Book Title: Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04
Author(s): Hemchandracharya, Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
View full book text
________________
૧.૪.૧૨
૩૮૫
સમાધાન :- આ સૂત્રથી માત્ર ઋણુ નો Ç આદેશ નથી કરવો પણ ઘુ પ્રત્યય પરમાં વર્તતા તે શ્રેષ્ટ આદેશગત ૠ નો ‘તૃ-સ્વરૢ૦ ૧.૪.૨૮' સૂત્રથી ર્ આદેશ થઇ શકે એવું પણ કાંઇક કરવું છે. તમે દર્શાવેલા લઘુસૂત્ર પ્રમાણે જો સીધેસીધો ોણુ નો ષ્ટ આદેશ કરી દઇએ તો તેમાં ‘તૃ-સ્વકૃ૦ ૧.૪.૩૮' સૂત્ર દ્વારા આર્ આદેશ માટે નિમિત્ત રૂપે અપેક્ષાતો તૃપ્ વિદ્યમાન ન હોવાથી ઋષ્ટ ગત ૠ નો તે સૂત્રથી ર્ આદેશ થાય. તેથી ોષ્ટારો વિગેરે ઇષ્ટપ્રયોગો સિદ્ધ ન થઇ શકે. જયારે અમારા મુજબનું મોટું સૂત્ર બનાવીએ તો તેમાં થી પરમાં રહેલા તુન્ નો તૃપ્ આદેશ થઇષ્ટ શબ્દ બનતો હોવાથી ત્યાં તૃપ્ વિદ્યમાન હોવાથી તૃ-સ્વનૢ૦ ૧.૪.૩૮' સૂત્રથી જોષ્ટ ગત ૠ નો આર્ આદેશ થઇ ોષ્ટો વિગેરે ઇષ્ટપ્રયોગો સિદ્ધ થઇ શકે છે. આમ શ્રેષ્ટ ગત ૠ નો સર્ આદેશ થઇ શકે તે માટે આ સૂત્ર ‘ખ઼ાસ્તુનતૃપ્ તિ’ આવું મોટું બનાવ્યું છે ।।૧।।
ટાલી સ્વરે વા।। ૧.૪.૧૨।।
રૃ.યૂ.-ટાવો સ્વરાવો પરે મુશઃ પરસ્ત્ર સુનસ્તુખાવેશો યા મતિ, ત્તિ શ્રેષ્ટ્રા, òજુના જોરે, જોષ્ટવે કોદુ:, જોટો: ; કોન્ટ્રો, જોવો, કોeft, ોષ્ટો ઢોનામ્' યંત્ર તુ નિત્યત્પાત્ પૂર્વ નામાવેશે ચાभावान्न भवति । ટીવાવિતિ વિમ્ ોપૂના ઝોવૃનિત્યપીતિ શ્ચિત્ સ્વર કૃતિ વિમ્? ઋોદુમ્યામ્, òષ્ણુમિ: ।
पुंसीत्येव ? कृशक्रोष्टुने वनाय । यद्यपि तृप्रत्ययान्तो मृगवाची स्यात्, तथापि प्रयोगनियमो दुर्विज्ञान इत्यादेशવચનમ્।।૧૨।।
સૂત્રાર્થ :
=
પુલિંગના વિષયમાં 7 વિગેરે સ્વરાદિ પ્રત્યયો પરમાં વર્તતા શ્ થી પરમાં રહેલા તુન્ નો વિકલ્પે તૃપ્ આદેશ થાય છે.
टा आदौ यस्य स = ટાવિ: (વહુ.)। તસ્મિન્ = ટાવો।
સૂત્રસમાસ :
વિવરણ :- (1) સૂત્રસ્થ સ્વરે પદ (‘સ્વરાદિ પ્રત્યયો’ આમ) પ્રત્યયે પદનું વિશેષણ છે અને સ્વરે પદનો બૃ. વૃત્તિમાં સ્વરાવો આમ આ િસહિતનો અર્થ કર્યો છે. તો ત્યાં આવિ અર્થની પ્રાપ્તિ‘સપ્તમ્યા આવિઃ ૭.૪.૬૪' પરિભાષાથી થઇ છે. કેમકે એ પરિભાષા એમ કહે છે કે ‘સપ્તમ્યન્ત પ્રત્યયે વિશેષ્યપદનું વિશેષણ સ્વરે પદ તેનું આદિ અવયવ બને છે.’ અર્થાત્ સ્વરાદિ પ્રત્યયોને લઇને આ સૂત્રની પ્રવૃત્તિ થઇ શકે છે.
(2) દૃષ્ટાંત –
(i) òોન્ટ્રા (ii) જોરે – * દુ + ટા, દુ + કે, * ‘ટાલો સ્વરે૦ ૧.૪.૧૨' → શ્રેષ્ટ + ટા, દ્ + ૩, ૨ ‘વર્ષાવે૦ ૧.૨.૨' → જોg + ટ = ોન્ટ્રા, ઢોલૢ + ૩ = ોલ્ટ્રા
