Book Title: Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04
Author(s): Hemchandracharya, Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
View full book text
________________
૧૫૦..
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન સમાધાનઃ- ન નિર્વિજનિત્યમ્' ન્યાયાનુસારે તે તે સૂત્રોકત નસ્ (1) થી નિર્દિષ્ટ કાર્ય અનિત્ય બને છે. પ્રસ્તુતમાં આ ન્યાયથી ‘ર સન્ધિ-લી૭.૪.૨૨?' સૂત્રથી પ્રાપ્ત ળિના સ્થાનિવલ્કાવનું નિષેધાત્મક કાર્ય અનિત્ય બનવાથી નિદ્ નો સ્થાનિવદ્ભાવ મનાશે માટે સ્ નો લોપ નહીં થઈ શકે. અથવા “નગ્ન નિર્દિષ્ટ ન્યાયની પ્રવૃત્તિને સ્વીકારી ‘ન સન્યિ-૦ ૭.૪.૨૨?' સૂત્રથી ળિ ના સ્થાનિવદ્ભાવનો નિષેધ કરીએ તો પણ “ો. વ. ૪.૪.૨૨૨' સૂત્રસ્થ ‘તુ' પદ એ સંજ્ઞા છે. તેથી “સંતાપૂર્વજો વિધિનિત્યઃ' ન્યાયથી સંજ્ઞાપૂર્વકની
ના લોપાત્મક લવિધિ અનિત્ય બનવાથી સ્ નો લોપ નહીં થઈ શકે. અથવા ત્રીજી રીતે કહીએ તો મિત્ર શાસ્તતિ. વિવ૬ = મિત્રશી., અહીં વ્યંજનાદિ વિવ પ્રત્યય પર છતાં ‘રૂસાસ: શાસો. ૪.૪.૨૨૮' સૂત્રથી જ શમ્ ના આ નો આદેશ થવાની પ્રાપ્તિ હતી, છતાં તે સૂત્રથી આદેશ ન કરતા તેને માટે ‘વવી ૪.૪.૨૨'આ પૃથક સૂત્ર બનાવ્યું તેનાથી ‘વિશ્વરિ સંક્શનવાર્યનિત્ય' ન્યાય જ્ઞાપિત થાય છે. જ્ઞાપિત થયેલા આ ન્યાયથી પ્રસ્તુત માં વિર્ પ્રત્યય પર છતાં પણ મ્ ના લોપ રૂપ વ્યંજનકાર્ય અનિત્ય બનવાથી મુક્ત અને અપર્ ના સ્ નો ‘ો: 40 ૪.૪.૨૨?' સૂત્રથી લોપ નહીં થઈ શકે. આ રીતે મુસ્ અને માત્ર ના છેડે જૂ શેષ રહેવાથી સ્ એ gિ-તિ-વતી સંબંધી ન હોવાથી મુક્ય: અને અપત્ય: આ વિરૂદ્ધ દષ્ટાંતો દર્શાવી શકાય. અહીં એવી શંકા ન કરવી કે “ન્યાયમાં તો વિવ પ્રત્યય પર છતાં વ્યંજનકાર્યની અનિત્યતા કહી છે જ્યારે અહીં તો વિદ્ (૦) પ્રત્યય છે?” કેમ કે તે ન્યાયમાં રહેલો વિવ પ્રત્યય સઘળાય અયોગી પ્રત્યયોનું Pઉપલક્ષણ રૂપે (ન્યાયના વિષયરૂપે) ગ્રાહક છે.
(6) આ સૂત્રમાં પૂર્વના ‘ડિિિત ૨.૪.૨૨' સૂત્રથી ‘ત્તિ'(B) ની અનુવૃત્તિ આવે છે. તેથી કી (કું) પ્રત્યયાન સણી તેમજ પતિ નામથી પરમાં રહેલા કસ-૩ પ્રત્યયોને અનુક્રમે સ્ત્રીનૂત: ૨.૪.ર૬' અને સ્ત્રિયા ડિતાં વાઇ ૨.૪.૨૮' સૂત્રથી વાર્તા આદેશની પ્રાપ્તિ હોવાથી તેમનો આ સૂત્રથી સન્ આદેશ નહીં થાય. આથી સવી + ર અને પતિ + રાસ્ અવસ્થામાં વU૦ ૨.૨.૨૨'સન્ + વાસ્ = સહ્યાદ્ અને પર્ + વાસ્ = પત્થાત્ અવસ્થા પ્રાપ્ત થતા નો સ્અને સ્નો વિસર્ગ આદેશ થતા રહ્યા અને ત્યાં પ્રયોગ થશે રૂદ્દા
તો હુ ા.૪.રૂછા –ત્રવત્ જયોર્કરિ-૩ોઃ સ્થાને ‘દુ વાવેશો ભવતિ વિ. પિતુઃ માતુ: માતુ. - pો? પિતૃના ગત તિ ?િ ઃ રૂા. સૂત્રાર્થ - 8 કારથી પરમાં રહેલા સિ અને ૩ પ્રત્યયના સ્થાને ડુમ્ આદેશ થાય છે.
વિવરણ :- (1) સૂત્રમાં પુર આદેશસ્થળે જે ટુ ઇત્ દર છે તે "ડિત્યન્ચ ૨.૨૨૪' સૂત્રથી અંત્ય સ્વરાદિના લોપની પ્રાપ્તિ માટે છે. (A) પ્રતિપત્વેિ સતિ સ્વૈતપ્રતિપતિ પત્નક્ષમ્ (B) અતિતિ ની અનુવૃત્તિ આવવાથી જે -૩ પ્રત્યયોનો ત્િ એવો રજૂ આદેશ થતો હોય તેમનો આ સૂત્રથી શું
આદેશ નહીં થાય.
(1)
