________________
traliant टीका प्र.३.७ सप्तापि पृथिव्य : लोकस्पर्शिन्यो नवेति पूर्वादिदिक् चरमपर्यन्ताल्लोकान्तः क्रमेणाधोऽघास्त्रिमागोनेन, त्रिभाग इति तृतीयो भाग विभागः । एकस्य योजनस्य त्रयोमागाः कल्पितव्याः तेषु भागेषु एक तृतीयो भाग स्तृतीयोऽशखिभाग उच्यते, तेन तृतीय, भागन्यूनेन एकेन योजनेन योजनस्य आगत्रयमध्याद् भागद्वयेनाऽधिरधिकैर्योजने ज्ञातव्यः, तथाहि - शर्करामभा पृथिव्याः सर्वासु दिक्षु विदिक्षु च चरमपर्यन्ताल्लोकान्तस्य अन्तराल, त्रिभागोनानि त्रयोदश योजनानि, योजनस्य भाग-त्रय मध्याद्भाग द्वयसहित द्वादशयोजानीत्यर्थः । वालुका प्रभायाः पृथिव्याः सत्रिभागानि त्रयोदशयोजनानि । पूर्वोक्तेषु भागद्वयसहितद्वादशयोजनेषु भागद्वयसंमेलनेन तृतीयभागसहितानि पशुप्रमायाः परिपूर्णानि चतुर्दशयोजनानि, एवं धूमपृथिवी के अतिरिक्त शेष शर्करामभा से लेकर अधः सप्तमी पर्यन्त सब पृथिवियों की सब दिशाओं में और सब विदिशाओं में पूर्व आदि दिशाओं के चरम पर्यन्त भाग से लोकान्त क्रमले नीचे नीचे त्रिभाग अर्थात् एक योजन के तीन भाग किये जावे, उन तीन भागों में एक जो तृतीय - तीला आग अर्थात्- तीसरा अंश है वह त्रिभाग कहलाता है ऐसे विभाग न्यून एक योजन से अर्थात् योजन के तीन भाग में से दो भाग से अधिक योजनों से जान लेना चाहिये, जैसे रत्नप्रभा पृथिवी से लोकान्त का अपान्तराल बारह योजन का होती है उसके नीचे शर्करा प्रभा पृथिवी की सप दिशा विदिशाओं में पूर्व आदि के चरम पर्यन्त भाग से लोकान्त का अपान्तराल तृतीय भाग न्यून तेरह योजन का अर्थात् बारह योजन के ऊपर योजन के વિદિશાઓમાં પણ આ અપાન્તરાલ જેટલા દૂર પછી જ અલેાકાકાશના પ્રારભ થાય છે. આ રત્નપ્રભા પૃથ્વી શિવાય માકીની શાપ્રભા પૃથ્વીથી લઈને અધઃસપ્તમી પૃથ્વી સુધી બધીજ પૃથ્વીયેાની બધી દિશાઓમાં અને વિદિશાએમાં પૂર્વ વિગેરે દિશાઓના ચરમ સુધિના ભાગથી લેાકાન્ત ક્રમથી નીચે નીચે ત્રિભાગ અર્થાત્ એક ચાજનના ત્રણ ભાગ કરવામાં આવે, એ ત્રણ ભાગા પૈકી જે ત્રીજે ભાગ અર્થાત્ ત્રીજો અંશ છે, તે ત્રિભાગ કહેવાય છે. એવા ત્રિભાગથી ન્યૂન એક ચૈાજનથી અર્થાત્ ચેાજનના ત્રણ ભગોમાંથી એ ભાગોથી વધારે ચેાજનવાળો સમજવા, જેમકે રત્નપ્રભા પૃથ્વીથી લેાકાન્તના અંતરાલ ખાર ચેાજનનેા હેાય છે. તેની નીચે શ`રપ્રભા પૃથ્વી ઋષીજ દિશા અને વિદિશામાં પૂર્વ દિશા વિગેરેના ચરમાન્ત સુધીના ભાગથી લેાકાન્તના અપાન્તરલ ત્રીજા ભાગથી યૂન તેર ચેાજનનેા છે, અર્થાત્ ખાર ચેાજન
जी० ८
