________________
namasomethinde
प्रमेयधोतिका टीका प्र.३.२ .५२ जगत्या पशायरवेदिकायाश्चवर्णनए ८२५ थिकनयमतेन पर्यायपाधान्य विवक्षायामशाश्वती पर्यायाणां प्रतिक्षणमाविसया कियस्कालभावितया वा विनाशित्वदिति । 'से सेणटेणं गोयमा ! एवं बुच्चइ सिय सासया सिय असासया' तत्तेनार्थेन तेन कारणेन हे गौतम । एवमुच्यते-पद्मवरवेदिका स्यात् शाश्वती स्यादशाश्वती। तदयमर्थ:-इह द्रध्याथिकनयवादी स्वमतपतिष्ठापनार्थमेवं वदति-यत् न भवति अत्यन्तासत उत्पादो गगनकुसुमोत्पत्तिवत्, न वा भवति सतो विनाशो यथा जीवस्य, अत एबोक्तम्-'नासतो विद्यते भावो नामावो विद्यते सता' इति । यौ तु दृश्येते पतिवस्तु उत्पाद मिलाशौ तदादिपर्यायों की अपेक्षा तथा अन्य और पुद्गलों के विघटन एवं आगमन की अपेक्षा वह अशाश्वती है । इष्य का तात्पर्य ऐखा है कि-पर्यायास्ति. कनय के मतानुसार द्रव्य गौण हो जाता है, और पर्याय प्रधान हो जाती है पर्याय प्रतिक्षण परिवर्तनलप अर्थात् बदलने वाली होने से अथवा कियत्कालभावी होने से विनाश धर्मवाली होती है इसलिये उस अपेक्षा वह अशाश्वती कही गई है। 'से तेणढेणं गोयमा' एवं बुच्चह सिय सासया सिय अलासया' इसी कारण हे गौतम ! मैंने ऐसा कहा है कि पद्मवरवेदिका कंचित् निस्य है और कथंचित् अनित्य है जो द्रव्यापिकनयवादी हैं वह अपने मन की प्रतिष्ठा करने के लिये ऐला कहता है कि जो अत्यन्त असतस्वरूप होता है आकाशपुष्प की तरह कभी भी उत्पाद नहीं हुआ करता है और जो सत् स्वरूप होता है उसका कभी आकाश की तरह विनाश नहीं होता है 'नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः' ऐसा सिद्धान्त है। फिर भी प्रति वस्तु તથા બીજા પુદ્ગલેના વિઘટન અને આગમનની અપેક્ષાથી તે આશાશ્વતી છે એનું તાત્પર્ય એવું છે કે પર્યાયાર્થિક નયના મત પ્રમાણે દ્રવ્ય ગૌણ થઈ જાય છે. અને પર્યાય મુખ્ય થઈ જાય છે. અને પર્યાયે પ્રતિક્ષણે પરિવર્તન રૂપ અર્થાત બદલાઈ જવાવાળા હોવાથી અથવા કિયકાલ ભાવી હોવાથી વિનાશ यमपणा हाय छे. तेथी ते अपेक्षाथी ते शाश्वती हेर छ 'से तेणट्रेण गोयमा! एब वुन्चइ सिय सासया प्रिय अमासया' ते २५था गौतम! મેં એવું કહ્યું છે કે પદ્મવર વેદિકા કથંચિત્ નિત્ય છે અને કથંચિત અનિત્ય છે. જે દ્રવ્યાર્થિક નયવ દી છે તે પોતાનામતનું રામર્થન કરવા માટે એવું કહે છે કે જે અત્યંત અસત સ્વરૂપ હોય છે, તેને આકાશ કુસુમની માફક કયારેય ઉત્પાદ થતો નથી અને જે સત્ સ્વરૂપ હોય છે તેને આકાશની માફક ४यारेय विनाश थ। नथी. 'नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः' से પ્રમાણે સિદ્ધાંત વચન છે. તે પણ દરેક વસ્તુમાં જે ઉત્પાદ અને વિનાશ
जी० १८४
