Book Title: Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04
Author(s): Hemchandracharya, Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
View full book text
________________
૨.૪.૪૦
૧૬૧ દેવાત્સીમાત! પ્રયોગની સાધનિકા પણ આ રીતે સમજી લેવી. આ બન્ને દષ્ટાંતસ્થળે જેણી થકી પુત્રને ઉત્કર્ષ (આબાદી) સંભવે છે તેવી સુકુળમાં ઉત્પન્ન થયેલી પ્રશંસનીય માતા દ્વારા “આ તે ગાર્ગીનો દીકરો છે” અને “આ તે વાત્સીનો દીકરો છે” આમ કથનને યોગ્ય પુત્ર પ્રશંસાય છે.
(5) આ સૂત્રથી પુત્રાર્થક માતૃ શબ્દનો જ સંબોધનના પ્રત્યાયની સાથે મળી માત આદેશ થાય એવું કેમ?
(a) જે વિસ્તૃત! – “વાર્થ યાને રૂ.૨.૨૨’ – T. પિતા ય ર = અર્થ, * ૦િ ૭.રૂ.૭૨' પિતૃ + fe, “તઃ અમો ૨.૪.૪૪' × છે પિતૃ!
અહીં પુત્રાર્થક પિતૃ શબ્દ છે, માટે આ સૂત્રથી તેનો મતિ આદેશન થતા ઋત્રિ–૦ ૭.૩.૭૨’ સૂત્રથી વ સમાસાન્ત થઇ ગયો.
(6) આ સૂત્રથી પુત્ર” અર્થમાં જ વર્તતા માતૃ શબ્દનો સંબોધનના સિ પ્રત્યયની સાથે મળી માત આદેશ થાય એવું કેમ? (a) રે માત ! |
(b) છે માતૃ વત્તે मातृ + सि
गार्गी माता यस्याः सा = गार्गीमातृ જ 'સ્વચ જુન ૨.૪.૪૨’ માત’
* રાત્રિ. ૭.રૂ.૭૨” જfમાતૃ * “ પરા ૨.રૂ.રૂ' માતઃા.
| * “માન્ ૨૪.૮' – માતૃ + સિ જ વાપ: ૨.૪.૪ર – માતૃકા
અહીં બન્ને સ્થળો પૈકી પ્રથમ સ્થળે બહુવ્રીહિસાસ ન હોવાથી માતૃ શબ્દ “પુત્ર અર્થનો વાચક નથી બનતો અને બીજા સ્થળે બહુવીહિસમાસ હોવા છતાં માતૃ શબ્દ “પુત્રી' અર્થનો વાચક બને છે, પુત્ર અર્થનો નહીં. માટે આ સૂત્રથી મત આદેશન થયો.
(7) માતા દ્વારા પુત્રની પ્રશંસા જણાતી હોય ત્યારે જ આ સૂત્ર પ્રવર્તે એવું કેમ?
(a) અરે માતૃW! – ક્ષાર્થ યાને રૂ૨.૨૨’ જff માતા ચ ન = fમાd, * ત્રિ–૦ ૭.રૂ.૨૭૨ નાતૃ + fe, જગતઃ મો. ૨.૪.૪૪'- અરે માતૃ !
અહીં અનેક પુરૂષો સાથે ભોગકડા કરી હોવાથી માતા સિંઘ છે અને તેમાં પુત્રનો પિતા કોણ છે? તે જણાતું ન હોવાથી અથવા લોકમાં તે અનેક પિતાવાળો કહેવાતો હોવાથી પુત્ર પણ નિંઘ છે. આમ અહીં નિંદ્ય માતા દ્વારા “આ પેલી ગાર્ગનો છોકરો છે” આ રીતે નિર્ગુણ પુત્ર નિંદાતો હોવાથી પ્રશંસા અર્થન જણાતા માતૃ શબ્દનો સંબોધનના સિ પ્રત્યયની સાથે મળી માત આદેશન થયો. દષ્ટાંતમાં જે શબ્દ નિંદાનો સૂચક છે.
