Book Title: Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04
Author(s): Hemchandracharya, Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
View full book text
________________
૨.૪.૨૮
૧૧૭ પ્રાપ્તિ વર્તતા પત્યુ: પ્રયોગ ઘટી ન શકે, છતાં કર્યો છે તેનાથી જણાય છે કે આ સૂત્રસ્થ સ્ત્રિયા: પદ પૂર્વસૂત્રથી ન અનુવર્તતા સંવ-પતિ શબ્દોનું વિશેષણ નહીં બનતું હોય. અથવા જો સ્ત્રિયા: પદ પૂર્વસૂત્રાનુવૃત્ત સર્વ-પતિ વિશેષ્યોની સાથે અન્વય પામે તો વિતી વી. ૨.૪.રૂદ્દ' સૂત્રોક્ત સિ-૩ પ્રત્યયોનાં ૩ આદેશાત્મક વિશેષવિધિ દ્વારા આ સૂત્રોક્ત સિ-૩ પ્રત્યયોના રાઆદેશાત્મક સામાન્યવિધિનો બાધ થવાથી આ સૂત્રમાં આદેશનું વિધાન નિરર્થક ઠરે. તેમજ આ સૂત્રસ્થ સ્ત્રિયા: પદને સવ-પતિ શબ્દના વિશેષણ રૂપે દર્શાવીએ તો સૂત્રોત રે આદિ વિત્ આદેશો સgિ-mત્તિ શબ્દોને લઇને પ્રવર્તે. હવે હિતિ ૨.૪.૨૨' સૂત્રોક્ત -ગોઆદેશના નિષેધાત્મક ફળની પ્રાપ્યર્થે સૂત્રમાં રે વિગેરે આદેશો વિત્ રૂપે દર્શાવ્યા છે. પણ હિન્દુ પ્રત્યય પરમાં વર્તતા ડિત્યંતિ ૨.૪.૨૩” સૂત્રપ્રાપ્ત -તિ શબ્દનાં અંત્યના ૪ આદેશનો તો ‘ન ના હિતુ ૨.૪.ર૭' સૂત્રથી જ નિષેધ થઇ જતો હોવાથી આદેશના નિષેધાર્થે સૂત્રમાં રે આદિ આદેશો વિ રૂપે દર્શાવવા નિરર્થક ઠરે. આ બધા કારણ નજરમાં રાખી અમે સૂત્રસ્થ સ્ત્રિયા વિશેષણનો અન્વય સંg-mતિ શબ્દોની સાથે ન કરતા વિશેષ્યભૂત રૂકારાન્ત-રૂકારાન્ત શબ્દ સામાન્યની સાથે કર્યો છે.
(2) સૂત્રસ્થ સ્ત્રિયા: પદ પંચમ્યા હોવાથી સંબંધાર્થક ષષ્ટીના અભાવમાં આ સૂત્રથી તે સ્ત્રીલિંગ નામ સમાસ વિગેરે થવાથી પુંલિંગમાં વર્તતું હોય તો પણ આદિ આદેશો થશે. જેમકે – જ પ્રિયા દ્ધઃ ય ર = પ્રિયવૃદ્ધિ + ? અવસ્થામાં કે પ્રત્યય ટુ કારાન્ત પુલિંગ પ્રવૃદ્ધિ નામ સંબંધી છે. છતાં તે સમાસના ઘટક મૂળથી સ્ત્રીલિંગ એવા વૃદ્ધિ શબ્દથી પરમાં હોવાથી તેનો આ સૂત્રથી ટે આદેશ થવાથી જ પ્રિય + રે, રૂવ ૨૨.૨૨' – પ્રિવ્રુક્ય + હૈ = પ્રિયવૃદ્ધ પ્રયોગ થાય છે.
(3) આ સૂત્રમાં ટેઆદિ પ્રત્યય આદેશમાં જે સુઇ દર્શાવ્યો છે તે ડિત્યંતિ ૨.૪.૨૨' સૂત્રમાં અતિ પદ દ્વારા કિ એવા ડિ પ્રત્યયો પરમાં વર્તતા તે સૂત્રની પ્રવૃત્તિનો નિષેધ થઈ શકે તે માટે દર્શાવ્યો છે. (4) દાંત -
(i) બુદ્ધ (ii) વૃદ્ધચી. (iii) વૃદ્ધચમ્
વૃદ્ધ + જે વૃદ્ધિ+ /૪મ્ યુદ્ધિ + કિ જ “ન્નિા હતાં. ૨.૪.૨૮' – વૃદ્ધિ + बुद्धि + दास् बुद्धि + दाम् જફરે ૧.૨.૨૨' – વૃદ્િ + રે बुद्ध्य् + दास् बुद्ध्य् + दाम् કરો ઃ ૨૨.૭૨' - 1
बुद्ध्यार् * પાને રૂબરૂ' નું ! = વૃદ્ધયો. = યુદ્ધચા:
= ચા
(A)
સર્વત્ર વિશે સમાચં વાધ્યતે ન સામાન્ય વિશેષ: I
