Book Title: Siddhahemchandra Shabdanushasan Gujarati Vivaran Adhyay 01 04
Author(s): Hemchandracharya, Prashamprabhvijay
Publisher: Syadwad Prakashan
View full book text
________________
૧.૪.૨૨
૧૩૫ (4) આ સૂત્રમાં જેમના ફૅનો ર અને ૩નો આદેશ થઇ શકે એવા જ નિત્યસ્ત્રીલિંગ નામો જોઇએ એવું કેમ ?
(a) પ્રપીના (b) વપૂT - પ્રાધ્યાયતીતિ વિવ = પ્રયી + મામ્ અને વર્ષા, મવતીતિ વિમ્ = વપૂ + મમ્, ઝ: “વિવવૃતે ર.૧૮' સૂત્રથી પ્રપી ના રુંનો અને ‘પુનર૦ ૨.૨.૫૨' સૂત્રથી વપૂ નાક નો ર્ આદેશ થવાની પ્રાપ્તિ છે, પણ અનુક્રમે તેમના નો રૂર્ અને 5નો આદેશ થવાની પ્રાપ્તિ ન હોવાથી તેમનાથી પરમાં રહેલા મા નો આ સૂત્રથી વિકલ્પ ના આદેશ ન થતા હવે પછીના દસ્વીશ ?.૪.રૂર’ સૂત્રથી નિત્ય નામ્ આદેશ થશે. તેથી પ્રપી + નામ્ = પ્રપીના અને વર્ષોપૂ + ન = વપૂનામ્ અને વોત્તરપાન્ત ૨.૩.૭૧' સૂત્રથી ન્ નો આદેશ થતા વર્તાપૂના પ્રયોગ સિદ્ધ થશે.
(5) આ સૂત્રમાં જેનાનો અને ઝનો આદેશ થઇ શકે એવું નામ નિત્યસ્ત્રીલિંગ જ હોવું જોઈએ એવું કેમ?
(a) યયામ્ (b) ટyવામ્ – રવાન્ ળબ્લીતિ વિશ્વમ્ અને વરેન પ્રવર્તે તિ વિશ્વ આમ ‘વિઘુ ૫.૨.૮૩' સૂત્રથી વિવપ્રત્યય લાગી નિપાતનથી નિષ્પન્ન થવી અને પૂનામો નો રૂ અને 5 નો સદ્ થઇ શકે એવા દીર્ઘ કારાન્ત-કારાન્ત નામો છે. પણ તેઓ નિત્યસ્ત્રીલિંગ ન હોવાથી થવી + મામ્ અને પૂ + આ અવસ્થામાં તેમનાથી પરમાં રહેલા માનો આ સૂત્રથી ના આદેશન થતા સંયોI[ ૨..૫૨' સૂત્રથી પત્ર + અને વરકુન્ + આ અવસ્થા પ્રાપ્ત થવાથી ત્રિજ્યા અને યુવા પ્રયોગો થાય છે.
(6) આ સૂત્રમાં સ્ત્રી શબ્દનું વર્જન કેમ કર્યું છે?
(a) સ્ત્રીણામ્ (b) પરમસ્ત્રીમ્ – સ્ત્રી + મામ્ અને ઘરમાં વાસી સ્ત્રી ૨ = પરમસ્ત્રી + મમ્ અવસ્થામાં આ સૂત્રમાં સ્ત્રી શબ્દનું વર્જન કર્યું હોવાથી તેમનાથી પરમાં રહેલા ૩ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી વિકલ્પ ના આદેશ ન થતા હવે પછીના દસ્વીપક્ષ ૨.૪.રૂર' સૂત્રથી નિત્ય ના આદેશ થશે. તેથી સ્ત્રી + નાખ્યું અને પરમસ્ત્રી + નામ્ અવસ્થા પ્રાપ્ત થતા નો જ આદેશ થઇને સ્ત્રીમ્ અને પરમસ્ત્રીના પ્રયોગ થશે.
() આ રાત્રમાં કહ્યા મુજબના કારાન્ત-કારાન્ત નિત્યસ્ત્રીલિંગ નામ જ્યારે સમાસ વિગેરે થવાથી નપુંસક નામનું વિશેષણ બનતા નપુંસકલિંગમાં વર્તતા હોય ત્યારે વીવે ૨.૪.૧૭' સૂત્રથી હસ્વભાવ થાય છે. માટે તેઓને દીર્ઘરું કારાન્ત-કારાન્તનામની અપેક્ષા રાખતા આ સૂત્રની પ્રવૃત્તિની પ્રાપ્તિજનરહેવાથી તેમની પરમાં રહેલા ગામ્ નો ‘દસ્વાશિ ૨.૪.રૂર' સૂત્રથી નિત્ય ના આદેશ થાય છે. દા.ત. - શિવત્તિત્તાનામ્ = ગતિશ્રી + સામ્ અને બ્રુવમતિપત્તાનામ્ = અતિપૂ + માન્, “વસ્તીવે ૨.૪.૧૭' ગતિશ્રિ + સામ્ અને ગતિy + ગમ્, “સ્વપક્ષ ૨.૪.રૂર' – અર્તાિશ + નામ્ અને ગતિષ + ના કરી નાથ૦ ૨.૪.૪૭' ગતિશ્રી + નામ્ અને ગતિપૂ + ના”, “પૃ ૦ ૨.રૂ.૬૨' – મતિશ્રીના અને અતિપૂનારૂપ
