Book Title: Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04
Author(s): Hemchandracharya, Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
View full book text
________________
૨.૪.૨૭
૮૯ “રીષ સ્થાપત્યં વૃદ્ધ સ્ત્રી" અર્થમાં વરીષાન્ય + રૂર્ ક “મવર્ષોવર્ષ ૭.૪.૬૮ - શારીપત્ + રૂ જ અનાર્ષવૃદ્ધ ૨.૪.૭૮' વરીષદ્ + ણ (૫) = રષિાચ્ય, “આ૦ ૨.૪.૮' રીક્ષા, જ સારી ને ? વિગેરે હિત્ પ્રત્યય લાગતા શેષ સાધનિકો દ્વારા વિગેરે પ્રમાણે સમજી લેવી.
શંકા- અહીં શારીષTચ્ચ ને ‘બા ૨૪.૨૮' સૂત્રથી પ્રત્યય કેમ લગાડો છો? કેમકે રીષાન્ય શબ્દને સોપત્યે ૬.૭.૨૮' સૂત્રથી મપ્રત્યય લગાડી જો ઉપરોકત સાધનિકો મુજબ વરીષ્ણ શબ્દ નિષ્પન્ન કરવામાં આવે તો માગે. ૨.૪.૨૦' સૂત્રથી કી પ્રત્યય થવો જોઈએ અને ‘મત રૂ ૬.૨.૩૨’ સૂત્રથી
ગૂ પ્રત્યય લગાડી જો ઉપર મુજબ શારીષ શબ્દ નિષ્પન્ન કરવામાં આવે તો “નુર્નાતઃ ૨.૪.૭૨' સૂત્રથી કરી પ્રત્યય થવો જોઇએ.
સમાધાનઃ- વરીષાચ્ય શબ્દને મળું લગાડો કે ટ્રમ્ લગાડો. મૂળ બન્નેનો 'અનાર્ષવૃદ્ધે ૨.૪.૭૮' સૂત્રથી (૫) આદેશ થઇ ગયો છે. હવે ‘માગે.૪.૨૦' સૂત્રથી ફી પ્રત્યય કરવો હોય તો તે સૂત્રોક્ત વિગેરે પ્રત્યયોનો જ ઝ નામને છેડે હોવો જોઈએ. જ્યારે અહીં તો નો આ વરીષચ્ચ નામને છેડે છે. માટે ‘માગે૨.૪.૨૦' સૂત્રથી કી પ્રત્યય ન થઇ શકે. તેમજ 'ગુર્નાત: ૨.૪.૭૨' સૂત્રથી ૩ી પ્રત્યય કરવો હોય તો તે સૂત્ર રૂકારાના નામની અપેક્ષા રાખે છે. મારીષચ્ચ નામના ફન્ નો ણ () આદેશ થઇ ગયો હોવાથી હવે તે કારાન્ત નામ રૂપે નથી. માટે “નુતઃ ૨.૪.૭ર' સૂત્રથી પણ તેને પ્રત્યય ન થઇ શકે. આમ ડી પ્રત્યય ન થઇ શકતા માત્ ૨.૪.૨૮' સૂત્રથી મા પ્રત્યય કર્યો છે.
શંકા - ‘ળગે ૨.૪.૨૦' સૂત્રમાં આ વિગેરેનો જ ન જોઇએ' અને “નુર્નાતે: ૨.૪.૭૨' સૂત્રમાં ૬ કારાન્ત જ નામ હોવું જોઈએ એવું ક્યાં કીધું છે?
સમાધાન :- સૂત્રોમાં ભલે ન કીધું હોય. પણ તેમની ટીકામાં જણાવેલું જ છે. માટે બ્રહવૃત્તિ જોઈ લેવી.
(4) સૂત્રમાં સામાન્યથી ‘ગાતો ડિતાં' નિર્દેશન કરતા ૬ અનુબંધ સહિત માપો હિતાં' નિર્દેશ કર્યો છે તેથી આ પ્રત્યયાત આ કારોના નામોને લઈને જ આ સૂત્રની પ્રવૃત્તિ થશે. તેથી જીતાનં પિવતીતિ વિમ્ અર્થમાં મન્વેન્ડ .૨.૪૭' સૂત્રથી નિષ્પન્ન [પ્રત્યયાતન હોય તેવા આ કારાન્ત નાસ્તવ નામને કે પ્રત્યય લાગતા તેનો આ સૂત્રથી યે આદેશ નહીં થાય. તેથી સુતોનાપ: ૨.૨.૨૦૭' સૂત્રથી જીતાના ના અંત્ય મા નો લોપ થતા કીનાનન્ + ૩ = કીત્તાનો પ્રયોગ થશે. (A) – પ્રત્યયની જેમ મ પ્રત્યય લગાડીને પણ વરીષ આ શબ્દ નિષ્પન્ન કરી શકાય છે. (B) ‘૨.૪.૨૦' સૂત્રની બૃહત્તિ – ‘મપ્રિયાનાં ગોડારઃ તત્તાત્ નાનઃ....' અને “નુર્નાતે.
૨.૪.૭૨' સૂત્રની બૃહવૃત્તિ - 'નર્મનુષ્યસ્ય યા નાતિ: તવન ફુરાત્તાત્ નાનઃ સ્ત્રિય : મવતિ'
