-vaNassa tuhiNaM // nIrarAsi mahaNaM va kAlakUDaM jaNei khayarogaM / kavalei kulaM sayalaM jaM rAhu-muhaM va ssi-biNbN|| dhUmo cha citta-kammaM jaM guNa-gaNamubalaM pi maliNei / jaM dosANa nivAso vammiya-vivaraM va bhuyagANaM // besA-vasaNAsatto tivagga-mUlaM viNAsiuM atthaM / pacchA pacchAyAveNa lahai soyaM asoo|| [atra vezyAvyasanavipAkapratipAdikA azokakathA kthitaa|] rannA bhaNiyaM-bhayavaM! vesAsu maNaM ahaM pi na karissaM / guruNA bhaNiyaM-bhavau uttama-purisassa juttamiNaM // 13. sUrikRto madyapAnaniSedhopadezaH, rAjJastasyApi pariharaNam / ___ saMpayaM maja-vasaNadose suNasunaJcai gAyai pahasai paNamai paribhamai muyai vatthaM pi / tUsai rUsai nikkAraNaM pi mairA-maummatto // jaNANaM pi piyayamaM piyayamaM pi jaNaNiM jaNo vibhAvaMto / mairA-maeNa matto gammAgammaM na yANei // na hu appa-para-visesaM viyANae maja-pANa-mUDha-maNo / bahu mannai appANaM pahuM pi ninbhacchae jeNa // vayaNe pasArie sANayA vivarabbhameNa muttaMti / paha-paDiya-savassa va durappaNo maja-mattassa // dhammattha-kAma-vigdhaM vihaNiya-mai-kitti-kaMti-majjAyaM / majaM savesi pi hu bhavaNaM dosANa kiM bahuNA // jaM jAyavA sa-sayaNA sa-pariyaNA sa-vihavA sa-nayarA ya / niccaM surA-pasattA khayaM gayA taM jae pyrdd| [atra madyapAnadoSadarzikA yAdavanAzakathA vrnnitaa|] . evaM nariMda ! jAo majAo jAyavANa sava-kkhao / tA rannA niyarajje majjapavittI vi paDisiddhA // 115 514. sUrezcauryavyasanaparihAropadezaH, rAjJastanivAraNam / mRtadhanApaharaNasyApi nivedhH| iNDiM nariMda ! nisuNasu kahijjamANaM mae samAseNaM / vasaNANa sirorayaNaM va sattamaM coriyAvasaNaM // para-dava haraNa-pAva-dumassa dhaNa-haraNa-mAraNAINi / vasaNAI kusuma-niyaro nAraya-dukkhAiM phala-riddhI // jaggaMto sutto vA na lahai sukkhaM diNe nisAe vA / saMkA-churiyAe chijjamANa-hiyao dhuvaM coro|| coriyAe dakkhaM ubaMdhaNa-salarovaNa-ppamahaM / ettha vilahei jIvo taM saba-jaNassa pnyckkhN|| dohaggamaMgacheyaM parAbhavaM vibhava-bhaMsamannaM pi / jaM puNa parattha pAvai pANI taM kettiyaM kahimo // hariUNa parassa dhaNaM kayANutAvo samappae jai vi / taha vi hu lahei dukkhaM jIvo varuNo va paraloe / [cauryakarmaphalaviSayaM varuNakathAnakamatra kathitam / ] .. racA maNiyaM-bhayavaM ! purva pi mae adinnamanadhaNaM / na kayAvi hu gahiyavvaM niya-rajje ipa kao niyamo / jo uNa kayAi kassa vi kayAvarAhassa kIrae daMDo / so loya-pAlaNa-nimittamadhvavatyA havai iharA // jaM ca syaMtINa dhaNaM mahaMta-pIDA-nibaMdhaNatteNa / bahu-pAva-baMdha-heuM ao paraM taM pi vajissaM // . guruNoktamna yanmuktaM pUrva raghu-naghuSa-nAbhAga-bharataprabhRtyu:nAthaiH kRtayugakRtotpattibhirapi / vimuJcan santoSAttadapi rudatIvittamadhunA kumArakSamApAla ! tvamasi mahatAM mstkmnniH|| 5 isa somappaha-kahie kumAraniSa-hemacaMvapaDibaddhe / jiNa-dhamma-ppaDibohe samavivo paaglaayo| ___ NAcAryazrIkhomapramAvirapiye kamAramAlapratibodhe prathamaH mA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 kumArapAlapratiyodha-saMkSepa atha dvitIyaH prastAvaH / 000000000 215 6615. kumArapAlaM prati sUripradatto devpuujopaastivissykopdeshH| annaM ca suNasu patthiva ! jIva dayA-lakkhaNo imo dhammo / jeNa sayaM aNucinno kahio a jaNassa hiaheuM / so arahaMto devo asesa-rAgAi-dosa-paricatto / sabannU avitaha-sayala-bhAva-paDivAyaNa-pahANo // rAgAi-juo rAgAi-paravasaM rakkhiuM paraM na khamo / nahi appaNA palitto paraM palittaM nivArei // dhammAdhamma-sarUvaM sakkai kahiuM kahaM asahanna / rUpa-visesaM vottuM asthi kimaMdhassa ahigaaro|| paramatthaM akahaMto vi hoi devo ti juttirittamiNaM / gayaNassa vi devattaM aNumannaha annahA kiM na // jo arahaMtaM devaM paNamai jhAei niccamaccei / so gaya-pAvo pAvei devapAlo va kalANaM // . [atra devopAsanAnirUpakANi devapAlAdikathAnakAni kathitAni / ] 16. kumArapAlakArita-kumAravihArAdi-jinamandiravarNanam / jaMpai kuramanariMdo-muNiMda ! tuha desaNAmayaraseNa / saMsitta-saba-taNuNo maha naTThA moha-visa-mucchA // muNiyaM mae iyANiM jaM devA jiNavarA cauccIsaM / je rAga-dosa-maya-moha-koha-lohehiM pricttaa|| . navaraM puvaM pi mae bhaddaga-bhAva-ppahANa-citteNa / paDihaya-pAva-pavesaM ladu tumhANa uvaesaM // sirimAla-vaMsa-avayaMsa-maMti-udayaNa-samudda-caMdassa / mai-nijjiya-suraguruNo dhamma-duma-AlavAlassa // nayavaMta-siro-maNiNo viveya-mANikka rohaNagirissa / saMcariya-kusuma-taruNo bAhaDadevassa maMtissa // jaya-pAyaDa-vAyaDakula-gayaNAlaMkAra-caMda-sUrANaM / gagga-taNayANa taha sabadeva-saMbANa seThThINaM // dAUNa ya AesaM kumaravihAro karAvio ettha / aTThAvao va rammo cauvIsa-jiNAlao tuMgo // kaNayAmalasAra-pahAhi piMjare jammi merusAricche / rehaMti keudaMDA kaNaya-mayA kappa-rukkha ca // stambhaiH kandaliteva kAJcanamayairutkRSTapaTTAMzukolocaiH pallaviteva taiH kusumitevocUlamuktAphalaiH / / sauvarNaiH phaliteva yatra kalazairAbhAti siktA satI zrIpArthasya zarIrakAntilaharIlakSeNa lakSmIlatA // pAsassa mUlapaDimA nimmaviyA jattha caMdakaMtamaI / jaNa-nayaNa kuvalaullAsa-kAriNI caMda-mutti cha / annAo vi bahuyAo cAmIyara-ruppa-pittalamaIo / loyassa kassa na kuNaMti vimhayaM jattha pddimaao|| saMpai deha-sarUvaM muNiUNa samulasaMta-suha-bhAvo / titthayara-maMdirAI savvattha vi kAravissAmi // tatto iheva nayare kAravio kumaravAla-deveNa / garuo 'tihuNavihAroM' gayaNa-taluttaMbhaNa-khaMbho // 255 kaMcaNamaya-AmalasAra-kalasa-keuppahAhi piNjrio| jo bhannai saccaM ciya jaNeNa 'meru' ti pAsAo / jarsi mahappamANA savvuttama-nIlarayaNa-nimmAyA / mUla-paDimA niveNaM nivesiyA neminAhassa // kusumoha-acciyA jA jaNANa kAuM pavittayaM pattA / gaMgA-taraMga-raMgata-caMgimA sahai jauNa va // vaTuMtANa jiNANaM risaha-ppamuhANa jattha cauvIsA / pittalamaya-paDimAo kArAviyA devauliyAsu // evamaikvaMtANaM taha bhAvINaM jiNANa paDimAo / cauvIsA cauvIsA nivesiyA devauliyAsu // iya payaDiya-dhaya-jasaDaMcarAhiM bAhattarIi jo tuMgo / sappuriso va kalAhiM alaMkio devakuliyAhi // annavi cauccIsA cauvIsAe jiNANa pAsAyA / kAraviyA ti-vihAra-ppamuhA avare vi iha bahavo // je uNa anne bhannesu nagara-gAmAiesu kAraviyA / tesiM kumaravihArANa ko vi jANai na saMkhaM pi // 15. ku. pA. ca. 16 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 somaprabhAcAryakata17. guruttvopdeshH| baha guruNA vAgariyaM deva-sarUvaM jahadviyaM tumae / muNiyaM, nariMda ! saMpai guru tattaM tujya akkhemi // bhatyamiesu jiNesuM sUresu va hariya-moha-timiresu / jIvAi-payatthe dIvao va payaDai guru ceya // gurudesaNA-varatta-vara-guNa-gucchaM viNA gahIrAo / saMsAra-kUva-kuharAu niggamo natthi jIvANaM // guruNo kAruna-ghaNassa desaNA-paya-bhareNa sittANa / bhaviya-dumANaM vijjhAi jhatti micchatta-dAvaggI // . jo catta-sacca-saMgo jiiMdio jiya-parIsaha-kasAo / nimmala-sIla-guNaDDo so ceya gurU na uNa anbo / / naraya-gai-gamaNa-jugge kae vi pAve paesiNA ranA / jaM amarattaM pattaM taM guru-pAya-ppasAya-phalaM // [atra pradezirAjAdInAM kathA anusndheyaaH|] 18. gurusevAphalaviSaye sampratipodAharaNam / ciMtAmaNi-kappaDuma-kAmaduhAINi diva-vatthUNi / jaNa-vaMchiyattha-karaNe na gurUNi guru-ppsaayaao|| 10 jo pecchiUNa pAvaMti pANiNo maNuya-tiyasa-siddhi-suhaM / karuNA-kula-bhavaNANaM tANa guruNaM kuNaha sevaM // damago vi puva-jamme jaM mahivai-nivaha-namiya-paya-kamalo / jAo saMpairAo taM guru-calaNANa mAhapaM // . __ [bhatra sampratinRpakathA prikthitaa|] 19. sampratinRpateriva kumArapAlasya rathayAtrotsavakaraNam / / iya saMpainiva-cariyaM nisAmiyaM hemasUri-pahu-pAse / rAyA kumAravAlo taheva kAravai rahajataM // taM jahAnacaMta-ramaNi-cakkaM visAla-ali-thAla-saMkulaM rAyA / kuNai kumAravihAre sAsaya-aTThAhiyA mahimaM // naTTha-kammamaha vi diNAI sayameva jiNavaraM NhaviuM / guru-hemacaMda-purao kayaMjalI ciDhai nariMdo // aTThama-diNammi cittassa puNNimAe cauttha-paharammi / nIharai jiNa-raho ravi-raho va AsAo payarDato // Nhaviya-vilitaM kusumoha-acciyaM tattha pAsajiNa-paDimaM / kamaravihAra-davAre mahAyaNo Thavaha riddhiie.|| tUra-rava-bhariya-bhavaNo sa-rahasa-nacaMta-cAru-taruNi-gaNo / sAmaMta-maMti-sahio vaccai niva-maMdirammi raho // rAyA rahattha-paDimaM paTuMsuya-kaNaya-bhUsaNAIhiM / sayameva aciuM kAravei vivihAI nttttaaii|| tattha gamiUNa rayaNi nIhario sIhavAra-bAhimi / ThAi pavaMciya-dhaya-taMDavammi paDa-maMDavammi raho // 1. tattha pahAe rAyA raha-jiNa-paDimAi viraiuM pUyaM / cauviha-saMgha-samakkhaM sayamevArattiyaM kuNai // taco nayarammi raho parisakkA kuMjarehiM juttehiM / ThANe ThANe paDa-maDavesu viulesu ciTThato // . kiJcapreGkhanmaNDapamulasaddhvajapaTaM nRtyadadhUmaNDalaM caJcanmaJcamudaJcaduccakadalIstambhaM sphurattoraNam / viSvagjainarathotsave puramidaM vyAlokituM kautukAlokA netrasahasranirmitikRte cakrurvidheH prArthanAm // evaM aTTa-diNAI raha-jataM jaNiya-jaNa-camakkAraM / kuNai jahA kumaraniyo taheva Asoya-mAse vi // aMpA niya-maMDalie evaM tunbhe vi kuNaha jiNadhamma / te niya-niya-nayaresuM kumaravihAre karAvaMti // 1 // virayaMti vitthareNaM jiNa-raha-jattaM kuNaMti muNi-bhatti / tatto samaggameyaM jiNadhamma-mayaM jayaM jAyaM // ... aba-diNammi murNido kumaravihAre kumAravAlassa / cau-viha-saMgha-sameo cihai dhammaM payAsato // bahu-viha-desehito dhaNavaMtoM tattha Agao loo / pa{suya-kaNaya-vibhUsaNehiM kAUNa jiNapUyaM // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlapratibodha-saMkSepa kaNaya-kamalehiM guruNo calaNa juyaM aciUNa paNamei / tatto kayaMjali-uDo naravaiNo kuNai paNivAyaM // . to patthiveNa bhaNiyaM-kimatyametthA''gao imo loo ? / ekkeNa sAvaeNaM bhaNiyamiNaM suNa mahArAya !.. pUrva vIrajinezvare'pi bhagavatyAkhyAti dharma svayaM prajJAvatyabhaye'pi matriNi na yAM kartuM kSamaH zreNikaH / aklezena kumArapAlanRpatistA jIvarakSA vyadhAlabdhvA yasya vacaHsudhAM sa paramaH zrIhemacandro guruH // tatpAdAmbujapAMzubhiH prathayituM zuddhi parAmAtmanastadvakvenduvilokanena saphalIkatuM nije locane / tadvAkyAmRtapAnataH zravaNayorAdhAtumatyutsavaM bhaktyutkarSakutUhalAkulamanA loko'yamatrAgataH / / tA naranAha ! kayatthA amhe, amhANa jIviyaM sahalaM / jahiM namio muNiMdo paJcakkho goyamo va imo|| jiNadhamme paDivattI dUsama-samae asaMbhavA tujjha / desaMtara-hiehiM souM dihA ya paJcakkhaM // saMpai vacissAmo suraha-desammi tittha-namaNatthaM / anna-samayammi hohI maggesu kimerisaM sutthaM 1 // 295 1.. 20. kumArapAlasya tIrthayAtrAkaraNam / rannA bhaNiyaM - bhayavaM! sura-visayammi asthi kiM titthaM / to guruNA vAgariyaM-patthiva! do tattha titthAI // jattha siri-usabhaseNo paDhama-jiNidassa gaNaharo paDhamo / siddhiM gao tamekaM sattuMjaya-pacao titthaM // pIyaM tu ujayaMto nemijiNidassa jaMmi jAyAI / kalANAI nikkhamaNa-nANa-nivANa-gamaNAI // ranA bhaNiyaM-bhayavaM ! ahaM pi titthANa tANa namaNatthaM / vaccissAmi avassaM, guruNA bhaNiyaM imaM junaM // jaM tittha-vaMdaNeNaM sammatta-thirattamattaNo hoi / tappUyaNeNa jAyai athirassa dhaNassa sahalataM // annesi pi jaNANaM saddhA-vuDDI kayA havai bADhaM / sevaMti pare vi dhuvaM uttama-jaNa-seviyaM maggaM // iya guru-vayaNaM souM rAyA pasariya-atuccha-ucchAho / sammANiuM visajai desaMtara-saMtiyaM loyaM // sohaNa-diNe sayaM puNa calio curNg-senn-priyrio| cau-viha-saMgha-jueNaM guruNA saha hemacaMdeNa // ThANe ThANe paTTesuehiM pUyaM jiNANa so kuNai / kiM tattha hoi thevaM jattha sayaM kArao rAyA // tatto kameNa revaya-pavaya-hiDhe Thiyassa nayarassa / girinayarassAsanne gaMtuM AvAsio rAyA // 21. ujjayantAsanna-girinagaravarNanam / tattha nariMdeNa dasAra-maMDavo bhuvaNa-maMDaNo diTTho / taha akkhADaya-sahio AvAso uggaseNassa // vimhiya-maNeNa rannA muNi nAho pucchio kimeyaM ti / bhaNai gurU girinayaraM ThANamiNaM uggaseNassa // pAravaIe purIe samuddavijayAiNo dasa dasArA / Asi asi-bhinna ariNo jAyava-kula-viMjha-girikariNo // tatya dasamo dasAro vasudevo tassa naMdaNo kaNho / so Asi tattha rAyA ti-khaMDa-mahi-maMDalassa pahU // . putto samuddavijayassa Asi kumaro ariTTanemi tti / bAvIsaimo titthaMkaro ti cAritta-kaya-citto // . avisaya-taNho kaNhovarohao uggasaNe-rAya-suyaM / rAimaI pariNeuM so calio rahavarAruDho // kari-turaya-rahArUDhehiM kaNha-pamuhehiM pavara-sayaNehiM / sahio samAgao uggaseNa-niva-maMdirAsannaM // 'soUNa karuNa-sadaM jA didi dei tattha tA niyai / ruddhe pasu sasa-sUara-urambha-hariNAiNo jIve // tassadda-jaggiya-dao kimime ruddha ti pucchae kumaro / to sArahiNA bhaNiyaM-kumAra! suNa kAraNaM etya // . haNiuM ime varAe imANa maMseNa bhoyaNaM dAhI / tujjha vivAhe vevAhiyANa siri-uggaseNa-nivo / to bhaNiyaM kumareNaM ghiddhI ! pariNayaNamerisaM jattha / bhava-kArAgAra-pavesa-kAraNa kIrae pAvaM // bhoge bhuyaMga-bhogedha bhIsaNe dUrao lahuM muttuM / saMsAra-sAgaruttaraNa-saMkamaM saMjamaM kAhaM / / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 somaprabhAcAryakRtato vanariyaM imiNA itto sArahi ! rahaM niyattesu / cAlesu maMdiraM pai teNAvi taheva taM vihiyaM // daI kumaramurvitaM raviM va naliNI visaTTa-muha-kamalA / jA Asi putvamihi tu picchiuM taM niyattaM sA // rAimaI kheya-parA parasu-niyatta va kappa-rukkha-layA / mucchA-nimIliyacchI sahasa ti mahIyale paDiyA // 10 satthI-kayA sahIhiM bAha-jalAvila-viloyaNA bhaNai / hA! nAha! kimavaraddhaM mae jamevaM niyatto si|| jai vi tumae vimukkA ahaM ahannA tahA vi maha nAha ! / tuha calaNa ciya saraNaM ti nicchiuM sA ThiyA ghAlA // dAUNa vaccharaM dANamujayaMte pavana-cAritto / cau-pannAsadiNaMte lahai pahU kevalaM nANaM // to nagarAgara-gAmAiesuM paDibohiUNa bhaviya-jaNaM / so vAsa-sahassAU iheva ayale gao mukkhaM // ranA bhaNiyaM bhayavaM ! anja vi takkAla-saMbhavaM kimimaM / ciTThai dasAra-maMDava-pamuhaM to jaMpiyaM guruNA // m takkAla-saMbhavaM jaM taM na imaM kiM tu theva-kAla-bhavaM / tamimaM puNa jeNa kayaM kahemi taM tujjha nara-nAha ! // 22. pAdaliptasUrivarNanam / gurunAgahatdhi-sIso bAlo vi a-bAla-mai-guNo sukaI / kaiyA vi kaMjiyaM ghettumAgao kahai guru-purao // . aMbaM taMbacchIe apuphiyaM puSpadaMta-paMtIe / nava-sAli-jiyaM nava-bahUi kuDaeNa me dinnaM // guruNA bhaNio sIso vaccha ! palittosi jaM paDhasi evaM / sIso bhaNai pasAyaM kuru maha AyAra-dANeNa // evaM ti bhaNai sUrI to pAlitto jaNeNa so vutto / jAo ya suya-samuddo Ayario vivih-siddhi-juo||5. kAUNa pAya-levaM gayaNe so bhamai namai titthAI / suNai suraha-nivAsI bhikkhU nAgajuNo evaM // $$23. nAgArjunabhikSuvarNanam / so patthai pAlittaM payaccha ! niya-pAya-leva-siddhiM me / giNha maha kaNaya-siddhiM, tatto pAlitao bhaNai // nikiMcaNassa kiM kaMcaNeNa kiM catthi me kaNaya-siddhI / tuha pAya-leva-siddhiM ca pAva-heu tti na kahemi // to kaya-sAvaya-rUveNa bhikkhuMNA Agayassa girinayare / guruNo guru-bhattIe jaleNa pakkhAliyA calaNA // paya-pakkhAlaNa-salilassa gaMdhao osahINa nAUNa / sattuttaraM sayaM teNa pAya-levo sayaM vihio // ... " tabasao gayaNe kukkuDo va uppaDai paDai puNa bhikkhU / to kahai jahAvittaM guruNo teNAvi tuTeNa // . bhaNio bhikkhU taMdula-jaleNa kuru pAya-levameyaM ti / kuNai taha ciya bhikkhU jAyA naha-gamaNa-laddhI se // pAlittayassa sIsova kuNaha nAgavaNo tao bhatiM / nemi-cariyANugaraNaM saba pi kayaM imaM teNa // taM souM bhati-paro naresaro neminAha-namaNatthaM / girimAruhiuM vaMchai to bhaNio hemsuuriihiN|| mara-ghara ! visamA panA ao tumaM ciTTha caDau sesa-jaNo / lahahisi punnaM saMbo va bhAvao iha Thio vi tuma // ". to rannA paTTaviyA pahuNo payA pahANa-jaNa-hatthe / tattha ThieNAvi sayaM guru-bhattIe jiNo namio // bhaha jiNa-mahimaM kAuM avayarie revayAo sayala-jaNe / calio kumAravAlo sattuMjaya-tittha namaNatthaM // 24. kumArapAlasya zatruJjayatIrthayAtrAkaraNavarNanam / baco tatya kameNaM pAlittANaMmi kuNaI AvAsaM / aha kumaranariMdo hemasUriNA jaMpio evaM // bAlittANaM gAmo eso pAlittayassa nAmeNa / nAgajuNeNa Thavio imassa titthassa pUjatthaM // hA-paihANa-bharupaccha-mannakheDAi-nivaiNo jaM ca / dhamme ThaviyA pAlittaeNa taM kittiyaM kahimo // sasuMjayamArUDho rAyA risahassa kuNai gurubhattiM / so pAsAyaM daddUNa vimhio jaMpio guruNA // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlapratibodha-saMkSepa bAhaDa-mahattamaNaM uddhario esa tuha pasAeNa / tihuyaNa-bharaNuvariu va puMjio sahai tujjha jaso // to uttari satuMjayAo niya-nayaramAgao rAyA / ujiMte nemijiNo na mae namio ti ghareha // paha sahA-nisanco sugamaM pajjaM girimmi ujiMte / ko kAraviuM sakko ?, to bhaNio siddhavAleNa // praSThA vAci pratiSThA jinagurucaraNAmbhojabhaktirgariSThA zreSThA'nuSThAnaniSThA viSayasukharasAsvAdasaktistvaniSThA / paMhiSThA tyAgalIlA khamataparamatAlocane yasya kASThA dhImAnAmraH sa padyAM racayitumacirAdujayante ndiissnnH|| muktaM tvayoktamityuktvA padyAM kArayituM nRpaH / putraM zrIrANigasyAnaM surASTrAdhipatiM vyadhAt // yAM sopAnaparamparAparigatAM vizrAmabhUmIyutAM sraSTuM viSTapasRSTipuSTamahimA brahmApi jilAyitaH / mandastrIsthavirArbhakAdisugamA nirvANamArgopamAM padyAmAmracamUpatirmatinidhinimapiyAmAsa tAm // iya somappaha-kahie kumAraniva-hemacaMda-paDibaddhe / jiNadhamma-ppaDibohe samathio bIya-patthAvo // 1 // .. ityAcAryazrIsomaprabhaviracite kumArapAlapratiyodhe dvitIyaH prastAvaH // atha tRtIyaH prastAvaH $$ 25. kumArapAlAya hemasUripradatto dAnopadezaH / aha jaMpai muNinAho jIva-dayA-lakkhaNassa dhammassa / kAraNa-bhUaM bhaNiyaM dANaM para-dukkha-dalaNaM ti // no tesiM kaviyaM va dakkhamakhilaM Aloyae sammahaM. no milleha gharaM kamaMkavaDiyA dAsi va tesiM sirii| 155 sohaggAi-guNA cayaMti na guNA''baddha va tesiM taNuM, je dANaMmi samIhiyattha-jaNaNe kuvaMti jataM jaNA // . dANaM puNa nANA-'bhaya-dhammovaTuMbha-bheyao tivihaM / rayaNattayaM va saggA-pavagga-suha-sAhaNaM bhaNiyaM // nANaM tatthaM du-bheyaM micchA-nANaM ca samma-nANaM ca / jaM pAva-pavitti-karaM micchA-nANaM tamakkhAyaM // taM ca imaM vejaya-joisattha-rasa-dhAuvAya-kAmANaM / taha naTTa-sattha-viggaha-migayANa parUvagaM satthaM // jaMjIva-dayA-mUlaM samagga-saMsAra-magga-paDikUlaM / bhAva-riu-hiyaya-sUlaM taM sammaM nANamuddiDheM // taM puNa duvAlasaMgaM neyaM sabannuNA paNIyaM ti / mokkha-taru-bIya-bhUo dhammo ciya vuccae jattha // kizcasammatta-pariggahiyaM samma-suyaM loiyaM tu miccha suyaM / Asaau soAraM loiya-louttare bhayaNA // nANaM pitaM na nANaM pAva-maI hoi jattha jIvANaM / na kayAvi phurai rayaNI sUraMmi samuggae saMte // nANaM moha-mahaMdhayAra-laharI-saMhAra-sUruggamo, nANaM diTTha-adiTTha-iTTha-ghaDaNA-saMkappa-kappa-Dumo / nANaM duJjaya-kamma-kuMjara-ghaDA-paMcatta-paMcANaNo, nANaM jIva-ajIva-vatthu-visarassAloyaNe loaNaM // nANeNa punna-pAvAiM jANiuM tANa kAraNAI ca / jIvo kuNai pavittiM punne pAvAo viNiyattiM // pune pavattamANo pAvai saggA-pavagga-sokkhAI / nAraya-tiriya-duhANa ya mucai pAvAo viNiyatto // jo paDhai aucvaM so lahei titthaMkarattamanna-bhave / jo puNa paDhAvai paraM samma-suyaM tassa kiM bhaNimo // jo uNa sAheja bhata-pANa-cara-vattha-putthayAIhiM / kuNai paDhatANaM so vi nANa-dANaM payaTTei // nANamiNaM ditANaM giNhaMtANaM ca mukkha-pa(va?)radAraM / kevala-sirI sayaM ciya narANa vacchatthale luGada // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcAryakRtasammaM nANeNa viyANiUNa egiMdiyAie jIve / tesiM tivihaM tiviheNa rakkhaNaM abhaya-dANamiNaM // jIvANamamaya-dANaM yo dei dayA-varo naro nicaM / tasseha jIvaloe katto vi bhayaM na saMbhavai // jaM navakoDI-suddhaM dijai dhammiya-jaNassa aviruddhaM / dhammovaggaha-heuM dhammovaTuMbha-dANamiNaM // taM asaNa-pANa-osaha-sayaNA-''saNavasahi-vattha-pattAI / dAyacaM buddhimayA bhavannavaM tariukAmeNa // taM dAyaga-gAhaga-kAla-bhAva-suddhIhiM cauhiM saMjuttaM / nivANa-sukkha-kAraNamaNaMta-nANIhiM pannattaM // . jo dei nijaratthI nANI saddhA-juo nirAsaMso / maya-mukko juggaM jai-jaNassa so dAyago suddho|| jo dei dhaNa-khettAI jai jaNANuciyamea-vivarIo / so appANaM taha gAhagaM ca pADei saMsAre // jo catta-saba-saMgo gutto vijiiMdio jiya-kasAo / sajjhAya-jhANa-nirao sAhU so gAhago suddho|| kamma-lahu-taNeNa so appANaM paraM ca tArei / kamma-gurU ataraMto sayaM pi kaha tArae annaM // puvutta-guNa-viuttANa jaM dhaNaM dijae ku-pattANa / taM khalu dhubbai vatthaM ruhireNaM ciya ruhira-litaM // dinnaM suhaM pi dANaM hoi ku-pattaMmi asuha phalameva / sappassa jahA dinnaM khIraM pi visattaNamuvei // tucchaM pi su-pattaMmi u dANaM niyameNa suha-phalaM hoi / jaha gAvIe dinnaM tiNaM pi khIrattaNamuvei // dineNa jeNa jaiyA jai-jaNa-dehassa hoi uvayAro / bhattIe tammi kAleyaM dijjai kAla-suddhaM taM // appANaM mannaMto kayatthamegaMta-nijarA-heuM / jaM dANamaNAsaMsaM dei naro bhAva-suddhaM taM // mahayA vi hu jatteNaM bANo Asanna-lakkhamahigicca / mukko na jAi dUraM iya AsaMsAe dANaM pi|| . mokkhatthaM jaM dANaM taM pai eso vihI muNeyavo / aNukaMpA-dANaM puNa jiNehiM kattha vi na paDisiddhaM // pattaMmi bhatti-jutto jIvo samayaMmi thoyamavi diMto / pAvei pAvacatto caMdaNapAla va kalANaM // [atra dAnaviSaye candanabAlAdInAM kathAnakAnyanusandheyAni / ] 15 55 26. kumArapAlasya hemacandrasUri prati skhabhikSAgrahaNaprArthanA, rAjapiNDagrahaNe suurenissepnn| evaM souM muNi-dANa-dhamma-mAhappamullavai rAyA / bhayavaM! giNhaha maha vattha-patta-bhattAiyaM bhikkhaM // to vajarai murNido imaM mahArAya ! rAya-piMDo tti / bharahassa va tuha bhikkhA na gihiuM kappai jaINaM // [rAjapiNDaviSaye bhrtckrikthaa'traanusndheyaa|] iya guru-vAgariyaM bharaha-cariyamAyanniuM muNai rAyA / jai maha bhikkhA na muNINa kappae rAya-piMDo ti // tatto bharaho va ahaM pi bhoyaNaM sAvagANaM viyaremi / guruNA vRttaM juttaM aNusariuM uttama-caritaM // . 27. kumArapAlasya satrAgAra-pauSadhazAlAdikaraNam / aha kArAvai rAyA kaNa-koTThAgAra-paya-gharoveyaM / sattAgAraM garuyAe~ bhUsiyaM bhoyaNa-sahAe / tassAsanne rannA kAraviyA viyaDa-tuMga-varasAlA / jiNa-dhamma-hatthi-sAlA posaha-sAlA aivisAlA // tattha sirimAla-kula-naha-nisi-nAho neminAga-aMgaruho / abhayakumAro seTThI kao ahiTThAyago rabA // ityaMtaraMmi kavi-cakkavaTTi-sirivAla-rohaNa-bhaveNa / buhayaNa-cUDAmaNiNA payaMpiyaM siddhavAleNa // deva-guru-pUyaNa-paro parovayArujao dayA-pavaro / dakkho dakkhinna-nihI sacco saralAsao eso // kiJca- . kSiptvA toyanidhistale maNigaNaM ratnoskaraM rohaNo revA''vRtya suvarNamAtmani dRDhaM SaTdA suvarNAcalaH / . 11 mAmadhye ca dhanaM nidhAya dhanado bibhyan parebhyaH sthitaH kiM syAt taiH kRpaNaiH samo'yamakhilArthibhyaH svamayaM dadan / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapALapratibodha-saMkSepa kA jutaM deva ! kayaM tumae jaM ittha dhamma-ThANaMmi / abhayakumAro seTThI eso savesaro vihio // Saya-kUra-mugga-maMDaga-vaMjaNa-vaDayAi-kaya-camakkAraM / sakkAra-putvagaM sAvayANa so bhoyaNaM dei // patyAI pasatthAI kuTuMba-nityAraNatyamatthaM ca / evaM sattAgAraM kayaM nariMdeNa jiNa-dhamme // ipa jIva-dayA-heuM saMsAra-samuha-saMtaraNa-seuM / dANaM mokkha-nidANaM kahiUNa gurU bhaNai evaM // 28. sUripradattaH shiilvtopdeshH| jIva-dayaM kAumaNo maNuo sIlaM nariMda ! pAlija / jamhA jiNehiM bhaNio mehuNa-sannAi jIva-vaho // ... ramaNINa saMgame hoi mehuNaM taM dhaNaM viNA na have / hoi dhaNaM AraMbhAo tatya puNa natyi jIva-dayA // agaNiya-kajA-'kajA niraggalA galiya-ubhaya-loya-bhayA / mehuNa-pasatta-cittA kiM pAvaM jaM na kuvaMti // jalaNo vi jalaM jalahI vi gopayaM pavao vi sama-bhUmI / bhuyago vi hoi mAlA visaMpi amayaM susIlANa // ANaM tANa kuNaMti joDiya-karA dAsa va sakhe surA mAyaMgAhi-jalaggi-sIha-pamuhA vaTuMti tANaM vase / hujA tANa kuo vi no paribhavo saggA'pavagga-sirI tANaM pANi-talaM uvei vimalaM sIlaM na lupaMti be|| vipphurai tANa kittI lahaMti te sagga-mokkha-sukkhAI / sIlaM sasaMka-vimalaM je sIlavaI va pAlaMti // [atra zIlavate zIlavatyAdikathAnakAnyanusandheyAni / ] iya sIla-dhammamAyanniUNa bhava-jalahi-tAraNa-taraMDaM / saMvigga-maNo rAyA giNhai niyamaM guru-samIve // bhaTTami-cauddasI-pamuha-pava-diyahe suniccameva mae / kAyavaM baMbhavayaM bhayavaM ! maNa-vayaNa-kAehi // F29. tpovrtvissykopdeshH| aha vAgariyaM guruNA-jIva-dayA-kAraNaM tavaM kujA / chajIva-nikAya-vaho na hoi jamhA kae tammi // jaha kaMcaNassa jalaNo kuNai visuddhiM malAvaharaNeNaM / jIvassa taheva tavo kamma-samuccheya-karaNeNa // * ' kammAiM bhavaMtara-saMciyAiM turdRti kiM taveNa viNA / DamaMti dAvAnalamaMtareNa kiM keNa vi vaNAI // agaNiya-taNupIDehiM titthayarehiM tavo sayaM vihio / kahio taha tehiM ciya titthyrttnn-nimittmimo|| kusuma-samAo tiyasiMda-cakkavaTTittaNAi-riddhIo / jANasu tava-kappa-mahIruhassa siva-sukkha-phalayassa // pArasavarisAiM tavo puvva-bhave ruppiNIi jaha vihio / taha kAyaco nIsesa-dukkha-khavaNatthamannehiM // [atra tapovate rukmiNyAdInAM kathA anusndheyaaH|] evaM tava-mAhappaM muNiUNa tavo naridaM ! kAyayo / so pajjho chambheo abhiMtarao ya chanbheo // taM jahA'aNasaNamuNoyariyA vittI-saMkhevaNaM rasa-cAo / kAya-kileso saMlINayA ya bajjho tavo hoha // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ca ussago vi ya abhiMtarao tavo hoi // ' ranA bhaNiyaM aTThami-cauddasI-pamuha-pacca-diyahesu / jiNa-kallANa-tihIsu ya sattIi tavaM karissAmi // evaM pArasa-bheyaM tava-dhammaM akkhiuM gurUM bhaNai / vArasavihaM narAhiva ! suNa saMpai bhAvaNA-dhammaM // 30. shubhbhaavnopdeshH| suha-bhAvaNA-parigao jIvadayaM pAliGa khamai jIvo / so asuha-bhAvaNAe gahio pAvaM na kiM kuNai / / vaMjhaM biti jahittha sattha-paDhaNaM atyAvaSohaM viNA sohaggeNa viNA maDappa-karaNaM dANaM viNA saMbhamaM / sanmAveNa viNA puraMdhi-ramaNaM nehaM viNA bhoaNaM evaM dhamma-samujayaM pi vibuhA ! suddhaM viNA bhAvaNaM // // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcAryakRtasacama-naraya nimitvaM kammaM baddhaM pasannacaMdeNa / asuhAi mAvaNAe suhAi puNa kevalaM pataM // [bhAvanAviSaye'tra prasannacandrAdInAM kthaankaamynusndheyaani|] maha pucchai kumara-narAhirAu, maNa-makkaDa-niyamaNa-saMkalAu / kaha kIrahi bAraha bhAvaNAu, to akkhai guru ghaNa-gahira-nAu // 30. bhAvanA-kharUpa-varNanam / te jahA-calu jIviu.juvaNu dhaNu sarIru, jimva kamala-dalagga-vilaggu nIru / ahavA ihatthi jaM kiM pi vatthu, taM savvu aNiJcu hahA ghiratyu // piya mAya bhAya sukalattu puttu, pahu pariyaNu mittu siNehajuttu / pahavaMtu na rakkhai ko vi maraNu, viNu dhammaha annu na asthi saraNu // rAyA vi raMku sayaNo vi sattu, jaNao vi taNau jaNaNi vi kalattu / iha hoi naDu va kukammavaMtu, saMsAra raMgi bahurukSu jaMtu // ekalau pAvai jIvu jammu, ekallau marai viDhatta-kammu / ekalau parabhavi sahai dukkhu, ekalau dhammiNa lahai mukkhu // jahiM jIvaha eu vi annu dehu, tahiM kiM na annu dhaNu sayaNu gehu / jaM puNa aNannu taM eka-cittu, ajesu nANu daMsaNu caritu // . vasa-maMsa-ruhira-camma'TThi-baddha, nava-chir3a jharaMta malAvaNaddha / asui-sarUva-nara-thI-sarIra, suibuddhi kaha vi mA kuNasu dhIra // micchatta-joga-avirai-pamAya, maya-koha-loha-mAyA kasAya / pAvAsava savi ime muNehi , jai mahasi mokkhu tA sNvrehi|. jaha maMdiri reNu talAi vAri, pavisai na kiMci Dhakkiya duvAri / pihiyAsavi jIvi tahA na pAvu, iya jiNihi kahiu saMvaru pahAva paravasu annANu jaM duhu sahei, taM jIyu kammu taNu nijarei / jo sahai savasu puNa nANavaMtu, nijarai jiiMdiu so aNaMtu // jahiM jammaNu maraNu na jIvi pattu, taM natyi ThANu vAlagga-mattu / uDDA-'ho-caudasa-raja-logi, iya ciMtasu nicu suovaogi // suha-kamma-niogiNa kahavi laddha, bahu pAvu kareviNu puNa viruddha / jalanihi-cuya-rayaNu va dulaha bohi, iya muNivi pamattu ma jIva hohi // dhammu tti kahaMti ji pAvu pAva, te kuguru muNasu niddaya-sahAva / pai punnihi dullahu suguru pattu, taM vajasu mA tuhu visaya-sattu // iya bAraha bhAvaNa suNivi rAu, maNamajjhi viyaMbhiya bhava-virAu / raju vi kuNaMtu ciMtai imAu, pariharivi kugai-kAraNu pamAu // ipa somappaha-kahie, kumAra-niva-hemacaMda-paDibaddhe / jiNadhamma-ppaDibohe patthAvo vaNiyo taalo| // ityAcAryazrIsomamabharicita kumArapAlapratiboce tRtIyaH prakhApaH // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 sumArapAlapratibodha-saMkSepa atha caturthaH prstaavH| . 1.hemasUrikRto dvaadshvtopdeshH| baha vAgariyaM guruNA jIva-dayaM dhammamicchamANeNa / siva-maMdira-nisseNI viraI puriseNa kAyacA // sodiya-vasagANaM samatva-pAvAsavA niyattANaM / jaM avirayANa jIvANa kahavi na vaTTai jIva-dayA // (avirayANa kahamavi vaTTai samma na jIvadayA-pAThAntaram / ) jaha kaha vi saca-viraI muNi-dhamma sarUvamakkhamo kAuM / tA desao vi viraiM gihatya-dhammociyaM kubA // putra-parikammiya-citta-kamma-juggA jahA bhave bhittI / taha vihiya-desa-viraI kAumalaM saca-viraI pi // - bhaNiyaM ca-. 'esA vi desa-viraI sevijai saca-virai-kajeNa / pAyamimIe parikammiyANa iyarA thirA hoii|| paMca u aNu-vayAiM guNa-vayAI havaMti tinneva / sikkhAvayAi~ cattAri desa-viraI duvAlasahA // tatra32. praannaatipaatvirtyupdeshH| saMkappa-putvayaM jaM. tasANa jIvANa niravarAhANa / duviha-tiviheNa rakSaNamaNuSvayaM biMti taM paDhama // cira-jIvI vara-ruvo nIrogo sayala-loga-maNa-iho / so hoi sugai-gAmI sivo va jo rakkhae jIve // - [atra shivkthaankmnusndheym|] 34. mRssaavaadvirtyupdeshH| . jaM go-bhU-kannA-kUDasakkhi-nAsApahAra-aliyassa / duviha-tiviheNa vajaNamaNuSvayaM ciMti ke bIyaM // . bhuyago va aliyavAI hoi avIsAsa-bhAyaNaM bhuvaNe / pAvai akitti-pasaraM jaNayANa vi jaNai sNtaa|| saceNa phurai kittI sacceNa jaNammi hoi vIsAso / saggA-'pavagga-suha-saMpayAu jAyaMti sacceNa // - kurute yo mRSArvAdaviratiM satyavAgavataH / makaradhvajavandramumayatrApi so'znute // __ [atra mkrdhvjdRssttaanto'nusndhyH|] 35. adttaadaanvirtyupdeshH| ghaM coraMkArakarassa khatta-khaNaNAiNA para-dhaNassa / duviha-tiviheNa vajaNamaNuvarya biti taM taiyaM // jo na harai para-davaM ihAvi so lahai na vaha baMdhAI / para-loe puNa pAvai sura-nara-riddhIyo viulaayo|| ekassa ceva dukkhaM mArijaMtassa hoi khaNamekaM / jAvajjIva sakuDaMSayassa purisassa dhaNa-haraNe // daI parassa bajmaM jIyaM jo harai teNa so haNio / dava-vigame jao jIyamaMtaraMga pi jAi khayaM // jaM khatta-khaNaNa-baMdha-gahAi-vihiNA parassa dhaNa-haraNaM / paJcakkha-diTTha-dosaM taM ciTThau dUrao tAva // para-vaMcaNeNa ghettuM ditassa vi para-dhaNaM para-bhavammi / para-gehe ciya vacai dattassa va vaNiya-puttassa // [bhatra vnnikputrdttkthaa'nusndheyaa|] 5 36. prvaarvirtyupdeshH| jaM niya-niyabhaMgehiM divANaM mANusANa tiriyANaM / paradArANaM viramaNamaNuSvayaM viti taM turiyaM // ghau-viha-kasAya-mukko cau-gai-saMsAra-bhavaNa-niviNNo / jo dharaha cautpa-vayaM so lahai cautpa-purisatva 5. pA. ca.15 "5 . Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcAryakRtanivaDiya-suhaDabhAvANa tANa ko vahau etya samasIsi / para-ramaNi-saMkaDe nivaDiyA vi na muyaMti ne mere // iNameva dhamma-dhIya iNameva viveya-kaNaya-kasavaTTo / iNameva dukkaraM jaM kIrai paradAra-viraha-vayaM // yaH pAlayati nirvyAja parastrIvirativratam / paroha ca sa zreyaH purandara ivAznute // . [atra purndrkthaa'nusndheyaa|] 58 37. prigrhssirtyupdeshH| dupaya-cauppaya-dhaNa-dhanna-khetta-ghara-ruppa-kaNaya-kuppANa / jaM parimANaM taM puNa aNuvayaM paMcamaM viti // jIvo bhave apAre garuya-pariggaha-bhareNa akkato / duha-lahari-parikkhitto buhui poo.jalahimmi // dhammArAmakhayaM khamA-kamaliNI-saMghAya-nigghAyaNaM, majAyA-taDi-pADaNaM suha-maNo-haMsassa nivAsaNaM / buddhi lohamahaNNavassa khaNaNaM sattANukaMpA-bhuvo, saMpADei pariggaho girinaI-pUro va vhRto|| loha-paricatta-citto jo kuNai pariggahassa parimANaM / so paramave pariggahamaparimiyaM lahai nAgo cha / [atra nAgakathAnakamanusandheyam / ] 38. digvtopdeshH| dasasu disAsu jaM sayala-satta-saMtANa tANa-kaya-maiNo / gamaNa-parimANa-karaNaM guNavayaM viMti taM paDama // jIvo dhaNalobha-ggaha-gahiya-maNo jattha jattha saMcarai / viddavai pANiNo tattha tatya ttcaaypiNddo|| saMtosa-pahANa-maNo disAsu jo kuNai gamaNa-parimANaM / so pAvai kallApAM itya vi jamme subaMdhu // [atra subandhukathAnakamanusandheyam / 39. bhogopbhogvrtopdeshH| bIyaM guNa-vayaM puNa bhoyaNao kammao ya hoi duhA / taM bhoyaNao bhogovabhoga-mANaM viheyavaM // sai.bhujai tti bhogo so puNa AhAra-pupphamAIo / uvabhogo ya puNo puNa uvabhujai bhuvaNa-vilayAI // asaNassa khAimassa ya viraI kujjA nisAi A jIvaM / mahu-maja-maMsa-makkhaNa-pamuhANa ya sabahA niyamaM // panarasa-kammAdANAI koTTavAlAiNo niyogA ya / taM kammao paNIyaM tattha karijA buho jayaNaM // puruSaH pAlayan bhogopabhogavratamAdRtaH / jayadratha ivAbhISTaM labhate'trApi janmani // [atra jayadrathakathAnakamanusandheyam / ] 40. anrth-dnnddvirtyupdeshH| dosa-bhuyaMga-karaMDo aNattha-daMDo aNatya-dumasaMDo / jaM tassa viramaNaM taM vanaMti guNa-vayaM taiyaM // taNu-sayaNa-gharAINaM atthe jaM jaMtu-pIDaNaM daMDo / so hoi attha-daMDo aNatya-daMDo u vivarIo // pAvovaesa-avajjhANa-hiMsadANa-ppamAya-bheehiM / cauhA aNattha-daMDo aNaMta-nANIhiM nihittttho|| karisaNa-vaNijja-haya-vasaNa-cheya-godamaNa-pamuha-pAvANa / jo uvaeso kIrai parassa pAvovaeso so // varisaMtu ghaNA mA vA, maraMtu riuNo, ahaM nivo hoja / so jiNau, paro bhajau, evaM ciMtaNamavajjhANaM // hala-musalu-kkhala-sagaDaggi-khagga-dhaNu-bANa-parasu-pamuhANaM / hiMsA-nibaMdhaNANaM samappaNaM hiMsadANamiNaM // jaM maja-visaya-vikahAi-sevaNaM paMcahA pamAo so| aha va ghaya-duddha-tellAi-bhAyaNa-cchAyaNA''lassaM // kaya-parapIDamasaMbaddha-bhAsaNaM vajaraMti moharinaM / taM puNa aNattha-daMDassa paDhamamaMgaM ti mottavaM // hoi vayaNaM susaMdhaM mahuro sado taha tti jaM bhaNiyaM / ANaM kuNaMti tiyasA vi tassa jo cayai muharataM / bajiya-aNatya-daMDo khaMdo jAo nivo purisa-caMdo / mohariyaM kAuM kiMci ruha-jIvo duhaM patto // [bhatra rudrjiivddssttaanto'nusndheyH|] Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlapratibodha-saMkSepa 41. saamaayikvtopdeshH| jaM samaNassa va sAvaja-joga-vajaNamaratta-duTThassa / taM sama-bhAva-sarUvaM paDhamaM sikkhA-vayaM ciMti // jo rAga-dosa-rahio gahiuM sAmAiyaM na khaMDei / so sAvao vi sAhai sAgaracaMdo para-loyaM // [atra saagrcndrdRssttaanto'nusndheyH|] 5 42. deshaavkaashikvrtopdeshH|| jaM pucca-gahiya-sayala-bayANa saMkheva-karaNamaNudiyahaM / desAvagAsiyaM taM maNaMti sikkhAvayaM vIyaM // jIvo pamAya-bahulo pamAya-parivajaNe havai dhammo / tA kIrai paidiyaha saMkhevassAvi sNkhevo|| sacchaMda-payArAI jahA aNatthe paDaMti DiMbhAI / anijaMtiya-vAvArA jIvA nivaDati taha narae / teNAvAya-paraMpara-visama-visa-ppasara-5maNa-nimittaM / nirvhi rakkhA-kaMDayaM va sikkhAvayaM eyaM / / aNuvittIe vi hu osahaM va jo kuNai vayamiNaM mnnuo| pavaNaMjau va pAvai so iha loe vi kasA // - [bhatra pvnnyjykthaankmnusndheym|] 43. paussdhvrtopdeshH| AhAra-deha-bhUsaNa-abaMbha-vAvAra-cAya-ruvaM jaM / pavesu posahaM taM taiyaM sikkhA-vayaM biti // ahami-cauddasI-pamuha-pava-diyahesu jo kuNai eyaM / pAvai ubhaya-bhavesuM so raNasUru va kalANaM // [atra raNazUrakathAnakamanusandheyam / / 5644.atithisNvibhaagvtopdeshaa| sAhUNa saMvibhAgo jo kIrai matta pANa-pamuhehiM / taM atihi saMvimAgaM turiyaM sikkhAvayaM viti // jo atihi-saMvibhAgaM paripAlai pavara-satta-saMjutto / naradevI va saunno ihAvi so lahai kamANe // . . [bhatra naradevakathAnakamanusandheyam / ] evaM nariMda ! tuha akkhiyAI eyAI bArasa-cayAiM / ratnA maNiyaM bhayavaM! aNuggaho me phao tumae / paMca-maha-vaya-mAro dhuvaM giriMdo va dubaho tAva / taM je vahaMti sammaM te dukkara-kArae vaMde // te vi hu salAhaNijjA na kassa parimiya-pariMggahA-mA / sakkaMti pAliGa je imAI pArasa-cayAI vi. guruNA bhaNiyaM ANaMda-kAmadevAiNoM purA jAyA / jehiM paripAliyAI imAI sAvaya-vayAI i|| iNhi tu vara-gihatyo ihatthi nAmeNaM chaio sehI / parimiya-pariggaho vihiy-paav-caavaar-prihaaro|| jo ahigaya-nava-tatto saMtosa-paro viveya-rayaNa-nihI / deva guru-dhamma-kajjesu dina-niya-bhuya-vitta-dhamo // so amha pAya-mUle puvaM paDivaviUNa bhAveNa / bArasa-vayAiM eyAiM pAlae niraiyArAI // rabA maNiyaM eso Asi dhaNaDDo ti majjha morayo / sAhammiu tti saMpai baMdhu va visesao jaao| mayavaM ! ahaM pi kAhaM sAvaya-dhammassa pArasa-vihassa / paripAlaNe payattaM vasuhA-sAmitta-aNurUvaM // to guruNA vAgariyaM nariMda ! tumameva punnavaMto si / jo eriso vi sAvaya-vayANa paripAlaNaM kuNasi // iya somappaha-kahie kumAra-niva-hemacaMda-paDibaddhe / jiNa-dhamma-paDibohe patyAvo vanio turiyo // // ityAcAryazrIsomaprabhAviracite kumArapAlapratiyodhe caturthaH prskhaayaa| m .. // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somaprabhAcAryakRtaatha paJcamaH prstaavH| 45. kssaayjyopdeshH| aha guruNA vAgariyaM jo jIvadayaM samIhae kAuM / teNa kasAyANa parAjayammi jatto viheyazo // jamhA kasAya-vivaso kiJcamakiccaM ca kiMpi amuNato / niddaya-maNo payaTTai jIvo jIvANa pIDAsu // to koha-mANa-mAyA-lomA cauro caubihA huMti / ekvikkaso aNaMtANubaMdhi-pamuhehiM meehi // kalAkaja-vicAraNa-ceyanna-harassa visaharasseva / kovassa ko'vagAsaM maimaM maNa-maMdire dijjA 1 // 46. krodhjyopdeshH| suhu jalaNo jalaMto vi dahai taM ceva jattha saMlaggo / koha-jalaNAu jalio saThANamannaM parabhavaM ca // jiNa-pavayaNa-meha-samubhaveNa pasamAmaeNa koMva-davaM / vijyavai jo naro hoi siva-phalaM tassa dhamma-varNa / koveNa kugai-dukkhaM jIvA pAvaMti siMha-vagdha cha / houM khamA-parA puNa lahaMti saggA-'pavagga-suhaM // . [atra siMhavyAghrakathAnakamanusandheyam / ] 47. maanjyopdeshH| aTTha-maya-hANehiM matto aMto-niviThTha-saMku cha / kassa vi anamaMto tihuyaNaM vi mannai taNaM va nro|| maya-vaTTo uDa-muho gayaNammi gaNaMtao rikkhAI / anirikkhiya-suha-maggo bhavAvaDe paDai kiM cocaM // . rAyA-'maccAINaM pi sevao mANavajio ceva / lahai maNa-vaMchiyatyaM puriso mANI puNa aNatyaM // mANI uvveya-karo na pAvae kAmiNINa kAma-suhaM / itthINa kAmasatthesu kammaNaM mahavaM jamhA // mokkha-taru bIya-bhUo mANa-sthaDassa natthi dhammo vi / dhammassa jo samae viNau ciya vanniyo mUlaM // 5 // jAi-kulAi-maehiM naDio jIvo vi viDaMbaNaM lahai / tehiM puNa vajio goSaNo va suha-mAyaNaM hoI // [atha godhanakathAnakamanusandheyam / 58 48. maayaajyopdeshH| dhamma-vaNa-alaNa-jAlA moha-mahA-mayagalANa [jA] sAlA / kugai-bahU-vara-mAlA mAyA suha-mai-haraNa-hAlA // theva-kae kavaDa-paro niviDaM nivaDatamAvayA-lakkhaM / lakkhai na jaNo laguDaM payaM piyaMto biddaaloc|| . mAyA-vaseNa kavaDa-ppaoga-kusalA akiJcamAyariThaM / pattA iheva sayameva lajiuM nAiNI nihaNaM // [atra naaginiikthaa'nusndheyaa|] 5 49. lobhjyopdeshH| jo koha-mANa-mAyA-parihAra-paro vi vanai na lohaM / poo va sAgare so bhavammi buDai ku-kmm-guruu|| 50 sasi-kara-dhavalA vi guNA niya-Asaya-vAha-kArae lohe / AvadaMti jala-kaNA lohammi va jalaNa-saMsatte // iha loyammi kilese lahiuM lobhAu sAgaro garUe / para-loe saMpatto duggai-dukkhAI tikkhaaii|| __ [atra saagrdRssttaanto'nusndheyH|] iya hemasUrimaNi-puMgavassa suNiUNa desaNaM rAyA / jANiya-samatta-tatto jiNa-dhamma-parAyaNo jAo // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlapratibodha-saMkSepa 50. kumArapAladinacaryAvarNanam / to paMca-namukkAra sumaraMto jaggae rayaNi sese / ciMtai aya do vi hiya[2] deiva-guru-dhamma-paDivati / / kAUNa kAya-suddhiM kusumAmisa-boca-viviha-pUyAe / pujai jiNa-paDimAno paMcahiM daMDehiM vaMde // nicaM paJcakkhANaM kuNai jahAsati satta-guNa-nilao / sayala-jaya-lacchi-tilao tilayAvasarammi uvvish| kari-kaMdharAdhirUDho samatta-sAmaMta-maMti-pariyario / vacai jiNiMda-bhavaNaM vihi-puSvaM tattha pavisei // baha-ppayAra-pUyAi pUiuM vIyarAya-paDimAo / paNamai mahi-nihiya-siro thuNai pavittehiM yottehiM // guru-hemacaMda-calaNe caMdaNa-kappUra-kaNaya-kamalehiM / saMpUIUNa paNamai paJcakkhANaM payAsei // guru-purao uvavisiuM para-loya-suhAvahaM suNai dhammaM / gaMtUNa gihaM viyarai jaNassa vinattiyAvasaraM // vihiyagga-kUra-thAlo puNo vi ghara-ceiyAI aJcei / kaya uciya-saMvibhAgo bhuMjei pavittamAhAraM // bhuttutvaraM sahAe viyArae saha buhehiM satthatyaM / kaiyA vi niva-niyutto kahai kahaM siddhavAla-kaI // [atra kavisikhapAlakathitA apabhraMzabhASAbaddhA jIva-manA-karaNa-saMlApakathA jJAtavyA] bana-diNe'nna-vibuheNa ya jaMpiyaM deva kiMpi pucchissaM / rannA bhaNiyaM pucchasu buho payaTTo maNiumeva // [bhatra kazcidanyavibudhakathitaM vikramAdityakathAnakaM vizveyam / / to rAyA buhavaggaM visajiuM divasa-carama-jAmammi / atthANI maMDava-maMDaNammi siMhAsaNe ThAi // sAmaMta-maMti-maMDaliya-seDipamuhANa daMsaNaM dei / vinattIo tersi suNai kuNai taha paDIyAraM // kaya-nidhiveya-jaNa-vimhiyAiM kari-aMka-malla-juddhAI / rajahii ti kaiyA vi pecchae chinnavaMcho vi / / bhaTThami-caudasi-vajaM puNo vi bhuMjai diNahame bhAe / kusumAiehiM ghara-ceiyAiM acei saMjhAe / nisi nivisiUNa paTTe Arattiya-maMgalAI kAravai / vAravahU-nivaheNaM mAgaha-gaNa-gijamANa-guNo // 'to niraM kAumaNo mayaNa-bhuyaMgama-visa-ppasama-maMtaM / saMthuNai thUlabhadda-ppamuha-mahAmuNi-cariyamevaM // [.atra sthuulbhdrkthaa'nusndheyaa| namaskAramAhAtmye ca nandanakathA vaacyaa|] parameSThinamaskAraM smaran bhUpatirabhyadhAt / namaskArasya mAhAtmyaM dRSTapratyayameva me // tathA hikhayaM sakalasainyena digyAtrAH kurvato'pi me / asidhyata [yato] nArtho'narthaH pratyuta ko'pyabhUt // 5.. 'adhunA tannamaskAra smarato mama zatravaH / vaNijairapi jIyante daNDezairambaDAdibhiH // khacakra paracakra vA nAnathai kurute kvacit / durbhikSasya na nAmApi zrUyate vasudhAtale // tatastaM saMsmaratnevaM nidrAM bhajati pArthivaH / rAtrizeSe tu jAgarti mAgadhoktairjinastavaiH // tataH paJcanamaskAradharmasmaraNapUrvakam / vanditvA pArthivo devAn bhavodvimo'gyadhAdidam // hahA / viSayapakauSamamastiSThati mAdRzaH / dhanyo dazArNabhadraH sa rAjyaM tatyAja yaH kSaNAt // [atra dshaarnnbhdrkthaankmnusndheym|] evaM kurvannahorAtrakRtyAni prmaarhtH| kumArapAladevo'yaM rAjyaM pAlayati kSitau // 15 siSTArtho'yaM pAThaH / jinamaNDanagaNiviracita-kumArapAlaprabandhe tu 'ciMtaha ya dovi hiyae' (pR. 10.pra.) ityevpkssmyte| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 somaprabhAcAryakRtanRpassa jIvAbhayadAnaDiNDimai-mahItale nRtyati kIrtinartakI / samaM manomistimi keki-titiristumoraNa-koDa-mRgAdidehinAn // ghUtAsavAdIni nRNAM nyaSedhIdihaiva sapta vyasanAni bhUpaH / duSkarmato durgatisaMbhavAni paratra teSAM tvamitAni tAni // pade pade bhUmibhujA nivezitairjinAlayaiH kAJcanadaNDamaNDitaiH / nivAritA vetradharairivoddhataiH sphuranti kutrApi na ke'pyupadravAH // stumatrisandhyaM prabhuhemasUrerananyatulyAmupadezazaktim / atIndriyajJAnavivarjito'pi yaH kSoNimartuLadhita prabodham // sattvAnukampA na mahIbhujAM syAdityeSa klRpto vitathaH pravAdaH / jinendradharma pratipadya yena zlAghyaH sa keSAM na kumaarpaalH|| vicitravRttAntasametametayozcaritramutkIrtayituM kSameta kaH / tathApi tasyaiva .... tArthinA samuddhRto bindurivAmbudharmayA // iti somama bhakathite kumAranRpa-hemacandrasambaddhe / jinadharmapratibodhe prastAvaH paJcamaH proktaH // 15 // / ityAcAryazrIsomaprabhaviracite kumArapAlapratibodhe paJcamaH prastAvaH / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // kumArapAlapratibodhaprazastiH // sUryAcandramasau kutarkatamasaH karNAvataMsau kSite (yoM dharmarathasya sarvajagatastattvAvaloke dRzau / nirvANAvasathasya toraNamahAstambhAvabhUtAmubhA vekaH zrImunicandrasUriraparaH zrImAnadevaprabhuH // tayorbabhUvAjitadevariH ziSyo bRhadgacchanabhaHzazAGkaH / jinendradharmAmbunidhiH prapede ghanodakaH sphUrtimatIva yasmAt // zrIdevasUripramukhA babhUvuranye'pi tatpAdapayojahaMsA / yeSAmabAdhAracitasthitInAM nAlIkamaitrImudamAtatAna // vizAradaziromaNerajitadevasUrerabhUt, kramAmbujamadhuvrato vijayasiMhariH prabhuH / mitopakaraNakriyAruciranityavAsI ca yazcirantanamunivrataM vyadhita duSamAyAmapi // ___ tatpahapUrvAdrisahasrarazmiH somaprabhAcArya iti prasiddhaH / . zrIhemasUrezva kumArapAladevasya cedaM nyagadacaritram // sakaviriti na kIrti nArthalAbhaM na pUjAmahamabhilaSamANaH prAvRtaM vaktumetat / kimuta kRtamubhAbhyAM duSkaraM duHSamAyAM jinamatamatulaM tatkIrtanApuNyamicchuH // dharme nirmalatAmavApsumatulAM zrIhemacandraprabhau bhaktiM vyajitamadbhutAM bhaNitiSu draSTuM parAmaucitIm / zrotuM citrakathAzcamatkRtikRtaH kAvyaM ca lokottaraM kartuM kAmayase yadi sphuTaguNaM tadvanthametaM zRNu // prAgvATAnvayasAgarendurasamaprajJaH kRtajJaH kSamI __ vAggmI sUktisudhAnidhAnamajani zrIpAlanAmA pumAn / yaM lokottarakAvyaraJjitamatiH sAhityavidyAratiH zrIsiddhAdhipatiH 'kavIndra' iti ca 'bhAteti ca vyAharat // putrastasya kumArapAlanRpatiprIteH padaM dhImatA muttaMsaH kavicakramastakamaNiH zrIsiddhapAlo'bhavat / taM tadvasatAvidaM kimapi yaccAyuktamuktaM mayA tadyuSmAbhirihocyatAmiti budhA vaH prAvaliH prArthaye // hemasUripadapaGkajahaMsaiH zrImahendramunipaiH zrutametat / / varddhamAna-guNacandragaNibhyAM sAkamAkalitazAstrarahassaiH // yAvannihitAkhilasantamasau nabhasi cakAsto ravicandramasau / tAvat hema-kumAracaritraM sAdhujano vAcayatu pavitram // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 somaprabhAcAryakRtavimalamatisudhArvineminAgAGgajanmA'bhavadabhayakumAra zrAvakaH shresstthimukhyH| aba nijakarapamaprAptadharmArthapamA vijitapadakapamA tasya panIti panI // tatputrA guNino'bhavan bhuvi harizcandrAdayo vizrutAH zrIdevIpramukhAzca dharmadhiSaNApAtrANi tatputrikAH / tattrItyarthamidaM vyadhAyi tadupaTTarAgacchaSTAtmami(1), bhUyiSThAni ca pustakAni........ so'lekhayat // zazi-jIMdhi-sUryavarSe zucimAse ravidine sitASTamyAm / jinadharmapratiyodhaH klRpto'yaM gUrjarendrapure // prastAvapazcake'pyatrASTau sahasrANyanuSTubhAm / ekaikAkSarasaMkhyAtAnyadhikAnyaSTamiH zataiH // saMvat 1458 varSe dvitIyabhAdrapadazudi 4 tithau zukradine zrIstambhatIrthe bRhaddha(vRddha)pauSadhazAlAyAM bhA0 zrIjayatilakasUrINAM upadezena zrIkumArapAlapratibodhapustakaM likhitamidam // kAyasthajJAtIya mahaM maDalikasuta ghetAlikhitam / ciraM nandatu // cha / u0 zrIjayaprabhagaNisaSya(ziSya) u0 zrIjayamandiragaNisaSya(ziSya) mahA. zrIkalyANaratnasUrigurubhyo namaH // paM0 va(vi)cAratnagaNi // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad-hemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritAntargata-mahAvIracaritasthaM kumArapAlacaritavarNanam / [dvAdazasargAt samuddhRtam] pRcchati smAbhayo'thaivaM kapilarSipratiSThitA / prakAzameSyati kadA pratimA pAramezvarI // 36 // khAmyAkhyAti sma saurASTra-lATa-gUrjarasImani / krameNa nagaraM bhAvi nAmA'NahilapATakam // 37 // AryabhUmeH ziroratnaM kalyANAnAM niketanam / ekAtapatrAddharma taddhi tIrtha bhaviSyati // 38 // caityeSu ratnamayyoIpratimAstatra nirmalAH / nandIzvarAdipratimAkathAM neSyanti satyatAm // 39 // bhAsuravarNakalazazreNyalaGkatamaulibhiH / rociSyate ca tacaityairvizrAntatapanairiva // 4 // zramaNopAsakastatra prAyeNa sakalo janaH / kRtAtithisaMvibhAgo bhojanAya yatiSyate // 41 // parasaMpadhanIrSyAluH saMtuSTazca khasaMpadA / pAtreSu dAnazIlazca tatra loko bhaviSyati // 42 // zrAddhAzca dhaninastatrAlakAyAmiva guhyakAH / vapsyanti draviNaM saptakSetryAmatyantamAItAH // 43 // parakha-paradAreSa sarvaH ko'pi praankhH| bhAvI tasmin pure lokaH suSamAkAlabhariva // 44 // asmannirvANato varSazatAnyamaya ! SoDaza / navaSTizca yAsyanti yadA tatra pure tadA // 45 // kumArapAlo bhUpAlacaulukyakulacandramAH / bhaviSyati mahAbAhuH pracaNDAkhaNDazAsanaH // 46 // sa mahAtmA dharma-dAna-yuddhavIraH prajAM nijAm / RddhiM neSyati paramAM piteva paripAlayan // 47 // RjurapyaticaturaH zAnto'pyAjJAdivaspatiH / kSamAvAnapyadhRSyazca sa ciraM kSmAmaviSyati // 48 // sa AtmasadRzaM lokaM dharmaniSThaM kariSyati / vidyApUrNamupAdhyAya ivAntevAsinaM hitH||49|| zaraNyaH zaraNecchUnAM paranArIsahodaraH / prANebhyo'pi dhanebhyo'pi sa dharma bahu maMsyate // 50 // parAkrameNa dharmeNa dAnena dayayA''jJayA / anyaizca puruSaguNaiH so'dvitIyo bhaviSyati // 51 // sa kauberImA turuSkamaindrImA tridazApagAm / ___yAmyAmA vindhyamA vArghi pazcimAM sAdhayiSyati // 52 // anyadA vajrazAkhAyAM municandrakulodbhavam / AcArya hemacandraM sa drakSyati kSitinAyakaH // 53 // taddarzanAt pramuditaH kekIvAmbudadarzanAt / taM muni vandituM nityaM sa bhadrAtmA tvariSyate // 54 // tasya sUrerjinacaitye kurvato dharmadezanAm / rAjA sazrAvakAmAtyo vandanAya gamiSyati // 55 // tatra devaM namaskRtya sa tattvamavidannapi / vandiSyate tamAcArya bhAvazuddhena cetasA // 56 // sa zrutvA tanmukhAt prItyA vizuddhAM dharmadezanAm / aNuvratAni samyaktvapUrvakANi prapatsyate // 57 // sa prAptabodho bhavitA zrAvakAcArapAragaH / AsthAne'pi sthito dharmagoThyA khaM ramayiSyati // 58 // annazAkaphalAdInAM niyamAMzca vizeSataH / AdAsyate pratyahaM sa prAyeNa brahmacaryakRt // 59 // sAdhAraNastrIna paraM sa sudhIrvarjayiSyati / dharmapatnIrapi brahma carituM bodhayiSyati // 6 // munestasyopadezena jIvAjIvAditattvavit / AcArya iva so'nyepAmapi yodhi pradAsyati // 61 // . ye'rhaddharmadviSaH ke'pi pANDurAhRdvijAdayaH / te'pi tasyAjJayA garbhazrAvakA iva bhAvinaH // 12 // 5.pA.ca.18 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 hemacandrAcAryakRta-kumArapAlacaritavarNanam apUjiteSu caityeSu guruSvapraNateSu ca / na bhokSyate sa dharmajJaH prapannazrAvakavataH // 63 // aputramRtapuMsAM sa draviNaM na ahiSyati / vivekasya phalaM hyetadatRptA hyavivekinaH // 64 // pANDuprabhRtibhirapi tyaktA yA mRgayA na hi / sa svayaM tyakSyati janaH sarvo'pi ca tadAjJayA // 65 // hiMsAniSedhake tasmin dUre'stu mRgayAdikam / api matkUTa-yUkAdi nAntyajo'pi haniSyati // 66 // tasmin niSiddhapAparDAvaraNye mRgajAtayaH / sadA'pyavighnaromanthA bhAvinyo goSThadhenuvat // 67 // jalacara-sthalacara-khecarANAM sa dehinAm / rakSiSyati sadA mAriM zAsane pAkazAsanaH // 68 // ye cAjanmApi mAMsAdAste mAMsasya kathAmapi / duHsvapnamiva tasyAjJAvazAnneSyanti vismRtim // 69 // dAzAhana parityaktaM yat purA zrAvakairapi / tanmadyamanavadyAtmA sa sarvatra nirotsyati // 7 // . sa tathA madyasandhAnaM nirotsyati mahItale / na yathA madyabhANDAni ghaTayiSyati cayapi // 71 // madyapAnAM sadA madyavyasanakSINasaMpadAm / tatrAjJAtyaktamadyAnAM prabhaviSyanti saMpadaH // 72 // nalAdibhirapi mApai--taM tyaktaM na yat purA / tassa khavairiNa iva nAmApyunmUlayiSyati // 73 // pArApatapaNakrIDAkukkuTAyodhanAnyapi / na bhaviSyanti medinyAM tasyodayini zAsane // 74 // sa prAyeNa pratigrAmamapi niHsImavaibhavaH / kariSyati mahImetAM jinAyatanamaNDitAm // 75 // prati grAma prati puramA samudraM mahItale / rathayAtrotsavaM so'rhatratimAnAM kariSyati // 76 // dAyaM dAyaM draviNAni viracayyAnRNaM jagat / aGkayiSyati medinyAM sa saMvatsaramAtmanaH // 77 // . pratimAM pAMzuguptAM tAM kapilarSipratiSThitAm / ekadA zroSyati kathAprasaGge sa gurormukhAt // 78 // pAMzusthalaM khAnayitvA pratimA vizvapAvanIm / AneSyAmIti sa tadA kariSyati manoratham // 79 // tadaiva mana utsAhaM nimittAnyaparANyapi / jJAtvA nizceSyate rAjA pratimA hastagAminIm // 8 // tato gurumanujJApya niyojyAyuktapUruSAn / prArapsyate khAnayituM sthalaM vItabhayasya tat // 81 // sattvena tasya paramAhatasya pRthivIpateH / kariSyati ca sAMnidhyaM tadA zAsanadevatA // 82 // rAjJaH kumArapAlasya tasya puNyena bhUyasA / khanyamAnasthale maGkha pratimA''virbhaviSyati // 83 // tadA tasyai pratimAyai yadudAyanabhUbhujA / grAmANAM zAsanaM dattaM tadapyAvirbhaviSyati // 84 // . nRpAyuktAstAM pratimA pratnAmapi navAmiva / rathamAropayiSyanti pUjayitvA yathAvidhi // 85 // pUjAprakAreSu pathi jAyamAneSvanekazaH / kriyamANeSvahorAtraM saGgIteSu nirantaram // 86 // tAlikArAsakeSUccairbhavatsu grAmayoSitAm / paJcazabdeSvAtoyeSu vAdyamAneSu saMmadAt // 87 // pakSadvaye cAmareSUtpatatsu ca patatsu ca / neSyanti pratimAM tAM cAyuktAH pattanasImani // 88 // -tribhirvizeSakam // sAntaHpuraparIvArazcaturaGgacamUvRtaH / sakalaM sacamAdAya rAjA tAmabhiyAsyati // 89 // khayaM rathAt samuttArya gajendramadhirodya ca / pravezayiSyati pure pratimAM tAM sa bhUpatiH // 9 // upasvabhavanaM krIDAbhavane saMnivezya tAm / kumArapAlo vidhivat trisandhyaM pUjayiSyati // 91 // pratimAyAstathA tasyA vAcayitvA sa zAsanam / udAyanena yad dattaM tat pramANIkariSyati // 92 / / pratimAyAH sthApanArtha tasyAstatraiva pArthivaH / prAsAdaM sphaTikamayamamAyaH kArayiSyati // 93 // prAsAdo'STApadaspeva yuvarAjaH sa kAritaH / janayiSyati saMbhAvyo vismayaM jagato'pi hi // 94 / / sa bhUpatiH pratimayA tatra sthApitayA tayA / edhiSyate pratApena RddhyA niHzreyasena ca // 95 // devabhatsyA gurubhaktyA tvapituH sdRsho'bhy|| kumArapAlo bhUpAlaH sa bhaviSyati bhArate // 96 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrAcAryaracitatriSaSTizalAkApurupacaritaprazastiH / ziSyo jamvumahAmuneH prabhava ityAsIdamuSyApi ca zrIzayyaMbhava ityamuSya ca yazobhadrAbhidhAno muniH / saMbhUto munibhadrayAhuriti ca dvau tassa ziSyottamI saMbhUtasya ca pAdapadmamadhuliT zrIsthUlabhadrAyaH // 1 // vaMzakramAgatacaturdarzapUrranakozasya tasya dazapUrvadharo maharSiH / nAmA mahAgiri riti sthiratAgirIndro jyeSTho'ntiSat samajaniSTa viziSTalandhiH // 2 // ziSyo'nyo dazapUrvabhRnmunivRSo nAmnA suhastItyabhUdu yatpAdAmbujasevanAt samuditaprAjyaprabodhardika / cakre saMpratipArthivaH pratipura-grAmAkaraM bhArate'sminna. jinacaityamaNDitamilApRSThaM samantAdapi // 3 // ajani susthita-supratibuddha ityabhidhA''ryasuhastimahAmuneH / zamadhano dazapUrvadharo'ntiSad bhavamahAtarubhaJjanakuJjaraH // 4 // maharSisaMsevitapAdasannidheH pracArabhAgAlavaNodasAgaram / mahAn gaNaH koTika ityabhUt tato gApravaGgAho himavadbhireriva // 5 // tasmin gaNe katipayeSvapi yAtavatsu sAdhUttameSu caramo dazapUrvadhArI / uddAmatumbavanapattanavajrakhAni-vajraM mahAmunirajAyata vajrasUriH // 6 // durbhikSe samupasthite pralayavaddhImatvabhAjyanyadA bhItaM nyasya maharSisamabhito vidyAvadAtaH paTe / yo'bhyuddhRtya karAmbujena namasA puryAmanaSInmahApuryA maGgu subhikSadhAmani tapodhAmnAmasInAM niSiH // 7 // tasmAd vajrAbhidhA zAkhA'bhUt koTikagaNadrume / uccanAgarikAmukhyazAkhAtritayasodarA // 8 // tasyAM ca vajrazAkhAyAM nilInamuniSaTpadaH / puSpagucchAyito gacchazcandra ityAkhyayA'bhavat // 9 // dharmadhyAnasudhAsudhAMzuramalagranthArtharatnAkaro bhavyAmbhoruhabhAskaraH smarakaripronmAthakaNThIravaH / gacche tatra babhUva saMyamadhanaH kAruNyarAziryazobhadraH sUrirapUri yena bhuvanaM zubhairyazobhirniGaH // 10 // zrImannemijinendrapAvitazirasyadrau sa saMlekhanAM kRtvA''dau pratipannavAnanazanaM prAnte zubhadhyAnamAk / tiSThan zAntamanAstrayodaza dinAnyAzcaryamutpAdayannuccaiH pUrvamaharSisaMyamakathAH satyApayAmAsivAn // 11 // zrImAn pradyumnasariH samajani janitAnekabhavyaprabodhastacchiSyo vizvavizvaprathitaguNagaNaH praavRddmmodvdyaa| prINAti smAkhilakSmAM pravacanajaladheruddhRtairarthanIrairAtatya sthAnakAni zrutiviSayasudhAsArasadhyazca viSvak // 12 // sarvagrantharahasyaratnamukuraH kalyANavallItaruH kAruNyAmRtasAgaraH pravacanavyomAGgaNAhaskaraH / cAritrAdikaratnarohaNagiriH kSmAM pAvayan dharmarAT senAnIrguNasenasUrirabhavacchiSyastadIyastataH // 13 // ziSyastasya ca tIrthamekamavaneH pAvitryakRjaGgamaM syAdvAdatridazApagAhimagirivizvaprabodhAryamA / kRtvA sthAnakavRtti-zAnticarita prAptaH prasiddhi parAM sUri ritapaHprabhAvavasatiH zrIdevacandro'bhavat // 14 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrAcAryakRta-kumArapAlacaritavarNanam AcAryoM hemacandro'bhUt tatpAdAmbujaSaTpadaH / tatprasAdAdadhigatajJAnasaMpanmahodayaH // 15 // jiSNuzcedi-dazArNa-mAlava-mahArASTrAparAntaM kurUn sindhUnanyatamAMzca durgaviSayAn dorvIryazaktyA hriH| caulukyaH paramAIto vinayavAn zrImUlarAjAnvayI taM natveti kumArapAlapRthivIpAlo'bravIdekadA // 16 // pAparddhi-yUta-mathaprabhRti kimapi yannArakAyurnimittaM / tat sarva nirnimittopakRtikRtadhiyAM prApya yuSmAMkamAjJAm / khAmincA niSiddhaM dhanamasutamRtasyAtha muktaM tathAI caityairulaMsitA bhUrabhavamiti samaH saMprateH saMpratIha // 17 // pUrva pUrvajasiddharAjanRpaterbhaktispRzo yAJayA / __sAjhaM vyAkaraNaM suvRttisugamaM cakruH bhavantaH purA / maddhetoratha yogazAstramamalaM lokAya ca dyAzraya cchando-'laGkati-nAmasanamukhAnyanyAni zAstrANyapi // 18 // lokopakArakaraNe svayameva yUyaM sajjAH stha yadyapi tathA'pyahamarthaye'daH / mAdRgajanasya paribodhakRte zalakApuMsAM prakAzayata vRttamapi viSaSTeH // 19 // tasyoparodhAditi hemacandrAcAryaH zalAkApuruSetivRttam dharmopadezaikaphalapradhAnaM nyavIvizaJcAgirAM prapaJce // 20 // jambUdvIpAravinde kanakagirirasAvaznute karNikAtvaM yAvad yAvacca dhatte jlnidhirvnerntriiytvmucaiH|| yAvad vyomAdhvapAnyau taraNi-zazadharau prAmyatastAvadetat kAvyaM nAmA zalAkApuruSacaritamisaMstu bainaM paribhyAm // 21 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha pariziSTam / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgrahAntarAgata-uddharaNarUpa padyAnAmakArAdyanukramaNikA / 12 akare karakartA ca akAre ca bhaved viSNU0 akurvANo'pi pApAni akkhayamaNaMtamaulaM akkhINajIvakhANI akSudro rUpasaumyau ajjhattha visohIe ajJAnatimirAndhAnAm ajJAnAmapi bAlAnAm aTTha u goarabhUmI aTThAvayamurjite ... aTThAvayasamee ... aNasaNamUNoyariyA aNidiyaguNaM jIvaM aNumANuheusiddhaM aNumitto vi na kassa atyanivesA tazciya sarA atthassa UhabuddhI asthi aNaMtA jIvA ayi tti niviyappo adattadAnena bhaved daridrI adhAmadhAma dhAmedam adhItI paNDitaH prAyaH adhItya caturo vedAn adhItya sarvazAstrANi anantaguNitaM tasmAd anantadarzanajJAna * anantaduHkhaM saMsAre anAdibhavasaMskAra apAyAnAmupAyAH syuH aputrANAM dhanaM gRhan 42 appA uddhario ciya 63 apyekAGgaparigrahamya anbhuTThANaM aMjali | aMbaM taMbacchIe | abhayaMtANa vi najara abhimukhAgatamArgaNa | amao a hoi jIvo | amedhyamadhye kITasya 69 amoghavacanaH kalpaH 82 amhe thoDA riu ghaNA 104 | ayazaHpaTahaM dattvA 104 | ayutAni gavAmaSTau aye! bheka-ccheko bhava ___ 72 arthAnAmarjane duHkham avadyamukke pathi yaH 81 / aviNAsI khalu jIvo 103 | avihiyasavapalaMbA azeSamapi duHkarma azvaH zastraM zAstram asarIrA jIvagaNA asatyaM triSu lokeSu asatyaM vacanaM brUte asantoSamavizvAsa asantoSavatAM saukhyam asArasaMsAramahIrahasya | asAraH saMsAraH saralakadalI. assAvagapaDiseho ahaMkAre sati praude ahiMsA prathamo dharmaH 97 aho mRDhajanA dharmama. ... ... 22, 96 aho lobhasya sAmrAjyam ... 8 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 68 54 gA55 80 53 saya ..29 bhAkaNye pratikAnanaM pazugaNA. bAgamena ca yuktyA ca bAceluka udesiya Ajanma kalitAjima AjJAbhaGgo narendrANAm AjJAvartiSu maNDaleSu AtaGkakAraNamakAraNa Atman ! devastvameva Atmavat sarvajIveSu Adau mayaivAyamadIpi AdhAro yatrilokyA: AnvIkSikI trayI vArtA ... AbhiggahiyaM aNabhiggahiyaM ... AbhiggahiyaM kila Ayariya uvajjhAe AyANe paribhoge... ArtaraudramapadhyAna Arte tiryagga (2) tistathA AlU taha piMDAlU AloyagapaDikamaNe AhAraposaho khalu ... AhArasarIriMdiyapajattI ... ikaha phUlaha mATi ityAlapya vilupya bhUpa ityudIrya svadhairyeNa imAM samakSaM pratipakSa iha loke gRhastho'pi iMdiyakasAyajoe ukkhittamAicaraNA uccAre pAsavaNe... ujavalaguNamabhyuditam dIrito'rthaH pazunApi ervazIgarbhasaMbhUtaH... ee hohI uddhArakArayA ekatrAsatyajaM pApam ekamUrvitrayo bhAgAH utaraNarUpapadyAnAmanukramaNikA ... 110 / ekarAtroSitasyApi ... 64 ekatridhA hari sadA 59 ekaM mitraM bhUpatirvA . 108 ekAdazazatAnImAH ekA bhAryA sadA yasya .., 33,111 eko'pi niyamo yena ... 23, 97 ekaha pAlI mATi 109 egidiya paMciMdiya etA hasanti ca rudantI ca ... | eya auba (vI ? ) joI ... elApUgaphalAI sAhUNaM | evaM aTThavihaM pi ya evaM cauggaIe pari0 evaM vratasthito bhaktyA eha na hoi dhara dhAra sAra ehireyAhirI cakra | osappiNI aNaMtA aMtomuhuttamittaM pi kathAzeSaH karNo dhanajana0 ... 43 kanyAgobhUmyalIkAni 75 kamalahasto bhaved brahmA ... 79 karacaluyapANieNa vi ... 25, 107 | karNATe gUrjare lATe kalaGkaM kurute kazcit / kavalANa ya parimANaM | kAke zaucaM sutakAreSu | kAju karevA mANusaha kA tvaM sundari mArirasmi kAmarAga-neharAgo | kArya viSNuH kriyA brahmA 61 kAle abhiggaho puNa | kAle gaNadehANa | kAlo jahA aNAI 05. kAhUM mani vibhaMtaDI | kimindriyANAM damanaH 62 kiM kRtena na yatratvam 71,85 + v WWM 6 ..... 25,101 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgrahAstarAgata . kiM puSayaraM kamma kumaraDa ! kumara vihAra kumarapAla maciMti kari kumArapAlabhUpasya kumArapAla mata ciMta kumbhakhArIsahasra dve kuryAd varSasahasrANi kulakrameNa kurvanti kulInAH sulabhAH prAyaH kulaM pavitraM jananI kRtArthA ... kUTadravyamivAsAram kRtakRtyo'smi bhUpAla! kRtvA tanmayamAtmAnam kRSi-vANijya-gorakSAm .. ke ke'pyuktivazo vyadhAd kevalanANuppattI kaivartIgarbhasaMmbhUtaH ko nAma kIlikAhetoH ... ko'pi kApi kuto'pi kohAINamaNudiNaM ko'haM puNo kaMmi kAlaMmi ... kauMkaNe tu tathA rASTra ka mAMsaM ka zive bhaktiH kSatriyo'si narAdhIza! kSamAtulyaM tapo nAsti kSAntyAdikaguNairyuktaH kSitijalapavanahutAzana0 kSitirityucyate kSAntiH kSetraM yatraM praharaNavadhUH kharo dvAdazajanmAni gaDa phuTTa yeyaNa gaI gaNDU padaH kimadhirohati gayaNaM jahA arUvI gayA ji sAjaNa sAthi girikanna kisalayapattA gUr3hasirasaMdhipavaM ku. pA.ca. 19 78, gUrjarANAmidaM rAjyama 110 gRhiNo'pi hi dhanyAste golAi asaMkhijjA 108 golo asaMkhanigooM gholavaDAM vAiMgaNa | caiUNaM saMkapayaM | carAcarANAM jIvAnAm carAcaraM jagat sarvam catuHpA ca turyAdi. caturmAsImAsIt tava caturmukho bhaved brahmA cikhAdayati yo mAMsam . cittamantargataM zuddham cittaM tikAlavisayaM cittaM rAgAdibhiH krAnta0 . cittaM veyaNa sannA citrakUTamidaM bhadre ! cidAnandamayaM yasya cUyahalaM paripakkaM vihaliya.... chaumatthaaNuvalaMbhA chaumatthANaM sannA jaiyA hohI pucchA jagadAkramamANasya jaNavaya saMmaya ThavaNA jantUnAmabhayaM sapta jantUn hanmi na vacmi janmanyekatra duHkhAya jamme vijaM na hU jamhA cittAIyA | jalakrIDAndolanAdi. ___59 jaha AhAro bhutto jaha kaNagassa 3 kIti 6,49 jaM avasareNa na huyaM 77 jaM nAma kiMci titthaM 29 jami u pIlijate 73 jaM lahai annatitthe 74 jaM sAbhiseyanikkhamaNa. . ... ::::::::::::::::::::::: 80 ... 96 ::::::::::::: 104 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 84 | : :: :: :: :: :: :: :: :: 0,96 jA jayamANassa jAtilAbhakulezvarya0 ... jiNabhuSaNAiM je udarati ... jitvA prAga nikhilAnilA0.... jitvA satvaramAjitaH . ... jinamatanagare'smin ... jIvassa attajaNiehiM jIvassa esa dhammo jIvassa ya kammassa ya jIvAI navapayatye jIvo aNAinihANo jIvo'yaM vimalasvabhAva.. jeNa kulaM AyattaM taM ... jo ciMtei sarIre natyi ... jo puNa hiMsAyayaNesu jhAnaM viSNuH sadA proktam ... sattAyagolakappo0 tasvAni vratadharmasaMyamagati0 va (ja) tya ya ego siddho ... tapaHzIlasamAyuktam tamhA ya sA visuddhaM vassatthamaNe maMgalaya. tAvakInakaTakairathoddhatA tAvad bhramanti saMsAre titthayarA rAyANA sAhU ... tRNaM brahmavidaH svargaH te gacchanti mahApadam tyatadArAH sadAcArAH tyatAtaraudradhyAnasya tyaktvA kuTumbavAsam triyu vipulo gambhIra trailokyazeSabhAvanAm dhUlA muhamA jIvA dave bhAve ya tahA dazasvapi kRtA dikSu daMpatI pitaraH putrAH :::::::::::::::::::::::::::::::::: uddharaNarUpapadyAnAmanukramaNikA 81 | dAnazIlatapobhAvaiH | dAnaM caturvidhAhAra0 49 digavate parimANaM yat 55/ dIkSA mikSA guroH | dIpe mlAyati tailapUraNavidhiH 92 dIpo hanti tamaHstomam .... dIyate mAryamANasya 77 dIsai vivihacariyaM | dIhaM vA hassaM vA durbhikSAdeyamanasaMgrahaparaH devAsuramanuSyeSu dese sabe ya tahA dehiMdiyAirite daurbhAgyaM preSyatAM dAsya. ... 81 | ghRtaM ca mAMsaM ca surA ca .... 62 gatAd rAjyavinAzanam ... dhanadhAnyasya dAtAraH ... | dhanadhAnyAdisaMpatsu dhaneSu jIvitavyeSu | dhanaM dhAnyaM svarNa-rupya0 .... dhanyAM satImuttamavaMzajAtAm ... dharmazIlaH sadA nyAyI .... dhyaatvyo'ymupaasyo'ym| 87 dhruvaM prANivadho yo | dhvAntaM dhvastaM samastam | na kopo na lobhaH na teSAM brAhmaNI mAtA . 65 nanu iMdiyAi uvaladdhi0 .... 75 namo'stu yugAdidevAya . na ya hiMsAmitteNaM na yanmuktaM pUrvairaghunahuSa. ... 74 na yAnti vAyavo yatra navame prANasaMdehA 83 navahiM jiyavahakaraNaM 72 navi asthi mANusANaM 69 navi saM suvamabhUmI ..... 0 ::: :: :: :: :: :: :: :: : 22,56 85 104 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgrahAntarAgata 6 . . . . 48 ... 4,46 na vidyayA kevalayA na vizvasiti kasyApi na zrI: kulakramAyAtA na svarNAdIni dAnAni naMdI sUrI aje nAkAraNaruSAM saMkhyA nANI kammassa khayaha nAnAzastrajuSaH kathaM gatarupa.... nAbhavad bhavitA katham nAbhiH svaraH sattvamiti nAbhUd bhavitA cAtra nicchinnasabadukkhA nidrA mohamayI jagAma niraJjanaM nirAkAram nirjarAkaraNo bAyAt niSkiJcanena dayitena nisAvirAmami vibuddhaeNaM nRpAH kUTaprayogeNa netrAntapAdakaratAlpa. naitasyAH prasUtidvayena nodakamapi pAtavyam paivaggaNaM aNaMtA pAkuSThikuNitvAdi paJcakkhaM gahagahio paJcame dahate gAtram paJcalakSaNasaMpUrNaH paNayAlalakkhajoyaNa. patteyataraM muttuM paMcavi pattheNa va kuieNa payodapaTalaizchanne paradravyaM yadA dRSTyA parapratyAyanAsAraiH parA manasi pazyantI paraM jyotiH parabrahma parjanya iva bhUtAnAm pakSaNhaM mohasamA... maMcuMbari cauvigaI 42 | pANidayA tavaniyamA 72 pANehiM saMsattA paDilehA | pAtu vo hemagopAlaH | pAtradAne phalaM mukhyam prAptuM pAramapArasya | pAyacchittaM viNao * pAvayaNI dhammakahI 65. pAvaM chiMdai jamhA 95 pAhitthI savi vaMkaDI pitroH santApakaH kadhida 111 pizAcamudgalapreta0... . piUNa pANiyaM saravarami puDhAuhihiM pheru phira | puDhavI Au vaNassaha 68 puNyapApaviniyukta | pugne vAsasahasse ... puSpeSu jAtirnagareSu kAntI | pUAkaraNe punnaM egaguNaM 48 pUrvaparIkSitaH sarvo. pRthivyAmapyahaM pArtha! peDhAlasya suto rudraH prakAzayanti bhUyAMsi prakRtiH pariNAmaH syAt / .... prajApatiH suto brahmA prajJAbalaluptavastunicayA praNamAmi mahAvIram pratidinaprayanasulabhe pratidinamayanalabhye pratyakSato na bhagavAn prathame jAyate cintA prabhuH svayaM yadi bhavet prazAntaM darzanaM yasya prasannasyAstasaGgasya prAptaH zrIreSa kasmAt ___28 prANitrANaprakAraiH 79 prANitrANe vyasaninAm ... 74 | prArabhyate na khalu vighnabhayena ... P Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13,103 63 20,62 47 40 phusAi aNaMte siddhe . ... alIu bhUyavai jaM karaha ... bhAikAmu na hoi yAhi . ... pAlakhImUDhamUrkhANAm bAhyAnapi hi yaH saGgAnA subhukSitaH kiM na karoti pApam brahmacaryatapoyuktAH ... brahmacaryeNa satyena ... ... brahmajJAnavivekino'malapiyaH... mUmaH kiMcana kAzyapIdhavaM! ... bhakSyAbhakSyANi vastUni bhaddesu abhayapAvaesu bhavanti bhUribhirbhAgyaH bhavabIjAGkarajananA. ... bhAveha aNiJcattaM juSaNa... ... bhujaMgagRhagodhAkhumukhyAH ... bhuJjImahi vayaM bhaikSyam ... bhUmi kAmagavi svagomaya0 bhogidaSTasya jAyante mogopabhogayoH saMkhyA .. ... bhrAtaH ! saMvRNu pANini! ... maNaparamohipulAe maMtANa maMto paramo imu tti maNDUkIgarbhasaMbhUtaH madyamAMsaM navanItam madye mAMse madhuni ca manmanatvaM kAhalatvam mahattvahetorguNibhiH zrutAni ... mahattvAdIzvaratvAJca mahumajamaMsamaMkhaNathIsaMge ... mahAkrodho mahAmAnaH mahAvIrya mahAdhairyam mAnapranthirmanasyuccaiH mAyA nAsti jaTAkapAla. mAyAyAM paTavaH sarve mAryamANasya hemAdrim micchattaM veyatigaM... . saraNarUpapadyAnAmanukramaNikA 84 micchA bhaveu.sabatthA 30 mutto ajiMdiyatto mudrAnugatamudrAnurugadA0 mUrkhastapasvI rAjendra! mUlA taha bhUmiruhA mUle kaMde khaMdhe tayA ya yajamAno bhavedAtmA yatra jIvaH zivastatra yatra tatra samaye yathA tathA yathA cittaM tathA vAcaH yadA na kurute pApam yadi prANivadhe dharmaH yadekA sthaviro vetti ... 20,63 | yadevamanujAH sarve... | yatralAGgalazastrAmim | yadvatkASThamayo hastI yayA karmANi zIryante yastapasvI vratI maunI | yasmAd vighnaparamparA vighaTate... | yasyAtmamanasobhinna yasyAdhAreNa jIvanti yA kauberImAturuSka0 | yaH sabAhyamanityaM ca 72 yaH svadAreSu saMtuSTaH 73 yAcako vaJcako vyAdhiH yA deve devatAbuddhiH 68 yAnapAtramivAmbhodhau 62 yA pUrva navamImaheSu 73 yA lobhAd yA paradrohAna. ... 62 yAvanti pazuromANi 62 | yUkAlakSazatAvalIvala.' 69 yena triHsaptakRtvo0 ye rAtrau sarvadAhAram 69 ye lubdhacittA viSayArtha0 ... 71 ye zAntadAstAH zruti0' ... 18 | yeSAM kampitamantarAtmabhirapi... 68 10 . Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgrahAntarAgata 9,50 90 yeSAM vittaH pratipadamiyam . pestrIzastrAkSasUtrAdi. yo dadyAt kAzcanaM meham bo mAM sarvagataM jJAtvA .... vyASiddhA radatI mukhaM ca ... raktavarNo bhaved brahmA raverevodayaH zlAghyaH rasodbhavAzca bhUyAMsaH rAjapratigrahadagdhAnAm rAjA luThati pAdAne rAjJaH pratigraho ghoraH . rAyA amaJca seTTI ruddha prANapracAre vapuSi lacchi vANi muhakANi lajjAM guNaughajananIm / chAchi vANi muhakANi / levaDamalevaDaM vA ... - loiyA veiyA ceva / loe acchijja amijo loe asaMkhajoyaNamANe loe vee samaye nico logAgAsapaese ... vakSo'tha kukSi khanAsikA0 ... pacobhirucyate sarvaiH bajemi tti pariNao vasahIsayaNAsaNabhatta0 vasudevasuto viSNuH vAkyenaikena tad vacmi ... vAyAtrasArAH paramArtha viMgaI vigaIbhIo vidalayati kubodham binA gurubhyo guNanIradhibhyaH / vinItaH sthUlalakSazvA0 vimAnocAnavApyAdau viratiH sthUlahiMsAde vivadanti paramaM prama yat .... :::::::::::::::::::: . 50 vivekaH saMyamo jJAnam ... 65 vizvAmitraparAzaraprabhRtayaH ... 66 vucchinne viya titthe vRSabhAn damaya kSetram vairivAraNadantAye... 62 zaktau hanumAna yadabandhayat ... zamasaMveganirvedA0 zayyA zAdvalamAsanam . zayyA zailazilAgRham ... zaMkA kAMkSA vicikitsA . ... zAkinI mAMsabhakSI ca ... 1, 39 zAstraM sunizcitadhiyA zItAMzuvapubhArasaMbhRtarasaM zukrazoNitasaMbhUtam zunakIgarbhasaMbhUtaH... zUro'pi zIlasaMpanna: rAGgAramadanotpAdam .. ... zailAH sarve gaNDazailAnukArA... zaucamAdhyAtmikaM tyaktvA ... zrIcaulukya! sa dakSiNataya ... zrIvIre paramezvare bhagavatyA. zrIsUrIzvara ! hemacandra | bhavataH zrIhemasUriprabhupAdapadmam ... zrayate sarvazAstreSu... ' ... zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti ... zrotavye ca kRtau kareM zvAnagardabhacANDAla. zvAnacarmagatA gaGgA 65 SaNDhatvamindriyacchedam / sau cittahaM sahI... 65 sakadeva bhujyate yaH . sa kauberImA turuSka0 saGkalpamAtrAdapi siddhakArvA ... ... sagaDaddahasamabhome... 71 sajjAThANaM pamuttuNaM 6. sattAvarI virAlI... :::::::::::::::::::::::::::::::::::: .... . : 3,46 41 4 : :: ... .53 : Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAnanta0. ... . 9,58 9 . 61 104 - 94 satyavAk paralakSmImucha satyaM zaucaM tapaH zaucam ... sadA sarvAnRtaM tyaktvA sadA sarva paradravyam sadyaH saMmUJchitAnanta0 santoSaH sthUlamUlaH . saptarSayo'pi gagane satatam samosaraNa bhacaumgaha samyaktvamUlAni pabbANu0 sarvajAtiSu cANDAlAH . .. sarvajJatA nAsti manuSya sarvajJo jivarAgAdi0 . sarvajJaM hRdi saMsmaran / sarvadevaiH parityaktam / sarvasminnaNimAdi pajalane sarvAGgasundaraH kintu sarvAbhilASiNaH sarva sarveNAtItakAlena sababhUappabhUyassa . ... savAI jiNesarabhAsiyAI savA ya kaMdajAI ... sadhe jIvA vi icchaMti sadho na hiMsiyavo jaha sassakaDAI majhe saMkoavikoehi ... saMnidhau nidhayastasmai saMnihIgihamitte ya saMpattI niyamaH zaktI saMmohayanti madayanti saMvAhaNaM daMtapahoyaNAya. .. saMsaiyaM micchattaM jA saMsajai dhuvameyaM... saMsattamasaMsattA ... saMsAra ! tava nistAra.. saMsArArNavasetavaH sAmaggi abhAvAo 7. utaraNarUpapadyAnAmanukramaNikA .... 92 | sAraMgI siMhazAvaM spRzati ... 61 sAvajajogaparivajaNaTThA . 60 sAhasi jUtauM hala vahA sAhAraNapatteyA vaNasai 73 sijhaMti jattiyA khalu 69 siddhaM jIvassa atthittaM . 95 siMho balI dviradazUkara __ 103 sukalatrasya saMpattiH | sukhazayyAsanaM vastram . ... sukhAsevyaM tapo bhIma ! suragaNamuhaM samaggaM 64,70 sRjati tAvadazeSaguNAkaram ... 110 so hoi susuhAveI | saunikavyAdhakaivarta0 47 sthAne nivAsaH sukalam 87 sthitimAsAdya siddhAtmA | sthUleSu sarvasatveSu sthairya prabhAvanA bhaktiH 60mAnaM manomalatyAgaH sAnopabhogarahitaH svargasthAH pitaro vIkSya svayaM kRtArthaH puruSArtha. | svayaMbhuvaM bhUtasahasra0 svasti zrImati pattane khAnadAhe'pi kurvanti svApadi tathA mahAntaH svAmibhakto janotsAhI hanulocanabAhunAsikA | haririva balibandhakaraH hariNIgarbhasaMbhUtaH... haMsavAho bhaved brahmA hiamia apharusavAI hiMsako'nRtavAdI ca hInaM saMhananaM tapo'ti. 8 hema tuhArA kara marauM | hemasUri mU kari kisiuM ... :::::::::::::::::::::::::::::::::::: Je . . . 23,108 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. kumArapAlacaritrasaGgrahAntargatavizeSanAmnAM akaaraadynukrmnnikaa| 3 135 Avara the bo | Amra [nRpa] acchacolI [prAma] AmrabhaTa [maMtrI] 26-28 acchAbilI [prAma] 44 | AryasuhastI sUri [pUrvadhara] ajayapAla [nRpa] 108,110 Aliga [pradhAna] 15,16,43,44,53,89 ajayapura [nagara] | AligavasahikA 85,95 ajitadeva sUri | AvazyakacUrNi [pratha] aNahila [gopa] AzAka [bhilla] aNahila,-pattana,-pura,-vADayapura 1,9,21, AzApallI [grAma] 24,28,36,38,39,42,64,114 aparAnta [deza] 140 | IzvaravaNik 11, 44 abhaya [maMtrI] abhayakumAra [sA0] 126,127,136 uccanAgarikA [zAkhA] abhayasiMha sUri 112 ucA [nagarI] amalakhAmI 32 ujjayanta [tIrtha 20,62,116,115.125 amRtasAgara [sarovara ujjayinI [nagarI] 5,7,11,13,14,47,51 ambaDa [daNDanAyaka] ujjinta [tIrtha] ambikAdevI uDDIyAna [deza] ardhASTama [deza] 54 18,86 arbuda [giri] udayaNa [amAtya] 3, 11, 15, 18, 19, 25, udayana .. 26,45, 53, 57, 76, 86, avantI,-"ntikA [nagarI] 2,3,43-45 UdA 87, 92, 100, 107, 121 aSTAdazamaNDala [deza] udayanacaitya,-vihAra 45,101 aMjaNasilA 106 udayapAla [nRpa] A AcArAganiyukti [graMtha] 104 udayamatI [rAjhI]. 20, 38 AchaulI [bhAma] 10 | udAyana (udayana) [nRpati] undiravasati 131 95 ANaMda [sA0] AnAka [pa] 98,99 ulaM()galapura 91,92 bAbhaDa [zreSThI] 96,106 dhAma [sUri] RSizRMga [parvata] Amiga [purohita] 19,23 zrAmbar3a [ saciva ] 17,45,56,57,100-102, oDhara [zrAvaka] 91, 12 108 oDharavaMza 39 17,53 111 128 93 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaDu [vaNik] kaDyA pANa] . 152 vizeSanAmAnukramaNikA / kAntI,-purI [nagarI] 12,46,89 kaccha [ deza] 37, 111 kA(ka)nyakubja [deza] kacchapa [nRpa] 33 | kAnhaDadeva [nRpa] kaNTezvarI [devI] 21,94,95,100 kAmadeva [sA0] kaNThAbharaNa [vyAkaraNa] kAmandakI [zAstra] 28 kaNNadeva (karNadeva) [nRpati] 114 kAmarUpa [deza] 7,14,51 3,11,45 | kAmalatA [rAjakumArI] kAmasattha [zAstra] 138 kamAlI-siddhapura [prAma] 3,7,11,14,45,51 kAmAkSA,-kSIdevI 7,14,51 kanyakubjapura 6, 14, 50 kAlaMbiNI [nadI] kanyakubjeza kAlumbinI [nadI] kapardI [bhAMDAgArika] 106 kAluMbhAra [vana] kapardI [amAtya] 23,26,28,30,100,107 kaashi| [nagarI] kapardI [sA0] 6,22,28,29,50 kAsI kapila [brahmarSi] | kaashmiir| [deza] kapilakoTa [prAma] 37 . 54,87 kAsmIra karaNameruprAsAda . 99 | kIra [deza] karambAvasati | kIrtapAla,-rtipAla [rAjakumAra] . 2,9,55 karambhacaitya kIrtirAja [nRpa] karoTaka ra 3,10,44 kuSNa [deza] 17,28,31 kuDaMgezvara [ mandira] 5,13,14,40 karNa,-0deva,-bhUpati 1,2,9,10,24,37,40,43, kumara,-Da ) 1-16, 18,21-24,26-30,32, 57,96 karNameruprAsAda kumarapAla |33,35,43-47,49,50-52, kumarappAlu 54,55, 57,69,70,72,75, karNavihAra kumaravAla 85,89,90,92-96, 98-102, karNATa [deza] 32,33,38,54,111 kumara 108, 110-115, 118, 125 karNAditya [rAjakumAra] kumAra,-pAla | 124, 128, 133-135,,138, karNAvatI [nagarI] 19, 39, 45, 86, 101 kumArapAladeva J140 karmagrantha [zAstra] 84 | kumara [mANDalika] . kalahapazcAnana [gaja] 16, 99 kumaragiri 14 kali [yuga] 96 kumaravihAra / 110,121,122 kalikAlasarvajJa [biruSa] 35,92,95,102 / kumAravihAra / kalyANakaTaka,-pura [nagara] 4,12,32,35,46 kumAraprAma kApharagrAma kumArapAla [nANaka] kAJcIpurI [nagarI] kumArapAlezvara [prAsAda, caitya] 5,13,47 kAtana [vyAkaraNagraMtha] kuru [ deza] 55,140 kAdambinI [nadI] 17 kuzAvartta [deza] karauTaka [mAma] 106 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6,48 106 kumArapAlacaritrasaMgraha kRtapuNyapha [rAjA] 85 gUrjara,-zvarA . 1,3,4,12-15.17 kRSNanRpa 89 | gUrjaradharitrI,-deza / 20,30-32,35,36, 46,98,99, 111, kRSNa, deva, bhaTa, bhaTadeva 2,7,9,14,15,43, gUrjarAtrA gUrjara 51,52,54 kUTazaila gUrjararAja,-rAdhIza,-reza,-aizvara [nRpa] 8,16, kekeyI [rAjJI]. 20,29,30,38. koTika [gaNa] gUrjarendrapura [nagara, pATana] 130 koDisilA gomatI [dAsI] kolamba gaurjara ra]. 4,5,13,46,47 kolambapattana gauDadeza kolambasvAmI [ziva] gauDadezIya kolaapur| kollApura kauNika [nRpa] kokaNa [deza] 56,101,111 | caMgadeva [sA0] koMkaNadezIya . caca [sA0] kSamarAjApa] kSemarAja [nRpa] 1,2,9,36-38,43 caNDapradyotAnA 24 | candra [kula; gaccha] 137, 139. khasa [deza] 54 candrayaza [gaNi] khaMbhatittha [nagara] candrAditya [rAjakumAra] 36 khillaraprAma |cAciga [vyavahArI] 18,19,86,87 khemakIrti [guru] cAndra [vyAkaraNa] khemarAa [nRpa] 114 cAuDA 35-3. 3,11,45 ghaNTasilA cApotkaTa [vaMza] gagga 121 cAmuNDarAja / [nRpa] 37,114 94 gajendrapadakuNDa [tIrtha garjanapura [nagara] gaGgA [nadI] gaMgAtaTa [pradeza] girinayara [tIrtha gujjara [deza] gujararAu [gUrjararAja] guNacandra [gaNi] guNacandra [sUri] guNaseNa sUrI guNasena sUri ku. pA. ca. . 39,105 | cAmuNDarAya cAmuNDA [devI] 32,93,114 |cAraNa [jAti] 54,89 | cAlukavA (cAlukyapati) 123,124 cAhaDa [maMtrI] 114,118 cAhaDa [maMtrIputra ] cAhaDa [rAjakumAra 135 cAhaDa [subhaTa] 108 cAhiNi cAhiNIdevI [zrAvikA] 115,139 cAhumAna [paMza] 18,86 29 27 102 15, 45 57,117 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54,111 25,100 40 vizeSanAmAnukramaNikA pAMgadeva 18, 19, 86, 87 | jAGgala [deza] citrakUTadurga,-kUTanaga, 3-6,10,16, 29, | jAlaMdhara [deza] -kUTa, giri,zaila, 44,47-49,53,54 jAMbAka [vaNika] jIrNaprAkAra (jIrNadurga) [khAna] citrAGga [nRpa] 1,6,14,47-49 jainendra [vyAkaraNa] jJAnacandra [muni] cUDAmaNi [zAna]. ..... cedi [deza] jholikAvihAra caitragaccha cAlukya . ) [vaMza] 16,25,30,32,35,36, | ThANayapagaraNa [prantha ] coluka 41, 52, 55, 56, 98-. caulukya J. 100,107,110,114,140 | DAhaladeza caulukyacakravartI .92 DAhaladezIya 89 24,100 ho DAMgurika mAma] DAMgurikA 6 [mAma] . 3,10,44 131 25,106 DiMDuyANaya [pura] . .. 2.43 chaha [ zreSThI] chattasilA / chatrazilA chADaka [zreSThI] jagajhaMpaNu jagaDa [ zreSThI] jambu kevaLI] jambuddIva [ kSetra] jayakezI [ nRpa] jayacandra [nRpa] jayatacandra [nRpa] jayatA,-ka [nRpa] jayatilaka [muni] jayanAma [ rAjakumAra] jayapura [nagara] jayasiMha jayasiMghadeva pra jayasiMhadeva jayasiMhameru [prAsAMda] jasabhara [nRpa] jasamitra asavA [ nRpa] tilaMga [ deza] .54,91 tihuNavihAra [caitya] .114 121 tihuyaNapAla [nRpa] 114 tumbavana 139 91,139 turuSka [jAti] 114,140 | tripuruSa [jaTAdhArI] 38,91 | tripuruSa [prAsAda] 93,94 | tripuruSamaTha | tribhuvanadeva,-pAla [nRpa] . 1,9,10,31,33, 91,92 43,55,92 112 | tribhuvanapAlavihAra | triSaSTicarita 14,50,91 | triSaSTizalAkApuruSacaritar ai 21,57,93 2,9,38,39, 43,91,92 | dakSiNa [deza] 54. 114, 118 dahaka [rAjakumAra] -7,15,51, datta [nRpa] 105 115,116 dadhisthalika , .. 105 dadhisthalI . [prAma] 1,9,10,4 // 2,43 dadhisthalIkA ) - Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAlacaritrasaMgraha 50 37,114 / naMdIsUri nAgazreSThI dayAvarddhana [guru] dazapura [ deza] 5,14,47 naravIra [ sArthavAha] dazaratha [ nRpa] 31 | narmadAdevI 27,101 zArNa [deza] 55 narmadAtaTa [pradeza] 89 isAramaMDava 123 nala [nRpa] dIpa (dillI) [nagarI] 111 navadvIpaka [deza] 7,14,50 dIpaka [dvija] 89 navananda [nRpa] duddhilikA [prAma] nahuSa [nRpa] 22,96 durlabharAja dulaharA nAgajuNa [bhikkhu] 124 devacandra nAgapura [nagara] 29,30,87 devacandra sUri 19,23,86,98,117,118,139 | devacandrAcArya nAgahatthi [guru] 124 devappasAya [caitya] 114 nAgArjuna [bhikSu] devendra sUri nAgendrapattana [nagara] devapattana [nagara] 1,20,38,62,91 nAbhAka [nRpa] 26,96 devapAla [rAjakumAra] . 43 nAyaka 32 devaprasAda [rAjakumAra] 2,9,43 nArada 96 devabhadra [gaNi] 117,126,136 devabodha [yogI] neminAga / devabodhi [dvija] devalapATaka [prAma] 124 112 | paiTThANa [nagara] vyAzraya [ mahAkAvya] 105 41,140 paumanAhatitya pajunnasUri 116,117 dhaNamitta 105 | paJjunakUDa dhanadeva [zreSThI] patIyANAgrAma dhanezvara, sUri 1,38,39,112 pattana [aNahillapura pattana] 1,2,7,9,10,14,17,18, dhandhuka 20,22, 23, 26,27, 36-38,40, dhandhukapura / [nagara] 18,24,86, 42, 43,51, 53,55, 57,59,86, dhandhukta 107,117 89,90,98,100-102,108,138 dhandhuktaka padmacandra [muni] dhammaviyaDa 105 padmanAbha [jina] dharmadeva [muni] 112 padmanRpa dharmazekhara [sUri] padmapura [nagara] dhAriNI [rAjJI] 92 padmAvatI [rAjJI] 31,54 dhArU [zreSThinI] 107 / panI [zrAvikA] 112 nemi ? [sA0] 89,90 112 92 21 54 112 54 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 vizeSanAmAnukramaNikA paramabhASaka [viruda] 85 | prAgvATAnvaya 1.0,115 paramAra [vaMza] 37 prImaladevI ) paramAIta [viruda] 85,108,133,138,140 premaladevikA / [rAjakumArI ] 2,7,9,14,45 parazurAma [vipra] 2,40, | premaladevI / parazurAma [zreSThiputra] phUlahaDa [gopa] parAzara [RSi] 19,58,89 parvata [ deza] 54 bakuladevI [gaNikA] pallIkoTa [nagara] 99 bappabhaTi,-haTTi [sUri] 3,45 paMgurAja [biruda] 93 | varkarI,karI [gaNikA] 6,49 paMcanada [deza] 54 | barbara,-0baraka [mila] 2,39,43 paMcAsara,-prAma 35,36 balacaMDa pATalApadraka [nagara] 44 bali [nRpa] pATalIputra [nagara] 1,14,50 baMberAnagara 102 pANini [vaiyAkaraNa] | bAravaI [nagarI] 123 pANDava [nRpa] 89 bAlacaMDa,-candra [carmakAra ] 7,14,51 pANDura [dvija] 137 bAlacandra [sUri] 108 pAdaliptapura 100 | bAhaDa, deva [maMtrI] 45,100,102,108,115, pAdaliptAcArya 1.4,105 121,125 pAmAranariMda . 29 bAhaDapura 100,101 pAlitta [sUri] bAhuloDa [nagara] - 38,42 pAhiNI [zrAvikA] 15,1086 | bIja [rAjakumAra pAMcAla [deza] buddhillikAghaTTa [pArvatIyasthAna] pugnatala [gaccha] 115 | vRhaspati [gaNDa] purimatAlapura vRhaspati [vipra] 102 62,63 puSpa [nRpa] bosari, siri [vipra] 2,3,5,10,11,14,43,47 purNatalla [gaccha] brahmakavi peTalApadra [nagara] | brAhmaNavAhaka [veza] 3,10 prabhAsa,-tIrtha [pasana] 1,2,9,29,38,43 | bhagavadgItA [anya] pratApamalla [rAjavaMzIya] 106,108,110 bhadra [vAdI] pratiSThAnapura [nagara] bhadrabAhu,-svAmI [caturdazapUrvadhara] 104,139,105 praghumasUri 139 bhadrilapura [nagara] . 92 prahAdana [nRpa] 106 bhadrezvara sUri 1,1,39 mahAdanapura [nagara] | bharata [cakravartI] 22,26,96 prabhava [pUrvadhara] | bharatakSetra 91 pramilA [rAjakumArI] 51 / bharahesara [cakravartI ] 124 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2,9,43 bhRgukaccha [nagara] 89 bhojarAja, . . kumArapAlacaritrasaMgraha bharuyaccha [nagara] 124 mahipAla,-vhIpAla [nUpa] .,15,51,97 bhaMbherI 111 mahIpAla [rAjakumAra] bhArata [deza] 5,138,139 mahuaka [nagara] bhAratI [biruda] 28 mahendra [muni] bhAraha [deza] 114 maMDavagaDha [nagara] mIma,-deva,-nariMda [ nRpa] 1,9,37,114,38,97 mAgadha [ deza, jana] 55 bhuvanAditya [rAjakumAra] | mAnadeva [sUri] 135 bhuvanenduguru [muni] 112 |mANikya sUri bhUtAnanda [yogI ] | mANibhadra bhUyarAja,-jA 35,36 mANDavya [ RSi] mArava [deza] bhRgapura 17,25,101 mAlava,-ka 7 2,9,18,37,43,57, bhairavAnanda [yogI] | mAlavamaMDala 91,99,111,140 mAlavIya bhopaladevI,-ladevI [rAkSI] 2,3,5,9,14,43, | mAhana [gotra] 103 44,47 | municandra [sUri] 135 munirana gaNi [muni ] 112 maNDika [nRpa] munizekhara [muni 112 madanapAla [rAjavaMzIya ] 1,38,39 | muMja [nRpa] madhura | muMjAla [maMtrI] madhyamApurI 5,47,48 mUlabhUpati, rAya,rAja [nRpa] 33,37,41,90, manakheDa [nagara] 124 ..114,140,97 mammANI,-yakhanI 25,101 mUSakavihAra mayaNalladevI,-lAdevI [rAzI] 38,40,42 meghaghoSa [rAjA] 105 maradeza / marumaNDala ___4,12,45,46 meDataka [ deza] 99 marudezIya 11 mevADa . 99,111 malayagiri [sUri] 88,89 meru [giri] 29 mallikArjuna [nRpa] 15,55,56 moDavAsaka mallinATa,-0tha [janapada ] 4,13,46 | mohaDavAsaka 18,43 mahaNalladevI moDhakula mahAgiri [pUrvadhara] 139 moDhajJAtIya mahApurI [nagarI] 139 moDhavasati mahAbhArata [graMtha] 59,65,87 moDhavasahikA mahArASTra [ deza] .54,140 moDhavAsaka [prAma] mahAvIracarita [andha] 98 moDhavaMza mahitaTa,-hItaTa [pradeza] 7,15,51 moDhavaMzIya . 11 38 medapATa ? [deza] Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSanAmAnukramaNikA yamunA [nadI] 93 lakSarAja [nRpa] banda gaNi] 18,27,57,101 lakSmIzrI [sAdhvI] 3,10,44 vazodhana [prAma] lAkhAka [nRpa] yazobhadraM sUri 91,92,112,139 lATa [ deza] 2,10,28,44,54,137 yazovarmA [nRpa] | lIlAdevI [rAjakumArI] yAjJavalkyasmRti [anya] | lIlU [rAjakumArI] yUkAvasati,-vihAra 22,95 yogarAja [nRpa] 36 | vauladevI [gaNikA] yogazAstra [prantha] 21-23,86,93,97,140 .15,16 vana [zAkhA] 137,139 raghu [nRpa] 22,96 | vajrasUri ramapAla [rAjavaMzIya] 7,15 vanasena [muni] 112 rabasAgara sUri 112 vajasvAmI [pUrvadhArI] 104,105 ramasiMha [muni] 112 vaTapadraka [nagara] 3,11,45 ramAkara sUri 112 vaDhiyAra [deza] ramAditya [rAjakumAra] vanarAja [nRpa] rayaNapura [nagara] | varAhaguptaka [rAjaputra] 49 vardhamAna [gaNi] 31,32 rAkAGka vardhamAnapura 25 rAja [rAjakumAra / 36,37 | vallabharAja,-harAa [nRpa] 37,114 rAjagRha [nagarI] 7,14,50,76 | vaziSTha [RSi] rAjagharaTTa [biruda] 102 | vAgaDa [deza] rAjapitAmaha [biruda] 27,55,57,101 vAgbhaTTa,-deva [ mahAmAtya] 15,24,25-28,30, rAjavihAra 42 31,53,101,106,107. rANiga [nRpa] 125 vAgbhaTapura 26,27,31 rAmacandra [nRpa] 5,14,28,47,63,108 vANArasI [nagarI] 14,16,55,93 rAmadevaprazasti 54 vAmanasthalI [nagarI] 1,39 rAmasainya [nagara] 98 vAmarAzi [vipra] 22,102 rAyavihAra [caitya] 118 vAmarAzi bharaDaka rAvaNa [nRpa] vAyaDakula 121 haMdramahAlaya [prAsAda] 42 vAyaDIya [maMdira vArANasI [nagarI] [parvata] 1,25,39,63,88,100, raivata,-ka vArAhagupta 107,116,123,124 raivatAcala vikkamarAya 5,6,11,14,19,26, raivatAdevatA 88,107 vikrama,-nRpa,-mAditya 47,61 rAkA gaccha] devaya Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 55 105 zuka [muni] vindhyAcala [giri] 26 28 kumArapAlacaritrasaMgraha vipraha,-rAja [nRpa] 29,30 zAkambharI [deza] 29,98,99 vicAracaturmukha [viruda 28 zAnticarita [prantha] 139 vijayacandra [muni . 112 zAntiparva [prantha-adhyAya] vijayapAla [nRpa] 7,14,51 zAlimad [zreSThI] vijayasiMha sUri zivapurANa [prantha] vijayA [rAjJI] zIla[guNasUri videha [kSetra] zubhakezI [muni] 38 vidyAprAbhRta [antha-vibhAga] vinItA [nagarI] 102 zyAmala [mahAmAtra] vindhya . zrAvakaprajJapti [anya] 75,103 15,54,57 zrIkAnta [nRpa] vimalavAhaNa [nRpa] 105 zrIdevI 36,136 vimalAcala [zatruJjaya] zrIparvata [deza] vizvAmitra [RSi] 19,58,89 | zrIpAla [kavi] 106,135 vizvezvara [kavi] | zrImAla [vaMza] vItabhaya,-pattana,-pura 24,76,98,138 zreNika [nRpa] 89,95 vItarAgastava [stotra-mantha] vIsala,-"deva [nRpa] 29,30 sauMrAka [kulAla] 100 vuddhallikA [sthAna] | sajjana [kulAla] 6,3,5,10,14 vaibhAraparvata,-"giri sajana [daMDanAyaka] 7,14,50 1,39,40,47 vairasiMha sattuMjaya [mahAtIrya] 123-125 vyAghra [bharaTaka] saMtijiNacarita [antha] vyAghrarAja [sevaka] sapAdalakSa [deza] 22,29,30,54,99, vyAsa [RSi] 102,111 | sapAdalakSIya zakunikAvihAra / saMpai / [nRpa] 21,113,152,139,140 zakunIcaitya 26,27,101 saMprati / | saMbhUta [pUrvadhara] zakrAvatAra [tIrtha] 139 | samara [nRpa] 100 zatAnanda [nRpa] | sarvArtha,-thyogI,-siddhi zatruJjaya [tIrtha] 20,24-26,40,62,100,104, 4,11,45,46 sabadeva [zreSThI] 121 105,107 saMbadeva zatruJjayakalpa [anya] 104 saMsura [nRpa] zambhalIza. [nRpa] 6,48,49 zyaM bhava [pUrvadhara] | sAgara [vaMza] . 139 sAjaNa 29 zalAkApuruSacarita [anya]. sAmantasiMha [nRpa] zAkaTAyana [vyAkaraNa] 41 / sAmantamaNDalIsatrAgAra [viruda] 36 92 25 14. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 vizeSanAmAnukramaNikA - 89 114 sAmala [mahAmAtra] 16,99 : somanAtha) 1,2,4,9,13,19,21,22, sindhu [deza] 15,54,57,76,140 someza 28,38,42,43,61,63 siddhapAla,-vAla [kavi] 106,125,126, somezvara 133,135 somapattana (prabhAsapattana) . 62 siddhapura [nagara] 42,118 somadeva [ muni] siddhanarendra,-nRpa,-bhUpati ) [viruda] 2,3,7, somappaha,-bha,-prabhAcArya [sUri] 120,131, siddhabhUpAla,-bhUbhA ,-rAja / 9-11, 14, 15, 134,135 siddharAjendra,-rAda,-siddharAya 22,40-43,45, somAditya [rAjakumAra] siddhAdhipa 51, 89, 118, | sola,-degka [gandharvarAT] 16,17, siddhezvara solAka 52,53 siddhavihAra[caitya] 118 solA [ maMtriputra] siddhasenadivAkara [sUri] 5,13,47 | saurASTra [deza] 100,101,137 siddhahemacandra,-vAgaraNa [prantha] 2,9,41,41,118 saurASTrika siddhezvarAcArya | sauvIra [deza] 54,76 siridatta [guru] 115,116 stambhatIrtha [nagara ] 3,11,22,44,53,87,95 sirippabhA [AryA] 105 sthAnakavRtti [prantha] 139 sirimAla [vaMza] 121,126 sItA [rAjJI] 4,46 sthUlabhadra [pUrvadhara] siMdhu [nadI] | sthUlabhadracaritra [paMtha ] . supratibuddha [pUrvadhara] 139 sumati [sUri] 29 | hammIra [ nRpa] sumaMgalA 115 harizcandra muraseNa [nRpa] | haMsa [vaNik] 107 54 suraha 1,23,25,36, | himAcala [parvata] surASTra,-TrA,-STrAmaNDala 39,54,123, | hemakumAracaritra [prantha] 135 surASTrAdeza 124,125 hemakumbha [muni] susthita [ pUrvadhara] | hemakhaDa [sthAna] suhastI [pUrvadhara] 139 sUrasena hemaDasevaDa sUri duppasaha [muni] 105 | hema 2,3,9,11,17-25,27,28, seNiya [nRpa] 113 hemaguru setubandha 31-23,35,40-42,44,45, 54 | hemacaMda serIsakagrAma 53,57,61-63,65,86-90, 89 | hemacaMdra sevaDa hemaDa 92, 93, 95, 96,98,101. | hemacandraprabhu 104,106-114,118,120, maindhava [ deza]. 111 hemacandrAcArya 122,124,125,133-134, maindhavA,-devI 27,101 hemasUri 135,140 sairandhri [rAjJI] 97 hemAcArya somacaMdra [muni] 117 | hemavyAkaraNa [prantha ] 185 139 hemagartA " Page #242 -------------------------------------------------------------------------- _