Book Title: Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04
Author(s): Hemchandracharya, Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
View full book text
________________
૩૮૮
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસનું
તૃપ્ આદેશાર્થે નિમિત્ત રૂપે માત્ર ૪ વિગેરે સ્વરાદિ પ્રત્યયો જ શેષ રહેતા તેમના જ્ઞાપન માટે સૂત્રમાં ટાવો પદ નિરર્થક છે.
શંકા :- પણ સૂત્રમાં ટાવો પદ મૂકી અન્યવ્યાકરણકારના મતનો સંગ્રહ કર્યો શી રીતે ?
ના વિકલ્પે તૃપ્ આદેશાર્થે નિમિત્ત રૂપે
=
સમાધાન ઃ- અન્યવ્યાકરણકારના મતે રા થી પરમાં રહેલા તુન્ શસ્ પ્રત્યયનો પણ સંગ્રહ કરવાનો છે. સૂત્રોકત ટવિ શબ્દનો ટાવા: આર્િ ટર્ આમ ષષ્ઠી તત્પુરૂષસમાસ સ્વીકારીએ તો ટા પ્રત્યયની આદિમાં (પૂર્વમાં) સ્ પ્રત્યય હોવાથી ટાવિ તરીકે શરૂ પ્રત્યય પકડાય. તેથી ટવિ અર્થાત્ શસ્ સ્વરાદિ પ્રત્યય પરમાં વર્તતા આ સૂત્રથી વિકલ્પે ા થી પરમાં રહેલા તુન્નો તૃપ્ આદેશ થઇ શકવાથી અન્યવ્યાકરણકારના મતનો સંગ્રહ થઇ શકે. આમ સૂત્રોત ટવિ શબ્દસ્થળે ષષ્ઠી તત્પુરૂષસમાસની વિવક્ષા કરી અન્યવ્યાકરણકારના મતનો સંગ્રહ કર્યો છે.
(6) ટા વિગેરે સ્વરાદિ જ પ્રત્યયો પરમાં વર્તતા આ સૂત્રથી રસ્ થી પરમાં રહેલા તુન્ નો વિકલ્પે તૃપ્ આદેશ થાય એવું કેમ ?
(a) ભેજુમ્યામ્ - જોરુ + શ્યામ્ = ભેદુયાના
(b) òદુમિ:
૧.રૂ.、રૂ' → ોલુમિઃ।
-
* ભેદુ + મિસ્ = ોહુમિસ્, * ‘સો ઃ ૨.૨.૭૨' → ોહુમિદ્, * ‘૨: પવાર્નો૦
આ બન્ને સ્થળે ટા પછીના ધ્યાન્-મિસ્ પ્રત્યયો પરમાં છે પણ તેઓ વ્યંજનાદિ પ્રત્યયો હોવાથી આ સૂત્રથી સ્ થી પરમાં રહેલા તુન્ નો વિકલ્પે તૃપ્ આદેશ ન થયો.
ન
(7) ટા વિગેરે સ્વરાદિ પ્રત્યયો પરમાં વર્તતા પુંલિંગના વિષયમાં જ આ સૂત્રથી ઋગ્ ધાતુથી પરમાં રહેલા તુન્ નો વિકલ્પે તૃપ્ આદેશ થાય એવું કેમ ?
(a) कृशक्रोष्टुने वनाय
* ‘પાર્થ ચાને૦ રૂ.૨.૨૨' → શા: શ્રેષ્ટાને યેવુ તાનિ = રોણુ + કે, * 'અનાવરે૦ ૧.૪.૬૪' → શોટુન્ + ૩ = ટાળોદુને વનાવા
-
અહીં શોણુ શબ્દ નપુંસકલિંગમાં વર્તે છે તેથી હિ સ્વરાદિ કે પ્રત્યય પરમાં વર્તતા પુંલિંગનો વિષય ન હોવાથી રાોજુ ગત ભેદુ ના રા અંશથી પરમાં રહેલા તુન્ નો આ સૂત્રથી વિકલ્પે તૃપ્ આદેશ ન થયો.
(8) શંકા : - તમે શા માટે ‘।સ્તુન૦ ૧.૪.૧’સૂત્ર, આ સૂત્ર અને ‘સ્ત્રિયામ્ ૧.૪.૬રૂ' સૂત્રથી વ્રુદ્ થી પરમાં રહેલા તુન્ નો તૃપ્ આદેશ કરો છો ? એના કરતા ‘-તૃો ૬.૨.૪૮’ સૂત્રથી જ ર ્ ધાતુને તૃપ્ પ્રત્યય લગાડીને ભેટ્ટ શબ્દની નિષ્પત્તિ કરી લો ને ?
