Book Title: Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04
Author(s): Hemchandracharya, Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
View full book text
________________
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસનં
આ ત્રણે સ્થળે ો વિગેરે નામો મૈં કારાન્ત- કારાન્ત ન હોવાથી તેમની પરમાં રહેલા સિ (સંબો.) પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી લોપ ન થયો.
૧૭૨
(3) શંકા :- સિ પ્રત્યયના આદેશભૂત અન્ ના લોપાર્થે સૂત્રમાં મ્ પદ ન મૂકીએ અને માત્ર સિ પદનું ઉપાદાન કરીએ તો પણ ‘તવાવેશાસ્તવવું મવન્તિ^)’ન્યાયથી ગમ્ આદેશ સિ પ્રત્યયવત્ ગણાવાથી આ સૂત્રથી તેનો લોપ સિદ્ધ થઇ શકે છે, તો શા માટે સૂત્રમાં અમ્ પદ મૂકો છો ?
સમાધાન :- જો ‘તવાવેશમ્તવ્’ ન્યાયને આશ્રયીને અમ્ ના લોપની સિદ્ધિ કરવા જઇએ તો ‘પગ્નતોઽન્યાયે૦ ૧.૪.૮’ સૂત્રથી થતો અન્યવિગેરે નામોથી પરમાં રહેલા સિ પ્રત્યયનો ર્ આદેશ પણ સિ પ્રત્યયવત્ ગણાતા તેનો પણ આ સૂત્રથી લોપ થવાનો અનિષ્ટ પ્રસંગ આવે. આથી ‘તવાવેશાસ્તવ્' ન્યાયને અનુસરીને સિ પ્રત્યયના મમ્ સિવાયના બીજા કોઇપણ આદેશોનો આ સૂત્રથી લોપ ન થઇ જાય માટે સૂત્રમાં અમ્ પદનું ઉપાદાન કરીએ છીએ. તેથી સ્તર + સિ અને ‘પગ્વતો૦ ૧.૪.૮' સૂત્રથી તર + ર્ અવસ્થામાં આ સૂત્રથી સિ પ્રત્યયના આદેશભૂત ર્ નો લોપ ન થઇ શકતા હૈ તરવું ! પ્રયોગ થઇ શકે છે.
શંકા :- સૂત્રસ્થ ગમ્ પદનું તમે જે ફળ દર્શાવ્યું તેના કરતા બીજું કોઇ ફળ પણ કેમ ન સંભવી શકે ? જેમ કે મ્મસ્ય સમીપાનિ = ૩પવુક્ષ્મ + શિ (સંબો.) અને ‘અમવ્યયી રૂ.૨.૨' સૂત્રથી શિ પ્રત્યયનો અમ્ આદેશ થતા ૩પમ્પ + અ અવસ્થામાં આ સૂત્રથી સંબોધન બહુવચનના શિ પ્રત્યયના આદેશભૂત અમ્ ના લોપ માટે આ સૂત્રમાં ગમ્ પદનું ગ્રહણ કર્યું હોય તેવું કેમ ન સંભવે ?
સમાધાન ઃ- ના, એમ ન સંભવી શકે. કેમકે ‘સાહચર્યાત્ સર્વજ્ઞસ્યેવ' ન્યાયાનુસારે સૂત્રમાં ગ્રહણ કરાતા સંબોધન એકવચનના સિ પ્રત્યયના સાહચર્યથી અમ્ આદેશ પણ સંબોધન એકવચનના સિ પ્રત્યયના સ્થાને જ થયેલો ગ્રહણ કરી શકાય, સંબોધન બહુવચનના શિ પ્રત્યયના સ્થાને થયેલો નહીં. આથી અમે જે ફળ દર્શાવ્યું છે તે બરાબર છે ।।૪૪૫
રીર્ઘકચાર્—વ્યન્તનાત્ સેઃ ।। ૧.૪,૪૯।।
T
बृ.बृ.–दीर्घाभ्यां ड्याब्भ्यां व्यञ्जनाच्च परस्य सेर्लुग् भवति । 'डी-गौरी, कुमारी, बह्वयः श्रेयस्यो यस्य स बहुश्रेयसी चैत्रः, एवम् - बहुप्रेयसी, खरकुटीव खरकुटी ब्राह्मण:, कुमारीवाचरति क्विप् लुक् क्विप् - कुमारी પ્રાાળ:; ઞ—હા, વહુરાના ; વ્યસ્તન-રાના, તક્ષા, તે રાન!। દૃષ્ય કૃતિ ?િ વૃક્ષ: કાવ્રતનું જિમ્? લક્ષ્મી:, તન્ત્રી, પ્રામળી:, જીતાતપાઃ। વીર્યગ્રહળ વિ? નિષ્ઠોમ્નિઃ, અતિવ:। નપુંસòપુ પરત્નાત્ “અનતો લુપ્” (૨.૪.૧૧) કૃતિ તુવેવ, તેન યત્ વુન્ન તત્ મિતિ સિદ્ધમ્ર્ા “સ્વ” (૨.૨.૮૧) કૃતિ સિદ્ધે બગ્ગનપ્રદળ (A) આદેશીઓના આદેશો આદેશી જેવા ગણાય છે.
