________________
प्रमेयधोतिका का प्र.३ ७.३ सू.१४ एकोषकद्वीपस्याकारादिनिरूपणम् ५२७ पायते इत्यर्थः, मृदङ्गो लघुर्मर्दला, पणको भाण्डपटहो लघुपटहो वा, पटडो लोक पसिद्ध एव, दर्दरका यस्य चतुर्मिश्चरणैरवस्थानं भुवि तथा सगोधा चविनद्धो पाचविशेषः करटीकोक-मसिधैव' डिडिमः प्रथमप्रस्तावना सूचकः पणवविशेष: भंभाढक्कानिः स्वनानीति संपदायः, होरंभा महादको कणिता वीणाविशेषरूपा खरमुखी-काहला मुकुन्दो मुरजवाधविशोषो यः प्रायोऽमिलीनं वाद्यते शंखिका लघुशंखरूपा अस्याः स्वर ईपत्तीगो भवति न तु शंखपदतिगंभीरः परिली. नाम पणव है ढोल का ही जो एक प्रकार का आकार प्रकार कृत भेद होता है उसका नाम पटह है जो चार पाद वाली काष्ठ की चौकी पर रखकर बजाया जाता है और जो गोधा विगेरे प्राणियों के चमडे से मढा होता है उसको नाम दर्दरक कहलाता है फरटी भी एक जाति का लोकप्रसिद्ध वाद्य विशेष है प्रथम प्रस्तावना का सूचक जो पणच विशेष है उसका नाम डिडिम है भंसा और ढका ये भी एक प्रकार के वाद्य विशेष है इनमें से जो शब्द निकलता है वह भर भर जैसा निकलता है होरंभा भी ढका ही जैसा होता है परन्तु यह ढक्का की अपेक्षा बड़ा होता है कणित एक प्रकार की विशेष वीणा होती है खरमुखी भी एक प्रकार का वाद्य विशेष है-जिसे मुंह से फूंक देकर बजाया जाता है-इले बुन्देलखण्डी भाषा में रमतूला कहते हैं-इसका आकार प्रकार गधे के मुख जैसा होना है मुकुन्द भी एक प्रकार का वाजिंत्र होता है । यह तबला के आकार का होता है पर कुछ २, लम्बा होता है और दोनों तरफ ले. बजाया जाता है शंखिका यह खर शंखिका और ईपत्तीक्ष्ण शंखिका એક પ્રકારને આકાર પ્રકારના ભેદ જે હોય છે. તેનું નામ પણ છે જે ચાર પાયાવાળી લાકડાની ચેકી પર રાખીને વગાડવામાં આવે છે, અને જે ઘો વિગેરે પ્રાણિના ચામડાથી મઢેલ હોય છે, તેનું નામ દર્દક કહેવાય છે. કટિ પણ લેકપ્રસિદ્ધ એક જાતનું વાદ્યવિશેષ છે. પહેલી પ્રસ્તાવના સૂચક જે પણ વિશેષ છે, તેનું નામ ડિડિમ છે. લંભા અને ઢકકા એ પણ એક પ્રકારનું ઢેલ નામનું વાદ્ય વિશેષ છે. તેમાંથી જે અવાજ નીકળે છે, તે ભર ભર જે નીકળે છે. હોરંભા નામનું વાદ્ય વિશેષપણ ઢકકાના જેવું જ હોય છે. પરંત તે ઢકકા કરતાં મેટુ હોય છે. કવણિત એ એક પ્રકારની વિશેષ વથા હોય છે. ખરમુખી પણ એક પ્રકારનું વાઘ વિશેષ છે જેને મોઢાથી કંકમારીને વગાડવામાં આવે છે, તેને બુંદેલખંડની ભાષામાં “રમતુલા' કહે છે. તેને આકાર ગઘેડાના મુખ જે હોય છે. મુકુંદ પણ એક પ્રકારનું વાજીંત્ર હેય છે. તે તબલાના આકારનું હોય છે. પરંતુ તેનાથી કંઈક લાંબુ હોય છે. અને બન્ને
