Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04

Author(s): Hemchandracharya, Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan

Page 191

૧૩૪ સૂત્રાર્થ:
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન સ્ત્રી શબ્દને છોડીને જેના હું નો રૂમ્ અને ઝનો ૩ આદેશ થાય છે એવા નિત્યસ્ત્રીલિંગ રૂંકારા5 કારાન્ત શબ્દથી પરમાં રહેલા તેના સંબંધી કે અન્ય સંબંધી ષષ્ઠી બહુવચનના મા પ્રત્યાયના
સ્થાને ના આદેશ વિકલ્પ થાય છે. વિવરણ:- (1) દીર્ઘ કારાન્ત-કારાન્ત નિત્યસ્ત્રીલિંગ નામોથી પરમાં રહેલા માનો આમ તો હવે પછીના હસ્વાશ ૨.૪.રૂર' સૂત્રથી નામ્ આદેશ થવાની નિત્ય પ્રાપ્તિ હતી. પરંતુ તેની વિકલ્પ પ્રાપ્તિ કરાવવા આ સૂત્રનું પ્રણયન હોવાથી આ સૂત્રમાં કરેલી વિભાષા (વિકલ્પ) પ્રાપ્ત-વિભાષા છે. તેમજ મતાન્તરે વૃદ્ધો (પૂર્વના વ્યાકરણાચાર્યો) શ્રી શબ્દથી પરમાં રહેલા માનો નાઆદેશ છન્દોને વિષે જ ઇચ્છે છે. તેથી તેમના મતે શ્રી શબ્દને આશ્રયીને સૂત્રમાં રહેલી વિભાષા વ્યવસ્થિતવિભાષા છે. જે વિભાષા વ્યવસ્થિત અર્થાત્ મર્યાદાને નહીં ઓળંગેલા એટલે કે અમુક ચોકકસ મર્યાદામાં રહેલા પ્રયોગસમૂહને વિશેષે કરીને જણાવતી હોય તેને વ્યવસ્થિતવિભાષા કહેવાય.' તેથી ચન્દ્ર' વિગેરે વૃદ્ધોના મતે છન્દ સ્વરૂપચોક્કસ મર્યાદામાં રહેલા શ્રી પ્રયોગને આ સૂત્રસ્થ વિભાષા વિશેષ કરીને જણાવતી હોવાથી શ્રી શબ્દને આશ્રયીને આ વ્યવસ્થિતવિભાષા સમજવી.
(2) આ સૂત્રમાં નિરનુબંધ મામ્ નું ગ્રહણ કર્યું હોવાથી પૂર્વસૂત્રમાં દર્શાવેલા સપ્તમી એકવચનના ડિ પ્રત્યયના સ્થાને થતા તામ્ (ગા) આદેશનું આ સૂત્રમાં ગ્રહણ નહીં થાય. તેમજ આ પાદમાં સાદિનો અધિકાર હોવાથી સ્થાદિ સિવાયના માનું ગ્રહણ પણ ન સંભવતા સૂત્રમાં ષષ્ઠી બહુવચનના માનું જ ગ્રહણ થશે. (3) દષ્ટાંત -
(i) શ્રીપામ્ (ii) ધૂમ્
પૂ + સામ્ જમાનો ના ૨.૪.રૂર'2 શ્રી + નાખ્યું
5 + नाम् કૃa૦ ૨.રૂ.દરૂ'
= શ્રીના
= પૂછા (i) શ્રીકાન્ (iv) યુવા” શ્રી + મામ્
ધૂ + ગ્રામ્ * સંવત્ ૨.૨.૫૨' જ પૂ. ર.૧રૂ
|
ध्रुव + आम् = શ્રીયાના
= યુવાન આ જ પ્રમાણે શ્રિયતિતાના = અતિશ્રી—ગતિશ્રિયા , પૃ. શ્રીર્થસ્થ થયા વા = પૃથુશ્રી અને તેષાં = પૃથુશ્રીનામ્ - પૃથયા, તેમજ તપૂર્-ગતિપુવા, અને વૃધૂળ-યુવા વિગેરે પ્રયોગોની સાધનિકા ઉપર પ્રમાણે સમજી લેવી. શોખના લીરેષામ્ = સુપીનામ્ - સુપિયા પ્રયોગ સ્થળે એટલું વિશેષ કે નો આદેશ ઘાતોરિવર્ગો .૫૦' સૂત્રથી થશે.
શ્રી + સામ્
आम